Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

1910 - 1940

Οι παλαιότεροιΗ δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα βρίσκει τον Παλαmicroά να έχει ολοκληρώσει τον πρώτο ποιητικό του κύκλο microε την Ασάλευτη Ζωή (1904) και να έχει περάσει στο δεύ-τερο microε τον Δωδεκάλογο του Γύφτου (1907) Το microεγαλόπνοο ποιητικό όραmicroα θα ολο-κληρωθεί το 1910 microε τη Φλογέρα του Βασιλιά Χωρισmicroένο επίσης σε δώδεκα λόγους το ποίηmicroα καταγράφει δοξαστικά τη λαmicroπρή περίοδο του Βυζαντίου επί Βασιλείου Β΄ Βουλγαροκτόνου Έναν χρόνο πριν είχαν εκδοθεί τα Σατιρικά Γυmicroνάσmicroατα Η σάτιρα της πολιτικής πραγmicroατικότητας είναι αmicroείλικτη καυστική χωρίς ευθυmicroογραφικές προ-θέσεις και προεκτάσεις ισοπεδωτική ndashεπειδή στοχεύει στην κάθαρση της νοσηρής ατmicroόσφαιρας στην πυρπόληση του παλαιού ώστε να ετοιmicroαστεί το έδαφος για το νέοΑπό το 1912 έως το 1928 η ποιητική φωνή του Παλαmicroά θα κινείται ανάmicroεσα σε λυρι-κούς και επικούς τόνους άλλοτε microε αναmicroνήσεις από τον γενέθλιο τόπο και τα παιδικά χρόνια και άλλοτε microε επινίκια άσmicroατα στους εθνικούς θριάmicroβους χωρίς να λείπουν και οι ζοφερές διαθέσεις εξαιτίας των πολιτικών αναταραχών και απογοητεύσεων (Οι Καηmicroοί της Λιmicroνοθάλασσας Η Πολιτεία και η microοναξιά Οι Βωmicroοί Τα Παράκαιρα Δειλοί και σκληροί στίχοι κά) Κοντά στο ποιητικό έργο η δηmicroοσιογραφική απασχόληση συχνά για λόγους βιοπορισmicroού κριτικά άρθρα σηmicroειώmicroατα ποικίλα σχόλια κείmicroενα προβληmicroατισmicroού δηmicroοσιευmicroένα σε εφηmicroερίδες και περιοδικά της εποχής συγκροτούν ένα εκτενέστατο corpus συχνά άνισης αξίας ωστόσο διαφωτιστικό για την εξέλιξη του παλαmicroικού στοχασmicroού και για την πνευmicroατική ατmicroόσφαιρα των καιρώνΕκτός από τον Παλαmicroά αρκετοί ακόmicroη από τους παλαιότερους παρουσιάζουν τώρα το microεγαλύτερο ή το αντιπροσωπευτικότερο microέρος του έργου τους ή κάνουν τις πρώτες τους εκδόσεις όπως ο Γρυπάρης microε τη συλλογή Σκαραβαίοι και Τερρακότες (1919) και

Το εξώφυλλο του έργου του Κωστή Παλαmicroά laquoΔωδεκάλογος

Τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα ο Παλαmicroάς έχει ολο-

ο Λάmicroπρος Πορφύρας microε τις Σκιές (1920) Σηmicroαντικότερος για τη γόνιmicroη διασταύρωση του παρηκmicroασmicroένου ροmicroαντισmicroού microε τον συmicroβολισmicroό αλλά και για την επίδρασή του στους νεοροmicroαντικούς και νεοσυmicroβολιστές ποιητές είναι ο Μιλτιάδης Μαλακάσης που εκδίδει την τέταρτη ποιητική του συλλογή (Ασφόδελοι 1918) και τα τρία ποιή-microατα που ο ίδιος θα ξεχωρίσει αργότερα ως τα καλύτερά του (Ο Μπαταριάς Ο Τάκη Πλούmicroας Ο Μπάυρον 1920) Αν την εποχή αυτή οι ποιητές της γενιάς του 1880 κινούνται λίγο-πολύ στο πλαίσιο που έχει οριστεί κατά τις προηγούmicroενες δεκαετίες στην πεζογραφία διαπιστώνονται σηmicroαντικότερες αποκλίσεις Σταδιακά παρατηρείται η τάση να microειωθεί το ηθογραφικό στοιχείο ή να προσλάβει διαφορετικές λειτουργίες Μπορεί ο Κονδυλάκης να εκδίδει ηθογραφικά έργα το 1916 (Ο Πατούχας και Όταν ήmicroουν δάσκαλος) όmicroως ήδη άλλοι πε-ζογράφοι της γενιάς του έχουν microετακινηθεί από τον αγροτικό κόσmicroο και την ύπαιθρο στο χώρο της πόλης Κατά κοινή οmicroολογία υπεύθυνος γιrsquo αυτή τη microετακίνηση είναι ο Γρηγόριος Ξενόπουλος που αυτήν την εποχή εκδίδει τα καλύτερά του microυθιστορήmicroατα (Πλούσιοι και Φτωχοί 1919 Τίmicroιοι και άτιmicroοι 1925) Το τεράστιο σε ποσότητα πεζο-γραφικό του έργο (15 συλλογές διηγηmicroάτων και 86 microυθιστορήmicroατα) εκτείνεται από το 1885 microέχρι το 1945 Ο συγγραφέας ξεκινά microε ροmicroαντικές προϋποθέσεις περνά στο στάδιο του ηθογραφικού διηγήmicroατος για να καταλήξει στο ρεαλιστικό microυθιστόρηmicroα και να γίνει έτσι ο θεmicroελιωτής του αστικού microυθιστορήmicroατος στην Ελλάδα Η αστική ηθική η κοινωνική ευπρέπεια η αίσθηση του microετρηmicroένου το ιδανικό της microεσότητας microε κάθε δυνατή έννοια συγκροτούν το κλίmicroα και την ατmicroόσφαιρα των έργων του Από τη σκοπιά microιας προοδευτικής πεζογραφίας κοινωνικού προβληmicroατισmicroού ο Ξενόπουλος θα microπορούσε να χαρακτηριστεί συντηρητικός σε σχέση όmicroως microε τη microεγαλόστοmicroη ρη-τορεία των παρηκmicroασmicroένων λαϊκών ροmicroαντικών microυθιστορηmicroάτων το έργο του παρέχει την αναγκαία προσγείωση και τη νηφάλια προσέγγιση της πραγmicroατικότητας Φυσικά η πολυγραφία όχι σπάνια επιβαρύνει την ποιότητα οι ικανότητες όmicroως του συγγραφέα αmicroβλύνουν τη διαφορά Από την ηθογραφία ξεκινούν ο Χατζόπουλος και ο Θεοτόκης ndashκαι οι δύο θα εξαντλή-σουν τα όριά της και θα την υπερβούν ακολουθώντας νέες κατευθύνσεις Άλλα κοινά τους στοιχεία είναι η γερmicroανική παιδεία ο σοσιαλισmicroός το ενδιαφέρον για τα κοινω-νικά ζητήmicroατα Ο Κ Χατζόπουλος ίσως ο πιο γνήσιος εκπρόσωπος του συmicroβολισmicroού

Ζωγραφικός πίνακας του Γ Ροϊ-λού laquoΟι ποιητέςraquo στον οποίο

Ο εξαίρετος ηθογράφος Γρηγό-ριος Ξενόπουλος ο οποίος δια-

συνδυάζει το ηθογραφικό στοιχείο microε το κοινωνικό περιεχόmicroενο στα αφηγήmicroατα Αγάπη στο χωριό (1910) και Ο Πύργος του Ακροπόταmicroου (1915) η οργισmicroένη επισήmicroανση της κοινωνικής αδικίας αναδεικνύει την υποκείmicroενη θέση του συγγραφέα για την ανάγκη ριζοσπαστικής κοινωνικής microεταρρύθmicroισης Αναζητώντας microια νέα αφηγηmicroατική γλώσσα ο Χατζόπουλος θα στραφεί στον συmicroβολισmicroό χρωmicroατισmicroένο όmicroως από τις επιδράσεις της βόρειας ευρωπαϊκής λογοτεχνίας αποτέλεσmicroα αυτής της αναζήτησης το microυθι-στόρηmicroα Φθινόπωρο (1917) που εισάγει τον συmicroβολισmicroό στην ελληνική πεζογραφία Ο χώρος είναι τώρα microια επαρχιακή πόλη ασαφής και οmicroιχλώδης επειδή η microατιά του συγγραφέα δεν στρέφεται στο κοινωνικό περιβάλλον αλλά στα συναισθήmicroατα και τις ψυχικές καταστάσεις των χαρακτήρων που υποβάλλονται από τα βλέmicromicroατα τις σιω-πές τα ασήmicroαντα αντικείmicroενα του microισοφωτισmicroένου σπιτιούΠαρόmicroοια αλλά microε διαφορετική κατάληξη είναι η πορεία του Θεοτόκη Στα διηγήmicroατα που γράφει στις αρχές του αιώνα το ηθογραφικό στοιχείο είναι ευδιάκριτο microε σαφείς όmicroως και τις επιδράσεις του Νίτσε και microια τάση προς το φρικιαστικό Στη δεκαετία του 1910 στρέφεται σε κοινωνικά θέmicroατα που του επιτρέπουν να καταγγείλει την ανηθι-κότητα της εξουσίας και τον κυνισmicroό της αστικής τάξης Οι προλήψεις που απορρέουν από την ταξική διαστρωmicroάτωση η επιθυmicroία για την απόκτηση πλούτου που φτάνει στα όρια της λαγνείας η σταδιακή αποκτήνωση του ανθρώπου και η εξάλειψη κάθε ηθικού ερείσmicroατος είναι microερικά από τα συστατικά της κοινωνικής κόλασης που περι-γράφεται στα αφηγήmicroατα του Θεοτόκη (Η τιmicroή και το χρήmicroα 1912 Ο κατάδικος 1919 Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα 1920 Οι σκλάβοι στα δεσmicroά τους 1922) Παρrsquo όλα αυτά ο microηδενισmicroός εξορκίζεται στο όνοmicroα της ελπίδας για λύτρωση και δικαιοσύνη microέσα από microια καινούρια κοινωνία Αν και σύγχρονη του Χατζόπουλου και του Θεοτόκη η Πηνελόπη Δέλτα κινείται σε παραδοσιακά αφηγηmicroατικά και θεmicroατικά σχήmicroατα επηρεασmicroένη από τον ελληνοκε-ντρισmicroό του Δραγούmicroη Όmicroως η προσφορά της στη διαmicroόρφωση της παιδικής λογοτε-χνίας είναι σηmicroαντική και εντάσσεται στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού δηmicroοτικισmicroού Τα ιστορικά της microυθιστορήmicroατα Στον καιρό του Βουλγαροκτόνου (1911) και Στα microυστικά του Βάλτου (1937) συνδυάζουν επιτυχώς την παιδευτική πρόθεση microε την καλλιτεχνική αρτιότητα Αξιοπρόσεκτη τέλος είναι η περίπτωση του Δηmicroοσθένη Βουτυρά που ξεκινά microε

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης (1872-1923)

ηθογραφικά διηγήmicroατα στις αρχές του αιώνα και σύντοmicroα στρέφει τη microατιά του στο περιβάλλον της σύγχρονης πόλης Η παρουσία του είναι εντονότερη στη δεκαετία 1920-1930 οπότε εκδίδει αρκετές συλλογές διηγηmicroάτων (Το γκρέmicroισmicroα των θεών 1922 Τροφή στο θάνατο 1926 Μέσα στην κόλαση 1927 κά) Στο επίκεντρό τους βρίσκονται οι κοινωνικά αδικηmicroένοι από τα χαmicroηλότερα στρώmicroατα της εργατικής τάξης και οι άθλιες συνθήκες ζωής τους Το καταθλιπτικό σκηνικό επιβαρύνεται από ένα συmicroβολιστικής υφής πλέγmicroα microουντών και σκοτεινών αποχρώσεων και διαθέσεων και από εικόνες που συχνά εκπλήσσουν για την τολmicroηρή τους φαντασία

Δύο ποιητικές laquoγενιέςraquoΣτην πολυφωνία των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα συmicroβάλλουν οι νέοι λογο-τέχνες που εmicroφανίζονται πριν από το 1910 ειδικότερα περί τα microέσα της δεκαετίας Ο Αργυρίου επιλέγει ως έτος αφετηρίας το 1907 επειδή τότε παρατηρείται πύκνωση των φαινοmicroένων οι νέοι ποιητές εκδίδουν το περιοδικό Ηγησώ ο Καζαντζάκης εκ-δίδει το θεατρικό Ξηmicroερώνει και ο Μελαχρινός τη συλλογή Παραλλαγές ο Σικελιανός γράφει τον Αλαφροΐσκιωτο Ο ίδιος microελετητής διακρίνει δύο κατηγορίες ή laquoγενιέςraquo λογοτεχνών (ο όρος εδώ δηλώνει τους συνοmicroηλίκους) τη γενιά του 1907 στην οποί-αν ανήκουν όσοι γεννήθηκαν περί τα microέσα της δεκαετίας του 1880 και τη γενιά του Μεσοπολέmicroου που περιλαmicroβάνει όσους πρωτοεmicroφανίστηκαν στα γράmicromicroατα περί το 1922 και τους λογοτέχνες της λεγόmicroενης γενιάς του rsquo30 Η νέα αυτή διάκριση που όπως υπογραmicromicroίζει ο Αργυρίου δεν έχει την έννοια του κάθετου χωρισmicroού χρονικής τάξεως επιτρέπει να αναδειχτούν οι αλλαγές προσανατολισmicroών και κατευθύνσεων και οι εσωτερικές διαφοροποιήσεις Κοινό στοιχείο των δύο γενεών είναι η τάση διαφοροποίησης από την παλαmicroική ποί-ηση και η αφοσίωση στα κηρύγmicroατα του δηmicroοτικισmicroού αν και όχι στη γλωσσική ορ-θοδοξία του Ψυχάρη Κατά τα λοιπά καmicroιά τους δεν αποτελεί οmicroάδα microε εσωτερικούς καλλιτεχνικούς δεσmicroούς και κοινές αισθητικές αρχές Αντί για microια ενιαία αισθητική διαπιστώνονται πολλές τάσεις και ροπές microικρότερες χαλαρές οmicroάδες microε κοινές επιδι-ώξεις (όπως οι νέοι ποιητές που συγκεντρώνονται στο περιοδικό Μούσα ή όσοι συν-δέθηκαν microε αριστερά έντυπα) και microοναχικές microορφές που δεν εντάσσονται πουθενά (Σικελιανός Καζαντζάκης Βάρναλης που δικαίως θα microπορούσαν να χαρακτηριστούν

Η Πηνελόπη Δέλτα το 1905 στην Αλεξάνδρεια στα ιστορικά

Ο Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) υπήρξε λογοτέχνης microε

microείζονες λόγω των ιδιοmicroορφιών τους και των microεγαλόπνοων οραmicroάτων τους) περι-πτώσεις αυτόνοmicroων λογοτεχνών θα συναντήσουmicroε και στο πλαίσιο της γενιάς του rsquo30 (Σκαρίmicroπας Καββαδίας κά) Ας σηmicroειωθεί τέλος ότι microετά το 1922 διακρίνονται δύο καλλιτεχνικές και αισθητικές στάσεις αφενός οι παραδοσιακοί ποιητές της γενιάς του Μεσοπολέmicroου ή κατά τον Στεργιόπουλο οι ποιητές της ανανεωmicroένης παράδοσης (νε-οσυmicroβολισmicroός νεοροmicroαντισmicroός) που συνεχίζουν και ανανεώνουν την παράδοση και αφετέρου οι νεωτερικοί ποιητές του Μεσοπολέmicroου (microοντερνιστές υπερρεαλιστές) που έρχονται σε πλήρη ρήξη microε την κατεστηmicroένη τέχνη

Η laquoγενιά του 1907raquoΣε γενικές γραmicromicroές οι ποιητές του 1907 αποmicroακρύνονται από τα πολιτικά δρώmicroενα της εποχής Ένας από τους λόγους ίσως είναι η ήδη διαmicroορφωmicroένη καλλιτεχνική συνείδηση που θέλει τον καλλιτέχνη αποκοmicromicroένο από το πλήθος και πολίτη του πα-γκόσmicroιου κράτους της Τέχνης Εξαίρεση αποτελούν ο Σικελιανός ο Καζαντζάκης και ο Βάρναλης ndash παρά τις microεταξύ τους διαφορέςΟ Άγγελος Σικελιανός (1884-1951) θα microπορούσε βάσιmicroα να χαρακτηριστεί ως ο διάδο-χος του Παλαmicroά Πληθωρικός στην ποιητική του παραγωγή δηmicroιουργός ενός microεγαλό-πνοου οράmicroατος για τον αναγεννώmicroενο ελληνισmicroό θα ονοmicroαστεί laquoεθνικός ποιητήςraquo κυρίως για τα ποιήmicroατα Επίνικοι Β΄ και Ακριτικά εmicroπνευσmicroένα από τον πόλεmicroο του 1940-41 και την Κατοχή που κυκλοφορούν παράνοmicroα Η πρώτη ουσιαστική ποιητική του εmicroφάνιση είναι το 1909 microε τον Αλαφροΐσκιωτο Η επόmicroενη microεγάλη σύνθεση microε το γενικό τίτλο Πρόλογος στη ζωή (1915-17) αποτελείται από τέσσερις microικρούς τόmicroους που κυκλοφόρησαν εκτός εmicroπορίου Η συνείδηση της γης microου Η συνείδηση της φυλής microου Η συνείδηση της γυναίκας Η συνείδηση της πίστης (το πέmicroπτο microέρος Η συνείδηση της ποιητικής δηmicroιουργίας εκδίδεται το 1947) Ακο-λουθούν τα έργα Μήτηρ Θεού 1917 Πάσχα των Ελλήνων 1918-19 Δελφικός Λόγος 1927 και στη δεκαετία του 1930 η στροφή προς τη σύνθεση τραγωδιών (Ο τελευταίος ορφικός διθύραmicroβος ή ο διθύραmicroβος του ρόδου 1932 Σίβυλλα 1944 Ο Χριστός στη Ρώmicroη 1946 κά) Παράλληλα από τη δεκαετία του 1920 ο Σικελιανός εργάζεται συστηmicroατικά για τη Δελφική Ιδέα Το σχέδιό του ήταν να ιδρύσει microια νέα παγκόσmicroια πνευmicroατική αmicroφικτυονία microε στόχο την πνευmicroατική ανεξαρτησία του σύγχρονου αν-

Ο Ιωάννης Ψυχάρης (1854-1922) ηγετική microορφή του

Ο Άγγελος Σικελιανός θεωρή-θηκε ο διάδοχος του Παλαmicroά

θρώπου και την ανάκτηση της παλαιάς ενότητας Έτσι οργανώνει τις Δελφικές Γιορτές (1927 1930) όπου επιχειρεί νrsquo αναβιώσει το αρχαίο δράmicroα και να παρουσιάσει την ενότητα του αρχαίου του βυζαντινού και του νεότερου κόσmicroου microέσα από ένα καλλι-τεχνικό πανόραmicroα Επηρεασmicroένος από την επτανησιακή παράδοση και τη δυτική παιδεία αλλά και από τις αισθητικές αντιλήψεις του Π Γιαννόπουλου και του Ι Δραγούmicroη ο Σικελιανός θα συγκροτήσει ένα σχεδόν microυστικιστικό ποιητικό όραmicroα Η ποίησή του είναι δύσκολη ερmicroηνευτικά δυσπρόσιτη πληθωρική τα εξωτερικά της χαρακτηριστικά είναι η υψηλή λυρική ποιότητα η πλαστικότητα του στίχου η σφριγηλή και ακmicroαία δηmicroοτική γλώσ-σα που φτάνει σε πρωτοφανή επίπεδα εκφραστικής ωριmicroότητας Ο ποιητικός κόσmicroος ορίζεται από εικόνες και σύmicroβολα της ελληνικής φύσης και παράδοσης στη διαχρονική της προοπτική που συνδέονται microεταξύ τους και microε τον ποιητή microε τρόπο δυσδιάκριτο microυστικιστικό βασισmicroένο στην αίσθηση της εσωτερικής αφανούς συγγένειας Η αρχή της σύνθεσης της ενότητας των πάντων συνιστά τον πυρήνα του ποιητικού οράmicroατος και επιτρέπει τη microερική αποκρυπτογράφηση των συmicroβόλων Κάθε σύmicroβολο εmicroπεριέχει την ιστορία της διαδοχικής νοηmicroατοδότησής του από την εποχή της πρώτης του εmicro-φάνισης ndashη Μητέρα του Θεού λχ είναι συγχρόνως η αρχέγονη χθόνια θεά η φύση η πηγή της ζωής η microάνα του Χριστού Η αρχαιότητα συmicroφύρεται microε τη χριστιανική microυθολογία microέσα από τις απόκρυφες παραδόσεις αmicroφοτέρων σε microια απόπειρα όχι ενο-ποίησης των αντιθέτων αλλά ανάδειξης της κρυmicromicroένης τους κοινής ουσίας Εν τέλει ο ελληνισmicroός ως αρχέγονη microήτρα και ως έσχατη σύνθεση microιας microακράς πορείας και δι-άσπασης ανάγεται σε συνώνυmicroο του ίδιου του ανθρώπινου microύθου προσλαmicroβάνοντας καθολικές διαστάσεις διαχρονικής και απόλυτης ισχύος Εξίσου πληθωρική προσωπικότητα ο στενός φίλος του Σικελιανού Νίκος Καζαντζάκης (1883-1957) ασχολήθηκε microε όλα τα είδη του λόγου Ο ίδιος θεωρούσε την Ασκητική (1927) ως τον σπόρο απrsquo όπου βλάστησε όλο του το έργο και τη microνηmicroειώδη ποιητική σύνθεση Οδύσσεια (1938) ως το κορυφαίο του πόνηmicroα Το ποίηmicroα που αποτελείται από 24 ραψωδίες και 33333 ιαmicroβικούς δεκαεπτασύλλαβους στίχους σε ιδιάζουσα γλώσσα microε άφθονα στοιχεία του κρητικού ιδιώmicroατος συνοψίζει όλα τα σύmicroβολα και τις αναζητήσεις του καζαντζακικού έργου Κεντρικός ήρωας ο Οδυσσέας και θεmicroατική αφορmicroή ο microύθος της laquoδεύτερης Οδύσσειαςraquo ο Οδυσσέας εγκαταλείπει την Ιθάκη και

Ο Άγγελος Σικελιανός στις laquoΔελ-φικές Εορτέςraquo στους Δελφούς

Ο Άγγελος Σικελιανός το 1951

περιπλανάται στη Μεσόγειο για να χτίσει την ουτοπική του πολιτεία η οποία θα κα-ταστραφεί χαρίζοντάς του την εmicroπειρία της απόλυτης απελευθέρωσης Παράλληλα microε την Οδύσσεια ο Καζαντζάκης ασχολήθηκε microε τη σύνθεση ενός ακόmicroη ποιητικού έργου που θα περιλάmicroβανε επίσης 24 ραψωδίες γραmicromicroένες στη microορφή της δαντικής τερτσίνας (τρίστιχες στροφές σε ιαmicroβικό πεντάmicroετρο) για τα πρόσωπα που καθόρισαν τη ζωή του ολοκλήρωσε όmicroως microόνο 21 ραψωδίες (Τερτσίνες 1960) Επιπλέον από τη δεκαετία του 1930 δοκιmicroάζεται και στο microυθιστόρηmicroα Ο κύριος όγκος του αφηγηmicroατικού του έργου εκδίδεται microεταξύ 1946-1956 (Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορmicroπά 1946 Ο Καπετάν Μιχάλης 1953 Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται 1954 κά) Στο κέντρο κάθε ιστορίας τοποθετείται ένας χαρακτήρας στο πρότυπο του λεγόmicroενου laquoηρωικού πεσιmicroισmicroούraquo (ορθότερο θα ήταν να microιλήσουmicroε για συmicroπλοκή της βυρωνικής επαναστατικότητας και του νιτσεϊκού υπερανθρωπισmicroού) που βιώνει microία σειρά εσωτερικών συγκρούσεων η δε απόφασή του να επιλέξει την ηρωική στάση υπερασπίζοντας τα ιδεώδη του τον φέρνει σε ευθεία αντίθεση microε το περιβάλλον του και τις κατεστηmicroένες φθαρmicroένες αξίες ενός υποκριτικά και απάνθρωπα συγκροτηmicroέ-νου κοινωνικοπολιτικού ή θρησκευτικού συστήmicroατος Η πρωτότυπη παραγωγή του Καζαντζάκη συmicroπληρώνεται microε έναν αριθmicroό τραγωδιών (Μέλισσα 1939 Νικηφόρος Φωκάς 1927 Ιουλιανός 1945 Ο Καποδίστριας 1946 κά) η σηmicroαντικότερη είναι Ο Πρωτοmicroάστορας 1910 βασισmicroένη στο δηmicroοτικό τραγούδι Του γιοφυριού της Άρτας την οποία διασκεύασε microουσικά ο Μανόλης Καλοmicroοίρης (1916) Επίσης οι ταξιδιωτικές του αφηγήσεις αποτελούν κείmicroενα εξαιρετικού ενδιαφέροντος αφενός για την ιστορική και ανθρωπολογική τους διάσταση και αφετέρου για τις ποιο-τικές τους περιγραφές (Τι είδα στη Ρουσία 1928 Ταξιδεύοντας Αrsquo Ισπανία 1937 κά) Τέλος σηmicroαντικό είναι και το microεταφραστικό του έργο microετέφρασε Νίτσε Μπερξόν Ουίλιαmicro Τζέηmicroς Δαρβίνο Πλάτωνα Δάντη Όmicroηρο (microαζί microε τον ΙΘ Κακριδή) καθώς και πολλά microυθιστορήmicroατα που κυκλοφόρησαν ως βιβλία για παιδιά (Βερν Ντίκενς Σουίφτ κά) Η συνολική εικόνα της κοσmicroοθεωρίας του Καζαντζάκη είναι αντιφατική ίσως επειδή ο συγγραφέας πέρασε από ποικίλες θεωρίες Στη σκέψη του διακρίνονται επιδράσεις του Δραγούmicroη του Σικελιανού του Νίτσε του Μπερξόν του Μαρξ του Λένιν του Σπένγκλερ του Ντrsquo Αννούντσιο του Οmicroήρου καθώς και απηχήσεις του ροmicroαντισmicroού

Ο Νίκος Καζαντζάκης microε τον στενό του φίλο Άγγελο Σικελιανό

Ο Νίκος Καζαντζάκης microετα-φράζοντας ένα ελληνοαγγλικό

και του αισθητισmicroού Μετά από πολλές διανοητικές περιπλανήσεις καταλήγει σε microια στάση που διαmicroορφώνεται από την κρητική microατιά ουσιαστικά στην ηρωική αποδοχή της ιδέας του θανάτου Εκείνο που παραmicroένει σταθερό σε όλες αυτές τις αναζητήσεις είναι η αναγωγή της ελευθερίας σε ύψιστο αγαθό η ελευθερία νοείται σε κάθε δυνατή εκδοχή της αλλά η ουσία της είναι microια διαρκής πορεία αποδέσmicroευσης από τα microικρά καθηmicroερινά πάθη τις σωmicroατικές αδυναmicroίες τους φόβους και τις ελπίδες που καταλή-γει στην άρνηση της ίδιας ελευθερίας η αναζήτηση της οποίας συνιστά microε τη σειρά της microια εξίσου ανυπόφορη υποδούλωση Ο τρίτος microείζων ποιητής της γενιάς είναι ο Κώστας Βάρναλης (1884-1974) Τα πρώτα του έργα (Κηρήθρες 1905) κινούνται στο κλίmicroα του συmicroβολισmicroού ειδικότερα στο ποίηmicroα Ο Προσκυνητής (1919) ανευρίσκεται η σικελιανική αντίληψη για τη microοναδι-κότητα του ελληνισmicroού Αργότερα τα αποκηρύσσει καθώς από το 1922 συνδέει τη λογοτεχνία του microε τη στράτευση στη microαρξιστική θεωρία και τον επαναστατικό διε-θνισmicroό Η ιδεολογική και αισθητική του στροφή αποτυπώνεται στην εκτενή ποιητική σύνθεση Το φως που καίει (1922 microε το ψευδώνυmicroο Δήmicroος Τανάλιας) Χωρισmicroένο σε τρία microέρη το ποίηmicroα κινείται ανάmicroεσα σε τόνους σατιρικούς (πρώτο microέρος) και λυρι-κούς (δεύτερο microέρος όπου και τα εξαιρετικά και πολύ γνωστά ποιήmicroατα Η microάνα του Χριστού και Μαγδαληνή) Όπως ο Σικελιανός και ο Καζαντζάκης ο Βάρναλης χρησιmicroο-ποιεί χριστιανικά σύmicroβολα επιχειρώντας να ανατρέψει την τρέχουσα νοηmicroατοδότησή τους Η ίδια πρακτική απαντά και στο αντιπολεmicroικό και αντιιδεαλιστικό ποίηmicroα Σκλάβοι πολιορκηmicroένοι (1927) Σε καθένα από τα τέσσερα microέρη του ο ποιητής αποmicroυθοποιεί παραδοσιακές αντιλήψεις θρησκευτικού ή εθνικού ιστορικού περιεχοmicroένου Και εδώ διαπιστώνεται η τονική microετακίνηση από το υψηλό στο χαmicroηλό από τον λυρισmicroό στη σάτιρα που κάποτε γίνεται βωmicroολοχική απορρέει όmicroως από την αγανάκτηση απέναντι στην κοινωνική αδικία Στη συνέχεια δηmicroοσιεύει σε περιοδικά αρκετά σατιρικά ποιήmicroατα microικρής έκτασης Μια πρώτη εκλογή τους εκδίδεται το 1953 (Ποιήmicroατα) ενώ από το 1957 κυκλοφορούν τα Άπαντά του Αρκετοί ποιητές της εποχής πάντως δεν υπερβαίνουν τον συmicroβολισmicroό αλλά εmicromicroέ-νουν στην ατmicroόσφαιρα διάλυσης που ήδη επισηmicroαίνει ποιητικά ο Βάρναλης καλλιερ-γώντας microια ποίηση laquoχαmicroηλών τόνωνraquo microακριά από την καθηmicroερινότητα και δηmicroιουρ-

Ο Κώστας Βάρναλης (1884-1974) παρουσίασε ένα πλούσιο

γώντας την αίσθηση της παραίτησης και της παρακmicroής Ο Απόστολος Μελαχρινός (1880-1952) εmicroφανίζεται microε τη συλλογή Ο δρόmicroος φεύγει (1905) έως τον θάνατό του θα εκδώσει δύο ακόmicroη συλλογές Παραλλαγές 1907 και Φίλτρα Επωδών 1935 και την ποιητική σύνθεση Απολλώνιος 1938 laquoΗδονιστής των λέξεωνraquo κατά τον Άριστο Καmicroπάνη έδωσε ιδιαίτερη σηmicroασία στη microουσικότητα των στίχων και στην ηχητική αρmicroονία Στα πρώτα δηmicroιουργικά του χρόνια αναγνωρίζεται η επίδραση του Γρυπάρη αργότερα θα προχωρήσει προς το ιδανικό της laquoκαθαρής ποίησηςraquo στο πνεύmicroα κυρίως του Μαλαρmicroέ και του ΒαλερύΤο κλίmicroα της παραίτησης της νοσταλγίας και της φυγής χαρακτηρίζει το έργο του Λαπαθιώτη του Φιλύρα και του Ουράνη Ο Ναπολέων Λαπαθιώτης (1888-1943) ξεκινά από τον αισθητισmicroό και καταλήγει στην απόλυτη παραίτηση και τη microελαγχολία τα δηmicroοσιευmicroένα σε περιοδικά ποιήmicroατά του συγκεντρώνονται στη συλλογή Ποιήmicroατα (1939) Ο Ρώmicroος Φιλύρας (= Ιω Οικονοmicroόπουλος 1889-1942) το 1911 εξέδωσε τα πρώτα του ποιήmicroατα microε τίτλο Ρόδα στον αφρό ακολούθησαν οι συλλογές Γυρισmicroοί (1919) Οι ερχόmicroενες (1920) Κλεψύδρα (1921) Πιερρότος (1922) Στα ποιήmicroατα που δηmicroοσιεύτηκαν microετά τον εγκλεισmicroό του στο Δροmicroοκαΐτειο φαίνεται microια τάση διαφυγής από το κλίmicroα της παραίτησης Πολυγραφότερος ήταν ο συνδεδεmicroένος microε το ρεύmicroα του κοσmicroοπολιτισmicroού Κώστας Ουράνης (1890-1953) Το 1909 εκδίδει την ndashαργότερα αποκηρυγmicroένηndash πρώτη ποιη-τική του συλλογή Σαν όνειρο ακολουθούν το Spleen 1912 και οι Νοσταλγίες 1920 Στο έργο του πρέπει να προσmicroετρηθούν τα ταξιδιωτικά του αφηγήmicroατα (Sol y sombra 1934 Σινά 1944 Γλαυκοί δρόmicroοι 1947) καθώς και microια κριτική microελέτη για τον Μπω-ντλαίρ (1918) και microια microυθιστορηmicroατική βιογραφία του Αχιλλέα Παράσχου (1944) Τα κείmicroενά του εκδόθηκαν συγκεντρωτικά microετά τον θάνατό του από τη δεύτερη σύζυγό του την κριτικό Ελένη Νεγρεπόντη (γνωστή microε το ψευδώνυmicroο Άλκης Θρύλος) Ηπιότεροι ως προς τους ελάσσονες τόνους και πολύ πιο ευαίσθητοι σε θέmicroατα microορφής και τεχνικής επεξεργασίας είναι ο Γκόλφης ο Σπαταλάς και ο Γιοφύλλης Η ποίηση του Ρήγα Γκόλφη (1886-1958) νεοροmicroαντικής υφής είναι στιχουργικά φροντισmicroένη και συχνά φαίνεται να πηγάζει από το δηmicroοτικό τραγούδι (Τα τραγούδια του Απρίλη 1919 Στο γύρισmicroα της ρίmicroας 1925 Λυρικά Χρώmicroατα 1930) Ο Γεράσιmicroος Σπαταλάς (1887-1971) και λόγω της καταγωγής του microένει πιστός στα διδάγmicroατα της επτανη-

Ο Άριστος Καmicroπάνης (1883-1956) υπήρξε λογοτέχνης κρι-

σιακής παράδοσης όπως φανερώνουν τα ποιήmicroατά του δηmicroοσιευmicroένα σε περιοδικά και σε διάφορες συλλογές από το 1911 και εξής (Ωδές Αιmicroάτων Σταλαχτίτες Ιτιές και δάφνες κά) ας σηmicroειωθούν τα θεωρητικά και στιχουργικά του microελετήmicroατα κα-θώς και το σηmicroαντικό microεταφραστικό του έργο κυρίως από την ιταλική λογοτεχνία Ο Φώτος Γιοφύλλης (= Σπ Μουσούρης 1887-1981) ασχολήθηκε microε όλα τα είδη του λόγου Αρχίζει να δηmicroοσιεύει ποιήmicroατα από το 1905 και αυτοτελείς συλλογές από το 1913 (Αρχοντικά Συνθέmicroατα Το τραγούδι της κοντέσσας κά) Παρότι παρακολουθεί τις πρωτοποριακές ποιητικές εξελίξεις (microάλιστα επεχείρησε να συνθέσει φουτουριστι-κά ποιήmicroατα) τελικά δεν ξέφυγε από τις παραδοσιακές microορφέςΕνδιαφέρον τέλος παρουσιάζει η περίπτωση του Λευτέρη Αλεξίου (1891-1964) Γεννηmicroένος στο Ηράκλειο θα έχει σηmicroαντική παρουσία στην πνευmicroατική ζωή της πατρίδας του Τα ποιήmicroατά του δηmicroοσιευmicroένα σε συλλογές από το 1913 έως το 1940 συγκεντρώνονται στην έκδοση Έργο ζωής (1951)

Η laquoγενιά του Μεσοπολέmicroουraquo Αrsquo Οι ποιητές της ανανεωmicroένης παράδο-σηςΤο ζοφερό κλίmicroα της διάλυσης που σηmicroαδεύει την ευρωπαϊκή microεσοπολεmicroική συνείδη-ση στην Ελλάδα βαραίνει ακόmicroη περισσότερο εξαιτίας της Μικρασιατικής καταστρο-φής και της πολιτικής ρευστότητας Το έδαφος είναι πρόσφορο για την καλλιέργεια παρακmicroιακών θεmicroάτων και αισθηmicroάτων microέσα από τις επιδράσεις των Γάλλων laquoκαταρα-microένωνraquo ποιητών Η ποιητική παραγωγή χαρακτηρίζεται από microικρής έκτασης ποιήmicroατα το ποιητικό αίσθηmicroα ορίζεται από τον εγκλωβισmicroό σε προσωπικά αδιέξοδα τις τάσεις φυγής τη microελαγχολίαΗ ανθολογία Οι Νέοι (1922) που επιmicroελείται ο Τέλλος Άγρας αποτελεί ένα πρώτο σηmicroείο για τις απόπειρες αυτοπροσδιορισmicroού των ανερχόmicroενων ποιητών στη βάση microιας διαφοροποίησης από το παρελθόν Περιλαmicroβάνει νέους ποιητές της περιόδου 1910-1920 οι οποίοι παρουσιάζονται ως χρονική συνέχεια σε microια microακρά πορεία που ξεκινά από τον Σολωmicroό και τον Κάλβο και συνεχίζεται microε τη γενιά του 1880 ndashχρονι-κή όmicroως όχι laquoειδολογική και ουσιαστικήraquo επισηmicroαίνει ο Άγρας στον πρόλογό του Η προγραmicromicroατική αποστασιοποίηση από το παλαmicroικό κυρίως έργο και το αίτηmicroα της σύνδεσης microε τις ευρωπαϊκές λογοτεχνίες της παρακολούθησης των νέων τάσεων και

ιδεών και του συντονισmicroού microε τα νέα ρεύmicroατα αποτελούν κατά κάποιο τρόπο τα στοιχεία ταυτότητας αυτής της νέας γενιάςΒέβαια ο πρόλογος του Άγρα δεν επέχει τη θέση microανιφέστου (επειδή δεν είmicroα-στε ενώπιον της εmicroφάνισης microιας γενιάς microε την έννοια της σχολής ή του κινήmicroατος) ωστόσο εκφράζει την τάση ή το κοινό αίσθηmicroα ποιητών που τελικά κινήθηκαν προς διαφορετικές αισθητικές κατευθύνσεις Ορισmicroένοι απrsquo αυτούς είχαν εmicroφανιστεί microε σχετική συχνότητα στις σελίδες του περιοδικού Μούσα που θεωρήθηκε το βήmicroα των νέων ανάmicroεσά τους ξεχωρίζουν οι Άγρας Παπανικολάου Καίσαρ Εmicromicroανουήλ και ΙΜ ΠαναγιωτόπουλοςΟ Τέλλος Άγρας (1899-1944) δηmicroοσιεύει σε αρκετά περιοδικά της εποχής και από το 1928 αναλαmicroβάνει την αρχισυνταξία της Νέας Εστίας Η πρώτη του συλλογή εκδίδεται αρκετά αργά (Τα Βουκολικά και τα Εγκώmicroια 1934) ακολουθούν οι Καθηmicroερινές (1939) ενώ τα Τριαντάφυλλα microιανής microέρας θα εκδοθούν το 1966 από τον Κ Στεργιόπουλο Χαmicroηλόφωνη και υπαινικτική η ποίησή του εξειδικεύει το ροmicroαντικό υλικό microέσα από την οπτική του συmicroβολισmicroού ή του αισθητισmicroού Σηmicroαντικό είναι το κριτικό του έργο η οmicroιλία του για τον Καβάφη το 1921 θεωρήθηκε κρίσιmicroη για τη microεταστροφή των Αθηναίων λογίων απέναντι στην ποίηση του Αλεξανδρινού Ο Μήτσος Παπανικολάου (1899-1943) δεν εξέδωσε καmicroία ποιητική συλλογή Η ποίη-σή του είναι αρχικά πιστή στο συmicroβολιστικό κλίmicroα αλλά αργότερα ανοίγεται προς τη νεωτερική γραφή Ως κριτικός υπήρξε πολύ πιο εύστοχος ενώ αξιοσηmicroείωτη είναι η microεταφραστική του παραγωγή (Λαφόργκ Ρίλκε Τζόυς κά)Ανάλογη είναι η εξέλιξη του Καίσαρα Εmicromicroανουήλ (1902-1970) Στις πρώτες του συλ-λογές (Ο παράφωνος αυλός 1929 Δώδεκα σκυθρωπές microάσκες 1931) ξεκινά από τον ροmicroαντισmicroό και τον νεοσυmicroβολισmicroό microε κοσmicroοπολίτικες αποχρώσεις για να οδηγηθεί microάλλον ανεπιτυχώς στην καθαρή ποίηση microε τη συλλογή Δυναστεία χιmicroαιρών (1940) στον πρόλογο της οποίας υπερασπίζεται τις αρχές της αισθητιστικής θεωρίας και τον εγκλεισmicroό του ποιητή microέσα στον κόσmicroο της τέχνης microας έδωσε όmicroως εξαιρετικές microεταφράσεις ποιηmicroάτων του Μαλαρmicroέ του Ρεmicroπώ του Πόε του Κόουλριτζ Πολυσχιδής και πολυγραφότατος ο ΙΜ Παναγιωτόπουλος (1901-1982) ήταν από τις εξέχουσες microορφές της Μούσας Ξεκινά ως νεοσυmicroβολιστής (Το βιβλίο της Μιράντας 1924 Χριστιανικά σχεδιάσmicroατα 1927 Λυρικά σχέδια 1933) και microετά από αρκετά

Ο Τέλλος Άγρας (1899-1944) ποιητής δοκιmicroιογράφος και

Εξώφυλλο του περιοδικού laquoΜούσαraquo (Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ)

ιδεών και του συντονισmicroού microε τα νέα ρεύmicroατα αποτελούν κατά κάποιο τρόπο τα στοιχεία ταυτότητας αυτής της νέας γενιάςΒέβαια ο πρόλογος του Άγρα δεν επέχει τη θέση microανιφέστου (επειδή δεν είmicroα-στε ενώπιον της εmicroφάνισης microιας γενιάς microε την έννοια της σχολής ή του κινήmicroατος) ωστόσο εκφράζει την τάση ή το κοινό αίσθηmicroα ποιητών που τελικά κινήθηκαν προς διαφορετικές αισθητικές κατευθύνσεις Ορισmicroένοι απrsquo αυτούς είχαν εmicroφανιστεί microε σχετική συχνότητα στις σελίδες του περιοδικού Μούσα που θεωρήθηκε το βήmicroα των νέων ανάmicroεσά τους ξεχωρίζουν οι Άγρας Παπανικολάου Καίσαρ Εmicromicroανουήλ και ΙΜ ΠαναγιωτόπουλοςΟ Τέλλος Άγρας (1899-1944) δηmicroοσιεύει σε αρκετά περιοδικά της εποχής και από το 1928 αναλαmicroβάνει την αρχισυνταξία της Νέας Εστίας Η πρώτη του συλλογή εκδίδεται αρκετά αργά (Τα Βουκολικά και τα Εγκώmicroια 1934) ακολουθούν οι Καθηmicroερινές (1939) ενώ τα Τριαντάφυλλα microιανής microέρας θα εκδοθούν το 1966 από τον Κ Στεργιόπουλο Χαmicroηλόφωνη και υπαινικτική η ποίησή του εξειδικεύει το ροmicroαντικό υλικό microέσα από την οπτική του συmicroβολισmicroού ή του αισθητισmicroού Σηmicroαντικό είναι το κριτικό του έργο η οmicroιλία του για τον Καβάφη το 1921 θεωρήθηκε κρίσιmicroη για τη microεταστροφή των Αθηναίων λογίων απέναντι στην ποίηση του Αλεξανδρινού Ο Μήτσος Παπανικολάου (1899-1943) δεν εξέδωσε καmicroία ποιητική συλλογή Η ποίη-σή του είναι αρχικά πιστή στο συmicroβολιστικό κλίmicroα αλλά αργότερα ανοίγεται προς τη νεωτερική γραφή Ως κριτικός υπήρξε πολύ πιο εύστοχος ενώ αξιοσηmicroείωτη είναι η microεταφραστική του παραγωγή (Λαφόργκ Ρίλκε Τζόυς κά)Ανάλογη είναι η εξέλιξη του Καίσαρα Εmicromicroανουήλ (1902-1970) Στις πρώτες του συλ-λογές (Ο παράφωνος αυλός 1929 Δώδεκα σκυθρωπές microάσκες 1931) ξεκινά από τον ροmicroαντισmicroό και τον νεοσυmicroβολισmicroό microε κοσmicroοπολίτικες αποχρώσεις για να οδηγηθεί microάλλον ανεπιτυχώς στην καθαρή ποίηση microε τη συλλογή Δυναστεία χιmicroαιρών (1940) στον πρόλογο της οποίας υπερασπίζεται τις αρχές της αισθητιστικής θεωρίας και τον εγκλεισmicroό του ποιητή microέσα στον κόσmicroο της τέχνης microας έδωσε όmicroως εξαιρετικές microεταφράσεις ποιηmicroάτων του Μαλαρmicroέ του Ρεmicroπώ του Πόε του Κόουλριτζ Πολυσχιδής και πολυγραφότατος ο ΙΜ Παναγιωτόπουλος (1901-1982) ήταν από τις εξέχουσες microορφές της Μούσας Ξεκινά ως νεοσυmicroβολιστής (Το βιβλίο της Μιράντας 1924 Χριστιανικά σχεδιάσmicroατα 1927 Λυρικά σχέδια 1933) και microετά από αρκετά

Ο Τέλλος Άγρας (1899-1944) ποιητής δοκιmicroιογράφος και

Εξώφυλλο του περιοδικού laquoΜούσαraquo (Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ)

χρόνια σιωπής εκδίδει τη συλλογή Αλκυόνη (1949) microε ελευθερόστιχα ποιήmicroαταΗ περίπτωση της Μαρίας Πολυδούρη (1902-1930) είναι ενδιαφέρουσα για λόγους που συνδέονται microάλλον microε τη στάση της κριτικής Η ποίησή της δεν ξεφεύγει από την πεπατηmicroένη της εποχής παραίτηση microαταίωση φθορά microελαγχολία όmicroως της λείπει η τεχνική καλλιέργεια (Τρίλλιες που σβήνουν 1928 Ηχώ στο χάος 1929) Μνηmicroο-νεύεται θετικά ενδεχοmicroένως επειδή στα αισθήmicroατά της αναγνωρίζεται η ειλικρίνεια υποπτεύεται κανείς πάντως και τη συνηγορία εξωτερικών παραγόντων (η σχέση της microε τον Καρυωτάκη η αρρώστια και ο πρόωρος θάνατός της) Αναmicroφίβολα η εποχή σηmicroαδεύεται από την παρουσία του Κώστα Καρυωτάκη 1896-1928) ndashάλλωστε η χρήση όρων όπως καρυωτακισmicroός ή microετακαρυωτακικός ποιητής συνιστούν επαρκή τεκmicroήρια Από το 1919 ο ποιητής εmicroφανίζεται τακτικά σε διάφορα περιοδικά και microέχρι το 1927 έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές Ο πόνος του αν-θρώπου και των πραmicroάτων (1919) Νηπενθή (1921) Ελεγεία και Σάτιρες (1927) Μετά τα Νηπενθή που θεωρείται το όριο του καρυωτακικού νεοσυmicroβολισmicroού διαπιστώνε-ται ένας αναπροσανατολισmicroός που οδηγεί στην υπέρβαση αυτής της αδιέξοδης εκ-φραστικής microέσα από microια διαφορετικού τύπου απόρριψη της κοινωνικής δυσmicroορφίας Η κατάληξη της πορείας αποτυπώνεται στην τελευταία συλλογή όπου ο απαισιόδοξος τόνος συνδυάζεται δραστικά microε την οξύτητα της σάτιρας συχνά microέσα από τις ειρωνι-κές και κάποτε βίαιες αντιθέσεις Η αντιηρωική και αντι-ιδανική στάση η επισήmicroανση του άδοξου και του ασήmicroαντου η απαισιοδοξία συσχετίζονται τώρα microε microια πραγmicroα-τικότητα απολύτως υπαρκτή φτιαγmicroένη όχι από αφηρηmicroένες διαθέσεις και νοσηρές σκέψεις αλλά από συγκεκριmicroένες κοινωνικές συνθήκες Η πολιτική σάτιρα δεν φτάνει στα όρια της ιεραποστολικής παραφοράς που συνήθως προϋποθέτει την άρση του ατόmicroου υπεράνω των περιστάσεων υπάρχει microια ψυχρή νηφαλιότητα σχεδόν κυνική ο χλευασmicroός των κακώς κειmicroένων στρέφεται και προς το ποιητικό υποκείmicroενο που είναι microέρος αυτής της πραγmicroατικότητας εγκλωβισmicroένο στα αδιέξοδά της Ακόmicroη κι αν το αποτέλεσmicroα είναι η παραίτηση ndashαλλά όχι απολύτως καθώς διασώζονται εδώ κι εκεί κάποιες στιγmicroές ιλαρότηταςndash παραmicroένει η ικανοποίηση της επίγνωσης η γενναιότητα της διαmicroαρτυρίας της εκ των πραγmicroάτων microαταιωmicroένης εξέγερσης Είναι εύλογη η υπόθεση ότι οι microεταγενέστεροι κριτικοί χρέωσαν στον Καρυωτάκη τα ελαττώmicroατα και τον microανιερισmicroό των microιmicroητών του το microελέτηmicroα του Καραντώνη Η

Η Μαρία Πολυδούρη (1902-1930) το έργο της αποτελεί

Ο Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928) υπήρξε ο κυριότερος

επίδραση του Καρυωτάκη στους νέους (1935 στα Νέα Γράmicromicroατα) που εισάγει τον όρο καρυωτακισmicroός είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγmicroα Ωστόσο ούτε οι σύγχρονοί του φαίνεται να συνέλαβαν πλήρως την ποίησή του εκείνο που υπογραmicromicroίζεται διαρ-κώς είναι η παραίτηση η άρνηση η microηδενιστική απαισιοδοξία ndashκοινά στοιχεία στην ποιητική παραγωγή της εποχής ως εκ τούτου ανεπαρκή για να χαρακτηρίσουν τον Καρυωτάκη και να εξηγήσουν την ιδιαιτερότητά του

Η παρουσία του ΚαβάφηΛόγω της ποιητικής του ιδιαιτερότητας αλλά και της καθυστερηmicroένης πρόσληψης του έργου του από τους λογίους των Αθηνών ο Καβάφης (1863-1933) υπερβαίνει τα όρια της εποχής του Πρωτοεmicroφανίστηκε το 1886 στο περιοδικό Έσπερος (Λειψία) Τα ποι-ήmicroατά του έως το 1896 αργότερα αποκηρυγmicroένα είναι σε καθαρεύουσα microε εmicroφανείς τις επιδράσεις του ύστερου ροmicroαντισmicroού και του συmicroβολισmicroού Από το 1896 microέχρι το 1904 οπότε ο ίδιος κυκλοφορεί το πρώτο φυλλάδιο microε 14 ποιήmicroατα συντελείται η διαmicroόρφωση της καλλιτεχνικής του προσωπικότητας Όσο ζούσε δεν προχώρησε σε συγκεντρωτική έκδοση του έργου του τα 154 αναγνωρισmicroένα ποιήmicroατά του εκ-δόθηκαν στην Αλεξάνδρεια το 1935 Η γλώσσα του είναι ιδιάζουσα microε λαϊκούς και λόγιους τύπους ο στίχος ιαmicroβικός ανοmicroοιοκατάληκτος (η οmicroοιοκαταληξία σε κάποια από τα παλαιότερα ποιήmicroατα φαίνεται να λειτουργεί ειρωνικά) microε πεζολογικά και laquoαντιποιητικά στοιχείαraquo τα ποιήmicroατα κατά κανόνα σύντοmicroα ο τόνος ακόmicroη κι όταν περιγράφεται η αισθητική συγκίνηση εmicroπρός σrsquo ένα ωραίο σώmicroα είναι απαλλαγmicroένος από κάθε λυρική αισθηmicroατολογίαΟ Καβάφης αυτοχαρακτηρίστηκε laquoποιητής ιστορικόςraquo Τα περισσότερα ποιήmicroατά του αναφέρονται σε συγκεκριmicroένη ιστορική εποχή θεmicroατοποιώντας ένα σηmicroαντικό γεγονός (Στα 200 πΧ Απολείπειν ο θεός Αντώνιον) ή τοποθετούν σε ασαφέστερο ιστορικό πλαίσιο ένα ιδιωτικό γεγονός Η προτεραιότητα δίδεται στην ελληνιστική περίοδο και ακολουθεί η ελληνορωmicroαϊκή εποχή λιγοστά ποιήmicroατα είναι εmicroπνευσmicroένα από τα βυ-ζαντινά χρόνια Σε κάθε περίπτωση η ιστορία συνιστά ένα πλαίσιο ή ένα προσωπείο ο ποιητής θα αντλήσει από το microακρινό παρελθόν τους όρους για τη συγκρότηση microιας αναλογίας microε το παρόν ή θα καλυφθεί πίσω του προκειmicroένου να microιλήσει για απαγο-ρευmicroένες ηδονές

Η ειρωνεία είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της καβαφικής ποίησης Σε επί-πεδο τεχνικής συχνά στηρίζεται στην αντίθεση ανάmicroεσα στο πρώτο και το δεύτερο microέρος του ποιήmicroατος σε επίπεδο περιεχοmicroένου οι όροι της αντίθεσης microπορεί να είναι δύο διαφορετικά πρότυπα συmicroπεριφοράς (Η δυσαρέσκεια του Σελευκίδου) το φαίνεσθαι και το είναι (Ηγεmicroών εκ δυτικής Λιβύης) η προσδοκία και η αναίρεσή της (Απιστία) η πλάνη και η πραγmicroατικότητα (Η διορία του Νέρωνος) Οπωσδήποτε ο ρόλος της γλώσσας είναι σηmicroαντικός τα αντιποιητικά και πεζολογικά της στοιχεία (σε σχέση πάντα microε τον κυρίαρχο κανόνα της εποχής) λειτουργούν ως ειρωνικοί δείκτες ενώ η χρήση λόγιων τύπων εκεί που θα περιmicroέναmicroε λαϊκούς (ή το αντίστροφο) παρά-γει επίσης ειρωνικές αντιθέσεις Η προτίmicroηση του Καβάφη για την ελληνιστική εποχή δεν είναι τυχαία Ο παλαιός κό-σmicroος έχει τελειώσει αλλά η παρουσία του είναι ακόmicroη αισθητή και ο καινούριος δεν έχει ακόmicroη αποκρυσταλλωθεί Η αίσθηση της παρακmicroής είναι παρούσα ακόmicroη κι όταν τα πρόσωπα εmicroφανίζονται microε λαmicroπρές περιβολές (Αλεξανδρινοί βασιλείς) Η παρακmicroή όmicroως δεν αφορά microόνο στη φθορά των βασιλείων την απώλεια της υπεροχής αλλά εκτείνεται και στο ανθρώπινο ήθος Στον κόσmicroο του Καβάφη κινούνται πρόσωπα που έχουν χάσει κάθε στοιχείο αξιοπρέπειας microε ελαστικά συστήmicroατα αξιών πρόθυmicroα να εξευτελιστούν προκειmicroένου να επιτύχουν τις εφήmicroερες επιδιώξεις τους Απέναντί τους εκείνοι που παραmicroένουν αξιοπρεπείς τιmicroώντας το χρέος τους ο Σελευκίδης Δηmicroήτριος οι microαχητές στις Θερmicroοπύλες οι laquoΥπέρ της Αχαϊκής Συmicroπολιτείας πολεmicroή-σαντεςraquo Εν τέλει microέσα στις συνθήκες της φθοράς και της παρακmicroής ότι αποκτά βα-ρύνουσα σηmicroασία είναι η αξιοπρέπεια η ηθική γενναιότητα η περήφανη αποχώρηση η επίγνωση της πραγmicroατικότητας και της αντίξοης microοίρας Ειπώθηκε ότι από την ποίηση του Καβάφη απουσιάζει η συγκίνηση ή ότι όταν υπάρ-χει είναι απολύτως εγκεφαλική Στην πραγmicroατικότητα απουσιάζει η αισθηmicroατολογία ndashκι εδώ θα πρέπει να σηmicroειώσουmicroε τον εύστοχο παραλληλισmicroό του Καβάφη microε τον Έλιοτ από τον Σεφέρη Το αίσθηmicroα δεν κατονοmicroάζεται στην καβαφική ποίηση η συγκί-νηση δεν προσδιορίζεται αλλά υπάρχει Αποδίδεται microέσα από την ανάmicroνηση παλαιών ηδονών από αισθητιστικές θεάσεις ή αναπολήσεις αποδίδεται όmicroως χαmicroηλόφωνα χωρίς εξάρσεις microε εικόνες και σιωπές Αποδίδεται ακόmicroη microέσα από τη συλλογική microνήmicroη των microεταγενέστερων όπου καταγράφονται οι πρότυπες συmicroπεριφορές του πα-

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) microία από τις σηmicroα-

Η ειρωνεία είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της καβαφικής ποίησης Σε επί-πεδο τεχνικής συχνά στηρίζεται στην αντίθεση ανάmicroεσα στο πρώτο και το δεύτερο microέρος του ποιήmicroατος σε επίπεδο περιεχοmicroένου οι όροι της αντίθεσης microπορεί να είναι δύο διαφορετικά πρότυπα συmicroπεριφοράς (Η δυσαρέσκεια του Σελευκίδου) το φαίνεσθαι και το είναι (Ηγεmicroών εκ δυτικής Λιβύης) η προσδοκία και η αναίρεσή της (Απιστία) η πλάνη και η πραγmicroατικότητα (Η διορία του Νέρωνος) Οπωσδήποτε ο ρόλος της γλώσσας είναι σηmicroαντικός τα αντιποιητικά και πεζολογικά της στοιχεία (σε σχέση πάντα microε τον κυρίαρχο κανόνα της εποχής) λειτουργούν ως ειρωνικοί δείκτες ενώ η χρήση λόγιων τύπων εκεί που θα περιmicroέναmicroε λαϊκούς (ή το αντίστροφο) παρά-γει επίσης ειρωνικές αντιθέσεις Η προτίmicroηση του Καβάφη για την ελληνιστική εποχή δεν είναι τυχαία Ο παλαιός κό-σmicroος έχει τελειώσει αλλά η παρουσία του είναι ακόmicroη αισθητή και ο καινούριος δεν έχει ακόmicroη αποκρυσταλλωθεί Η αίσθηση της παρακmicroής είναι παρούσα ακόmicroη κι όταν τα πρόσωπα εmicroφανίζονται microε λαmicroπρές περιβολές (Αλεξανδρινοί βασιλείς) Η παρακmicroή όmicroως δεν αφορά microόνο στη φθορά των βασιλείων την απώλεια της υπεροχής αλλά εκτείνεται και στο ανθρώπινο ήθος Στον κόσmicroο του Καβάφη κινούνται πρόσωπα που έχουν χάσει κάθε στοιχείο αξιοπρέπειας microε ελαστικά συστήmicroατα αξιών πρόθυmicroα να εξευτελιστούν προκειmicroένου να επιτύχουν τις εφήmicroερες επιδιώξεις τους Απέναντί τους εκείνοι που παραmicroένουν αξιοπρεπείς τιmicroώντας το χρέος τους ο Σελευκίδης Δηmicroήτριος οι microαχητές στις Θερmicroοπύλες οι laquoΥπέρ της Αχαϊκής Συmicroπολιτείας πολεmicroή-σαντεςraquo Εν τέλει microέσα στις συνθήκες της φθοράς και της παρακmicroής ότι αποκτά βα-ρύνουσα σηmicroασία είναι η αξιοπρέπεια η ηθική γενναιότητα η περήφανη αποχώρηση η επίγνωση της πραγmicroατικότητας και της αντίξοης microοίρας Ειπώθηκε ότι από την ποίηση του Καβάφη απουσιάζει η συγκίνηση ή ότι όταν υπάρ-χει είναι απολύτως εγκεφαλική Στην πραγmicroατικότητα απουσιάζει η αισθηmicroατολογία ndashκι εδώ θα πρέπει να σηmicroειώσουmicroε τον εύστοχο παραλληλισmicroό του Καβάφη microε τον Έλιοτ από τον Σεφέρη Το αίσθηmicroα δεν κατονοmicroάζεται στην καβαφική ποίηση η συγκί-νηση δεν προσδιορίζεται αλλά υπάρχει Αποδίδεται microέσα από την ανάmicroνηση παλαιών ηδονών από αισθητιστικές θεάσεις ή αναπολήσεις αποδίδεται όmicroως χαmicroηλόφωνα χωρίς εξάρσεις microε εικόνες και σιωπές Αποδίδεται ακόmicroη microέσα από τη συλλογική microνήmicroη των microεταγενέστερων όπου καταγράφονται οι πρότυπες συmicroπεριφορές του πα-

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933) microία από τις σηmicroα-

Από την σχολήν του περιωνύmicroου φιλοσόφου

Έmicroεινε microαθητής του Αmicromicroωνίου Σακκά δυο χρόνιααλλά βαρέθηκε και την φιλοσοφία και τον Σακκά

Κατόπι microπήκε στα πολιτικάΜα τα παραίτησεν Ήταν ο Έπαρχος microωρόςκrsaquo οι πέριξ του ξόανα επίσηmicroα και σοβαροφανήτρισβάρβαρα τα ελληνικά των οι άθλιοι

Την περιέργειάν του είλκυσεκοmicroάτrsquo η Εκκλησία να βαπτισθείκαι να περάσει Χριστιανός Μα γρήγορατην γνώmicroη του άλλαξε Θα κάκιωνε ασφαλώςmicroε τους γονείς του επιδεικτικά εθνικούςκαι θα του έπαυαν ndash πράγmicroα φρικτόν ndashευθύς τα λίαν γενναία δοσίmicroατα

Έπρεπεν όmicroως και να κάmicroει κάτι Έγινε ο θαmicroώνΤων διεφθαρmicroένων οίκων της Αλεξανδρείαςκάθε κρυφού καταγωγίου κραιπάλης

Η τύχη του εφάνrsquo εις τούτο ευmicroενήςτον έδοσε microορφήν εις άκρον ευειδήΚαι χαίρονταν την θείαν δωρεάν

Τουλάχιστον για δέκα χρόνια ακόmicroη η καλλονή του θα διαρκούσεν Έπειτα ndashίσως εκ νέου στον Σακκά να πήγαινεΚι αν εν τω microεταξύ απέθνησκεν ο γέρος

ρελθόντος microε λόγια απλά χωρίς ρητορείες Τα πάντα τελικά είναι υπόθεση microέτρου η συνειδητοποίηση της ανέκκλητης φθοράς του σώmicroατος η νοσταλγία ο έπαινος των εκλεκτών η παραίτηση ενώπιον της απώλειαςΜια τέτοια ποίηση ασφαλώς δεν θα microπορούσε να γίνει αποδεκτή από τους Αθηναίους λογίους και αναγνώστες της εποχής Όσο κι αν ο Ξενόπουλος επισηmicroαίνει την παρου-σία του Καβάφη αρκετά νωρίς (1903) ο Παλαmicroάς δεν θα αλλάξει την αρνητική του αξιολόγηση Η εισαγωγή του καβαφικού έργου στα έντυπα των Αθηνών ήταν σταδιακή και δύσκολη Το έδαφος προετοιmicroάζει ο Γιώργος Βρισιmicroιτζάκης microε microια σειρά άρθρων του στο περιοδικό Βωmicroός (1918) όπου την επόmicroενη χρονιά δηmicroοσιεύονται και microερικά ποιήmicroατά του Η οmicroιλία του Τέλλου Άγρα για τον Καβάφη (1921) φαίνεται πως δηλώνει τη microεταστροφή των λογίων απέναντι στην ποίησή του τα επόmicroενα χρόνια καβαφι-κά ποιήmicroατα θα παρουσιαστούν στη Μούσα (1922) σε αθηναϊκές εφηmicroερίδες στα Μακεδονικά Γράmicromicroατα (1924) κυρίως όmicroως στο αφιέρωmicroα του περιοδικού Νέα Τέχνη όπου δηmicroοσιεύονται και σχετικά microελετήmicroατα λογοτεχνών και κριτικών Φυσικά δεν πρόκειται για τεκmicroήριο πλήρους αποδοχής θεωρώντας υπερβολικούς τους επαίνους ο Κωστής Μπαστιάς θα δηmicroοσιεύσει ένα βίαιο άρθρο αρνούmicroενος την καλλιτεχνική υπόσταση και αξία του Καβάφη Αν και οι θετικές αποτιmicroήσεις πληθαίνουν η πρώτη σηmicroαντική και συστηmicroατική προσπάθεια προσέγγισης οφείλεται στο περιοδικό Κύκλος που αφιερώνει ένα τεύχος στο καβαφικό έργο (1932) microε συνεργασίες των Δηmicroαρά Θρύλου Παπατσώνη Κατσίmicroπαλη Σαρεγιάννη Σπιέρου Θα ακολουθήσει το microεταθα-

πήγαινε σrsquo άλλου φιλοσόφου ή σοφιστούπάντοτε βρίσκεται κατάλληλος κανείς

Ή τέλος δυνατόν και στα πολιτικάνα επέστρεφεν ndash αξιεπαίνως ενθυmicroούmicroενοςτες οικογενειακές του παραδόσειςτο χρέος προς την πατρίδα κι άλλα ηχηρά παρόmicroοια

ΚΠ Καβάφης laquoΠοιήmicroαταraquo

Ο Καβάφης ο οποίος αυτοχα-ρακτηρίστηκε laquoποιητής ιστο-

Ο Παλαmicroάς microπροστά από το βιβλιοπωλείο laquoKaufmanraquo στο

ρελθόντος microε λόγια απλά χωρίς ρητορείες Τα πάντα τελικά είναι υπόθεση microέτρου η συνειδητοποίηση της ανέκκλητης φθοράς του σώmicroατος η νοσταλγία ο έπαινος των εκλεκτών η παραίτηση ενώπιον της απώλειαςΜια τέτοια ποίηση ασφαλώς δεν θα microπορούσε να γίνει αποδεκτή από τους Αθηναίους λογίους και αναγνώστες της εποχής Όσο κι αν ο Ξενόπουλος επισηmicroαίνει την παρου-σία του Καβάφη αρκετά νωρίς (1903) ο Παλαmicroάς δεν θα αλλάξει την αρνητική του αξιολόγηση Η εισαγωγή του καβαφικού έργου στα έντυπα των Αθηνών ήταν σταδιακή και δύσκολη Το έδαφος προετοιmicroάζει ο Γιώργος Βρισιmicroιτζάκης microε microια σειρά άρθρων του στο περιοδικό Βωmicroός (1918) όπου την επόmicroενη χρονιά δηmicroοσιεύονται και microερικά ποιήmicroατά του Η οmicroιλία του Τέλλου Άγρα για τον Καβάφη (1921) φαίνεται πως δηλώνει τη microεταστροφή των λογίων απέναντι στην ποίησή του τα επόmicroενα χρόνια καβαφι-κά ποιήmicroατα θα παρουσιαστούν στη Μούσα (1922) σε αθηναϊκές εφηmicroερίδες στα Μακεδονικά Γράmicromicroατα (1924) κυρίως όmicroως στο αφιέρωmicroα του περιοδικού Νέα Τέχνη όπου δηmicroοσιεύονται και σχετικά microελετήmicroατα λογοτεχνών και κριτικών Φυσικά δεν πρόκειται για τεκmicroήριο πλήρους αποδοχής θεωρώντας υπερβολικούς τους επαίνους ο Κωστής Μπαστιάς θα δηmicroοσιεύσει ένα βίαιο άρθρο αρνούmicroενος την καλλιτεχνική υπόσταση και αξία του Καβάφη Αν και οι θετικές αποτιmicroήσεις πληθαίνουν η πρώτη σηmicroαντική και συστηmicroατική προσπάθεια προσέγγισης οφείλεται στο περιοδικό Κύκλος που αφιερώνει ένα τεύχος στο καβαφικό έργο (1932) microε συνεργασίες των Δηmicroαρά Θρύλου Παπατσώνη Κατσίmicroπαλη Σαρεγιάννη Σπιέρου Θα ακολουθήσει το microεταθα-

πήγαινε σrsquo άλλου φιλοσόφου ή σοφιστούπάντοτε βρίσκεται κατάλληλος κανείς

Ή τέλος δυνατόν και στα πολιτικάνα επέστρεφεν ndash αξιεπαίνως ενθυmicroούmicroενοςτες οικογενειακές του παραδόσειςτο χρέος προς την πατρίδα κι άλλα ηχηρά παρόmicroοια

ΚΠ Καβάφης laquoΠοιήmicroαταraquo

Ο Καβάφης ο οποίος αυτοχα-ρακτηρίστηκε laquoποιητής ιστο-

Ο Παλαmicroάς microπροστά από το βιβλιοπωλείο laquoKaufmanraquo στο

νάτιο αφιέρωmicroα της Νέας Εστίας το 1933 ενώ την ίδια χρονιά θα εκδοθεί και η microελέτη Ο ποιητής Κ Π Καβάφης του Τίmicroου Μαλάνου που παρά την εmicroπάθειά της θεωρείται ως οριακό έργο στην καβαφική κριτική Οι κριτικές προσεγγίσεις θα πυκνώσουν χωρίς να εκλείψουν οι αρνητικές αντιδράσεις που υπογραmicromicroίζουν την παρακmicroιακή ατmicroόσφαι-ρα και την απαισιοδοξία του Καβάφη Ωστόσο η αποδέσmicroευση από τα ένδοξα της πα-ραδοσιακής ποίησης και το άνοιγmicroα προς τη νεωτερική θα οδηγήσουν σε διαφορετική αντιmicroετώπιση του Αλεξανδρινού και στην τελική του καθιέρωση

Η πεζογραφία (1910 - 1929)Από τη γενιά του 1907 microόνον ο Βάρναλης θα εκδώσει πεζογράφηmicroα (Ο λαός των microου-νούχων 1923) συνεχίζοντας όπως και στα επόmicroενα αφηγήmicroατα (Η αληθινή απολογία του Σωκράτη 1931 Το ηmicroερολόγιο της Πηνελόπης 1947) τις επιθέσεις του εναντίον της κοινωνικής αδικίας και των συmicroβατικών αξιών και παρουσιάζοντας δηκτικά την ασχήmicroια της πραγmicroατικότηταςΜε κοινωνικά ζητήmicroατα θα ασχοληθεί και η Γαλάτεια Καζαντζάκη (1881-1962) Στα πρώτα της διηγήmicroατα (1909-1912) είναι εmicroφανής η επίδραση του αισθητισmicroού Μετά τη γνωριmicroία της microε τον Θεοτόκη και τη microύησή της στις αριστερές ιδέες θα στραφεί προς τον νατουραλισmicroό και την ηθογραφία (στα διηγήmicroατα 11 πmicro-1 micromicro 1921) Σύντοmicroα όmicroως θα εγκαταλείψει την απαισιοδοξία του νατουραλισmicroού στο όνοmicroα microιας αισιόδοξης κοmicromicroουνιστικής προοπτικής για τη δυνατότητα κοινωνικού microετασχηmicroατι-σmicroού (Γυναίκες 1933 Άντρες 1935)Στη δεκαετία του 1920 πρωτοεmicroφανίζονται microερικοί από τους πεζογράφους που εντάσ-σονται στη γενιά του rsquo30 Ο Στράτης Μυριβήλης είχε ήδη εκδώσει τη συλλογή διη-γηmicroάτων Κόκκινες ιστορίες (1915) εmicroπνευσmicroένων από τους Βαλκανικούς πολέmicroους Το 1923 δηmicroοσιεύει σε συνέχειες το microυθιστόρηmicroα Ζωή εν τάφω στην εβδοmicroαδιαία εφηmicroερίδα Η Καmicroπάνα την οποία εξέδιδε ο ίδιος Αmicroέσως microετά την ολοκλήρωσή του θα δηmicroοσιευτεί στην ίδια εφηmicroερίδα επίσης σε συνέχειες Το Νούmicroερο 31328 του Βενέζη Συγχρόνως παρουσιάζουν διηγήmicroατά τους σε περιοδικά ο Άγγελος Τερζάκης ο Θανάσης Πετσάλης και ο Νίκος Κατηφόρης ενώ εκδίδουν τα πρώτα τους microυθιστορή-microατα ο Θράσος Καστανάκης (Οι πρίγκιπες 1924 που βραβεύτηκε στο διαγωνισmicroό των εκδ Ζηκάκη) και ο Πέτρος Χάρης (Η τελευταία νύχτα της γης)

Οι Θράσος Καστανάκης Στρα-τής Μυριβήλης Άγγελος Τερ-

Το 1922 κυκλοφορεί στην Αθήνα ένα περίεργο πεζογράφηmicroα το Pedro Cazas του Φώτη Κόντογλου (1895-1965) Ακολουθεί microια συλλογή πρωτότυπων και microεταφρασmicroένων αφηγηmicroάτων (Βασάντα 1923) Ο Κόντογλου υπήρξε ιδιότυπος λογοτέχνης που κινή-θηκε έξω από το πλαίσιο του ρεαλισmicroού και της ηθογραφίας Στα κείmicroενά του συmicroφύ-ρονται στοιχεία από λαϊκές αφηγήσεις microε τον αφηγηmicroατικό τρόπο του Ντεφόε και την παραισθησιακή φρίκη του Πόε Η γλώσσα του αντλεί επίσης από λαϊκές ρίζες και από παλαιότερες λαϊκές αφηγήσεις προσδίδοντας στο ύφος του την ποιότητα του naif Ενδιαφέρουσα είναι και η περίπτωση του Πέτρου Πικρού (1900-1957) που ακολουθεί το παράδειγmicroα του Βουτυρά Στρατευmicroένος στην Αριστερά θεmicroατοποιεί τη ζωή των κατώτερων λαϊκών στρωmicroάτων microε οξεία νατουραλιστική microατιά (Χαmicroένα Κορmicroιά 1922 Σα θα γίνουmicroε άνθρωποι 1924) Στο τελευταίο του πεζογράφηmicroα (Τουmicroπεκίhellip 1927) οι χαρακτήρες προέρχονται από την κοινωνία του υποκόσmicroου οι οποίοι πάντως δεν φαίνονται περισσότερο διεφθαρmicroένοι από τους φύλακες του νόmicroου και της τάξης

Το γλωσσικόΜία από τις σηmicroαντικές εξελίξεις στην ιστορία του γλωσσικού ζητήmicroατος είναι η ίδρυση του Εκπαιδευτικού Οmicroίλου (1910) microε σκοπό την εφαρmicroογή ενός νέου εκπαιδευτικού συστήmicroατος βασισmicroένου στην εισαγωγή του δηmicroοτικισmicroού Ιδρυτικά microέλη ήταν όλοι σχεδόν οι δηmicroοτικιστές λογοτέχνες της εποχής αλλά στο επίκεντρο της προσπάθειας βρίσκουmicroε τον Μανόλη Τριανταφυλλίδη τον Δηmicroήτρη Γληνό και τον Αλέξανδρο Δελ-microούζο Στο πλαίσιο της microεταρρύθmicroισης του 1917 αναλαmicroβάνουν υπεύθυνες θέσεις στο Υπουργείο Παιδείας προκειmicroένου να προωθήσουν την αναδιοργάνωση του εκπαι-δευτικού συστήmicroατος Δυστυχώς η εκλογική ήττα του Βενιζέλου το 1920 ανέστειλε αυτήν την προσπάθεια που συναντούσε επιπλέον εmicroπόδια από τους αντιδραστικούς κύκλους Θα πρέπει πάντως να σηmicroειωθεί ότι microία από τις σηmicroαντικότερες δυσκολίες στην επικράτηση της δηmicroοτικής ήταν η ισχύουσα ακόmicroη και στους προοδευτικούς κύκλους νοοτροπία σχετικά microε την επιστηmicroονική ποιότητα της λόγιας γλώσσας Είναι ενδει-κτικό λχ ότι Το κοινωνικόν microας ζήτηmicroα (1907) του Γεωργίου Σκληρού του πρώτου Έλληνα microαρξιστή είναι προσκολληmicroένο στους κυρίαρχους γλωσσικούς τύπους όπως άλλωστε και η microελέτη του Κορδάτου Η κοινωνική σηmicroασία της ελληνικής επαναστάσεως

του 1821 (1924) ενώ κατά τη microαρτυρία του Λάmicroπρου Πορφύρα Ο Αλέξανδρος Παπα-ναστασίου microίλησε στην καθαρεύουσα στην εκδήλωση ενός εργατικού συνδέσmicroουΟι διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς την εφαρmicroογή της microεταρρύθmicroισης και ως προς το αν πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην αξιοποίηση της ελληνικής παράδοσης ή στον συντονισmicroό της ελληνικής εκπαίδευσης microε την ευρωπαϊκή παιδεία και τα δυτικά πρότυπα οδήγησαν τελικά στη διάσπαση του Οmicroίλου το 1927 Ο Γληνός υπέρmicroαχος των δυτικών προτύπων και της επαναστατικής εφαρmicroογής της microεταρρύθmicroισης ασχο-λήθηκε περισσότερο microε την πολιτική διάσταση του ζητήmicroατος Προκειmicroένου να προ-ωθήσει τον διάλογο περί παιδείας εξέδωσε το περιοδικό Αναγέννηση (1926-28) το οποίο παρά τον προοδευτικό αριστερό του χαρακτήρα φιλοξένησε αντικρουόmicroενες απόψεις microε αποτέλεσmicroα να δεχθεί επιθέσεις από συντηρητικούς κύκλους (λχ τα Ελληνικά Γράmicromicroατα του Κ Μπαστιά) αλλά και από αριστερά έντυπα (Ριζοσπάστης Λο-γοτεχνική Επιθεώρηση ndash προφανώς επειδή παρέκκλινε από την laquoορθόδοξηraquo γραmicromicroή) Μέσα από ένα πλέγmicroα παρεξηγήσεων άγνοιας και ισοπεδωτικών γενικεύσεων ο δη-microοτικισmicroός ταυτίστηκε microε την αριστερή πολιτική τοποθέτηση και η γλωσσική διαmicroάχη εντάχθηκε στο πλαίσιο της πολιτικής και ιδεολογικής σύγκρουσης

Το εικονοκλαστικό laquoΕλεύθερο ΠνεύmicroαraquoΤο 1929 ο Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966) δηmicroοσιεύει ένα microαχητικό δοκίmicroιο microε τίτλο Ελεύθερο πνεύmicroα υπογράφοντας microε το ψευδώνυmicroο Ορέστης Διγενής Το δοκίmicroιο χω-ρίζεται σε τέσσερις ενότητες Στην πρώτη ο συγγραφέας διαπιστώνει την ουσιαστι-κή απόσταση της ελληνικής πραγmicroατικότητας από τις δυτικές πνευmicroατικές ζυmicroώσεις στη δεύτερη καταδικάζει τους σηmicroαίνοντες κριτικούς (Αποστολάκη Πολίτη αλλά και τους αριστερούς) για δογmicroατισmicroό και ανάσχεση του διαλόγου και της έρευνας στην τρίτη απορρίπτει την ηθογραφία ως στείρα microίmicroηση microιας πραγmicroατικότητας την οποία οι συγγραφείς δεν επιχειρούν να εννοήσουν και στην τέταρτη επισηmicroαίνει τα χαρακτηριστικά και τα αίτια της σύγχρονής του πνευmicroατικής κρίσης (στόχος της βίαιης επίθεσης είναι ο Καβάφης) προτείνοντας θεραπείες αποmicroάκρυνση από τον τετριmicromicroέ-νο λυρισmicroό απόπειρα αναmicroέτρησης microε το laquoδύσκολοraquo και συγκερασmicroός του microοντέρνου microε το παραδοσιακό Το Ελεύθερο Πνεύmicroα προκάλεσε τις αντιδράσεις παλαιότερων και νέων εξαιτίας των

Οι Γεώργιος Σκληρός Αλέξαν-δρος Δελmicroούζος και Μανόλης

του 1821 (1924) ενώ κατά τη microαρτυρία του Λάmicroπρου Πορφύρα Ο Αλέξανδρος Παπα-ναστασίου microίλησε στην καθαρεύουσα στην εκδήλωση ενός εργατικού συνδέσmicroουΟι διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς την εφαρmicroογή της microεταρρύθmicroισης και ως προς το αν πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην αξιοποίηση της ελληνικής παράδοσης ή στον συντονισmicroό της ελληνικής εκπαίδευσης microε την ευρωπαϊκή παιδεία και τα δυτικά πρότυπα οδήγησαν τελικά στη διάσπαση του Οmicroίλου το 1927 Ο Γληνός υπέρmicroαχος των δυτικών προτύπων και της επαναστατικής εφαρmicroογής της microεταρρύθmicroισης ασχο-λήθηκε περισσότερο microε την πολιτική διάσταση του ζητήmicroατος Προκειmicroένου να προ-ωθήσει τον διάλογο περί παιδείας εξέδωσε το περιοδικό Αναγέννηση (1926-28) το οποίο παρά τον προοδευτικό αριστερό του χαρακτήρα φιλοξένησε αντικρουόmicroενες απόψεις microε αποτέλεσmicroα να δεχθεί επιθέσεις από συντηρητικούς κύκλους (λχ τα Ελληνικά Γράmicromicroατα του Κ Μπαστιά) αλλά και από αριστερά έντυπα (Ριζοσπάστης Λο-γοτεχνική Επιθεώρηση ndash προφανώς επειδή παρέκκλινε από την laquoορθόδοξηraquo γραmicromicroή) Μέσα από ένα πλέγmicroα παρεξηγήσεων άγνοιας και ισοπεδωτικών γενικεύσεων ο δη-microοτικισmicroός ταυτίστηκε microε την αριστερή πολιτική τοποθέτηση και η γλωσσική διαmicroάχη εντάχθηκε στο πλαίσιο της πολιτικής και ιδεολογικής σύγκρουσης

Το εικονοκλαστικό laquoΕλεύθερο ΠνεύmicroαraquoΤο 1929 ο Γιώργος Θεοτοκάς (1905-1966) δηmicroοσιεύει ένα microαχητικό δοκίmicroιο microε τίτλο Ελεύθερο πνεύmicroα υπογράφοντας microε το ψευδώνυmicroο Ορέστης Διγενής Το δοκίmicroιο χω-ρίζεται σε τέσσερις ενότητες Στην πρώτη ο συγγραφέας διαπιστώνει την ουσιαστι-κή απόσταση της ελληνικής πραγmicroατικότητας από τις δυτικές πνευmicroατικές ζυmicroώσεις στη δεύτερη καταδικάζει τους σηmicroαίνοντες κριτικούς (Αποστολάκη Πολίτη αλλά και τους αριστερούς) για δογmicroατισmicroό και ανάσχεση του διαλόγου και της έρευνας στην τρίτη απορρίπτει την ηθογραφία ως στείρα microίmicroηση microιας πραγmicroατικότητας την οποία οι συγγραφείς δεν επιχειρούν να εννοήσουν και στην τέταρτη επισηmicroαίνει τα χαρακτηριστικά και τα αίτια της σύγχρονής του πνευmicroατικής κρίσης (στόχος της βίαιης επίθεσης είναι ο Καβάφης) προτείνοντας θεραπείες αποmicroάκρυνση από τον τετριmicromicroέ-νο λυρισmicroό απόπειρα αναmicroέτρησης microε το laquoδύσκολοraquo και συγκερασmicroός του microοντέρνου microε το παραδοσιακό Το Ελεύθερο Πνεύmicroα προκάλεσε τις αντιδράσεις παλαιότερων και νέων εξαιτίας των

Οι Γεώργιος Σκληρός Αλέξαν-δρος Δελmicroούζος και Μανόλης

κρίσεων για την ηθογραφία και τον Καβάφη Αργότερα θεωρήθηκε ως το microανιφέστο της γενιάς του rsquo30 που δεν είχε ακόmicroη εκδηλωθεί Τα προβλήmicroατα που γεννά microια τέτοια πρωθύστερη απόδοση δεν θα microας απασχολήσουν εδώ το ουσιώδες είναι ότι το πνεύmicroα του κειmicroένου είναι διαφοροποιητικό το δε περιεχόmicroενό του περιέχει αντι-λήψεις που θα microπορούσαν να αξιοποιηθούν ως στοιχεία αυτοπροσδιορισmicroού από τους ανερχόmicroενους νέους λογοτέχνες

Η laquoγενιά του Μεσοπολέmicroουraquo Βrsquo Οι νεωτερικοίΤο 1930-31 microε αφορmicroή την laquoκαθαρή ποίησηraquo ξεκινά ένας διάλογος microέσα από τις σελίδες των περιοδικών για την παρακmicroή της ποίησης Αυτές οι συζητήσεις αποκαλύ-πτουν ένα αίσθηmicroα οριακό τουλάχιστον για microια microερίδα λογοτεχνών κάτι φαίνεται να τελειώνει ή να microην επαρκεί πια κάτι διαφορετικό αναζητείται Μια πρόχειρη εξέταση της εκδοτικής παραγωγής το επιβεβαιώνει στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1930 εmicroφανίζονται ποιητές που microε τον ένα ή τον άλλο τρόπο αποmicroακρύνονται από τις παραδοσιακές αντιλήψεις (Σεφέρης Ράντος Καββαδίας Σαραντάρης ας συνυπολογι-στεί ως δείγmicroα νεωτερικής γραφής η συλλογή Στου γλιτωmicroού το χάζι του Θ Ντόρρου ασχέτως της επιτυχίας ή της βιωσιmicroότητάς της) Τα δεδοmicroένα πολλαπλασιάζονται microε microια περιδιάβαση στα περιοδικά το 1931 ξεκινά microια αρθρογραφία περί υπερρεαλισmicroού στο περιοδικό Ο Λόγος Το 1933 ο Παπατσώνης και ο Ράντος microεταφράζουν Έλιοτ στο περιοδικό Ο Κύκλος Μέσα σrsquo αυτήν την ατmicroόσφαιρα θα εκδηλωθούν οι ποιητές εκείνοι που τελικά θα καταγραφούν στη λογοτεχνική microας ιστορία ως γενιά του rsquo30 Ωστόσο microέχρι τις παραmicroονές του Β΄ Παγκοσmicroίου πολέmicroου έχουν δώσει microέρος microόνον του έργου τους Σrsquo αυτό θα επικεντρωθούmicroε microε συνοπτικές microόνον αναφορές στη microεταγενέστερη παραγωγή τουςΕκείνος που αρκετά νωρίς στρέφεται σε νεωτερικούς τρόπους γραφής είναι ο Τάκης Παπατσώνης (1895-1976) Η θρησκευτικότητά του (ασύmicroβατη microε το κυρίαρχο δόγmicroα εφόσον ήταν καθολικός) που microεταφράζεται σε λυρικό βίωmicroα χωρίς να επιβαρύνει το ποιητικό νόηmicroα τον οδηγεί να υπερβεί το κλίmicroα διάλυσης των συγχρόνων του Στα ελάχιστα πρώιmicroα ποιήmicroατά του ακολουθεί παραδοσιακές microορφές αλλά πρώτος αυτός υιοθετεί τον ελεύθερο στίχο (1921) έχοντας κατανοήσει την εκφραστική του διαφορά από τον ρυθmicroικό Η ποίησή του κάποτε αφαιρετική δηmicroιουργεί microυστηριακή

Ο Γεώργιος Θεοτοκάς (1905-1966) ένας από τους σηmicroα-

Στο σπίτι του Γιώργου Θεο-τοκά αρχές της δεκαετίας του

ατmicroόσφαιρα αξιοποιώντας θρησκευτικά και εκκλησιαστικά σύmicroβολα Εδώ πρέπει νrsquo αναφερθεί και ο Αναστάσιος Δρίβας (1899-1942) που ξεκίνησε από τον κύκλο της Μούσας για να διαφοροποιηθεί microε τις απόπειρές του στην καθαρή ποίηση (1935-36) microάλιστα ένα ποίηmicroά του δηmicroοσιευmicroένο το 1931 θεωρήθηκε από τον Δηmicro Μέντζελο ως laquoτο microόνο αληθινά υπερρεαλιστικόraquo της χρονιάςΟ Σεφέρης (1900-1971) ο πρώτος Έλληνας που έλαβε το βραβείο Νόmicroπελ (1963) είναι αναmicroφίβολα κορυφαία microορφή της περιόδου Με τα ποιήmicroατα της Στροφής (1931) και της Στέρνας (1932) φαίνεται να ολοκληρώνει τη θητεία του στην παραδοσιακή ποιητική γραφή ndashπαραδοσιακή ως προς τη χρήση microετρικών σχηmicroάτων επειδή η ανα-νεωτική τάση ανιχνεύεται αλλού η έκφραση είναι λιτή το βίωmicroα λαmicroβάνει διαστάσεις συλλογικότερες η καθηmicroερινή οmicroιλία ανάγεται σε ποιητικό λόγο η ποιητική ροή είναι αποσπασmicroατική Η παρουσία του Βαλερύ είναι διάχυτη σε ποικίλους στίχους ενώ στον Ερωτικό Λόγο (που βρίσκεται στο κέντρο της Στροφής) το κλίmicroα της laquoκαθαρής ποίη-σηςraquo συνδυάζεται microε microνήmicroες από τον Ερωτόκριτο τον Σολωmicroό και τον ΣικελιανόΗ στροφή που φαίνεται να υπονοεί ο τίτλος της πρώτης συλλογής επιτελείται πλήρως microε το Μυθιστόρηmicroα (1935) το πρώτο σηmicroαντικό και βιώσιmicroο microοντερνιστικό ποίηmicroα Εδώ εmicroφανίζονται παγιωmicroένα τα χαρακτηριστικά της σεφερικής ποίησης το microέτρο και η οmicroοιοκαταληξία εγκαταλείπονται ο λόγος γίνεται αινιγmicroατικός και αmicroφίσηmicroος η αποσπασmicroατικότητα των εικόνων είναι εντονότερη Δεσπόζουσα είναι η παρουσία του Έλιοτ το τοπίο των ποιηmicroάτων είναι κλειστό άνυδρο στείρο η αποσπασmicroατικότητα των εικόνων λειτουργεί αναλογικά προς τη διάλυση του παλαιού κόσmicroου ο microύθος χρησιmicroοποιείται ως το αντικειmicroενικό σύστοιχο της παρούσας εmicroπειρίας και ως πλαίσιο προβολής της συγκίνησης Ο χαρακτηρισmicroός του Μυθιστορήmicroατος ως laquoαντι-έπουςraquo είναι εύστοχος προϊόν microιας ευαισθησίας που ζει σε αντιηρωική εποχή ουσιαστικά αντιστρέφει τον ηρωικό κόσmicroο του οmicroηρικού έπουςΤο 1940 ο Σεφέρης συγκεντρώνει στο Τετράδιο Γυmicroνασmicroάτων ποιήmicroατα της περιόδου 1928-37 και εκδίδει το Ηmicroερολόγιο Καταστρώmicroατος όπου το κλίmicroα των laquomicroικρόψυχων καιρώνraquo επιβαρύνεται από την εφιαλτική προοπτική του πολέmicroου Την ίδια χρονιά θα γίνει και microια πρώτη συγκεντρωτική έκδοση των έως τότε δηmicroοσιευmicroένων ποιηmicroάτων (Ποιήmicroατα Ι) Μεταπολεmicroικά εκδίδονται το Ηmicroερολόγιο Καταστρώmicroατος Βrsquo (1945) όπου καταγράφονται ποιητικά οι εmicroπειρίες του πολέmicroου και Ηmicroερολόγιο Καταστρώmicroα-

Ο Γιώργος Σεφέρης παραλαmicro-βάνοντας το βραβείο Νόmicroπελ

τος Γrsquo (1955) όπου συmicroπυκνώνονται οι εmicroπειρίες των αγώνων της Κύπρου Ενδιάmicroεσα θα εmicroφανιστεί η Κίχλη (1946) το πιο ερmicroητικό και αινιγmicroατικό έργο του στην ίδια γραmicromicroή κινούνται και τα Τρία κρυφά ποιήmicroατα (1966) Παρότι το κυρίαρχο αίσθηmicroα στη σεφερική ποίηση είναι απαισιόδοξο δεν υπάρχει συγγένεια microε την απαισιοδοξία των ποιητών του 1920 Στην εντύπωση της σταθερό-τητας συmicroβάλλει η καίρια έκφραση ο laquoσυντονισmicroός της ευαισθησίας microε το ποιητικό ρήmicroαraquo κατά τη ρήση του ίδιου του Σεφέρη Είναι ενδεικτικό ότι ο ποιητικός του λόγος microπορεί να είναι αινιγmicroατικός και σκοτεινός κάποτε δεν είναι όmicroως ασαφής αχνός ή

Ι΄Ο τόπος microας είναι κλειστός όλο βουνάπου έχουν σκεπή το χαmicroηλό ουρανό microέρα και νύχταΔεν έχουmicroε ποτάmicroια δεν έχουmicroε πηγάδια δεν έχουmicroε πηγέςmicroονάχα λίγες στέρνες άδειες κι αυτές που ηχούν και που τις προσκυνούmicroεΉχος στεκάmicroενος κούφιος ίδιος microε τη microοναξιά microαςίδιος microε την αγάπη microας ίδιος microε τα σώmicroατά microαςΜας φαίνεται παράξενο που κάποτε microπορέσαmicroε να χτίσουmicroετα σπίτια τα καλύβια και τις στάνες microαςΚι οι γάmicroοι microας τα δροσερά στεφάνια και τα δάχτυλαγίνουνται αινίγmicroατα ανεξήγητα για την ψυχή microαςΠώς γεννηθήκαν πώς δυναmicroώσανε τα παιδιά microας

Ο τόπος microας είναι κλειστός Τον κλείνουνοι δυο microαύρες Συmicroπληγάδες Στα λιmicroάνιατην Κυριακή σαν κατεβούmicroε νrsquo ανασάνουmicroεβλέπουmicroε να φωτίζουνται στο ηλιόγερmicroασπασmicroένα ξύλα από ταξίδια που δεν τέλειωσανσώmicroατα που δεν ξέρουν πια πώς νrsquo αγαπήσουν

Γ Σεφέρης laquoΜυθιστόρηmicroαraquo

Ιδιόχειρη σελίδα του Γιώργου Σεφέρη του πρώτου ποιήmicroατος

ακαθόριστος Η εικόνα του Σεφέρη συmicroπληρώνεται από το θεωρητικό και κριτικό του έργο περί ποι-ήσεως (Δοκιmicroές) τα ηmicroερολόγιά του (microε τον γενικό τίτλο Μέρες) και την πεζογραφική απόπειρα Έξι νύχτες στην Ακρόπολη (1974) Σηmicroαντικές είναι και οι microεταφράσεις του συγκεντρωmicroένες στον τόmicroο Αντιγραφές (Βαλερύ Ζιντ Πάουντ κά) αυτοτελώς εκδό-θηκαν οι microεταφράσεις του Έλιοτ του Άσmicroατος Ασmicroάτων και της ΑποκάλυψηςΤην ίδια χρονιά microε τη Στροφή ο Γιώργος Βαφόπουλος (1902-1996) εκδίδει τα Ρόδα της Μυρτάλης microε ποιήmicroατα σε microετρικό και οmicroοιοκατάληκτο στίχο Η δεύτερη συλλογή του Προσφορά (1938) είναι σε ελεύθερο στίχο Εδώ κυριαρχεί το θέmicroα του θανάτου η αίσθηση της απώλειας σε συmicroφραζόmicroενα ενίοτε θρησκευτικά προς τούτο συmicroβάλλει η υιοθέτηση στοιχείων της καθαρεύουσας που προσδίδουν στη γλώσσα υmicroνωδιακή χροιά Από τις γυναικείες ποιητικές φωνές ξεχωρίζει η Μελισσάνθη (Ήβη Κούγια-Σκανδα-λάκη 1907-1991) που εmicroφανίζεται το 1930 microε τη συλλογή Φωνές εντόmicroου και microες στη δεκαετία εκδίδει τέσσερις ακόmicroη (Προφητείες Φλεγοmicroένη βάτος Ο γυρισmicroός του ασώτου Ωσαννά και οραmicroατισmicroός) Τα ποιήmicroατά της κινούνται ακόmicroη σε παραδοσιακά microορφικά σχήmicroατα microε θέmicroατα κυρίως microεταφυσικά και ατmicroόσφαιρα που παραπέmicroπει άλλοτε στον Μπωντλαίρ και άλλοτε στον Ρίλκε Το 1935 δηmicroοσιεύονται στα Νέα Γράmicromicroατα τα πρώτα ποιήmicroατα του Οδυσσέα Ελύτη του δεύτερου Έλληνα νοmicroπελίστα Ο Ελύτης (1911-1996) ήρθε σrsquo επαφή microε τον υπερ-ρεαλισmicroό το 1929 microέσω microιας ποιητικής συλλογής του Πωλ Ελυάρ Στην περίοδο που εξετάζουmicroε εκδίδει τις συλλογές Προσανατολισmicroοί (1940) και Ήλιος ο πρώτος (1943) οι microεγάλες του συνθέσεις θα κυκλοφορήσουν αργότερα (Άσmicroα ηρωικό και πένθιmicroο για τον χαmicroένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας 1945 Άξιον Εστί 1959) Στη δεκαετία του 1970 θα επανεmicroφανιστεί microε microικρότερες συλλογές πεζά κείmicroενα και microεταφράσειςΤα πρώτα του ποιήmicroατα διαπνέονται από τις αρχές της laquoκαθαρής ποίησηςraquo χωρίς όmicroως ακρότητες Ολιγόστιχα microε επιγραmicromicroατική ελλειπτικότητα περιγραφικές αφαι-ρέσεις χαρακτηρίζονται από καινότροπους συνδυασmicroούς λέξεων και από εικόνες που προβάλλουν άmicroεσα και απαιτούν τη φαντασιακή εγρήγορση του αναγνώστη Ο ρόλος της γλώσσας είναι ουσιώδης σε όλο το ποιητικό του έργο ιδιαίτερα στις microεγαλύτερες συνθέσεις του εγκλείει τη microακρά γλωσσική παράδοση από τον Όmicroηρο έως τον Σολω-

Ο Γιώργος Σεφέρης (1900-1971) microε microια σειρά ποιητικών

Ο Οδυσσέας Ελύτης παραλαmicro-βάνοντας το βραβείο Νόmicroπελ

microό αξιοποιώντας συγχρόνως και το πεδίο της εκκλησιαστικής υmicroνογραφίας Η microαθητεία του Ελύτη στον υπερρεαλισmicroό του επέτρεψε να απελευθερωθεί από την επιγραmicromicroατικότητα Εν τούτοις δεν υπήρξε laquoορθόδοξοςraquo ούτε εφάρmicroοσε αυστηρά τις αρχές του κινήmicroατος εφόσον δεν θεωρούσε ότι η ποίηση είναι υπόθεση αυτόmicroατης γραφής Το αποτέλεσmicroα της διασταύρωσης microε τον υπερρεαλισmicroό θα φανεί καλύτερα στο Άσmicroαhellip και στο Άξιον εστί όπου καταργείται πλήρως η συmicroβατικά νοούmicroενη αλλη-λουχία των εικόνων αν και χωρίς να επιδιώκεται η απόλυτη συνειρmicroική διαδοχή Εκεί όmicroως η ατmicroόσφαιρα είναι διαφορετική απrsquo ότι στις πρώτες συλλογές ndashπιο laquoβαριάraquo θα έλεγε κανείς λόγω των βιωmicroάτων του πολέmicroου (Άσmicroα) είτε λόγω της συmicroπλοκής ατοmicroικών και εθνικών εmicroπειριών (Άξιον εστί) Στα ποιήmicroατα των πρώτων συλλογών το τοπίο και το αίσθηmicroα είναι αλλιώτικα ndashτο κάλλος η χαρά της ζωής που αποδίδεται microε θαλασσινές εικόνες η νυχτερινή γαλήνη ο έρωτας η αισιοδοξία του φωτός Η διαφορά από τους ποιητές του rsquo20 αλλά και από τον Σεφέρη είναι τεράστιαndash αλλά θα σκεφτόταν κανείς ελλείπει ο συντονισmicroός microε τους διόλου ευφρόσυνους καιρούς εν τούτοις η λατρεία της φύσης δεν είναι παρά microια διέξοδος από τη ζοφερότητα της εποχής στοιχείο που διατηρηθεί στις υστερότερες συλλογές του ΕλύτηΓράφοντας για τον υπερρεαλισmicroό στα 1931 ο Δ Μέντζελος προσπαθεί να εντοπίσει τους Έλληνες υπερρεαλίζοντας ποιητές microεταξύ άλλων αναφέρει τον Νικήτα Ράντο ως έναν από τους προδρόmicroους του υπερρεαλισmicroού Μετά από τις πρώτες δηmicroοσιεύ-σεις σε περιοδικά ο Ράντος (=Νίκος Καλαmicroάρης 1907-1988) εκδίδει την εmicroφανώς φουτουριστική συλλογή Ποιήmicroατα (1933) θα συνεχίσει microε τα Τετράδια Αrsquo Βrsquo Γrsquo Δrsquo (εκτός εmicroπορίου) Παράλληλα ως Μ Σπιέρος δηmicroοσιεύει κριτικά άρθρα στον Κύκλο και στους Νέους Πρωτοπόρους microάλιστα εκείνος πρώτος επισηmicroαίνει την παραλληλία Καβάφη-Έλιοτ στο καβαφικό αφιέρωmicroα του Κύκλου Το 1936 εγκαταλείπει οριστικά την Ελλάδα και προσχωρεί επίσηmicroα στον γαλλικό υπερρεαλισmicroό κερδίζοντας την ανα-γνώριση του Μπρετόν για το θεωρητικό κείmicroενο Foyers drsquoincentie το οποίο υπογράφει ως Nic Calas Ο Ράντος είναι microία από τις πιο ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της εποχής Γνωρίζει από πρώτο χέρι τα τεκταινόmicroενα στην ευρωπαϊκή σκηνή και συνδυάζει στη σκέψη και στο έργο του την καλλιτεχνική microε την πολιτική πρωτοπορία Στα ποιήmicroατα του 1933 κυριαρχεί η έντονη κίνηση της πόλης όπου άνθρωποι και τροχοφόρα κινούνται πυ-

Εξώφυλλο του έργου laquoΠροσανα-τολισmicroοίraquo του Οδυσσέα Ελύτη

ρετωδώς σε laquoστρογγυλήraquo πορεία (συmicroβολική υποτύπωση της κυκλικής περιστροφής της microοίρας) που microοιάζει άσκοπη Ο Ράντος θα εισαγάγει στην ποίησή του και εικόνες του Αιγαίου απαλλαγmicroένες όmicroως από λυρικότητα και συνδυασmicroένες επίσης microε κίνηση και εκρηκτικότητα Ως κριτικός είναι εριστικός και κατά κανόνα εύστοχος Σε γενικές γραmicromicroές διατήρησε microιαν ιδεολογική αυτονοmicroία που του επέτρεψε να αναγνωρίσει αρετές ακόmicroη και σε έργα που δεν ανήκαν στη microαρξιστική τέχνηΑνάmicroεσα στις σηmicroαντικές εκδόσεις του 1935 ήταν η Υψικάmicroινος του Ανδρέα Εmicroπειρί-κου (1901-1957) Στην προmicroετωπίδα του βιβλίου υπήρχε ένα απόσπασmicroα του Αντρέ Μπρετόν στις εσωτερικές σελίδες κείmicroενα σε πεζό σε γλώσσα παράξενη που ανα-κάτευε δηmicroοτική καθαρεύουσα επιστηmicroονικούς όρους και στερεότυπες φράσεις των εφηmicroερίδων αλλά δεν έβγαζε νόηmicroα Στην Υψικάmicroινο ο Εmicroπειρίκος χρησιmicroοποίησε τη microέθοδο της laquoαυτόmicroατης γραφήςraquo παρατάσσοντας εικόνες χωρίς λογικό ειρmicroό Ο στόχος του όπως όριζε το υπερρεα-λιστικό κίνηmicroα ήταν να σκανδαλίσει να προκαλέσει έκπληξη microέσα από την απόλυτη ρήξη microε την παράδοση την κατάλυση κάθε λογικής ηθικής και αισθητικής κατασκευής και τις laquoδιαστρεβλώσεις της πραγmicroατικότηταςraquo ώστε οι αναγνώστες να οδηγηθούν τελικά σε microιαν άλλη υπερ-πραγmicroατικότητα Προς την ίδια κατεύθυνση λειτουργούσε η αυτονόmicroηση της λέξης η κατάργηση του συmicroφραστικού νοήmicroατος και η απόλυτη διάσπαση του λόγου Στην Ενδοχώρα (1945) που περιλαmicroβάνει ποιήmicroατα γραmicromicroένα στο διάστηmicroα 1934-1937 ο Εmicroπειρίκος ξεπερνά τα όρια του ορθόδοξου υπερρεαλισmicroού διατηρώντας microόνο τις συνειρmicroικές εικόνες και το στοιχείο του ερωτισmicroού Οι αντιδράσεις των κριτικών στην Υψικάmicroινο κυmicroαίνονταν από την επιφύλαξη και την αmicroηχανία έκπληξη έως την έκπληξη και την άρνηση Ωστόσο πιθανόν λόγω της κοι-νωνικής του προέλευσης δεν ήταν τόσο έντονες όσο στην περίπτωση του Νίκου Εγγο-νόπουλου Ποιητής και ζωγράφος ο Εγγονόπουλος (1907-1985) δηmicroοσίευσε ποιήmicroατα στον Κύκλο και προπολεmicroικά εξέδωσε τις συλλογές Μην οmicroιλείτε εις τον οδηγόν (1938) και Τα κλειδοκύmicroβαλα της σιωπής (1939) Στην ποίησή του πρυτανεύει το παράλογο στοιχείο ως άmicroεση και βίαιη πρόκληση στον αστικό εφησυχασmicroό Στη γλώσσα του ενσωmicroατώνει φαναριώτικα στοιχεία και χρησιmicroοποιεί την επίσηmicroη καθαρεύουσα σε θέmicroατα ταπεινά ή τετριmicromicroένα ο ίδιος πάντως ισχυρίστηκε ότι έγραψε ποίηση στη

Εξώφυλλο του έργου laquoΆξιον Εστίraquo του Οδυσσέα Ελύτη

γλώσσα που microιλούσε Στα χρόνια της Κατοχής συνέθεσε το εκτενές ποίηmicroα Μπολιβάρ (microε υπότιτλο Ένα ελληνικό ποίηmicroα) εκεί η microορφή του Μπολιβάρ λαmicroβάνει συmicroβολικές διαστάσεις και διαχρονική υπόσταση ενσωmicroατώνοντας microορφές και γεγονότα από την ελληνική ιστορία και παράδοσηΗ επαναστατικότητα και η κοινωνική διαmicroαρτυρία microε άλλους όρους χαρακτηρίζει το έργο του Γιάννη Ρίτσου και του Νικηφόρου Βρεττάκου Στην αρχή της ποιητικής τους πορείας βρίσκονται και οι δύο υπό την επίδραση του Καρυωτάκη και κινούνται στο πλαίσιο της παράδοσης αλλά γρήγορα υιοθετούν τη νέα ποιητική γραφή και οι δύο ξεπερνούν το κλίmicroα του καρυωτακισmicroού microέσα από την κοινωνική συνειδητοποίηση και την υιοθέτηση αριστερών ιδεών Η εξέλιξή τους όmicroως υπήρξε διαφορετική Ο ίδιος ο Ρίτσος (1909-1990) τοποθετεί την έναρξη της ποιητικής του πορείας στα 1930 Στις πρώτες συλλογές του (Τρακτέρ 1934 Πυραmicroίδες 1935) ανευρίσκονται στοιχεία από το ποιητικό ιδίωmicroα του Παλαmicroά και του Βάρναλη Παρά το επαναστατικό περιε-χόmicroενο η microορφή παραmicroένει σε παραδοσιακά microετρικά σχήmicroατα Στα 1936 εκδίδεται ο Επιτάφιος εmicroπνευσmicroένος από τον φόνο ενός άνεργου καπνεργάτη στη διάρκεια microιας διαδήλωσης ο θρήνος της microάνας του αποδίδεται στη microορφή του microανιάτικου microοιρολο-γιού επιλογή που συmicroβάλλει στην αναγωγή του νεκρού σε λαϊκό ήρωα Τα επόmicroενα χρόνια ο Ρίτσος θα υιοθετήσει οριστικά τον ελεύθερο στίχο στα εκτενή ποιήmicroατα Το τραγούδι της αδελφής microου (1937) Εαρινή συmicroφωνία (1938) και Το εmicroβατήριο του ωκεανού (1940) ιδίως στο τελευταίο διαπιστώνεται microεγαλύτερη εκφραστική τόλmicroη και οργανικότητα του στίχου Η παγίωση της ποιητικής του φυσιογνωmicroίας συντελείται έως το 1945 η συλλογή Δοκιmicroασία (1943) microε ποιήmicroατα της εποχής 1935-1943 πε-ριέχει ποικιλία ειδών ελεύθερου στίχου και ο ποιητικός λόγος τείνει να αποδεσmicroευτεί ακόmicroη περισσότερο από τις συmicroβάσεις Ο Ρίτσος υπήρξε από τους πολυγραφότερους ποιητές της εποχής του ως εκ τούτου άνισος είναι όmicroως αναmicroφισβήτητη η έκταση της φαντασίας του και η ποιητική του ευχέρεια από τη δεκαετία του 1970 στράφηκε σε ολιγόστιχα ποιήmicroατα microε υψηλότερο βαθmicroό νοηmicroατικής συmicroπύκνωσης Τιmicroήθηκε microε το Διεθνές Βραβείο Ποίησης (1972) και microε το Βραβείο Λένιν (1977)Ο Νικηφόρος Βρεττάκος (1911-1991) παλινδροmicroεί ανάmicroεσα στον microετρικό και στον ελεύθερο στίχο σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέmicroου Η πρώτη του συλλογή (Κάτω από σκιές και φώτα 1929) κινείται επίσης στο καρυωτακικό κλίmicroα ακολουθούν τα

Ο Αντρέας Εmicroπειρίκος το 1964 σηmicroαντικό έργο του η laquoΥψικάmicroι-

Οι Οδυσσέας Ελύτης Ανδρέας Εmicroπειρίκος και Νίκος Εγγονό-

έργα Κατεβαίνοντας στη σιγή των αιώνων (1933) Οι γκριmicroάτσες του ανθρώπου (1935) Η επιστολή του κύκνου (1937 σε ελεύθερο στίχο) και το Ταξίδι του Αρχάγγελου (1938 σε microετρικό στίχο) ενώ το 1940 κυκλοφορεί microια πρώτη συγκεντρωτική έκδοση microε τίτλο (πάλι) Οι γκριmicroάτσες του ανθρώπου Η συνειδητοποίηση της κοινωνικής αδικίας θα οδηγήσει στην υπέρβαση του καρυω-τακισmicroού και στην περίπτωση του Βρεττάκου Ωστόσο αυτή η συνειδητοποίηση δεν θα καταλήξει σε καταγγελία αλλά σε διαmicroαρτυρία επειδή η αδικία συλλαmicroβάνεται περισσότερο στη microεταφυσική και όχι στην κοινωνική της διάσταση ο επαναστατηmicroέ-νος ποιητής δεν εmicroφανίζεται ως κοινωνική microονάδα αλλά ως φορέας microιας laquoεωσφορικής ανταρσίαςraquo Η στάση αυτή κορυφώνεται στη συλλογή του 1935 είναι ενδιαφέρον ότι ο Βρεττάκος δεν συmicroπεριέλαβε αυτά τα laquoεωσφορικάraquo ποιήmicroατα στην συγκεντρωτική έκδοση του 1940 επειδή ακριβώς microε την Επιστολή του κύκνου εισέρχεται σε microια νέα φάση όπου η διαmicroαρτυρία εναντίον της αδικίας ισοσταθmicroίζεται από την εmicroπιστοσύνη του ποιητή στην ανθρώπινη καλοσύνηΠαράλληλα microε όσους εντάσσονται microε τον ένα ή τον άλλο τρόπο σε ρεύmicroατα ή κινήmicroα-τα στην εποχή εντοπίζονται και ποιητές ιδιότυποι που παραmicroένουν έξω από σχολές Τρεις απrsquo αυτούς σχετίζονται microε τον κύκλο των Νέων Γραmicromicroάτων ndashο Σαραντάρης ο Αντωνίου και ο Μάτσας τρεις άλλοι ο Μπάρας ο Σκαρίmicroπας και ο Καββαδίας παρα-microένουν στην περιφέρεια (κυριολεκτικά και microεταφορικά) microε κοινό τους την αιώρηση microεταξύ παράδοσης και πρωτοπορίας Ο Γιώργος Σαραντάρης (1908-1941) εξέδωσε πέ-ντε ποιητικές συλλογές Οι αγάπες του χρόνου (1933) Τα Ουράνια (1934) Τα Αστέρια (1935) Γράmicromicroατα σε microια γυναίκα (1936) Στους φίλους microιας άλλης χαράς (1940) Μέσα από λιτή γλώσσα και άmicroεσες εικόνες αναδύεται η ιδεαλιστική του αντίληψη για την ποίηση ως επιδίωξη του απόλυτου Η επίδραση του Ιταλού πρωτοποριακού ποιητή Τζουζέπε Ουνγκαρέτι υπήρξε καθοριστική για τη διαφοροποίησή του από το καταθλι-πτικό ποιητικό κλίmicroα της εποχήςΟ Δ Ι Αντωνίου (γεν 1906) δηmicroοσίευσε στα Νέα Γράmicromicroατα (1936) και έδωσε microια πρώτη συλλογή το 1939 (Ποιήmicroατα) Στην ποίησή του ανευρίσκεται συmicroπυκνωmicroένη η εmicroπειρία των υπερπόντιων ταξιδιών του όχι όmicroως στην ηθογραφική-εξωτική της διάσταση αλλά ως microοναχικός αναστοχασmicroός που διατυπώνεται στη microορφή ναυτικού ηmicroερολογίου

Χειρόγραφη σελίδα του laquoΕπιτα-φίουraquo ενός από τα σηmicroαντικό-

Τέλος ο Αλ Μάτσας (1910-1969) έφηβος ακόmicroη εξέδωσε τη γαλλόφωνη συλλογή Le Vieux Jardin (1925) Το 1934 εmicroφανίζεται στα ελληνικά γράmicromicroατα microε τα Ποιήmicroατα microε φανερή την επίδραση του Καβάφη Εκτός ρευmicroάτων και κύκλων παρέmicroεινε και ο Αλέξανδρος Μπάρας (1906-1990) που κινείται ανάmicroεσα στην παραδοσιακή και την πρωτοποριακή ποίηση Στις προπολεmicroικές του συλλογές (Συνθέσεις 1933 Συνθέσεις Βιβλίο 2ο 1938) επισηmicroάνθηκε συγγένεια microε την καβαφική ποίηση ο λόγος του είναι λιτός απαλλαγmicroένος από διακοσmicroητικά στοιχεία αλλά άκρως εικονογραφικόςΟ Γιάννης Σκαρίmicroπας (1892-1984) θεωρείται ο ανανεωτής του σαρκασmicroού της προη-γούmicroενης γενιάς microε τρόπους παράδοξους και microε microια επιθετικότητα που ανακαλεί τις προκλήσεις του υπερρεαλισmicroού Από το 1931 δηmicroοσιεύει ποιήmicroατα σε περιοδικά και το 1936 εκδίδει τη συλλογή Ουλαλούmicro Με την προσωπική του γλώσσα γνωστή από τα πεζογραφήmicroατά του αποδίδει την πραγmicroατικότητα παραmicroορφωmicroένη microέσα από το πρίσmicroα του αλλόκοτου και του γελοίου το ασυνάρτητο το παράδοξο και ο σαρκασmicroός ανάγονται τελικά σε θεραπευτικά microέσα δίνοντας διέξοδο στη θλίψη που γεννά η συ-νειδητοποίηση της αθλιότηταςΟ Νίκος Καββαδίας (1910-1975) τέλος είναι από τους πιο πολυδιαβασmicroένους νεοέλ-ληνες ποιητές Στα 1933 εξέδωσε την πρώτη του συλλογή (Μαραmicroπού) αποσπώντας τον έπαινο του δύσκολου Φώτου Πολίτη Στα ποιήmicroατα κυριαρχεί το θέmicroα του ναυτι-κού ταξιδιού ως άmicroεσο και διαρκές βίωmicroα Η ναυτική ζωή δεν καταγράφεται microε ηθο-γραφική διάθεση αλλά αναmicroειγνύεται microε σύmicroβολα microύθους παραισθήσεις και συχνά microε τη σκληρή πραγmicroατικότητα των ξένων λιmicroανιών Στα ποιήmicroατά του microετά το 1933 που περιλαmicroβάνονται στις επόmicroενες συλλογές του (Πούσι 1945 και Τραβέρσο 1975) επιλέγονται πιο παραδοσιακά microετρικά σχήmicroατα και πιο σφιχτές οmicroοιοκαταληξίες Κι εδώ όmicroως υπάρχει το εσωτερικό αντιστάθmicroισmicroα microε την ανατροπή της ευθύγραmicromicroης οmicroαλής αφήγησης και τις ολοένα και πιο τολmicroηρές οmicroοιοκαταληξίες που αναδεικνύουν τη δύναmicroη των εικόνων

Η πεζογραφία (1929-1940)Οι νέοι πεζογράφοι κινούνται microέσα στο ίδιο ζοφερό καταθλιπτικό κλίmicroα το οποίο όmicroως υπερβαίνουν microε ποικίλους τρόπους microε την ανάδειξη των ανθρωπιστικών αξιών

Ο Νίκος Καββαδίας το 1960 ένας από τους πιο πολυδιαβα-

William George AllumΕγνώρισα κάποια φορά σrsquo ένα καράβι ξένοέναν πολύ παράξενον Εγγλέζο θερmicroαστήόπου δε microίλαγε ποτέ κι ούτε ποτέ είχε φίλουςκαι microόνο πάντα εκάπνιζε microια πίπα σκαλιστή

Όλοι έλεγαν microια θλιβερή πως είχεν ιστορίακι όσοι είχανε στο στόκολο microε δαύτον εργαστείέλεγαν ότι κάποτες απrsquo το λαιmicroό ως τα νύχιαείχε σε κάποιο microακρινό τόπο στιγmicroατιστεί

Είχε στα microπράτσα του σταυρούς σπαθιά ζωγραφισmicroέναmicroια microπαλαρίνα στην κοιλιά που εχόρευε γυmicroνήκι απά στο microέρος της καρδιάς στιγmicroατισmicroένην είχεmicroε στίγmicroατrsquo ανέξάλειπτα microιαν άγρια καλλονήhellip

Κι έλεγαν ότι τη γυναίκα αυτήν την είχε αγαπήσειmicrorsquo άγριαν αγάπη ακράτητη βαθιά κι αληθινήκι αυτή πως τον απάτησε microε κάποιο ναύτη Αράπηγιατί ήταν microια αναίσθητη γυναίκα και κοινή

Τότε προσπάθησεν αυτός να διώξει από το νου τουτην ξωτική που αγάπησε τόσο βαθιά οmicroορφιάκι από κοντά του εξάλειψεν ότι δικό της είχεέmicroεινεν όmicroως στης καρδιάς τη θέση η ζωγραφιά

Πολλές φορές στα σκοτεινά τον είδανε τα βράδιαmicroε βότανα το στήθος του να τρίβει οι θερmicroαστέςhellipΤου κάκου γνώριζεν αυτός ndashκαθώς το ξέρουmicrorsquo όλοιndashότι του Αννάmicro τα στίγmicroατα δε βγαίνουνε ποτές

Κάποια βραδιά ως περνούσαmicroε από το Bay of Biskay

microε την επιτυχή προσπάθεια των λογοτεχνικών χαρακτήρων να ξεφύγουν από το microι-κροαστικό περιβάλλον τους microε την επίτευξη της βαθύτερης συνείδησης του εαυτού και του κόσmicroου Κεντρικό microοτίβο είναι η κοινωνική ψυχολογική ή ιδεολογική εξέλιξη Ακόmicroη κι όταν τα microυθιστορήmicroατα αναπαράγουν έναν κόσmicroο αστικής ευδαιmicroονίας οι χαρακτήρες περνούν microέσα από βασανιστικές φάσεις εσωτερικού microετασχηmicroατισmicroούΟ πρόσφατος πόλεmicroος είναι το πεδίο έmicroπνευσης του Μυριβήλη του Δούκα και του Βενέζη Ο Στράτης Μυριβήλης (1892-1969) εξέχων πεζογράφος της εποχής έχει κάνει ήδη εmicroφανιστεί την προηγούmicroενη δεκαετία Η Ζωή εν τάφω που κατατάσσεται στο ρεύmicroα της ευρωπαϊκής αντιπολεmicroικής λογοτεχνίας διαδόθηκε ευρύτερα microε την αυτοτελή έκδοση του 1930 Ακολούθησε η Δασκάλα microε τα χρυσά microάτια (1933) Το τραγούδι της γης (1937) που χαρακτηρίστηκε laquoλυρικό πεζογράφηmicroαraquo και οι συλλογές διηγηmicroάτων Το πράσινο βιβλίο (1935) και Το γαλάζιο βιβλίο (1934) Μεταπολεmicroικά ο Μυριβήλης εξέδωσε το εκτενές αφήγηmicroα Βασίλης ο Αρβανίτης (1943) το microυθιστόρηmicroα Η Παναγιά η Γοργόνα (1949) και τα διηγήmicroατα Το κόκκινο βιβλίο (1952) και Το βυσσινί βιβλίο (1959)Στη Ζωή εν τάφω αποδίδονται επεισοδιακά και σε πρώτο πρόσωπο οι εmicroπειρίες από το microέτωπο χωρίς καmicroία διάθεση ωραιοποίησης η ωmicroότητα των περιγραφών φτάνει κάποτε στα όρια της νατουραλιστικής φρίκης Μέσα από την αρνητική σήmicroανση του πολέmicroου και την περιγραφή αντιηρωικών στιγmicroών προβάλλεται ως θετικό αντίβαρο η ίδια η έννοια της ζωής και η συνειδητοποίηση ότι η ανθρώπινη φύση microπορεί να επιβιώσει microέσα στην εγκληmicroατικότητα και να αποκαθαρθεί από την επίδρασή της Το έργο δεν έχει την εσωτερική ενότητα του microυθιστορήmicroατος όmicroως η επεισοδιακό-τητά του αρmicroόζει στο microεσοπολεmicroικό αίσθηmicroα της κατακερmicroατισmicroένης εmicroπειρίας Σε επίπεδο γλώσσας και ύφους ο Μυριβήλης εναλλάσσει τον καυστικό σαρκασmicroό microε τη

Το εξώφυλλο του βιβλίου laquoΜαραmicroπούraquo (1989) του Νίκου

microrsquo ένα microικρό τον βρήκανε στα στήθια του σπαθίΟ πλοίαρχος είπε laquoθέλησε το στίγmicroα του να σβήσειraquoκαι διάταξε στη θάλασσα την κρύα να κηδευθεί

Ν Καββαδίας laquoΜαραmicroπούraquo

Ο Στράτης Μυριβήλης (1892-1969) microε τη laquoΖωή εν τάφωraquo

microε την επιτυχή προσπάθεια των λογοτεχνικών χαρακτήρων να ξεφύγουν από το microι-κροαστικό περιβάλλον τους microε την επίτευξη της βαθύτερης συνείδησης του εαυτού και του κόσmicroου Κεντρικό microοτίβο είναι η κοινωνική ψυχολογική ή ιδεολογική εξέλιξη Ακόmicroη κι όταν τα microυθιστορήmicroατα αναπαράγουν έναν κόσmicroο αστικής ευδαιmicroονίας οι χαρακτήρες περνούν microέσα από βασανιστικές φάσεις εσωτερικού microετασχηmicroατισmicroούΟ πρόσφατος πόλεmicroος είναι το πεδίο έmicroπνευσης του Μυριβήλη του Δούκα και του Βενέζη Ο Στράτης Μυριβήλης (1892-1969) εξέχων πεζογράφος της εποχής έχει κάνει ήδη εmicroφανιστεί την προηγούmicroενη δεκαετία Η Ζωή εν τάφω που κατατάσσεται στο ρεύmicroα της ευρωπαϊκής αντιπολεmicroικής λογοτεχνίας διαδόθηκε ευρύτερα microε την αυτοτελή έκδοση του 1930 Ακολούθησε η Δασκάλα microε τα χρυσά microάτια (1933) Το τραγούδι της γης (1937) που χαρακτηρίστηκε laquoλυρικό πεζογράφηmicroαraquo και οι συλλογές διηγηmicroάτων Το πράσινο βιβλίο (1935) και Το γαλάζιο βιβλίο (1934) Μεταπολεmicroικά ο Μυριβήλης εξέδωσε το εκτενές αφήγηmicroα Βασίλης ο Αρβανίτης (1943) το microυθιστόρηmicroα Η Παναγιά η Γοργόνα (1949) και τα διηγήmicroατα Το κόκκινο βιβλίο (1952) και Το βυσσινί βιβλίο (1959)Στη Ζωή εν τάφω αποδίδονται επεισοδιακά και σε πρώτο πρόσωπο οι εmicroπειρίες από το microέτωπο χωρίς καmicroία διάθεση ωραιοποίησης η ωmicroότητα των περιγραφών φτάνει κάποτε στα όρια της νατουραλιστικής φρίκης Μέσα από την αρνητική σήmicroανση του πολέmicroου και την περιγραφή αντιηρωικών στιγmicroών προβάλλεται ως θετικό αντίβαρο η ίδια η έννοια της ζωής και η συνειδητοποίηση ότι η ανθρώπινη φύση microπορεί να επιβιώσει microέσα στην εγκληmicroατικότητα και να αποκαθαρθεί από την επίδρασή της Το έργο δεν έχει την εσωτερική ενότητα του microυθιστορήmicroατος όmicroως η επεισοδιακό-τητά του αρmicroόζει στο microεσοπολεmicroικό αίσθηmicroα της κατακερmicroατισmicroένης εmicroπειρίας Σε επίπεδο γλώσσας και ύφους ο Μυριβήλης εναλλάσσει τον καυστικό σαρκασmicroό microε τη

Το εξώφυλλο του βιβλίου laquoΜαραmicroπούraquo (1989) του Νίκου

microrsquo ένα microικρό τον βρήκανε στα στήθια του σπαθίΟ πλοίαρχος είπε laquoθέλησε το στίγmicroα του να σβήσειraquoκαι διάταξε στη θάλασσα την κρύα να κηδευθεί

Ν Καββαδίας laquoΜαραmicroπούraquo

Ο Στράτης Μυριβήλης (1892-1969) microε τη laquoΖωή εν τάφωraquo

λυρικότητα και την ειδησεογραφική πληροφόρηση microε τους στοχαστικούς microονολόγους χρησιmicroοποιώντας σε περιορισmicroένο βαθmicroό τη λαϊκότροπη αφήγηση ndashαυτή η υφολογική επιλογή παγιώνεται στο αφήγηmicroα Βασίλης ο Αρβανίτης και θα κορυφωθεί στο Η Πανα-γιά η Γοργόνα Φαίνεται πως η καταγραφή του τραγικού βιώmicroατος η απόπειρα microετασχηmicroατισmicroού της εmicroπειρίας σε τέχνη ήταν ένα είδος κάθαρσης για όσους έζησαν τα γεγονότα Έτσι ο Ηλίας Βενέζης (1904-1973) στο Νούmicroερο 31328 (1931) αφηγείται τις εmicroπειρίες από την αιχmicroαλωσία του σε τάγmicroα καταναγκαστικής εργασίας Είχε προηγηθεί η συλλογή Μανώλης Λέκας και άλλα διηγήmicroατα (1928) στα επόmicroενα χρόνια κυκλοφορούν τα microυ-θιστορήmicroατα Γαλήνη (1939) και Αιολική Γη (1943) και τα διηγήmicroατα Άνεmicroοι (1944)Παρότι η κριτική έκανε λόγο για άmicroεση έκθεση των βιωmicroάτων ο Βίττι επισηmicroαίνει ένα είδος αmicroηχανίας χειρισmicroού του βιωmicroατικού υλικού σαν να microην κατάφερε ο Βενέζης να microιλήσει για τη ζωή απαλλαγmicroένος από τα σχήmicroατα της φιλολογίας Έτσι δεν φτάνει ούτε στη δραστική λιτότητα του Δούκα ούτε στη νατουραλιστική φρίκη του Μυριβήλη Δεν αποκλείεται τούτο να οφείλεται στη συγγνωστή αδυναmicroία του συγγραφέα να απο-στασιοποιηθεί επαρκώς από το υλικό του Φαίνεται πως αντιδρώντας στις τραγικές του εmicroπειρίες ζήτησε τη διαφυγή στο όνειρο όπως αποκαλύπτεται σαφέστερα στη Γαλήνη που αναφέρεται στο προσφυγικό δράmicroα Αλλά και στον Βενέζη θα βρούmicroε την κατάφαση των ανθρωπιστικών και κοινωνικών αξιών ως απόρροια της πολεmicroικής εmicroπειρίας Το 1929 κυκλοφορεί η Ιστορία ενός αιχmicroαλώτου του Στρατή Δούκα (1895-1983) Ο Δούκας ουσιαστικά microεταγράφει την αφήγηση του microικρασιάτη Νικόλα Καζάκογλου για την αιχmicroαλωσία και διάσωσή του Ο βαθmicroός παρέmicroβασης του συγγραφέα δεν είναι γνωστός έχει όmicroως σηmicroασία ότι παραδίδει το αφηγηmicroένο υλικό σε όλη την αγνότητα του λαϊκού προφορικού λόγου απαλλαγmicroένο από κάθε λόγια πρόσmicroειξη Παρότι η περιπέτεια είναι ατοmicroική ανάγεται στη σφαίρα της καθολικότητας όχι microόνο επειδή συνιστούσε κοινή εmicroπειρία αλλά κυρίως λόγω της λαϊκότροπης αφήγησης που υπο-γραmicromicroίζει τη συmicromicroετοχή στα γεγονότα Η πλοκή είναι υποτυπώδης και αναπτύσσε-ται γραmicromicroικά microε απλή παράταξη περιστατικών όπως στο λαϊκό παραmicroύθι Παρά την τραγικότητα της ιστορίας κυριαρχεί η αίσθηση της γαλήνης επειδή είναι γνωστή η διάσωση του αιχmicroαλώτου χωρίς όmicroως αυτό να microειώνει την ένταση

Ο Ηλίας Βενέζης (1903-1973) microε το έργο του laquoΤο Νούmicroερο

Οι συνέπειες του πολέmicroου στα microετόπισθεν και η microοίρα των αmicroάχων είναι το θέmicroα που εmicroπνέει την Τατιάνα Σταύρου (1888-1990) στα διηγήmicroατα Εκείνοι που έmicroειναν (1933) και στο microυθιστόρηmicroα Οι πρώτες ρίζες (1935) το αυτοβιογραφικό στοιχείο εξισορρο-πείται από τη λιτή γραφή ενώ το microυθιστόρηmicroα Μυστικές πηγές (1940) διολισθαίνει προς έναν ποιητικότερο λόγοΜια άλλη θεmicroατική γραmicromicroή των πεζογράφων της εποχής αφορά στη microεσοπολεmicroική κοινωνία και στην κρίση θεσmicroών και αξιών στον Μεσοπόλεmicroο Το πεδίο δεν ήταν παρ-θένο ο νατουραλισmicroός και η ηθογραφία των προηγούmicroενων δεκαετιών είχαν στρέψει το ενδιαφέρον σε κοινωνικά προβλήmicroατα ενώ πεζογράφοι όπως ο Θεοτόκης και ο Βουτυράς είχαν διαmicroορφώσει ένα πλαίσιο εντός του οποίου κινήθηκαν ή από το οποίο ξεκίνησαν οι νεότεροι πεζογράφοιΑπό το κλίmicroα του Βουτυρά και της συmicroβολιστικής πεζογραφίας του Χατζόπουλου θα ξεκινήσει ο Άγγελος Τερζάκης (1907-1979) στις πρώτες συλλογές διηγηmicroάτων του (Ο ξεχασmicroένος 1925 Φθινοπωρινή συmicroφωνία 1929) Η συmicroβολιστική επίδραση θα διατη-ρηθεί περισσότερο ως ατmicroόσφαιρα και στα τρία microυθιστορήmicroατά του τους Δεσmicroώτες (1932) την Παρακmicroή των Σκληρών (1933) και τη Μενεξεδένια πολιτεία (1937) Ο θε-microατικός τους πυρήνας είναι η ιστορία microιας οικογένειας που οδεύει προς την παρακmicroή ndashθέmicroα προσφιλές στους πεζογράφους της εποχής καθώς αποδίδει τη διάλυση των παλαιών πατριαρχικών θεσmicroών Ο Τερζάκης παρουσιάζει χαρακτήρες εγκλωβισmicroένους σrsquo ένα microίζερο microικροαστικό περιβάλλον καταπιεσmicroένους από τους ισχυρούς καταδικα-σmicroένους σε αποτυχία Παρότι η προοπτική του είναι προοδευτική αν και πέρα από τον microαρξιστικό δογmicroατισmicroό το ενδιαφέρον του δεν επικεντρώνεται τόσο στους κοινωνι-κούς microηχανισmicroούς όσο στην ψυχολογική microεταβατικότητα των χαρακτήρων Το 1937 ξεκίνησε στην Καθηmicroερινή η δηmicroοσίευση σε συνέχειες του ιστορικού του microυθιστορή-microατος Η πριγκιπέσσα Ιζαmicroπώ (εκδ 1945) που θεωρείται ως το αρτιότερο έργο του Σε παρόmicroοια θέmicroατα στρέφεται και η Λιλίκα Νάκου (1903-1989) Στα διηγήmicroατά της (Η ξεπάρθενη 1931) αποτυπώνονται απελευθερωmicroένες αντιλήψεις για τις σχέσεις των δύο φύλων και για την αποδέσmicroευση από την αστική συmicroβατικότητα Το microυθιστόρηmicroά της Οι παραστρατηmicroένοι (1935) απεικονίζει την ιδεολογική σύγχυση και τις ζυmicroώσεις του Μεσοπολέmicroου Τα πρόσωπα είναι αντιηρωικά laquoπαραστρατηmicroένα εξαρχήςraquo αφη-microένα σrsquo έναν κόσmicroο ηθικής αδιαφορίας και όλη η ατmicroόσφαιρα του έργου αποδίδει την

Ο Άγγελος Τερζάκης (1907-1978) πεζογράφος θεατρικός

εσωτερική διάλυση της σύγχρονης κοινωνίας Ανάλογης θεmicroατικής αφηγήmicroατα γράφει η Έλλη Αλεξίου (1894-1988) αδελφή της Γαλάτειας Καζαντζάκη και του Λευτέρη Αλεξίου Στη δεκαετία του 1930 εκδίδει τα διηγήmicroατα Σκληροί αγώνες για microια microικρή ζωή (1931) Άνθρωποι υπολείmicromicroατα επαγγέλ-microατος (1938) και το microυθιστόρηmicroα Γον Χριστιανικόν Παρθεναγωγείον (1934) microε αυτοβι-ογραφικά στοιχεία Η προπολεmicroική πεζογραφική της παραγωγή συmicroπληρώνεται microε το microυθιστόρηmicroα Λούmicroπεν (1940) Ο Λουκής Ακρίτας (1909-1965) είναι περισσότερο γνωστός για το microυθιστόρηmicroα Οι Αρmicroατωmicroένοι (1947) όπου καταγράφεται η εmicroπειρία του Βrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου και της Κατοχής Νωρίτερα είχε παρουσιαστεί microε διηγήmicroατα στους Νέους Πρωτοπόρους και τη Νέα Εστία Το 1935 εκδίδει το microυθιστόρηmicroα Νέος microε καλάς συστάσεις (1935) όπου ένας πολλά υποσχόmicroενος νέος αντιmicroετωπίζει διαρκώς το φάσmicroα της αποτυχίας αλλά εξακολουθεί να πορεύεται microε αισιοδοξία συχνά παράλογη Ακολουθεί Ο κάmicroπος (1936) microε θέmicroα παρmicroένο από τη ζωή των χωρικών της κυπριακής υπαίθρου Μέσα από τη διαmicroάχη για την κυριαρχία του κάmicroπου ο Ακρίτας παρουσιάζει ρεαλιστικά την κοινωνική εξαθλίωση των αγροτών που τους οδηγεί σταδιακά στο επίπεδο της ηθικής παρακmicroήςΟ Νίκος Κατηφόρης (1903-1967) είχε πρωτοεmicroφανιστεί στο Νουmicroά microε το αντιπολεmicroικό διήγηmicroα Ειρήνη (1920) και συνέχισε να δηmicroοσιεύει λογοτεχνικά και κριτικά κείmicroενα στα περιοδικά Νέοι Βωmicroοί Νέα Επιθεώρηση Νέοι Πρωτοπόροι ενώ από το 1924 χρο-νογραφούσε στον Ριζοσπάστη microε διάφορα ψευδώνυmicroα Ακολούθως εκδίδει συλλο-γές διηγηmicroάτων και τα microυθιστορήmicroατα Η πιάτσα (1930) και Η δικτατορία του Σατανά (1935) Ουσιαστικά ακολουθεί το παράδειγmicroα του Πικρού επιχειρώντας νrsquo αναδείξει τους microηχανισmicroούς της κοινωνικής πραγmicroατικότητας που διαmicroορφώνουν τη ζωή όχι πια των ανθρώπων του κοινωνικού περιθωρίου αλλά των microικροαστώνΣε αστικό περιβάλλον στρέφεται για τις εmicroπνεύσεις του ο Γιώργος Θεοτοκάς Μέχρι το 1940 εκδίδει τα microυθιστορήmicroατα Αργώ (1936) Το Δαιmicroόνιο (1938) Λεωνής (1940) και τη συλλογή διηγηmicroάτων Ευριπίδης Πεντοζάλης (1937) αργότερα θα επεξεργαστεί λογοτεχνικά τις εmicroπειρίες του πολέmicroου και της Κατοχής στο microυθιστόρηmicroα Ιερά Οδός (1950) ενώ θα δώσει και microια σειρά ταξιδιωτικών κειmicroένων Στην Αργώ εντοπίζονται δύο στοιχεία χαρακτηριστικά της σκέψης και του προσανα-

Ο Λουκής Ακρίτας (1909-1965) συγγραφέας δηmicroοσιογράφος

τολισmicroού του Θεοτοκά ndashη διαmicroάχη των ιδεών και οι νέοι Ξεκινώντας από microια οmicroάδα φοιτητών που έχουν συγκροτήσει τη λέσχη Αργώ ο συγγραφέας θα παρουσιάσει την ιστορία της αστικής οικογένειας Νοταρά αλλά και την ελληνική πραγmicroατικότητα της εποχής (στο Δαιmicroόνιο το ίδιο θέmicroα microεταφέρεται σε νησιωτικό περιβάλλον) Στο έρ-γο εmicroφανίζονται χαρακτηριστικοί κοινωνικοί τύποι ενώ τα πρόσωπα διαγράφονται περισσότερο ως φορείς ιδεών βάσει τον οποίων άλλωστε προσδιορίζεται η ταυτό-τητά τους Οι ιδέες αυτές ουσιαστικά εδράζονται γύρω από δύο βασικά θέmicroατα την εξουσία και τον έρωτα που προσλαmicroβάνονται είτε στην ιδανική τους εκδοχή είτε απογυmicroνωmicroένα από κάθε ιδεώδες Το microυθιστόρηmicroα θεωρήθηκε laquoεγκεφαλικόraquo χωρίς παλmicroό και συγκίνηση παρότι ανα-γνωρίστηκε η ικανότητα του συγγραφέα να αποδίδει ιδεολογικούς προβληmicroατισmicroούς Είναι αλήθεια ότι η Αργώ δεν εναρmicroονιζόταν microε τα λογοτεχνικά ένδοξα της εποχής Όπως σηmicroειώνει ο Θεοτοκάς δεν είχε laquoκεντρικό πρόσωποraquo δηλαδή η αφήγηση δεν επικεντρωνόταν σrsquo έναν microόνο πρωταγωνιστή αλλά microε εναλλασσόmicroενες προοπτικές παρακολουθούσε τόσο τα microέλη της οικογένειας όσο και τους φίλους τους microετακι-νώντας τον αναγνώστη ανάmicroεσα σε χώρους και πρόσωπα Επιπλέον η έλλειψη της laquoσυγκίνησηςraquo οφείλεται εν πολλοίς στη λεγόmicroενη laquoειρωνική αποστασιοποίησηraquo του αφηγητή που δεν ταυτιζόταν microε κανέναν από τους λογοτεχνικούς χαρακτήρες και δεν έπαιρνε θέση στα κοινωνικά προβλήmicroατα απλώς τα εξέταζε χωρίς προκαταλήψεις αποδίδοντας παράλληλα την απήχησή τους στην ανθρώπινη συνείδηση Η πολυεδρική αναπαράσταση ήταν επιτυχής επιλογή καθώς ο Θεοτοκάς θέλησε να εκφράσει πολλές καταστάσεις ταυτόχρονα και να δώσει microια πανοραmicroική εικόνα της πραγmicroατικότητας έτσι ενέταξε στην αφήγηση δηmicroόσια γεγονότα τα οποία θεωρήθηκαν ότι παραβλά-πτουν την ενότητα του κειmicroένου επειδή ήταν οικεία στον τότε αναγνώστη Στον Λεωνή το σκηνικό microεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη την ιδιαίτερη πατρίδα του Θεοτοκά Εδώ παρακολουθούmicroε τις εφηβικές ανησυχίες και την ψυχική διαmicroόρφω-ση του κεντρικού χαρακτήρα το κλίmicroα είναι σαφώς διαφορετικό από ότι στην Αργώ και δεν λείπουν οι συγκινησιακές στιγmicroές ενδεχοmicroένως λόγω της ανάκλησης του οι-κείου χώρου και των προσωπικών αναmicroνήσεωνΤην ιστορία microιας πλούσιας αστικής οικογένειας αφηγείται ο Θανάσης Πετσάλης (γεν 1904) στην τριλογία του Γερές και αδύναmicroες γενιές ήταν microάλιστα ο πρώτος από

Εξώφυλλο του microυθιστορήmicroατος laquoΑργώraquo του Γιώργου Θεοτοκά

Ο Κοσmicroάς Πολίτης στο σπίτι του στο Ψυχικό (Φωτογραφικό

τους νέους πεζογράφους που επεχείρησε microια τέτοια σύνθεση Πρόκειται για τα microυ-θιστορήmicroατα Ο προορισmicroός της Μαρίας Πάρνη (1933) Το σταυροδρόmicroι (1934) και Ο απόγονος (1935) (στην έκδοση του 1950 η τριλογία τιτλοφορείται Μαρία Πάρνη) Η πραγmicroάτευση του θέmicroατος ανακαλεί ευθέως τον νατουραλισmicroό αφού ο συγγραφέας αντιmicroετωπίζει την πορεία των ηρώων microέσα από το συνδυασmicroό της κληρονοmicroικότητας και της παρακmicroής Την ίδια θεmicroατική γραmicromicroή θα βρούmicroε και στα microεταπολεmicroικά του microυθιστορήmicroατα όπου η ιστορία microιας οικογένειας συνδέεται microε την ιστορία του ελλη-νισmicroού (Οι Μαυρόλυκοι 1947-48)Με την ευηmicroερούσα αστική τάξη ασχολείται ο Κοσmicroάς Πολίτης (1887-1974) ndashκατά κόσmicroον Πάρις Ταβελούδης που επιλέγει το ψευδώνυmicroό του ακριβώς για την ηχητική συγγένεια microε τη λέξη laquoκοσmicroοπολίτηςraquo Στα πρώτα του microυθιστορήmicroατα (Λεmicroονοδά-σος 1930 και Εκάτη 1933) κυριαρχεί microια ποιητική διάθεση που ενισχύεται από τη διαπίστωση ότι ο συγγραφέας εισάγει στον κόσmicroο της λογοτεχνίας ότι δεν microπορεί να αναλύσει ή να θεωρητικοποιήσει Κυριαρχούν εδώ οι εικόνες microιας ζωής έντονης δραστήριας χρωmicroατισmicroένης από νεανική χαρά και διάθεση Οι χαρακτήρες ζουν ανέ-microελα στην αίσθηση της ασφάλειας που τους δίνει η αστική τους καταγωγή αλλά microέσω της καταλυτικής γυναικείας παρουσίας θα δοκιmicroάσουν ένα είδος microεταφυσικού άγχους και θα παραιτηθούν από τον τρόπο που ζούσαν microέχρι τότε η αστική τάξη σε στιγmicroές αυτογνωσίας Στην Eroica (1938) παρατηρείται microια διαφοροποίηση τόσο στη γραφή όσο και στην αντίληψη Το ποιητικό ύφος εγκαταλείπεται ενώ οι πρωταγωνιστές είναι τώρα έφηβοι συνεπώς δεν αντιmicroετωπίζουν απειλητικό το φάσmicroα της αποτυχίας όπως οι χαρακτήρες των προηγούmicroενων έργων Αλλά κι αυτοί microε τη σειρά τους θα περάσουν από το στάδιο του microεταφυσικού άγχους microέσα από την ανακάλυψη του θανάτου και τη διαπίστωση ότι ακόmicroη και η αίσθηση της αθανασίας είναι περιορισmicroένης διάρκειας Μεταπολε-microικά ο Πολίτης θα στραφεί σε καθηmicroερινά και συνηθισmicroένα θέmicroατα τοποθετώντας τη δράση των microυθιστορηmicroάτων του σε microικρές αστικές γειτονιές (Γυρί 1946 Στου Χατζηφράγκου 1963)Στο ρεύmicroα του κοσmicroοπολιτισmicroού κινείται και ο Θράσος Καστανάκης (1901-1967) ο πρώτος από τους νέους πεζογράφους που παρουσίασε microυθιστόρηmicroα (Οι Πρίγκηπες 1924) Εξέδωσε συλλογές διηγηmicroάτων (Το Παρίσι της νύχτας και του έρωτα 1929 Ο

Ρασκάγιας 1939) και microυθιστορήmicroατα τοποθετηmicroένα στην Κωνσταντινούπολη όπου microεγάλωσε ή το Παρίσι όπου έζησε το microεγαλύτερο microέρος της ζωής του (Η φυλή των αν-θρώπων 1932 Ελληνικά χώmicroατα Μυστήρια της Ρωmicroιοσύνης 1933 Ελληνικά Χώmicroατα Μεγάλοι αστοί 1935) Το ύφος του είναι ιδιότυπο συχνά microε νεολογισmicroούς ψυχαρικού τύπου Ο σαρκασmicroός και η καυστική ειρωνεία που χρησιmicroοποιεί στα πρώτα του πεζο-γραφήmicroατα υποχωρεί αισθητά στα διηγήmicroατα του ΡασκάγιαΜια άλλη εκδοχή του κοσmicroοπολιτισmicroού ανευρίσκεται στο έργο του Μ Καραγάτση (1908-1960) Αντί για το σύνηθες microοτίβο του Έλληνα που ζει στο εξωτερικό ο Καρα-γάτσης αφηγείται τις ιστορίες ξένων ndashκυρίως Ρώσων προσφύγωνndash που εγκαθίστανται και ζουν στην Ελλάδα Πληθωρικός ως προς την έκταση της φαντασίας και ως προς την πεζογραφική του παραγωγή εmicroφανίζεται το 1927 microε το διήγηmicroα Η κυρία Νίτσα Το 1933 εκδίδει τη νουβέλα Ο συνταγmicroατάρχης Λιάπκιν ακολούθως δηmicroοσιεύει σε συνέχειες στη Νέα Εστία τα microυθιστορήmicroατα Η χίmicroαιρα και Γιούγκερmicroαν (1936) ένα από κορυφαία του Μεσοπολέmicroου microε χαρακτηριστική γλωσσική και θεmicroατική ελευθεριότητα και microε microεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό Μεταπολεmicroικά εκδίδει την ιστορική τριλογία Ο κοτζάmicroπασης του Καστρόπυργου (1941-47) όπου αποmicroυθοποιούνται οι πα-ραδοσιακές εθνικιστικές αξίες Οι χαρακτήρες των microυθιστορηmicroάτων είναι κατά κανόνα κυνικοί και αντιηρωικοί πιστοί στον αντι-ιδεαλισmicroό του συγγραφέα έρmicroαιοι στα πάθη τους (συνήθως τον αλκοολισmicroό και τον ηδονισmicroό) χωρίς ηθικά ερείσmicroατα και ανα-στολές οδηγούνται τελικά στην καταστροφή Ο νατουραλισmicroός του Καραγάτση κά-ποτε ακραίος ανιχνεύεται τόσο στη γλώσσα όσο και στην πραγmicroάτευση του θέmicroατος χαρακτηριστικό παράδειγmicroα ο Λιάπκιν που τον παρακολουθούmicroε να χάνει σταδιακά την ανθρώπινη ιδιότητα και να φτάνει στην κατάσταση του κτήνουςΑς σηmicroειωθεί τέλος το laquoπαράξενοraquo microυθιστόρηmicroα του Γουλιέmicroου Άmicroποτ (1906-2001) Γη και νερό (1936) Το πεζογράφηmicroά του αναφέρεται στη ζωή των λεπρών στη Σπι-ναλόγκα αλλά δεν είναι περιγραφικό microε την κλασική έννοια του όρου Οι σκηνές δεν αναπτύσσονται παρατακτικά και ορισmicroένες φορές η απόδοση είναι αφαιρετική Παρά τα ελαττώmicroατά του (επισηmicroασmicroένα από τον Καραντώνη) το βιβλίο θεωρήθηκε ση-microαντικό οι διαρκώς αποτυχηmicroένες απόπειρες απόδρασης των λεπρών επιτείνουν την ασφυκτική ατmicroόσφαιρα ενώ η πραγmicroατικότητα της εποχής που παρουσιάζεται microέσα από τις συζητήσεις τους αναδεικνύεται σε όλη της την παρακmicroάζουσα πορεία

Την εποχή που ο ποιητικός λόγος ανοίγεται όλο και περισσότερο προς τη νεωτερικό-τητα ο αφηγηmicroατικός εξελίσσεται microε πιο αργούς ρυθmicroούς Στην πλειονότητά τους οι νέοι πεζογράφοι ασχολήθηκαν microε την ανανέωση του αφηγηmicroατικού υλικού υπερβαί-νοντας τα όρια της ηθογραφίας και διευρύνοντας τον κύκλο της έmicroπνευσης Σrsquo αυτό το πλαίσιο επιχειρούν να ανανεώσουν τα εκφραστικά τους microέσα ndashείδαmicroε λχ την αποστασιοποιηmicroένη πολυεδρική αφήγηση του Θεοτοκά ή τη λαϊκότροπη αφήγηση του Δούκα Αλλά η επαναστατική ρήξη microε την αφηγηmicroατική παράδοση επιχειρείται αρχικά από πεζογράφους που βρίσκονται microακριά από το αθηναϊκό κέντροΗ πιο συστηmicroατική προσπάθεια εκφραστικής ανανέωσης συνδέεται microε τη laquoσχολή της Θεσσαλονίκηςraquo microία οmicroάδα λογοτεχνών που συγκεντρώνονται γύρω από το περιοδικό Μακεδονικές Ηmicroέρες είναι οι Στέλιος Ξεφλούδας Γιώργος Δέλιος Αλκιβιάδης Γιαννό-πουλος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης Γ Βαφόπουλος και οι κριτικοί Πέτρος Σπανδωνίδης και Πέτρος ΩρολογάςΟ Στ Ξεφλούδας (γεν 1902) είναι ο τυπικότερος εκπρόσωπος της τεχνικής του εσω-τερικού microονολόγου την οποία καλλιέργησε επίmicroονα και αποκλειστικά Εmicroφανίζεται microε το αφήγηmicroα Τα τετράδια του Παύλου Φωτεινού (1930) σε microορφή ηmicroερολογίου όπου εναλλάσσονται ποικίλα είδη αφηγήσεων (ηmicroερολόγιο λυρικό δοκίmicroιο πεζοτράγουδο αυτοβιογραφία) Στα επόmicroενα έργα του (Εσωτερική συmicroφωνία 1932 Εύα 1934 Στο φως του λευκού αγγέλου 1936) εξακολουθεί να αναιρεί τη δυνατότητα ρεαλιστικής αφήγησης άλλωστε κατά τα γραφόmicroενά του η οπτική του microυθιστοριογράφου έχει πλέον αλλάξει και το microυθιστόρηmicroα δεν είναι παρά microια laquomicroεταφυσική στροφή προς τα ένδον αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξηςraquoΟ Αλκ Γιαννόπουλος (1896-1981) καλλιέργησε κυρίως το διήγηmicroα (Κεφάλια στη σειρά 1934 Η ηρωική περιπέτεια 1938) Στα διηγήmicroατά του κυριαρχεί ένας τόνος εσωτερι-κότητας microε επίκεντρο την αδυναmicroία του λογοτέχνη να εκφράσει την πραγmicroατικότητα στην αντικειmicroενική της microορφή Η αδυναmicroία αυτή οφείλεται σε δύο διαπιστώσεις που λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραmicromicroές στο έργο του Γιαννόπουλου την καθοριστική επίδραση του λόγου στα γεγονότα που παρουσιάζονται σrsquo ένα διήγηmicroα και την επικρά-τηση του φαινοmicroένου επί της πραγmicroατικότητας Με άλλα λόγια η πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει έξω από τον λόγο και έξω από εκείνους που την αντιmicroετωπίζουν ή διαφο-ρετικά ο λόγος του οmicroιλητή αφηγητή και η αντίληψη του δέκτη laquoδηmicroιουργούνraquo microια

Εξώφυλλα του έργου του Κοσmicroά Πολίτη laquoEroicaraquo στην Ελλάδα το

Ο Μ Καραγάτσης σε φωτογρα-φία του Αντρέα Εmicroπειρίκου

Ρασκάγιας 1939) και microυθιστορήmicroατα τοποθετηmicroένα στην Κωνσταντινούπολη όπου microεγάλωσε ή το Παρίσι όπου έζησε το microεγαλύτερο microέρος της ζωής του (Η φυλή των αν-θρώπων 1932 Ελληνικά χώmicroατα Μυστήρια της Ρωmicroιοσύνης 1933 Ελληνικά Χώmicroατα Μεγάλοι αστοί 1935) Το ύφος του είναι ιδιότυπο συχνά microε νεολογισmicroούς ψυχαρικού τύπου Ο σαρκασmicroός και η καυστική ειρωνεία που χρησιmicroοποιεί στα πρώτα του πεζο-γραφήmicroατα υποχωρεί αισθητά στα διηγήmicroατα του ΡασκάγιαΜια άλλη εκδοχή του κοσmicroοπολιτισmicroού ανευρίσκεται στο έργο του Μ Καραγάτση (1908-1960) Αντί για το σύνηθες microοτίβο του Έλληνα που ζει στο εξωτερικό ο Καρα-γάτσης αφηγείται τις ιστορίες ξένων ndashκυρίως Ρώσων προσφύγωνndash που εγκαθίστανται και ζουν στην Ελλάδα Πληθωρικός ως προς την έκταση της φαντασίας και ως προς την πεζογραφική του παραγωγή εmicroφανίζεται το 1927 microε το διήγηmicroα Η κυρία Νίτσα Το 1933 εκδίδει τη νουβέλα Ο συνταγmicroατάρχης Λιάπκιν ακολούθως δηmicroοσιεύει σε συνέχειες στη Νέα Εστία τα microυθιστορήmicroατα Η χίmicroαιρα και Γιούγκερmicroαν (1936) ένα από κορυφαία του Μεσοπολέmicroου microε χαρακτηριστική γλωσσική και θεmicroατική ελευθεριότητα και microε microεγάλη απήχηση στο αναγνωστικό κοινό Μεταπολεmicroικά εκδίδει την ιστορική τριλογία Ο κοτζάmicroπασης του Καστρόπυργου (1941-47) όπου αποmicroυθοποιούνται οι πα-ραδοσιακές εθνικιστικές αξίες Οι χαρακτήρες των microυθιστορηmicroάτων είναι κατά κανόνα κυνικοί και αντιηρωικοί πιστοί στον αντι-ιδεαλισmicroό του συγγραφέα έρmicroαιοι στα πάθη τους (συνήθως τον αλκοολισmicroό και τον ηδονισmicroό) χωρίς ηθικά ερείσmicroατα και ανα-στολές οδηγούνται τελικά στην καταστροφή Ο νατουραλισmicroός του Καραγάτση κά-ποτε ακραίος ανιχνεύεται τόσο στη γλώσσα όσο και στην πραγmicroάτευση του θέmicroατος χαρακτηριστικό παράδειγmicroα ο Λιάπκιν που τον παρακολουθούmicroε να χάνει σταδιακά την ανθρώπινη ιδιότητα και να φτάνει στην κατάσταση του κτήνουςΑς σηmicroειωθεί τέλος το laquoπαράξενοraquo microυθιστόρηmicroα του Γουλιέmicroου Άmicroποτ (1906-2001) Γη και νερό (1936) Το πεζογράφηmicroά του αναφέρεται στη ζωή των λεπρών στη Σπι-ναλόγκα αλλά δεν είναι περιγραφικό microε την κλασική έννοια του όρου Οι σκηνές δεν αναπτύσσονται παρατακτικά και ορισmicroένες φορές η απόδοση είναι αφαιρετική Παρά τα ελαττώmicroατά του (επισηmicroασmicroένα από τον Καραντώνη) το βιβλίο θεωρήθηκε ση-microαντικό οι διαρκώς αποτυχηmicroένες απόπειρες απόδρασης των λεπρών επιτείνουν την ασφυκτική ατmicroόσφαιρα ενώ η πραγmicroατικότητα της εποχής που παρουσιάζεται microέσα από τις συζητήσεις τους αναδεικνύεται σε όλη της την παρακmicroάζουσα πορεία

Την εποχή που ο ποιητικός λόγος ανοίγεται όλο και περισσότερο προς τη νεωτερικό-τητα ο αφηγηmicroατικός εξελίσσεται microε πιο αργούς ρυθmicroούς Στην πλειονότητά τους οι νέοι πεζογράφοι ασχολήθηκαν microε την ανανέωση του αφηγηmicroατικού υλικού υπερβαί-νοντας τα όρια της ηθογραφίας και διευρύνοντας τον κύκλο της έmicroπνευσης Σrsquo αυτό το πλαίσιο επιχειρούν να ανανεώσουν τα εκφραστικά τους microέσα ndashείδαmicroε λχ την αποστασιοποιηmicroένη πολυεδρική αφήγηση του Θεοτοκά ή τη λαϊκότροπη αφήγηση του Δούκα Αλλά η επαναστατική ρήξη microε την αφηγηmicroατική παράδοση επιχειρείται αρχικά από πεζογράφους που βρίσκονται microακριά από το αθηναϊκό κέντροΗ πιο συστηmicroατική προσπάθεια εκφραστικής ανανέωσης συνδέεται microε τη laquoσχολή της Θεσσαλονίκηςraquo microία οmicroάδα λογοτεχνών που συγκεντρώνονται γύρω από το περιοδικό Μακεδονικές Ηmicroέρες είναι οι Στέλιος Ξεφλούδας Γιώργος Δέλιος Αλκιβιάδης Γιαννό-πουλος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης Γ Βαφόπουλος και οι κριτικοί Πέτρος Σπανδωνίδης και Πέτρος ΩρολογάςΟ Στ Ξεφλούδας (γεν 1902) είναι ο τυπικότερος εκπρόσωπος της τεχνικής του εσω-τερικού microονολόγου την οποία καλλιέργησε επίmicroονα και αποκλειστικά Εmicroφανίζεται microε το αφήγηmicroα Τα τετράδια του Παύλου Φωτεινού (1930) σε microορφή ηmicroερολογίου όπου εναλλάσσονται ποικίλα είδη αφηγήσεων (ηmicroερολόγιο λυρικό δοκίmicroιο πεζοτράγουδο αυτοβιογραφία) Στα επόmicroενα έργα του (Εσωτερική συmicroφωνία 1932 Εύα 1934 Στο φως του λευκού αγγέλου 1936) εξακολουθεί να αναιρεί τη δυνατότητα ρεαλιστικής αφήγησης άλλωστε κατά τα γραφόmicroενά του η οπτική του microυθιστοριογράφου έχει πλέον αλλάξει και το microυθιστόρηmicroα δεν είναι παρά microια laquomicroεταφυσική στροφή προς τα ένδον αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξηςraquoΟ Αλκ Γιαννόπουλος (1896-1981) καλλιέργησε κυρίως το διήγηmicroα (Κεφάλια στη σειρά 1934 Η ηρωική περιπέτεια 1938) Στα διηγήmicroατά του κυριαρχεί ένας τόνος εσωτερι-κότητας microε επίκεντρο την αδυναmicroία του λογοτέχνη να εκφράσει την πραγmicroατικότητα στην αντικειmicroενική της microορφή Η αδυναmicroία αυτή οφείλεται σε δύο διαπιστώσεις που λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραmicromicroές στο έργο του Γιαννόπουλου την καθοριστική επίδραση του λόγου στα γεγονότα που παρουσιάζονται σrsquo ένα διήγηmicroα και την επικρά-τηση του φαινοmicroένου επί της πραγmicroατικότητας Με άλλα λόγια η πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει έξω από τον λόγο και έξω από εκείνους που την αντιmicroετωπίζουν ή διαφο-ρετικά ο λόγος του οmicroιλητή αφηγητή και η αντίληψη του δέκτη laquoδηmicroιουργούνraquo microια

Εξώφυλλα του έργου του Κοσmicroά Πολίτη laquoEroicaraquo στην Ελλάδα το

Ο Μ Καραγάτσης σε φωτογρα-φία του Αντρέα Εmicroπειρίκου

Την εποχή που ο ποιητικός λόγος ανοίγεται όλο και περισσότερο προς τη νεωτερικό-τητα ο αφηγηmicroατικός εξελίσσεται microε πιο αργούς ρυθmicroούς Στην πλειονότητά τους οι νέοι πεζογράφοι ασχολήθηκαν microε την ανανέωση του αφηγηmicroατικού υλικού υπερβαί-νοντας τα όρια της ηθογραφίας και διευρύνοντας τον κύκλο της έmicroπνευσης Σrsquo αυτό το πλαίσιο επιχειρούν να ανανεώσουν τα εκφραστικά τους microέσα ndashείδαmicroε λχ την αποστασιοποιηmicroένη πολυεδρική αφήγηση του Θεοτοκά ή τη λαϊκότροπη αφήγηση του Δούκα Αλλά η επαναστατική ρήξη microε την αφηγηmicroατική παράδοση επιχειρείται αρχικά από πεζογράφους που βρίσκονται microακριά από το αθηναϊκό κέντροΗ πιο συστηmicroατική προσπάθεια εκφραστικής ανανέωσης συνδέεται microε τη laquoσχολή της Θεσσαλονίκηςraquo microία οmicroάδα λογοτεχνών που συγκεντρώνονται γύρω από το περιοδικό Μακεδονικές Ηmicroέρες είναι οι Στέλιος Ξεφλούδας Γιώργος Δέλιος Αλκιβιάδης Γιαννό-πουλος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης Γ Βαφόπουλος και οι κριτικοί Πέτρος Σπανδωνίδης και Πέτρος ΩρολογάςΟ Στ Ξεφλούδας (γεν 1902) είναι ο τυπικότερος εκπρόσωπος της τεχνικής του εσω-τερικού microονολόγου την οποία καλλιέργησε επίmicroονα και αποκλειστικά Εmicroφανίζεται microε το αφήγηmicroα Τα τετράδια του Παύλου Φωτεινού (1930) σε microορφή ηmicroερολογίου όπου εναλλάσσονται ποικίλα είδη αφηγήσεων (ηmicroερολόγιο λυρικό δοκίmicroιο πεζοτράγουδο αυτοβιογραφία) Στα επόmicroενα έργα του (Εσωτερική συmicroφωνία 1932 Εύα 1934 Στο φως του λευκού αγγέλου 1936) εξακολουθεί να αναιρεί τη δυνατότητα ρεαλιστικής αφήγησης άλλωστε κατά τα γραφόmicroενά του η οπτική του microυθιστοριογράφου έχει πλέον αλλάξει και το microυθιστόρηmicroα δεν είναι παρά microια laquomicroεταφυσική στροφή προς τα ένδον αναζήτηση της έννοιας της ύπαρξηςraquoΟ Αλκ Γιαννόπουλος (1896-1981) καλλιέργησε κυρίως το διήγηmicroα (Κεφάλια στη σειρά 1934 Η ηρωική περιπέτεια 1938) Στα διηγήmicroατά του κυριαρχεί ένας τόνος εσωτερι-κότητας microε επίκεντρο την αδυναmicroία του λογοτέχνη να εκφράσει την πραγmicroατικότητα στην αντικειmicroενική της microορφή Η αδυναmicroία αυτή οφείλεται σε δύο διαπιστώσεις που λειτουργούν ως κατευθυντήριες γραmicromicroές στο έργο του Γιαννόπουλου την καθοριστική επίδραση του λόγου στα γεγονότα που παρουσιάζονται σrsquo ένα διήγηmicroα και την επικρά-τηση του φαινοmicroένου επί της πραγmicroατικότητας Με άλλα λόγια η πραγmicroατικότητα δεν υπάρχει έξω από τον λόγο και έξω από εκείνους που την αντιmicroετωπίζουν ή διαφο-ρετικά ο λόγος του οmicroιλητή αφηγητή και η αντίληψη του δέκτη laquoδηmicroιουργούνraquo microια

Εξώφυλλα του έργου του Κοσmicroά Πολίτη laquoEroicaraquo στην Ελλάδα το

Ο Μ Καραγάτσης σε φωτογρα-φία του Αντρέα Εmicroπειρίκου

πραγmicroατικότητα που πιθανόν ndashκαι συνήθωςndash δεν συmicroπίπτει microε την αντικειmicroενική αλλά εν προκειmicroένω αmicroφισβητείται η δυνατότητα ύπαρξης του laquoαντικειmicroενικούraquo Στην εσωτερική ζωή των προσώπων εστιάζεται ο Γ Δέλιος (1897-1980) που επηρε-άστηκε από την Κάθριν Μάνσφηλντ και τη Βιρτζίνια Γουλφ Μέσα από τα ασύmicroπτωτα πεδία του πραγmicroατικού και του φαντασιακού και από τις διαρκώς microεταβαλλόmicroενες εικόνες της microνήmicroης αναδύεται η αδυναmicroία των χαρακτήρων να εκφράσουν τον ψυχικό τους βίο επειδή κανείς από το περιβάλλον τους δεν έχει καταφέρει να τους προσεγ-γίσει (Οι άνθρωποι που νοσταλγούν 1934 Στα ίχνη του άγνωστου θεού 1937) Στη λογοτεχνική ιστορία ο ΝΓ Πεντζίκης αναφέρεται ως ένας άκρως ιδιόmicroορφος λογοτέχνης που φτάνοντας στα έσχατα όρια του εσωτερικού microονολόγου και της συ-νειρmicroικής γραφής κατήργησε κάθε λογική αφηγηmicroατική συχνά και συντακτική αλλη-λουχία Αυτά τα χαρακτηριστικά της γραφής του όmicroως απαντούν στο microυθιστόρηmicroα Ο πεθαmicroένος και η ανάσταση (1944) Στο πρώτο του microυθιστόρηmicroα Ανδρέας Δηmicroακούδης Ένας νέος microονάχος (1935) που εκδίδει microε το ψευδώνυmicroο Σταυράκιος Κοσmicroάς δεν έχει αναπτύξει ακόmicroη το προσωπικό του ύφος Πρόκειται για microια ιστορία έρωτα και θανάτου ροmicroαντικής υφής όπου ο πρωταγωνιστής δεν microπορεί να συντονιστεί microε το αντίξοο περιβάλλον του ο δε ψυχισmicroός του βαρύνεται από την αίσθηση της αmicroαρτίας και της ενοχής αδυνατώντας να επικοινωνήσει στο επίπεδο της πραγmicroατικότητας θα συγκροτήσει τους όρους microιας επικοινωνίας φαντασιακής που θα παραmicroείνει αυτοανα-φορική και microονοσήmicroαντη Με ταχύτερους ρυθmicroούς ανανεώνει τον αφηγηmicroατικό του λόγο ένας άλλος συγγραφέας από την περιφέρεια ο Γιάννης Σκαρίmicroπας Τα πρώτα του διηγήmicroατα είναι εmicroπνευ-σmicroένα από το περιβάλλον της Χαλκίδας λίγο-πολύ ηθογραφικής υφής (Καηmicroοί στο Γριπονήσι 1930) Το θείο τραγί (1932) πιστοποιεί τη δραmicroατική αλλαγή που βαίνει εξελισσόmicroενη στα σύντοmicroα microυθιστορήmicroατα Μαριάmicroπας (1935) και Το σόλο του Φίγκαρο (1938) Γνωρίζοντας ότι το αφηγηmicroατικό υλικό δεν microπορεί να υπάρξει αυτοτελώς έξω από τον λόγο ο Σκαρίmicroπας θα ανατρέψει την παραδοσιακή ισορροπία ανάmicroεσα στις δύο παραmicroέτρους και θα αναδείξει ως κυρίαρχο τον λόγο Η αντισυmicroβατικότητα και η απόλυτη ρήξη microε κάθε λογής παράδοση είναι το κύριο χαρακτηριστικό του και ανιχνεύεται σε όλα τα επίπεδα του έργου του Οι χαρακτήρες του είναι η επιτοmicroή της άρνησης των συmicroβατικών αστικών ιδιοτήτων ανατρέπουν όλα τα κοινωνικά σχήmicroατα

Ο Γιάννης Σκα- ρίmicroπας (1897-1984) ποιητής και πεζογράφος

Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης πεζογράφος και ζωγράφος

τις συνήθειες και τους κανόνες επιζητούν να είναι αντιπαθείς φοβούνται microήπως laquoγίνουν καλοίraquo λειτουργώντας όmicroως όχι ως laquoεωσφορικοίraquo επαναστάτες αλλά microάλλον ως σκανδαλοποιά πνεύmicroατα Η αφήγηση είναι επίσης έξω από τα αναγνωστικά και συγ-γραφικά ένδοξα στο Θείο τραγί η απροσδόκητη και χωρίς εξαγγελία microετάβαση από το τρίτο στο πρώτο αφηγηmicroατικό πρόσωπο αίρει τα όρια ανάmicroεσα στον αφηγητή και τον πρωταγωνιστή ενώ στο Σόλο του Φίγκαρο ο εσωτερικός microονόλογος συγχωνεύεται microε τη συνειρmicroική διαδικασία του υπερρεαλισmicroού Οmicroοίως η γλώσσα είναι microια παράδοξη σύmicromicroειξη καθαρεύουσας και ιδιωmicroατισmicroών συχνά η χρήση της καθαρεύουσας microοιάζει να κινείται στα όρια της αυτόmicroατης γραφής και οι λέξεις αποδεσmicroεύονται από το συ-ντακτικό σύστηmicroα και από το συmicroφραστικό τους νόηmicroα Η Μέλπω Αξιώτη (1905-1973) ήταν από τους πεζογράφους των Αθηνών που εκείνη

Η Μέλπω Αξιώτη (1905-1973) συνέβαλε αποφασιστικά

laquohellipΟυχί ουχί (τους εγκάριξα δίνοντας κάποτε τέλος στο λόγο microου) Από κάποιαν φρικτήν αντινοmicroίαν της φύσεως χάρις εις κάποιαν microυστηριώδη ατέλειαν του εγκεφα-λικού microας συστήmicroατος εξεφύγαmicroεν ηmicroείς την νωθράν Χαναάν της γαλήνης των όντων την χαύνην microακαριότητα των λοιπών επί του πλανήτου microας ζώων Αδελφοί ηmicroείς και αυτά εν τη ύλη οmicroοούσιοι οmicroοιογενείς εις την σύστασιν ndashσχεδόν πιστά αναmicroεταξύ microας αντίγραφαndash απέχοmicroεν οι microεν απrsquo τα δε microολαταύτα εις σηmicroείον τραγικόν πεπρωmicroένον Ερρίφθηmicroεν ηmicroείς έξω από την γραmicromicroήν της ταυτότητος από την διελκυστίνδα της ύλης Αδύνατον να συνεννοηθώmicroεν microαζί των αδύνατον νrsquo ανταλλάξωmicroεν λέξινΥπείκοντες εις τας παρορmicroήσεις της αλλοπροσάλλου ηmicroών φύσεως κατακαιόmicroενοι από τον συνδαυλισmicroόν ιδιοσυγκρασίας ανίσου ndashφοβεροί εν microέσω των τρόmicroων microας εν τω microέσω των αmicroφιβολιών microας microοιραίοιndash θα καταυγάσωmicroεν microολαταύτα δια της θριαmicroβευτι-κής τεθλασmicroένης microας ndashτων αστραπών των ψυχών microαςndash την σκοτεινήν ταύτην microοίραν Διαγράφοmicroεν ηmicroείς αντιθέτως τον κύκλον microας Με ακατασίγαστον εντός microας την microαγ-γανείαν των φλάουτων θα εξακολουθήσωmicroεν εις το διηνεκές την τροmicroώδη πορείαν microας επί microάλλον και microάλλον ριγηλοί και αντίνοmicroοι ndashυψηλοί και χυδαίοιndash microέχρις ου επrsquo αυτοφώρω συλλάβοmicroεν τον παρθένον αριθmicroόν το σηmicroείον το σύνθηmicroα που συmicroβολί-ζει το σύmicroπανhellipraquo Σκαρίmicroπας laquoΤο θείο τραγίraquo

την εποχή υιοθέτησαν τη νεωτερική γραφή Το πρωτοποριακό αφήγηmicroά της Δύσκο-λες νύχτες (1938) που χαρακτηρίστηκε ως το laquoπρώτο υπερρεαλίζονraquo microυθιστόρηmicroα στερείται microύθου και στοιχειώδους αφηγηmicroατικής συνέπειας Προσπαθώντας να ανα-συστήσει τον αυθόρmicroητο προφορικό λόγο η Αξιώτη εντάσσει στο κείmicroενο διαλόγους σε λαϊκό προφορικό λόγο ή περιγραφές σχεδόν συνειρmicroικές που προσοmicroοιάζουν στην παιδική οmicroιλία Ο συνδυασmicroός υπερρεαλισmicroού και λαϊκού προφορικού λόγου απαντά σε microεγαλύτερο βαθmicroό στο δεύτερο microυθιστόρηmicroά της (Θέλετε να χορέψοmicroε Μαρία 1940) όπου η σύνθεση παραστάσεων και γεγονότων αποδεσmicroεύεται πλήρως από τη λογική διάταξη του πραγmicroατικού κόσmicroου Η απόπειρα αποδέσmicroευσης από τα κλασικά σχήmicroατα του microυθιστορήmicroατος αποτυπώ-νεται στο Χρονικό microιας πολιτείας (1938) το πρώτο microυθιστόρηmicroα (laquomicroυθιστορίαraquo το χαρακτηρίζει ο ίδιος) του Παντελή Πρεβελάκη (1906-1986) Στο Χρονικό δίδεται η ατmicroόσφαιρα της γενέθλιας πόλης που ήδη βρίσκεται στον δρόmicroο της φθοράς Η λο-γοτεχνική microετάπλαση των ιστορικών γεγονότων δεν γίνεται σε βάρος της ακρίβειας ούτε απολήγει σε microυθοπλασία microε την έννοια που έχει ο όρος στο ιστορικό microυθιστό-ρηmicroα Ουσιαστικά ο συγγραφέας συmicroπλέκει το αντικειmicroενικό ιστορικό γεγονός microε την καθηmicroερινότητα της πόλης αναδεικνύοντάς το ως microέρος αυτής καθηmicroερινότητας η γλώσσα microε πολλά στοιχεία του κρητικού ιδιώmicroατος ιδίως στην περιγραφή λεπτοmicroε-ρειών καθίσταται ένα οργανικό microέσο για την απόδοση του εσωτερικού κλίmicroατος της πολιτείαςΑπό το 1939 ο Πρεβελάκης επιστρέφει στα παραδοσιακά πεζογραφικά σχήmicroατα (Ο θάνατος του Μέδικου) Μεταπολεmicroικά καλλιεργεί το ιστορικό microυθιστόρηmicroα (Παντέρmicroη Κρήτη 1945 η τριλογία Ο Κρητικός 1948-50) η δεύτερη τριλογία του microε τίτλο Οι δρόmicroοι της δηmicroιουργίας (1959-1966) ανήκει στο είδος του laquomicroυθιστορήmicroατος διαmicroόρ-φωσηςraquo και θεmicroατοποιεί την ωρίmicroανση του νεαρού πρωταγωνιστή και την τελική δέσmicroευσή του στο πεδίο της καλλιτεχνικής δηmicroιουργίας

Τα περιοδικά και η κριτικήΤα περιοδικά ούτως ή άλλως συνιστούν πολύτιmicroη πηγή για τη λογοτεχνική και πνευ-microατική κίνηση microιας εποχής εν προκειmicroένω microας επιτρέπουν επιπλέον να εντοπίσουmicroε τις οmicroαδοποιήσεις των νέων και τη συγκρότηση ιδεολογικών στρατοπέδων Ο Νουmicroάς

σύmicroβολο των δηmicroοτικιστών και της γενιάς του 1880 εξακολουθεί την έκδοσή του (αν και όχι πια στο πλαίσιο της ψυχαρικής ορθοδοξίας) Το 1922 θα γιορτάσει τα είκοσι χρόνια κυκλοφορίας του γεγονός που θεωρήθηκε ως δικαίωση των αγώνων του δηmicroοτικισmicroού θα διακόψει την έκδοσή του για ένα διάστηmicroα (1924-1929) και θα επανεκδοθεί έως το 1931 Η Μούσα (1920-1923) έχει ήδη αναφερθεί ως το περιοδικό των νέων της γενιάς του Μεσοπολέmicroου που εντάσσονται στο κλίmicroα της ανανεωmicroένης παράδοσης Με εξέχουσες microορφές τον Άγρα και τον Παναγιωτόπουλο το περιοδικό είναι ανοιχτό στα νέα ρεύmicroατα και προβάλλει την ανάγκη συντονισmicroού της ελληνικής λογοτεχνίας microε την ευρωπαϊκή αποκηρύσσοντας τον στείρο ελληνοκεντρισmicroό Αξιο-σηmicroείωτα είναι επίσης τα περιοδικά Νέα Τέχνη του Μάριου Βαϊάνου (1924-1927) που δηmicroοσιεύει αφιέρωmicroα στον Καβάφη και Οι Νέοι του Γιάννη Κοκκινάκη (1919-1920) από τις σελίδες του οποίου θα αναδειχθεί ο Κλέων Παράσχος ως νέος κριτικός της εποχής Βραχύβιο αλλά ενδιαφέρον είναι και το περιοδικό Φιλική Εταιρία του Κόντο-γλου (1925) στις σελίδες του θα βρούmicroε microελετήmicroατα για τη ζωγραφική και τη microουσική (σε σχέση microε τη βυζαντινή παράδοση) microεταφράσεις ξένων λογοτεχνών (Πόε Στήβεν-σον κά) microελετήmicroατα για το ευρωπαϊκό θέατρο αλλά και αυτοτελή τmicroήmicroατα από τους Σκλάβους πολιορκηmicroένους του Βάρναλη Το 1927 θα εmicroφανιστεί η Νέα Εστία το microακροβιότερο περιοδικό των νεοελληνικών γραmicromicroάτων Εκδότης και πρώτος διευθυντής ο Γρηγόριος Ξενόπουλος από το 1932 θα microοιράζεται τη διεύθυνση microε τον Πέτρο Χάρη που αναλαmicroβάνει εξ ολοκλήρου το περιοδικό από το 1934 microέχρι το 1987 (διάδοχός του ο ΕΝ Μόσχος έως το 1998 και έκτοτε ο Στ Ζουmicroπουλάκης) Σε γενικές γραmicromicroές η Νέα Εστία υπήρξε περιοδικό microε διευρυmicroένη καλλιτεχνική οπτική (συmicroπεριέλαβε στήλες για τις τέχνες) και ανοιχτό σε ιδεολογικά και αισθητικά θέmicroατα Ξεκινώντας ο Ξενόπουλος προσπάθησε να αξι-οποιήσει όσους από τους συνοmicroηλίκους του είχαν ήδη διακριθεί στα γράmicromicroατα όmicroως χρησιmicroοποίησε και νεότερους εφόσον διέκρινε ότι ήταν ικανοί Έτσι προωθεί ως κριτικό τον Κλ Παράσχο και το 1928 αναθέτει σιωπηρά την αρχισυνταξία στον Τέλλο Άγρα Παράλληλα αποφεύγει τις γλωσσικές ακρότητες του δηmicroοτικισmicroού (τιmicroώντας βέβαια τον Ψυχάρη στο microεταθανάτιο αφιερωmicroατικό τεύχος) δέχεται όmicroως την κα-θαρεύουσα σε επιστηmicroονικά κείmicroενα και τη χρησιmicroοποιεί επίσης στις πληροφοριακές σελίδες του περιοδικού Την ίδια microέση οδό ακολουθεί σε κάθε περίπτωση έτσι είναι

Εξώφυλλο του περιοδικού laquoΝέα Εστίαraquo το οποίο εκδόθηκε από

σύmicroβολο των δηmicroοτικιστών και της γενιάς του 1880 εξακολουθεί την έκδοσή του (αν και όχι πια στο πλαίσιο της ψυχαρικής ορθοδοξίας) Το 1922 θα γιορτάσει τα είκοσι χρόνια κυκλοφορίας του γεγονός που θεωρήθηκε ως δικαίωση των αγώνων του δηmicroοτικισmicroού θα διακόψει την έκδοσή του για ένα διάστηmicroα (1924-1929) και θα επανεκδοθεί έως το 1931 Η Μούσα (1920-1923) έχει ήδη αναφερθεί ως το περιοδικό των νέων της γενιάς του Μεσοπολέmicroου που εντάσσονται στο κλίmicroα της ανανεωmicroένης παράδοσης Με εξέχουσες microορφές τον Άγρα και τον Παναγιωτόπουλο το περιοδικό είναι ανοιχτό στα νέα ρεύmicroατα και προβάλλει την ανάγκη συντονισmicroού της ελληνικής λογοτεχνίας microε την ευρωπαϊκή αποκηρύσσοντας τον στείρο ελληνοκεντρισmicroό Αξιο-σηmicroείωτα είναι επίσης τα περιοδικά Νέα Τέχνη του Μάριου Βαϊάνου (1924-1927) που δηmicroοσιεύει αφιέρωmicroα στον Καβάφη και Οι Νέοι του Γιάννη Κοκκινάκη (1919-1920) από τις σελίδες του οποίου θα αναδειχθεί ο Κλέων Παράσχος ως νέος κριτικός της εποχής Βραχύβιο αλλά ενδιαφέρον είναι και το περιοδικό Φιλική Εταιρία του Κόντο-γλου (1925) στις σελίδες του θα βρούmicroε microελετήmicroατα για τη ζωγραφική και τη microουσική (σε σχέση microε τη βυζαντινή παράδοση) microεταφράσεις ξένων λογοτεχνών (Πόε Στήβεν-σον κά) microελετήmicroατα για το ευρωπαϊκό θέατρο αλλά και αυτοτελή τmicroήmicroατα από τους Σκλάβους πολιορκηmicroένους του Βάρναλη Το 1927 θα εmicroφανιστεί η Νέα Εστία το microακροβιότερο περιοδικό των νεοελληνικών γραmicromicroάτων Εκδότης και πρώτος διευθυντής ο Γρηγόριος Ξενόπουλος από το 1932 θα microοιράζεται τη διεύθυνση microε τον Πέτρο Χάρη που αναλαmicroβάνει εξ ολοκλήρου το περιοδικό από το 1934 microέχρι το 1987 (διάδοχός του ο ΕΝ Μόσχος έως το 1998 και έκτοτε ο Στ Ζουmicroπουλάκης) Σε γενικές γραmicromicroές η Νέα Εστία υπήρξε περιοδικό microε διευρυmicroένη καλλιτεχνική οπτική (συmicroπεριέλαβε στήλες για τις τέχνες) και ανοιχτό σε ιδεολογικά και αισθητικά θέmicroατα Ξεκινώντας ο Ξενόπουλος προσπάθησε να αξι-οποιήσει όσους από τους συνοmicroηλίκους του είχαν ήδη διακριθεί στα γράmicromicroατα όmicroως χρησιmicroοποίησε και νεότερους εφόσον διέκρινε ότι ήταν ικανοί Έτσι προωθεί ως κριτικό τον Κλ Παράσχο και το 1928 αναθέτει σιωπηρά την αρχισυνταξία στον Τέλλο Άγρα Παράλληλα αποφεύγει τις γλωσσικές ακρότητες του δηmicroοτικισmicroού (τιmicroώντας βέβαια τον Ψυχάρη στο microεταθανάτιο αφιερωmicroατικό τεύχος) δέχεται όmicroως την κα-θαρεύουσα σε επιστηmicroονικά κείmicroενα και τη χρησιmicroοποιεί επίσης στις πληροφοριακές σελίδες του περιοδικού Την ίδια microέση οδό ακολουθεί σε κάθε περίπτωση έτσι είναι

Εξώφυλλο του περιοδικού laquoΝέα Εστίαraquo το οποίο εκδόθηκε από

συmicroβιβαστικός στη διαmicroάχη Δελmicroούζου-Γληνού ενώ δεν διστάζει να αναγνωρίσει την ανωτερότητα του Βάρναλη και να microιλήσει θετικά για τον Καρυωτάκη Τα Νέα Γράmicromicroατα του Ανδρέα Καραντώνη θεωρήθηκε ως το laquoόργανο της γενιάς του rsquo30raquo (1935-1940 microετά την Κατοχή επανεκδίδεται για ένα διάστηmicroα) Στην πραγmicroα-τικότητα η σχέση του microε τους νέους ποιητές ήταν εκλεκτική αν ο Σεφέρης και ο Ελύτης φιλοξενούνται στις σελίδες του ο Εmicroπειρίκος θα γίνει δεκτός microετά το 1937 και ο Εγγονόπουλος microετά το 1944 Η υποστήριξη της laquoνεωτερικότηταςraquo ήταν λοιπόν δεδοmicroένη microέχρις ενός ορίου και ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες πρέπει να ήταν ιδεολογικής υφής ndashας σηmicroειωθεί ότι ο Καραντώνης υπήρξε ένας από τους πιο σφοδρούς επικριτές του Ρίτσου microέχρι τη δεκαετία του 1960 Από τα περιοδικά που εκδίδονται στην περιφέρεια ας σηmicroειωθούν τα Μακεδονικά Γράmicromicroατα (Θεσσαλονίκη 1922-24) το οποίο διευθύνεται από τον ανερχόmicroενο ποιητή Γ Θ Βαφόπουλο (1923-24) Σηmicroαντικότερο ήταν οι Μακεδονικές Ηmicroέρες (1932-1939) συλλογική έκδοση των Σπανδωνίδη Θέmicroελη Γιαννόπουλου Ξεφλούδα Δέλιου Βα-φόπουλου Τατάκη και Βασιλείου Εδώ δηmicroοσιεύουν κείmicroενά τους οι λογοτέχνες της laquoσχολής της Θεσσαλονίκηςraquo αλλά και λογοτέχνες των Αθηνών Αξιοσηmicroείωτη συνει-σφορά στον πνευmicroατικό διάλογο ήταν η έρευνα για τη θέση της κριτικής στην Ελλάδα (1932) στην οποία έλαβαν microέρος οι Άγρας Πηνιάτογλου Μέντζελος Τωmicroαδάκης κά Η Αλεξανδρινή Τέχνη (Αλεξάνδρεια 1926-1931) αφιερώνει βέβαια αρκετές σελίδες της στον Καβάφη αλλά και στα λογοτεχνικά δρώmicroενα στην Αθήνα αφού οι περισσότε-ρες συνεργασίες ανήκουν σε laquoφιλο-καβαφικούςraquo λογοτέχνες της ελληνικής πρωτεύου-σας (Άγρας Καρυωτάκης Παπανικολάου κά) διευθύνεται από τη Ρίτα Σεγκοπούλου αλλά θεωρείται ότι ελέγχεται από τον Καβάφη Τις ελληνικές και τις ευρωπαϊκές εξε-λίξεις παρακολουθούν τέλος και τα Νεοελληνικά Γράmicromicroατα (Ηράκλειο 1926-28) που διευθύνονται από τον Γιάννη Μουρέλλο microε σηmicroαντικό τον ρόλο του Λευτέρη Αλεξίου Στις σελίδες του δηmicroοσιεύονται κείmicroενα των Καζαντζάκη Σπαταλά Παναγιωτόπουλου κά microελετήmicroατα για τα νεωτερικά ρεύmicroατα αλλά και εκτενής κριτική του Γιάννη Κορ-δάτου για το βιβλίο του Βάρναλη Ο Σολωmicroός χωρίς microεταφυσικήΑυτή την εποχή κάνουν την εmicroφάνισή τους τα λεγόmicroενα περιοδικά ιδεών που αντι-microετωπίζουν τη λογοτεχνία και γενικότερα την τέχνη υπό το πρίσmicroα συγκεκριmicroένων

Εξώφυλλο του περιοδικού laquoΝέα Γράmicromicroαταraquo του Ανδρέα Καρα-

πολιτικο-ιδεολογικών θέσεων Μια γενική παρατήρηση είναι ότι δεν είmicroαστε ακόmicroη στη φάση των ιδεολογικών αποκλεισmicroών Υπάρχει microια σχετική ελαστικότητα είτε λόγω της γενικότερης ιδεολογικής ασάφειας είτε επειδή αρκετοί βρίσκονται ακόmicroη σε πο-ρεία εξέλιξης έτσι ας microην ξενίζει το γεγονός ότι στους Νέους Βωmicroούς φιλοξενείται ο Καίσαρ Εmicromicroανουήλ ή ότι στα Ελληνικά Γράmicromicroατα δηmicroοσιεύουν ο Βασίλης Ρώτας και ο Ηλίας Ηλιού Οι Νέοι Βωmicroοί (1924) είναι το πρώτο ελληνικό περιοδικό σοσιαλιστικών τάσεων σηmicroα-ντικός φαίνεται να είναι ο ρόλος του Πέτρου Πικρού ο οποίος δηmicroοσιεύει ένα διήγη-microα αλλά και microελετήmicroατα για την πάλη των τάξεων στη σύγχρονη τέχνη και αισθητική Μερικά χρόνια αργότερα ο Αιmicroίλιος Χουρmicroούζιος microε το ψευδώνυmicroο Αντρέας Ζεβγάς θα εκδώσει τη σαφέστερα microαρξιστική Λογοτεχνική Επιθεώρηση (1927) η έκδοση θα διακοπεί microετά από τέσσερις microήνες και το περιοδικό θα επανακυκλοφορήσει ως Νέα Επιθεώρηση (1928-34) microε το ίδιο επιτελείο αλλά microε πιο σφιχτό ιδεολογικό προσα-νατολισmicroό Το αισθητικό κλίmicroα διαγράφεται microε σαφήνεια microέσα από τα microεταφρασmicroένα κείmicroενα των Λουνατσάρσκι Τρότσκι και Πλεχάνωφ ενώ ο Ανδρέας Ζεβγάς συmicroβάλλει στο θέmicroα microε τη microελέτη του περί προλεταριακής λογοτεχνίαςΈνας από τους προγραmicromicroατικούς στόχους του περιοδικού Πρωτοπόροι (1930-1932) είναι η ανάδειξη προλετάριων συγγραφέων από τον αγροτικό και τον εργατικό κόσmicroο Αρχικά η εξάρτησή του από την κοmicromicroατική οργάνωση ήταν microάλλον χαλαρή Υπεύθυνος της φιλολογικής ύλης ήταν ο Πέτρος Πικρός ενώ από το 1931 την αρχισυνταξία ανα-λαmicroβάνει η Γαλάτεια Καζαντζάκη Εκτός από τις ndashσυνήθως χαmicroηλής ποιότηταςndash συνερ-γασίες των laquoπρολετάριων συγγραφέωνraquo το περιοδικό στηρίζεται σε γνωστούς λογο-τέχνες της εποχής πολλοί από τους οποίους δηmicroοσίευαν microε ψευδώνυmicroα εξαιτίας του Ιδιώνυmicroου Ανάmicroεσα στους συνεργάτες του είναι ο Κορδάτος ο Βάρναλης ο Ακρίτας ο Ράντος δηmicroοσιεύονται επίσης microεταφράσεις προοδευτικών λογοτεχνών όπως οι Ντος Πάσσος Μπαρmicroπύς και Γκόρκι Μετά την αποmicroάκρυνση του Πικρού και την καταγγελία του από την κοmicromicroατική οργάνω-ση (1931) το περιοδικό συνέχισε να κυκλοφορεί ως Νέοι Πρωτοπόροι (1932-1936) Αν και αυτή τη φορά η παρέmicroβαση του κοmicromicroατικού microηχανισmicroού ήταν microεγαλύτερη επιχειρήθηκε ένα άνοιγmicroα στους διανοούmicroενους όλων των ιδεολογικών χώρων microε το Αντιπολεmicroικό microανιφέστο που προωθούσε ο Νίκος Καρβούνης (1932) και microε την έρευνα

Ο Κώστας Βάρναλης (Φωτογρα-φικό Αρχείο ΕΛ ΙΑ)

Οι διανοούmicroενοι και ο πόλεmicroος στην οποία ανταποκρίθηκαν microεταξύ άλλων ο Δηmicroα-ράς ο Αποστολάκης ο Γκόλφης ο Καρθαίος Πάντως αυτά τα ανοίγmicroατα ήταν microάλλον συγκυριακά Οι Νέοι Πρωτοπόροι θα προβληθούν ως το microόνο περιοδικό που εκφρά-ζει την κοmicromicroατική ορθοδοξία κι έτσι θα κατηγορήσει τη Νέα Επιθεώρηση ως εχθρό του επαναστατικού κινήmicroατος και το προοδευτικό περιοδικό Σήmicroερα (1933-1934) ως αστικό έντυπο Στο ίδιο πλαίσιο κάνει ένα αφιέρωmicroα στο Κοmicromicroουνιστικό Κόmicromicroα microε κείmicroενα του Λένιν (1933) και παρακολουθεί από κοντά το Συνέδριο των Σοβιετικών συγγραφέων (1934) στο οποίο συmicromicroετέχουν συγγραφείς και από δυτικές χώρες (από την Ελλάδα ο Βάρναλης και ο Γληνός) ήταν η εποχή που ο Γκόρκι ανακήρυξε τον σοσιαλιστικό ρεαλισmicroό ως τη microόνη καλλιτεχνική σχολή και θεωρία που ανταποκρίνεται στους σύγχρονους καιρούςΣτο αντίπαλο στρατόπεδο ο Κωστής Μπαστιάς εκδίδει το περιοδικό Ελληνικά Γράmicro-microατα (1927-30) η ιδεολογική του φυσιογνωmicroία microπορεί να συmicroπυκνωθεί στο τρίπτυ-χο αντικοmicromicroουνισmicroός-έθνος-χριστιανισmicroός (πάντως όχι microόνο ορθόδοξος) Ανάmicroεσα στους συνεργάτες ο Τέλλος Άγρας ο ΚΘ Δηmicroαράς ο Δελmicroούζος ο Αποστολάκης ο Παπατσώνης ο Κόντογλου Στόχος του περιοδικού Ιδέα (1933-1934) των Σπ Μελά Γ Θεοτοκά και Γ Οικονο-microίδη ήταν η συγκρότηση ενός laquoιδεοκρατικούraquo και laquoαντιmicroατεριαλιστικούraquo microετώπου για να πολεmicroηθούν οι βλαπτικές αισθητικές και πνευmicroατικές καταστάσεις και οι θε-ωρίες που αντιστρατεύονταν την ελευθερία και τις laquoαστικές αρετέςraquo Στο περιοδικό δηmicroοσιεύτηκαν αρκετές κριτικές για τους νέους πεζογράφους (Τερζάκης Πετσάλης Καραγάτσης κά) καθώς και το εκτενές microελέτηmicroα του Τερζάκη περί νεοελληνικού microυθιστορήmicroατοςΣε προοδευτικές αισθητικές και πολιτικές κατευθύνσεις κινήθηκαν τα περιοδικά Ο Κύκλος του Απ Μελαχρινού (1931-1938) και Ρυθmicroός (1932-1934) Ο Κύκλος κάνει αφιερώmicroατα στον Καβάφη (1932) και τον Έλιοτ (1933) και microεταφράζει σύγχρονους ποιητές (ΕΛ Μάστερς Ουνγκαρέτι Ουναmicroούνο Λόρκα κά) Τον Ρυθmicroό διηύθυνε συντακτική οmicroάδα από τους Γ Καρατζά Β Λαούρδα ΝΒ Τωmicroαδάκη Λ Πηνιάτογλου Οι έρευνες που οργάνωσε για τις σύγχρονες τάσεις της ποίησης και για το αν η ποίηση διέρχεται περίοδο παρακmicroής στις οποίες απαντούν microεταξύ άλλων ο Παπατσώνης ο Άγρας ο Δρίβας ο Κ Εmicromicroανουήλ microας επιτρέπουν να ιχνηλατήσουmicroε την εξέλιξη των

Ο Τάκης Παπατσώνης (1895-1976) (Φωτογραφικό Αρχείο

Ο Φώτης Κόντογλου (1896-1965) αναζήτησε τις πηγές

λογοτεχνικών ενδόξων της εποχήςΣηmicroαντικό για τη δεκτικότητά του απέναντι στη νεωτερική λογοτεχνία ιδίως στον υπερρεαλισmicroό υπήρξε το περιοδικό Το Τρίτο Μάτι (1935-37) Το διευθύνουν ο Ν Χατζηκυριάκος-Γκίκας και ο Δ Πικιώνης ενώ υπεύθυνος της ύλης είναι ο Στρατής

Παρακmicroή της ποίησης - Ποιας ποίησης όmicroως - Της ποίησης του Σολωmicroού του Κρυ-στάλλη του Μαβίλη του Παλαmicroά του Γρυπάρη της Μυρτιώτισσας ή κανενού των σιαmicroαίου αδερφού- Ο θεός να δόσει τα microάτια microου να δουν αυτή την παρακmicroήΚαι παρακmicroή διπλή ndash Καιρός πια τέλος πάντων είναι οι νέοι να πάψουν να microιmicroούνται αυτούς τους σοβαρούς και καθώς πρέπει ανθρώπους Καιρός να πάψουν να τους θαυmicroά-ζουν Τίποτες το άξιον πολλούς θαυmicroασmicroού δεν περιέχει το έργο τους- Μα παρακmicroή της Ποίησης (microε κεφαλαίο Π) - Όχι δα- Γελάστηκαν όσοι το πιστέψανε θα διάβασαν τις συνταγές του ΒουτιερίδηΟ αιώνας microας κατrsquo εξοχήν κατάλληλος για καλλιτεχνική έκφρασηΤα microεταπολεmicroικά χρόνια πλάσανε ευαίσθητο τον άνθρωπο[hellip] Το έργο τέχνης δεν έχει σκοπό να ερεθίσει αν ερεθίσει ερεθίζει microόνο τους ανόητους microα δεν έγινε γιrsquo αυτούς ndash Ο ρόλος της τέχνης είναι καθαρτικός Και όλα τα συναισθήmicroατα γίνονται αισθητικά ωραία σrsquo ένα κόσmicroο που δεν αντιστρατεύεται microα συmicroπληρώνει τη ζωήΩσότου έρθει ο αιώνας του σοσιαλισmicroού χρειάζεται τέτοια συmicroπλήρωση η ζωή Ωσότου microπει η ποίηση στη ζωή θα πρέπει να γράφονται ποιήmicroατα Και δε microπορούmicroε να το τονί-σουmicroε αρκετά Με το λόγο microόνο ποιήmicroατα microπορεί να φτιάξει ο καλλιτέχνηςΗ ποίηση σε παρακmicroή - Μη προσέχετε αυτούς που το λένε- Δε ξέρουν να διαβάσουν Και δε ξέρουν να διαβάσουν επειδή βλέπουν τη ζωή microέσα από τα βιβλία Στείροι άνθρωποι που φιλοτιmicroήθηκαν να κάνουν το έργο τους να microοιάσει σα σώmicroα ευνούχου Και το κατάφεραν ndash είναι φριχτό

Η απάντηση του Μ Σπιέρου στο ερώτηmicroα του laquoΡυθmicroούraquo αν η ποίηση διέρχεται περίοδο παρακmicroής 1933)

Ο σονετογράφος ποιητής Λορέ-ντζος Μαβίλης δίχως να εντάσ-

Εξώφυλλο του περιοδικού laquoΤο Τρίτο microάτιraquo το οποίο επιmicroελή-

Δούκας Στις σελίδες του θα βρούmicroε κείmicroενα των Σαραντάρη Δρίβα Ράντου Πεντζί-κη Μάτσα Παπατσώνη αλλά και microετάφραση ενός αποσπάσmicroατος από τον Οδυσσέα του ΤζόυςΕκτός από τον Ξενόπουλο τον Άγρα τον Κλ Παράσχο και τον Άλκη Θρύλο σηmicroαίνο-ντες κριτικοί της δεκαετίας του 1920 είναι ο Γιάννης Αποστολάκης (1886-1947) και ο Φώτος Πολίτης (1890-1934) οπαδοί της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας Ο Αποστολάκης συνέβαλε αποφασιστικά στη φιλολογική microελέτη του δηmicroοτικού τραγουδιού και στην αποσύνδεσή του από λαογραφικές παραmicroέτρους Προσφιλής στόχος των επικρίσεών του ήταν ο Παλαmicroάς ιδανικός του ποιητής ο Σολωmicroός Η microελέτη του Η ποίηση στη ζωή microας (1924) είναι αφιερωmicroένη στο σολωmicroικό έργο το οποίο προσεγγίζεται βάσει των αρχών του ιδεαλισmicroού Στα συmicroπεράσmicroατα αλλά και στη συνολική θεωρία του Αποστολάκη θα απαντήσει microάλλον βίαια ο Κώστας Βάρναλης (Ο Σολωmicroός χωρίς microε-ταφυσική 1925) microιλώντας από σκοπιά σαφώς αντι-ιδεαλιστική όχι όmicroως microαρξιστική όπως επεσήmicroανε σχεδόν αmicroέσως ο Κορδάτος Η διαmicroάχη τους υπήρξε σταθmicroός στην ιστορία της νεοελληνικής κριτικής αλλά και στη microελέτη του σολωmicroικού έργουΣτην επόmicroενη δεκαετία αναδεικνύονται νέοι κριτικοί Ο ΚΘ Δηmicroαράς (1904-1992) ασχολήθηκε microε τη φιλολογική έρευνα και microε την ιστορία της νεοελληνικής λογοτε-χνίας Στο ίδιο πεδίο κινήθηκε και ο Λίνος Πολίτης (1906-1982) καθηγητής Νεοελ-ληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης ο συνάδελφός του Εmicromicro Κριαράς (γεν 1906) πραγmicroατεύτηκε ζητήmicroατα που αφορούν στην Κρητική Λογοτεχνία ενώ ο ΓΘ Ζώρας (1908-1982) του Πανεπιστηmicroίου Αθηνών κατευθύνθηκε στη microελέτη της Επτανησιακής Σχολής Ας σηmicroειωθούν ακόmicroη ο Τίmicroος Μαλάνος (1897-1984) και ο Δηmicroήτρης Νικολαρεΐζης (1980-1981) που συνέβαλαν στην καβαφική κριτική ο Γιώρ-γος Κατσίmicroπαλης (1899-1978) σηmicroαντικός για τις βιβλιογραφικές του microελέτες ο Π Σπανδωνίδης (1890-1964) ψυχή των Μακεδονικών Ηmicroερών ο Βάσος Βαρίκας (1913-1971) επί χρόνια υπεύθυνος της βιβλιοκριτικής στις εφηmicroερίδες Το Βήmicroα και Τα Νέα και βέβαια ο Α Καραντώνης (1910-1982) πολυγραφότατος και συστηmicroατικός αλλά όχι πάντα εύστοχος Τέλος microε τη θεωρία και την κριτική ασχολήθηκαν και λογοτέχνες της εποχής όπως ο Θεοτοκάς ο Τερζάκης ο Παπατσώνης ο Ράντος ο Σεφέρης και υστερότερα ο Ελύτης

Ο Κωστής Παλαmicroάς (1859-1943) στο σπίτι του το 1934

Ο Κ Θ Δηmicroαράς κριτικός και ιστορικός της νεοελληνικής

Πρέπει όmicroως να προλάβουmicroε microια παρεξήγηση Κατηγορούmicroε το Βάρναλη πως κάνει κοmicro-microουνισmicroό microε την κριτική microελέτη του για το Σολωmicroό και γιrsquo αυτό microερικές σπουδαιοφανείς εφηmicroερίδες αρνηθήκανε κιόλας κριτική για τη microελέτη του Βάρναλη Ο χαρακτηρισmicroός που δίνεται στο Βάρναλη δεν είναι σωστός Ο φίλος κ Κ Παπαλεξάνδρου (laquoΚαθηmicroε-ρινήraquo 27125) microάλιστα microε το θράσος της αγνοίας περί τα τοιαύτα βάφτισε το Βάρναλη laquoως microαρξιστήraquo Μακάρι να είταν και microαρξιστής ο Βάρναλης microα για την ώρα δεν είναι Ο ιδεαλιστικός ρύπος ακόmicroα δεν έφυγε από τον ποιητή Βάρναλη Ας microη γίνεται λοιπόν σύγχυση Ανεξάρτητα όmicroως από την επανόρθωση αυτή (τέτοιες σύγχυσες γίνονται και από τους Κουλουmicroβάκη και τον Χατζηδάκη για τους κκ Δελmicroούζο και Γληνό που σώνει και καλά τους βαφτίζουν στο laquoΕmicroπρόςraquo ένα χρόνο τώρα ολοένα hellip ως κοmicromicroουνιστές) η microελέτη του Βάρναλη είναι από κάθε άποψη αξιόλογη και αξιοπαρατήρητη γιατί καταφέρ-νει microε εξυπνάδα και microε επιστηmicroονικότητα να ξεγυmicroνώσει το Σολωmicroό από το microεταφυσικό φωτοστέφανο των κριτικών του και να τον τοποθετήσει σαν ένα εξαιρετικό ποιητή microέσα στην εποχή του Το κατόρθωmicroα αυτό του Βάρναλη είναι αδιαφιλονίκητο και θα έχει βεβαίως συνέπειες microέσα στους κύκλους των διαβασmicroένων γιατί θα βρεθούν σήmicroερα ή αύριο οι νέοι κριτικοί που θα συνεχίσουν την εργασία του Βάρναλη και θα microας δώσουν microια πλατειά κριτική ανάλυση της σολωmicroικής τέχνης από άποψη εσωτερική και εξωτερική (τεχνοτροπίας και ιδεών)

Γ Κορδάτος κριτική για το laquoΟ Σολωmicroός χωρίς microεταφυσικήraquo περ Νεοελληνικά Γράmicromicroατα (Δεκ 1926 ndash Ιαν 1927)

Ο Λίνος Πολίτης (1906-1982) νεοελληνιστής παλαιογράφος