Ύστερη Βυζαντινή Περίοδος

(1261-1453)

1 Γεώργιος Ακροπολίτης (1220 - 1282)

Σημαντικός Έλληνας λόγιος Μέγας Λογοθέτης

και στρατιωτικός διοικητής διπλωμάτης και

ιστορικός του 13ου αιώνα

πραγματεύεται γεγονότα της περιόδου από την

κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Φράγκους μέχρι την ανακατάληψή της από

τους Παλαιολόγους και συμμετείχε στη σύνοδο

της Λυών το 1274

2 Γεώργιος Παχυμέρης (1242 ndash περ 1310)

λόγιος θεολόγος κληρικός φιλόσοφος

ιστορικός και μαθηματικός με πλούσια

εκκλησιαστική και πολιτική δράση και

εκτεταμένο συγγραφικό έργο

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους

εκπροσώπους της Παλαιολόγειας Αναγέννησης

στον τομέα των γραμμάτων και των επιστημών

3 Ο Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής (1401 -

1480) Βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός

συγγραφέας Έγραψε το χρονικό της άλωσης της

Κωνσταντινούπολης

Ο Παχυμέρης

Εικόνα βυζαντινού χειρογράφου

324 Μέγας

Κωνσταντίνος 1204 Λατίνοι

1261 Παλαιολόγοι

1450 Κωννος

Παλαιολόγος

Ο στρατηγός

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

(Αυτοκρατορία της Νίκαιας)

ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη

Το Βυζάντιο ξαναζεί

σκιά του παλιού εαυτού του

Μολυβδόβουλο (μολύβδινη σφραγίδα)

του Αλέξιου Στρατηγόπουλου περίπου

1251

Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1263 οι Λατίνοι παραχώρησαν το Μυστρά για την

απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και ο

Μιχαήλ Παλαιολόγος έκανε την πόλη έδρα του νέου

Δεσποτάτου του Μορέως που κυβερνούνταν από

τους Παλαιολόγους

Τους επόμενους δύο αιώνες η Βυζαντινή

Αυτοκρατορία χάνει ακόμη πιο πολλά εδάφη

Υπάρχει πολιτική αστάθεια μεγάλη οικονομική και

κοινωνική κρίση αλλά τα γράμματα και οι τέχνες

αναπτύσσονται

Την ίδια εποχή δημιουργείται η Οθωμανική

Αυτοκρατορία που σιγά σιγά κατακτά πολλές

περιοχές στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική

χερσόνησο 1453 Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς

Η μοναδική επίσημη σημαία της

Βυζαντινής αυτοκρατορίας της

Δυναστείας των Παλαιολόγων αρχές του

15ου αιώνα

Οι Παλαιολόγοι ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί αυτοκράτορες

που χρησιμοποίησαν οικόσημα και θυρεούς με πρότυπο

την τότε Δυτική Ευρώπη

Στην αρχή το οικόσημο τους ήταν ένας χρυσός σταυρός

σε ερυθρό υπόβαθρο πριν το 1259 (Μιχαήλ Θ΄)

Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το

1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος πρόσθεσε τα τέσσερα τα

ονομαζόμενα Πυρεκβόλα τα οποία έμοιαζαν στο σχήμα

του γράμματος Β και υποδείκνυαν το laquoΒασιλεύς

Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντωνraquo

Ένα άλλο κοινό οικόσημο των Παλαιολόγων ήταν ο

δικέφαλος αετός που μερικές φορές έφερε και το

μονόγραμμα του αυτοκράτορα στο κέντρο

Τοιχογραφία του 14ου αιώνα σε ναό

Η σημαία της Βυζαντινής

αυτοκρατορίας επί Παλαιολόγων

στα μέσα του 14ου αιώνα

σύμφωνα με τον ισπανικό

άτλαντα Conoscimento de todos

los reinos

Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές

οικογένειες ενώ χρησιμοποιήθηκε μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό και από τον κλάδο των

Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533 Ο Ανδρέας

Παλαιολόγος αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος= επίτιμος) από το 1465 Το 1494 πούλησε τα

δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του το 1502 τα κληροδοτούσε στους

Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου Ιταλία

Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ Παλαιολόγου Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518) με

το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1 Γεώργιος Ακροπολίτης (1220 - 1282)

Σημαντικός Έλληνας λόγιος Μέγας Λογοθέτης

και στρατιωτικός διοικητής διπλωμάτης και

ιστορικός του 13ου αιώνα

πραγματεύεται γεγονότα της περιόδου από την

κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Φράγκους μέχρι την ανακατάληψή της από

τους Παλαιολόγους και συμμετείχε στη σύνοδο

της Λυών το 1274

2 Γεώργιος Παχυμέρης (1242 ndash περ 1310)

λόγιος θεολόγος κληρικός φιλόσοφος

ιστορικός και μαθηματικός με πλούσια

εκκλησιαστική και πολιτική δράση και

εκτεταμένο συγγραφικό έργο

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους

εκπροσώπους της Παλαιολόγειας Αναγέννησης

στον τομέα των γραμμάτων και των επιστημών

3 Ο Γεώργιος Φραντζής ή Σφραντζής (1401 -

1480) Βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός

συγγραφέας Έγραψε το χρονικό της άλωσης της

Κωνσταντινούπολης

Ο Παχυμέρης

Εικόνα βυζαντινού χειρογράφου

324 Μέγας

Κωνσταντίνος 1204 Λατίνοι

1261 Παλαιολόγοι

1450 Κωννος

Παλαιολόγος

Ο στρατηγός

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

(Αυτοκρατορία της Νίκαιας)

ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη

Το Βυζάντιο ξαναζεί

σκιά του παλιού εαυτού του

Μολυβδόβουλο (μολύβδινη σφραγίδα)

του Αλέξιου Στρατηγόπουλου περίπου

1251

Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1263 οι Λατίνοι παραχώρησαν το Μυστρά για την

απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και ο

Μιχαήλ Παλαιολόγος έκανε την πόλη έδρα του νέου

Δεσποτάτου του Μορέως που κυβερνούνταν από

τους Παλαιολόγους

Τους επόμενους δύο αιώνες η Βυζαντινή

Αυτοκρατορία χάνει ακόμη πιο πολλά εδάφη

Υπάρχει πολιτική αστάθεια μεγάλη οικονομική και

κοινωνική κρίση αλλά τα γράμματα και οι τέχνες

αναπτύσσονται

Την ίδια εποχή δημιουργείται η Οθωμανική

Αυτοκρατορία που σιγά σιγά κατακτά πολλές

περιοχές στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική

χερσόνησο 1453 Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς

Η μοναδική επίσημη σημαία της

Βυζαντινής αυτοκρατορίας της

Δυναστείας των Παλαιολόγων αρχές του

15ου αιώνα

Οι Παλαιολόγοι ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί αυτοκράτορες

που χρησιμοποίησαν οικόσημα και θυρεούς με πρότυπο

την τότε Δυτική Ευρώπη

Στην αρχή το οικόσημο τους ήταν ένας χρυσός σταυρός

σε ερυθρό υπόβαθρο πριν το 1259 (Μιχαήλ Θ΄)

Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το

1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος πρόσθεσε τα τέσσερα τα

ονομαζόμενα Πυρεκβόλα τα οποία έμοιαζαν στο σχήμα

του γράμματος Β και υποδείκνυαν το laquoΒασιλεύς

Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντωνraquo

Ένα άλλο κοινό οικόσημο των Παλαιολόγων ήταν ο

δικέφαλος αετός που μερικές φορές έφερε και το

μονόγραμμα του αυτοκράτορα στο κέντρο

Τοιχογραφία του 14ου αιώνα σε ναό

Η σημαία της Βυζαντινής

αυτοκρατορίας επί Παλαιολόγων

στα μέσα του 14ου αιώνα

σύμφωνα με τον ισπανικό

άτλαντα Conoscimento de todos

los reinos

Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές

οικογένειες ενώ χρησιμοποιήθηκε μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό και από τον κλάδο των

Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533 Ο Ανδρέας

Παλαιολόγος αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος= επίτιμος) από το 1465 Το 1494 πούλησε τα

δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του το 1502 τα κληροδοτούσε στους

Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου Ιταλία

Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ Παλαιολόγου Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518) με

το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

324 Μέγας

Κωνσταντίνος 1204 Λατίνοι

1261 Παλαιολόγοι

1450 Κωννος

Παλαιολόγος

Ο στρατηγός

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

(Αυτοκρατορία της Νίκαιας)

ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη

Το Βυζάντιο ξαναζεί

σκιά του παλιού εαυτού του

Μολυβδόβουλο (μολύβδινη σφραγίδα)

του Αλέξιου Στρατηγόπουλου περίπου

1251

Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1263 οι Λατίνοι παραχώρησαν το Μυστρά για την

απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και ο

Μιχαήλ Παλαιολόγος έκανε την πόλη έδρα του νέου

Δεσποτάτου του Μορέως που κυβερνούνταν από

τους Παλαιολόγους

Τους επόμενους δύο αιώνες η Βυζαντινή

Αυτοκρατορία χάνει ακόμη πιο πολλά εδάφη

Υπάρχει πολιτική αστάθεια μεγάλη οικονομική και

κοινωνική κρίση αλλά τα γράμματα και οι τέχνες

αναπτύσσονται

Την ίδια εποχή δημιουργείται η Οθωμανική

Αυτοκρατορία που σιγά σιγά κατακτά πολλές

περιοχές στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική

χερσόνησο 1453 Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς

Η μοναδική επίσημη σημαία της

Βυζαντινής αυτοκρατορίας της

Δυναστείας των Παλαιολόγων αρχές του

15ου αιώνα

Οι Παλαιολόγοι ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί αυτοκράτορες

που χρησιμοποίησαν οικόσημα και θυρεούς με πρότυπο

την τότε Δυτική Ευρώπη

Στην αρχή το οικόσημο τους ήταν ένας χρυσός σταυρός

σε ερυθρό υπόβαθρο πριν το 1259 (Μιχαήλ Θ΄)

Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το

1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος πρόσθεσε τα τέσσερα τα

ονομαζόμενα Πυρεκβόλα τα οποία έμοιαζαν στο σχήμα

του γράμματος Β και υποδείκνυαν το laquoΒασιλεύς

Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντωνraquo

Ένα άλλο κοινό οικόσημο των Παλαιολόγων ήταν ο

δικέφαλος αετός που μερικές φορές έφερε και το

μονόγραμμα του αυτοκράτορα στο κέντρο

Τοιχογραφία του 14ου αιώνα σε ναό

Η σημαία της Βυζαντινής

αυτοκρατορίας επί Παλαιολόγων

στα μέσα του 14ου αιώνα

σύμφωνα με τον ισπανικό

άτλαντα Conoscimento de todos

los reinos

Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές

οικογένειες ενώ χρησιμοποιήθηκε μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό και από τον κλάδο των

Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533 Ο Ανδρέας

Παλαιολόγος αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος= επίτιμος) από το 1465 Το 1494 πούλησε τα

δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του το 1502 τα κληροδοτούσε στους

Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου Ιταλία

Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ Παλαιολόγου Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518) με

το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο στρατηγός

Αλέξιος Στρατηγόπουλος

(Αυτοκρατορία της Νίκαιας)

ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη

Το Βυζάντιο ξαναζεί

σκιά του παλιού εαυτού του

Μολυβδόβουλο (μολύβδινη σφραγίδα)

του Αλέξιου Στρατηγόπουλου περίπου

1251

Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1263 οι Λατίνοι παραχώρησαν το Μυστρά για την

απελευθέρωση του Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου και ο

Μιχαήλ Παλαιολόγος έκανε την πόλη έδρα του νέου

Δεσποτάτου του Μορέως που κυβερνούνταν από

τους Παλαιολόγους

Τους επόμενους δύο αιώνες η Βυζαντινή

Αυτοκρατορία χάνει ακόμη πιο πολλά εδάφη

Υπάρχει πολιτική αστάθεια μεγάλη οικονομική και

κοινωνική κρίση αλλά τα γράμματα και οι τέχνες

αναπτύσσονται

Την ίδια εποχή δημιουργείται η Οθωμανική

Αυτοκρατορία που σιγά σιγά κατακτά πολλές

περιοχές στη Μικρά Ασία και τη Βαλκανική

χερσόνησο 1453 Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς

Η μοναδική επίσημη σημαία της

Βυζαντινής αυτοκρατορίας της

Δυναστείας των Παλαιολόγων αρχές του

15ου αιώνα

Οι Παλαιολόγοι ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί αυτοκράτορες

που χρησιμοποίησαν οικόσημα και θυρεούς με πρότυπο

την τότε Δυτική Ευρώπη

Στην αρχή το οικόσημο τους ήταν ένας χρυσός σταυρός

σε ερυθρό υπόβαθρο πριν το 1259 (Μιχαήλ Θ΄)

Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το

1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος πρόσθεσε τα τέσσερα τα

ονομαζόμενα Πυρεκβόλα τα οποία έμοιαζαν στο σχήμα

του γράμματος Β και υποδείκνυαν το laquoΒασιλεύς

Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντωνraquo

Ένα άλλο κοινό οικόσημο των Παλαιολόγων ήταν ο

δικέφαλος αετός που μερικές φορές έφερε και το

μονόγραμμα του αυτοκράτορα στο κέντρο

Τοιχογραφία του 14ου αιώνα σε ναό

Η σημαία της Βυζαντινής

αυτοκρατορίας επί Παλαιολόγων

στα μέσα του 14ου αιώνα

σύμφωνα με τον ισπανικό

άτλαντα Conoscimento de todos

los reinos

Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές

οικογένειες ενώ χρησιμοποιήθηκε μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό και από τον κλάδο των

Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533 Ο Ανδρέας

Παλαιολόγος αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος= επίτιμος) από το 1465 Το 1494 πούλησε τα

δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του το 1502 τα κληροδοτούσε στους

Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου Ιταλία

Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ Παλαιολόγου Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518) με

το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η μοναδική επίσημη σημαία της

Βυζαντινής αυτοκρατορίας της

Δυναστείας των Παλαιολόγων αρχές του

15ου αιώνα

Οι Παλαιολόγοι ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί αυτοκράτορες

που χρησιμοποίησαν οικόσημα και θυρεούς με πρότυπο

την τότε Δυτική Ευρώπη

Στην αρχή το οικόσημο τους ήταν ένας χρυσός σταυρός

σε ερυθρό υπόβαθρο πριν το 1259 (Μιχαήλ Θ΄)

Μετά την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης το

1261 ο Μιχαήλ Παλαιολόγος πρόσθεσε τα τέσσερα τα

ονομαζόμενα Πυρεκβόλα τα οποία έμοιαζαν στο σχήμα

του γράμματος Β και υποδείκνυαν το laquoΒασιλεύς

Βασιλέων Βασιλεύων Βασιλευόντωνraquo

Ένα άλλο κοινό οικόσημο των Παλαιολόγων ήταν ο

δικέφαλος αετός που μερικές φορές έφερε και το

μονόγραμμα του αυτοκράτορα στο κέντρο

Τοιχογραφία του 14ου αιώνα σε ναό

Η σημαία της Βυζαντινής

αυτοκρατορίας επί Παλαιολόγων

στα μέσα του 14ου αιώνα

σύμφωνα με τον ισπανικό

άτλαντα Conoscimento de todos

los reinos

Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές

οικογένειες ενώ χρησιμοποιήθηκε μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό και από τον κλάδο των

Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533 Ο Ανδρέας

Παλαιολόγος αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος= επίτιμος) από το 1465 Το 1494 πούλησε τα

δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του το 1502 τα κληροδοτούσε στους

Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου Ιταλία

Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ Παλαιολόγου Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518) με

το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Το δικαίωμα να φέρουν το δικέφαλο αετό στα οικόσημά τους παραχωρήθηκε σε ορισμένες δυτικές

οικογένειες ενώ χρησιμοποιήθηκε μαζί με το τετραγραμμικό σταυρό και από τον κλάδο των

Παλαιολόγων που κατέστησαν μαρκήσιοι του Μονφερράτου από το 1301 ως το 1533 Ο Ανδρέας

Παλαιολόγος αυτοκράτορας (-μόνο τίτλος= επίτιμος) από το 1465 Το 1494 πούλησε τα

δικαιώματά του στον Βασιλιά της Γαλλίας και με τη διαθήκη του το 1502 τα κληροδοτούσε στους

Καθολικούς Βασιλείς της Ισπανίας

Ένας κλάδος των Παλαιολόγων έγιναν φεουδάρχες του Μονφεράτου Ιταλία

Νόμισμα του Γουλιέλμου Θ Παλαιολόγου Μαρκησίου του Μονφερράτου (1494-1518) με

το βυζαντινό δικέφαλο αετό και το οικόσημο των Παλαιολόγων

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Το κόκκινο είναι οι Ενετικές (Βενετοί) κτήσεις

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1261-1282 Μιχαήλ Η

Παλαιολόγος

1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος

1328-1341 Ανδρόνικος Γ΄ Παλαιολόγος

1341-1391 Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

1347-1354 Ιωάννης ΣΤ

Καντακουζηνός

1391-1425 Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγος

1425-1448 Ιωάννης Η΄

Παλαιολόγος

1449-1453 Κωνσταντίνος

ΙΑ΄ Παλαιολόγος

Ενίσχυση των αριστοκρατών της γης τους οποίους εκπροσωπούσαν οι Παλαιολόγοι

Παραμέληση του ανατολικού τμήματος του κράτους κυρίως από το Μιχαήλ Ηlsquo

Στροφή προς τη Δύση και τις ναυτικές ιταλικές δυνάμεις

Σταδιακή παρακμή της αυτοκρατορίας Αυτήν επέτειναν οι

Δύο εμφύλιοι πόλεμοι που ταλαιπώρησαν για πολλά χρόνια το κράτος το κατέστησαν

αδύναμο κρατίδιο και προετοίμασαν το έδαφος για την τελική του πτώση

1261-1453 Παλαιολόγοι

Αυτοκράτορες Κωνσταντινούπολης

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ιδρυτής της τελευταίας δυναστείας του

Βυζαντίου των Παλαιολόγων

1261 Επανακτά την Πόλη και μεταφέρει εκεί το

κρατίδιο της Νικαίας

Ενισχύει τη βυζαντινή παρουσία με έντονη

διπλωματική δραστηριότητα

Επιβάλει φόρους στους Ακρίτες δημιουργώντας

δυσφορία και διάλυση του Σώματος των

Ακριτών

Λυών το 1274 Ζητάει την ένωση των εκκλησιών

νομίζοντας ότι θα βοηθηθεί από τους Λατίνους

Ο λαός αρνείται

Μέχρι την εποχή του θανάτου του θεωρείται

από το λαό του προδότης της πίστεως

πάπας Ουρβανός Δrsquo

(1261-1264)

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο καρδινάλιος Bonaventura δέχεται

τους έλληνες απεσταλμένους στη

Σύνοδο της Λυών (1274)

Έργο του ισπανού ζωγράφου Francisco de Zurbaran Musee du Louvre Paris

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Υπέρπυρα του Μιχαήλ

Η΄ Παλαιολόγου

με την Θεοτόκο

Metropolitan Museum of Art

Αθήνα

Βυζαντινό και

Χριστιανικό

Μουσείο

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1243 οι Μογγόλοι νομαδικός λαός στα βόρεια της Κίνας εισβάλλουν στη Μικρά Ασία Οι Σελτζούκοι σουλτάνοι του Ρουμ κρατούν μόνο το δυτικό τμήμα του κράτους τους και πληρώνουν φόρο στο Μογγόλο χάνο

Την ίδια εποχή τουρκικές νομαδικές φυλές δημιουργούν τα δικά τους μικρά κράτη (μπεηλίκια ή εμιράτα) στη δυτική Μικρά Ασία

1281 Ο μπέης Οσμάν (σε πολλές βυζαντινές πηγές λέγεται Οθωμάν) ίδρυσε κοντά στην Προύσα στα σύνορα με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το κράτος του Οσμάν το οποίο ονομαζόταν Οθωμανικό Εμιράτο

Με δικαιολογία τον ιερό πόλεμο αλλά κυρίως για τα λάφυρα που έπαιρναν από τις λεηλασίες πολλοί μουσουλμάνοι πολεμιστές υπηρέτησαν τον Οσμάν

1307 Τελικά το Σουλτανάτο του Ρουμ διαλύεται οριστικά Στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα οι αρχηγοί των νομαδικών τουρκικών φυλών οι μπέηδες καταλαμβάνουν όλη σχεδόν τη δυτική Μικρά Ασία

Το Οθωμανικό Εμιράτο με ηγέτη τον Ορχάν (1326-1362) μεγαλώνει και αναπτύσσεται οικονομικά Η Προύσα η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα ήταν ήδη γύρω στο 1330 σημαντικό εμπορικό κέντρο

Μέχρι τα τέλη του 14ου αιώνα ο Οσμάν και οι διάδοχοί του κατέλαβαν όλα τα βυζαντινά εδάφη στη δυτική Μικρά Ασία σχεδόν όλα τα εμιράτα της περιοχής και μεγάλες εκτάσεις στα Βαλκάνια

Όταν είναι σουλτάνος ο Βαγιαζίτ Α΄ (1389-1402) το Οθωμανικό Εμιράτο είναι πια πολύ ισχυρό και έχουν σχηματιστεί οι βασικοί θεσμοί του Από εδώ και πέρα οι ιστορικοί ονομάζουν το κράτος αυτό Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πολλοί ορθόδοξοι κάτοικοι φεύγουν και άλλοι γίνονται μουσουλμάνοι

Τον 15ο αιώνα οι περισσότεροι κάτοικοι της Μικράς Ασίας είναι μουσουλμάνοι

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Μπεηλίκι =

Φέουδο

Τουρκομανικά

εμιράτα ή

Μπεηλίκια

αναφέρονται τα

διάφορα κρατίδια

που ιδρύθηκαν στη

Μικρά Ασία

αρχικά στα τέλη

του 11ου αιώνα

μετά την μάχη του

Μαντζικέρτ (1071)

και μετά κατά την

παρακμή του

Σελτζουκικού

Σουλτανάτου του

Ρουμ κατά το

δεύτερο μισό του

13ου αιώνα

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο επιλεγόμενος Γαζής (= νικητής) ήταν ιδρυτής και

σουλτάνος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

1299 αυτοανακηρύχτηκε Σουλτάνος του δικού του

ανεξάρτητου κράτους στο οποίο έδωσε το όνομα του

Σταδιακά άρχισε να επεκτείνει την κυριαρχία του αρχικά

στην περιοχή του Μαρμαρά και αργότερα στη Μικρά Ασία

Η πρωτεύουσα του κράτους του ήταν το Καρά Χισάρ ενώ

είχε κόψει νομίσματα τα οποία έφεραν το όνομά του

Αλλού Ιερά Εξέταση

(Sacra Inquisition)

δικαστήριο της Καθ

Εκκλησίας για την

καταπολέμηση των

αιρέσεων (13ος-19ος αι)

laquoΚαι ποτέ δεν έχουμε

εξαφανίσει ένα χωριό

εξοντώνοντας τους

κατοίκους του αν πριν

δεν τους έχουμε

προειδοποιήσειraquo

Κοράνι 26-208

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός (δεξιά)

υιοθετήθηκε το 1882 (Αμπντούλ

Χαμίτ Β΄) όταν η Αγγλία ζήτησε από

την Υψηλή Πύλη το έμβλημά της

για να το περιλάβει στη συλλογή της

bullΤο Έμβλημα ή θυρεός

περιελάμβανε 2 σημαίες

bullτη σημαία της Οθωμανικής

Δυναστείας αποτελούμενη από

μια ημισέληνο και ένα αστέρι σε

κόκκινο φόντο και

bullτη σημαία του χαλιφάτου

αποτελούμενη από τρεις

ημισελήνους σε πράσινο φόντο

bullΩς Έμβλημα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας έως τον 19ο αιώνα

χρησιμοποιούνταν η τουρά η

προσωπική υπογραφή του εκάστοτε

Σουλτάνου

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Αποτελείται από το όνομα το πατρώνυμο και τους τίτλους του σουλτάνου μαζί με την επίκληση laquoπάντα νικηφόροςraquo

Συναντούμε επίσης τουρά που φέρουν το όνομα ενός αγίου ένα στίχο από το Κοράνιο ή λόγια του προφήτη Μωάμεθ

Ήταν σε χρήση σε κάθε επίσημο έγγραφο αλλά και σε νομικά έγγραφα σε νομίσματα ή στην αλληλογραφία του σουλτάνου και εξελίχθηκε σε έμβλημα του οθωμανικού κράτους και σύμβολο κυριαρχίας

Η τουρά αποτελούσε απόδειξη γνησιότητας ενός εγγράφου και την ευθύνη της είχαν υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η είσοδος στο χαρέμι των Σουλτάνων

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Φρόντισε γρήγορα να απαλλαγεί από τις δεσμεύσεις

της συμφωνίας της Λυών

Δραστικές περικοπές στρατιωτικών δαπανών

Πλήρης κατάργηση του βυζαντινού ναυτικού

Πρόσληψη της Καταλανικής Εταιρείας

Έως το 1311 οι Καταλανοί λυμαίνονταν την

ελληνική χερσόνησο

Πείνα φορολογία ερήμωση της Θράκης και της

Ελλαδικής χερσονήσου

Ανενόχλητη προέλαση των Οθωμανών στη Μικρά

Ασία

Ο εγγονός του Ανδρόνικος Γ Παλαιολόγος ανέλαβε

την εξουσία το 1328 με ήπιο πραξικόπημα στέλνοντάς

τον έγκλειστο σε μοναστήρι μέχρι το θάνατό του

Ο Ιησούς Χριστός στεφανώνει τον Ανδρόνικο Β και τον πατέρα του Μιχαήλ Η ndash

παράσταση σε νόμισμα

Εμφύλιος

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Στο πλαίσιο της εκκλησιαστικής πολιτικής του έθεσε τις μονές

του Αγίου Όρους στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου

Κωνσταντινουπόλεως

Στην εικόνα το χρυσόβουλλο που εξέδωσε το 1300

ο Ανδρόνικος Β Παλαιολόγος για τη Μονή Βατοπεδίου

Άγιον Όρος Μονή Βατοπεδίου

copy Ιερά Κοινότητα Αγίου Όρους Άθως

Ο Ανδρόνικος Β

τοιχογραφία στη

Μονή Τιμίου

Προδρόμου

Σερρών

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Βασιλικόν (ή δουκάτον) αργυρό

νόμισμα της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια

του πρώτου μισού του 14ου αιώνα

Ταυτόχρονη σταδιακή εξάλειψη

των χρυσών της αυτοκρατορίας

Συνεχής αλλαγή στην αξία των

νομισμάτων και στο είδος του

μίγματος ασημιού και μπρούτζου

Ένα από τα πρώτα βασιλικά που κόπηκαν με τον καθήμενο σε θρόνο Ιησού στη μία του όψη και τους

Ανδρόνικο Β και Μιχαήλ Θ στην άλλη κρατώντας ανάμεσά τους ένα λάβαρο

laquoΘΕΕ ΒΟΗΘΕΙ AYTOKPATOPEC PΩMAIΩNraquo

ΑΝΔΡΟΝΚΟ ΔΕCΠΟ +KOMNHNOC O

ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟ

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Καταπολέμησε τη διαφθορά

Ενίσχυσε το στρατό

Επανίδρυσε το ναυτικό

Μεταρρυθμίσεις στο νομικό σύστημα

(συμμετοχή των κληρικών στο ανώτατο αυτοκρατορικό δικαστήριο)

Στενός φίλος του ο ς στρατηγός και Μέγας Δομέστιχος ο Ιωάννης

Καντακουζηνός

Ασταμάτητη η προέλαση των Οθωμανών στην Μικρά Ασία

(Χάθηκαν η Νίκαια της Βιθυνίας η Νικομήδεια η Άγκυρα η Καλλίπολη)

Ανακατέλαβε τη Θεσσαλία και την Ήπειρο

Σταμάτησε την προέλαση των Σέρβων στην Μακεδονία

(Χάθηκαν η Οχρίδα και η Καστοριά)

Σταμάτησε την προέλαση των Βουλγάρων στη Θράκη

Πέθανε ξαφνικά τον Ιούνιο του 1341 χωρίς να έχει ορίσει διάδοχο

Ξεκινά εμφύλιος

(Από τη μία πλευρά

η Αυτοκράτειρα και χήρα του Ανδρόνικου Άννα της Σαβοΐας

Από την άλλη

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός)

συζ

Άννα

της

Σαβοΐας

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Άννα της Σαβοΐας (α μισό 14ου αιώνα)

Αυτοκράτειρα του Βυζαντίου και σύζυγος του Ανδρόνικου Γ

Παλαιολόγου

Ξοδεύτηκε κάθε ίχνος χρυσού που υπήρχε διαθέσιμο

Κατάθεση των αυτοκρατορικών κοσμημάτων σε βενετικό

ενεχυροδανειστήριο από την Άννα της Σαβοΐας έναντι ευτελούς

ποσού

Στη διάρκειά του εμφυλίου οι αντίπαλες πλευρές έκαναν

συμμαχίες με εχθρούς του Βυζαντίου όπως το Στέφανο Δουσάν

της Σερβίας αλλά ακόμα και τους Οθωμανούς

Ο εμφύλιος τελείωσε το 1347 με πρώτο αυτοκράτορα τον ανήλικο

Ιωάννη Ε Παλαιολόγο και συναυτοκράτορα τον Ιωάννη ΣΤ

Καντακουζηνό

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός

Άννα της Σαβοΐας

Εμφύλιος

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1325-1331 Κατακτά τη Νίκαια και την Προύσα την οποία

έκανε και πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας του

1337 Κατακτά την Νικομήδεια

1338 Τού παραχωρήθηκε ως σύζυγος η 13χρονη κόρη του

Βυζαντινού Αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνού

Θεοδώρα Μαρία

1338 Τού παραχωρήθηκε ένα φρούριο στην Ευρωπαϊκή ακτή

των Δαρδανελίων Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί τον βοήθησαν να

περάσει απέναντι

1354 Κατακτά τη περιοχής της Άγκυρας

1355 Κατακτά την Καλλίπολη (στρατηγικό σημείο- τους

την παραχώρησε ο Καντακουζηνός)

Κατακτά το Διδυμότειχο

Ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε θεσμούς διοίκησης

Ίδρυσε το τάγμα των Γενίτσαρων

Έκοψε τα πρώτα νομίσματα Χρυσά ή αργυρά ήταν

ανεικονικά Φέρουν ρητά από το κοράνι καθώς και το όνομα

του σουλτάνου και την χρονολογία κοπής του νομίσματος

(Με νόμο του 1982 το οθωμανικά νομίσματα χρυσά ή ασημένια

στην Τουρκία στέλνονται για λιώσιμο)

Ίδρυσε το πρώτο νομισματοκοπείο στην Προύσα

Κατασκεύασε πολλά τζαμιά και σχολεία

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο Ιωάννης Στ Καντακουζηνός ως

αυτοκράτορας και ως μοναχός

Μικρογραφία χειρογράφου θεολογικών

πραγματειών του Ιωάννη Στ

Καντακουζηνού

Paris Bibliotheque Nationale

Αργυρό βασιλικό των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού (συμβασιλεία

1347-1352) Στον εμπροσθότυπο παράσταση του Χριστού

εν δόξη και στον οπισθότυπο παράσταση των δύο

αυτοκρατόρων

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Χρυσό υπέρπυρο των αυτοκρατόρων Ιωάννη Ε

Παλαιολόγου και Ιωάννη Στ Καντακουζηνού

Στον εμπροσθότυπο προτομή της Θεοτόκου

μέσα στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και

στον οπισθότυπο ο Χριστός στέφει τους δύο

αυτοκράτορες

Πρόκειται για την τελευταία κοπή

χρυσού νομίσματος της βυζαντινής

αυτοκρατορίας

Αθήνα ιδιωτική συλλογή

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

laquoΑλλά οι αυτοκράτορες νόθευσαν το νόμισμα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των καιρών Γιατί παλαιότερα στα χρόνια της βασιλείας του Ιωάννη Βατάτζη τα δύο τρίτα του βάρους του νομίσματος (=16 κεράτια) ήταν καθαρός χρυσός την αξία αυτή διατήρησε ο γιος και διάδοχος του (Θεόδωρος Β Λάσκαρις) Ύστερα επί Μιχαήλ (Παλαιολόγου) όταν ανακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη εξαιτίας των αναγκαστικών δόσεων προς τους Ιταλούς τα παλαιά σημεία πάνω στο νόμισμα αντικαταστάθηκαν από την εικόνα της Κωνσταντινούπολης στην πίσω πλευρά του και η αξία του χρυσού νομίσματος μειώθηκε ακόμη ένα κεράτιο έτσι που περιείχε πια μόνο 15 καράτια από τα εικοσιτέσσερα Μετά το θάνατο του Μιχαήλ Η στις αρχές (βασιλείας του Ανδρόνικου Γ) το νόμισμα περιείχε 14 κεράτια χρυσού και τώρα πια μόνο το μισό του βάρους του είναι καθαρός χρυσός Γι αυτό το λόγο οι τροφές ήταν δυσεύρετες και πολύ δύσκολο να αγορασθούν αν παρουσιάζονταν κάπου και ο λαός έμοιαζε να είναι αιχμάλωτος (της οικονομικής ανάγκης) και υπέφερε από πείναraquo

Γεώργιος Παχυμέρης έκδ I Bekker τόμ 2 (Βόννη 1835) 493-494

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Τις ημέρες βασιλείας του Καντακουζηνού

Ξέσπασε η ησυχαστική (μοναστική)

έριδα

1347 επιδημία πανούκλας

Διαμάχες μεταξύ των Βενετών και

Γενουατών με πεδίο μάχης την ίδια την

Κωνσταντινούπολη Ο Ιωάννης

Καντακουζηνός υπέστη οδυνηρή ναυτική

ήττα από τους Γενουάτες στον Κεράτιο

Συμμάχησε με τον Σουλεϊμάν πασά σε

εκστρατεία κατά του Ιωάννη Ε ο

οποίος πολιορκούσε την Αδριανούπολη

γιο του ίδιου του Καντακουζηνού

Παραιτήθηκε από το θρόνο το 1354 και

εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ

αφήνοντας μόνο ηγέτη το νεαρό Ιωάννη Εlsquo

Παλαιολόγο

Καλλίπολη

Βασιλεύουσα

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Αποφάσισε ότι μοναδικός τρόπος ριζικής αντιμετώπισης του

κινδύνου των Οθωμανών ήταν η εξολόθρευσή τους

Αποτέλεσμα των προσπαθειών του ήταν ο Ιωάννης να αναγκαστεί

να δηλώσει την υποτέλειά του στο Σουλτάνο Μουράτ Α΄

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1361 Κατακτά την πόλη της Αδριανούπολης στη δυτική

του πλευρά του Βοσπόρου

Καταλαμβάνει Ελλήσποντο Θράκη Μακεδονία Κεντρική

Ελλάδα

1389-Νίκη στο Κοσσυφοπέδιο (Σερβία)

Επέκτεινε την οθωμανική κυριαρχία στα Βαλκάνια

αναγκάζοντας έτσι τον βυζαντινό Αυτοκράτορα να του

πληρώνει φόρο υποτέλειας

Αυτός ουσιαστικά μετέτρεψε τη νομαδική φυλή των

Οθωμανών σε Αυτοκρατορία

Το 1383 καθιέρωσε τον τίτλο του Σουλτάνου

Οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων (διαλύθηκαν το

1826 από τον Μαχμούτ Β΄-σφαγιάστηκαν)

καθόρισε τη στρατιωτική δικαιοσύνη

καθόρισε το σύστημα συλλογής φόρων και

δημιούργησε τις επαρχίες της Ανατολίας (Anadolu) και

Ευρώπης (Rumeli)

Για τέσσερις αιώνες οι Γενίτσαροι αποτέλεσαν την αιχμή της

πολεμικής μηχανής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των

Σουλτάνων

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Κρίσιμη και πολύνεκρη σύγκρουση των στρατευμάτων της

επεκτεινόμενης Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της Σερβίας

του Μοράβα (όπως αποκαλείται την περίοδο αυτή το

ισχυρότερο βασίλειο ανάμεσα σε όσα συνέθεταν τη Σερβική

αυτοκρατορία)

Τους Οθωμανούς οδήγησε ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

συνοδευόμενος από τους γιους του Βαγιαζήτ και Γιακούμπ

Αμοιβαίες βαριές απώλειες

Καταστροφή για τους ολιγάριθμους Σέρβους

Μακροπρόθεσμα νικηφόρο αποτέλεσμα για τους Οθωμανούς

Όσοι Σλάβοι ηγεμόνες δεν ήταν ήδη υποτελείς στους

Οθωμανούς υποτάχθηκαν μέσα στην επόμενη δεκαπενταετία

Για την ιστορία την παράδοση και την εθνική ταυτότητα

της Σερβίας η Μάχη στο Κοσσυφοπέδιο απέβη ιδιαίτερης

σημασίας

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι έφτασαν

νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι της Βαλκανικής

χερσονήσου

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1389

Κοσσυφοπέδιο

Οθωμανοί

1354

Καλλίπολη

1360-1389

Μουράτ Α

επαρχίες της Ανατολίας

(Anadolu)

επαρχίες της Ευρώπης

(Rumeli) Δούναβης

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Εμπλεκόμενες πλευρές

Οθωμανική αυτοκρατορία Σερβία

Αρχηγοί

Σουλτάνος Μουράτ Α

Βαγιαζήτ Α΄

Γιακούμπ

Πρίγκιπας Λάζαρ

Βουκ Μπράνκοβιτς

Βλάτκο Βούκοβιτς

Απώλειες

Ο Σουλτάνος Μουράτ Α΄

και το μεγαλύτερο μέρος

των οθωμανικών

στρατευμάτων

Ο πρίγκιπας Λάζαρος και ο

κύριος όγκος του σερβικού

στρατού

Μετά τη μάχη του Κοσσυφοπεδίου οι Τούρκοι

έφτασαν νικητές ως το Δούναβη και έγιναν κύριοι

της Βαλκανικής χερσονήσου

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Oι Οθωμανοί ήταν λίγοι αριθμητικά Για να

αποκτήσουν περισσότερο στρατό

στρατολογούσαν παιδιά χριστιανών

(παιδομάζωμα) κι έτσι συγκρότησαν ένα

επίλεκτο τάγμα τους γενίτσαρους (= νέος

στρατός)

Το παιδομάζωμα ήταν οθωμανική πρακτική

απαγωγής νέων αγοριών κυρίως χριστιανών των

Βαλκανίων τα οποία εξισλαμίζονταν και

εκπαιδεύονταν ώστε να στελεχώσουν διάφορες

κρατικές υπηρεσίες

Η πλειονότητα προοριζόταν για τα τάγματα των

γενίτσαρων ενώ άλλοι κατέληγαν να υπηρετούν

στο παλάτι του σουλτάνου

Αναφέρεται και ως laquoφόρος αίματοςraquo σε

αντιπαραβολή με τον κεφαλικό φόρο

Λεγόταν και παιδολόγι ή γενιτσαριά

Αρμοδιότητα της απαγωγής παιδιών για το

παιδομάζωμα και γυναικών για τα χαρέμια είχε ο

κισλάρ αγάς

Το 1826 το σώμα των Γενιτσάρων καταργήθηκε

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

bullΗ σούπα το κύριο φαγητό των στρατιωτών είχε συμβολική σημασία για τους Γενίτσαρους

bullΟ μύθος λέει πως όταν δημιουργήθηκε το τάγμα τους ευλογήθηκε από έναν Δερβίση και επειδή

έφαγαν μαζί η σούπα θεωρήθηκε στοιχείο της μύησης

bullΗ σούπα παρασκευαζόταν σε ειδικό δοχείο το καζάνι φτιαγμένο από χαλκό Σε αυτό ορκίζονταν

bullΤο αναποδογύριζαν και το χτυπούσαν σαν τύμπανο όταν στασίαζαν

bullΗ απόκτηση του καζανιού το πλύσιμο και το γάνωμα γινόταν με ειδική τελετή

bullΗ τεράστια κουτάλα ήταν ισοδύναμη με σημαία στη μάχη και ήταν ντροπή και ατίμωση να χαθεί

bullΚάθε Γενίτσαρος είχε το δικό του προσωπικό κουτάλι σε ειδική θήκη στο μέτωπο των επίσημων

καλυμμάτων της κεφαλής τους

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Γενίτσαροι με πλήρη στολή

Διοικητής Πίνακας του

Jean-Baptiste Vanmour

(1671-1737)

Διοικητής (1809) από

ανώνυμο έλληνα ζωγράφο

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ιμάμης (ο καθοδηγητής θρησκευτικός λειτουργός η κεφαλή της μουσουλμανικής

κοινότητας) και Γενίτσαρος προσεύχονται γονατιστοί 1680

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Παλιά Οθωμανική γκραβούρα (χαρακτική)

παιδομάζωμα στην Βουλγαρία 16ος αι

Κωνσταντινούπολη Μουσείο παλάτι Τοπ Καπί Ο Κεμάλ Ατατούρκ με στολή Γενίτσαρου

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Απευθύνθηκε για βοήθεια

Στη Ρώμη υποκλινόμενος προσκύνησε τον πάπα Ουρβανό Εlsquo (η βοήθεια

δεν ήρθε ποτέ)

Στον Λουδοβίκο της Ουγγαρίας (πήγε αυτοπροσώπως)

Στη Βενετία ο Δόγης το φιλοξένησε υποτυπωδώς Συμφώνησαν την

επιστροφή των αυτοκρατορικών κοσμημάτων και κάποιες χρηματικές και

ναυτικές ενισχύσεις με αντάλλαγμα τη νήσο Τένεδο Στη συμφωνία του

αυτή αντέδρασε ο πρωτότοκος γιος του Ανδρόνικος Δ Παλαιολόγος ήδη

συναυτοκράτορας φίλος των Γενουατών

Ο Ιωάννης να αναγκαστεί να δηλώσει την υποτέλειά του στον Σουλτάνο

Μουράτ Α΄ με υποχρεώσεις καταβολής φόρων αλλά και παροχής

στρατιωτικών ενισχύσεων κατά τις ανάγκες του

1376 Ο γυιός του Ανδρόνικος Δ έκανε πραξικόπημα και κάθισε στο θρόνο

από το 1376 μέχρι το 1379 φυλακίζοντας τον Ιωάννη Ε΄ και τον αδελφό

του Μανουήλ Τους απελευθέρωσαν οι Οθωμανοί Τούρκοι και οι Βενετοί

Σκοτώθηκε σε μάχη με τα στρατεύματα του πατέρα του

Ανδρόνικος Δ

Εμφύλιος

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο Αυτοκράτορας Ιωάννης Ζ Παλαιολόγος κατέλαβε την εξουσία με

πραξικόπημα κατά του παππού του Ιωάννη Ε Παλαιολόγου

με βοηθούς του Γενουάτες και τους Τούρκους (Βαγιαζήτ Α΄)

Ο Βαγιαζήτ ζήτησε να συμμετάσχουν στην επόμενη στρατιωτική

εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Φιλαδέλφειας (μέχρι εκείνη την

ώρα σε Βυζαντινά χέρια) Βρέθηκαν έτσι σε κοινό στρατόπεδο μαχόμενοι

εναντίον του ίδιου του βυζαντινού κράτους

Με τη βοήθεια των Ιπποτών της Ρόδου ο Ιωάννης Ε επανέκτησε την

εξουσία

Εμφύλιος

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος

Βαγιαζήτ Α΄

Ιππότες της Ρόδου

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1390 υποχρέωσε τον Σέρβο βασιλιά να καταστεί υποτελής του και

να του δώσει την κόρη του για σύζυγο

1393 κατέκτησε τη Βουλγαρία

Υποχρέωσε τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο να καταβάλλει ετήσιο φόρο

και να καταστεί υποτελής του

1396 νίκησε στη μάχη της Νικόπολης τα στρατεύματα της Γαλλο-

Ουγγρικής συμμαχίας

1397 πολιόρκησε την Κωνσταντινούπολη αλλά απέτυχε εξαιτίας

της Μογγολικής εισβολής στη Μικρά Ασία με αρχηγό τον

Ταμερλάνο Ο Βαγιαζίτ πιάστηκε αιχμάλωτος και αυτοκτόνησε

Ιωάννης Ε΄

Παλαιολόγος Παππούς

Ιωάννης Ζ΄

Παλαιολόγος εγγονός

Μανουήλ Β΄

Παλαιολόγος γυιός

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η Κωνσταντινούπολη είχε περιοριστεί στον Βόσπορο και στον Μυστρά

Η οικονομική και δημοσιονομική κρίση ήταν πιο απελπιστική

Το ταμείο ήταν άδειο

Το βυζαντινό νόμισμα έχανε συνεχώς την αξία του

Το διοικητικό σύστημα ήταν υπό διάλυση

Με το βασίλειό του στο χείλος της κατάρρευσης ο Ιωάννης πέθανε το 1391

Τέταρτη

φορά

Το βυζαντινό κράτος έχει ήδη συρρικνωθεί σε ένα

βασίλειο ελάχιστης σημασίας

Το Βυζάντιο τώρα πολεμάει εναντίον δικών του πόλεων

στο πλευρό των εχθρών του υπό τις εντολές του Σουλτάνου

τους

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η αυτοκρατορία πλέον ταυτιζόταν με την Κωνσταντινούπολη (Η

αυτοκρατορία των Στενών) καθώς οι Βυζαντινοί δε διέθεταν άλλες

κτήσεις εκτός από το Μοριά

Οι Οθωμανοί το13931394 και1395 υπέταξαν

τη Βουλγαρία

τη Θεσσαλία

εκμεταλλευόμενοι διαμάχη των ηγεμόνων του Μοριά και των

Αθηνών εισέβαλαν στην Πελοπόννησο

απέκτησαν τον έλεγχο των διαβάσεων του Δούναβη

Βαγιαζίτ Α΄ Σταυράτον Ασημένιο νόμισμα της εποχής του Μανουήλ

Β΄ Παλαιολόγου

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Κατάφερε να επικρατήσει των αδελφών του κερδίζοντας την υποστήριξη του Βυζαντινού αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου

Σε αντάλλαγμα αυτής της υποστήριξης ο Μωάμεθ επικύρωσε την παραχώρηση της Θεσσαλονίκης και κάποιων θρακικών πόλεων στο Βυζάντιο

Ανακατέλαβε το εμιράτο του Μεντεσέ και μεγάλο μέρος του Καραμάν (Σελτζούκοι)

Εγκατέστησε την έδρα του στην Αδριανούπολη

Κατέστησε τη Βλαχία φόρου υποτελή

Υπέταξε την Ήπειρο και άρχισε να στρέφει τις κατακτητικές του διαθέσεις στη Βοσνία και την Ουγγαρία

Εξεστράτευσε στη Μικρά Ασία και κατέλαβε το Αϊδίνι και την Αττάλεια

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο Η Παλαιολόγος καθοδόν για Φλωρεντία

Τοιχογραφία του B Gozzoli στο Παλάτι των

Μεδίκων στη Φλωρεντία

1425 παρέδωσε οικειοθελώς τη

Θεσσαλονίκη στους Βενετούς ελπίζοντας ότι

έτσι θα προστατεύσει την πόλη από τον

επερχόμενο κίνδυνο Οι Βενετοί την

εγκατέλειψαν και ο Μουράτ Β΄ την κατέλαβε

το 1430 Ακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες

1431 Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Τούρκους

1439 Φεράρα Ιταλία Εκεί υπογράφτηκε τελικά η

Ένωση των Εκκλησιών

1442 Υπήρξαν αντιδράσεις στην Κωνσταντινούπολη με

αποκορύφωμα την αποτυχημένη πολιορκία της Πόλης από

τουρκικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Δημήτριου

αδελφού του αυτοκράτορα Ιωάννη

Θρησκευτικός

Εμφύλιος

Επιχρυσωμένο μπρούτζινο μετάλλιο με τον Ιωάννη Η΄ από τον

Pisanello ο οποίος είδε τον αυτοκράτορα στη Φεράρα της

Ιταλίας Περίπου 1438 ΙΩΑΝΝΗC BACΙΛΕVC ΚΑΙ

ΑVΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ Ο ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟC

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Οθωμανοί- Βυζαντινοί

Σιφωνάτωρ

(υγρό πυρ)

Σκουτάτος

Σπαχίδες

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1428 Υποτάσσει τη Σερβία

1430 Καταλαμβάνει τη Θεσσαλονίκη

1444 Νικάει τους Ούγγρους και τους Πολωνούς στη Μάχη της Βάρνας

Σταμάτησε η παρεμπόδισης της διείσδυσης της οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ανατολική Ευρώπη για αρκετές δεκαετίες

1446 Ο Σκεντέρμπεης (Γεώργιος Καστριώτης) νικά τους Οθωμανούς

1446 Ο Μουράτ Β΄ εκστρατεύει στο νότια ελλαδικό χώρο

Καταστρέφει το τείχος του Εξαμιλίου (Κόρινθος) λεηλατεί την Πελοπόννησο όπου βρίσκονταν το Δεσποτάτο του Μοριά

Ο Ιωάννης Παλαιολόγος αναγκάζεται πληρώνει φόρο

Παραιτήθηκε από το θρόνο χάριν του 12χρονου γιου του Μεχμέτ Β Φατίχ γνωστότερου ως laquoΜωάμεθ ο Πορθητήςraquo

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η επιγραφή του Μουράτ στον όγδοο από

ανατολικά κίονα της βόρειας κιονοστοιχίας της

Παναγίας Αχειροποιήτου

laquoΟ σουλτάνος Μουράτ πήρε τη Θεσσαλονίκη 883raquo

(δηλαδή το 1430)

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο Καρδινάλιος Βησσαρίων υπήρξε

υποστηρικτής της Ένωσης των

Εκκλησιών στη διάρκεια της Συνόδου

Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-39) Στην

εικόνα ο Καρδινάλιος Βησσαρίων

Venezia Biblioteca Nazionale Marciana

Ο Μάρκος Ευγενικός μητροπολίτης Εφέσου στη

διάρκεια της Συνόδου της Φερράρας-Φλωρεντίας

συσπείρωσε τις ανθενωτικές δυνάμεις της

Ανατολικής Εκκλησίας

laquoΚαλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους

παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό πάπαraquo

Στην εικόνα ο Μάρκος Ευγενικός σε φορητή

εικόνα 18ος αιώνας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

Πάπας Ευγένιος Δ΄

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

(Σελτζούκοι)

(Μαύρη

Θάλασσα)

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννη Ηrsquo Παλαιολόγου

(1425- 1449)

Από το 1443 έως το 1449 ο Κωννος ως δεσπότης

του Μιστρά κάνει το Δεσποτάτο δεσπόζουσα δύναμη

της Βαλκανικής

Μετά από πολλές μάχες και καταστροφές ο

Μουράτ Β΄ αποχώρησε αφού πήρε μαζί του χιλιάδες

αιχμαλώτους και αφού το Δεσποτάτο θα παρέμενε

υπό την εξουσία των Παλαιολόγων με αντάλλαγμα

καταβολή φόρου

Στο διάστημα αυτό ο Μιστράς είχε εξελιχθεί στο

μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της

Αυτοκρατορίας Εκκλησίες με αγιογραφίες και

ψηφιδωτά ανάκτορα μέγαρα πολυτελή κάστρα

φαινομενικώς απόρθητα

1448 Οκτώβριοςmiddot πεθαίνει ο Αυτοκράτορας Ιωάννης

Ηrsquo άτεκνος Πρεσβεία από την Κωνσταντινούπολη

ήρθε στην Πελοπόννησο και προσέφερε στον Κωννο

τον αυτοκρατορικό θρόνο Ο Κωνσταντίνος πήγε στην

Πόλη συνοδευόμενος από τον Γεώργιο Φραντζή

Το σημείο όπου ορκίστηκε ο τελευταίος

αυτοκράτορας του Βυζαντίου 6 Ιανουαρίου 1449

στον Άγιο Δημήτριο τον μητροπολιτικό ναό του

Μιστρά

Αλλού

1450 Η τυπογραφία στην Ευρώπη

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1452 Ο Σουλτάνος Μωάμεθ έκτισε το φρούριο Ρούμελι Χισάρ (Κάστρο

της Ρούμελης) στο στενότερο σημείο του Βοσπόρου στην ευρωπαϊκή

πλευρά της Κωνσταντινούπολης απέναντι από την Πόλη Χρησιμοποιήθηκε

για τον έλεγχο του περάσματος μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας και της

Θάλασσας του Μαρμαρά

1453 Τρίτη 29 Μαΐου Καταλαμβάνεται η Κωνσταντινούπολη

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο Κωνσταντίνος αφιερώθηκε στην επισκευή

και την ενίσχυση των οχυρωματικών έργων

καθώς και στην αναδιοργάνωση του στρατού

Ο πληθυσμός είχε χωριστεί σε δύο

στρατόπεδα ενωτικοί-ανθενωτικοί

Οι πλούσιοι αρνήθηκαν να δώσουν χρήματα

στον Κωνσταντίνο λέγοντας ότι δεν έχουν Ο

Αυτοκράτορας αφαίρεσε τα ασημικά και τα

χρυσά των εκκλησιών

Αδιαφορία της για ενισχύσεις

Μεμονωμένη βοήθεια από

o τον Πελοποννήσιο καρδινάλιο και τέως

μητροπολίτη Ρωσίας Ισίδωρο με ελάχιστες

δυνάμεις

o τον Γενουάτη Ιουστινιάνη με 700 περίπου

Γενουάτες

Ήταν πολύ λίγοι για την απόκρουση των

επιθέσεων από την ξηρά

Απειλή από τη θάλασσα δεν υπήρχε με την

βοήθεια της αλυσίδας τού Κεράτιου

Κόλπου

αλυσίδα

Ο καρδινάλιος

Ισίδωρος

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1452 ένας Ούγγρος χύτης κανονιών ονόματι Orban (Ουρβανός) αγνώστων λοιπών στοιχείων έφθασε

στην Πόλη έχοντας την ικανότητα να κατασκευάζει μεγάλα μπρούτζινα κανόνια (μπομπάρδες) Η

ισχνή αμοιβή του Ουρβανού (οι πλούσιοι Βυζαντινοί θεωρούσαν την άμυνα της Πόλης υπόθεση του

Παλαιολόγου μόνο) τον έκανε να ζητήσει την τύχη του στον Μωάμεθ Εκείνος τον διέταξε να φτιάξει το

κανόνι Το κανόνι ονομάστηκε laquoΒασιλικήraquo Μεταφέρθηκε στη Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του

1453

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Τρία Γενοβέζικα πλοία με επικεφαλής ένα Βασιλικό σκάφος-μάλλον ιταλικό μισθωμένο- επιστρέφουν

στην πολιορκούμενη Βασιλεύουσα μεταφέροντας όπλα στρατιώτες και σιτάρι

Ο Μωάμεθ διατάσσει τον στόλο του να συλλάβει ή να βυθίσει τα πλοία που τόλμησαν να παραβιάσουν

τον αποκλεισμό της πρωτεύουσας Κυβερνήτης του Βασιλικού σκάφους ήταν ο Φλαντανελάς (Φραγκίσκος

Λεκανέλλα) Ο τούρκικος στόλος παθαίνει πανωλεθρία και ο Φλαντανελάς περνάει την αλυσίδα του

Βοσπόρου

Μία από τις πηγές που αναφέρουν τη ναυμαχία στον Βόσπορο είναι το κείμενο του Λατίνου

αρχιεπισκόπου Μυτιλήνης Λεονάρδου ο οποίος ήταν παρών στα γεγονότα

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ένα είδος ξύλινης εξέδρας επάνω από την οποία σύρθηκαν- με τη βοήθεια πλήθους ανθρώπων και

λίπους που ήταν στη διάθεση του Μωάμεθ Β΄- τα οθωμανικά πλοία που είχαν τοποθετηθεί πάνω σε

τροχούς Η Πόλη αποκλείστηκε και από στεριά και από θάλασσα Το σχέδιο των Ελλήνων να κάψουν

τα καράβια αποτυγχάνει

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Τα ρήγματα στα τείχη πού γίνονταν από τις πέτρινες

μπάλες πού εκτόξευε το κανόνι τρομοκράτησε τους

αμυνομένους και τους εξάντλησε αναγκάζοντάς τους να

εργάζονται όλη τη νύχτα σε αυτοσχέδιες επιδιορθώσεις

κάνοντας χρήση ξύλου και κουβάδων χώματος

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Την εποχή της Άλωσης το βυζαντινό Ναυτικό είχε πάψει να υφίσταται

(1282-1328 Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος)

Θάλασσα του Μαρμαρά

ή Προποντίδα

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο Μωάμεθ έστειλε πρεσβεία στον

Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την

Πόλη Παράλληλα έδωσε διαταγή να μην

επιτεθεί κανείς μέχρι να αποφασίσει ο

αυτοκράτορας

laquoΕάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας

όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα

υπάρχοντά σου και ο λαός δε θα πάθει τίποτε

από μαςhellipraquo

Ο Αυτοκράτορας δίνει την απάντηση laquoΤο να

σου παραδώσω την πόλη δεν είναι στο χέρι

μου ούτε στο χέρι κανενός άλλου από αυτούς

που κατοικούν σrsquo αυτή Γιrsquo αυτό με κοινή

απόφαση και με τη θέλησή μας θα

πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τη ζωή

μαςhellipraquo

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η Πύλη του Χαρίσιου από

την οποία μπήκε στην

Κωνσταντινούπολη ο

Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής

όπως είναι σήμερα

Υπάρχει στα δεξιά

μαρμάρινη επιγραφή που

υπενθυμίζει το γεγονός

Η πολιορκία διήρκεσε

από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη 29 Μαΐου 1453

57 μέρες πολιορκίας μετά από 1123 χρόνια πορείας

Ο Αυτοκράτορας πολεμώντας ως απλός στρατιώτης έπεσε στην μάχη Δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες για τον θάνατο του και για τον λόγο αυτό ο θάνατός του έγινε γρήγορα θέμα ενός θρύλου

Σύμφωνα με τη λαϊκή

παράδοση οι Τούρκοι δεν

κατάφεραν να σπάσουν τη

γραμμή άμυνας των τειχών

παρά μόνο όταν από εσωτερική

προδοσία μπήκαν από την

Κερκόπορτα και περικύκλωσαν

τους αμυνόμενους Ήταν

προδοσία Κι αν ναι από ποιους

Η αλήθεια χάθηκε

Θρύλοι κράτησαν το όνομά της

ζωντανό

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Πίνακας του Θεόφιλου (Κεφαλάς-Χατζημιχαήλ λαϊκός ζωγράφος της νεοελληνικής τέχνης 1870-1934)

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην

Κωνσταντινούπολη (πίνακας του Jean-

Joseph Benjamin-Constant 19ος αιώνας)

Αγία Σοφία

1453 Φυγή των Ελλήνων σοφών από

την Κωνσταντινούπολη στην Φλωρεντία

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο πρώτος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Στην εικόνα

O Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής παραχωρεί τα

προνόμια του Πατριαρχείου στον Πατριάρχη

Γεννάδιο Σχολάριο

Πατριάρχης έγινε ο ανθενωτικός Γεννάδιος

Σχολάριος με υπόδειξη του Μωάμεθ

λαμβάνοντας από τον ίδιο και διάφορα

πρόσθετα προνόμια και οθωμανική φρουρά

1461 Καταλαμβάνονται η

Τραπεζούντα και το Δεσποτάτου

της Ηπείρου

1462 Κατάληψη Μυτιλήνης

Χαλκίδας

1475 Η Κριμαία υποτελές

κράτος της Οθωμανικής

αυτοκρατορίας

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Αγία Σοφία

Φρίξον ήλιε στέναξον γη Εάλω ή Πόλις

Το δημοτικό αυτό τραγούδι είναι ο παλαιότερος

θρήνος για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης

Βρέθηκε σε χειρόγραφό του 15ου αιώνα ο τίτλος

ήταν laquoἈνακάλημα τῆς Κωνσταντινούποληςraquo

Ανήκει στη δεύτερη περίοδο (1453-1821) της

Νεοελληνικής Λογοτεχνίας καὶ στο ιστορικό είδος

Στην μορφή δεξιά δημοσιεύτηκε το 1914 από το Ν

Πολίτη στην συλλογή του laquoἘκλογαὶ ἀπὸ τὰ

τραγούδια τοῦ Ἑλληνικοῦ Λαοῦraquo

laquoΣημαίνει ο Θεός σημαίνει η γη

σημαίνουν τα επουράνια

Σημαίνει κι η αγιά Σοφιά το μέγα μοναστήρι

Με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες

Κάθε καμπάνα και παπάς κάθε παπάς και διάκος

Ψάλλει ζερβά ο Βασιλιάς δεξιά ο πατριάρχης

Κι απ την πολλή την ψαλμουδιά εσειόντανε οι

κολόνες

Να μπούνε στο χερουβικό και να βγει ο Βασιλέας

Φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απlsquo αρχαγγέλου

στόμα

laquoΠάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τlsquo άγια

παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστείτε

γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει

Μόνlsquo στείλτε λόγο στη Φραγκιά να ρτούνε τρία

καράβια

Το να να πάρει το Σταυρό και τάλλο το Βαγγέλιο

Το τρίτοτο καλύτερο την ΄Αγια Τράπεζά μας

Μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη

μαγαρίσουνraquo

Η Δέσποινα ταράχτηκε κι εδάκρυσαν οι εικόνες

Σώπασε κυρά Δέσποινα και μην πολυδακρύζεις

πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θαlsquo ναιraquo

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Σαράντα μέρες πολεμά ο Μωχαμέτ να πάρη

την Πόλη την μεγάλη

Σαράντα μέρες έκαμεν ο γούμενος το ψάρι

στα χείλη του να βάλη

Απ τες σαράντα κι ύστερα πεθύμησε να φάγη

τηγανισμένο ψάρι

ndashΑν μας φυλάγ η Παναγιά καθώς μαςε

φυλάγει

την Πόλη ποιος θα πάρη

Ρίχτει τα δίχτυα στον γιαλό τρία ψαράκια

πιάνει

ndashΘεός να τα βλογήση

Το λάδι βάλλει στην φωτιά μες στ αργυρό

τηγάνι

για να τα τηγανίση

Τα τηγανίζ από την μια και πά να τα γυρίση

κι από το άλλο μέρος

Ο παραγιός του βιαστικά πετά να του μιλήση

και τάχασεν ο γέρος

ndashΜην τηγανίζης γέροντα και μόσχισε το ψάρι

στην Πόλη την μεγάλη

Την Πόλη την εξακουστή οι Τούρκοι έχουν

πάρει

μας κόβουν το κεφάλι

ndashΣτην Πόλη Τούρκου δεν πατούν κι Αγαρηνού

ποδάρια

Με φαίνεται σαν ψεύμα

Μ αν είν αλήθεια το κακό να σηκωθούν τα

ψάρια

να πέσουν μες στο ρεύμα

Ακόμ ο λόγος βάσταγε τα ψάρι απ το τηγάνι

την μια μεριά ψημένα

πηδήξανε κι επέσανε στης λίμνης την

λεκάνη

γερά ζωντανεμένα

Ακόμ ώς τώρα πλέουνε κόκκιν από το μέρος

όπου τα είχε ψήσει

Φυλάγουν το Βυζάντιο ν αναστηθή κι ο γέρος

να τ αποτηγανίση Ζωοδόχος Πηγή του Μπαλουκλή

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ανάγλυφο στο οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης

Ο Δικέφαλος αετός της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η αριστερή κεφαλή (που είναι στραμμένη προς την

δύση) συμβολίζει τη Ρώμη ενώ η δεξιά (ανατολή) συμβολίζει την Κωνσταντινούπολη Ο σταυρός και η

σφαίρα στα νύχια συμβολίζουν την πνευματική και κοσμική εξουσία αντίστοιχα Ο αετός στέκει επάνω σε

δάφνινο στεφάνι

Τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την

πύλη της Αγίας Σοφίας τελούνταν η θεία

λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε

τους μουσουλμάνους να ορμούν στο

πλήθος των πιστών εξαφανίσθηκε μέσα

στον τοίχο πίσω από το Άγιο Βήμα που

άνοιξε και έκλεισε με τρόπο μαγικό

Λέγονταν ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα

επανέλθει στα χέρια των Χριστιανών ο

ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να

συνεχίσει την λειτουργία

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος

Αυτοκράτορας καθώς και ότι δεν διασώθηκαν

πληροφορίες για τις τελευταίες στιγμές του στο

πεδίο της μάχης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για

ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

laquoμαρμαρωμένου βασιλιάraquo με την ελπίδα για την

απελευθέρωση και την αποκατάσταση της

αυτοκρατορίας

laquoΌταν μπήκαν οι Τούρκοι στην

Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς αντιστάθηκε ηρωικά

Καθώς όμως οι εχθροί τον περικύκλωσαν και

ετοιμάζονταν να τον σκοτώσουν άγγελος Κυρίου τον

άρπαξε και τον πήγε σε μια μυστική σπηλιά Εκεί

βρίσκεται μαρμαρωμένος και περιμένει τον άγγελο να

τον σηκώσει και να του ξαναδώσει το σπαθί του

Όταν γίνει αυτό ο βασιλιάς θα διώξει τους Τούρκους

από την Πόλη και θα τους κυνηγήσει μέχρι την

Κόκκινη Μηλιά (μυθικός τόπος)raquo

Άγαλμα του Κωνσταντίνου στην Αθήνα Μητροπόλεως

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Ὁ μαρμαρωμένος Βασιλιάς

(νεότερο τραγούδι

Μουσική Απόστολος Καλδάρας

Στίχοι Πυθαγόρας)

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά που λένε τα γραμμένα τόνα σκοτώθηκε τ᾿ άλλο λαβώθηκε

δε γύρισε κανένα

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι ἡ γιαγιά

Έστειλα δυό πουλιά στην κόκκινη μηλιά

δυό πετροχελιδόνια μα κει εμμείνανε κι όνειρο γίνανε

σε δακρυσμένα χρόνια

Για το μαρμαρωμένο βασιλιά

ούτε φωνή ούτε λαλιά τον τραγουδάει τώρα στα παιδιά

σαν παραμύθι η γιαγιά

Στους συμβολισμούς της παραδόσεως γιαγιά είναι οι παλιές γενιές και εγγονός η νέα γενιά η οποία πρέπει να κάνει το καθήκον της

Γεώργιος Βιζυηνός - Ὁ τελευταῖος Παλαιολόγος

(1882)

Τὸν εἶδες μὲ τὰ μάτια σου γιαγιὰ τὸν Βασιλέα

ἢ μήπως καὶ σοῦ φάνηκε σὰν ὄνειρο νὰ ποῦμε

σὰν παραμύθι τάχα

- Τὸν εἶδα μὲ τὰ μάτια μου ὡσὰν καὶ σένα νέα

Πὰ νὰ γενῶ ἑκατὸ χρονῶν κι ἀκόμα τὸ θυμοῦμαι

σὰν νἄταν χθὲς μονάχα

- Ἀπέθανε γιαγιά

- Ποτέ παιδάκι μου κοιμᾶται

- Καὶ τώρα πιὰ δὲν ἠμπορεῖ γιαγιάκα νὰ ξυπνήση

- Ὤ βέβαια Καιρούς καιρούς σηκώνει τὸ κεφάλι

καὶ βλεπ᾿ ἂν ἦρθεν ἡ στιγμή πὄχει ὁ Θεὸς ὁρίσει

- Πότε γιαγιά μου πότε

- Ὅταν τρανέψῃς γιόκα μου νὰ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά

σὺ κι ὅλη ἡ νεολαία θὰ σώσετε τὴν χώρα

Κι ὁ βασιλιὰς θὰ σηκωθεῖ τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ

Καὶ χτύπα-χτύπα θὰ τὸν πά πίσω στὴν κόκκινη

μηλιά

καὶ πίσω ἀπὸ τὸν ἥλιο ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Οι Οθωμανοί κατέλαβαν

γρήγορα και εύκολα τις

περιοχές στη Μικρά Ασία και

τη Βαλκανική χερσόνησο διότι

ΤΖΙΧΑΝΤ

ΛΑΦΥΡΑ

ΠΟΛΕΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ

Δυναστικοί πόλεμοι

ΑΚΡΙΤΕΣ Κατάργηση μετά το 1261

Πολιτική τακτική

ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Στρατιωτική τακτική

ΚΑΜΕΝΗ ΓΗ

ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΟΙ- ΛΑΤΙΝΟΙ =

εχθροί

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

330 μX -1453 μX

Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η

Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτασε

στο απόγειό της απειλώντας την

Βιέννη

Οθωμανική Αυτοκρατορία

1299 ndash 1923

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

1261 Ανασύστασης του Βυζαντίου με Μιχαήλ Η΄ Αλλά

Οι Τούρκοι -συχνά με πρόσκληση των Βυζαντινών- έχουν ήδη αποκτήσει γη στην ευρύτερη περιοχή

της Μικράς Ασίας

Οι Σέρβοι εμφανίζονται απειλητικοί από την πλευρά της σημερινής Ευρώπης

Οι Γενουάτες και οι Ενετοί ενισχύονται σημαντικά στο νησιωτικό χώρο

Εμφύλιοι πόλεμοι

Στρατιωτική κατάρρευση Μείωση στρατού και στόλου επικράτηση μισθοφόρων

Οικονομική κατάρρευση Υποτίμηση νομίσματος

Βαριά φορολογία και επαναστάσεις

1274 σύνοδος στη Λυών Μιχαήλ Η΄ ένωση (υποταγή της Ορθόδοξης στη Ρωμαϊκή Εκκλησία) Δεν

έγινε αποδεκτή από το λαό

1438-39 σύνοδος της Φερράρας-Φλωρεντίας Το Βυζάντιο ζητάει βοήθεια από Δύση Ιωάννης Η΄

ένωση Δεν έγινε αποδεκτή από το λαό

Αποτέλεσμα

Το Βυζάντιο περιορίστηκε στα Στενά που καταλύθηκε εύκολα από Οθωμανούς οι οποίοι

Εκμεταλλεύτηκαν κατάργηση των ακριτών και του στόλου μετά το 1261

Αξιοποίησαν ισλαμικό θεσμό γαζήδων (φανατικοί μαχητές Ισλάμ)

Δημιουργία τάγματος γενίτσαρων

1354 κατέλαβαν Καλλίπολη Περνούν στην Ευρώπη

1389 υπέταξαν Σέρβους και άλλους Βαλκανικούς λαούς στη μάχη Κοσσυφοπεδίου

1453 Κωνσταντίνος Παλαιολόγος Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς

Εάλω η Πόλις

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Οι Έλληνες αρχικά απελπίστηκαν και

θρήνησαν την άλωση της Πόλης

Ακολούθησαν σχεδόν τέσσερις αιώνες

τουρκοκρατίας

Οι βυζαντινοί γόνοι βυζαντινών οικογενειών

λόγιοι αλλά και έμποροι ναυτικοί αγρότες

στρατιώτες ζωγράφοι και αγιογράφοι λόγιοι

φιλόσοφοι επιστήμονες πήγαν στη Δύση

(Ιταλία Γαλλία Ισπανία Αγγλία)

μεταφέροντας μαζί τους χειρόγραφα αρχαίων

Ελλήνων και βυζαντινών συγγραφέων όπως

και την γνώση της αρχαίας ελληνικής

γραμματείας και φιλοσοφίας και τις

ανθρωπιστικές αξίες των κλασσικών

γραμμάτων και του βυζαντινού πολιτισμού

Αναγέννηση - Ανθρωπισμός

Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους εμπορικούς

δρόμους της Ανατολής Οι Ευρωπαιοι

αναζήτησαν νέους εμπορικούς δρόμους

Μεγάλες γεωγραφικές ανακαλύψεις

Γεώργιος Γεμιστός

Πλήθων (1360-1452)

Γεώργιος

Τραπεζούντιος

(1395-1472)

Θεόδωρος

Γαζής

(1400-1475)

Βησσαρίων

(1403-1472)

Κωνσταντίνος Λάσκαρης

(1434-1501)

Ιωάννης Αργυρόπουλος

(1415-1487)

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Το Βυζάντιο επηρέασε Ανατολή και Δύση

Η βυζαντινή ιδεολογία επηρέασε έντονα την ιδεολογία του Μοσχοβίτικου Κράτους Οι Ρώσοι

θεώρησαν ότι ήταν οι μοναδικοί κληρονόμοι της βυζαντινής πνευματικής και πολιτικής

Παράδοσης Διατύπωσαν στις αρχές του 16ου αι τη θεωρία ότι η Μόσχα ήταν η Τρίτη Ρώμη η πόλη

που έμελλε να ανασυστήσει τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

Οι ορθόδοξοι βαλκανικοί λαοί επηρεάστηκαν βαθιά από το βυζαντινό πολιτισμό ενώ η Ορθοδοξία

συνέβαλε στη διατήρηση της πνευματικής τους ταυτότητας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Εκτός του ορθόδοξου σλαβικού κόσμου χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν

Η ιταλική προαναγεννησιακή τέχνη

Η διαμόρφωση του περιεχομένου και της φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα της Αναγέννησης

Η οθωμανική αρχιτεκτονική

Η νομική παράδοση

Η οργάνωση των κρατικών υπηρεσιών από την οποία επηρεάστηκαν το Χαλιφάτο τα μεσαιωνικά

βαλκανικά κράτη η Ρωσία και το Οθωμανικό Κράτος

Η διαμόρφωση της θρησκευτικής μουσικής

Τα νέα γραμματειακά είδη (χρονογραφία και τη λειτουργική ποίηση)

Οι θετικές επιστήμες (αστρονομία και τα μαθηματικά)

Οι ουμανιστικές (ανθρωπιστικές σπουδές) και άλλες εκφάνσεων (εκδηλώσειςεκφράσεις) του

πολιτισμού στη δυτική Ευρώπη

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως γεγονός που σηματοδοτεί

το τέλους του Μεσαίωνα και την έναρξη της Αναγέννησης

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Το Μπλε Τζαμί στην Κωνσταντινούπολη

(Sultanahmet Camii) (1609-1616)

κοντά στην τοποθεσία του αρχαίου Ιππόδρομου και

απέναντι (δυτικά) από την Αγία Σοφία Αγία Σοφία (532-537)

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Κωνσταντινούπολη

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands

Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Brsquo Γυμνασίου ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

Byam M ΟΠΛΑ και ΠΑΝΟΠΛΙΕΣ εκδ Αστέρης Δεληθανάσης

Στήβεν Ράνσιμαν Η άλωση της Κωνσταντινούπολης 1453 (μετάφραση-επιμέλεια Νίκος

Νικολούδης) Εκδόσεις Δ Παπαδήμα Αθήνα 2002

Τεύχος 238 του Περιοδικού Ιστορικά της Ελευθεροτυπίας

Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 1997 Μαρτυρίες για τους χρήστες του Ζωναρά της

Μόδενας Όλγα ΓΚΡΑΤΖΙΟΥ ΕΙΕ

The Metropolitan Museum of Art New York httpcollectionsvamacuk httpeltraveloguesgr Ίδρυμα Αικ Λασκαρίδη

httpelwikipediaorg httpelwiktionaryorg httpenwikipediaorg httpmuseumdoaksorg The Dumbarton Oaks Research Library and Collection of Harvard

httpTughracom httpusersuoagr Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)

httpwwweiegrbyzantineattica Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ)

httpwwwflickrcomphotosatroxfatalis

httpwwwheraldicaorgtopicsnationalbyzantinhtm httpwwwimegrchronos Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού (ΙΜΕ)

httpwwwmedievalcollectiblescom Medieval Collectibles httpwwwottomancoinscom httpartanasnet httpswwwrijksmuseumnlJean-Baptiste Vanmour painter Rijksmuseum Amsterdam the

museum of the Netherlands