I. Ν. J.DISSERTA i 10 ACADEMICA,

DENATURALI HOMINISQBL1GATI0NE ADGULTUM DIVINUM,

QUAM ,

SUFFRAG. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH-AD REG. AGA!). UPSAL.

PRiESiDEVIRO CELEBERRIMO,

MAG Ρ Ε T R OEKERMAN,ELOQV. PROFESS. REG. ET ORD.

PUBLICO EXAMINI SüßΜΙΤΤΙΓ

CAROLUS PETR. DILLMANKESTMANNUS.

IN AUDITOR. GUSTAV. DIE XIX DEC.MDCCLXVII.

Η, Α. M.S..

υ Ρ S A L I Α Ε,UTTERis Johan. Edman , reg. acad, typoob.

SAS, R:iE.

MAGNjE Fl-

DIOECESEOS

EPIEMINEM

»

t PLUR1MUM VENERANPR AL

GRAVIS

GYMNASII SGHO

PER DI

EP HO

ADCURA

S. & THEOLO

REFΕREN

DNO LAÜRENTIOMjECENATL

SA C

M:TIS

DEI VIRO,

siROSIENSIS

SCOPOT1SS1M0,

DI IBIDEM SYNEDRII

SIDI

SIMO,

LARUMCLUE0ECES1N

RO

TISSIMO,GJJE DOCTORI

D IS SIMO

BENZELSTIERNA,ΜΑΧΙΜΟ,

i

RUM.

ADMODUM REVKRENDO Atque GLARISSIMOVIRO ,

Dno Mao. CAROLOERICO DILLMAN.

THORTUNENSIUM PASTOR!,PARENTl OPTIMO. *

Hf" ez 7ίξάτης ηλικ'ας πολλών τε Koct μάλα $αύμάσιονσ7Γ8$ην ποιησαμέν8 Σ& y ζέλτι^ε πάτεξ, cπως ως κάλ-λιςα πξος άξετην πεπαινεμένος τη πατξΐόν χςησιμος ysvol-μην t 7Τξος έμαυτ8 εςι την Viåvoiav ενσεβως τε και ευπειθώς7ΐξός Σε Vιακεΐμενον 3ιατελε7ν, των Vs ευεργετημάτων Ση άξιαςτοις έπαΐνοις Σε τιμάν. 'Αλλοί γε μην , τ8Τον τον τξόπον,ων ευεργέτημαι, χάξιν άξίαν άποΜναι ά^υνάτως εχων, πολ¬λά Σ8 δέομαι μη άποκναι$ηναι τάτων των έγχείξημάτων με}-qav.iaVav άπλότητι, αλλ' έυνοικως άυτά οέχε$αι, τεκμη^ιοντης εις το ονομά Σ8 έυσεβείας μ8. Σγω de 8 πάυσομαι ύπέξΣ8 ίκετέυων το θείον , οπως άξιςά Σοι πξάττειν ϋωη,εις μέντης εκκλησίας εξεισμα, των δέκατα γένος Σοι πςοσηκοντωνκάλλος κάι kvVos, Ισομένος μέχξΐ της εσχάτης αναπνοής

Carifßmi Pareiitis

Filius oheiientißintusCAROL. PETR. DILLMAN.

§. I.

bftupefa£H veluti,admiremur fas eftOptimijCreatoris fapientiam,atque in omne mor-talium genus benignitatcm, & quidem fi-ne exemplo maximam, quod nulla adeofera fit atque inculta natio^quae non fenium

aliquem Numinis admittat, comrnunesque de Eo veri-tåtes agnofcat; quamvis in modo tum repnefentandi,tum colendi, Deum, inter fe, pervarie difléntire foleac.Quaeenim de integrisgcntibus quibusdam Atheis,ab omni-que divino cultu prorfus alienis, venditant nonnullo-rum Itineraria', ejusmodi funt, ut apud xquos, ac pru»dentes , rerum asftimatores locum fidemque haud inve-niant. Unde, quaeio, peregrinatori, vel timide interbarbaros, vel hofliliter, verfanti, & ,· quod maximumeft, lingual ibi vernaculae ignaro, conftabit liquido, quidde Deo fentiant homines, non certe clarius quamio·

A 3 nes

®)6 $ab ipfo propofitas, qu m is förta refponfa ipfo-

rum, intelligentes? Qet au tern diutius apud exteros i·ilos funt commorati, praecipitata nirnium judfc a> re¬it io ra utpote edoilij iacis fuperqufe refellunt. Salva i-gitur manet vettas, quod Deus nusquam feie plane abhominibus ignorari permiferit, fed radios gloria; Γα»atque cognicionis falutaris ad omnes difperierit terra-rum fraftus. At non cognofci tantum vult optimusDeus, led coli etjam ad ipiius gloriam, fub perpetuafeiiritate , ab conditis, illuftrandam; eura enim in fi-nem nobis fefe cognof endum prsebet, debito ipfum cul-tu ut profequamur, ficque, verse compotes felicitatis,ipfius gloriam illu Irémus. Omnino omnes gentes, fin-guliqie homihum, ad Deum colendum, aderna sequi-tatis lege, funt obligati; atque hane obligationem ho¬minis naturalem ad cuftum divinum, perbrevi diller-tatione, proponere apüd animum conftitui. Tuam vo¬ro B. L. bumanitatem cenfuramque benigniorem etjamatque etjam mihi expeto.

§. II.Deus creavit hominem , gloriam illius prcecipueut illuftraret.Quoniam Deus eil: Fns perfeilifTimum, id quod

ex fyflematis hujus produilione, coofervatione & gu-bernatione patet, fequitur eum, utpote fapientiilimum,fcopum quendam, fub opere crestioois, intendifle. Imconveniens enim föret dicere fummis gaudentem per-feilionibus, aliquid iine fine produxifle. Nultii fubftan-tias, fed foliDeo, nota fuit amp'itudo Ejus perfe&io-nura, & modus eas, iecundum debttum pretium, &quidem internum, adlimandi, veramque felicitatem ex

@ ) 7 ( @ilHs obtinendi. Deus itaque mundum creando, & inimmenfahac rerum ferie, incolasj.ratione prasditos, collo-cando, non potuit ullum commodura fibi, quippc pecfe beatiffimo* parere, neque aliud intendere,. ausro ut,,per falutarem iuarum perfedionum Cognitionen)* ad ve¬rum fuprémi Conditoris- cultum obligarentur. EtenimnulJas omnino, per hane gloriae divinx illuftrationem,novas Deo accedere perfecliones ve! inde patety quod,per fe, ipfe eft perfe&ifUmus. Mens autem humana ,

quemadmodurrr, per experientiam, conffat prardita eftfacultate percipicndiy dijudicandr, adpetendi* & fefe libe-re determinandi; ha? autem perfectiones certum in fi-cem nobis data? funt, & qutdem attributis divinis con·gruentem* Fecit ergo Deus nos ad notitiam rerum a-ptos* quia a nobis voluit cognofci; dedit nobis faculta-tem dijudicandi, quoniam voluit a nobis rite aeftimari*creavit nos ad optimum quodqueamore profequendum,pronos* quia voluit, prte ceteris, amaridedit deniquenobis libertatem, quia requirit a nobis cultum fpontane-um. Quis eil, qui ex bis al ta tis; non videat, Deum,ut Ens perfe&iffimum fupra omni a r efle cognofcendum,seftimandum v amandum & glorificandum. Sic autem,Deum cognofcentes atque colentes, gloriam ejus illu-ilramus. Hunc igitur finem in creatione tum rerumomnium, tum hominisehe inientum ,, dubitari ne««quit..

I III,Creator autem pcrfe£tijßmurr gloriam fiiani illußra-turus, felicitatis omnino ho?ni?ium, in opere cre«·ationis, rationem haßuit, eamque velut ßnem >

via ac perbenigna voluntate, fibi propofuit.To tum vitae noftras curriculum eft catena cogifa-

tionum r eo fpectantium, ut: vitam agamus beatam.Natos.

, & ) ·8 ( ΦNatos nos inque lucem editos, ut fumffi# felicitatisparticipes evaderemus, ipium lllud fummi cujusdam bo*ni defiderium, quod natura infitum eil, comprobat lu-culentcr. Nemo enim dciens ac ianus id agit, ut in-felix fit, & , qui iemet ipfum interimit, a^rupmis ne-fcio quibus hujus vitee oppreilus, nonne, Γι in fummahac perturbatione, ad iinem oculos refle&it animum-que, fub fpecie boni apparentis, atque ipe indu£tusfaiiaci, ilatum hunc fuum permoleflum in meliorem,ordine licet pra;poftero, murare cogitat? Hoc defide-rium felicitatis, quoniam, per naturam, omnibus ho-minibus ineft, non potefl almnde, quam ab ipfo Cre¬atore, originem ducere, qui mentem noftram talemeile voluiti, ut ad profperitatem obtinendam perpetuusadfit niius. Ex eo fequitur, ut Felicitas, quam omnesdefiderant, certiffime obcineri posfit, quoniam id ad-verfaretur fummis perfe&ionibus divinis, Γι dicepemusDeum, naturam, feliciC3tis capacem , dcfiderio donafiead eam perveniendi, ad quam aditus eilet tarnen nul-lus. Deus fumma ipfe perfruitur feli^itate &, tanquam»Ens perfectifiuTium, bonitate pollet infinita , 5c poren-tia, cui refiflere, femoramque objicere nihil poterit.Bonitas porro eil fludmm iirmandi augendique aliorumperfecliones: ergo villi Deus, ut optimus , defideriumfelicitatis, quod ipfe nobis indidit, cumulatiffime im-plere; atque, ut iumme potens, idem efficere valet.·unde fequitur vanum non illud eile atque flipervacane-um. Fieri autem nequit, ut defiderium hominis, obimmortalitatem animx, rebus vanis & tranfitoriis ex-pleri poifit; hinc Deus, qui fummis abundat perfeåio-nibus, iolus homiuem felicem reddit, noftroque ideoamore longe dignisfimus. Is vero flatus hominis feli-ciflimus efl eritque, quando infinitam erga ie bonita-tem lascus agnofcit, eum ante omnia aeilimat, & ada-

mat

Φ ) 9 ( 9

mat, ejusque prseceptis fan&iifirois convenienter vkaminilituit. Huc vero , per naturalem fäpientiam ant vir-tutem, pervenire neminem, fan&ior revclatio fatis iu-perque nos condocefacit.

§. IV.Si Deus vultfelicitatem hominis, ut finem, operecreationis intentum , vult etjam Jubfidia, ad finemobtinendum perductura.

Deus creavit hominem, eura in finem, tit iplumglorificaret, ficque felicitatem fuam promoveret. Fe»fickas autem ejus in amicitia cum Deo confiilit, haxvero prcefupponit intellé&um illuminatum, & volunta-tern ad bonum inclinatam. Sed ii facultates animi ex-aminamus, deprehenduntur multae imbecillitates mul-tique errores. Intelleftus efl obfcuratus, & voluntas ,perturbationibus commota, declinantque in malum quamftepiffime. Homo igitur non poteft voluntati divinsefatisfacere, atque ad finem fibi propoiitum pervenire,fed potius Deum, velut inimicum fuum infenfififimum,fugit eique felicitatem ita inftaurare ferio, ut nihil fiu-pra, volenti, obluSatur. Quod adauget infeiicitatem e-jus,eft immortalitas animae&defiderium felicitatisj quodquia expleri fuis nequit conatibus, mentem perpetuoftimulat, nec ullam ei perrmittit quietem. De com-muni, quai pedoribus infidet, labe hoc faltem afferam,permagnam, quas nos in deteriora rapit, ad mala qua?-vis pronitatem, neminem quidem fugere, veteresquePhilofophos fubinde hac de re fuiile conqueftos; fed caus-fam ejus rationemque detegere non potuifle, itenacönflat. Arifloteles ad ro auyyevte proVocat, dum inmali hujus originem inquirit. Stoici ad materiam pro-vocant, ne Dcum mali cauflam fateri cogerentur. E-picurei, iublata divina Providentia, mala fua fponte

B eve-

φ ) ΙΟ ( Φcvenire docebant. Alii aliter. Veram autem originemperverfe noftra? indolis ian&iora edoceni oracula, ex-quibus, & quidem folis, prima iila human i generisdefeftio a divinls placitis & vera felicitacis via, luculen-ter innoteicit. Deus fåne non de!e£latur raiferia rerumcreatarum, nec produxit hominem, ut haberet obje£tum,cui infinitas piagas infligeret; quia hoc maxime eil fa-pientias & bonitati Ejus contrarium. Finem autem,quem in opere crcationis habuit, & quem, attributisfuis convenienter, glorias fu^iiluftrandar, convenientis-mum, ordinavit, felicitatem efle bominum, rationeprasditorum, fupra , §: III, demonitratum dedimus.Qui igitur vult finem," velie etjam debet media, finidefervitura; ergo Deus, qui vult felicitatem hominis,non poteil non homini fubminiitrare velie cuntfia &fingula, ad felicitatem intentam deveniendi.

§. V.Via autem proxima, Ö" veluti compendiaria , feli-* - citatk obtinendrt, ex divina gratia, monflrata ,lex naturalis, ad cultum Da nos obligat.Per legem naturalem, de qua , diu muitumque,

difputaturri eile novimus, non intelligimus ipiam no-ftram naturam rationalem, quae, licet fola aa legem ,tum percipiendam, tum lervandam, nos reddat ido-neos, legis tarnen vicem tanto minus fuftinere poterit,quod ipia per legem illufirari atque ad fcopum diri-gi debet. Neque naturalis lex adeo laxo a nobis fumi-tur fignificatg, ut normam quamlibet naturae noftrar con-fervandie, atque in ftatum meliorem provebendar, conve-nientemacinferviturnmdenotec; quoienfuonmem legembonam noftrisquc accommodatam ufibus, five divina harefitjiive humana, naturalem quis dicere poflet, ii commu-

nem

Φ ) ix ( Φnem loqvendi modum lubens ac de induftria yellet de-ferere. Nobis autem naturalis lex illa dicitur agendo-rum ac fugiendorum norma, quam non tantum exconfideratione natura? noflrae rerumque aliarum, quas,cum fuis effeutis, perfpicere nobis datum eft, invcni-ere poilumus; ied etjam ex eadera natura, cum cir~cumftantibus rerum momentis refte confiderata, ratio-nem reddere, cur hac, vel illa, actio pra?cepta fit autprohibita. Scilicet Deus, fupremus ille atque iapientis-iimus Legislator, eo ipfo, quod nos ad feiicitatem per-fruendam, ex liberrima fua bonitate, condidit , adtio-nes quoque noilras liberas ad finem hane praclarum,fua?que gloria? infinita? convenientiilimum, modo fua?noftrasque natura? accommodato, dirigendas, fufeepit.Talem igitur pe£toribiis nofhis indidit nifum ad benebeateque vivendum, ut ad bonum& malum mens no-ftra indifferens eile nequeat, fed peculiari quopiam fe-ratur impetu ad ea qva?renda & eligenda, qua? confer-vationem atque augmenta felicitatis promittunt, necminus vehementer fugiat nocitura. Ac ne coecus hicföret inftinitus, additum eft lumen rationis , quo nontantum ad res obvias attendere, fed momenta etjamearum atque confecutiones videre queamus, Bis igi¬tur facultatibus adhibitis, generales nobis formamus rc-gulas, qva? bona elfe fe&anda, mala vero fugiendadiäitant; quas dein rebus & adtionibus pluribus cogni-tis, non fine ufu infigni, applicamus , atque adeoex principiis iftis generalioribus praecepta elicimusfpecialia magis, ac determinata. Quod vero haecnaturalis vita? morunque regula ad Deum colendumnos impellat, nullo demonftratur negocio. Homo e-nim, qui Deum exiftere novit optimum, juftiilimumac potentifiimum, qui cetera, qua? exiftunt, omniacreavit, confervat ac gubernat, iuamque fimuihinein-

Φ ; ii ( φdigentiam, illinc depcndcntiam futnmam agnofcit ;nihil utique fuse faluti confultius fuisque commodis tu-endis apeius judicare poterit, quam ut Deo huic be-nelico & iocictatcm banc hominum univerfam, cuiprsr·eile dignatur, amore plusquara paterno compleclenti,tocum te tradat, ejusque mandatis, undecunque cognitis,ipontanea prteftet obiequia. Suppoiita igitur cognitio-ne Numinis agnitoque fummo Ejus ac beneficentiflimoin nos imperio, prsecepta inter juris naturs evidentis-iimum hoc eft, ac maxime necellariumcole Deums

§. VI.Ad cultum Bei tum internum, tum externuin, na¬turale lege fumus obligatioCultus Deo praftandus variis conilat a&ibus, qvi-

bus nos fummamf Ejus Majeftatem agnoicere iignifica-mus. Aftiones ejusmodi vel ipia mentis agitatione, in-ternisque animi motibus, abiblvuntur, vel externis ius-cipiuntur organis, membris nempe corporis. Internumilla:, has vero externum, cultum eiEiciunt. Et de inter-no qvidem cultu vix ulla dubitandi ratio reli&a vide¬tur, fl quis ad ea, quae generatim, § praecedente, deobligatione noflra ad eolendum Deum, attulimus, at>tentos convertit oculos. Nemini enim obfcurum eilepoterit, quod Creator, infinite perfeilus, atque adeoinfinita bonitate, juftitia & potentia prarfulgens, abhomine, omnium rerum indigo, ied intentiilimo ta¬rnen felicitatis defiderio flagrante# agnoici, amari ani-moque ad obedientiam promtiflimo, coli debcat.De externo autem cultu, qui verbis ac geftibus vene-rabundis, aliisque inftitutis ac ceremoniis peragitur ,

difficilior nonnullis vita ett quaeitio. Sunt enim, quicontendant, Deum utpote ipiritum puriiflmum, fpi-

β ) 13 c φritu quoque folo eile colendum. Dicünt glit rationi·,fibi reU£h%neutiquam conftare, qualesvoces, geftius cete.«rosque a£tus extcrnos quisque iufeipere debeat, ut reli¬gions animi motibus ex aile conveniant, Depque per-placere poflint. Aliis alia occurrunt dubia. Sed e-vanefcunt facile, qua: adverfüs cultum Dei externumadferri folent, Γι ad naturam finem.que a&uum ejusmo«di religioforum, qui externe fiunt, re£te attendamus.Sufcipiuntur enim externa? ejusmodi adiones non euniin finem» ut Deo oftendatur, quid de ipio nos cogi-temus, qualemque erga ipium geramus ammum; hocenim lpfi, qui corda fcrutatur, fine ullis fignis exter-nis, profe&o aotiifimum eil; Ted aguntur hsc, ut a«nimi nofiri infirmitati fubveniatur1, aliique ad pareniexcitentur pietatem. Deus igitur, qui vult, ut. totopectore, omnique mentis intentione, ipfium agnofice-re, amare & glorificare fludeamus, eas fimui voluiiTcexeccitationes cenfend-us eil:> quibus ardor hic piusexcitatior fit altiusque provehituri Hoc autem, adjun-clis pietati motibus externt, fieri experientia edocet*Etenim alios homines, noflris precibus, refigioie con-ceptis, piisque infbtutis, ad confimüem affe&um com-moveri, quotidie cernimus. Utrumque ad hominumfeficitatem procurandam , atque ad gloriam Dei illu-ftrandaro, fen finem ultimum , conducit; atque adeo adob'igationem noftram , lege naturali determinatam, pertbtet. SimpliciiTima Dei natura externum cultum nonrefpuit, quamditi animae corporisque manet vinculum,nec obligationer» tollit &°quiiTimam, qua ad F.jus län¬des, qui utramque noftri partem formavit, fuftinet fo-vetque, totis animx corporisquei viribus amplificandasobftri£fi fumus, Verisfimum quidem eil , legem natu¬ral voces, geftus, ceremoniasque non determinare; fednec ciborurn genera, per Phiiofophism Moralem, ex-

B 3 ' pla-

@ > »4 ( ©

planadus defcribuntur; & nemo tarnen dubita*, quinad rr.oderatum ac prudentem alimentorum ufunvper-multum conferat. Supponit lex omnis objeclorum ,in quibus veriatur, noticiamrhinc poflquarn aptis riti-bus adjuvari pietatem vel experti, vel aliunde edoclifumus; ad hos iervandos ipia pietatis norma impellit.Si vero Deus peculiari revelatione , modum cultusexterni prsefcripfit , in hoc, fummo rerum nio·deratori morem gerere pietatis eil. Ad Deum igitura&ibas tum internis, tum externis colendum, non fa-cris tantum oraculis, ied etjam ipfis natura; legibus,obligamur. At tempus eil dicenda ut roboremus teili*monio Ciceronis, Lib. II. de Natur. Deo^um c. 28:Cultus Det efl optimus, idemque cctfiiffimus, atque fanSlis-fimus, pleniflimusque pietatis3 ut eum femper pura, integra,incorrupta&mente, & voce veneremur \ item diilicho Ca-tonis, ex edit. Svedbergiana , Upialiae Ajemo 1702.

Si Deus efl animus, nobis ut carmina dicunt}Hic tibi pracipue Jit pura ?nente colendus.

Sf D. G.