Η ΠΑΛΙΝΟΡΘΩΣΗ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΩΝ ΜΙΧΑΗΛ Ηrsquo ΚΑΙ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Βrsquo (1261-1328)

Οι πρώτες απώλειες στους Οθωmicroανούς στη Μικρά Ασία

Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγος (1261-1282)

Η ανόρθωση της ΚωνσταντινούποληςΤρεις εβδοmicroάδες microετά την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους στρατιώτες του καίσαρα Αλέξιου Στρατηγόπουλου στις 15 Αυγούστου 1261 εισήλθε πεζός ο Μιχαήλ Παλαιολόγος από τη Χρυσή Πύλη στη Βασιλεύουσα microε προποmicroπό την εικόνα της Οδηγή-τριας και έφθασε στην Αγία Σοφία για να αναπέmicroψει ευχαριστίες για το microεγάλο γεγονός Σε αυτόν τον σφετεριστή του θρόνου των Λασκαριδών έλαχε η τιmicroή να αποκαταστήσει την αυτοκρατορία των Ρωmicroαίων στην laquoκοινή των Ρωmicroαίων πατρίδαraquo και να ονοmicroαστεί Νέος Κωνσταντίνος τιmicroή ισάξια microε εκείνη του ιδρυτή της πόληςΗ βασιλεύουσα των πόλεων όmicroως ήταν γεmicroάτη ερείπια κατεστραmicromicroένες οικίες και εκ-κλησίες οικοδοmicroήmicroατα microαυρισmicroένα από τις παλαιές και πρόσφατες πυρκαγιές Ο Μιχαήλ επέλεξε να microείνει στο Μεγάλο Παλάτιο καθώς εκείνο των Βλαχερνών αν και νεότερο laquoήταν γεmicroάτο καπνό και ιταλικό ρύπο που οι υπηρέτες του Βαλδουίνου επέθεταν στους τοίχους του ανακτόρουraquo Λίγο αργότερα έφθασε στην Κωνσταντινούπολη ο πατριάρχης Αρσένιος και τον Σεπτέmicroβριο του 1261 έστεψε τον Μιχαήλ Ηrsquo για δεύτερη φορά βασιλέα και αυτοκράτορα των Ρωmicroαίων στην Αγία Σοφία microαζί microε τη σύζυγό του Θεοδώρα Το όνοmicroα του Ιωάννη Δrsquo Λάσκαρη δεν microνηmicroονεύτηκε διόλου κατά την τελετή της στέψης Καθώς το κύρος του Μιχαήλ αυξήθηκε προχώρησε σε microέτρα για τη στερέωση της εξουσίας του Πάντρεψε τις τρεις κόρες του Θεόδωρου Βrsquo Λάσκαρη microε ξένους ευγενείς

Στις 15 Αυγούστου 1261 ο αυτο-κράτορας της Νίκαιας Μιχαήλ

Η εντυπωσιακή αυτή εικόνα θυmicroίζει τις αριστουργηmicroατικές

και τις αποmicroάκρυνε από τη Βασιλεύουσα ώστε να microην υπάρχει δυνατότητα να διεκδι-κήσουν τον θρόνο Τα Χριστούγεννα του 1261 διέταξε να τυφλώσουν τον νεαρό Ιωάννη Δrsquo στο φρούριο Χηλή της Θράκης οπότε έπαυε να είναι αρτιmicroελής και δεν θα microπορούσε να βασιλεύσει Από εκεί τον microετέφεραν στο φρούριο Δακίβυζα της Μικράς Ασίας laquoΚα-τακυρίευσαν τον βασιλέα οι λογισmicroοί αυτοίraquo παρατηρεί ο Γεώργιος Παχυmicroέρης laquoκαθώς τον έκαιε ο έρωτας της microοναρχίας κι έβαλε την εφήmicroερη δόξα πάνω από τον φόβο του Θεού και πήρε απόφαση που τον αποmicroάκρυνε από τον Θεό κι έστειλε να τυφλώσουν το παιδί παιδί απαλό που ακόmicroη δεν είχε microάθει να χαίρεται ή να λυπάταιraquo Με την τύφλωση του Ιωάννη ολοκληρώθηκε ο σφετερισmicroός του θρόνου Η ενέργεια όmicroως αυτή του Μιχαήλ υπήρξε η αφετηρία microεγάλων συmicroφορών Προκάλεσε την αντίδραση του λα-ού της Βιθυνίας καθώς και του πατριάρχη Αρσένιου (12545-125960 και 1261-4) που θα πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις λίγο αργότερα θα διχάσει τον λαό και την Εκκλησία και θα οδηγήσει σε σχίσmicroαΟ Μιχαήλ Ηrsquo microε τον οποίο εγκαθιδρύεται στον θρόνο η δυναστεία των Παλαιολόγων η τελευταία δυναστεία του Βυζαντίου είχε να αντιmicroετωπίσει πλήθος εσωτερικών και εξωτερικών προβληmicroάτων Καταρχάς έπρεπε να ασχοληθεί microε την ανοικοδόmicroηση της Κωνσταντινούπολης και την επανοίκισή της την οχύρωση και την ασφάλειά της από ξηρά και θάλασσα Η ναυπήγηση στόλου και η στρατολόγηση εmicroπειροπόλεmicroων στρατιω-τών ήταν απαραίτητα για την αντιmicroετώπιση των Λατίνων που δεν έπαψαν να διεκδικούν την Κωνσταντινούπολη αλλά και των Τούρκων και των Μογγόλων που προήλαυναν στη Μικρά Ασία Η ανοικοδόmicroηση της καθηmicroαγmicroένης πρωτεύουσας κράτησε αρκετό καιρό Κλήθηκαν να επιστρέψουν οι παλιοί κάτοικοι και αποδόθηκαν στις αριστοκρατικές οικογένειες τα αρχοντικά και τα κτήmicroατά τους Για την εγκατάσταση των υπηρεσιών του κράτους και των αξιωmicroατούχων πολλά ελληνικά ή λατινικά οικήmicroατα κατασχέθηκαν από την κυβέρ-νηση Δηmicroόσια κτίρια αγορές στοές δικαστήρια γηροκοmicroεία επισκευάστηκαν Ιδιαί-τερη προσοχή δόθηκε στην αποκατάσταση των εκκλησιών καθώς οι Λατίνοι τις είχαν απογυmicroνώσει από τα ιερά σκεύη τον εσωτερικό διάκοσmicroο αλλά και από το microολύβι στις στέγες για να εξασφαλίσουν χρήmicroατα για την άmicroυνα και τις δαπάνες της Αυλής Λέγεται microάλιστα πως κατά τη διάρκεια της λατινικής κατοχής ο Ιωάννης Γrsquo Δούκας Βατάτζης είχε στείλει από τη Νίκαια χρήmicroατα στους Λατίνους για να microην καταστρέψουν τους ναούς

Μολυβδόβουλλο της Θεοδώ-ρας Δούκαινας Παλαιολογίνας

Πολλοί ναοί επισκευάστηκαν ή ξαναχτίστηκαν ιδιαίτερα η Αγία Σοφία την οποία ο αυ-τοκράτορας κόσmicroησε και πάλι microε ιερά σκεύη και πολύτιmicroους θησαυρούς Ιδιαίτερα φιλό-δωρος ήταν ο Μιχαήλ και προς τα microοναστήρια Στο ανοικοδοmicroητικό έργο χρησιmicroοποίησε ελαφρά οπλισmicroένους στρατιώτες Ένας από τους υmicroνητές του ο Μανουήλ Ολόβωλος εκθειάζει το ανοικοδοmicroητικό έργο του Μιχαήλ laquoωραϊσmicroοί δηmicroοσίων κατασκευών ιπ-πόδροmicroοι θαύmicroα ιδείν αγορά πλήθουσα θέατρα δικαστήρια στενωποί κάλλη στοών αφθονία λουτρών γηροτροφεία πανταχούraquo Παρrsquo όλα αυτά η Πόλη δεν ανέκτησε ποτέ την παλαιά της microεγαλοπρέπεια και αίγληΜπροστά στον ναό των Αγίων Αποστόλων ο αυτοκράτορας έστησε σε στήλη χάλκινο άγαλmicroα του προστάτη του αρχαγγέλου Μιχαήλ Στη βάση του αγάλmicroατος ορθωνόταν άγαλmicroα που παρίστανε τον ίδιο τον αυτοκράτορα να κρατά στα χέρια του το οmicroοίωmicroα της πόλης και να το προσφέρει στον αρχάγγελο για να θυmicroίζει ότι microε θεία εύνοια ο Μιχαήλ Παλαιολόγος κατέλαβε την αυτοκρατορική εξουσία και επανίδρυσε ως Νέος Κωνσταντίνος την Πόλη Με την άνοδό του στον θρόνο αποκαταστάθηκε η τάξη που είχε διαταραχτεί microε την Άλωση Όπως διέδιδε εξάλλου η αυτοκρατορική προπαγάνδα η microεγαλύτερη αδελφή του Ειρήνη-Ευλογία Παλαιολογίνα έλεγε πως ο αδελφός της δεν κοιmicroόταν όταν ήταν παιδί παρά microόνο όταν τον νανούριζε microε τραγούδια για την ανακατάληψη της Πόλης Η ίδια microάλιστα όπως αναφέρει ο Γεώργιος Παχυmicroέρης όταν πληροφορήθηκε την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης ενώ κοιmicroόταν ο Μιχαήλ τον ξύπνησε τρίβοντάς του το microεγάλο δάχτυλο του ποδιού και του ανήγγειλε το χαρ-microόσυνο microήνυmicroαΟ Μιχαήλ προχώρησε στη ναυπήγηση στόλου και τον επάνδρωσε microε Τσάκωνες που τους microετέφερε microαζί microε τις οικογένειές τους από την Πελοπόννησο Προέρχονταν από τη Λα-κωνία και την περιοχή της Μονεmicroβασιάς Γασmicroούλοι που κατάγονταν από Λατίνο πατέ-ρα και Ελληνίδα microητέρα χρησίmicroευαν ως κωπηλάτες και διακρίνονταν για την πειθαρχία και την τόλmicroη τους Ο Μιχαήλ φρόντισε επίσης για την ενίσχυση των χερσαίων τειχών της πόλης και των θαλάσσιων κατά microήκος του Κεράτιου κόλπου και της θάλασσας του Μαρmicroαρά Εκβάθυνε το microεγάλο λιmicroάνι το Κοντοσκάλιο στην Προποντίδα που έγινε ο microεγάλος ναύσταθmicroος του βυζαντινού στόλου Το περιέβαλε κυκλοτερώς microε ογκώδεις λίθους κατασκεύασε στέγαστρα και νεώρια για τα πλοία και προστάτευσε την είσοδο του λιmicroανιού microε σιδερένιο κιγκλίδωmicroα

Οι Μογγόλοι και οι Τούρκοι κατάγονταν από την ίδια γεω-

Η πολιτική του Μιχαήλ απέναντι στους Λατίνους που ήταν εγκατεστηmicroένοι στην πρωτεύ-ουσα υπήρξε ρεαλιστική Με βάση τη συνθήκη του Νυmicroφαίου (1261) που είχε υπογρά-ψει microε τους Γενουάτες τους παραχώρησε στην Πόλη το παλάτι των Βενετών Επέτρεψε σε όσους Λατίνους ήθελαν να παραmicroείνουν στην Πόλη σε προκαθορισmicroένες συνοικίες όπου θα διατηρούσαν τα δικά τους ήθη και έθιmicroα microε επικεφαλής αξιωmicroατούχο που θα έστελνε η πατρίδα τους Ο πρωτεύων των Γενουατών αποκαλείτο podestagrave των Πιζάνων κόνσολος και των Βενετών βάιλος Ήλθε επίσης σε διαπραγmicroατεύσεις microε τις αντίστοιχες κυβερνήσεις και έστελνε πολύτιmicroα δώρα σε διάφορους αξιωmicroατούχους Με τον τρόπο αυτό προσπάθησε να αποφύγει έναν συνασπισmicroό των ιταλικών πόλεων εναντίον του και συγχρόνως ήλεγχε τις κινήσεις των ξένων εmicroπόρων στην πρωτεύουσα Το οικοδοmicroικό έργο του Μιχαήλ για την αποκατάσταση της Κωνσταντινούπολης η ναυπήγηση στόλου αλλά και η δωροδοκία των ξένων ηγεmicroόνων απαιτούσαν τεράστια χρηmicroατικά ποσά Οι θησαυροί που είχαν αποταmicroιευθεί στη Νίκαια χάρη στη σώφρονα πολιτική του Ιωάννη Γrsquo Δούκα Βατάτζη και του Θεόδωρου Βrsquo Λάσκαρη δαπανήθηκαν από τον Μιχαήλ ο οποίος αναγκάστηκε να προβεί σε νοθεία και υποτίmicroηση του χρυσού νοmicroίσmicroατος Το βυζαντινό υπέρπυρο αποτελείτο πλέον από 15 microέρη χρυσού και 9 microέρη άλλων microετάλλων Με τα microέτρα αυτά αποκαταστάθηκε η εξουσία στην έδρα του βυζαντινού θρόνου και ενισχύθηκε η ψυχολογία του ελληνικού λαού Όπως αναφέρει ο ίδιος ο Μιχαήλ στο Τυπικό της Μονής που ο ίδιος ίδρυσε laquoΤότε η Κωνσταντινούπολη η Μεγαλόπολις η Βασιλεύουσα η Νέα Ιερουσαλήmicro εmicroφανίσθηκε ένδοξη και περήφανη όπως παλιά και δεν ακούει πια τη συγκεχυmicroένη γλώσσα ενός microιξοβάρβαρου λαού αλλά την ελληνική (τήν Ἑλλάδα γλῶτταν) που την microιλούν όλοι ορθάraquoΜε την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης το κέντρο βάρους της αυτοκρατορίας microετα-τοπίστηκε από τη Μικρά Ασία στην ευρωπαϊκή ακτή του Βοσπόρου Η ανάγκη να αντι-microετωπιστεί η εχθρότητα και η απειλή της Δύσης που επιδίωκε την αποκατάσταση της λατινικής αυτοκρατορίας θα στρέψει το ενδιαφέρον του Μιχαήλ προς τη Δύση και θα οδηγήσει στην εγκατάλειψη της Μικράς Ασίας Τα γεγονότα που ακολούθησαν έδειξαν πόσο δίκιο είχε ένας εκπρόσωπος της αριστοκρατίας της Νίκαιας ο πρωτοασηκρήτις Σεναχηρείmicro όταν έφθασε η είδηση ότι οι Βυζαντινοί ανακατέλαβαν την Πόλη Βρισκό-ταν στη Νικοmicroήδεια στην πανήγυρη του αγίου Παντελεήmicroονος όταν έmicroαθε τα νέα

Το Ευαγγέλιο που έχει δηmicroιουρ-γηθεί για κάποια Παλαιολογίνα

Τραβώντας τα γένια του και microε τα δύο του χέρια από την απελπισία αναφώνησε laquoγιατί έπρεπε να ζήσω να δω τόσες συmicroφορές Στο εξής τίποτε καλό να microην ελπίζει κανείς αφού οι Ρωmicroαίοι πατούν και πάλι την Πόληraquo

Η εξωτερική πολιτική του Μιχαήλ Ηrsquo

Οι σχέσεις microε την ΉπειροΟ Μιχαήλ Ηrsquo είχε να αντιπαλέψει microε τα επιθετικά σχέδια της Δύσης και να αποκαταστή-σει τη βυζαντινή κυριαρχία σε όλες τις πριν από την Άλωση του 1204 βυζαντινές κτή-σεις στην Ήπειρο και στις λατινικές ηγεmicroονίες του ελλαδικού και νησιωτικού χώρουΣτην Ήπειρο ο δεσπότης Μιχαήλ Βrsquo Δούκας (123031-126768 ή 1271) αφού ανέκαmicro-ψε microετά την ήττα του στη microάχη της Πελαγονίας κατόρθωσε να ανακαταλάβει την Άρτα χάρη στην υποστήριξη των κατοίκων της και του γιου του Ιωάννη Δούκα που εγκατέ-λειψε τη συmicromicroαχία του microε τα στρατεύmicroατα της Νίκαιας Έπειτα κατευθύνθηκε προς τα Ιωάννινα την πολιορκία των οποίων έλυσε ο Αλέξιος Στρατηγόπουλος και επέστρεψε στη Θεσσαλία Ο Μιχαήλ Βrsquo εξασφάλισε επίσης τη σύmicroπραξη του γαmicroπρού του Μαmicroφρέ-δου της Σικελίας ο οποίος ενδιαφερόταν επίσης για την ανακατάληψη των ακτών της Ηπείρου έως και το Δυρράχιο Μετά την ήττα των στρατευmicroάτων της Νίκαιας από τον γιο του Μιχαήλ Βrsquo Νικηφόρο Αrsquo (126768 ή 1271 - 12956 ή 1297) στο Τρίκορφο της Ναυπακτίας την αιχmicroαλωσία και την απελευθέρωση του Αλέξιου Στρατηγόπουλου το κράτος της Ηπείρου ανέκτησε πολλά από τα εδάφη του και έθεσε ως στόχο τη Θεσ-σαλονίκη Η ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης την οποία όλοι θεωρούσαν τυχαίο γεγονός και η στέψη του Μιχαήλ Ηrsquo δεν ανέκοψαν τα σχέδια του δεσπότη της Ηπείρου ο οποίος συνέχισε τις επιχειρήσεις Εναντίον του εκστράτευσε και πάλι ο καίσαρας Αλέξιος Στρατηγόπουλος ο οποίος αιχmicroαλωτίστηκε για δεύτερη φορά και τον έστειλαν ως όmicroηρο στη Σικελία Λίγο αργότερα ο Μαmicroφρέδος τον αντάλλαξε microε την αδελφή του Κωνσταντίνα-Άννα χήρα του Ιωάννη Γrsquo Δούκα Βατάτζη που παρέmicroεινε στο Βυζάντιο Την εξοmicroάλυνση των σχέσεων Ηπείρου-Κωνσταντινούπολης ανέλαβε και πάλι η θεοσε-βής σύζυγος του Μιχαήλ Βrsquo Θεοδώρα η οποία microαζί microε τον microικρότερο γιο της Ιωάννη έφθασε στην Κωνσταντινούπολη Ύστερα από διαπραγmicroατεύσεις η Θεοδώρα άφησε τον γιο της Ιωάννη ως εγγύηση για την τήρηση της ειρήνης από την πλευρά του Μιχαήλ

Ο Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγος για να αυξήσει τα αποθέmicroατα του

Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα επέ-κτεινε τον ναό που είχε χτίσει

Βrsquo Η προσπάθειά της όmicroως δεν είχε microόνιmicroα αποτελέσmicroατα Μόνο όταν ο Μιχαήλ Βrsquo εγκαταλείφθηκε από τον Μαmicroφρέδο το 1265 υπέγραψε συmicroφωνία microε τον Μιχαήλ Ηrsquo microε την υποχρέωση να παραδώσει τα Ιωάννινα Συmicroφωνήθηκε επίσης ο γάmicroος του γιου του Νικηφόρου Αrsquo που είχε στο microεταξύ χηρέψει microε την ανιψιά του αυτοκράτορα Άννα Παλαιολογίνα κόρη της αδελφής του Ευλογίας και του Ιωάννη Καντακουζηνού Ο Νι-κηφόρος προσκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου του επιβεβαιώθηκε ο τίτλος του δεσπότη και επέστρεψε στην Άρτα microε πλούσια δώρα Μετά τον θάνατο του Μιχαήλ Βrsquo το 1271 τον διαδέχθηκε ο γιος του και δεσπότης Νικηφόρος Αrsquo στα εδάφη της Παλαιάς Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας ενώ στη Θεσσαλία κυβερνούσε ο νόθος γιος του Ιωάννης Αrsquo Δούκας (126871-128990 ή 1296) microε έδρα τις Νέες Πάτρες (Υπάτη) Η Άννα Παλαιολογίνα ως βασίλισσα της Ηπείρου διαδραmicroάτισε τα επόmicroενα σαράντα χρό-νια σηmicroαντικό ρόλο στη διευθέτηση των σχέσεων της Ηπείρου microε την αυτοκρατορία Την ίδια εποχή microε τις συγκρούσεις στην Ήπειρο κινήθηκαν εναντίον του Βυζαντίου και οι Βούλγαροι Όταν microαθεύτηκε η είδηση της τύφλωσης του νόmicroιmicroου αυτοκράτορα Ιωάν-νη Δrsquo Λάσκαρη η αδελφή του Ειρήνη που είχε παντρευτεί τον Βούλγαρο τσάρο Κων-σταντίνο Τιχ (1257-77) παρακίνησε τον σύζυγό της να πάρει εκδίκηση Οι Βούλγαροι microε τη σύmicroπραξη του ηγεmicroόνα των Σέρβων Στέφανου Ούρεση Αrsquo (1243-76) εισέβαλαν στα βυζαντινά εδάφη Έχασαν ωστόσο δύο σπουδαία λιmicroάνια του Εύξεινου Πόντου τη Μεσηmicroβρία και την Αγχίαλο που καταλήφθηκαν από τον Μιχαήλ Ηrsquo Στην προσπάθειά τους να ανακαταλάβουν τα λιmicroάνια αυτά οι Βούλγαροι συmicromicroάχησαν microε τους Μογγόλους της Χρυσής Ορδής της νότιας Ρωσίας Το 1265 αιφνιδίασαν τον Μιχαήλ Ηrsquo στη Θράκη όπου microετά βίας διασώθηκε φεύγοντας από την Αίνο microε πλοίο στην Κωνσταντινούπολη Ο Γεώργιος Παχυmicroέρης που είναι επικριτικός στις επιλογές του Μιχαήλ Παλαιολόγου αmicroφισβητεί την πολιτική του προς τους Τατάρους και τους Μαmicroελούκους ιδιαίτερα για τις διευκολύνσεις που παρέσχε στον Μαmicroελούκο σουλτάνο της Αιγύπτου Μπάυπαρς Αrsquo (1260-77) να διέρχονται τα πλοία του ελεύθερα από τον Βόσπορο και να ενισχύει τα στρατεύmicroατά του microεταφέροντας Κοmicroάνους από τη νότια Ρωσία

Επιχειρήσεις για την αποκατάσταση της βυζαντινής κυριαρχίας στην Πε-λοπόννησοΣτην προσπάθειά του να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία στις λατινοκρατού-

Δαχτυλίδι της βασίλισσας Θεο-δώρας (Εθνικό Μουσείο Βελι-

Μολυβδόβουλλο του Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγου αξιοσηmicroείωτη

microενες περιοχές ο Μιχαήλ Ηrsquo εκmicroεταλλεύτηκε την αιχmicroαλωσία του πρίγκιπα της Αχαΐας Γουλιέλmicroου Βrsquo Βιλεαρδουίνου (1246-78) microετά τη microάχη της Πελαγονίας και του πρότεινε να τον ελευθερώσει microε αντάλλαγmicroα την παραχώρηση της Πελοποννήσου Ο Γουλιέλmicroος αρχικά αρνήθηκε το 1262 όmicroως καταπονηmicroένος δέχθηκε να παραδώσει τη Μονεmicroβα-σία το Γεράκι τη Μάνη και τον Μιστρά που έχτισε στα τέλη του 1248 ndash αρχές του 1249 στους πρόποδες του Ταΰγετου laquoΛαmicroπρόν κάστρον τό ἔποικεν καί microέγαν δυναmicroάρινraquo όπως αναφέρει το Χρονικόν του Μορέως Η συmicroφωνία επισφραγίστηκε microε την ανταλλα-γή όρκων ο πρίγκιπας βάφτισε έναν γιο του Μιχαήλ και έλαβε τον τίτλο του microεγάλου δοmicroέστικου Η συmicroφωνία επικυρώθηκε το 1262 στο Νίκλι της Πελοποννήσου από τη Συνέλευση των Κυριών που συγκροτήθηκε από τις συζύγους των Φράγκων φεουδαρχών που είχαν αιχmicroαλωτιστεί στη microάχη της Πελαγονίας Η απόσπαση των σηmicroαντικών αυτών κάστρων θα συmicroβάλει στον περιορισmicroό της φραγκικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο και στην εδραίωση και επέκταση της εξουσίας των Βυζαντινών Όmicroως όταν επέστρεψε ο Γουλιέλmicroος Βrsquo στην Πελοπόννησο ο πάπας Ουρβανός Δrsquo (1261-4) τον αποδέσmicroευσε από τους όρκους που είχε δώσει στους laquoσχισmicroατικούς Έλληνεςraquo Τον Μάιο του 1262 ο Γουλιέλmicroος συνήψε στη Θήβα συmicromicroαχία microε τους Βενετούς της Εύβοιας εγκαινιάζοντας την αντιβυζαντινή συmicromicroαχία των δυτικών δυνάmicroεων Τον Ιούλιο του ίδιου έτους στο Βιτέρmicroπο της Ιταλίας ο πάπας Ουρβανός Δrsquo ο Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος Βrsquo (1228-61) που προσπαθούσε να συγκροτήσει στρατό για να ανακαταλάβει την Κων-σταντινούπολη η Βενετία και διάφοροι Λατίνοι βαρόνοι αποφάσισαν να αναλάβουν επιχειρήσεις εναντίον του Μιχαήλ Ηrsquo κηρύσσοντας microια νέα σταυροφορίαΣτα τέλη του 1262 και την άνοιξη του 1263 γενουατικά πλοία microετέφεραν βυζαντινά στρατεύmicroατα στη Μονεmicroβασία για την εγκαθίδρυση της βυζαντινής κυριαρχίας Η δεύ-τερη αποστολή microε αρχηγό τον αδελφό του αυτοκράτορα τον σεβαστοκράτορα Κωνστα-ντίνο και 5000 Τουρκοmicroάνους microισθοφόρους αναγκάστηκε να έρθει σε σύγκρουση microε τους Φράγκους που προσπάθησαν να αποτρέψουν την εγκατάσταση των Βυζαντινών Το 1263 οι Βυζαντινοί ηττήθηκαν στην κλεισούρα Αγρίδι (Πρινίτσα) και το 1264 στο Μακρυπλάγι και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν Την άνοιξη του 1265 ο γενουατικός στόλος νικήθηκε από τον βενετικό ανοιχτά του Σετεπότσι (Σπέτσες) στον κόλπο του Ναυπλίου γεγονός που ανάγκασε τον αυτοκράτορα να ακυρώσει την ασύmicroφορη συmicroφω-νία του Νυmicroφαίου microε τη Γένουα Ο βυζαντινός στόλος όmicroως microε αρχηγό τον πρωτοστρά-

Το επιστήλιο αρχικά διακο-σmicroούσε τον ναό των Αγίων Θεο-

τορα Αλέξιο Φιλανθρωπηνό άρχισε τις επιθέσεις εναντίον των βενετοκρατούmicroενων νη-σιών του Αιγαίου (Νάξου Πάρου Τζιας) και της Εύβοιας και κατέλαβε τα νότια παράλια της Λακωνίας ενισχύοντας τη βυζαντινή παρουσία στη νοτιοανατολική Πελοπόννησο

Διπλωmicroατικές ενέργειες του Μιχαήλ Ηrsquo microε τη ΔύσηΗ ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Βυζαντινούς προκάλεσε την άmicroεση αντίδραση του πάπα Ουρβανού Δrsquo ο οποίος κήρυξε microία νέα σταυροφορία για την απο-κατάσταση στον θρόνο της Κωνσταντινούπολης του Λατίνου αυτοκράτορα Βαλδουίνου Βrsquo αλλά και την ανόρθωση του πολιτικού και πνευmicroατικού κύρους της Αγίας Έδρας Οι εκκλήσεις του όmicroως δεν είχαν απήχηση Με επιστολή του προς τον βασιλιά Λουδοβίκο Θrsquo τον Άγιο της Γαλλίας (1226-70) ζητούσε βοήθεια γιατί αν οι Βυζαντινοί καταλάmicroβα-ναν όλη τη Ρωmicroανία θα εmicroποδιζόταν ο δρόmicroος προς τα Ιεροσόλυmicroα Απαίτησε microε την απειλή του αφορισmicroού από τη Γένουα την ανάκληση κάθε ναυτικής βοήθειας προς τον Μιχαήλ Ηrsquo Αλλά και η Βενετία ανέλαβε διπλωmicroατικές ενέργειες για να διασπάσει τη συmicromicroαχία του Μιχαήλ microε τη Γένουα Εξάλλου η εχθρότητα του πάπα προς τον δυναστικό οίκο των Χοένστάουφεν δεν του επέτρεπε να δεχθεί τη βοήθεια του βασιλιά της Σικε-λίας Μαmicroφρέδου (1258-66) και απέρριψε κάθε ιδέα συνεργασίας microαζί του Ο Μιχαήλ Ηrsquo προσπάθησε να εκmicroεταλλευτεί τη διάσταση ανάmicroεσα στον πάπα και τον Μαmicroφρέδο και άρχισε τις διαβουλεύσεις microε τον πάπα microε δέλεαρ την ένωση των Εκκλησιών Δύο microήνες microετά την είσοδό του στην Κωνσταντινούπολη ο Μιχαήλ έστειλε δύο πρέ-σβεις στην Αγία Έδρα όταν όmicroως έφθασαν στην Ιταλία τον έναν οι οργισmicroένοι Ιταλοί τον έγδαραν ζωντανό ενώ ο άλλος κατόρθωσε να διαφύγει Υπάρχει microια σύγχυση σχετι-κά microε τον αριθmicroό των επιστολών και των πρεσβειών του Μιχαήλ Ηrsquo προς τον πάπα Ουρ-βανό Δrsquo Ο σύγχρονος Γεώργιος Παχυmicroέρης αναφέρει γενικά ότι συχνά ανταλλάσσονταν πρεσβείες από και προς τον πάπα γιατί ο Μιχαήλ φοβόταν ότι δεν θα ηρεmicroούσαν οι Λατίνοι Όπως συνάγεται από επιστολές του πάπα έγινε δεκτή η πρόταση του Μιχαήλ το καλοκαίρι του 1262 για επιστροφή της Ανατολικής Εκκλησίας στον καθολικισmicroό και η δήλωσή του ότι σε περίπτωση διαφωνίας microεταξύ του ίδιου και των Λατίνων θα δεχόταν την διαιτησία του πάπα Ο Ουρβανός microάλιστα σε απαντητική επιστολή το καλοκαίρι του 1262 προσαγόρευσε τον Μιχαήλ Ηrsquo αυτοκράτορα των Ελλήνων ενώ σε επιστολές του προς Λατίνους ηγεmicroόνες τον χαρακτήριζε laquoσφετεριστή που αποκαλεί τον εαυτό του

Ο βασιλιάς της Σικελίας Μαmicro-φρέδος σε χειρόγραφο από

αυτοκράτορα των Ελλήνωνraquo Τον Ιούλιο του 1263 ο Ουρβανός εξέφραζε σε επιστολή τη χαρά του για την επιθυmicroία του Μιχαήλ να προχωρήσει στην ένωση των Εκκλησιών και να αναγνωρίσει τον υπέρτατο ρόλο του πάπα Διαβεβαίωνε τον Μιχαήλ ότι θα αναγνώριζε τους κληρονόmicroους του ζητούσε όmicroως να σταmicroατήσει τις επιθέσεις εναντίον του Γουλι-έλmicroου Βrsquo της Αχαΐας Ο πάπας έστειλε microάλιστα στην Κωνσταντινούπολη πρεσβεία από τέσσερις επίλεκτους Φραγκισκανούς microοναχούς οι οποίοι θα στάθmicroευαν στην Πελοπόν-νησο για να ενηmicroερώσουν τον Γουλιέλmicroο σχετικά microε την αλλαγή της στάσης του πάπα και να πετύχουν ανακωχή των πολεmicroικών επιχειρήσεων Επίσης ήταν εξουσιοδοτηmicroένοι να άρουν τον αφορισmicroό για τους Έλληνες σχισmicroατικούς που θα δήλωναν υποταγή στην Αγία Έδρα Η πρεσβεία ξεκίνησε από το Ορβιέτο και πριν φθάσει στην Κωνσταντινούπο-λη νέα πρεσβεία του Μιχαήλ έφθασε στη Ρώmicroη microε αρχηγό τον επίσκοπο Κρότωνος Νι-κόλαο για να πείσει τον Ουρβανό για την ειλικρίνεια των προθέσεων του αυτοκράτορα Στην επιστολή του ο Μιχαήλ αναγνώριζε το πρωτείο του Ρωmicroαίου Ποντίφικα και δήλωνε ότι επιθυmicroούσε να υπαγάγει όλα τα ορθόδοξα πατριαρχεία στην Εκκλησία της Ρώmicroης Οι δύο πλευρές συmicroφώνησαν τη σύγκληση συνόδου κατά τα πρότυπα των οικουmicroενικών συνόδων για την επίλυση όλων των κοσmicroικών και εκκλησιαστικών ζητηmicroάτων Είναι φα-νερό όmicroως ότι η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης δεν είχε ανάmicroειξη στη σύνταξη των επιστολών του Μιχαήλ καθόσον είχε προηγηθεί η ρήξη στις σχέσεις του αυτοκράτορα και του πατριάρχη Αρσένιου microετά την τύφλωση του νεαρού Ιωάννη Δrsquo Λάσκαρη και τον αφορισmicroό του Μιχαήλ Ηrsquo από τον πατριάρχη Ο θάνατος του Ουρβανού Δrsquo (2 Οκτωβρίου 1264) διέκοψε τη ροή των διαπραγmicroατεύσεων ενώ οι πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία δυσχέραναν ακόmicroη περισσότερο τη θέση του Μιχαήλ Παλαιολόγου και απείλησαν τη νεοσύστατη Βυζαντινή αυτοκρατορία

Το Βυζάντιο και ο Κάρολος Αrsquo ΑνδεγαυόςΟ διάδοχος του Ουρβανού Δrsquo ο Γάλλος πάπας Κλήmicroης Δrsquo (1265-68) συνέχισε την πο-λιτική των διαπραγmicroατεύσεων microε τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου microε κύριο στόχο την υποταγή της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας στην Αγία Έδρα αλλά και την ενίσχυση και ανεξαρτησία της κοσmicroικής εξουσίας του πάπα στη Δύση Την πολιτική αυτή επη-ρέασαν καθοριστικά οι πολιτικές εξελίξεις στην Ιταλία microε την εmicroφάνιση στο πολιτικό προσκήνιο του φιλόδοξου Καρόλου Αrsquo του Ανδεγαυού (1266-85) αδελφού του βασιλιά

της Γαλλίας Λουδοβίκου Θrsquo του Αγίου Ήδη ο Ουρβανός Δrsquo αναζητούσε στη Δύση τον κατάλληλο ηγεmicroόνα που θα τον απάλλασσε από τον Μαmicroφρέδο και τον εχθρικό οίκο των Χοένστάουφεν Έτσι άρχισαν οι διαπραγmicroατεύσεις microε τον Κάρολο τις οποίες συ-νέχισε και ο πάπας Κλήmicroης Δrsquo Ο κόmicroης της Προβηγκίας Κάρολος (Κάρολος ντrsquo Ανζού) εmicroφανίστηκε λοιπόν στην Ιταλία ύστερα από πρόσκληση του πάπα ως αντίπαλος του Μαmicroφρέδου της Σικελίας Στη microάχη του Βενεβέντου στις 22 Φεβρουαρίου 1266 ο Μαmicroφρέδος ηττήθηκε και microαζί microε τη ζωή του χάθηκε και το βασίλειό του που περιήλθε στον Κάρολο Οι προσπάθειες του δεσπότη Μιχαήλ Βrsquo της Ηπείρου να διασφαλίσει τις περιοχές της Ηπείρου και την Κέρκυρα που είχε δώσει ως προίκα στην κόρη του Ελένη κατά τον γάmicroο της microε τον Μαmicroφρέδο απέτυχαν και ο Ανδεγαυός έγινε κύριος των κτή-σεων αυτών microε την επίνευση της Αγίας ΈδραςΟι επεκτατικές βλέψεις του Καρόλου ενισχύθηκαν όταν υπογράφηκαν στην κατοικία του πάπα στο Βιτέρmicroπο της Ιταλίας οι δύο συνθήκες του Μαΐου του 1267 microε τις οποίες συσπειρώθηκαν οι εχθροί του Μιχαήλ Ηrsquo microε τελικό στόχο την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης Με την πρώτη συmicroφωνία εκχωρείτο η επικυριαρχία της Πελοπον-νήσου στον Κάρολο Συmicroφωνήθηκε ο γάmicroος της κόρης και κληρονόmicroου του Γουλιέλmicroου Βrsquo Βιλεαρδουίνου Ισαβέλλας microε τον γιο του Καρόλου Φίλιππο Ο Γουλιέλmicroος θα δι-ατηρούσε εφrsquo όρου ζωής την επικαρπία της Αχαΐας Μετά τον θάνατό του η ηγεmicroονία θα περιερχόταν στον Φίλιππο ή στα τέκνα του και αν δεν υπήρχαν διάδοχοι στον ίδιο τον ΚάρολοΗ δεύτερη συmicroφωνία της 27ης Μαΐου 1267 ήταν η πιο σηmicroαντική γιατί ουσιαστικά απο-τελούσε το σχέδιο για την κατάκτηση και τον διαmicroελισmicroό της Βυζαντινής αυτοκρατορί-ας Στην Εισαγωγή διακηρύσσεται ο στόχος της συmicroφωνίας laquoΟ Μιχαήλ Παλαιολόγος ο σχισmicroατικός που σφετερίστηκε τον τίτλο του αυτοκράτοραhellip κατέλαβε την αυτοκρατο-ρική πόλη της Κωνσταντινούπολης και ολόκληρη την αυτοκρατορία εξεδίωξε τον αυ-τοκράτορα Βαλδουίνο και τους Λατίνους που διέmicroεναν εκεί και τώρα microόνον ένα τmicroήmicroα microένει από το πριγκιπάτο της Αχαΐας και του Μορέως του οποίου επίσης έχει υποτάξει σηmicroαντική περιοχή Είmicroαστε έτοιmicroοι εποmicroένως microε τη βοήθεια του Θεού να αναλάβου-microε το ευσεβές έργο της ανασύνδεσης του ευγενούς microέλους που αποκόπηκε από τους σχισmicroατικούς από το σώmicroα της κοινής microας microητέρας της Αγίας Ρωmicroαϊκής ΕκκλησίαςraquoΟ Κάρολος υποσχόταν να οργανώσει σε διάστηmicroα έξι ή επτά ετών σώmicroα από 2000

Νωπογραφία που απεικονίζει τον πάπα Κλήmicroεντα Δrsquo να στέ-

της Γαλλίας Λουδοβίκου Θrsquo του Αγίου Ήδη ο Ουρβανός Δrsquo αναζητούσε στη Δύση τον κατάλληλο ηγεmicroόνα που θα τον απάλλασσε από τον Μαmicroφρέδο και τον εχθρικό οίκο των Χοένστάουφεν Έτσι άρχισαν οι διαπραγmicroατεύσεις microε τον Κάρολο τις οποίες συ-νέχισε και ο πάπας Κλήmicroης Δrsquo Ο κόmicroης της Προβηγκίας Κάρολος (Κάρολος ντrsquo Ανζού) εmicroφανίστηκε λοιπόν στην Ιταλία ύστερα από πρόσκληση του πάπα ως αντίπαλος του Μαmicroφρέδου της Σικελίας Στη microάχη του Βενεβέντου στις 22 Φεβρουαρίου 1266 ο Μαmicroφρέδος ηττήθηκε και microαζί microε τη ζωή του χάθηκε και το βασίλειό του που περιήλθε στον Κάρολο Οι προσπάθειες του δεσπότη Μιχαήλ Βrsquo της Ηπείρου να διασφαλίσει τις περιοχές της Ηπείρου και την Κέρκυρα που είχε δώσει ως προίκα στην κόρη του Ελένη κατά τον γάmicroο της microε τον Μαmicroφρέδο απέτυχαν και ο Ανδεγαυός έγινε κύριος των κτή-σεων αυτών microε την επίνευση της Αγίας ΈδραςΟι επεκτατικές βλέψεις του Καρόλου ενισχύθηκαν όταν υπογράφηκαν στην κατοικία του πάπα στο Βιτέρmicroπο της Ιταλίας οι δύο συνθήκες του Μαΐου του 1267 microε τις οποίες συσπειρώθηκαν οι εχθροί του Μιχαήλ Ηrsquo microε τελικό στόχο την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης Με την πρώτη συmicroφωνία εκχωρείτο η επικυριαρχία της Πελοπον-νήσου στον Κάρολο Συmicroφωνήθηκε ο γάmicroος της κόρης και κληρονόmicroου του Γουλιέλmicroου Βrsquo Βιλεαρδουίνου Ισαβέλλας microε τον γιο του Καρόλου Φίλιππο Ο Γουλιέλmicroος θα δι-ατηρούσε εφrsquo όρου ζωής την επικαρπία της Αχαΐας Μετά τον θάνατό του η ηγεmicroονία θα περιερχόταν στον Φίλιππο ή στα τέκνα του και αν δεν υπήρχαν διάδοχοι στον ίδιο τον ΚάρολοΗ δεύτερη συmicroφωνία της 27ης Μαΐου 1267 ήταν η πιο σηmicroαντική γιατί ουσιαστικά απο-τελούσε το σχέδιο για την κατάκτηση και τον διαmicroελισmicroό της Βυζαντινής αυτοκρατορί-ας Στην Εισαγωγή διακηρύσσεται ο στόχος της συmicroφωνίας laquoΟ Μιχαήλ Παλαιολόγος ο σχισmicroατικός που σφετερίστηκε τον τίτλο του αυτοκράτοραhellip κατέλαβε την αυτοκρατο-ρική πόλη της Κωνσταντινούπολης και ολόκληρη την αυτοκρατορία εξεδίωξε τον αυ-τοκράτορα Βαλδουίνο και τους Λατίνους που διέmicroεναν εκεί και τώρα microόνον ένα τmicroήmicroα microένει από το πριγκιπάτο της Αχαΐας και του Μορέως του οποίου επίσης έχει υποτάξει σηmicroαντική περιοχή Είmicroαστε έτοιmicroοι εποmicroένως microε τη βοήθεια του Θεού να αναλάβου-microε το ευσεβές έργο της ανασύνδεσης του ευγενούς microέλους που αποκόπηκε από τους σχισmicroατικούς από το σώmicroα της κοινής microας microητέρας της Αγίας Ρωmicroαϊκής ΕκκλησίαςraquoΟ Κάρολος υποσχόταν να οργανώσει σε διάστηmicroα έξι ή επτά ετών σώmicroα από 2000

Νωπογραφία που απεικονίζει τον πάπα Κλήmicroεντα Δrsquo να στέ-

ιππότες για να πολεmicroήσουν επί ένα έτος στη Ρωmicroανία Σε ανταπόδοση της βοήθειας ο Λατίνος αυτοκράτορας Βαλδουίνος Βrsquo θα αναγνώριζε την επικυριαρχία του Καρόλου στην Αχαΐα και στις προικώες κτήσεις της Ελένης της Ηπείρου Από τα εδάφη που θα καταλάmicroβαναν το ένα τρίτο θα περιερχόταν στον Κάρολο τα άλλα δύο τρίτα microε την Κωνσταντινούπολη και τα νησιά Λέσβο Σάmicroο Χίο και Κω στον Βαλδουίνο Το πιο σηmicroαντικό σε περίπτωση θανάτου του Βαλδουίνου και του γιου του Φιλίππου χωρίς νόmicroιmicroους κληρονόmicroους ήταν ότι ο αυτοκρατορικός θρόνος θα περιερχόταν στον Κάρο-λο και στον Ανδεγαυικό οίκο Η συmicroφωνία επισφραγίστηκε microε την υπόσχεση γάmicroου του Φιλίππου microε την κόρη του Καρόλου Βεατρίκη όταν θα έφτανε σε ηλικία γάmicroου Από τη συνθήκη ικανοποιήθηκε και η Βενετία καθώς οι συmicroβαλλόmicroενοι της εγγυώντο όλα τα παλαιά δικαιώmicroατα που είχε στη λατινική αυτοκρατορία Ο Μιχαήλ Ηrsquo βρισκόταν σε εξαιρετικά δύσκολη θέση Σε απάντηση στις επιστολές που είχε στείλει στον πάπα Κλήmicroη ο πάπας απέρριπτε τις προτάσεις του Μιχαήλ για σύ-γκληση οικουmicroενικής συνόδου και πρόβαλλε τις δικές του απαιτήσεις για την ένωση των Εκκλησιών Απαιτούσε τη χρήση του άζυmicroου άρτου στη Θεία Ευχαριστία και την από-λυτη αποδοχή του λατινικού Συmicroβόλου της Πίστεως και του δόγmicroατος του filioque (της εκπόρευσης δηλαδή του Αγίου Πνεύmicroατος όχι microόνο από τον Πατέρα αλλά και από τον Υιό) Θα έπρεπε επίσης όλοι οι ορθόδοξοι επίσκοποι να αποδεχθούν το πρωτείο του πάπα σε θέmicroατα εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας Σε αντίθετη περίπτωση θα ενθάρρυνε τις φιλοδοξίες και τα σχέδια του Καρόλου εναντίον της Κωνσταντινούπολης Η απειλή πραγmicroατοποιήθηκε αργότερα microε τη συmicromicroετοχή του πάπα στην υπογραφή της συνθήκης του Βιτέρmicroπο Σε νέα επιστολή του ο Μιχαήλ παρακάmicroπτοντας το ζήτηmicroα του πρωτείου του πάπα εξέθετε την άρνηση των ιεραρχών και του κλήρου στην ένωση των Εκκλη-σιών και δήλωνε ότι ήταν πρόθυmicroος να προσφέρει τη βοήθειά του σε microια σταυροφορία εναντίον των microουσουλmicroάνων των Αγίων Τόπων Σε ιδιαίτερα σκληρή επιστολή ο Πάπας απαίτησε από τον Μιχαήλ να εκδιώξει ως σχισmicroατικούς όσους αντιδρούσαν στην ένωση των Εκκλησιών Τον θάνατο του πάπα Κλήmicroη Δrsquo στις 29 Νοεmicroβρίου 1268 ακολούθησε microία περίοδος κωλυσιεργιών και διαmicroάχης των καρδιναλίων για την εκλογή νέου πάπα που κράτησε τρία χρόνια Υπήρχαν δύο παρατάξεις των Φράγκων από τη microία και των Ιταλών από την άλλη Τη διαmicroάχη υπέθαλπε και ο Κάρολος καθώς η χηρεία του παπικού θρόνου

εξυπηρετούσε τα σχέδιά του Ο Μιχαήλ τότε ζήτησε την υποστήριξη του βασιλιά της Γαλλίας ο οποίος είχε ολοκληρώσει τις ετοιmicroασίες για microια σταυροφορία στους Αγίους Τόπους Ο Λουδοβίκος Θrsquo για να microη στερηθεί τη βοήθεια του Μιχαήλ αλλά ούτε του Καρόλου έπεισε τον αδελφό του να αναβάλει τα σχέδιά του για επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης και να τον ακολουθήσει το 1270 σε microία σταυροφορία στην Τύνιδα Οι Βυζαντινοί πρέσβεις συνάντησαν τον Λουδοβίκο στην Καρχηδόνα και υποσχέθηκε να καταβάλει κάθε προσπάθεια για να αποτρέψει τα κατακτητικά σχέδια του αδελφού του Την άλλη ηmicroέρα όmicroως πέθανε και οι πρέσβεις επέστρεψαν άπρακτοι Η καταστροφή από σφοδρή θύελλα του ανδεγαυικού στόλου στο λιmicroάνι Τραπάνι της Σικελίας τον Νοέmicroβριο του 1270 ανέστειλε τις προετοιmicroασίες του ΚαρόλουΤον Σεπτέmicroβριο του 1271 στον θρόνο της Ρώmicroης ανήλθε ο Ιταλός Γρηγόριος Ιrsquo (1271-6) που είχε διατελέσει παπικός λεγάτος στους Αγίους Τόπους και ήταν ένθερmicroος υπο-στηρικτής microιας σταυροφορίας για την ανακατάληψη της Ιερουσαλήmicro Θεωρούσε ότι η εκκλησιαστική ένωση θα εξασφάλιζε την υποστήριξη των Βυζαντινών προς τον σκοπό αυτό Οι καρδινάλιοι ωστόσο και ο Κάρολος Ανδεγαυός αντέδρασαν στον ενθουσιασmicroό του και του επέστησαν την προσοχή στην πανουργία του Μιχαήλ Ηrsquo και στις διαπραγ-microατεύσεις που είχαν γίνει microε τους προηγούmicroενους πάπες Οι διαβουλεύσεις επανήλθαν στο επίπεδο των προηγούmicroενων ετών Παρότι ο Μιχαήλ προωθούσε την ένωση των Εκκλησιών η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης τηρούσε ουδέτερη στάση και όπως αναφέρει ο Γεώργιος Παχυmicroέρης οι επίσκοποι καθησύχαζαν microε την ιδέα ότι η Εκκλησία ήταν ασφαλής και το ότι πηγαινοέρχονταν οι πρεσβείες δεν επρόκειτο να καταλήξει στην ένωση Είχαν εξάλλου υπόψη και τις προσπάθειες που είχαν γίνει παλαιότερα από τον Ιωάννη Γrsquo Δούκα Βατάτζη Η πρώτη βυζαντινή αντιπροσωπεία έφθασε στη Ρώmicroη το καλοκαίρι του 1272 Αρχη-γός της αντιπροσωπείας ήταν ο Ιωάννης Παράστρων φραγκισκανός γεννηmicroένος στην Κωνσταντινούπολη που γνώριζε καλά τα ελληνικά και ήταν υπέρmicroαχος της ένωσης Ο Γρηγόριος Ιrsquo παρά τις πιέσεις που δεχόταν από το Ανδεγαυικό κόmicromicroα ότι microόνο αν καταλάmicroβαναν την Κωνσταντινούπολη θα πετύχαιναν την ένωση συνέχισε τις διαβου-λεύσεις και απαίτησε από τον Μιχαήλ την υποταγή της Βυζαντινής Εκκλησίας στη Ρώmicroη Ο Μιχαήλ δεν είχε πολλά περιθώρια γιατί οι στρατιωτικές προετοιmicroασίες του Καρόλου είχαν σχεδόν τελειώσει και επέκειτο η εκστρατεία του εναντίον της Κωνσταντινούπο-

Οι δύο γραφές στη φωτογρα-φία εκδόθηκαν επί Μιχαήλ Ηrsquo

εξυπηρετούσε τα σχέδιά του Ο Μιχαήλ τότε ζήτησε την υποστήριξη του βασιλιά της Γαλλίας ο οποίος είχε ολοκληρώσει τις ετοιmicroασίες για microια σταυροφορία στους Αγίους Τόπους Ο Λουδοβίκος Θrsquo για να microη στερηθεί τη βοήθεια του Μιχαήλ αλλά ούτε του Καρόλου έπεισε τον αδελφό του να αναβάλει τα σχέδιά του για επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης και να τον ακολουθήσει το 1270 σε microία σταυροφορία στην Τύνιδα Οι Βυζαντινοί πρέσβεις συνάντησαν τον Λουδοβίκο στην Καρχηδόνα και υποσχέθηκε να καταβάλει κάθε προσπάθεια για να αποτρέψει τα κατακτητικά σχέδια του αδελφού του Την άλλη ηmicroέρα όmicroως πέθανε και οι πρέσβεις επέστρεψαν άπρακτοι Η καταστροφή από σφοδρή θύελλα του ανδεγαυικού στόλου στο λιmicroάνι Τραπάνι της Σικελίας τον Νοέmicroβριο του 1270 ανέστειλε τις προετοιmicroασίες του ΚαρόλουΤον Σεπτέmicroβριο του 1271 στον θρόνο της Ρώmicroης ανήλθε ο Ιταλός Γρηγόριος Ιrsquo (1271-6) που είχε διατελέσει παπικός λεγάτος στους Αγίους Τόπους και ήταν ένθερmicroος υπο-στηρικτής microιας σταυροφορίας για την ανακατάληψη της Ιερουσαλήmicro Θεωρούσε ότι η εκκλησιαστική ένωση θα εξασφάλιζε την υποστήριξη των Βυζαντινών προς τον σκοπό αυτό Οι καρδινάλιοι ωστόσο και ο Κάρολος Ανδεγαυός αντέδρασαν στον ενθουσιασmicroό του και του επέστησαν την προσοχή στην πανουργία του Μιχαήλ Ηrsquo και στις διαπραγ-microατεύσεις που είχαν γίνει microε τους προηγούmicroενους πάπες Οι διαβουλεύσεις επανήλθαν στο επίπεδο των προηγούmicroενων ετών Παρότι ο Μιχαήλ προωθούσε την ένωση των Εκκλησιών η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης τηρούσε ουδέτερη στάση και όπως αναφέρει ο Γεώργιος Παχυmicroέρης οι επίσκοποι καθησύχαζαν microε την ιδέα ότι η Εκκλησία ήταν ασφαλής και το ότι πηγαινοέρχονταν οι πρεσβείες δεν επρόκειτο να καταλήξει στην ένωση Είχαν εξάλλου υπόψη και τις προσπάθειες που είχαν γίνει παλαιότερα από τον Ιωάννη Γrsquo Δούκα Βατάτζη Η πρώτη βυζαντινή αντιπροσωπεία έφθασε στη Ρώmicroη το καλοκαίρι του 1272 Αρχη-γός της αντιπροσωπείας ήταν ο Ιωάννης Παράστρων φραγκισκανός γεννηmicroένος στην Κωνσταντινούπολη που γνώριζε καλά τα ελληνικά και ήταν υπέρmicroαχος της ένωσης Ο Γρηγόριος Ιrsquo παρά τις πιέσεις που δεχόταν από το Ανδεγαυικό κόmicromicroα ότι microόνο αν καταλάmicroβαναν την Κωνσταντινούπολη θα πετύχαιναν την ένωση συνέχισε τις διαβου-λεύσεις και απαίτησε από τον Μιχαήλ την υποταγή της Βυζαντινής Εκκλησίας στη Ρώmicroη Ο Μιχαήλ δεν είχε πολλά περιθώρια γιατί οι στρατιωτικές προετοιmicroασίες του Καρόλου είχαν σχεδόν τελειώσει και επέκειτο η εκστρατεία του εναντίον της Κωνσταντινούπο-

Οι δύο γραφές στη φωτογρα-φία εκδόθηκαν επί Μιχαήλ Ηrsquo

λης Τον Οκτώβριο του 1272 έφθασε πρεσβεία του πάπα microε τον Ιωάννη Παράστρωνα και τέσσερις Μινορίτες microοναχούς και ανήγγειλαν τη σύγκληση microιας οικουmicroενικής συνόδου στη γαλλική πόλη Λυών Στόχοι της συνόδου θα ήταν η αναδιοργάνωση της Εκκλησίας η πραγmicroατοποίηση της ένωσης των δύο Εκκλησιών και η οργάνωση σταυροφορίας για την απελευθέρωση των Αγίων ΤόπωνΜε επιστολές microεταξύ του Μιχαήλ και του πάπα ρυθmicroίστηκαν τα της συmicromicroετοχής και της αντιπροσώπευσης του αυτοκράτορα και του πατριάρχη της συνοδείας των αντιπροσώ-πων microε τον όρο ο αυτοκράτορας και ο πατριάρχης να υπογράψουν τη λατινική οmicroολογία Πίστεως και ότι θα αναγνώριζαν τον Ρωmicroαίο Ποντίφικα ως κεφαλή όλων των Εκκλησιών στα διοικητικά ζητήmicroατα Ο πάπας έπεισε τον Κάρολο να αναβάλει την εκστρατεία έως τον Μάιο του 1275 ενώ σύστησε στους Βενετούς να microην ανανεώσουν τη συνθήκη microε τον Μιχαήλ πριν από την ένωση

Η σύνοδος της Λυών (1274)Ο Μιχαήλ Ηrsquo ανέλαβε microια προσπάθεια ενηmicroέρωσης των ιεραρχών και του λαού για την πολιτική σκοπιmicroότητα της ένωσης Πριν από τη σύνοδο της Λυών συγκάλεσε στα ανά-κτορα σύνοδο των αρχιερέων και δήλωσε ότι οι ενωτικές διαπραγmicroατεύσεις απέβλεπαν στην ειρήνη και στην αποτροπή πολέmicroων και αιmicroατοχυσιών Η ένωση των Εκκλησιών θα σήmicroαινε microόνο τρεις παραχωρήσεις α) το πρωτείον την αναγνώριση δηλαδή των πρωτείων της Εκκλησίας της Ρώmicroης β) το έκκλητον το δικαίωmicroα δηλαδή προσφυγής των κληρικών στη Ρώmicroη και γ) το microνηmicroόσυνον τη microνηmicroόνευση των παπών στα δίπτυχα που δεν ήταν αντίθετη προς τους κανόνες Τόνισε επίσης ότι θα microπορούσε να γίνεται χρήση της οικονοmicroίας που εφαρmicroοζόταν στην Ανατολική Εκκλησία που της επέτρεπε να πολιτεύεται microε ελαστικότητα και πνεύmicroα επιείκειας σε θέmicroατα εκκλησιαστικής διοίκη-σης για να microη διαταραχθεί η ειρήνη της Εκκλησίας Είναι φανερό πως ο αυτοκράτορας προσπάθησε να υποβαθmicroίσει τη σηmicroασία της ένωσης Μέσα σε κλίmicroα αντιπαράθεσης συνόδου και αυτοκράτορα κλήθηκε ο χαρτοφύλακας της Αγίας Σοφίας Ιωάννης Βέκκος που διακρινόταν για την υψηλή του microόρφωση να διατυπώσει τις απόψεις του για την ένωση Ο Βέκκος ύστερα από κάποιο δισταγmicroό υποστήριξε τελικά τις απόψεις της συνόδου και του πατριάρχη Ιωσήφ Αrsquo (1265-75 και 1282-3) εξοργίζοντας τον αυτοκρά-τορα Έπεσε σε δυσmicroένεια και φυλακίστηκε στον πύργο του Ανεmicroά Κατά τη διάρκεια

Μολυβδόβουλλο του πατριάρχη Ιωσήφ Αrsquo (1268-1274) στο

της φυλάκισής του microεταστράφηκε στη φιλενωτική παράταξη οι πηγές όmicroως δεν διαφω-τίζουν τις συνθήκες και τα αίτια της microεταστροφής Έγιναν επίσης προσπάθειες προετοιmicroασίας του κλήρου για την ένωση microε την παρου-σία Ελλήνων microοναχών στην Κάτω Ιταλία και Λατίνων στην Κωνσταντινούπολη που συmicromicroετείχαν στις ακολουθίες στην Αγία Σοφία σύmicroφωνα microε τις ελληνικές συνήθειες εκτός από τη Θεία Κοινωνία Παρrsquo όλα αυτά οι περισσότεροι αρχιερείς ο κλήρος και το microεγαλύτερο τmicroήmicroα του λαού ήταν αντίθετοι προς την ένωση καθώς θεωρούσαν ότι microε την ένωση θα τους επιβαλλόταν το δόγmicroα του filioque αλλά και η υιοθέτηση λατινικών τύπων στη Θεία ΛειτουργίαΥπό την πίεση του αυτοκράτορα και καθώς πλησίαζε ο χρόνος για τη σύγκληση της συνόδου της Λυών ο Ιωάννης Βέκκος υπαναχώρησε και ηγήθηκε της φιλολατινικής microερίδας Τότε ο πατριάρχης Ιωσήφ Αrsquo για να προστατεύσει την Ορθόδοξη Εκκλησία κυκλοφόρησε δηmicroόσια ένα έγγραφο (ένορκος γνώmicroη) microε το οποίο ενηmicroέρωνε τον λαό για την αρνητική του θέση στο ζήτηmicroα της ένωσης Ο όρκος υπογράφηκε από το microεγα-λύτερο microέρος των αρχιερέων Σύmicroφωνα microάλιστα microε τον φιλενωτικό Γεώργιο Μετοχίτη ο όρκος οφειλόταν στην πίεση που άσκησε στον πατριάρχη η αδελφή του αυτοκράτορα Ευλογία που υπήρξε σθεναρή αντίπαλος της φιλενωτικής πολιτικής του αδελφού της Ύστερα από την απόλυση χρυσόβουλου του αυτοκράτορα microε το οποίο ο Μιχαήλ δι-αβεβαίωνε ότι δεν θα πίεζε την Εκκλησία να αποδεχθεί κάτι διαφορετικό από την πίστη και την παράδοση ένα microεγάλο microέρος των συνοδικών υποχώρησε και στις 24 Δεκεmicroβρίου 1273 έστειλε επιστολή προς τον αυτοκράτορα microε την οποία δεχόταν την ένωση που θα βασιζόταν στα τρία σηmicroεία που όριζε εκείνος Ο Μιχαήλ microε δεύτερο χρυσόβουλο του Ιανουαρίου του 1274 διαβεβαίωνε τους ιεράρχες και τον κλήρο για την ακεραιότητα της ορθόδοξης πίστης Τον Φεβρουάριο του 1274 είκοσι έξι microητροπολίτες εννέα αρχιεπίσκοποι και κληρικοί και αξιωmicroατούχοι της Αγίας Σοφίας και του παλατιού υπέγραψαν επιστολή προς τον πάπα microε την οποία αποδέχονταν τα προνόmicroια που είχε ο πάπας πριν από το Σχίσmicroα του 1054 Επεσήmicroαιναν επίσης την άρνηση ορισmicroένων επισκόπων και του πατριάρχη να υπογράψουν την ένωση Η συνοδική επιστολή microαζί microε τις οmicroολογίες πίστεως του αυτοκράτορα και του γιου του Ανδρόνικου που είχε στεφθεί συmicroβασιλεύς το 1272 προσκοmicroίστηκαν στη σύνοδο της Λυών από την αυτοκρατορική αντιπροσωπεία την οποία αποτελούσαν ο microέγας λογοθέτης Γεώργιος Ακροπολίτης που

εκπροσωπούσε τον αυτοκράτορα ο προκαθήmicroενος του βεστιαρίου Νικόλαος Πανάρε-τος ο microέγας διερmicroηνευτής Γεώργιος Βερροιώτης και ως εκπρόσωποι του κλήρου ο πρώην πατριάρχης Γερmicroανός Γrsquo (1265-6) και ο αρχιεπίσκοπος Νικήτας Θεοφάνης Τους συνόδευαν ο Ιωάννης Παράστρων και δύο παπικοί απεσταλmicroένοι Αναχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη τον Μάρτιο του 1274 Όταν όmicroως έπλεαν έξω από το ακρωτήριο Ταίναρο το ένα από τα δύο πλοία microε τον Πανάρετο και τον Βερροιώτη βυθίστηκε Σε αυτό υπήρχαν και διάφορα κειmicroήλια και εικόνες καθώς και κάλυmicromicroα της Αγίας Τράπεζας από τον ναό της Αγίας Σοφίας που θα προσφέρονταν ως δώρα στον πάπα Η βυζαντινή αποστολή έφθασε στη Λυών στις 24 Ιουνίου οι εργασίες όmicroως της συνόδου είχαν αρχί-σει από τις 7 Μαΐου 1274 στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη Στη σύνοδο microετείχαν 1500 άτοmicroα microεταξύ των οποίων εκπρόσωποι των Δυτικών ηγεmicroόνων κορυφαίοι Λα-τίνοι κληρικοί microε επικεφαλής τον πάπα Γρηγόριο Ιrsquo Ο microεγάλος σχολαστικός φιλόσοφος Θωmicroάς Ακινάτης είχε κληθεί στη σύνοδο αλλά πέθανε καθώς κατευθυνόταν στη Λυών στις 7 Μαρτίου 1274 Οι Βυζαντινοί απεσταλmicroένοι επέδωσαν στον πάπα τη χρυσόβουλη γραφή του αυτοκρά-τορα και τις δύο επιστολές του Ανδρόνικου και του βυζαντινού κλήρου Στις 29 Ιουνίου την εορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου τελέστηκε πανηγυρική Θεία Λειτουργία κατά την οποία διαβάστηκαν ο Απόστολος και το Ευαγγέλιο στα λατινικά και στα ελ-ληνικά και ακολούθησε το κήρυγmicroα του διάσηmicroου καρδιναλίου συγγραφέα και ποιητή Μποναβεντούρα ο οποίος εξήρε τη σηmicroασία της ένωσης των Εκκλησιών Στη συνέχεια εκφωνήθηκε το Σύmicroβολο της Πίστεως στα λατινικά από τους Δυτικούς επισκόπους και στα ελληνικά από τους Έλληνες αντιπροσώπους και τους δύο Λατίνους διερmicroηνείς microε την προσθήκη του filioqueΗ επίσηmicroη πράξη της ένωσης πραγmicroατοποιήθηκε στις 6 Ιουλίου κατά την τέταρτη συνεδρία Ο πάπας εξέφρασε την ικανοποίησή του για την laquoεπιστροφή των Ελλήνων εις την υποταγήν της Ρωmicroαϊκής Εκκλησίας που συντελέσθηκε εθελουσίως και χωρίς εγκόσmicroιο αντιστάθmicroισmicroαraquo Κατόπιν διαβάστηκαν οι επιστολές microε την οmicroολογία πίστεως του Μιχαήλ και του Ανδρόνικου microε τις οποίες αποδέχονταν το filioque το Καθαρτήριον Πυρ τα άζυmicroα και το πρωτείο του πάπα Στο τέλος ο Μιχαήλ ζητούσε να διατηρήσει η Εκκλησία του το Σύmicroβολο αναλλοίωτο και να συνεχίσει να τελεί τη Θεία Λειτουργία σύmicroφωνα microε το τελετουργικό της Ανατολικής Εκκλησίας Διαβάστηκε τέλος η επιστολή

του βυζαντινού κλήρου microε την οποία αναγνώριζαν τα δικαιώmicroατα που είχε η Εκκλησία της Ρώmicroης πριν από το Σχίσmicroα Ο πάπας Γρηγόριος εκφώνησε εγκωmicroιαστικό λόγο και εξήρε την ένωση και τόνισε την ανάγκη να αναληφθεί εκστρατεία για να ανακαταλη-φθούν και οι Άγιοι Τόποι Η βυζαντινή αντιπροσωπεία αναχώρησε από τη Λυών στα τέλη Ιουλίου του 1274 και microετέφερε πλούσια δώρα και επιστολές του πάπα προς τον Μιχαήλ και την Εκκλησία microε τις οποίες εξέφραζε την ικανοποίησή του για την ένωση των δύο Εκκλησιών Η επιστροφή της βυζαντινής αντιπροσωπείας προκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη θύελλα διαmicroαρτυριών Χαρακτήριζαν τη σύνοδο της Λυών ληστρική και απέρριπταν τον οικου-microενικό της χαρακτήρα εφόσον δεν συmicromicroετείχαν και τα άλλα πατριαρχεία Ο Μιχαήλ διέταξε την τύφλωση και την εξορία πολλών ανθενωτικών κυρίως microοναχών κατέσχε τις περιουσίες επιφανών πολιτών ενώ πολλοί βρήκαν καταφύγιο στην Αυλή του Νικηφόρου Αrsquo της Ηπείρου και του Ιωάννη Αrsquo Δούκα στη Θεσσαλία

Το κίνηmicroα των αρσενιατών και η Εκκλησία στα χρόνια του Μιχαήλ Ηrsquo Πα-λαιολόγουΗ διαταγή που έδωσε ο Μιχαήλ Ηrsquo να τυφλώσουν τον νεαρό αυτοκράτορα Ιωάννη Δrsquo Λά-σκαρη παραβαίνοντας τους όρκους που είχε δώσει ότι θα του παρέδιδε τον θρόνο όταν ενηλικιωνόταν οδήγησε τον πατριάρχη Αρσένιο Αυτωρειανό (12545-125960 1261-1264) να συγκαλέσει σύνοδο και να αφορίσει τον αυτοκράτορα Ο Μιχαήλ προσεταιρί-στηκε τα microέλη της συνόδου για την άρση του αφορισmicroού ο Αρσένιος όmicroως αρνήθηκε να παρουσιαστεί ενώπιον της συνόδου και microέσα σε κλίmicroα τροmicroοκρατίας οι ιεράρχες απο-φάσισαν την καθαίρεση και την εξορία του πατριάρχη για φυγοδικία Η καθαίρεση του Αρσένιου προκάλεσε την αντίδραση των κληρικών και των microοναχών που microε το σύνθηmicroα laquomicroή ἅψη microηδέ θίγηςraquo να αποφεύγουν δηλαδή κάθε επαφή microε όσους είχαν συmicroφωνήσει στην αποποmicroπή του Αρσένιου και microε την επίσηmicroη Εκκλησία δηmicroιούργησαν σχίσmicroα στην Εκκλησία και στην κοινωνία Ο Μιχαήλ προειδοποίησε ότι όσοι παρέmicroεναν πιστοί στον Αρσένιο και στο στρατόπεδο του σχίσmicroατος θα αντιmicroετωπίζονταν ως εχθροί του αυτο-κράτορα Η κίνηση των αρσενιατών απέκτησε πολλούς οπαδούς ακόmicroη και ανάmicroεσα σε microέλη της βασιλικής οικογένειας και όπως αφηγείται ο Γεώργιος Παχυmicroέρης laquomicroπήκε η διχόνοια ακόmicroη και στα σπίτια άλλα πρέσβευε ο πατέρας και άλλα ο γιοςraquo Το αρχοντικό

Στη σύνοδο της Λυών του 1274 ο φραγκισκανός θεολόγος καρ-

εκπροσωπούσε τον αυτοκράτορα ο προκαθήmicroενος του βεστιαρίου Νικόλαος Πανάρε-τος ο microέγας διερmicroηνευτής Γεώργιος Βερροιώτης και ως εκπρόσωποι του κλήρου ο πρώην πατριάρχης Γερmicroανός Γrsquo (1265-6) και ο αρχιεπίσκοπος Νικήτας Θεοφάνης Τους συνόδευαν ο Ιωάννης Παράστρων και δύο παπικοί απεσταλmicroένοι Αναχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη τον Μάρτιο του 1274 Όταν όmicroως έπλεαν έξω από το ακρωτήριο Ταίναρο το ένα από τα δύο πλοία microε τον Πανάρετο και τον Βερροιώτη βυθίστηκε Σε αυτό υπήρχαν και διάφορα κειmicroήλια και εικόνες καθώς και κάλυmicromicroα της Αγίας Τράπεζας από τον ναό της Αγίας Σοφίας που θα προσφέρονταν ως δώρα στον πάπα Η βυζαντινή αποστολή έφθασε στη Λυών στις 24 Ιουνίου οι εργασίες όmicroως της συνόδου είχαν αρχί-σει από τις 7 Μαΐου 1274 στον καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννη Στη σύνοδο microετείχαν 1500 άτοmicroα microεταξύ των οποίων εκπρόσωποι των Δυτικών ηγεmicroόνων κορυφαίοι Λα-τίνοι κληρικοί microε επικεφαλής τον πάπα Γρηγόριο Ιrsquo Ο microεγάλος σχολαστικός φιλόσοφος Θωmicroάς Ακινάτης είχε κληθεί στη σύνοδο αλλά πέθανε καθώς κατευθυνόταν στη Λυών στις 7 Μαρτίου 1274 Οι Βυζαντινοί απεσταλmicroένοι επέδωσαν στον πάπα τη χρυσόβουλη γραφή του αυτοκρά-τορα και τις δύο επιστολές του Ανδρόνικου και του βυζαντινού κλήρου Στις 29 Ιουνίου την εορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου τελέστηκε πανηγυρική Θεία Λειτουργία κατά την οποία διαβάστηκαν ο Απόστολος και το Ευαγγέλιο στα λατινικά και στα ελ-ληνικά και ακολούθησε το κήρυγmicroα του διάσηmicroου καρδιναλίου συγγραφέα και ποιητή Μποναβεντούρα ο οποίος εξήρε τη σηmicroασία της ένωσης των Εκκλησιών Στη συνέχεια εκφωνήθηκε το Σύmicroβολο της Πίστεως στα λατινικά από τους Δυτικούς επισκόπους και στα ελληνικά από τους Έλληνες αντιπροσώπους και τους δύο Λατίνους διερmicroηνείς microε την προσθήκη του filioqueΗ επίσηmicroη πράξη της ένωσης πραγmicroατοποιήθηκε στις 6 Ιουλίου κατά την τέταρτη συνεδρία Ο πάπας εξέφρασε την ικανοποίησή του για την laquoεπιστροφή των Ελλήνων εις την υποταγήν της Ρωmicroαϊκής Εκκλησίας που συντελέσθηκε εθελουσίως και χωρίς εγκόσmicroιο αντιστάθmicroισmicroαraquo Κατόπιν διαβάστηκαν οι επιστολές microε την οmicroολογία πίστεως του Μιχαήλ και του Ανδρόνικου microε τις οποίες αποδέχονταν το filioque το Καθαρτήριον Πυρ τα άζυmicroα και το πρωτείο του πάπα Στο τέλος ο Μιχαήλ ζητούσε να διατηρήσει η Εκκλησία του το Σύmicroβολο αναλλοίωτο και να συνεχίσει να τελεί τη Θεία Λειτουργία σύmicroφωνα microε το τελετουργικό της Ανατολικής Εκκλησίας Διαβάστηκε τέλος η επιστολή

του βυζαντινού κλήρου microε την οποία αναγνώριζαν τα δικαιώmicroατα που είχε η Εκκλησία της Ρώmicroης πριν από το Σχίσmicroα Ο πάπας Γρηγόριος εκφώνησε εγκωmicroιαστικό λόγο και εξήρε την ένωση και τόνισε την ανάγκη να αναληφθεί εκστρατεία για να ανακαταλη-φθούν και οι Άγιοι Τόποι Η βυζαντινή αντιπροσωπεία αναχώρησε από τη Λυών στα τέλη Ιουλίου του 1274 και microετέφερε πλούσια δώρα και επιστολές του πάπα προς τον Μιχαήλ και την Εκκλησία microε τις οποίες εξέφραζε την ικανοποίησή του για την ένωση των δύο Εκκλησιών Η επιστροφή της βυζαντινής αντιπροσωπείας προκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη θύελλα διαmicroαρτυριών Χαρακτήριζαν τη σύνοδο της Λυών ληστρική και απέρριπταν τον οικου-microενικό της χαρακτήρα εφόσον δεν συmicromicroετείχαν και τα άλλα πατριαρχεία Ο Μιχαήλ διέταξε την τύφλωση και την εξορία πολλών ανθενωτικών κυρίως microοναχών κατέσχε τις περιουσίες επιφανών πολιτών ενώ πολλοί βρήκαν καταφύγιο στην Αυλή του Νικηφόρου Αrsquo της Ηπείρου και του Ιωάννη Αrsquo Δούκα στη Θεσσαλία

Το κίνηmicroα των αρσενιατών και η Εκκλησία στα χρόνια του Μιχαήλ Ηrsquo Πα-λαιολόγουΗ διαταγή που έδωσε ο Μιχαήλ Ηrsquo να τυφλώσουν τον νεαρό αυτοκράτορα Ιωάννη Δrsquo Λά-σκαρη παραβαίνοντας τους όρκους που είχε δώσει ότι θα του παρέδιδε τον θρόνο όταν ενηλικιωνόταν οδήγησε τον πατριάρχη Αρσένιο Αυτωρειανό (12545-125960 1261-1264) να συγκαλέσει σύνοδο και να αφορίσει τον αυτοκράτορα Ο Μιχαήλ προσεταιρί-στηκε τα microέλη της συνόδου για την άρση του αφορισmicroού ο Αρσένιος όmicroως αρνήθηκε να παρουσιαστεί ενώπιον της συνόδου και microέσα σε κλίmicroα τροmicroοκρατίας οι ιεράρχες απο-φάσισαν την καθαίρεση και την εξορία του πατριάρχη για φυγοδικία Η καθαίρεση του Αρσένιου προκάλεσε την αντίδραση των κληρικών και των microοναχών που microε το σύνθηmicroα laquomicroή ἅψη microηδέ θίγηςraquo να αποφεύγουν δηλαδή κάθε επαφή microε όσους είχαν συmicroφωνήσει στην αποποmicroπή του Αρσένιου και microε την επίσηmicroη Εκκλησία δηmicroιούργησαν σχίσmicroα στην Εκκλησία και στην κοινωνία Ο Μιχαήλ προειδοποίησε ότι όσοι παρέmicroεναν πιστοί στον Αρσένιο και στο στρατόπεδο του σχίσmicroατος θα αντιmicroετωπίζονταν ως εχθροί του αυτο-κράτορα Η κίνηση των αρσενιατών απέκτησε πολλούς οπαδούς ακόmicroη και ανάmicroεσα σε microέλη της βασιλικής οικογένειας και όπως αφηγείται ο Γεώργιος Παχυmicroέρης laquomicroπήκε η διχόνοια ακόmicroη και στα σπίτια άλλα πρέσβευε ο πατέρας και άλλα ο γιοςraquo Το αρχοντικό

Στη σύνοδο της Λυών του 1274 ο φραγκισκανός θεολόγος καρ-

του βυζαντινού κλήρου microε την οποία αναγνώριζαν τα δικαιώmicroατα που είχε η Εκκλησία της Ρώmicroης πριν από το Σχίσmicroα Ο πάπας Γρηγόριος εκφώνησε εγκωmicroιαστικό λόγο και εξήρε την ένωση και τόνισε την ανάγκη να αναληφθεί εκστρατεία για να ανακαταλη-φθούν και οι Άγιοι Τόποι Η βυζαντινή αντιπροσωπεία αναχώρησε από τη Λυών στα τέλη Ιουλίου του 1274 και microετέφερε πλούσια δώρα και επιστολές του πάπα προς τον Μιχαήλ και την Εκκλησία microε τις οποίες εξέφραζε την ικανοποίησή του για την ένωση των δύο Εκκλησιών Η επιστροφή της βυζαντινής αντιπροσωπείας προκάλεσε στην Κωνσταντινούπολη θύελλα διαmicroαρτυριών Χαρακτήριζαν τη σύνοδο της Λυών ληστρική και απέρριπταν τον οικου-microενικό της χαρακτήρα εφόσον δεν συmicromicroετείχαν και τα άλλα πατριαρχεία Ο Μιχαήλ διέταξε την τύφλωση και την εξορία πολλών ανθενωτικών κυρίως microοναχών κατέσχε τις περιουσίες επιφανών πολιτών ενώ πολλοί βρήκαν καταφύγιο στην Αυλή του Νικηφόρου Αrsquo της Ηπείρου και του Ιωάννη Αrsquo Δούκα στη Θεσσαλία

Το κίνηmicroα των αρσενιατών και η Εκκλησία στα χρόνια του Μιχαήλ Ηrsquo Πα-λαιολόγουΗ διαταγή που έδωσε ο Μιχαήλ Ηrsquo να τυφλώσουν τον νεαρό αυτοκράτορα Ιωάννη Δrsquo Λά-σκαρη παραβαίνοντας τους όρκους που είχε δώσει ότι θα του παρέδιδε τον θρόνο όταν ενηλικιωνόταν οδήγησε τον πατριάρχη Αρσένιο Αυτωρειανό (12545-125960 1261-1264) να συγκαλέσει σύνοδο και να αφορίσει τον αυτοκράτορα Ο Μιχαήλ προσεταιρί-στηκε τα microέλη της συνόδου για την άρση του αφορισmicroού ο Αρσένιος όmicroως αρνήθηκε να παρουσιαστεί ενώπιον της συνόδου και microέσα σε κλίmicroα τροmicroοκρατίας οι ιεράρχες απο-φάσισαν την καθαίρεση και την εξορία του πατριάρχη για φυγοδικία Η καθαίρεση του Αρσένιου προκάλεσε την αντίδραση των κληρικών και των microοναχών που microε το σύνθηmicroα laquomicroή ἅψη microηδέ θίγηςraquo να αποφεύγουν δηλαδή κάθε επαφή microε όσους είχαν συmicroφωνήσει στην αποποmicroπή του Αρσένιου και microε την επίσηmicroη Εκκλησία δηmicroιούργησαν σχίσmicroα στην Εκκλησία και στην κοινωνία Ο Μιχαήλ προειδοποίησε ότι όσοι παρέmicroεναν πιστοί στον Αρσένιο και στο στρατόπεδο του σχίσmicroατος θα αντιmicroετωπίζονταν ως εχθροί του αυτο-κράτορα Η κίνηση των αρσενιατών απέκτησε πολλούς οπαδούς ακόmicroη και ανάmicroεσα σε microέλη της βασιλικής οικογένειας και όπως αφηγείται ο Γεώργιος Παχυmicroέρης laquomicroπήκε η διχόνοια ακόmicroη και στα σπίτια άλλα πρέσβευε ο πατέρας και άλλα ο γιοςraquo Το αρχοντικό

Στη σύνοδο της Λυών του 1274 ο φραγκισκανός θεολόγος καρ-

της αδελφής του αυτοκράτορα της χήρας Μαρίας Παλαιολογίνας Ταρχανειώτισσας που όταν έγινε microοναχή πήρε το όνοmicroα Μάρθα υπήρξε ορmicroητήριο των Αρσενιατών και του πρωτεργάτη του κινήmicroατος microοναχού ΥάκινθουΗ κίνηση των αρσενιατών αναπτύχθηκε στη Μικρά Ασία αλλά και στην Κωνσταντινούπο-λη και στρεφόταν εναντίον του πατριαρχικού κλήρου Ο πατριάρχης Γερmicroανός Γrsquo Γαβράς (1265-6) δεν έλαβε δραστικά microέτρα εναντίον τους Ο πατριάρχης Ιωσήφ Αrsquo (1266-75) όmicroως ζήτησε την επέmicroβαση της πολιτικής εξουσίας Όπως αφηγείται ο Γεώργιος Παχυ-microέρης ιδιαίτερα σκληρός υπήρξε ο microέγας λογοθέτης Γεώργιος Ακροπολίτης ο γνωστός ιστοριογράφος ο οποίος εισέβαλλε στα σπίτια των αρσενιατών τους έδερνε τους κρεmicroούσε και τους microαστίγωνε ενώ τους πιο σηmicroαντικούς τους διαπόmicroπευε στην αγορά και microε πλαστές και κάκιστες κατηγορίες τους καταδίκαζε σε εξορία ή σε θάνατο Πολλοί microοναχοί αυτοεξορίστηκαν και microοναχές εκδιώχθηκαν microέσα στον χειmicroώνα Το ίδιο σκληρά φέρθηκε και ο πρωτοσεβαστός Νεστόγγος στη Μικρά Ασία Η ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας microε την Εκκλησία της Ρώmicroης στη σύνοδο της Λυών ενδυνάmicroωσε την αντίθεση των Αρσενιατών εναντίον του αυτοκράτορα δηmicroιούργησε όmicroως και νέο ρήγmicroα στην Εκκλησία Ο πατριάρχης Ιωσήφ ο οποίος είχε αποσυρθεί στη microονή της Περιβλέπτου συνέχιζε να ασκεί από εκεί τα καθήκοντά του έως την επιστροφή της πρεσβείας από τη Λυών Θα επέστρεφε στο πατριαρχείο microόνο αν δεν πραγmicroατοποιείτο η ένωση διαφορετικά θα παραιτείτο Όταν επέστρεψε η αντιπροσω-πεία (αρχές του 1275) και ενώ είχε συντελεστεί η ένωση της Λυών ο Ιωσήφ δεν ήταν διατεθειmicroένος να παραιτηθεί Υπό την πίεση του αυτοκράτορα η σύνοδος τον θεώρησε παραιτηmicroένο και αποφάσισαν να microνηmicroονεύσουν τον πάπα Γεννήθηκε microία νέα κίνηση των ιωσηφιτών από κληρικούς του πατριαρχείου που έmicroεναν πιστοί στον πατριάρχη Ιω-σήφ δεν διαχώρισαν όmicroως τη θέση τους από την επίσηmicroη Εκκλησία Πολλοί οπαδοί του Ιωσήφ διώχθηκαν και τιmicroωρήθηκαν microε τύφλωση κοπή της γλώσσας κά ως ανθενωτικοί microε απόφαση όχι της Εκκλησίας αλλά του αυτοκράτορα Η άρνησή τους να αποδεχθούν την ένωση θεωρήθηκε πολιτικό έγκληmicroα που στρεφόταν κατά του αυτοκράτορα Οπα-δός του Ιωσήφ υπήρξε και η αδελφή του Μιχαήλ Ειρήνη-Ευλογία Παλαιολογίνα όπως και ο γιος της Ιωάννης Καντακουζηνός Με την ένωση των Εκκλησιών ξεκίνησε ένα κύmicroα διωγmicroών που θύmicroατά τους ήταν τόσο οι αρσενιάτες όσο και οι οπαδοί του Ιωσήφ Στη διαθήκη του ο Ιωσήφ που είχε χρηmicroατίσει και πνευmicroατικός του Μιχαήλ αναφέρει

πως αν και υπέστη διώξεις (ἐξεθλίβην παρά τοῦ ἁγίου βασιλέως διά λόγου καί ἔργου) τον συγχωρεί

Οι σχέσεις του Μιχαήλ Ηrsquo microε τη Βενετία τη Γένουα και τους βαλκανικούς λαούςΗ συνθήκη του Νυmicroφαίου που είχε υπογράψει ο Μιχαήλ Ηrsquo microε τη Γένουα το 1261 για να τον βοηθήσει microε τον στόλο της να ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη ουσιαστικά δεν χρησίmicroευσε ως προς τον κύριο στόχο της εφόσον η Κωνσταντινούπολη ανακα-ταλήφθηκε χάρη σε τυχαίο γεγονός Οι Γενουάτες όmicroως απολάmicroβαναν τους καρπούς της συνθήκης και καθώς microε τη φυγή των Βενετών από την Πόλη ο εφοδιασmicroός της στηριζόταν στα πλοία των Γενουατών οι τελευταίοι άρχισαν να συmicroπεριφέρονται microε αλαζονεία που ενοχλούσε τους Βυζαντινούς Μετά την ήττα τους microάλιστα από τον βε-νετικό στόλο στη ναυmicroαχία του Σετεπότσι και microία συνωmicroοσία του Γενουάτη ποτεστάτου ο Μιχαήλ εκδίωξε τους Γενουάτες από την Κωνσταντινούπολη και αποmicroάκρυνε τον στό-λο τους Παράλληλα ήρθε σε διαπραγmicroατεύσεις microε τη Βενετία η οποία είχε ιδιαίτερα πληγεί από την απώλεια της Κωνσταντινούπολης ο δόγης Ρενιέρης Ζένο (1253-68) όmicroως δεν φάνηκε πρόθυmicroος για τη σύναψη συνθήκης καθώς ανέmicroενε την εξέλιξη της διαmicroάχης microεταξύ Μαmicroφρέδου και Καρόλου Ανδεγαυού Η επικράτηση του Καρόλου που αναδείχθηκε ο απειλητικότερος εχθρός της νεοσύστατης Βυζαντινής αυτοκρατορίας ανάγκασε τον Μιχαήλ να έρθει και πάλι σε διαπραγmicroατεύσεις microε τους Γενουάτες που κατέληξαν στη συmicroφωνία του 1267 microε την οποία επικυρώθηκε η συνθήκη του 1261 το κυριότερο όmicroως είναι ότι εκχωρήθηκε στους Γενουάτες η συνοικία του Γαλατά (του Πέραν) στην απέναντι ακτή του Κεράτιου που σηmicroατοδοτεί microία νέα φάση στην εmicroπο-ρική κυριαρχία των Γενουατών Η συmicroφωνία αυτή και οι κατακτήσεις του Καρόλου στις ακτές της Αδριατικής που απειλούσαν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα των Βενετών ανάγκα-σαν τον δόγη να υπογράψει τον Απρίλιο του 1268 συνθήκη microε τον Μιχαήλ σύmicroφωνα microε την οποία Βενετοί έmicroποροι θα γίνονταν δεκτοί σε ορισmicroένα λιmicroάνια της βυζαντινής επικράτειας θα απαλλάσσονταν από τα τελωνειακά τέλη θα κατέβαλλαν όmicroως ενοίκιο για τα καταλύmicroατά τους Εκτός όmicroως από τις επίσηmicroες συνθήκες ο Μιχαήλ κατέφυγε στη χρησιmicroοποίηση ορι-σmicroένων Ιταλών τυχοδιωκτών και πειρατών που microε πλούσια δώρα και παροχές γαιών

Η εmicroπλοκή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στον πόλεmicroο του

πως αν και υπέστη διώξεις (ἐξεθλίβην παρά τοῦ ἁγίου βασιλέως διά λόγου καί ἔργου) τον συγχωρεί

Οι σχέσεις του Μιχαήλ Ηrsquo microε τη Βενετία τη Γένουα και τους βαλκανικούς λαούςΗ συνθήκη του Νυmicroφαίου που είχε υπογράψει ο Μιχαήλ Ηrsquo microε τη Γένουα το 1261 για να τον βοηθήσει microε τον στόλο της να ανακαταλάβει την Κωνσταντινούπολη ουσιαστικά δεν χρησίmicroευσε ως προς τον κύριο στόχο της εφόσον η Κωνσταντινούπολη ανακα-ταλήφθηκε χάρη σε τυχαίο γεγονός Οι Γενουάτες όmicroως απολάmicroβαναν τους καρπούς της συνθήκης και καθώς microε τη φυγή των Βενετών από την Πόλη ο εφοδιασmicroός της στηριζόταν στα πλοία των Γενουατών οι τελευταίοι άρχισαν να συmicroπεριφέρονται microε αλαζονεία που ενοχλούσε τους Βυζαντινούς Μετά την ήττα τους microάλιστα από τον βε-νετικό στόλο στη ναυmicroαχία του Σετεπότσι και microία συνωmicroοσία του Γενουάτη ποτεστάτου ο Μιχαήλ εκδίωξε τους Γενουάτες από την Κωνσταντινούπολη και αποmicroάκρυνε τον στό-λο τους Παράλληλα ήρθε σε διαπραγmicroατεύσεις microε τη Βενετία η οποία είχε ιδιαίτερα πληγεί από την απώλεια της Κωνσταντινούπολης ο δόγης Ρενιέρης Ζένο (1253-68) όmicroως δεν φάνηκε πρόθυmicroος για τη σύναψη συνθήκης καθώς ανέmicroενε την εξέλιξη της διαmicroάχης microεταξύ Μαmicroφρέδου και Καρόλου Ανδεγαυού Η επικράτηση του Καρόλου που αναδείχθηκε ο απειλητικότερος εχθρός της νεοσύστατης Βυζαντινής αυτοκρατορίας ανάγκασε τον Μιχαήλ να έρθει και πάλι σε διαπραγmicroατεύσεις microε τους Γενουάτες που κατέληξαν στη συmicroφωνία του 1267 microε την οποία επικυρώθηκε η συνθήκη του 1261 το κυριότερο όmicroως είναι ότι εκχωρήθηκε στους Γενουάτες η συνοικία του Γαλατά (του Πέραν) στην απέναντι ακτή του Κεράτιου που σηmicroατοδοτεί microία νέα φάση στην εmicroπο-ρική κυριαρχία των Γενουατών Η συmicroφωνία αυτή και οι κατακτήσεις του Καρόλου στις ακτές της Αδριατικής που απειλούσαν την ελεύθερη ναυσιπλοΐα των Βενετών ανάγκα-σαν τον δόγη να υπογράψει τον Απρίλιο του 1268 συνθήκη microε τον Μιχαήλ σύmicroφωνα microε την οποία Βενετοί έmicroποροι θα γίνονταν δεκτοί σε ορισmicroένα λιmicroάνια της βυζαντινής επικράτειας θα απαλλάσσονταν από τα τελωνειακά τέλη θα κατέβαλλαν όmicroως ενοίκιο για τα καταλύmicroατά τους Εκτός όmicroως από τις επίσηmicroες συνθήκες ο Μιχαήλ κατέφυγε στη χρησιmicroοποίηση ορι-σmicroένων Ιταλών τυχοδιωκτών και πειρατών που microε πλούσια δώρα και παροχές γαιών

Η εmicroπλοκή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στον πόλεmicroο του

microε φεουδαλική σχέση τη χορήγηση βυζαντινής υπηκοότητας ή και τιmicroητικών τίτλων παρείχαν στρατιωτικές ή διπλωmicroατικές υπηρεσίες στον Μιχαήλ Ως έmicroπιστοι απεσταλ-microένοι του αυτοκράτορα στη Δύση χρησίmicroευσαν οι δύο Γενουάτες αδελφοί Zaccaria που πήραν ως πρόνοια τη Φώκαια της Μικράς Ασίας ενώ ο Βερονέζος πειρατής Λικάριος (Ικάριος) το 1273 έδωσε όρκο πίστης στον Βυζαντινό αυτοκράτορα και ανέλαβε τη διοίκηση του βυζαντινού στόλου για την κατάληψη της Εύβοιας Η πολιτική του Καρόλου στη Βαλκανική και οι προετοιmicroασίες του για την εκστρατεία εναντίον της Κωνσταντινούπολης προκαλούσαν την έντονη ανησυχία του Βυζαντίου Με βάση τα δικαιώmicroατα που απέρρεαν από τη συνθήκη του Βιτέρmicroπο ο Κάρολος άρχισε να microεταφέρει στρατό και microεγάλες ποσότητες τροφίmicroων και πολεmicroοφοδίων στην Αχαΐα για να την οργανώσει ως βάση εναντίον του Βυζαντίου Ο Μιχαήλ έστειλε στρατεύmicroατα και microισθοφόρους στην Πελοπόννησο ο Γουλιέλmicroος Βrsquo όmicroως κατόρθωσε να τους ανα-χαιτίσειΟ Μιχαήλ Ηrsquo αναπτύσσει microία έντονη διπλωmicroατική δραστηριότητα στην προσπάθειά του να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία microετά τον θάνατο του δεσπότη Μιχαήλ Βrsquo (1271) Απένειmicroε τον τίτλο του σεβαστοκράτορα στον Ιωάννη τον νόθο και πάντρεψε τον ανιψιό του Ανδρόνικο Ταρχανειώτη microε microία από τις κόρες του ο Ιωάννης όmicroως εξελίχθηκε σε φοβερό εχθρόΤο 1272 ο Κάρολος Αrsquo κατέλαβε το Δυρράχιο και οι Αλβανοί τον αναγνώρισαν ως βασι-λέα τους Στον συνασπισmicroό του Καρόλου προσχώρησε και η Σερβία Σε αντιστάθmicroισmicroα ο Μιχαήλ ήρθε σε διαπραγmicroατεύσεις microε την Ουγγαρία που κατέληξαν στον γάmicroο του γιου του Ανδρόνικου ο οποίος το 1272 στέφθηκε συναυτοκράτωρ microε την κόρη του βασιλιά της Ουγγαρίας Στεφάνου Εrsquo Άννα Οι διαπραγmicroατεύσεις microε τους Βουλγάρους δεν ευοδώθηκαν παρότι η ανιψιά του Μιχαήλ Μαρία κόρη της αδελφής του Ευλογίας παντρεύτηκε τον χήρο Κωνσταντίνο Τιχ Η άρνηση του αυτοκράτορα να εκχωρήσει ως προίκα τη Μεσηmicroβρία και την Αγχίαλο εξόργισε τους Βουλγάρους που εισέβαλαν στα βυζαντινά εδάφη και αποσύρθηκαν χάρη στην επέmicroβαση των Μογγόλων της Χρυσής Ορ-δής της Νότιας Ρωσίας συmicromicroάχων του Μιχαήλ Το 1273 όmicroως οι Βούλγαροι έστελναν πρέσβεις στον Κάρολο Αποτέλεσmicroα της πολιτικής του Καρόλου του Ανδεγαυού ήταν η συσπείρωση όλων των εχθρών της αυτοκρατορίας τα σχέδιά του όmicroως και η επιθετικό-τητά του ανεστάλησαν χάρη στην παρέmicroβαση του πάπα Γρηγορίου Ιrsquo που επιδίωκε την

ένωση των Εκκλησιών στη σύνοδο της Λυών (1274) Παρά τις αντιδράσεις κατά της ένωσης στο Βυζάντιο ο Μιχαήλ Ηrsquo αποκόmicroισε πολιτικά οφέλη Καθώς αναβλήθηκε η εκστρατεία του Καρόλου Ανδεγαυού και ήταν απασχολη-microένος στην Ιταλία τα αυτοκρατορικά στρατεύmicroατα κατέλαβαν τον Βουθρωτό και το Βεράτι και άρχισαν να πολιορκούν τον Αυλώνα και το Δυρράχιο Το 1275 ο αδελφός του αυτοκράτορα δεσπότης Ιωάννης Παλαιολόγος εκστράτευσε εναντίον του Ιωάννη Αrsquo Δούκα της Θεσσαλίας και πολιόρκησε την πόλη των Νέων Πατρών Ο Ιωάννης όmicroως κατέφυγε στο δουκάτο των Αθηνών και microε ενισχύσεις που έλαβε αιφνιδίασε και έτρε-ψε σε φυγή τους πολιορκητές Οι Λατίνοι του Αιγαίου έστειλαν πλοία εναντίον του αυτοκρατορικού στόλου που ήταν αγκυροβοληmicroένος στη Δηmicroητριάδα Εκεί κατέφθασε ο Ιωάννης Παλαιολόγος εmicroψύχωσε τους Βυζαντινούς ναύτες και νίκησαν τον λατινικό στόλο Επιτυχίες εναντίον των Βενετών είχε και ο Λατίνος Λικάριος που κατέλαβε το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της Εύβοιας και έγινε κύριος σχεδόν όλων των νησιών του δουκά-του του Αρχιπελάγους εκτός από τη Νάξο Ο αυτοκράτορας τον ονόmicroασε microέγα δούκα διοικητή δηλαδή του στόλου Μετά τις νίκες αυτές οι Βενετοί ζήτησαν και ανανεώθηκε το 1277 η συνθήκη του 1268 Παραχωρήθηκαν στους Βενετούς συνοικία στην Κωνστα-ντινούπολη δωρεάν εmicroπορικά καταλύmicroατα και απαλλαγή από τα τέλη

Ο Μιχαήλ Ηrsquo και οι πάπες microετά τη σύνοδο της ΛυώνΜετά την αποmicroάκρυνση του πατριάρχη Ιωσήφ Αrsquo ο οποίος δεν είχε υπογράψει την οmicroολογία πίστεως στον πάπα και την άνοδο στον πατριαρχικό θρόνο του Ιωάννη Αrsquo Βέκκου (26 Μαρτίου 1275) ελληνική πρεσβεία microε τον φιλενωτικό διάκονο Γεώργιο Μετοχίτη και τον λογοθέτη Θεόδωρο επισκέφθηκαν τον πάπα Γρηγόριο στη νότια Γαλλία το καλοκαίρι του 1275 για να του αναγγείλουν την επίσηmicroη ανακήρυξη της ένωσης των Εκκλησιών στην Κωνσταντινούπολη και να συζητήσουν σχετικά microε την οργάνωση σταυ-ροφορίας για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων Συmicroφωνήθηκε microάλιστα προσωπική συνάντηση του Μιχαήλ microε τον πάπα στον Αυλώνα Ο θάνατος όmicroως του Γρηγορίου τον Ιανουάριο του 1276 ανέτρεψε τα σχέδια αυτά αλλά και την πολιτική των παπώνΟ διάδοχος του Γρηγορίου ο Γάλλος Ιννοκέντιος Εrsquo δεν ενδιαφερόταν για τη σταυρο-φορία όσο για την ουσιαστική πραγmicroατοποίηση της ένωσης Ετοιmicroάστηκε πρεσβεία για την Κωνσταντινούπολη από τρεις φραγκισκανούς που θα επόπτευαν την αποδοχή της

Λεπτοmicroέρεια από πίνακα του Τζε-ντίλε Μπελίνι (1429-1507) που

ένωση των Εκκλησιών στη σύνοδο της Λυών (1274) Παρά τις αντιδράσεις κατά της ένωσης στο Βυζάντιο ο Μιχαήλ Ηrsquo αποκόmicroισε πολιτικά οφέλη Καθώς αναβλήθηκε η εκστρατεία του Καρόλου Ανδεγαυού και ήταν απασχολη-microένος στην Ιταλία τα αυτοκρατορικά στρατεύmicroατα κατέλαβαν τον Βουθρωτό και το Βεράτι και άρχισαν να πολιορκούν τον Αυλώνα και το Δυρράχιο Το 1275 ο αδελφός του αυτοκράτορα δεσπότης Ιωάννης Παλαιολόγος εκστράτευσε εναντίον του Ιωάννη Αrsquo Δούκα της Θεσσαλίας και πολιόρκησε την πόλη των Νέων Πατρών Ο Ιωάννης όmicroως κατέφυγε στο δουκάτο των Αθηνών και microε ενισχύσεις που έλαβε αιφνιδίασε και έτρε-ψε σε φυγή τους πολιορκητές Οι Λατίνοι του Αιγαίου έστειλαν πλοία εναντίον του αυτοκρατορικού στόλου που ήταν αγκυροβοληmicroένος στη Δηmicroητριάδα Εκεί κατέφθασε ο Ιωάννης Παλαιολόγος εmicroψύχωσε τους Βυζαντινούς ναύτες και νίκησαν τον λατινικό στόλο Επιτυχίες εναντίον των Βενετών είχε και ο Λατίνος Λικάριος που κατέλαβε το microεγαλύτερο τmicroήmicroα της Εύβοιας και έγινε κύριος σχεδόν όλων των νησιών του δουκά-του του Αρχιπελάγους εκτός από τη Νάξο Ο αυτοκράτορας τον ονόmicroασε microέγα δούκα διοικητή δηλαδή του στόλου Μετά τις νίκες αυτές οι Βενετοί ζήτησαν και ανανεώθηκε το 1277 η συνθήκη του 1268 Παραχωρήθηκαν στους Βενετούς συνοικία στην Κωνστα-ντινούπολη δωρεάν εmicroπορικά καταλύmicroατα και απαλλαγή από τα τέλη

Ο Μιχαήλ Ηrsquo και οι πάπες microετά τη σύνοδο της ΛυώνΜετά την αποmicroάκρυνση του πατριάρχη Ιωσήφ Αrsquo ο οποίος δεν είχε υπογράψει την οmicroολογία πίστεως στον πάπα και την άνοδο στον πατριαρχικό θρόνο του Ιωάννη Αrsquo Βέκκου (26 Μαρτίου 1275) ελληνική πρεσβεία microε τον φιλενωτικό διάκονο Γεώργιο Μετοχίτη και τον λογοθέτη Θεόδωρο επισκέφθηκαν τον πάπα Γρηγόριο στη νότια Γαλλία το καλοκαίρι του 1275 για να του αναγγείλουν την επίσηmicroη ανακήρυξη της ένωσης των Εκκλησιών στην Κωνσταντινούπολη και να συζητήσουν σχετικά microε την οργάνωση σταυ-ροφορίας για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων Συmicroφωνήθηκε microάλιστα προσωπική συνάντηση του Μιχαήλ microε τον πάπα στον Αυλώνα Ο θάνατος όmicroως του Γρηγορίου τον Ιανουάριο του 1276 ανέτρεψε τα σχέδια αυτά αλλά και την πολιτική των παπώνΟ διάδοχος του Γρηγορίου ο Γάλλος Ιννοκέντιος Εrsquo δεν ενδιαφερόταν για τη σταυρο-φορία όσο για την ουσιαστική πραγmicroατοποίηση της ένωσης Ετοιmicroάστηκε πρεσβεία για την Κωνσταντινούπολη από τρεις φραγκισκανούς που θα επόπτευαν την αποδοχή της

Λεπτοmicroέρεια από πίνακα του Τζε-ντίλε Μπελίνι (1429-1507) που

λατινικής πίστης Ο Μιχαήλ και ο κλήρος θα έπρεπε να ορκιστούν προσωπικά ότι αποδέ-χονταν τη λατινική Οmicroολογία και θα έπρεπε να απαγγείλουν το Σύmicroβολο της Πίστεως microε την προσθήκη του filioque Όταν όmicroως οι παπικοί πρέσβεις έφθασαν στην Αγκώνα (τέλη Μαΐου 1276) έmicroαθαν τον θάνατο του Ιννοκέντιου και η αποστολή microαταιώθηκεΑκολούθησε η σύντοmicroη αρχιερατεία του Αδριανού Εrsquo και τον Σεπτέmicroβριο του 1276 στον παπικό θρόνο ανήλθε ο Πορτογάλος Ιωάννης ΚΑrsquo (1276-7) ο οποίος έστειλε πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη microε τις επιστολές που είχε ήδη ετοιmicroάσει ο Ιννοκέντιος Εrsquo Όπως φαίνεται από επιστολές προς τον πάπα και την ανταλλαγή πρεσβειών τον Απρίλιο του 1277 σε τελετή στο ανάκτορο των Βλαχερνών ενώπιον των παπικών πρεσβειών και του βυζαντινού κλήρου έγινε η επίσηmicroη αποδοχή της λατινικής Οmicroολογίας Πίστεως από τον Μιχαήλ Ηrsquo και τον Ανδρόνικο Τα σχετικά έγγραφα συντάχθηκαν στα λατινικά ο αυτοκράτορας έθεσε την υπογραφή του στα ελληνικά και σφραγίστηκαν microε τη χρυσή αυτοκρατορική βούλα Είναι χαρακτηριστικό ωστόσο ότι ο Μιχαήλ ζήτησε από τον πάπα να επιτρέψει στην Ελληνική Εκκλησία να τηρήσει το δικό της τυπικό και το Σύmicro-βολο της Πίστεως όπως απαγγελλόταν πριν από το Σχίσmicroα Ο πατριάρχης Ιωάννης Αrsquo Βέκκος (1275-82) έστειλε συνοδική επιστολή προς τον πάπα microε την οποία επικύρωνε την ένωση της Λυών είναι όmicroως πιθανό ο βυζαντινός κλήρος να microην έδωσε προσωπικό όρκο όπως απαιτούσαν οι παπικοί απεσταλmicroένοιΈξι microήνες microετά τον θάνατο του πάπα Ιωάννη ΚΑrsquo τον διαδέχθηκε ο καρδινάλιος Τζοβάνι Ορσίνι (25 Νοεmicroβρίου 1277) ως Νικόλαος Γrsquo (1277-80) ο οποίος απαγόρευσε ρητά την ανδεγαυική εκστρατεία εναντίον της Κωνσταντινούπολης Οι ανταλλαγές επιστολών και πρεσβειών microεταξύ πάπα και Μιχαήλ Ηrsquo και οι οδηγίες του Νικολάου προς απεσταλmicroένους του δείχνουν πόσο ο νέος πάπας επιδίωκε την οικουmicroενική παπική ηγεmicroονία και επέ-microενε περισσότερο από τους προκατόχους του στην αυστηρή τήρηση της ένωσης χωρίς παρεκκλίσεις Ήθελε microάλιστα να στείλει στην Κωνσταντινούπολη έναν καρδινάλιο microόνι-microο λεγάτο που θα είχε πλήρη εξουσία στα θρησκευτικά ζητήmicroατα Αυτό όmicroως ερχόταν σε αντίθεση microε τις διαβεβαιώσεις του Μιχαήλ προς τον κλήρο ότι δεν επρόκειτο πάπας ή microόνιmicroοι αντιπρόσωποί του να επισκεφθούν την Κωνσταντινούπολη Η τετραmicroελής πρεσβεία του πάπα αναχώρησε τον Ιανουάριο του 1279 για την Κωνσταντινούπολη αφού οι ανδεγαυικές αρχές τους χορήγησαν διαβατήριαΜετά τη δηmicroόσια τελετή της ένωσης στις Βλαχέρνες και την αποχώρηση του Ιωάννη

Τmicroήmicroα των ερειπίων του παλα-τιού των Βλαχερνών που

Βέκκου από τον πατριαρχικό θρόνο η κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη ήταν έκρυθ-microη Ο Μιχαήλ συγκάλεσε σύνοδο όπου τόνισε την πολιτική αναγκαιότητα της ένωσης και διαβεβαίωνε τους αρχιερείς ότι δεν θα επέτρεπε ούτε ένα laquoιώταraquo να προστεθεί στο Σύmicroβολο της Πίστεως Τους παρακάλεσε microάλιστα να δεχθούν microε τιmicroές τους απεσταλ-microένους του πάπα τους οποίους ξενάγησε ο microητροπολίτης Εφέσου στις φυλακές όπου κρατούνταν σιδηροδέσmicroιοι ανθενωτικοί ακόmicroη και συγγενείς του αυτοκράτοραΣτις 6 Αυγούστου 1279 ο Ιωάννης Βέκκος επέστρεψε στον πατριαρχικό θρόνο ο βυ-ζαντινός κλήρος όmicroως αρνήθηκε να δώσει τον όρκο που απαιτούσε ο πάπας γιατί αντέβαινε στις παραδόσεις της Ανατολικής Εκκλησίας Ετοίmicroασαν microάλιστα microία γραπτή δήλωση παρόmicroοια microε εκείνη του 1277 την οποία όmicroως υπέγραψαν λίγοι ιεράρχες Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Παχυmicroέρης ο αυτοκράτορας ανέθεσε σε έναν νοτάριο να πλαστο-γραφήσει τις υπογραφές ακόmicroη και ανύπαρκτων επισκόπων κάτι που φαινόταν διότι ήταν γραmicromicroένες microε το ίδιο χέρι Στη δήλωση γίνονταν αναφορές σε πατερικά κείmicroενα και δεν υπήρχε η φράση laquoἐκ τοῦ υἱού ἐκπορεύσεσθαιraquo (ex filio procedere) Ο Μιχαήλ αναγκάστηκε να καταφύγει σε αυστηρότερες ποινές ενώ ο πάπας εξέφραζε τη δυσα-ρέσκειά του Οι ενωτικές διεργασίες σταmicroάτησαν microε τον θάνατο του πάπα Νικολάου Γrsquo (20 Αυγούστου 1280) και την άνοδο στον παπικό θρόνο στις 22 Φεβρουαρίου 1281 του Γάλλου καρδινάλιου Simon de Brion (ή Brie) ως Μαρτίνου Δrsquo (1281-5) που ήταν όργανο του Καρόλου Αrsquo ΑνδεγαυούΚατά τη διάρκεια των ετών 1279 και 1280 ο Κάρολος Ανδεγαυός έστειλε microε πλοία από τη Σικελία στις ακτές της Ηπείρου στρατό πολιορκητικές microηχανές και προmicroήθειες και πολιόρκησαν το Βεράτι (Βελέγραδα) ισχυρό κάστρο microε σκοπό να βαδίσουν εναντίον της Θεσσαλονίκης Η κατάσταση ήταν κρίσιmicroη Στρατεύmicroατα του Μιχαήλ προσπάθησαν να εφοδιάζουν κρυφά τους κατοίκους του κάστρου microε τρόφιmicroα αποφεύγοντας ανοικτή microάχη Ο αρχηγός όmicroως των στρατευmicroάτων του Καρόλου προχώρησε προς το ελληνικό στρατόπεδο microε microικρή σωmicroατοφυλακή αιχmicroαλωτίστηκε από τα αυτοκρατορικά στρατεύ-microατα και ο στρατός του διαλύθηκε Μετά τη σηmicroαντική αυτή νίκη ο βυζαντινός στρατός κατέλαβε όλη την Ήπειρο και προήλασε προς το Δυρράχιο και τον Αυλώνα Ανατράπη-καν έτσι τα σχέδια του Καρόλου για microια εκστρατεία εναντίον της Κωνσταντινούπολης από την ξηρά Θα έπρεπε να επιδιώξει να την καταλάβει από τη θάλασσα εποmicroένως είχε ανάγκη τη βοήθεια του βενετικού στόλου Η Βενετία της οποίας τα εmicroπορικά συmicro-

φέροντα είχαν πληγεί από την ευηmicroερία των Γενουατών αλλά και την ανασφάλεια των Βενετών εmicroπόρων από τις πειρατικές επιδροmicroές Ελλήνων και Γενουατών αναγκάστηκε να αλλάξει πολιτική και να συmicromicroαχήσει microε τον Κάρολο Ανδεγαυό για microια εκστρατεία εναντίον της Κωνσταντινούπολης Τον Ιούλιο του 1281 υπογράφηκε στο Ορβιέτο της Ιταλίας επίσηmicroη συmicroφωνία από τον Κάρολο Ανδεγαυό τον γαmicroπρό του Φίλιππο ντε Κουρτεναί και τον δόγη της Βενετίας microε στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης Οι δύο πρώτοι θα κάλυπταν την εκστρατεία σε στρατεύmicroατα και σε microεταγωγικά πλοία για τους άνδρες τους ίππους και τα εφόδια ενώ η Βενετία θα διέθετε τον στόλο της Στην εκστρατεία θα microετείχαν και οι τρεις προσωπικά Η εκστρατεία θα ξεκινούσε τη 15η Απριλίου 1283 προηγουmicroένως όmicroως θα εξασφάλιζαν τις θέσεις τους στη λατινο-κρατούmicroενη Ελλάδα Ο Πάπας Μαρτίνος Δrsquo ενήργησε ως εγγυητής της συνθήκης του Ορβιέτο για την laquoανάκτηση της Ρωmicroανίας η οποία κατακρατείται από τον Παλαιολόγοraquo και ονόmicroασε την εκστρατεία laquoαγία Σταυροφορία εναντίον των Ελλήνων σχισmicroατικώνraquo Προχώρησε microάλιστα στον αφορισmicroό του Μιχαήλ Ηrsquo διαλύοντας έτσι ολοκληρωτικά την ένωση που υπογράφηκε στη Λυών και καταστρέφοντας τις προσπάθειες είκοσι ετών του Μιχαήλ που είχε θέσει σε κίνδυνο την εσωτερική γαλήνη της επικράτειάς του Με τον αφορισmicroό ο πάπας απαγόρευε σε όλους τους χριστιανούς ηγεmicroόνες να συνδράmicroουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ο Μιχαήλ παρέmicroεινε ρεαλιστής Εξέφρασε την πικρία του αλλά δεν κατήγγειλε επίσηmicroα την ένωση για να microη στερηθεί στο microέλλον την υποστήριξη της Ρώmicroης Απαγόρευσε τη microνηmicroόνευση του πάπα Μαρτίνου στα δίπτυχα κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας και προσπάθησε να συmicroφιλιωθεί microε την Εκκλησία της οποίας χρειαζόταν την πνευmicroα-τική υποστήριξη

Ο laquoΣικελικός Εσπερινόςraquo (1282)Ο Κάρολος ο Ανδεγαυός είχε φθάσει πολύ κοντά στην πραγmicroατοποίηση του στόχου του Ο Ιωάννης Αrsquo Δούκας της Θεσσαλίας και ο Στέφανος Ούρεσις Βrsquo Μιλούτιν (1282-1321) συmicromicroάχησαν microαζί του και εισέβαλαν στη Μακεδονία Στη συmicromicroαχία προσχώρησε και ο τσάρος των Βουλγάρων Γεώργιος Αrsquo Τέρτερ (1280-92) κουmicroανικής καταγωγής που είχε ανατρέψει τον φιλοβυζαντινό Ιωάννη Ασέν Γrsquo Ο Μιχαήλ Ηrsquo βρισκόταν σε απελπιστι-κή θέση Τότε έθεσε σε ενέργεια τις προσφιλείς του διπλωmicroατικές microεθόδους για την

εξεύρεση συmicromicroάχων στη Δύση Ήρθε σε συνεννοήσεις microε τον βασιλέα της Αραγονίας Πέτρο Γrsquo (1276-85) θανάσιmicroο εχθρό του Καρόλου καθώς η σύζυγός του ήταν κόρη του Μαmicroφρέδου τον οποίο είχε φονεύσει ο Κάρολος και κατέλαβε τη Σικελία Με microυστικές συmicroφωνίες ο Μιχαήλ ανέλαβε microε το χρυσάφι του να βοηθήσει τον Πέτρο να ναυπηγήσει στόλο για απόβαση στη Σικελία ενώ συγχρόνως microε πράκτορές του θα υποδαύλιζε στάση στην ίδια τη χώρα του Καρόλου που στέναζε από τη βαριά φορολο-γία Συγχρόνως ήρθε σε επαφή και microε αντιπάλους του Ανδεγαυού στην παπική κουρία οι οποίοι διέβλεπαν την υποταγή του πάπα στον Κάρολο Ο Μιχαήλ ήρθε φαίνεται σε συνεννοήσεις και microε τον βασιλιά Αλφόνσο Ιrsquo της Καστίλης (1252-84) τον microαρκήσιο του Μονφερρά και την Πίζα Όmicroως οι ναυτικές και στρατιωτικές προετοιmicroασίες του Καρόλου ήταν τεράστιες και είχε καταστρώσει ένα σύmicroπλεγmicroα συmicromicroαχιών που έσφιγγε τον κλοιό γύρω από το Βυζάντιο Ένα γεγονός όmicroως στις 30 Μαρτίου 1282 κατέστρεψε τελείως τα σχέδια του Καρόλου Η προσβολή microιας Σικελής γυναίκας από έναν Γάλλο στρατιώτη microπροστά στον ναό του Αγίου Πνεύmicroατος στο Παλέρmicroο την ώρα του Εσπερινού στάθηκε η αφορmicroή να στασιά-σουν οι κάτοικοι του Παλέρmicroο και να σφαγιασθούν πολλοί Γάλλοι Η εξέγερση απλώθηκε σε όλο το νησί και δεν σταmicroάτησε παρά microόνο όταν φονεύθηκαν ή έφυγαν όλοι οι Γάλλοι Αmicroέσως επέστρεψαν οι εξόριστοι βαρόνοι και η εξέγερση microεταβλήθηκε σε επανάστα-ση Όταν επαναστάτησε και η Μεσσήνη ο Κάρολος διέταξε ολόκληρο τον στόλο να αποκλείσει την πόλη Τελικά ο στόλος του Καρόλου καταστράφηκε και η κυριαρχία των Ανδεγαυών πνίγηκε στο αίmicroα στην εξέγερση που έmicroεινε γνωστή στην ιστορία ως ο Σι-κελικός Εσπερινός Τον Αύγουστο του 1282 αποβιβάστηκε νικητής στη Σικελία ο Πέτρος της Αραγονίας Το όνειρο του Καρόλου του Ανδεγαυού είχε συντριβεί Δικαιολογηmicroένα ο Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγος αναφέρει στην αυτοβιογραφία του laquoΟι Σικελοί περιφρόνησαν τη microεγάλη δύναmicroη του Καρόλου και τόλmicroησαν να πάρουν τα όπλα και να ελευθερωθούν από τη δουλεία ώστε αν έλεγα ότι και την τωρινή ελευθερία τους ο Θεός την προετοί-microασε αλλά microέσω ηmicroών την παρασκεύασε θα έλεγα ότι στrsquo αλήθεια έτσι συνέβηraquo

Η κατάσταση στη Μικρά ΑσίαΟ Μιχαήλ Ηrsquo microε τη διπλωmicroατική του ιδιοφυΐα κατόρθωσε να σώσει την αυτοκρατορία από microία εκστρατεία του Καρόλου Αrsquo Ανδεγαυού και των Δυτικών δυνάmicroεων για την ανακατά-

Ο Σέρβος κράλης Στέφανος Ούρεσις Βrsquo Μιλούτιν (1282-

Ζωγραφικός πίνακας του Francesco Hayez laquoΟ Σικελικός

φέροντα είχαν πληγεί από την ευηmicroερία των Γενουατών αλλά και την ανασφάλεια των Βενετών εmicroπόρων από τις πειρατικές επιδροmicroές Ελλήνων και Γενουατών αναγκάστηκε να αλλάξει πολιτική και να συmicromicroαχήσει microε τον Κάρολο Ανδεγαυό για microια εκστρατεία εναντίον της Κωνσταντινούπολης Τον Ιούλιο του 1281 υπογράφηκε στο Ορβιέτο της Ιταλίας επίσηmicroη συmicroφωνία από τον Κάρολο Ανδεγαυό τον γαmicroπρό του Φίλιππο ντε Κουρτεναί και τον δόγη της Βενετίας microε στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης Οι δύο πρώτοι θα κάλυπταν την εκστρατεία σε στρατεύmicroατα και σε microεταγωγικά πλοία για τους άνδρες τους ίππους και τα εφόδια ενώ η Βενετία θα διέθετε τον στόλο της Στην εκστρατεία θα microετείχαν και οι τρεις προσωπικά Η εκστρατεία θα ξεκινούσε τη 15η Απριλίου 1283 προηγουmicroένως όmicroως θα εξασφάλιζαν τις θέσεις τους στη λατινο-κρατούmicroενη Ελλάδα Ο Πάπας Μαρτίνος Δrsquo ενήργησε ως εγγυητής της συνθήκης του Ορβιέτο για την laquoανάκτηση της Ρωmicroανίας η οποία κατακρατείται από τον Παλαιολόγοraquo και ονόmicroασε την εκστρατεία laquoαγία Σταυροφορία εναντίον των Ελλήνων σχισmicroατικώνraquo Προχώρησε microάλιστα στον αφορισmicroό του Μιχαήλ Ηrsquo διαλύοντας έτσι ολοκληρωτικά την ένωση που υπογράφηκε στη Λυών και καταστρέφοντας τις προσπάθειες είκοσι ετών του Μιχαήλ που είχε θέσει σε κίνδυνο την εσωτερική γαλήνη της επικράτειάς του Με τον αφορισmicroό ο πάπας απαγόρευε σε όλους τους χριστιανούς ηγεmicroόνες να συνδράmicroουν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα Ο Μιχαήλ παρέmicroεινε ρεαλιστής Εξέφρασε την πικρία του αλλά δεν κατήγγειλε επίσηmicroα την ένωση για να microη στερηθεί στο microέλλον την υποστήριξη της Ρώmicroης Απαγόρευσε τη microνηmicroόνευση του πάπα Μαρτίνου στα δίπτυχα κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας και προσπάθησε να συmicroφιλιωθεί microε την Εκκλησία της οποίας χρειαζόταν την πνευmicroα-τική υποστήριξη

Ο laquoΣικελικός Εσπερινόςraquo (1282)Ο Κάρολος ο Ανδεγαυός είχε φθάσει πολύ κοντά στην πραγmicroατοποίηση του στόχου του Ο Ιωάννης Αrsquo Δούκας της Θεσσαλίας και ο Στέφανος Ούρεσις Βrsquo Μιλούτιν (1282-1321) συmicromicroάχησαν microαζί του και εισέβαλαν στη Μακεδονία Στη συmicromicroαχία προσχώρησε και ο τσάρος των Βουλγάρων Γεώργιος Αrsquo Τέρτερ (1280-92) κουmicroανικής καταγωγής που είχε ανατρέψει τον φιλοβυζαντινό Ιωάννη Ασέν Γrsquo Ο Μιχαήλ Ηrsquo βρισκόταν σε απελπιστι-κή θέση Τότε έθεσε σε ενέργεια τις προσφιλείς του διπλωmicroατικές microεθόδους για την

εξεύρεση συmicromicroάχων στη Δύση Ήρθε σε συνεννοήσεις microε τον βασιλέα της Αραγονίας Πέτρο Γrsquo (1276-85) θανάσιmicroο εχθρό του Καρόλου καθώς η σύζυγός του ήταν κόρη του Μαmicroφρέδου τον οποίο είχε φονεύσει ο Κάρολος και κατέλαβε τη Σικελία Με microυστικές συmicroφωνίες ο Μιχαήλ ανέλαβε microε το χρυσάφι του να βοηθήσει τον Πέτρο να ναυπηγήσει στόλο για απόβαση στη Σικελία ενώ συγχρόνως microε πράκτορές του θα υποδαύλιζε στάση στην ίδια τη χώρα του Καρόλου που στέναζε από τη βαριά φορολο-γία Συγχρόνως ήρθε σε επαφή και microε αντιπάλους του Ανδεγαυού στην παπική κουρία οι οποίοι διέβλεπαν την υποταγή του πάπα στον Κάρολο Ο Μιχαήλ ήρθε φαίνεται σε συνεννοήσεις και microε τον βασιλιά Αλφόνσο Ιrsquo της Καστίλης (1252-84) τον microαρκήσιο του Μονφερρά και την Πίζα Όmicroως οι ναυτικές και στρατιωτικές προετοιmicroασίες του Καρόλου ήταν τεράστιες και είχε καταστρώσει ένα σύmicroπλεγmicroα συmicromicroαχιών που έσφιγγε τον κλοιό γύρω από το Βυζάντιο Ένα γεγονός όmicroως στις 30 Μαρτίου 1282 κατέστρεψε τελείως τα σχέδια του Καρόλου Η προσβολή microιας Σικελής γυναίκας από έναν Γάλλο στρατιώτη microπροστά στον ναό του Αγίου Πνεύmicroατος στο Παλέρmicroο την ώρα του Εσπερινού στάθηκε η αφορmicroή να στασιά-σουν οι κάτοικοι του Παλέρmicroο και να σφαγιασθούν πολλοί Γάλλοι Η εξέγερση απλώθηκε σε όλο το νησί και δεν σταmicroάτησε παρά microόνο όταν φονεύθηκαν ή έφυγαν όλοι οι Γάλλοι Αmicroέσως επέστρεψαν οι εξόριστοι βαρόνοι και η εξέγερση microεταβλήθηκε σε επανάστα-ση Όταν επαναστάτησε και η Μεσσήνη ο Κάρολος διέταξε ολόκληρο τον στόλο να αποκλείσει την πόλη Τελικά ο στόλος του Καρόλου καταστράφηκε και η κυριαρχία των Ανδεγαυών πνίγηκε στο αίmicroα στην εξέγερση που έmicroεινε γνωστή στην ιστορία ως ο Σι-κελικός Εσπερινός Τον Αύγουστο του 1282 αποβιβάστηκε νικητής στη Σικελία ο Πέτρος της Αραγονίας Το όνειρο του Καρόλου του Ανδεγαυού είχε συντριβεί Δικαιολογηmicroένα ο Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγος αναφέρει στην αυτοβιογραφία του laquoΟι Σικελοί περιφρόνησαν τη microεγάλη δύναmicroη του Καρόλου και τόλmicroησαν να πάρουν τα όπλα και να ελευθερωθούν από τη δουλεία ώστε αν έλεγα ότι και την τωρινή ελευθερία τους ο Θεός την προετοί-microασε αλλά microέσω ηmicroών την παρασκεύασε θα έλεγα ότι στrsquo αλήθεια έτσι συνέβηraquo

Η κατάσταση στη Μικρά ΑσίαΟ Μιχαήλ Ηrsquo microε τη διπλωmicroατική του ιδιοφυΐα κατόρθωσε να σώσει την αυτοκρατορία από microία εκστρατεία του Καρόλου Αrsquo Ανδεγαυού και των Δυτικών δυνάmicroεων για την ανακατά-

Ο Σέρβος κράλης Στέφανος Ούρεσις Βrsquo Μιλούτιν (1282-

Ζωγραφικός πίνακας του Francesco Hayez laquoΟ Σικελικός

εξεύρεση συmicromicroάχων στη Δύση Ήρθε σε συνεννοήσεις microε τον βασιλέα της Αραγονίας Πέτρο Γrsquo (1276-85) θανάσιmicroο εχθρό του Καρόλου καθώς η σύζυγός του ήταν κόρη του Μαmicroφρέδου τον οποίο είχε φονεύσει ο Κάρολος και κατέλαβε τη Σικελία Με microυστικές συmicroφωνίες ο Μιχαήλ ανέλαβε microε το χρυσάφι του να βοηθήσει τον Πέτρο να ναυπηγήσει στόλο για απόβαση στη Σικελία ενώ συγχρόνως microε πράκτορές του θα υποδαύλιζε στάση στην ίδια τη χώρα του Καρόλου που στέναζε από τη βαριά φορολο-γία Συγχρόνως ήρθε σε επαφή και microε αντιπάλους του Ανδεγαυού στην παπική κουρία οι οποίοι διέβλεπαν την υποταγή του πάπα στον Κάρολο Ο Μιχαήλ ήρθε φαίνεται σε συνεννοήσεις και microε τον βασιλιά Αλφόνσο Ιrsquo της Καστίλης (1252-84) τον microαρκήσιο του Μονφερρά και την Πίζα Όmicroως οι ναυτικές και στρατιωτικές προετοιmicroασίες του Καρόλου ήταν τεράστιες και είχε καταστρώσει ένα σύmicroπλεγmicroα συmicromicroαχιών που έσφιγγε τον κλοιό γύρω από το Βυζάντιο Ένα γεγονός όmicroως στις 30 Μαρτίου 1282 κατέστρεψε τελείως τα σχέδια του Καρόλου Η προσβολή microιας Σικελής γυναίκας από έναν Γάλλο στρατιώτη microπροστά στον ναό του Αγίου Πνεύmicroατος στο Παλέρmicroο την ώρα του Εσπερινού στάθηκε η αφορmicroή να στασιά-σουν οι κάτοικοι του Παλέρmicroο και να σφαγιασθούν πολλοί Γάλλοι Η εξέγερση απλώθηκε σε όλο το νησί και δεν σταmicroάτησε παρά microόνο όταν φονεύθηκαν ή έφυγαν όλοι οι Γάλλοι Αmicroέσως επέστρεψαν οι εξόριστοι βαρόνοι και η εξέγερση microεταβλήθηκε σε επανάστα-ση Όταν επαναστάτησε και η Μεσσήνη ο Κάρολος διέταξε ολόκληρο τον στόλο να αποκλείσει την πόλη Τελικά ο στόλος του Καρόλου καταστράφηκε και η κυριαρχία των Ανδεγαυών πνίγηκε στο αίmicroα στην εξέγερση που έmicroεινε γνωστή στην ιστορία ως ο Σι-κελικός Εσπερινός Τον Αύγουστο του 1282 αποβιβάστηκε νικητής στη Σικελία ο Πέτρος της Αραγονίας Το όνειρο του Καρόλου του Ανδεγαυού είχε συντριβεί Δικαιολογηmicroένα ο Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγος αναφέρει στην αυτοβιογραφία του laquoΟι Σικελοί περιφρόνησαν τη microεγάλη δύναmicroη του Καρόλου και τόλmicroησαν να πάρουν τα όπλα και να ελευθερωθούν από τη δουλεία ώστε αν έλεγα ότι και την τωρινή ελευθερία τους ο Θεός την προετοί-microασε αλλά microέσω ηmicroών την παρασκεύασε θα έλεγα ότι στrsquo αλήθεια έτσι συνέβηraquo

Η κατάσταση στη Μικρά ΑσίαΟ Μιχαήλ Ηrsquo microε τη διπλωmicroατική του ιδιοφυΐα κατόρθωσε να σώσει την αυτοκρατορία από microία εκστρατεία του Καρόλου Αrsquo Ανδεγαυού και των Δυτικών δυνάmicroεων για την ανακατά-

Ο Σέρβος κράλης Στέφανος Ούρεσις Βrsquo Μιλούτιν (1282-

Ζωγραφικός πίνακας του Francesco Hayez laquoΟ Σικελικός

ληψη της Κωνσταντινούπολης Η πολιτική αυτή όmicroως οδήγησε στην εξάντληση των οι-κονοmicroικών αποθεmicroάτων του κράτους στην κατάρρευση του αmicroυντικού συστήmicroατος στη Μικρά Ασία το οποίο είχαν οργανώσει οι αυτοκράτορες της Νίκαιας Ιωάννης Γrsquo Δούκας Βατάτζης και Θεόδωρος Βrsquo Λάσκαρης στη διαίρεση του λαού και της Εκκλησίας Οι Βυ-ζαντινοί ιστορικοί αποδίδουν την έλλειψη ενδιαφέροντος του Μιχαήλ για τη Μικρά Ασία στο γεγονός ότι έθεσε σε άmicroεση προτεραιότητα την αντιmicroετώπιση του δυτικού κινδύ-νου υποτιmicroώντας βέβαια την κατάσταση που είχε δηmicroιουργηθεί από την προέλαση των Τούρκων πιστεύοντας ότι η Μικρά Ασία διέθετε τις απαραίτητες δυνάmicroεις προστασίας Πραγmicroατικά το αmicroυντικό σύστηmicroα που είχαν εφαρmicroόσει οι αυτοκράτορες της Νίκαιας microε οχυρώσεις και γηγενείς στρατιώτες που όπως παλαιότερα οι θεmicroατικοί στρατιώτες καλλιεργούσαν τα κτήmicroατά τους και είχαν φοροαπαλλαγές microε τους ακρίτες και τους microισθοφόρους διασφάλιζε αποτελεσmicroατικά τις παραmicroεθόριες περιοχές στις κοιλάδες του Σαγγάριου και του Μαιάνδρου Επρόκειτο για microία τάξη εύπορων στρατιωτών-αγροτών τους οποίους ο Γεώργιος Παχυmicroέρης χαρακτηρίζει laquoἄνδρας βαθυπλούτους καί κτήmicroασι και θρέmicromicroασι βρίθονταςraquo Καθώς όmicroως όλη η πολιτική και εκκλησιαστική διοίκηση είχε microεταφερθεί στην Κωνσταντινούπολη η κυβέρνηση αδιαφόρησε για την καλή και έγκαι-ρη πληρωmicroή των στρατιωτών αυτών ενώ επέβαλλε βαρείς φόρους στους κατοίκους της Μικράς Ασίας που διοχετεύονταν στην Κωνσταντινούπολη Πολλοί αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τα κτήmicroατά τους και να καταφύγουν στους Τούρκους Η κατάσταση στη Μικρά Ασία είχε γίνει ιδιαίτερα επικίνδυνη Υπό την πίεση της προέ-λασης των Μογγόλων προς τα δυτικά οι Τουρκοmicroάνοι νοmicroαδικά φύλα κατέφυγαν στο αποδυναmicroωmicroένο από τις εmicroφύλιες διαmicroάχες σελτζουκικό κράτος του Ρουmicro (Ρωmicroανίας) και δηmicroιούργησαν συmicroπαγείς πληθυσmicroούς στις παραmicroεθόριες προς το Βυζάντιο περιο-χές Για την επιβίωσή τους άρχισαν τις επιδροmicroές στα βυζαντινά εδάφη στο όνοmicroα της ισλαmicroικής θρησκείας και του ιερού πολέmicroου (ντζιχάντ) κατά των απίστων Οι πολεmicroιστές της ισλαmicroικής πίστης οι γαζήδες άρχισαν να οργανώνονται σε οmicroάδες και οι ισχυρότε-ροι αρχηγοί τους να ιδρύουν κατά microήκος των συνόρων microικρά κράτη τα εmicroιράτα και να εισδύουν στα βυζαντινά εδάφη της Μικράς Ασίας και να τα καταστρέφουν Οι επιδροmicroές των Μογγόλων και των Τούρκων δηmicroιουργούσαν πανικό στους κατοίκους των πόλεων Ιδιαίτερες καταστροφές υπέστησαν οι εύφορες περιοχές της κοιλάδας του Μαιάνδρου Ο αδελφός του αυτοκράτορα Ιωάννης Παλαιολόγος το 1264 ενίσχυσε τις στρατιωτικές

Ο Πέτρος της Αραγονίας

δυνάmicroεις και τις οχυρώσεις των Τράλλεων και άλλων πόλεων δεν microπορούσε όmicroως να εκδιώξει τους Τουρκοmicroάνους οι οποίοι microετά την αποχώρηση του Ιωάννη κατέστρεψαν τις Τράλλεις και έφθασαν έως τη Μίλητο Η ιδέα microιας σταυροφορίας υπό την αιγίδα του πάπα Γρηγορίου Ιrsquo για την ανάκτηση της Μικράς Ασίας που είχε καλλιεργήσει ο Μιχαήλ microετά τη σύνοδο της Λυών εγκαταλείφθηκε όταν πέθανε ο πάπαςΛίγα χρόνια αργότερα το 1278 ανέλαβαν επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία ο παρακοιmicroώ-microενος Κωνσταντίνος Νεστόγγος ο οποίος ηττήθηκε από τους Τουρκοmicroάνος στη Νύσα και το 1280 ο νεαρός συmicroβασιλεύς Ανδρόνικος ο οποίος εκδίωξε τους Τουρκοmicroάνους από την κοιλάδα του Μαιάνδρου και ανοικοδόmicroησε τις Τράλλεις Η πόλη microετονοmicroάστηκε σε Ανδρικόπολη ή Παλαιολογόπολη υπέφερε όmicroως από την ανεπάρκεια νερού και τρο-φίmicroων και λίγο αργότερα την κατέλαβε ο Τουρκοmicroάνος εmicroίρης του Μεντεσέ ο οποίος αιχmicroαλώτισε και κατέσφαξε τους κατοίκους της Το 1280 προς το τέλος της ζωής του ο Μιχαήλ ήρθε στη Βιθυνία και επόπτευσε την κατασκευή οχυρώσεων κατά microήκος του Σαγγάριου ποταmicroού Τρόmicroαξε όταν είδε την καταστροφή και την ερήmicroωση των άλλοτε εύφορων περιοχών τις απέδωσε όmicroως στους ζηλωτές εννοώντας τους Αρσενιάτες και τους εχθρούς των Παλαιολόγων Το αίτιο όπως εξοmicroολογήθηκε στον πατριάρχη Αλεξανδρείας που τον συνόδευε laquoἡ τῶν ζηλωτῶν ἐπίθεσις καί τό ἐκπολεmicroούν βασιλεῖ τό ὑπήκοον σπεύδεινraquo ενώ φοβόταν πάντοτε microία αποστασία των Μικρασιατών των αντι-πάλων της κωνσταντινουπολίτικης αριστοκρατίας Το 1282 microετά τον Σικελικό Εσπερινό επιθεώρησε και πάλι την περιοχή του Σαγγάριου αναγκάστηκε όmicroως να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη όταν έmicroαθε για την εξέγερση του Ιωάννη Αrsquo Δούκα στη Θεσσαλία Για την αντιmicroετώπισή του κάλεσε σε βοήθεια τον Μογγόλο φίλο και σύmicromicroαχό του Νογά (Νογκάι) της Χρυσής Ορδής Ο Μιχαήλ αν και άρρωστος έφθασε microε άλογα microαζί microε τους γιους του στη Σηλυmicroβρία και από εκεί microε πλοίο στη Ραιδεστό όπου στις 11 Δεκεmicroβρίου 1282 πέθανε σε ηλικία 58 ετών Ο αυτοκράτορας που έσωσε την αυτοκρατορία από τους Λατίνους δεν τάφηκε microε τιmicroές από την Ορθόδοξη Εκκλησία γιατί δεν είχε αποκη-ρύξει το λατινικό δόγmicroα Η σορός του microεταφέρθηκε στη Νέα Μονή κοντά στη Ραιδεστό και αργότερα στον ναό του Σωτήρος στη Σηλυmicroβρία όπου τάφηκε και το λείψανο του Βασιλείου Βrsquo Βουλγαροκτόνου το οποίο βρέθηκε στα ερείπια του ναού του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοmicroον

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Βrsquo (1282-1328)

Η αποκατάσταση της ορθοδοξίαςΤη microεγαλόπνοη εξωτερική πολιτική του Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγου για την προστασία και τη στερέωση της νεοσύστατης αυτοκρατορίας στην οποία θυσιάστηκε η πολιτική και εκκλησιαστική ενότητα του κράτους αντικατέστησε microια πιο προσγειωmicroένη και ρεαλι-στική πολιτική του διαδόχου του Ο Ανδρόνικος από τη φύση του ευσεβής αmicroέσως laquoἔργον microέγιστόν τε καί πρῶτονraquo θεώρησε την αποκατάσταση της ενότητας στην Εκ-κλησία Με αυτοκρατορικά διατάγmicroατα ακύρωσε την ένωση και επανέφερε όλους όσοι είχαν εξοριστεί και καταδικαστεί Στις 26 Δεκεmicroβρίου 1282 ο πατριάρχης Ιωάννης Αrsquo Βέκκος αποσύρθηκε στη microονή της Παναχράντου και επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ο ανθενωτικός πατριάρχης Ιωσήφ Αrsquo σχεδόν ετοιmicroοθάνατος Μοναχοί microε ραντισmicroούς και αγιασmicroούς εξάγνισαν την Αγία Σοφία και επιβλήθηκαν ποινές σε κληρικούς και λα-ϊκούς που είχαν δεχθεί την ένωση Με απόφαση της συνόδου που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 1283 καταδικάστηκε ο Ιωάννης Βέκκος ως σφε-τεριστής του πατριαρχικού θρόνου και αιρετικός και εξορίστηκε στην Προύσα Παρrsquo όλα αυτά δεν επήλθε η πολυπόθητη ενότητα Η αντίδραση προήλθε από τους αρσενιάτες που άρχισαν να συρρέουν από παντού laquoσαν να έβγαιναν από τις φωλιές τουςraquo και να συσπειρώνονται γύρω από τον Ανδρόνικο Σάρδεων Αmicroφισβητούσαν τη νοmicroιmicroότητα του ίδιου του αυτοκράτορα που είχε στεφθεί συmicroβασιλεύς το 1272 από τον Ιωσήφ Αrsquo τον οποίο είχε αφορίσει ο Αρσένιος Μετά τον θάνατο του Ιωσήφ στις 23 Μαρτίου 1283 ο Ανδρόνικος ακολουθώντας microία microετριοπαθή πολιτική laquoκαί τήν microέσην ἐγνωκώς βαδίζεινraquo όπως αναφέρει ο Παχυmicroέρης επέλεξε για την πατριαρχία τον λόγιο Γεώργιο από την Κύ-προ που ανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ως Γρηγόριος Βrsquo (1283-89) την Κυριακή των Βαΐων (28 Μαρτίου 1283) και ο οποίος επέδειξε microία στάση προσέγγισης προς τους αρ-σενιάτες Τόσο όmicroως η σύνοδος που συγκλήθηκε στον ναό των Βλαχερνών microετά το Πά-σχα του 1283 όσο και η σύνοδος του Αδραmicroυττίου στη Μικρά Ασία το Πάσχα του 1284 δεν πέτυχαν τη συνδιαλλαγή microεταξύ αρσενιατών και ιωσηφιτών Στη σύνοδο microάλιστα του Αδραmicroυττίου όπου παρέστησαν και Αρσενιάτες microοναχοί που είχαν ακρωτηριαστεί τυφλωθεί και κακοποιηθεί στα χρόνια του Μιχαήλ Ηrsquo φάνηκε ο διχασmicroός που υπέβοσκε

Τον 13ο αιώνα ένας νέος εχθρός ndash οι Μογγόλοι ndash απειλούσε χρι-

Τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Βrsquo διακατείχε έντονο θρησκευτικό

ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ Βrsquo (1282-1328)

Η αποκατάσταση της ορθοδοξίαςΤη microεγαλόπνοη εξωτερική πολιτική του Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγου για την προστασία και τη στερέωση της νεοσύστατης αυτοκρατορίας στην οποία θυσιάστηκε η πολιτική και εκκλησιαστική ενότητα του κράτους αντικατέστησε microια πιο προσγειωmicroένη και ρεαλι-στική πολιτική του διαδόχου του Ο Ανδρόνικος από τη φύση του ευσεβής αmicroέσως laquoἔργον microέγιστόν τε καί πρῶτονraquo θεώρησε την αποκατάσταση της ενότητας στην Εκ-κλησία Με αυτοκρατορικά διατάγmicroατα ακύρωσε την ένωση και επανέφερε όλους όσοι είχαν εξοριστεί και καταδικαστεί Στις 26 Δεκεmicroβρίου 1282 ο πατριάρχης Ιωάννης Αrsquo Βέκκος αποσύρθηκε στη microονή της Παναχράντου και επανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ο ανθενωτικός πατριάρχης Ιωσήφ Αrsquo σχεδόν ετοιmicroοθάνατος Μοναχοί microε ραντισmicroούς και αγιασmicroούς εξάγνισαν την Αγία Σοφία και επιβλήθηκαν ποινές σε κληρικούς και λα-ϊκούς που είχαν δεχθεί την ένωση Με απόφαση της συνόδου που συγκλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Ιανουάριο του 1283 καταδικάστηκε ο Ιωάννης Βέκκος ως σφε-τεριστής του πατριαρχικού θρόνου και αιρετικός και εξορίστηκε στην Προύσα Παρrsquo όλα αυτά δεν επήλθε η πολυπόθητη ενότητα Η αντίδραση προήλθε από τους αρσενιάτες που άρχισαν να συρρέουν από παντού laquoσαν να έβγαιναν από τις φωλιές τουςraquo και να συσπειρώνονται γύρω από τον Ανδρόνικο Σάρδεων Αmicroφισβητούσαν τη νοmicroιmicroότητα του ίδιου του αυτοκράτορα που είχε στεφθεί συmicroβασιλεύς το 1272 από τον Ιωσήφ Αrsquo τον οποίο είχε αφορίσει ο Αρσένιος Μετά τον θάνατο του Ιωσήφ στις 23 Μαρτίου 1283 ο Ανδρόνικος ακολουθώντας microία microετριοπαθή πολιτική laquoκαί τήν microέσην ἐγνωκώς βαδίζεινraquo όπως αναφέρει ο Παχυmicroέρης επέλεξε για την πατριαρχία τον λόγιο Γεώργιο από την Κύ-προ που ανήλθε στον πατριαρχικό θρόνο ως Γρηγόριος Βrsquo (1283-89) την Κυριακή των Βαΐων (28 Μαρτίου 1283) και ο οποίος επέδειξε microία στάση προσέγγισης προς τους αρ-σενιάτες Τόσο όmicroως η σύνοδος που συγκλήθηκε στον ναό των Βλαχερνών microετά το Πά-σχα του 1283 όσο και η σύνοδος του Αδραmicroυττίου στη Μικρά Ασία το Πάσχα του 1284 δεν πέτυχαν τη συνδιαλλαγή microεταξύ αρσενιατών και ιωσηφιτών Στη σύνοδο microάλιστα του Αδραmicroυττίου όπου παρέστησαν και Αρσενιάτες microοναχοί που είχαν ακρωτηριαστεί τυφλωθεί και κακοποιηθεί στα χρόνια του Μιχαήλ Ηrsquo φάνηκε ο διχασmicroός που υπέβοσκε

Τον 13ο αιώνα ένας νέος εχθρός ndash οι Μογγόλοι ndash απειλούσε χρι-

Τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Βrsquo διακατείχε έντονο θρησκευτικό

microεταξύ των αρσενιατών Ο αρχηγός των αδιάλλακτων και εξάδελφος του αυτοκράτορα Ιωάννης Ταρχανειώτης αρνήθηκε να αναγνωρίσει τα πεπραγmicroένα της συνόδου συνε-λήφθη και εξορίστηκε Ο Ανδρόνικος σε microία προσπάθεια συmicroβιβασmicroού επέτρεψε στους αρσενιάτες microε αρχηγό τον microοναχό Υάκινθο που ήταν πρόθυmicroοι να συνεργαστούν microε την επίσηmicroη Εκκλησία για την επίλυση του σχίσmicroατος να microεταφέρουν το λείψανο του πατριάρχη Αρσένιου από την Προκόννησο στη Βασιλεύουσα και να το τοποθετήσουν σε microία λάρνακα στη microονή του Αγίου Ανδρέα της Κρίσεως Επιπλέον τους παραχώρησε τη microονή Μωσηλέ στην Κωνσταντινούπολη Μετά την παραίτηση του Γρηγορίου Βrsquo Κυπρίου το 1289 ο αυτοκράτορας επέλεξε τον ασκητικό Αθανάσιο Αrsquo (1289-93 1303-09) Η εκλογή του όmicroως δυσαρέστησε τους αρσενιάτες καθώς δεν προερχόταν από τους κόλπους του κινήmicroατος αλλά και τους αρχιερείς και λαϊκούς αξιωmicroατούχους για τα microέτρα που πήρε για την εξυγίανση του κλήρου και τον περιορισmicroό της αρπακτικότητας και της συmicroπεριφοράς των πλουσίων Μετά τη γενικότερη αντίδραση κατά του πατριάρχη ο αυτοκράτορας του ζήτησε να παραιτηθεί Υπέβαλε την παραίτησή του τον Οκτώβριο του 1293 προηγουmicroένως όmicroως συνέταξε έναν λίβελο απολογητικό για την πολιτική του που τον έκρυψε σε φωλιά περιστεριών σε έναν κίονα της Αγίας Σοφίας Τον αντικατέστησε ο microοναχός Κοσmicroάς από τη Σωζόπολη γνωστός για την αρετή και την πνευmicroατικότητά του που ανήλθε στον πα-τριαρχικό θρόνο ως Ιωάννης ΙΒrsquo (1294-1303) την 1η Ιανουαρίου 1294 Αλλά και αυτός δυσαρέστησε τους κληρικούς γιατί ενώ διακήρυττε πως θα έλυνε διάφορα ζητήmicroατά τους όταν έγινε πατριάρχης δεν το έπραξε

Η εξωτερική πολιτικήΜετά την αποκήρυξη της ένωσης από τον Ανδρόνικο Βrsquo αλλά και από τον πάπα Μαρ-τίνο Δrsquo (1281-5) ο αυτοκράτορας δεν είχε τη δυνατότητα διπλωmicroατικών ελιγmicroών στις σχέσεις του microε τα δυτικά κράτη Εξάλλου η στρατιωτική και οικονοmicroική αδυναmicroία της αυτοκρατορίας δεν του επέτρεπε την ανάληψη στρατιωτικών επιχειρήσεων Κατόρθωσε όmicroως ο Ανδρόνικος να εξασφαλίσει τα σύνορά του microε microία πολιτική συmicromicroαχιών και επιγα-microιών Μετά τον θάνατο της συζύγου του Άννας της Ουγγαρίας το 1281 παντρεύτηκε το 1284 τη Γιολάντα κόρη του microαρκησίου Γουλιέλmicroου Ζrsquo του Μοmicroφερατικού η οποία microετονοmicroάστηκε σε Ειρήνη και έλαβε ως προίκα τα εδάφη του βασιλείου της Θεσσα-

Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Βrsquo Παλαιολόγος (1282-1328)

λονίκης των οποίων τα σκιώδη δικαιώmicroατα είχε ο πατέρας της Το 1288 και ενώ ο γιος του Μιχαήλ από τον πρώτο του γάmicroο ήταν ένδεκα ετών ο Ανδρόνικος άρχισε τις διαπραγmicroατεύσεις για να τον παντρέψει microε την Αικατερίνη ντε Κουρτεναί η οποία είχε κληρονοmicroήσει από τον πατέρα της Φίλιππο τα δικαιώmicroατα στον θρόνο της Κωνσταντι-νούπολης Τελικά το συνοικέσιο δεν ευοδώθηκε και η Αικατερίνη το 1301 παντρεύτηκε τον αδελφό του Φιλίππου Δrsquo της Γαλλίας Κάρολο ντε Βαλουά που διεκδικεί και αυτός τα εδάφη της αυτοκρατορίας Το 1296 ο Μιχαήλ παντρεύτηκε την κόρη του βασιλιά της Κιλικιακής Αρmicroενίας Ρίτα-ΜαρίαΤο 1284 οι Βενετοί αποδεσmicroευmicroένοι από τη συmicromicroαχία τους microε τον Κάρολο Ανδεγαυό έστειλαν πρέσβεις στην Κωνσταντινούπολη για να διαπραγmicroατευτούν τη σύναψη συν-θήκης Το ποσό όmicroως των αποζηmicroιώσεων που ζητούσαν για τις ζηmicroιές των Βενετών εmicroπόρων την περίοδο 1277-81 θεωρήθηκε υπερβολικό και microόλις το 1285 ο Ανδρόνικος συνήψε συνθήκη microε τη Βενετία Μετά και τον θάνατο του Καρόλου (1285) το αίσθηmicroα ασφάλειας που επικράτησε στην Κωνσταντινούπολη οδήγησε τον αυτοκράτορα στη δι-άλυση του βυζαντινού στόλου καθώς τα έξοδα για τη συντήρηση των πλοίων και τους microισθούς ήταν δυσβάστακτα για το αυτοκρατορικό θησαυροφυλάκιο laquoΑυτή όmicroως υπήρξε για τους Ρωmicroαίους δυστυχηmicroάτων αρχή και θεmicroέλιος άσειστοςraquo παρατηρεί ο Νικηφό-ρος Γρηγοράς Το Βυζάντιο έmicroεινε απροστάτευτο απέναντι στις ναυτικές δυνάmicroεις της Βενετίας και της Γένουας και δεν ήταν σε θέση να αναλάβει επιχειρήσεις για την απε-λευθέρωση των νησιών του Αιγαίου Η διάλυση του βυζαντινού στόλου αποδείχθηκε καταστροφική Λίγο microετά την ανάρρησή του στον θρόνο ο Ανδρόνικος έστειλε το 1283 στρατό εναντί-ον του Μιχαήλ γιου του Ιωάννη Αrsquo Δούκα στη Θεσσαλία για την εκστρατεία microάλιστα αυ-τή επιβλήθηκε ένας φόρος 10 στα κτήmicroατα-πρόνοιες ο οποίος διατηρήθηκε και microετά Στράφηκε επίσης εναντίον του Νικηφόρου Αrsquo της Ηπείρου Το 1292 βυζαντινός στρατός πολιόρκησε τα Ιωάννινα ενώ microια άλλη δύναmicroη που microεταφέρθηκε microε γενουατικά πλοία πολιόρκησε την Άρτα Αλλά και η εκστρατεία αυτή απέτυχε Ο βυζαντινός στρατός όmicroως κατέλαβε το Δυρράχιο Οι διαπραγmicroατεύσεις για τον γάmicroο του γιου του Ανδρόνικου Μιχαήλ microε τη Θάmicroαρ κόρη του δεσπότη της Ηπείρου δεν τελεσφόρησαν Η Θάmicroαρ τελικά παντρεύτηκε τον γιο του Καρόλου Βrsquo Ανδεγαυού Φίλιππο και πήρε για προίκα τη Ναύπακτο το Βραχώρι (Αγρίνιο) το Αγγελόκαστρο και τη Βόνιτζα Συmicroφωνήθηκε

Πρόσταγmicroα στο οποίο ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Βrsquo

Χρυσό υπέρπυρον που απεικο-νίζει τον Ανδρόνικο Βrsquo Παλαι-

microάλιστα ότι microετά τον θάνατο του Νικηφόρου της Ηπείρου ο γιος του Θωmicroάς θα γινόταν υποτελής του Φιλίππου και σε περίπτωση θανάτου του η Ήπειρος θα περιερχόταν στον Ανδεγαυό Το 1294 ο Κάρολος Βrsquo (1285-1309) microεταβίβασε στον γιο του Φίλιππο όλες τις διεκδικούmicroενες από τους Ανδεγαυούς περιοχές την επικυριαρχία της Αχαΐας των Αθηνών της Αλβανίας της Θεσσαλίας και της Κέρκυρας

Η κατάσταση στη Μικρά ΑσίαΤο 1290-93 ο Ανδρόνικος Βrsquo εγκαταστάθηκε στη Μικρά Ασία στη Νίκαια στο Λοπάδιον και τον περισσότερο καιρό στο Νυmicroφαίον Τον συνόδευαν οι σηmicroαντικότεροι αξιωmicroατού-χοι και ο microεσάζων Θεόδωρος Μουζάλων Δεν έχουmicroε πολλές πληροφορίες για τις δρα-στηριότητες του αυτοκράτορα καθώς ο ιστοριογράφος της εποχής Γεώργιος Παχυmicroέρης φαίνεται πως είχε παραmicroείνει στην Κωνσταντινούπολη Πληροφορίες όmicroως αντλούmicroε από δύο λόγους του Θεόδωρου Μετοχίτη γιου του ενωτικού Γεώργιου Μετοχίτη που τον συνάντησε είκοσι χρονών ο αυτοκράτορας στη Μικρά Ασία εντυπωσιάστηκε από τις γνώσεις του και την προσωπικότητά του και του ανέθεσε σηmicroαντικές αποστολές όπως τις διαπραγmicroατεύσεις για τον γάmicroο του Μιχαήλ microε την κόρη του βασιλιά της Κιλι-κιακής Αρmicroενίας Από τότε ο Μετοχίτης έγινε από τους πιο έmicroπιστους συmicroβούλους του αυτοκράτορα και το 1321 κατέλαβε το αξίωmicroα του microεγάλου λογοθέτη Ο Ανδρόνικος επιθεώρησε τις οχυρώσεις στον Σαγγάριο επισκέφθηκε τον τυφλό Ιωάννη Δrsquo Λάσκαρη και του ζήτησε συγγνώmicroη προέβη όmicroως και σε συζητήσεις microε τον φυλακισmicroένο Ιωάννη Βέκκο και τους άλλους ενωτικούς για να αναγνωρίσουν την πλάνη τους και να επα-νέλθουν στην ορθοδοξία Η παρουσία του αυτοκράτορα στη Μικρά Ασία είχε πολιτικό χαρακτήρα Ήθελε να εmicroψυχώσει τους πληθυσmicroούς της Μικράς Ασίας Οι βασιλικοί λόγοι του Θεόδωρου Μετοχίτη αποτελούν κατά κάποιον τρόπο ένα σχέδιο προγράmicromicroατος συνδυασmicroένης πολιτικής και στρατιωτικής δράσης για τη διάσωση της Μικράς Ασίας της οποίας η κατάσταση ήταν τραγική Ο Μετοχίτης περιγράφει την αξιοθρήνητη κατάσταση της Ιωνίας της Λυδίας της Φρυγίας της Αιολίδας και ολόκληρης της Μικράς Ασίας την εγκατάλειψή της από την κεντρική κυβέρνηση τη φυγή των κατοίκων τις νίκες των βαρβάρων Εξαίρει και επαινεί το γεγονός ότι ο αυτοκράτορας αγωνίζεται laquoυπέρ της των Ελλήνων σωτηρίαςraquo Αν ανοικοδοmicroούνταν οι οχυρώσεις και παρέmicroεναν οι κάτοικοι να υπερασπιστούν τις περιουσίες τους θα ήταν δυνατόν να σωθεί η Μικρά Ασία

Το 1283 ο Ανδρόνικος Βrsquo Παλαιολόγος έστειλε στρατό και

Ο γιος του Ανδρόνικου Βrsquo Παλαιολόγου Μιχαήλ Θrsquo που

Τον Μάρτιο του 1293 ο αυτοκράτορας διόρισε αρχιστράτηγο και διοικητή της Μικράς Ασίας τον Αλέξιο Φιλανθρωπηνό γιο του πρωτοβεστιαρίου Μιχαήλ Ταρχανειώτη και ανι-ψιό του Αν και νεαρός αναδιοργάνωσε τον στρατό του που ένα τmicroήmicroα του αποτελείτο από Κρήτες πρόσφυγες και το 1294 ύστερα από νικηφόρες εκστρατείες αποκατέστησε τον έλεγχο στην κοιλάδα του Μαιάνδρου και κατέλαβε τη Μίλητο Όπως αναφέρει ο microοναχός Μάξιmicroος Πλανούδης Τούρκοι αιχmicroάλωτοι χρυσάφι και ασήmicroι δέρmicroατα προ-βάτων στάλθηκαν στην Κωνσταντινούπολη προκαλώντας την κατάπληξη της κυβέρ-νησης και του λαού Οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας τον θεωρούσαν σωτήρα τους τον εξώθησαν όmicroως σε στάση παρά τους αρχικούς δισταγmicroούς του Ο αυτοκράτορας του προσέφερε τον τίτλο του καίσαρα και τη συmicroφιλίωση ο αντίπαλός του όmicroως διοικητής των ακτών της Μικράς Ασίας Λιβαδάριος δωροδόκησε τους Κρητικούς στρατιώτες οι οποίοι συνέλαβαν τον Φιλανθρωπηνό και τον τύφλωσαν τα Χριστούγεννα του 1295 Οι Τουρκοmicroάνοι που τον φοβούνταν και τον σέβονταν άρχισαν και πάλι τις επιδροmicroές τους Ο αυτοκράτορας παραmicroερίζοντας τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις και τις αντιρρήσεις του πατριάρχη για να αντιmicroετωπίσει την κατάσταση έστειλε στη Μικρά Ασία το 1297 τον εξάδελφό του Ιωάννη Ταρχανειώτη ικανό και συνετό στρατηγό αρχηγό των αρσε-νιατών Ο Ταρχανειώτης αφαίρεσε τα κτήmicroατα από εκείνους που τα κρατούσαν παρά-νοmicroα και τα microοίρασε στους στρατιώτες δηmicroιουργώντας έναν τοπικό στρατό και στόλο Συνάντησε όmicroως τη σφοδρή αντίδραση των microεγαλογαιοκτηmicroόνων της περιοχής και του ορθόδοξου κλήρου microε επικεφαλής τον Θεόκλητο Φιλαδελφείας που κατηγόρησε τον στρατηγό ότι ετοίmicroαζε εξέγερση Προς το καλοκαίρι του 1300 φοβούmicroενος για τη ζωή του ο Ταρχανειώτης αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία και να συναντήσει τον αυτοκράτορα στη Θεσσαλονίκη Ματαιώθηκε έτσι και η τελευταία προσπάθεια για την αναδιοργάνωση της άmicroυνας στη Μικρά Ασία Τον Απρίλιο του 1302 ο ίδιος ο συναυτοκράτορας Μιχαήλ Θrsquo επικεφαλής σηmicroαντικού βυζαντινού στρατού και Αλανών microισθοφόρων προσπάθησε να οργανώσει συντονισmicroένη επίθεση εναντίον των Τουρκοmicroάνων Οι επιτελείς του όmicroως τον απέτρεψαν και χωρίς να υποστεί ήττα οι Αλανοί επέστρεψαν στη Θράκη και ο στρατός του διαλύθηκε Στις 27 Ιουλίου 1302 οθωmicroανικά στρατεύmicroατα microε αρχηγό τον φύλαρχο-εmicroίρη Οσmicroάν συνέτριψαν τον πολύ ασθενέστερο στρατό του Λέοντα Μουζάλωνα στην πεδιάδα του Βαφέως κο-ντά στη Νικοmicroήδεια Η ήττα αυτή σηmicroατοδοτεί τη διαδικασία κατάρρευσης της Μικράς

Ένα από τα αφιερώmicroατα του Σέρβου κράλη Στέφανου

Η ανοικοδόmicroηση της microονής της Παmicromicroακάριστου που σήmicroερα

Ασίας Η ενδοχώρα είχε καταληφθεί από διάφορους Τούρκους εmicroίρηδες και οι κάτοικοι πανικόβλητοι κατέφευγαν στις οχυρωmicroένες πόλεις (Νίκαια Νικοmicroήδεια Προύσα) στα νησιά της Προποντίδας και στην Κωνσταντινούπολη Ο Γεώργιος Παχυmicroέρης δίνει microια συγκλονιστική περιγραφή των προσφύγων που περνούσαν τον Βόσπορο (τον πορθmicroόν) και κατέφευγαν πανοικεί προς την πόλιν laquoκαι ο πορθmicroός αυτός δεχόταν καθηmicroερινά microυρmicroηγκιά ανθρώπων και ζώων που δεν είχαν αποφύγει τις πιο microεγάλες συmicroφορές γιατί δεν υπήρχε κανείς που να microη θρηνεί την στέρηση των δικών του άλλη να ανακαλεί τον άνδρα της άλλη τον γιο ή τη θυγατέρα άλλη τον αδελφό και την αδελφή και άλλη το όνοmicroα κάποιου συγγενούς της και όλοι βρίσκονταν σε ελεεινή κατάσταση και αυτοί που ήταν microέσα στην πόλη και αυτοί που άδικα καταστρέφονταν έξω στο γιαλό φέρνοντας microαζί τους λείψανα από τη ζωή και το βιος τους Νήπια και γυναίκες και οικτροί γέροντες στους δρόmicroους έφερναν τον πόνο και microόνο που τους άκουγεςraquo

Οι σχέσεις microε τη Σερβία και τη ΒουλγαρίαΤην ίδια εποχή που το Βυζάντιο προσπαθούσε να αναδιοργανώσει την άmicroυνα της Μι-κράς Ασίας τα εδάφη της Μακεδονίας απειλούνταν από την επιθετική πολιτική του κράλη των Σέρβων Στέφανου Ούρεση Βrsquo Μιλούτιν (1282-1321) Το 1282 είχε συmicromicroαχή-σει microε τον Κάρολο Ανδεγαυό και άρχισε να καταλαmicroβάνει διάφορες πόλεις της δυτικής Μακεδονίας Το 1295 κατέλαβε τα Σκόπια όπου εγκατέστησε την Αυλή του και το 1296 το Δυρράχιο το οποίο είχαν ανακαταλάβει οι Βυζαντινοί από τους Ανδεγαυούς Ο λιγοστός βυζαντινός στρατός δεν ήταν σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις επιθέσεις που επι-χειρούσαν οι Σέρβοι microε ευκίνητες στρατιωτικές δυνάmicroεις συνηθισmicroένες στον ληστρικό πόλεmicroο σε microια δύσβατη ενδοχώρα Το 1298 ισχυρός στρατός microε αρχηγό τον ικανότατο microέγα κονοσταύλο Μιχαήλ Ταρχανειώτη Γλαβά έφθασε στη Θεσσαλονίκη δεν microπόρεσε όmicroως να αναχαιτίσει τις σερβικές επιδροmicroές Καθώς ο Μιλούτιν προχωρούσε προς τη γραmicromicroή Στρούmicroιτσας-Σερρών-Χριστούπολης-Θεσσαλονίκης ο Γλαβάς εισηγήθηκε στον αυτοκράτορα να συνθηκολογήσει microε τους Σέρβους Η ειρήνη θα επισφραγιζόταν microε τον γάmicroο microιας Βυζαντινής πριγκίπισσας microε τον Μιλούτιν Ο κράλης ζήτησε την αδελφή του αυτοκράτορα Ευδοκία χήρα του Ιωάννη Βrsquo Μεγαλοκοmicroνηνού της Τραπεζούντας Εκείνη τελικά δεν δέχθηκε και οι διαπραγmicroατεύσεις κατέληξαν στο συνοικέσιο της πεντάχρο-νης κόρης του αυτοκράτορα Σιmicroωνίδας microε τον κράλη Μιλούτιν Ο πατριάρχης αντιτά-

Ο Στέφανος Ούρος Μιλούτιν κράλης της Σερβίας σε τοιχο-

Δινάριο του Στέφανου Ούρους Βrsquo Μιλούτιν (1282-1321)

Ο Θεόδωρος Μετοχίτης προ-σφέρει την εκκλησία της Χώρας

χθηκε γιατί υπήρχε κώλυmicroα γάmicroου καθώς ο Μιλούτιν είχε συνάψει ήδη τρεις γάmicroους Όταν παρακάmicroφθηκε το εmicroπόδιο αυτό τον Νοέmicroβριο του 1298 ο αυτοκράτορας έστειλε πρεσβεία microε τον Θεόδωρο Μετοχίτη στον Μιλούτιν Προηγουmicroένως ο Μετοχίτης πέρασε από τη Θεσσαλονίκη όπου ο Γλαβάς του περιέγραψε τη δεινή κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι δυτικές επαρχίες αλλά και για την αντίδραση στην ειρήνευση πολλών Σέρβων που ζούσαν από τις ληστρικές επιδροmicroές Ο Μετοχίτης έγινε δεκτός στα Σκόπια microε microεγάλες τιmicroές Στην επίσηmicroη αναφορά του τον πρεσβευτικόν περιγράφει την Αυλή του κράλη που microιmicroούνταν σε πολλά τη βυζαντινή Αυλή Το σχέδιο ειρήνευσης όmicroως προσπάθησαν να αποτρέψουν οι Βούλγαροι αλλά και οι Θεσσαλοί Ο Ανδρόνικος η αυτοκράτειρα Ειρήνη και η microικρή Σιmicroωνίδα έφθασαν στη Θεσσαλονίκη όπου τελέστηκαν οι γάmicroοι στα τέλη Απριλίου του 1299 Ως προίκα δόθηκαν στον Μι-λούτιν τα εδάφη της Μακεδονίας που είχε κατακτήσει πάνω από τη γραmicromicroή των πόλεων Αχρίδας-Πρίλαπου-Στυπείου Ο Μετοχίτης στη διάρκεια των διαπραγmicroατεύσεων είχε απαιτήσει να υπογράψουν τη συνθήκη όχι microόνο ο κράλης αλλά και ο αδελφός του Δρα-γούτιν η microητέρα τους Ελένη ντε Βαλουά Σέρβοι άρχοντες και η Εκκλησία Ο αδελφός του δεν υπέγραψε και ξεκίνησε πόλεmicroο εναντίον του Μιλούτιν που κράτησε από το 1300 έως το 1314 Η σύναψη της ειρήνης θεωρήθηκε microεγάλη επιτυχία του αυτοκρά-τορα και όταν επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη λαός και άρχοντες microε εξαίρεση τον πατριάρχη βγήκαν από την Πόλη να τον υποδεχθούν Με τη σύναψη της συνθήκης αυξήθηκε σηmicroαντικά η βυζαντινή επιρροή στη Σερβία Στη Βουλγαρία από το 1280 κυβερνούσε ο Γεώργιος Αrsquo Τέρτερ ο οποίος είχε ανατρέψει τον γαmicroπρό του Μιχαήλ Ηrsquo Ιωάννη Ασάν Γrsquo και έχαιρε της υποστήριξης των βογιάρων Ιδιαίτερα επικίνδυνος υπήρξε ο γιος του Θεόδωρος Σβετοσλάβος που ανήλθε στον θρόνο από το 1300 έως το 1322

Ο Βενετογενουατικός πόλεmicroος (1293-1302)Η σταδιακή απώλεια της Μικράς Ασίας οι επιθέσεις Σέρβων και Βουλγάρων αλλά και η εmicroπλοκή του Βυζαντίου το 1296 στον Βενετογενουατικό πόλεmicroο επιδείνωσαν τη στρατιωτική και οικονοmicroική κατάσταση της αυτοκρατορίας Η microονοmicroερής υποστήριξη του Ανδρόνικου Βrsquo προς τη Γένουα και η προστασία που παρέσχε στους Γενουάτες όταν δέχθηκαν επίθεση των Βενετών στον Γαλατά προκάλεσαν αντίποινα από microέρους των

Η εκκλησία της Παναγίας της Περιβλέπτου στην Αχρίδα

Βενετών που έκαψαν σπίτια Ελλήνων έξω από την Κωνσταντινούπολη καθώς και βυζα-ντινά και γενουατικά πλοία Ο αυτοκράτορας δήmicroευσε τις περιουσίες Βενετών εmicroπόρων της Κωνσταντινούπολης και ο πόλεmicroος της Βενετίας microε τη Γένουα microετατράπηκε σε πόλεmicroο του Βυζαντίου microε τη Βενετία Το 1299 η Γένουα έκλεισε ειρήνη microε τη Βενετία και υπό την απειλή του βενετικού στόλου το 1302 ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να υποχωρήσει στο ζήτηmicroα των αποζηmicroιώσεων και να συνάψει εκεχειρία microε τη Βενετία για δέκα χρόνια Από τον πόλεmicroο βγήκαν ισχυρότερες οι δύο ιταλικές δηmicroοκρατίες ενώ φάνηκε πόσο καταστρεπτική υπήρξε η διάλυση του βυζαντινού στόλου το 1285

Η εσωτερική κατάσταση της αυτοκρατορίας στις αρχές του 14ου αιώναΤον Ιούνιο του 1303 ο πατριάρχης Ιωάννης ΙΒrsquo Κοσmicroάς (1294-1303) έχοντας απηυ-δήσει από τις επιθέσεις και την εχθρότητα των αρσενιατών υπέβαλε την παραίτησή του στον αυτοκράτορα Ο Ανδρόνικος συγκάλεσε microυστική σύνοδο και microε τη συmicromicroετοχή αρσενιατών οι οποίοι έθεσαν όρους για την εκλογή νέου πατριάρχη Και ενώ φαινόταν πως είχαν εξασφαλίσει την εκλογή ο αυτοκράτορας άλλαξε γνώmicroη και επανεγκατέ-στησε στον πατριαρχικό θρόνο τον Αθανάσιο Αrsquo (2η πατριαρχεία 1303-130910) Ο πατριάρχης συνέχισε την πολεmicroική εναντίον των αρσενιατών για τα προβλήmicroατα που δηmicroιουργούσαν στην αυτοκρατορία και στην Εκκλησία αλλά και εναντίον των πλουσίων που αδιαφορούσαν για το δράmicroα των προσφύγων Ο αυτοκράτορας ελευθέρωσε τον Ιωάννη Ταρχανειώτη που καταφερόταν εναντίον του Αθανάσιου Το 130910 ο Αθα-νάσιος παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκε ο πατριάρχης Νήφων Αrsquo (130910-1415) που πέτυχε τον Σεπτέmicroβριο του 1310 την ένωση των αρσενιατών microε την επίσηmicroη Εκκλησία σε τελετή στην Αγία Σοφία Εκτός όmicroως από το εκκλησιαστικό ζήτηmicroα την ίδια εποχή δηmicroιουργήθηκε το ζήτηmicroα του διαmicroελισmicroού της αυτοκρατορίας που τέθηκε από τη σύζυγο του αυτοκράτορα Γιολάντα-Ειρήνη Η αυτοκράτειρα που είχε αποκτήσει τρεις γιους απαιτούσε από τον Ανδρόνικο να διανείmicroει τα εδάφη της επικράτειας στους βασιλικούς πρίγκιπες συνάντησε όmicroως τη σθεναρή άρνηση του αυτοκράτορα διότι η πρόταση αυτή ερχόταν σε αντίθεση προς το δόγmicroα της microίας και ενιαίας αυτοκρατορίας Η αυτοκράτειρα εγκατέλειψε την Κωνστα-ντινούπολη και εγκαταστάθηκε το 1303 στη Θεσσαλονίκη όπου έmicroεινε έως τον θάνατό της το 1317 Όπως αναφέρει ο Νικηφόρος Γρηγοράς laquoκαι πράγmicroα τελείως καινοφανές

Ο επιτάφιος του Σέρβου βασι-λιά Στέφανου Ούρου Μιλούτιν

Μολυβδόβουλλο της Ειρήνης Κοmicroνηνού Δούκαινας Παλαιο-

ζητούσε όχι σύmicroφωνα microε τον τρόπο της microοναρχίας συνήθεια που είχε επικρατήσει από την αρχή στους Ρωmicroαίους αλλά σύmicroφωνα microε τον λατινικό τρόπο να microοιραστούν οι πό-λεις και οι χώρες των Ρωmicroαίων και να κυβερνούν χωριστά ο καθένας από τους γιους της σαν έναν κλήρο και κτήmicroα πατρικό που τους έλαχε όπως συmicroβαίνει microε τα κτήmicroατα και τις περιουσίες των χειρωνακτώνraquo Και προσθέτει laquoΑλλά καθώς ήταν γέννηmicroα Λατίνων από εκείνους πήρε αυτή τη νέα συνήθεια και ήθελε να τη φέρει στους Ρωmicroαίουςraquo Η Γιολάντα ήρθε microάλιστα σε συνεννοήσεις microε τον Μιλούτιν για να εξασφαλίσει τη δια-δοχή στον σερβικό θρόνο σε έναν από τους τρεις γιους της Η απλοϊκή όmicroως ζωή της Σερβίας δεν άρεσε στον νεαρό πρίγκιπα Η περίοδος ήταν εξαιρετικά κρίσιmicroη Το κράτος βρισκόταν σε πλήρη στρατιωτική και οικονοmicroική αποδιοργάνωση Στη Μικρά Ασία το 1303-4 τα φρούρια έπεφταν στα χέρια των Τούρκων laquoὥσπερ ὑπνώττοντος βασιλέως ἤ microή ζῶντοςraquo σύmicroφωνα microε τον Παχυmicroέ-ρη Οι πόλεις ερήmicroωναν και ο λαός κατέφευγε στην αντίπερα όχθη του Βοσπόρου laquoἘξῴκισεν ἡ Ἀνατολήraquo γράφει χαρακτηριστικά ένα βραχύ χρονικό Τότε εmicroφανίστηκε ο αρχηγός της Καταλανικής Εταιρείας Ρογήρος ντε Φλορ πρόθυmicroος να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον Βυζαντινό αυτοκράτορα καθώς οι microισθοφόροι του έmicroειναν άνερ-γοι microετά τη συνθήκη της Καλταmicroπελόττα microε την οποία τέθηκε τέρmicroα στον πόλεmicroο microεταξύ Ανδεγαυών και Αραγονέζων Στα τέλη του 1303 έφθασε ο Ρογήρος microε 6500 άνδρες στην Κωνσταντινούπολη Ο Ανδρόνικος συmicroφώνησε να τους καταβάλει εκ των προτέρων τους microισθούς τεσσάρων microηνών έδωσε στον Ρογήρο ως σύζυγο την ανιψιά του Μαρία Ασάν τον ονόmicroασε microέγα δούκα και αργότερα καίσαρα Στις αρχές του 1304 οι Καταλανοί διαπεραιώθηκαν στην Κύζικο και από εκεί στη Φιλαδέλφεια την οποία πολιορκούσαν οι Τούρκοι Οι Καταλανοί τους νίκησαν και microπήκαν θριαmicroβευτές στην πόλη Πολύ γρήγορα όmicroως άρχισαν να επιδίδονται σε λεηλασίες και να τροmicroοκρατούν Βυζαντινούς και Τούρκους Επιτέθηκαν και εναντίον της Μαγνησίας Τον χειmicroώνα του 13045 τον πέρασαν στη Θράκη Η υπεροπτική τους όmicroως συmicroπεριφορά προκάλεσε την αγανάκτηση των Βυζαντινών Τον Απρίλιο του 1305 δολοφονήθηκε ο Ρογήρος στο παλάτι του Μιχαήλ Θrsquo και οι Καταλανοί επιτέθηκαν εναντίον των Βυζαντινών για να πάρουν εκδίκηση Ο στρατός του διαδόχου Μιχαήλ Θrsquo ηττήθηκε στη microάχη της Άπρου (10 Ιουνίου 1305) και πληγωmicroένος ο Μιχαήλ κατέφυγε στο Διδυmicroότειχο Φοβισmicroένοι οι γεωργοί από τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης εγκατέλειψαν τη σοδειά τους στην

Τοιχογραφία που απεικονίζει τον Στέφανο Ούρο Βrsquo Μιλούτιν στην

Μολυβδόβουλλο του αυτοκρά-τορα Ανδρόνικου Βrsquo Παλαιολό-

ακmicroή του καλοκαιριού φόρτωναν τα υπάρχοντά τους σε άmicroαξες και σαν τα microυρmicroήγκια άρχισαν να microπαίνουν στην Πόλη Το καλοκαίρι του 1305 ο λαός της Κωνσταντινούπολης ξεσηκώθηκε κατηγορώντας τον αυτοκράτορα για τη διάλυση του στόλου και απαιτώ-ντας την ανασυγκρότησή του Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε ο αυτοκράτορας τον λαό να εξεγείρεται γράφει ο Παχυmicroέρης Η ασφυκτική κατάσταση που δηmicroιουργήθηκε στην Κωνσταντινούπολη microε το προσφυγικό πρόβληmicroα το επισιτιστικό τις εξωτερικές επιδροmicroές ήταν φυσικό να ευνοήσουν και να επιτείνουν την εσωτερική δυσαρέσκεια απέναντι στον αυτοκράτορα Τον χειmicroώνα του 13056 αποκαλύφθηκε microια συνωmicroοσία για την ανατροπή του αυτοκράτορα Αρχηγός της ήταν κάποιος Ιωάννης Δριmicroύς και συνεργοί του δύο ανώτεροι στρατιωτικοί αξιωmicroατούχοι ndash ο ένας Καταλανός Η συνωmicroο-σία αποκαλύφθηκε έγκαιρα και οι συνωmicroότες δικάστηκαν και φυλακίστηκαν Ίσως είχε κάποια ανάmicroειξη και ο γνωστός φιλόλογος και γραmicromicroατικός Μιχαήλ Μοσχόπουλος αλλά και οι αρσενιάτες Εκmicroεταλλευόmicroενοι την κατάσταση στη Θράκη επιτέθηκαν και οι Βούλγαροι και κατέ-λαβαν σπουδαία οχυρά καθώς και τη Μεσηmicroβρία και την Αγχίαλο Το φθινόπωρο του 1307 οι Καταλανοί αφού λεηλάτησαν τη Θράκη και τη Μακεδονία έφθασαν στη χερ-σόνησο της Κασσάνδρας απrsquo όπου επιχειρούσαν επιδροmicroές εναντίον των microονών του Αγίου Όρους προξενώντας microεγάλες καταστροφές Δεν microπόρεσαν όmicroως να καταλάβουν τη Θεσσαλονίκη και το 1308 κατευθύνθηκαν προς τη νότια Ελλάδα και κατέλαβαν το δουκάτο των Αθηνών (1311) Στις 12 Οκτωβρίου του 1320 πέθανε στη Θεσσαλονίκη ο γιος και συναυτοκράτορας του Ανδρόνικου Βrsquo Μιχαήλ Θrsquo από καρδιακό επεισόδιο όταν έmicroαθε τον ξαφνικό θάνατο της κόρης του Άννας βασίλισσας της Ηπείρου αλλά και την κατά λάθος δολοφονία του microικρότερου γιου του στην Κωνσταντινούπολη Υπεύθυνος της δολοφονίας θεωρήθηκε ο microεγαλύτερος γιος του Ανδρόνικος ο οποίος το 1316 είχε στεφθεί από τον παππού του συmicroβασιλεύς Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Βrsquo αγανακτισmicroένος από το γεγονός αυτό αλλά και από την άστατη ζωή του νεαρού εγγονού του του αφαίρεσε τον τίτλο και τα δικαιώmicroατα διαδοχής στον θρόνο σκόπευε microάλιστα να ορίσει διάδοχό του τον εξώγαmicroο γιο του γιου του Κωνσταντίνου Ο εγγονός του όmicroως Ανδρόνικος microε τη σύmicroπραξη πλούσιων φίλων του στράφηκε εναντίον του παππού του Ο εmicroφύλιος πόλεmicroος κράτησε επτά χρόνια από τις 19 Απριλίου 1321 έως τις 24 Μαΐου 1328 οπότε ο νεαρός Αν-

Χρυσόβουλλο το οποίο εξέδωσε ο Ανδρόνικος Βrsquo Παλαιολόγος

δρόνικος εισήλθε στην Κωνσταντινούπολη και έγινε κύριος της πόλης Ο Ανδρόνικος Βrsquo παραιτήθηκε και έπειτα από δύο χρόνια αποσύρθηκε στη microονή του Λιβός όπου πέθανε ως microοναχός Αντώνιος το 1338Έτσι έληξε η microακρά και πολυκύmicroαντη βασιλεία του Ανδρόνικου Βrsquo Υπήρξε microια περίοδος παρακmicroής και συρρίκνωσης της αυτοκρατορίας που οφειλόταν στη διάβρωση του κρα-τικού οργανισmicroού και στις εσωτερικές αδυναmicroίες αλλά και στις πολυmicroέτωπες πιέσεις εξωτερικών εχθρών Όπως παρατηρεί ο Γ Οστρογκόρσκι laquoη πολιτική του σηmicroαδεύτηκε από πολλές σοβαρές αστοχίες πρέπει όmicroως να αναγνωρίσουmicroε ότι έλαβε ορισmicroένα έξυπνα και σπουδαία microέτρα που φανερώνουν ότι είχε επίγνωση των αναγκών του κρά-τους Δεν είναι ορθό να καταλογίσουmicroε σrsquo αυτόν και microόνο την ευθύνη επειδή σrsquo αυτήν την απελπιστική κατάσταση όλες οι εξυγιαντικές προσπάθειες είχαν microόνο περιορισmicroένα αποτελέσmicroατα και επειδή τις microαταίωσαν τα γεγονότα που ακολούθησαν Επιπλέον δι-έθετε εξαιρετικά υψηλή microόρφωση και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την επιστήmicroη και τη φιλολογία Το γεγονός ότι η εποχή των Παλαιολόγων διακρίθηκε για τη microεγάλη πολιτιστική της άνθηση και το γεγονός ότι η Κωνσταντινούπολη παρά την πολιτική παρακmicroή παρέmicroεινε πνευmicroατικό κέντρο microε παγκόσmicroια ακτινοβολία δεν είναι άσχετα microε το έργο του παρεξηγηmicroένου Ανδρόνικουraquo

Πανικός στη Νίκαια από υποτιθέmicroενη επίθεση των Τατάρων (Μογγό-λων)

Ήταν Δευτέρα πρωί τη δεύτερη εβδοmicroάδα της Σαρακοστής όταν ξαφνικά microία φήmicroη διέτρεξε όλη την πόλη ότι microπήκαν οι Τάταροι αφού κατακρεούργησαν τους φύλακες των πυλών Πετάχτηκαν τότε οι κάτοικοι από τα σπίτια τους όπως βρέθηκε ο καθένας και άρχισαν να τρέχουν άλλος από δω και άλλος από κει να συγκρούονται microεταξύ τους κι άλλοι ρωτούσαν αν ήταν αλήθεια και όλοι έτρεχαν να σωθούν Άλλοι πάλι από το φόβο τους έλεγαν ότι είδαν microε τα microάτια τους να σφάζονται άνθρωποι κι όσοι το άκου-γαν έτρεχαν να κρυφτούν στα σπίτια τους άλλοι άνοιγαν τους τάφους κι έmicroπαιναν microέσα και προσπαθούσαν να βρουν microέρος ασφαλές Άλλοι πάλι πήραν τα όπλα ασπίδες και λόγχες ακόmicroη και ο προκαθήmicroενος Νικόλαος Μανουηλίτης που δεν ήξερε από πόλεmicroο

Ο Νικηφόρος Γρηγοράς επιχειρεί microία σύγκριση των δύο microεγάλων αντιπάλων του Καρόλου Αrsquo Ανδεγαυού και του αυτοκράτορα των Ρωmicroαίων Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγου

laquoΟ Βαλδουίνος όταν έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και ήλθε στην Ιταλία συmicroφώ-νησε microε τον ρήγα της Ιταλίας Κάρολο αν συmicromicroαχούσε microαζί του να παντρέψει τον γιο του microε τη θυγατέρα εκείνου και να δώσει για προίκα την Κωνσταντινούπολη που την είχε χάσει Εκείνος (ο Κάρολος) λοιπόν δέχτηκε την υπόσχεση αυτή σαν σπέρmicroα στην καρδιά του και άρχισε να έχει όχι και microικρές φιλοδοξίες Ονειρευόταν λοιπόν πως αν γινόταν κύριος της Κωνσταντινούπολης θα ανάσταινε την microοναρχία του Ιουλίου Καίσαρα και του Αυγούστου Γιατί ήταν ικανός όχι microόνον να σχεδιάζει τα δέοντα αλλά και πάρα πολύ εύκολα να microετατρέπει τη σκέψη σε πράξη Και ξεπερνούσε όλους τους προκατόχους του

παρά microόνο να τα laquoπιάνειraquo Κι έτρεχαν οπλισmicroένοι σrsquo όλη την πόλη ενώ δεν έβλεπαν τίποτε από αυτά που λέγονταν παρά microόνον άκουγαν τους θρήνους και οδυρmicroούς και στεναγmicroούς σαν να είχε παρθεί η πόλη Τότε και εχθροί που κρατούνταν στις φυλακές της Νίκαιας όταν είδαν την ταραχή όχι γιατί είδαν τους εχθρούς να έχουν microπει και να έχουν γίνει κύριοι της πόλης αλλά από τον θόρυβο των κατοίκων ελευθερώθηκαν από τα δεσmicroά κι άρχισαν κι αυτοί να τρέχουν Κι όταν ο κόσmicroος έφτασε στις πύλες είδαν τους φύλακες να κάθονται αmicroέριmicroνοι στα τείχη Άρχισαν τότε να τρέχουν προς τις άλλες πύλες Και κει τα ίδια Κι όταν έφθασαν στον γιαλό της λίmicroνης κι άρχισαν να τους κοροϊδεύουν οι φύλακες ανέπνευσαν microε ανακούφιση γιατί δεν ήταν δυνατό οι εχθροί να πετάξουν από τον ουρανό Λένε πως ίσως αιτία ήταν microία λιτανεία που γινόταν microε την εικόνα της Θεοmicroήτορος microπροστά και πλήθος γυναικών που ακολουθούσε και που φώναζαν δυνατά δεήσεις και microε ολοφυρmicroούς παρακαλούσαν την Παναγία να τους σώσει από τους Τούρκους και τους Τατάρους Κι όσοι άκουσαν από microακριά τις κραυγές αυτές νόmicroισαν πως πράγmicroατι microπήκαν οι Τάταροι στην πόλη Γεώργιος Παχυmicroέρης ΙΙΙ 28 τ Ι σσ 317-323 (Φεβρουάριος 1265)

στη φυσική δύναmicroη και την ευφυΐαhellip Και τον προκαλούσε στο εγχείρηmicroα αυτό τόσο η αδυναmicroία της Κωνσταντινούπολης που ήταν από παντού διασπασmicroένη και χρειαζόταν πολύ χρόνο να ανορθωθεί αλλά και του αυτοκράτορα η δεινότητα να επινοεί καινούρ-για πράγmicroατα και να τα κάνει πράξη microε πολύ microεγάλη γρηγοράδα Αυτό ήταν που τον λυπούσε και τον τρόmicroαζεhellip Αλλά καmicroιά από τις ενέργειες εκείνων εναντίον των Ρωmicroαίων (Ελλήνων) ούτε του Παλαιολόγου εναντίον των Λατίνων έφθανε σε αίσιο τέλος Γιατί η ισχύς και των δύο ήταν για microακρό διάστηmicroα ισόρροπη ώστε καλώς βγήκε η φήmicroη πως αν τέτοιος αυτοκράτορας δεν διηύθυνε τις υποθέσεις των Ελλήνων εύκολα θα είχε υποκύ-ψει η αυτοκρατορία στον βασιλιά της Ιταλίας Κάρολο Αλλά και το αντίστροφο πως αν δεν κατηύθυνε τα ιταλικά πράγmicroατα τέτοιος βασιλιάς η ηγεmicroονία της Ιταλίας εύκολα θα περιερχόταν στον αυτοκράτοραhellip Γιrsquo αυτό όλα τα χρόνια της ζωής του ο Κάρολος δεν έπαψε να επιβουλεύεται και να πολεmicroά τους Ρωmicroαίους Αλλά αποτύχαινε από τα γρήγορα αντίmicroετρα και τις αντεπιθέσεις του αυτοκράτοραraquoΝικηφόρος Γρηγοράς 1233-1241 14416-14520 (έκδ Βόννης)

Διαmicroαρτυρία του λογίου Μανουήλ Μοσχόπουλου που κατηγορήθηκε για συνωmicroοσία και φυλακίστηκε (1305-1306) Με επιστολές του α) προς τον microεγάλο λογοθέτη Ακροπολίτη και β) τον λογοθέτη του γενικού Μετοχίτη διεκτραγωδεί τις συνθήκες φυλάκισής του α) Και παθαίνω όσα δεν πάσχει ούτε ο χειρότερος των κακούργων αν και διαφορετικά πρόσταξε ο ένδοξος αυτοκράτορας όταν έγινε το δικαστήριο και δεν βρέθηκα ένοχος για καmicroιά από εκείνες τις ποταπές υποθέσεις Διέταξε επίσης να microου επιστραφούν τα ενδύmicroατά microουhellip Κι έχουmicroε εδώ Σικελιώτες και Ισmicroαηλίτες κλέφτες και φονιάδες κανέ-νας τους όmicroως δεν περνά πιο άθλια από microένα Γιατί ο βάρβαρος που γυρίζει εδώ κι εκεί microε το όνοmicroα του Χριστού στα χείλη και κουβαλάει διπλό σακούλι επιστρέφει φέρνοντας πολλών ηmicroερών τροφή Και οι Ισmicroαηλίτες που είναι ανακατεmicroένοι σε πανουργίες τους τρέφουν οι Ιταλοί Και καθένας microε τον έναν ή τον άλλο τρόπο πορεύεται Εγώ όmicroως έmicroεινα έρηmicroος από όλους τους συγγενείς κι αν είναι και κανένας φίλος φοβάται microη τον δουν microε κάποιον που δυσαρέστησε τον αυτοκράτοραhellip Και δεν microε νοιάζει για τη φυλακή και τις αλυσίδες και τα σίδερα στα πόδια Αυτό που νοιάζοmicroαι είναι να ζω και να

αναπνέω γιατί η microια συmicroφορά σκεπάζει την άλλη η πείνα τη φυλακή Πολιορκούmicroαι από την πείνα την αρρώστια και τη γύmicroνια και όλα τα κακά που microου rsquoφερε ο microέγας διοικητής Και ενώ ο ένδοξος αυτοκράτορας microε ελεεί και συγχωρεί αυτός εδώ microε αδικεί και οργίζε-ταιhellip Σε σένα κάνω την αναφορά ζητώ ψωmicroίhellipβ) hellip Και πεθαίνω κάθε microέραhellip Χάνοmicroαι γυmicroνός και έρηmicroος χωρίς να microε βοηθάει κανέναςhellip Και ζω όχι ένα θάνατο αλλά πολ-λούς Και αίτιοι είναι αυτοί που microε ξεγύmicroνωσαν στην καρδιά του χειmicroώνα όταν η υγρή φύση πάγωνε από το δριmicroύ ψύχος αντίθετα προς τις προσταγές του αυτοκράτορα Και microrsquo έκλεισαν στη φυλακή και την αποmicroόνωση για να microη γίνοmicroαι οχληρός microε τις κραυγές microου και τις επικλήσεις για το πρόσταγmicroα του αυτοκράτορα Συ που κατέχεις την πρώτη θέση κοντά στον αυτοκράτορα λυπήσου έναν φτωχό άνθρωπο που αξίζει το έλεοςhellip που ζητεί ρούχα και ψωmicroίSevcenko The Imprisonment of Manuel Moschopulos in the year 1305 or 1306 Speculum 27 (1952) 1384 κε 14018 κε

Ο πατριάρχης Αθανάσιος Α (1289-93 1303-130910) αυστηρός και ασκητικός ιεράρ-χης προσκαλεί microε επιστολή του τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Βrsquo να προσέλθει στην Αγία Σοφία κατά την εορτή της Κοιmicroήσεως της Θεοτόκου εκφράζεται όmicroως αρνητικά για τις κυρίες της αριστοκρατίας που έρχονται στην εκκλησία για να επιδειχθούν laquoΗ εκκλησία θrsquo ανοίξει διάπλατα όλες τις πύλες της για να υποδεχθεί εσένα τον υιό της ακόmicroη και στα κατηχουmicroενεία τον γυναικωνίτη αν το διατάξεις Νοmicroίζω όmicroως ότι πρέπει να αρνη-θούmicroε να επιτρέψουmicroε εκεί την είσοδο στις ευγενείς κυρίες γιατί δεν έρχονται από ευλάβεια και από δίψα για προσευχή και αγιασmicroό microε την ευκαιρία της εορτής αλλά για να φουσκώσουν από περηφάνεια και επίδειξη ndash για να microην πω και για να προκαλέσουν φιλήδονα βλέmicromicroατα Και δεν έρχονται microε ταπείνωση που προσελκύει το έλεος αλλά microε έπαρση και θράσος γεmicroάτες χρυσάφια και διαmicroάντια για να επιδείξουν τα φορέmicroατά τους ξεχνώντας ότι ο εξωτερικός καλλωπισmicroός και όχι αυτός που προέρχεται από microέσα δεν επαινείται ούτε και όταν επιδιώκει κανείς την οmicroορφιά microε βαψίmicroατα Ακόmicroη επιδι-ώκουν να microη στέκονται microε τον υπόλοιπο λαό για να προσευχηθούν αλλά στέκονται από ψηλά και από τα προσκυνήmicroατα ακόmicroη Αν όmicroως θελήσουν να microπουν να προσκυνήσουν

και να σταθούν microαζί microε τον υπόλοιπο ορθόδοξο λαόhellip microε ταπεινό φρόνηmicroαhellip τότε θα ανοίξει η εκκλησία και γιrsquo αυτές τις πύλες τηςraquo

Πώς βρέθηκε ο σκελετός του Βασιλείου Βrsquo Βουλγαροκτόνου στο Έβδοmicroον

Σύmicroφωνα microε την περιγραφή του Γεωργίου Παχυmicroέρη (ΙΙ21 τ Ι σ 175-6) κάποιοι άρχο-ντες του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου καθώς περιδιάβαιναν έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας έφθασαν εκεί όπου ήταν κάποτε η microονή του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοmicroον microπήκαν microέσα στον ερειπωmicroένο ναό που χρησίmicroευε για σταύλος και θαύmicroα-ζαν microέσα από τα λείψανα την οmicroορφιά που κάποτε είχε ο ναός Ξαφνικά σε microια γωνιά βλέπουν όρθιο τον σκελετό ενός άνδρα από χρόνια πεθαmicroένον ολόκληρο γυmicroνό από την κεφαλή ως τα πόδια Και είχε στο στόmicroα του ένα καλάmicroι για σουραύλι που του rsquoχαν βάλει οι βοσκοί για να τον περιπαίξουν Κι ενώ απορούσαν τίνος να rsquoταν ο σκελε-τός βλέπουν δίπλα από δεξιά το κενοτάφιο και γραmicromicroένους σrsquo αυτό κάποιους στίχους Όπως δήλωναν τα γράmicromicroατα ήταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος Όταν επέστρεψαν και αφηγήθηκαν στον αυτοκράτορα όσα είδαν αmicroέσως εκείνος έστειλε χρυσοϋφασmicroένα microεταξωτά πέπλα υmicroνωδούς και πολλούς άρχοντες και microε microεγάλη τιmicroή και ποmicroπή έγινε η ανακοmicroιδή του λειψάνου σε πολυτελή θήκη στον Γαλατάhellip Και πρόσταξε τον αδελφό του τον σεβαστοκράτορα να τοποθετήσει το κιβώτιο στη σκηνή του microε τα χρυσά πέπλα και ακοίmicroητο φως δίπλα στο στρώmicroα του αποδίδοντας τις δέουσες τιmicroές Όταν ανα-χώρησαν για τη Σηλυβρία το εναπέθεσαν microε τιmicroή και λαmicroπρότητα στη microονή του Σωτή-ροςΟι στίχοι της επιγραφής διασώθηκαν στον κώδικα Parisinus graecus 1759 και δηmicroοσιεύ-τηκαν Από την περιγραφή του Παχυmicroέρη εmicroπνεύστηκε ο Κωστής Παλαmicroάς τη laquoΦλογέρα του ΒασιλιάraquoA-M Talbot Αθανασίου Αrsquo επιστ αρ 45 σ 94

Ο Νικηφόρος Γρηγοράς επιχειρεί microία σύγκριση των δύο microεγάλων αντιπάλων του Καρόλου Αrsquo Ανδεγαυού και του αυτοκράτορα των Ρωmicroαίων Μιχαήλ Ηrsquo Παλαιολόγου

laquoΟ Βαλδουίνος όταν έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και ήλθε στην Ιταλία συmicroφώ-νησε microε τον ρήγα της Ιταλίας Κάρολο αν συmicromicroαχούσε microαζί του να παντρέψει τον γιο του microε τη θυγατέρα εκείνου και να δώσει για προίκα την Κωνσταντινούπολη που την είχε χάσει Εκείνος (ο Κάρολος) λοιπόν δέχτηκε την υπόσχεση αυτή σαν σπέρmicroα στην καρδιά του και άρχισε να έχει όχι και microικρές φιλοδοξίες Ονειρευόταν λοιπόν πως αν γινόταν κύριος της Κωνσταντινούπολης θα ανάσταινε την microοναρχία του Ιουλίου Καίσαρα και του Αυγούστου Γιατί ήταν ικανός όχι microόνον να σχεδιάζει τα δέοντα αλλά και πάρα πολύ εύκολα να microετατρέπει τη σκέψη σε πράξη Και ξεπερνούσε όλους τους προκατόχους του

παρά microόνο να τα laquoπιάνειraquo Κι έτρεχαν οπλισmicroένοι σrsquo όλη την πόλη ενώ δεν έβλεπαν τίποτε από αυτά που λέγονταν παρά microόνον άκουγαν τους θρήνους και οδυρmicroούς και στεναγmicroούς σαν να είχε παρθεί η πόλη Τότε και εχθροί που κρατούνταν στις φυλακές της Νίκαιας όταν είδαν την ταραχή όχι γιατί είδαν τους εχθρούς να έχουν microπει και να έχουν γίνει κύριοι της πόλης αλλά από τον θόρυβο των κατοίκων ελευθερώθηκαν από τα δεσmicroά κι άρχισαν κι αυτοί να τρέχουν Κι όταν ο κόσmicroος έφτασε στις πύλες είδαν τους φύλακες να κάθονται αmicroέριmicroνοι στα τείχη Άρχισαν τότε να τρέχουν προς τις άλλες πύλες Και κει τα ίδια Κι όταν έφθασαν στον γιαλό της λίmicroνης κι άρχισαν να τους κοροϊδεύουν οι φύλακες ανέπνευσαν microε ανακούφιση γιατί δεν ήταν δυνατό οι εχθροί να πετάξουν από τον ουρανό Λένε πως ίσως αιτία ήταν microία λιτανεία που γινόταν microε την εικόνα της Θεοmicroήτορος microπροστά και πλήθος γυναικών που ακολουθούσε και που φώναζαν δυνατά δεήσεις και microε ολοφυρmicroούς παρακαλούσαν την Παναγία να τους σώσει από τους Τούρκους και τους Τατάρους Κι όσοι άκουσαν από microακριά τις κραυγές αυτές νόmicroισαν πως πράγmicroατι microπήκαν οι Τάταροι στην πόλη Γεώργιος Παχυmicroέρης ΙΙΙ 28 τ Ι σσ 317-323 (Φεβρουάριος 1265)

στη φυσική δύναmicroη και την ευφυΐαhellip Και τον προκαλούσε στο εγχείρηmicroα αυτό τόσο η αδυναmicroία της Κωνσταντινούπολης που ήταν από παντού διασπασmicroένη και χρειαζόταν πολύ χρόνο να ανορθωθεί αλλά και του αυτοκράτορα η δεινότητα να επινοεί καινούρ-για πράγmicroατα και να τα κάνει πράξη microε πολύ microεγάλη γρηγοράδα Αυτό ήταν που τον λυπούσε και τον τρόmicroαζεhellip Αλλά καmicroιά από τις ενέργειες εκείνων εναντίον των Ρωmicroαίων (Ελλήνων) ούτε του Παλαιολόγου εναντίον των Λατίνων έφθανε σε αίσιο τέλος Γιατί η ισχύς και των δύο ήταν για microακρό διάστηmicroα ισόρροπη ώστε καλώς βγήκε η φήmicroη πως αν τέτοιος αυτοκράτορας δεν διηύθυνε τις υποθέσεις των Ελλήνων εύκολα θα είχε υποκύ-ψει η αυτοκρατορία στον βασιλιά της Ιταλίας Κάρολο Αλλά και το αντίστροφο πως αν δεν κατηύθυνε τα ιταλικά πράγmicroατα τέτοιος βασιλιάς η ηγεmicroονία της Ιταλίας εύκολα θα περιερχόταν στον αυτοκράτοραhellip Γιrsquo αυτό όλα τα χρόνια της ζωής του ο Κάρολος δεν έπαψε να επιβουλεύεται και να πολεmicroά τους Ρωmicroαίους Αλλά αποτύχαινε από τα γρήγορα αντίmicroετρα και τις αντεπιθέσεις του αυτοκράτοραraquoΝικηφόρος Γρηγοράς 1233-1241 14416-14520 (έκδ Βόννης)

Διαmicroαρτυρία του λογίου Μανουήλ Μοσχόπουλου που κατηγορήθηκε για συνωmicroοσία και φυλακίστηκε (1305-1306) Με επιστολές του α) προς τον microεγάλο λογοθέτη Ακροπολίτη και β) τον λογοθέτη του γενικού Μετοχίτη διεκτραγωδεί τις συνθήκες φυλάκισής του α) Και παθαίνω όσα δεν πάσχει ούτε ο χειρότερος των κακούργων αν και διαφορετικά πρόσταξε ο ένδοξος αυτοκράτορας όταν έγινε το δικαστήριο και δεν βρέθηκα ένοχος για καmicroιά από εκείνες τις ποταπές υποθέσεις Διέταξε επίσης να microου επιστραφούν τα ενδύmicroατά microουhellip Κι έχουmicroε εδώ Σικελιώτες και Ισmicroαηλίτες κλέφτες και φονιάδες κανέ-νας τους όmicroως δεν περνά πιο άθλια από microένα Γιατί ο βάρβαρος που γυρίζει εδώ κι εκεί microε το όνοmicroα του Χριστού στα χείλη και κουβαλάει διπλό σακούλι επιστρέφει φέρνοντας πολλών ηmicroερών τροφή Και οι Ισmicroαηλίτες που είναι ανακατεmicroένοι σε πανουργίες τους τρέφουν οι Ιταλοί Και καθένας microε τον έναν ή τον άλλο τρόπο πορεύεται Εγώ όmicroως έmicroεινα έρηmicroος από όλους τους συγγενείς κι αν είναι και κανένας φίλος φοβάται microη τον δουν microε κάποιον που δυσαρέστησε τον αυτοκράτοραhellip Και δεν microε νοιάζει για τη φυλακή και τις αλυσίδες και τα σίδερα στα πόδια Αυτό που νοιάζοmicroαι είναι να ζω και να

αναπνέω γιατί η microια συmicroφορά σκεπάζει την άλλη η πείνα τη φυλακή Πολιορκούmicroαι από την πείνα την αρρώστια και τη γύmicroνια και όλα τα κακά που microου rsquoφερε ο microέγας διοικητής Και ενώ ο ένδοξος αυτοκράτορας microε ελεεί και συγχωρεί αυτός εδώ microε αδικεί και οργίζε-ταιhellip Σε σένα κάνω την αναφορά ζητώ ψωmicroίhellipβ) hellip Και πεθαίνω κάθε microέραhellip Χάνοmicroαι γυmicroνός και έρηmicroος χωρίς να microε βοηθάει κανέναςhellip Και ζω όχι ένα θάνατο αλλά πολ-λούς Και αίτιοι είναι αυτοί που microε ξεγύmicroνωσαν στην καρδιά του χειmicroώνα όταν η υγρή φύση πάγωνε από το δριmicroύ ψύχος αντίθετα προς τις προσταγές του αυτοκράτορα Και microrsquo έκλεισαν στη φυλακή και την αποmicroόνωση για να microη γίνοmicroαι οχληρός microε τις κραυγές microου και τις επικλήσεις για το πρόσταγmicroα του αυτοκράτορα Συ που κατέχεις την πρώτη θέση κοντά στον αυτοκράτορα λυπήσου έναν φτωχό άνθρωπο που αξίζει το έλεοςhellip που ζητεί ρούχα και ψωmicroίSevcenko The Imprisonment of Manuel Moschopulos in the year 1305 or 1306 Speculum 27 (1952) 1384 κε 14018 κε

Ο πατριάρχης Αθανάσιος Α (1289-93 1303-130910) αυστηρός και ασκητικός ιεράρ-χης προσκαλεί microε επιστολή του τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Βrsquo να προσέλθει στην Αγία Σοφία κατά την εορτή της Κοιmicroήσεως της Θεοτόκου εκφράζεται όmicroως αρνητικά για τις κυρίες της αριστοκρατίας που έρχονται στην εκκλησία για να επιδειχθούν laquoΗ εκκλησία θrsquo ανοίξει διάπλατα όλες τις πύλες της για να υποδεχθεί εσένα τον υιό της ακόmicroη και στα κατηχουmicroενεία τον γυναικωνίτη αν το διατάξεις Νοmicroίζω όmicroως ότι πρέπει να αρνη-θούmicroε να επιτρέψουmicroε εκεί την είσοδο στις ευγενείς κυρίες γιατί δεν έρχονται από ευλάβεια και από δίψα για προσευχή και αγιασmicroό microε την ευκαιρία της εορτής αλλά για να φουσκώσουν από περηφάνεια και επίδειξη ndash για να microην πω και για να προκαλέσουν φιλήδονα βλέmicromicroατα Και δεν έρχονται microε ταπείνωση που προσελκύει το έλεος αλλά microε έπαρση και θράσος γεmicroάτες χρυσάφια και διαmicroάντια για να επιδείξουν τα φορέmicroατά τους ξεχνώντας ότι ο εξωτερικός καλλωπισmicroός και όχι αυτός που προέρχεται από microέσα δεν επαινείται ούτε και όταν επιδιώκει κανείς την οmicroορφιά microε βαψίmicroατα Ακόmicroη επιδι-ώκουν να microη στέκονται microε τον υπόλοιπο λαό για να προσευχηθούν αλλά στέκονται από ψηλά και από τα προσκυνήmicroατα ακόmicroη Αν όmicroως θελήσουν να microπουν να προσκυνήσουν

και να σταθούν microαζί microε τον υπόλοιπο ορθόδοξο λαόhellip microε ταπεινό φρόνηmicroαhellip τότε θα ανοίξει η εκκλησία και γιrsquo αυτές τις πύλες τηςraquo

Πώς βρέθηκε ο σκελετός του Βασιλείου Βrsquo Βουλγαροκτόνου στο Έβδοmicroον

Σύmicroφωνα microε την περιγραφή του Γεωργίου Παχυmicroέρη (ΙΙ21 τ Ι σ 175-6) κάποιοι άρχο-ντες του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου καθώς περιδιάβαιναν έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας έφθασαν εκεί όπου ήταν κάποτε η microονή του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοmicroον microπήκαν microέσα στον ερειπωmicroένο ναό που χρησίmicroευε για σταύλος και θαύmicroα-ζαν microέσα από τα λείψανα την οmicroορφιά που κάποτε είχε ο ναός Ξαφνικά σε microια γωνιά βλέπουν όρθιο τον σκελετό ενός άνδρα από χρόνια πεθαmicroένον ολόκληρο γυmicroνό από την κεφαλή ως τα πόδια Και είχε στο στόmicroα του ένα καλάmicroι για σουραύλι που του rsquoχαν βάλει οι βοσκοί για να τον περιπαίξουν Κι ενώ απορούσαν τίνος να rsquoταν ο σκελε-τός βλέπουν δίπλα από δεξιά το κενοτάφιο και γραmicromicroένους σrsquo αυτό κάποιους στίχους Όπως δήλωναν τα γράmicromicroατα ήταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος Όταν επέστρεψαν και αφηγήθηκαν στον αυτοκράτορα όσα είδαν αmicroέσως εκείνος έστειλε χρυσοϋφασmicroένα microεταξωτά πέπλα υmicroνωδούς και πολλούς άρχοντες και microε microεγάλη τιmicroή και ποmicroπή έγινε η ανακοmicroιδή του λειψάνου σε πολυτελή θήκη στον Γαλατάhellip Και πρόσταξε τον αδελφό του τον σεβαστοκράτορα να τοποθετήσει το κιβώτιο στη σκηνή του microε τα χρυσά πέπλα και ακοίmicroητο φως δίπλα στο στρώmicroα του αποδίδοντας τις δέουσες τιmicroές Όταν ανα-χώρησαν για τη Σηλυβρία το εναπέθεσαν microε τιmicroή και λαmicroπρότητα στη microονή του Σωτή-ροςΟι στίχοι της επιγραφής διασώθηκαν στον κώδικα Parisinus graecus 1759 και δηmicroοσιεύ-τηκαν Από την περιγραφή του Παχυmicroέρη εmicroπνεύστηκε ο Κωστής Παλαmicroάς τη laquoΦλογέρα του ΒασιλιάraquoA-M Talbot Αθανασίου Αrsquo επιστ αρ 45 σ 94

στη φυσική δύναmicroη και την ευφυΐαhellip Και τον προκαλούσε στο εγχείρηmicroα αυτό τόσο η αδυναmicroία της Κωνσταντινούπολης που ήταν από παντού διασπασmicroένη και χρειαζόταν πολύ χρόνο να ανορθωθεί αλλά και του αυτοκράτορα η δεινότητα να επινοεί καινούρ-για πράγmicroατα και να τα κάνει πράξη microε πολύ microεγάλη γρηγοράδα Αυτό ήταν που τον λυπούσε και τον τρόmicroαζεhellip Αλλά καmicroιά από τις ενέργειες εκείνων εναντίον των Ρωmicroαίων (Ελλήνων) ούτε του Παλαιολόγου εναντίον των Λατίνων έφθανε σε αίσιο τέλος Γιατί η ισχύς και των δύο ήταν για microακρό διάστηmicroα ισόρροπη ώστε καλώς βγήκε η φήmicroη πως αν τέτοιος αυτοκράτορας δεν διηύθυνε τις υποθέσεις των Ελλήνων εύκολα θα είχε υποκύ-ψει η αυτοκρατορία στον βασιλιά της Ιταλίας Κάρολο Αλλά και το αντίστροφο πως αν δεν κατηύθυνε τα ιταλικά πράγmicroατα τέτοιος βασιλιάς η ηγεmicroονία της Ιταλίας εύκολα θα περιερχόταν στον αυτοκράτοραhellip Γιrsquo αυτό όλα τα χρόνια της ζωής του ο Κάρολος δεν έπαψε να επιβουλεύεται και να πολεmicroά τους Ρωmicroαίους Αλλά αποτύχαινε από τα γρήγορα αντίmicroετρα και τις αντεπιθέσεις του αυτοκράτοραraquoΝικηφόρος Γρηγοράς 1233-1241 14416-14520 (έκδ Βόννης)

Διαmicroαρτυρία του λογίου Μανουήλ Μοσχόπουλου που κατηγορήθηκε για συνωmicroοσία και φυλακίστηκε (1305-1306) Με επιστολές του α) προς τον microεγάλο λογοθέτη Ακροπολίτη και β) τον λογοθέτη του γενικού Μετοχίτη διεκτραγωδεί τις συνθήκες φυλάκισής του α) Και παθαίνω όσα δεν πάσχει ούτε ο χειρότερος των κακούργων αν και διαφορετικά πρόσταξε ο ένδοξος αυτοκράτορας όταν έγινε το δικαστήριο και δεν βρέθηκα ένοχος για καmicroιά από εκείνες τις ποταπές υποθέσεις Διέταξε επίσης να microου επιστραφούν τα ενδύmicroατά microουhellip Κι έχουmicroε εδώ Σικελιώτες και Ισmicroαηλίτες κλέφτες και φονιάδες κανέ-νας τους όmicroως δεν περνά πιο άθλια από microένα Γιατί ο βάρβαρος που γυρίζει εδώ κι εκεί microε το όνοmicroα του Χριστού στα χείλη και κουβαλάει διπλό σακούλι επιστρέφει φέρνοντας πολλών ηmicroερών τροφή Και οι Ισmicroαηλίτες που είναι ανακατεmicroένοι σε πανουργίες τους τρέφουν οι Ιταλοί Και καθένας microε τον έναν ή τον άλλο τρόπο πορεύεται Εγώ όmicroως έmicroεινα έρηmicroος από όλους τους συγγενείς κι αν είναι και κανένας φίλος φοβάται microη τον δουν microε κάποιον που δυσαρέστησε τον αυτοκράτοραhellip Και δεν microε νοιάζει για τη φυλακή και τις αλυσίδες και τα σίδερα στα πόδια Αυτό που νοιάζοmicroαι είναι να ζω και να

αναπνέω γιατί η microια συmicroφορά σκεπάζει την άλλη η πείνα τη φυλακή Πολιορκούmicroαι από την πείνα την αρρώστια και τη γύmicroνια και όλα τα κακά που microου rsquoφερε ο microέγας διοικητής Και ενώ ο ένδοξος αυτοκράτορας microε ελεεί και συγχωρεί αυτός εδώ microε αδικεί και οργίζε-ταιhellip Σε σένα κάνω την αναφορά ζητώ ψωmicroίhellipβ) hellip Και πεθαίνω κάθε microέραhellip Χάνοmicroαι γυmicroνός και έρηmicroος χωρίς να microε βοηθάει κανέναςhellip Και ζω όχι ένα θάνατο αλλά πολ-λούς Και αίτιοι είναι αυτοί που microε ξεγύmicroνωσαν στην καρδιά του χειmicroώνα όταν η υγρή φύση πάγωνε από το δριmicroύ ψύχος αντίθετα προς τις προσταγές του αυτοκράτορα Και microrsquo έκλεισαν στη φυλακή και την αποmicroόνωση για να microη γίνοmicroαι οχληρός microε τις κραυγές microου και τις επικλήσεις για το πρόσταγmicroα του αυτοκράτορα Συ που κατέχεις την πρώτη θέση κοντά στον αυτοκράτορα λυπήσου έναν φτωχό άνθρωπο που αξίζει το έλεοςhellip που ζητεί ρούχα και ψωmicroίSevcenko The Imprisonment of Manuel Moschopulos in the year 1305 or 1306 Speculum 27 (1952) 1384 κε 14018 κε

Ο πατριάρχης Αθανάσιος Α (1289-93 1303-130910) αυστηρός και ασκητικός ιεράρ-χης προσκαλεί microε επιστολή του τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Βrsquo να προσέλθει στην Αγία Σοφία κατά την εορτή της Κοιmicroήσεως της Θεοτόκου εκφράζεται όmicroως αρνητικά για τις κυρίες της αριστοκρατίας που έρχονται στην εκκλησία για να επιδειχθούν laquoΗ εκκλησία θrsquo ανοίξει διάπλατα όλες τις πύλες της για να υποδεχθεί εσένα τον υιό της ακόmicroη και στα κατηχουmicroενεία τον γυναικωνίτη αν το διατάξεις Νοmicroίζω όmicroως ότι πρέπει να αρνη-θούmicroε να επιτρέψουmicroε εκεί την είσοδο στις ευγενείς κυρίες γιατί δεν έρχονται από ευλάβεια και από δίψα για προσευχή και αγιασmicroό microε την ευκαιρία της εορτής αλλά για να φουσκώσουν από περηφάνεια και επίδειξη ndash για να microην πω και για να προκαλέσουν φιλήδονα βλέmicromicroατα Και δεν έρχονται microε ταπείνωση που προσελκύει το έλεος αλλά microε έπαρση και θράσος γεmicroάτες χρυσάφια και διαmicroάντια για να επιδείξουν τα φορέmicroατά τους ξεχνώντας ότι ο εξωτερικός καλλωπισmicroός και όχι αυτός που προέρχεται από microέσα δεν επαινείται ούτε και όταν επιδιώκει κανείς την οmicroορφιά microε βαψίmicroατα Ακόmicroη επιδι-ώκουν να microη στέκονται microε τον υπόλοιπο λαό για να προσευχηθούν αλλά στέκονται από ψηλά και από τα προσκυνήmicroατα ακόmicroη Αν όmicroως θελήσουν να microπουν να προσκυνήσουν

και να σταθούν microαζί microε τον υπόλοιπο ορθόδοξο λαόhellip microε ταπεινό φρόνηmicroαhellip τότε θα ανοίξει η εκκλησία και γιrsquo αυτές τις πύλες τηςraquo

Πώς βρέθηκε ο σκελετός του Βασιλείου Βrsquo Βουλγαροκτόνου στο Έβδοmicroον

Σύmicroφωνα microε την περιγραφή του Γεωργίου Παχυmicroέρη (ΙΙ21 τ Ι σ 175-6) κάποιοι άρχο-ντες του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου καθώς περιδιάβαιναν έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας έφθασαν εκεί όπου ήταν κάποτε η microονή του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοmicroον microπήκαν microέσα στον ερειπωmicroένο ναό που χρησίmicroευε για σταύλος και θαύmicroα-ζαν microέσα από τα λείψανα την οmicroορφιά που κάποτε είχε ο ναός Ξαφνικά σε microια γωνιά βλέπουν όρθιο τον σκελετό ενός άνδρα από χρόνια πεθαmicroένον ολόκληρο γυmicroνό από την κεφαλή ως τα πόδια Και είχε στο στόmicroα του ένα καλάmicroι για σουραύλι που του rsquoχαν βάλει οι βοσκοί για να τον περιπαίξουν Κι ενώ απορούσαν τίνος να rsquoταν ο σκελε-τός βλέπουν δίπλα από δεξιά το κενοτάφιο και γραmicromicroένους σrsquo αυτό κάποιους στίχους Όπως δήλωναν τα γράmicromicroατα ήταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος Όταν επέστρεψαν και αφηγήθηκαν στον αυτοκράτορα όσα είδαν αmicroέσως εκείνος έστειλε χρυσοϋφασmicroένα microεταξωτά πέπλα υmicroνωδούς και πολλούς άρχοντες και microε microεγάλη τιmicroή και ποmicroπή έγινε η ανακοmicroιδή του λειψάνου σε πολυτελή θήκη στον Γαλατάhellip Και πρόσταξε τον αδελφό του τον σεβαστοκράτορα να τοποθετήσει το κιβώτιο στη σκηνή του microε τα χρυσά πέπλα και ακοίmicroητο φως δίπλα στο στρώmicroα του αποδίδοντας τις δέουσες τιmicroές Όταν ανα-χώρησαν για τη Σηλυβρία το εναπέθεσαν microε τιmicroή και λαmicroπρότητα στη microονή του Σωτή-ροςΟι στίχοι της επιγραφής διασώθηκαν στον κώδικα Parisinus graecus 1759 και δηmicroοσιεύ-τηκαν Από την περιγραφή του Παχυmicroέρη εmicroπνεύστηκε ο Κωστής Παλαmicroάς τη laquoΦλογέρα του ΒασιλιάraquoA-M Talbot Αθανασίου Αrsquo επιστ αρ 45 σ 94

αναπνέω γιατί η microια συmicroφορά σκεπάζει την άλλη η πείνα τη φυλακή Πολιορκούmicroαι από την πείνα την αρρώστια και τη γύmicroνια και όλα τα κακά που microου rsquoφερε ο microέγας διοικητής Και ενώ ο ένδοξος αυτοκράτορας microε ελεεί και συγχωρεί αυτός εδώ microε αδικεί και οργίζε-ταιhellip Σε σένα κάνω την αναφορά ζητώ ψωmicroίhellipβ) hellip Και πεθαίνω κάθε microέραhellip Χάνοmicroαι γυmicroνός και έρηmicroος χωρίς να microε βοηθάει κανέναςhellip Και ζω όχι ένα θάνατο αλλά πολ-λούς Και αίτιοι είναι αυτοί που microε ξεγύmicroνωσαν στην καρδιά του χειmicroώνα όταν η υγρή φύση πάγωνε από το δριmicroύ ψύχος αντίθετα προς τις προσταγές του αυτοκράτορα Και microrsquo έκλεισαν στη φυλακή και την αποmicroόνωση για να microη γίνοmicroαι οχληρός microε τις κραυγές microου και τις επικλήσεις για το πρόσταγmicroα του αυτοκράτορα Συ που κατέχεις την πρώτη θέση κοντά στον αυτοκράτορα λυπήσου έναν φτωχό άνθρωπο που αξίζει το έλεοςhellip που ζητεί ρούχα και ψωmicroίSevcenko The Imprisonment of Manuel Moschopulos in the year 1305 or 1306 Speculum 27 (1952) 1384 κε 14018 κε

Ο πατριάρχης Αθανάσιος Α (1289-93 1303-130910) αυστηρός και ασκητικός ιεράρ-χης προσκαλεί microε επιστολή του τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Βrsquo να προσέλθει στην Αγία Σοφία κατά την εορτή της Κοιmicroήσεως της Θεοτόκου εκφράζεται όmicroως αρνητικά για τις κυρίες της αριστοκρατίας που έρχονται στην εκκλησία για να επιδειχθούν laquoΗ εκκλησία θrsquo ανοίξει διάπλατα όλες τις πύλες της για να υποδεχθεί εσένα τον υιό της ακόmicroη και στα κατηχουmicroενεία τον γυναικωνίτη αν το διατάξεις Νοmicroίζω όmicroως ότι πρέπει να αρνη-θούmicroε να επιτρέψουmicroε εκεί την είσοδο στις ευγενείς κυρίες γιατί δεν έρχονται από ευλάβεια και από δίψα για προσευχή και αγιασmicroό microε την ευκαιρία της εορτής αλλά για να φουσκώσουν από περηφάνεια και επίδειξη ndash για να microην πω και για να προκαλέσουν φιλήδονα βλέmicromicroατα Και δεν έρχονται microε ταπείνωση που προσελκύει το έλεος αλλά microε έπαρση και θράσος γεmicroάτες χρυσάφια και διαmicroάντια για να επιδείξουν τα φορέmicroατά τους ξεχνώντας ότι ο εξωτερικός καλλωπισmicroός και όχι αυτός που προέρχεται από microέσα δεν επαινείται ούτε και όταν επιδιώκει κανείς την οmicroορφιά microε βαψίmicroατα Ακόmicroη επιδι-ώκουν να microη στέκονται microε τον υπόλοιπο λαό για να προσευχηθούν αλλά στέκονται από ψηλά και από τα προσκυνήmicroατα ακόmicroη Αν όmicroως θελήσουν να microπουν να προσκυνήσουν

και να σταθούν microαζί microε τον υπόλοιπο ορθόδοξο λαόhellip microε ταπεινό φρόνηmicroαhellip τότε θα ανοίξει η εκκλησία και γιrsquo αυτές τις πύλες τηςraquo

Πώς βρέθηκε ο σκελετός του Βασιλείου Βrsquo Βουλγαροκτόνου στο Έβδοmicroον

Σύmicroφωνα microε την περιγραφή του Γεωργίου Παχυmicroέρη (ΙΙ21 τ Ι σ 175-6) κάποιοι άρχο-ντες του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου καθώς περιδιάβαιναν έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας έφθασαν εκεί όπου ήταν κάποτε η microονή του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοmicroον microπήκαν microέσα στον ερειπωmicroένο ναό που χρησίmicroευε για σταύλος και θαύmicroα-ζαν microέσα από τα λείψανα την οmicroορφιά που κάποτε είχε ο ναός Ξαφνικά σε microια γωνιά βλέπουν όρθιο τον σκελετό ενός άνδρα από χρόνια πεθαmicroένον ολόκληρο γυmicroνό από την κεφαλή ως τα πόδια Και είχε στο στόmicroα του ένα καλάmicroι για σουραύλι που του rsquoχαν βάλει οι βοσκοί για να τον περιπαίξουν Κι ενώ απορούσαν τίνος να rsquoταν ο σκελε-τός βλέπουν δίπλα από δεξιά το κενοτάφιο και γραmicromicroένους σrsquo αυτό κάποιους στίχους Όπως δήλωναν τα γράmicromicroατα ήταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος Όταν επέστρεψαν και αφηγήθηκαν στον αυτοκράτορα όσα είδαν αmicroέσως εκείνος έστειλε χρυσοϋφασmicroένα microεταξωτά πέπλα υmicroνωδούς και πολλούς άρχοντες και microε microεγάλη τιmicroή και ποmicroπή έγινε η ανακοmicroιδή του λειψάνου σε πολυτελή θήκη στον Γαλατάhellip Και πρόσταξε τον αδελφό του τον σεβαστοκράτορα να τοποθετήσει το κιβώτιο στη σκηνή του microε τα χρυσά πέπλα και ακοίmicroητο φως δίπλα στο στρώmicroα του αποδίδοντας τις δέουσες τιmicroές Όταν ανα-χώρησαν για τη Σηλυβρία το εναπέθεσαν microε τιmicroή και λαmicroπρότητα στη microονή του Σωτή-ροςΟι στίχοι της επιγραφής διασώθηκαν στον κώδικα Parisinus graecus 1759 και δηmicroοσιεύ-τηκαν Από την περιγραφή του Παχυmicroέρη εmicroπνεύστηκε ο Κωστής Παλαmicroάς τη laquoΦλογέρα του ΒασιλιάraquoA-M Talbot Αθανασίου Αrsquo επιστ αρ 45 σ 94

και να σταθούν microαζί microε τον υπόλοιπο ορθόδοξο λαόhellip microε ταπεινό φρόνηmicroαhellip τότε θα ανοίξει η εκκλησία και γιrsquo αυτές τις πύλες τηςraquo

Πώς βρέθηκε ο σκελετός του Βασιλείου Βrsquo Βουλγαροκτόνου στο Έβδοmicroον

Σύmicroφωνα microε την περιγραφή του Γεωργίου Παχυmicroέρη (ΙΙ21 τ Ι σ 175-6) κάποιοι άρχο-ντες του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου καθώς περιδιάβαιναν έξω από τα τείχη της Βασιλεύουσας έφθασαν εκεί όπου ήταν κάποτε η microονή του Ιωάννη του Θεολόγου στο Έβδοmicroον microπήκαν microέσα στον ερειπωmicroένο ναό που χρησίmicroευε για σταύλος και θαύmicroα-ζαν microέσα από τα λείψανα την οmicroορφιά που κάποτε είχε ο ναός Ξαφνικά σε microια γωνιά βλέπουν όρθιο τον σκελετό ενός άνδρα από χρόνια πεθαmicroένον ολόκληρο γυmicroνό από την κεφαλή ως τα πόδια Και είχε στο στόmicroα του ένα καλάmicroι για σουραύλι που του rsquoχαν βάλει οι βοσκοί για να τον περιπαίξουν Κι ενώ απορούσαν τίνος να rsquoταν ο σκελε-τός βλέπουν δίπλα από δεξιά το κενοτάφιο και γραmicromicroένους σrsquo αυτό κάποιους στίχους Όπως δήλωναν τα γράmicromicroατα ήταν ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος Όταν επέστρεψαν και αφηγήθηκαν στον αυτοκράτορα όσα είδαν αmicroέσως εκείνος έστειλε χρυσοϋφασmicroένα microεταξωτά πέπλα υmicroνωδούς και πολλούς άρχοντες και microε microεγάλη τιmicroή και ποmicroπή έγινε η ανακοmicroιδή του λειψάνου σε πολυτελή θήκη στον Γαλατάhellip Και πρόσταξε τον αδελφό του τον σεβαστοκράτορα να τοποθετήσει το κιβώτιο στη σκηνή του microε τα χρυσά πέπλα και ακοίmicroητο φως δίπλα στο στρώmicroα του αποδίδοντας τις δέουσες τιmicroές Όταν ανα-χώρησαν για τη Σηλυβρία το εναπέθεσαν microε τιmicroή και λαmicroπρότητα στη microονή του Σωτή-ροςΟι στίχοι της επιγραφής διασώθηκαν στον κώδικα Parisinus graecus 1759 και δηmicroοσιεύ-τηκαν Από την περιγραφή του Παχυmicroέρη εmicroπνεύστηκε ο Κωστής Παλαmicroάς τη laquoΦλογέρα του ΒασιλιάraquoA-M Talbot Αθανασίου Αrsquo επιστ αρ 45 σ 94