ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ 1881 - 1908

Η Μακεδονία πριν από τον ένοπλο αγώναΟ γεωγραφικός χώρος της Μακεδονίας ως τmicroήmicroα της επικράτειας της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας χωριζόταν σε τρία βιλαέτια της Θεσσαλονίκης του Μοναστηρίου και των Σκοπίων Σε αυτές τις περιοχές κατοικούσαν ελληνόφωνοι σλαβόφωνοι βλα-χόφωνοι και αλβανόφωνοι χριστιανικοί πληθυσmicroοί όπως επίσης τουρκόφωνοι και αλβανόφωνοι microουσουλmicroάνοι Οι ελληνόφωνοι γενικά κυριαρχούσαν στα νότια ενώ οι σλαβόφωνοι είχαν πυκνότερη παρουσία προς τα βόρειαΟ αγώνας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από την οθωmicroανική κυριαρχία άρχισε ταυτόχρονα microε την επανάσταση στη νότια Ελλάδα το 1821 όmicroως δεν είχε αίσιο τέλος ενώ οι εξεγέρσεις της περιόδου 1830-1860 δεν προσέφεραν τίποτε περισσότερο από σφαγές λεηλασίες και τροmicroοκρατία των χριστιανικών πληθυσmicroών Ένα ακόmicroη ελληνικό κίνηmicroα ξέσπασε στη Μακεδονία το 1877 αλλά η εξέγερση δεν κατόρθωσε να λάβει σηmicroαντικές διαστάσεις Όmicroως τώρα πλέον οι Έλληνες δεν ήταν microόνοι τους στον αγώνα για επικράτηση στη Μακεδονία Η Μακεδονία παρά τις εξεγέρσεις και τα επαναστατικά κινήmicroατα που εκδηλώθηκαν στον χώρο της τελικά δεν κατόρθωσε να αποτελέσει τmicroήmicroα του ελεύθερου ελληνι-κού κράτους Παρrsquo όλα αυτά όmicroως η ιδέα του αλυτρωτισmicroού παρέmicroεινε άσβεστη Ο microακεδονικός ελληνισmicroός υπό φοβερά αντίξοες συνθήκες αντιπαλεύοντας υπέρτερες δυνάmicroεις κατάφερε να κρατήσει αλώβητο το ελληνικό φρόνηmicroα στη Μακεδονία ανοί-γοντας τον δρόmicroο για την απελευθέρωσή της στους Βαλκανικούς πολέmicroουςΉδη από τον 19ο αιώνα οι εθνικές επιδιώξεις των βαλκανικών κρατών έρχονται σε αντιπαράθεση microεταξύ τους Είχε συmicroβάλλει όmicroως πρωτύτερα σε αυτό και η ενοποί-ηση του βαλκανικού χώρου microέσα στο πλαίσιο της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας η οποία επέτρεψε την κινητικότητα των βαλκανικών λαών Έλληνες από τη Μακεδονία και την Ήπειρο εγκαταστάθηκαν στη Σερβία στη Βουλγαρία και στη Ρουmicroανία ενώ Βούλγαροι κατέβηκαν στη Μακεδονία ενισχύοντας το ήδη υπάρχον σλαβικό στοιχείο

Ο microακεδονικός ελληνισmicroός υπό δύσκολες συνθήκες κατάφερε

Οι Βούλγαροι το 1870 απέκτησαν χωριστή εκπαιδευτική εκπροσώπηση microε την ίδρυση της Εξαρχίας και το 1878 ξεχωριστό κράτος microε τη δηmicroιουργία της Βουλγαρικής Ηγε-microονίας Οι επιδιώξεις των Βουλγάρων δεν περιορίζονταν microόνο στην ενσωmicroάτωση των εδαφών της σηmicroερινής Μακεδονίας Αντίθετα οραmicroατίζονταν microια microεγάλη Βουλγαρία που θα περιλάmicroβανε τη σηmicroερινή Βουλγαρία τη Δοβρουτσά τη Μακεδονία και τη Θράκη η οποία είχε γίνει προσωρινά πραγmicroατικότητα το 1877 microε την υπογραφή της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου που τερmicroάτιζε τον Ρωσοτουρκικό πόλεmicroο της περιό-δου 1876-77 Ο εκκλησιαστικός διαχωρισmicroός των χριστιανικών πληθυσmicroών της Οθωmicroανικής αυτο-κρατορίας σε πατριαρχικούς και εξαρχικούς προσέλαβε τη microορφή της εθνικής αντι-παράθεσης microεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων διότι η διάκριση των πληθυσmicroών δεν γινόταν microε βάση την εθνική ταυτότητα αλλά microε τη θρησκευτική επιλογή Έτσι οι πατριαρχικοί ταυτίζονταν microε τους Έλληνες και οι εξαρχικοί microε τους Βούλγαρους Το βουλγαρικό εθνικιστικό κίνηmicroα βρισκόταν σε έξαρση και ο ελληνικός πληθυσmicroός της Μακεδονίας κυρίως της υπαίθρου συντηρούσε τις πατρογονικές αξίες που προ-έρχονταν από τον κόσmicroο της παράδοσης ενώ του ήταν πιο εύκολο να ταυτιστεί microε την έννοια της Εκκλησίας παρά microε αυτήν του εθνικού κράτους Εκεί ακριβώς βρισκόταν και ο ακρογωνιαίος λίθος των πιέσεων που δέχτηκε όλη τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα Βέβαια εκτός της θρησκείας σηmicroαντικός παράγοντας για τον καθορισmicroό της εθνικής ταυτότητας υπήρξε και η γλώσσα που χρησιmicroοποιούσαν οι κληρικοί Με την πάροδο του χρόνου έγινε αντιληπτό στους κύκλους του Οικουmicroενικού Πατρι-αρχείου ότι ήταν επιτακτική πλέον ανάγκη η υιοθέτηση δυναmicroικότερων microέσων ώστε να αντιmicroετωπιστεί η συνεχώς αυξανόmicroενη πίεση της βουλγαρικής Εξαρχίας Δεν ήταν άλλωστε λίγες οι περιπτώσεις βίαιων πιέσεων των βουλγαρικών συmicromicroοριών που δρού-σαν στη microακεδονική ύπαιθρο σε βάρος του ελληνικού πληθυσmicroού Το 1870 ήδη ο βουλγαρικός εθνικισmicroός είχε γίνει αποφασιστικός παράγοντας για τις εξελίξεις στη Μακεδονία αφού εκείνη τη χρονιά ιδρύθηκε η Βουλγαρική Εκκλησία η γνωστή Εξαρχία Οκτώ χρόνια αργότερα το 1878 microε τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου δηmicroιουργείται microε την υποστήριξη της Ρωσίας ένα ανεξάρτητο βουλγαρικό κράτος που περιλάmicroβανε ολόκληρη τη Μακεδονία εκτός από την πόλη της Θεσσαλονίκης και τη Χαλκιδική Αν και microερικούς microήνες αργότερα οι όροι της συνθήκης microεταβλήθηκαν και

Οι βουλγάρικες συmicromicroορίες δρούσαν σε βάρος του ελληνι-

η Μακεδονία παρέmicroεινε υπό οθωmicroανική κυριαρχία ωστόσο η συνθήκη του Αγίου Στε-φάνου δεν έπαυε να κεντρίζει τις επεκτατικές βλέψεις του νεοσύστατου βουλγαρικού κράτους Μετά το 1870 αναπτύχθηκε έντονος ελληνοβουλγαρικός ανταγωνισmicroός στη Μακεδονία microε την ίδρυση νέων σχολείων και φιλεκπαιδευτικών σωmicroατείων Όmicroως η βουλγαρική προπαγάνδα δυσκολευόταν να βρει πρόσφορο έδαφοςΣτη δεκαετία του 1890 οι βουλγαρικές προσπάθειες οργανώθηκαν σε νέες βάσεις Το 1893 συστήθηκε στη Θεσσαλονίκη η Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργά-νωση ενώ στη Σόφια επιτροπές ανέλαβαν τη χρηmicroατοδότηση τον εξοπλισmicroό και την αποστολή ενόπλων σωmicroάτων microε σκοπό τον βίαιο προσηλυτισmicroό του πληθυσmicroού της Μακεδονίας στην Εξαρχία και την εmicroφύσηση βουλγαρικής εθνικής συνείδησης

Στη Μακεδονία η επαναστατική δράση είχε αρχίσει από το 1876 microε το επαναστατικό σώmicroα του Κοσmicroά Δουmicroπιώτη όπου και σχηmicroατίστηκε laquoΠροσωρινή Κυβέρνηση της Μακε-δονίαςraquo Εν τω microεταξύ έληξε ο Ρωσοτουρκικός πόλεmicroος του 1878 microε τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου σύmicroφωνα microε την οποία ιδρυόταν αυτόνοmicroη ηγεmicroονία της Βουλγαρίας ενώ πλήττονταν βαρύτατα τα ελληνικά συmicroφέροντα στη Μακεδονία γιrsquo αυτό και προ-κάλεσε τη σφοδρή και δίκαιη αντίδραση του ελληνισmicroού αλλά και των Σέρβων Ήταν πασιφανές πως η Ρωσία θέλησε να λύσει το Ανατολικό Ζήτηmicroα microονοmicroερώς microέσω του laquoδορυφόρουraquo της της Βουλγαρίας Η Αγγλία πρώτη αλλά και ολόκληρη η Ευρώπη έφε-ραν αντιρρήσεις και έτσι για πρώτη φορά εmicroφανίστηκε στο διεθνή διπλωmicroατικό χώρο το laquoΜακεδονικό ΖήτηmicroαraquoΌλοι οι κάτοικοι της Μακεδονίας αντέδρασαν πολύ έντονα και έστειλαν υποmicroνήmicroατα προς όλες τις κατευθύνσεις (Υψηλή Πύλη Οικουmicroενικό Πατριαρχείο και Μεγάλες Δυνά-microεις) microε τα οποία δήλωναν κατηγορηmicroατικά την αντίθεσή τους microε τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και ζητούσαν την ένωσή τους microε την Ελλάδα και όχι microε τη ΒουλγαρίαΑπό την εποχή αυτή λοιπόν η Ελλάδα δεν αντιmicroετωπίζει microόνο τους Τούρκους αλλά και τους Σλάβους Έτσι η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου τροποποιήθηκε στο συνέδριο του Βερολίνου (1878) περιόρισε τα σύνορα της Βουλγαρίας δηmicroιουργώντας την Αυτόνοmicroη Ανατολική Ρωmicroυλία Η Σερβία αναγνωριζόταν ελεύθερη καθώς επίσης το Μαυροβούνιο και η Ρουmicroανία

Μετά το 1870 εντάθηκε η ίδρυση νέων σχολείων και

Τις προσπάθειες των Βουλγάρων συντόνιζε το laquoΑνώτατο Μακεδονικό Κοmicroιτάτοraquo το οποίο ιδρύθηκε το 1895 Ιδιαίτερα microετά την αποτυχηmicroένη ελληνική επαναστατική δραστηριότητα του 1896 και τη συντριβή της Ελλάδας στον πόλεmicroο του 1897 το έδαφος στη Μακεδονία ήταν ιδιαίτερα πρόσφορο για τις βουλγαρικές βλέψειςΑπό την αρχή στους κόλπους της οργάνωσης υπήρξαν δύο τάσεις Οι βερχοβιστές (από τον όρο Varhoven Komitet) δηλαδή οι οπαδοί της Ανωτάτης Επιτροπής που απέβλεπαν στην ενσωmicroάτωση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία και οι σεντραλιστές (από τον όρο Centralen Komitet) οι οποίοι προτιmicroούσαν τη δηmicroιουργία ανεξάρτητου ή αυτόνοmicroου κράτους της ΜακεδονίαςΟι δύο αντιmicroαχόmicroενες τάσεις συνενώθηκαν το 1898 όταν αρχηγός της Ανωτάτης Επιτροπής εξελέγη ο πρώην διευθυντής του βουλγαρικού γυmicroνασίου Θεσσαλονίκης Μπόρις Σαράφωφ Την ίδια περίοδο άρχισαν να εισέρχονται στη Μακεδονία ένοπλες οmicroάδες Βουλγάρων που έmicroειναν γνωστοί ως κοmicroιτατζήδες από το βουλγαρικό κοmicroι-τάτο (Komitet = επιτροπή)Είχε ξεκινήσει αγώνας για τη διεκδίκηση της Μακεδονίας και η θρησκεία αποτελούσε ένα ισχυρό microέσο επιρροής των εγχώριων πληθυσmicroών το microεγαλύτερο microέρος των οποίων ήταν ελληνικής καταγωγής Ο οικουmicroενικός πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως έσπευσε βέβαια να καταδικάσει ως σχισmicroατική τη Βουλγαρική Εξαρχία αλλά και τον εθνοφυλετισmicroό των λαών της Βαλκανικής καθώς και τις ένοπλες βίαιες συγκρούσεις Τα αποτελέσmicroατα υπήρξαν πενιχρά αν όχι αmicroελητέα Εκεί βεβαίως που οι πατριαρ-χικές νουθεσίες είχαν απήχηση ήταν η microοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους όπου διατηρήθηκε το ενιαίον και αδιαίρετον Παρά τις επίmicroονες προσπάθειες της Βουλγαρικής Εξαρχίας να αποσπάσει από το Οικουmicroενικό Πατριαρχείο τη σερβική Μονή Χιλανδαρίου τη Βουλγαρική Μονή Ζωγρά-φου καθώς και τη Βουλγαρική σκήτη της Βογορόδιτσας το Άγιον Όρος στο σύνολο του έmicroεινε πιστό στην Ιερά Επιστασία των Καρυών και στη Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία της ΚωνσταντινούποληςΠροπαγανδιστική δράση στον χώρο της Μακεδονίας άρχισαν να αναπτύσσουν και οι Σέρβοι εθνικιστές οι οποίοι είχαν και την υποστήριξη της Αυστροουγγαρίας για την προσάρτηση της περιοχής Από τις πρώτες οργανώσεις που ιδρύθηκαν ήταν ο σύλλογος Εταιρεία του Αγίου Σάββα το 1886 ενώ από την επόmicroενη χρονιά άρχισαν

Ο ρόλος του Οικουmicroενικού Πατριαρχείου στον Μακεδονικό Αγώνα

Σηmicroαντική ήταν η συνεισφορά του Οικουmicroενικού Πατριαρχείου στη δύσκολη περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα για να παραmicroείνει αλώβητος ο ελληνισmicroός στη Μακεδονία και πολύτιmicroη η συmicroπαράστασή του στους διωκόmicroενους αγωνιστές Το 1900 το Πατριαρχείο τον θρόνο του οποίου λάmicroπρυνε ο πατριάρχης Ιωακείmicro Γrsquo διόρισε σε πολλές microητροπό-λεις της Μακεδονίας νέους γενναίους ευρυmicroαθείς microε αποστολική διάθεση microητροπο-λίτες όπως ο Γερmicroανός Καραβαγγέλης στην Καστοριά ο Χρυσόστοmicroος Καλαφάτης στη Δράmicroα κάΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο microε τον πάντα Έλληνα πατριάρχη περιέβαλε microε την αγάπη του όλους τους πιστούς ανεξάρτητα από το έθνος στο οποίο ανήκαν και δηmicroοκρατικά κατά παράδοση διοικούσε τις Εκκλησίες και microε θυσίες συχνά microεριmicroνούσε για όλους όπως και κατά την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας Πρόβληmicroα σοβαρό στους κόλπους του προκάλεσαν το 1870 οι Ρώσοι δηmicroιουργώντας τη Βουλγαρική Εξαρχία Στον ιστορικό χώρο της Μακεδονίας το σύνολο των χριστιανών αδιαφόρησε για την ίδρυση της Εξαρχίας και παρέmicroεινε πιστό στο Πατριαρχείο σύντοmicroα όmicroως οι Βούλγαροι πράκτορες πρώτα και οι ένοπλοι κοmicroιτατζήδες αργότερα επιδίωξαν να υπαγάγουν τους σλαβόφωνους ιδίως Μακεδόνες στην Εξαρχία ουσιαστικά όmicroως να τους εκβουλγαρί-σουν Αρκετοί υπέκυψαν έγιναν Εξαρχικοί τη συντριπτική όmicroως πλειοψηφία συνέχισαν να αποτελούν οι πιστοί στο Πατριαρχείο οι ΠατριαρχικοίΠολλοί ιεράρχες αντέδρασαν δυναmicroικά στις πιέσεις των Βουλγάρων Στο microοναστήρι ο Ιωακείmicro αναγκάστηκε να συmicroβουλεύσει laquohellipΟφθαλmicroον αντί οφθαλmicroούraquo και στη Δράmicroα ο Χρυσόστοmicroος laquohellipΠωλησάτω τα ιmicroάτια και αγορασάτω microάχαιρανraquo Στην Καστοριά ο Γερ-microανός έγινε η ψυχή του Αγώνα Αντιλήφθηκε ότι οι Έλληνες Μακεδόνες microόνοι έπρεπε να αγωνιστούν για τη σωτηρία τους τους ενθάρρυνε βοήθησε τον Κώτα και τον Βαγγέλη τους πρωτοπόρους γηγενείς Μακεδονοmicroάχους σύστησε στα χωριά επιτροπές ξαναπήρε από τους Βουλγάρους ναούς και πιστούς οργάνωσε δίκτυα πληροφοριών microερίmicroνησε για την προmicroήθεια όπλων laquoΗ καλύτερη άmicroυνά microας είναι η επίθεσηraquo επαναλάmicroβανε ο Γερmicroανός και σαν αρχάγγελος περιόδευε κήρυττε εγκαρδίωνε το ποίmicroνίο του Στη Δράmicroα ο Χρυσόστοmicroος αργότερα microάρτυρας στη Σmicroύρνη πρόσθετε laquoΔια να καταστεί βουλγαρική η Μακεδονία απαιτείται να στραγγαλισθεί η ιστορία και η εθνογραφίαhellip

Συγκέντρωση κατοίκων της Καστοριάς την εποχή που ήταν

Ο ρόλος του Οικουmicroενικού Πατριαρχείου στον Μακεδονικό Αγώνα

Σηmicroαντική ήταν η συνεισφορά του Οικουmicroενικού Πατριαρχείου στη δύσκολη περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα για να παραmicroείνει αλώβητος ο ελληνισmicroός στη Μακεδονία και πολύτιmicroη η συmicroπαράστασή του στους διωκόmicroενους αγωνιστές Το 1900 το Πατριαρχείο τον θρόνο του οποίου λάmicroπρυνε ο πατριάρχης Ιωακείmicro Γrsquo διόρισε σε πολλές microητροπό-λεις της Μακεδονίας νέους γενναίους ευρυmicroαθείς microε αποστολική διάθεση microητροπο-λίτες όπως ο Γερmicroανός Καραβαγγέλης στην Καστοριά ο Χρυσόστοmicroος Καλαφάτης στη Δράmicroα κάΤο Οικουmicroενικό Πατριαρχείο microε τον πάντα Έλληνα πατριάρχη περιέβαλε microε την αγάπη του όλους τους πιστούς ανεξάρτητα από το έθνος στο οποίο ανήκαν και δηmicroοκρατικά κατά παράδοση διοικούσε τις Εκκλησίες και microε θυσίες συχνά microεριmicroνούσε για όλους όπως και κατά την εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας Πρόβληmicroα σοβαρό στους κόλπους του προκάλεσαν το 1870 οι Ρώσοι δηmicroιουργώντας τη Βουλγαρική Εξαρχία Στον ιστορικό χώρο της Μακεδονίας το σύνολο των χριστιανών αδιαφόρησε για την ίδρυση της Εξαρχίας και παρέmicroεινε πιστό στο Πατριαρχείο σύντοmicroα όmicroως οι Βούλγαροι πράκτορες πρώτα και οι ένοπλοι κοmicroιτατζήδες αργότερα επιδίωξαν να υπαγάγουν τους σλαβόφωνους ιδίως Μακεδόνες στην Εξαρχία ουσιαστικά όmicroως να τους εκβουλγαρί-σουν Αρκετοί υπέκυψαν έγιναν Εξαρχικοί τη συντριπτική όmicroως πλειοψηφία συνέχισαν να αποτελούν οι πιστοί στο Πατριαρχείο οι ΠατριαρχικοίΠολλοί ιεράρχες αντέδρασαν δυναmicroικά στις πιέσεις των Βουλγάρων Στο microοναστήρι ο Ιωακείmicro αναγκάστηκε να συmicroβουλεύσει laquohellipΟφθαλmicroον αντί οφθαλmicroούraquo και στη Δράmicroα ο Χρυσόστοmicroος laquohellipΠωλησάτω τα ιmicroάτια και αγορασάτω microάχαιρανraquo Στην Καστοριά ο Γερ-microανός έγινε η ψυχή του Αγώνα Αντιλήφθηκε ότι οι Έλληνες Μακεδόνες microόνοι έπρεπε να αγωνιστούν για τη σωτηρία τους τους ενθάρρυνε βοήθησε τον Κώτα και τον Βαγγέλη τους πρωτοπόρους γηγενείς Μακεδονοmicroάχους σύστησε στα χωριά επιτροπές ξαναπήρε από τους Βουλγάρους ναούς και πιστούς οργάνωσε δίκτυα πληροφοριών microερίmicroνησε για την προmicroήθεια όπλων laquoΗ καλύτερη άmicroυνά microας είναι η επίθεσηraquo επαναλάmicroβανε ο Γερmicroανός και σαν αρχάγγελος περιόδευε κήρυττε εγκαρδίωνε το ποίmicroνίο του Στη Δράmicroα ο Χρυσόστοmicroος αργότερα microάρτυρας στη Σmicroύρνη πρόσθετε laquoΔια να καταστεί βουλγαρική η Μακεδονία απαιτείται να στραγγαλισθεί η ιστορία και η εθνογραφίαhellip

Συγκέντρωση κατοίκων της Καστοριάς την εποχή που ήταν

να δηmicroιουργούνται σερβικά σχολεία για τους σλαβόφωνους της βόρειας ζώνης της Μακεδονίας Παράλληλα το Υπουργείο Εξωτερικών της Σερβίας συγκρότησε και ιδιαί-τερο τmicroήmicroα microακεδονικής προπαγάνδας οι υπάλληλοι του οποίου σύντοmicroα άρχισαν να κατεβαίνουν microέχρι τη Θεσσαλονίκη Έχοντας όmicroως ως microεγάλο αντίπαλο τους κοmicroιτα-τζήδες της ΕΜΕO οι Σέρβοι αναγκάστηκαν να αποσύρουν τους προπαγανδιστές και να κλείσουν τα περισσότερα σχολεία τους στη νότια ΜακεδονίαΤο ελληνικό κράτος άργησε να αντιδράσει Πάντως ο διορισmicroός του Ίωνα Δραγούmicroη ως υποπρόξενου στο microοναστήρι (Νοέmicroβριος 1902) συνετέλεσε στην οργάνωση του ελληνικού ένοπλου κινήmicroατος και στην εξύψωση του φρονήmicroατος Έτσι σύντοmicroα ακολούθησε η συγκρότηση των πρώτων εντοπίων σωmicroάτων microε πρωταγωνιστές τον Κώτα τον Νταλίπη τον Κύρου κάΤα γεγονότα αυτά και η συνακόλουθη διεθνοποίηση του Μακεδονικού ζητήmicroατος επι-τάχυναν τις εξελίξεις στην Αθήνα Τον Μάιο του 1904 ιδρύθηκε από το Δηmicroήτριο Καλαποθάκη το Μακεδονικό Κοmicroιτάτο microε σκοπό να οργανώσει την ελληνική αντίδραση στη Μακεδονία και να συνδράmicroει microε όπλα χρήmicroατα και εφόδια τους Έλληνες αντάρτες και να διαφωτίσει την ελληνική και τη διεθνή κοινή γνώmicroη για τα όσα συνέβαιναν στη Μακεδονία Συναφείς ήταν και οι στόχοι του Κεντρικού Μακεδονικού Συλλόγου των αδελφών Θεοχάρη και Μαυρουδή ΓερογιάννηΤην ίδια χρονιά η ελληνική κυβέρνηση προχώρησε στη δηmicroιουργία οργάνωσης κατευ-θυνόmicroενης από τα προξενεία microε επικεφαλής τον γενικό πρόξενο Θεσσαλονίκης Λάmicroπρο Κοροmicroηλά Το προξενείο Θεσσαλονίκης ανέλαβε την οργάνωση του αγώνα στα όρια του Βιλαετιού Θεσσαλονίκης και το Μακεδονικό Κοmicroιτάτο στο Βιλαέτι Μοναστηρίου Αξιωmicroατικοί του ελληνικού στρατού άρχισαν να διεξάγουν επιτόπιες έρευνες για την εκτίmicroηση της κατάστασης και τις προοπτικές δράσηςΕκτός από το προξενείο θεσσαλονίκης δηmicroιουργήθηκαν άλλα δύο κύρια οργανωτικά κέντρα στο Μοναστήρι και στις Σέρρες Σε κάθε κέντρο προϊστάmicroενος ήταν ο Έλληνας πρόξενος Όλα τα κέντρα ενισχύθηκαν microε αξιωmicroατικούς και υπαξιωmicroατικούς οι οποίοι

και να παραδοθώσιν εις το πυρ όλα τα microνηmicroεία αρχαία βυζαντινά και νεότεραhellip άτινα πάντα είναι ελληνικάraquo

Οι Σέρβοι εθνικιστές ανέπτυξαν προπαγανδιστική δράση στον

Ίων Δραγούmicroης

Ο Ιωάννης ή Ίων Δραγούmicroης γεννήθηκε στην Αθήνα στις 2 Σεπτεmicroβρίου 1878 Ο πατέρας του Στέφανος Δραγούmicroης ήταν δικαστικός και microετέπειτα πρωθυπουργός της Επανάστασης στο Γουδί Ο νεαρός Ίων microεγάλωσε σε ένα περιβάλλον που πίστευε στα εθνικά ιδεώδη και εmicroπνεόταν από ένθερmicroο πατριωτισmicroό Οι ρίζες της πατριωτικής ιδεολογίας του θα πρέπει να αναζητηθούν στο οικογενειακό του περιβάλλον και στην ελληνοκεντρική του ανατροφή Ήταν η εποχή που η Ελλάδα δονούταν από τη Μεγάλη Ιδέα την απελευθέρωση των αλύτρωτων πατρίδων και των υποδούλων Ελλήνων ενώ υψωνόταν η απειλή της Μεγάλης Βουλγαρίας και του Πανσλαβισmicroού Θα σπουδάσει νοmicroικά και θα καταταγεί εθελοντής στον άτυχο Ελληνοτουρκικό πόλεmicroο του 1897 Το 1904 σκοτώνεται στη γη της Μακεδονίας ο γαmicroπρός και το ίνδαλmicroά του ο Παύ-λος Μελάς Γράφει στο laquoΜαρτύρων και Ηρώων Αίmicroαraquo απευθυνόmicroενος στην ελληνική νεολαία που καλούσε να ασχοληθεί microε τα εθνικά θέmicroατα laquoΦτάνουν πια οι Μάρτυρες Χρειάζονται τώρα ήρωες Γενείτε ήρωες Να ξέρετε πως αν τρέξουmicroε να σώσουmicroε την Μακεδονία η Μακεδονία θα microας σώσειraquo Όmicroως microε τη στάση του Δραγούmicroη δεν ήταν σύmicroφωνη η κυβέρνηση των Αθηνών και microετατίθεται κατά σειρά στα προξενεία Πύργου Βουλγαρίας Φιλιππούπολης Αλεξάν-δρειας και Αλεξανδρούπολης (τότε Δεδέαγατς)Τη διετία 1907-1908 εργάζεται στο Ελληνικό Προξενείο Κωνσταντινουπόλεως και συναντά τον άλλο microεγάλο συνοδοιπόρο του τον αξιωmicroατικό Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικο-λαΐδη Την περίοδο αυτή καταγράφει στο laquoΌσοι Ζωντανοίraquo Μαζί δηmicroιουργούν την Οργάνωση Κωνσταντινούπολης για υπεράσπιση των δικαιωmicroάτων των Ελλήνων και αυτονοmicroία στον Πόντο στην Καππαδοκία στα παράλια της Μικράς Ασίας Μαζί οραmicroατίζονται το Ανατολικό ιδανικό όπου θα ενώνονταν όλοι οι λαοί τη Ανατολής και οι Έλληνες ως γνήσιοι κληρονόmicroοι του Βυζαντίου θα γίνονταν σιγά-σιγά κυβερνήτες ή συγκυβερνήτες της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας εις βάρος των Τούρκων Αυτό προϋπόθετε εναντίωση στην επιρροή των Μεγάλων Δυνάmicroεων που ήθελαν διά-λυση της αυτοκρατορίας Όmicroως η εξέλιξη του Νεοτουρκικού κινήmicroατος θα διαλύσει τα οράmicroατα των δύο φίλων

Ανδριάντας του Ίωνα Δραγούmicroη στο laquoπάρκο των Μακεδονοmicroά-

Ο Ίων Δραγούmicroης γιος του Στέφανου Δραγούmicroη ως υπο-

Δηmicroήτριος Καλαποθάκης

Ο Δηmicroήτριος Καλαποθάκης διετέλεσε πρόεδρος του laquoΜακεδονικού Κοmicroιτάτουraquo από την ίδρυσή του έως τον Φεβρουάριο του 1907 οπότε παραιτήθηκε microετά τη σύγκρουσή του microε την κυβέρνηση Θεοτόκη η οποία επιθυmicroούσε να ενοποιήσει τη δράση στη Μακε-δονία και να περιστείλει τις δραστηριότητες του ΜΚΟ Καλαποθάκης οργανώνει τα αντάρτικα σώmicroατα και τα στέλνει στη Μακεδονία όπου οι βουλγαρικές συmicromicroορίες εξόντωναν και τροmicroοκρατούσαν για χρόνια ολόκληρα τους ελληνοmicroακεδονικούς πληθυσmicroούς Αυτός κρατά στα στιβαρά χέρια του τον αγώνα στο κέντρο ενώ επιτόπου παρακολου-θεί την κατάσταση microε την άγρυπνη φροντίδα του ο Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς που διορί-στηκε πρόξενος της Ελλάδος στη ΘεσσαλονίκηΟ Καλαποθάκης microε το laquoΜακεδονικό Κοmicroιτάτοraquo διορίζει τον Αύγουστο του 1904 τον ανθυπολοχαγό Παύλο Μελά αρχηγό των περιφερειών Μοναστηρίου και Καστοριάς Ο Καλαποθάκης οργανώνει λοιπόν από την Αθήνα τα αντάρτικα σώmicroατα και τα στέλνει στη Μακεδονία όπου οι βουλγάρικες συmicromicroορίες εξόντωναν και τροmicroοκρατούσαν χρό-νια ολόκληρα τους Έλληνες Αυτός ενεργεί για την εξασφάλιση της διαδοχής τους αυτός συντονίζει όλες τις σχε-τικές ενέργειες ενηmicroερώνοντας το επίσηmicroο κράτος

Ο Παύλος Μελάς microε στολή microακεδονοmicroάχου σε πίνακα του

Στη Μακεδονία τη συγκεκριmicroένη εποχή λειτουργούσαν 1041 εκπαιδευτικά ιδρύmicroατα microε 1704 διδάσκοντες και περίπου 68000 microαθητές Τα microεγαλύτερα εκπαιδευτικά κέντρα ήταν η Θεσσαλονίκη microε 32 εκπαιδευτικά ιδρύmicroατα 127 διδάσκοντες και 3898 microαθη-τές το Μοναστήρι microε 19 σχολεία 50 δασκάλους και περίπου 2500 microαθητές οι Σέρρες microε 16 σχολεία 50 δασκάλους και 2327 microαθητές και βέβαια η Κοζάνη η Καστοριά η Βέροια και η Σιάτιστα Στη Μακεδονία εκτός από τον σηmicroαντικό ρόλο που έπαιξαν στον τοmicroέα αυτόν ο laquoΕλλη-νικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεωςraquo αλλά και ο laquoΣύλλογος προς διάδο-σιν των ελληνικών Γραmicromicroάτωνraquo της Αθήνας θα πρέπει να σηmicroειωθεί και η ουσιαστική

Όταν ο Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς διορίστηκε γενικός πρόξενος

Το ελληνικό Παρθεναγωγείο του Μοναστηρίου (Γεννάδειος

Σχολική γιορτή στο ελληνικό δηmicroοτικό σχολείο του Βογατσι-

Ο laquoΜακεδονικός Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Σερρώνraquo

Το 1870 ιδρύθηκε στις Σέρρες ο laquoΜακεδονικός φιλεκπαιδευτικός Σύλλογοςraquo microε πρό-εδρο τον γιατρό Ιωάννη Θεοδωρίδη στην πρωτοβουλία του οποίου οφείλεται και η ίδρυση του περίφηmicroου Διδασκαλείου Αρρένων (1871) Η διεύθυνση του Διδασκαλείου ανατέθηκε στον Δηmicroήτριο Μαρούλη άνδρα εξαιρετικής microόρφωσης και άριστο πατρι-ώτη Το Διδασκαλείο των Σερρών ήταν το πρώτο που ιδρύθηκε σε τουρκοκρατούmicroενη περιοχή και έδειξε εθνικό ζήλο σε όλο του το βίο Όταν όmicroως από το 1880 άρχισαν να αναδιοργανώνονται τα σχολεία και η πόλη απέκτησε όχι microόνο δηmicroοτικά σχολεία αλλά και ανώτερο παρθεναγωγείο και γυmicroνάσιο τότε το Διδασκαλείο του Μαρούλη απώλεσε σηmicroαντικό έδαφος microέχρις ότου το 1885 διαλύθηκε οριστικά Λόγω της διάλυσής του ο Μαρούλης εγκατέλειψε τις Σέρρες και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου πέθανε το 1892 Μετά από αυτόν τον λαmicroπρό δάσκαλο δίδαξαν στην πόλη και άλλοι αξιόλογοι παιδαγωγοί όπως ο Ιωάννης Δέλλιος και η Άννα Τριανταφυλλίδου

προσφορά της laquoΜακεδονικής Φιλεκπαιδευτικής Αδελφότηταςraquo που ιδρύθηκε το 1871 στην Κωνσταντινούπολη από τον Δυτικοmicroακεδόνα λόγιο και κληρικό Στέφανο Νούκα Χάρη στη ΜΦΑ ιδρύθηκε και το φηmicroισmicroένο για την εποχή Γυmicroνάσιο και Οικοτροφείο Τσοτυλίου αλλά και ο laquoΦιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Βοδενώνraquo στην Έδεσσα ο Φιλεκ-παιδευτικός Σύλλογος Στρωmicroνίτσης οι Αδελφότητες laquoΠρόοδοςraquo στη Δράmicroα laquoΦίλιπ-ποςraquo στο Δοξάτο laquoΗώςraquo στην Προσοτσάνη laquoΜακεδονίαraquo στην Καβάλα laquoΦοίνιξraquo στην Κοζάνη laquoΑριστοτέληςraquo στο Κρούσοβο laquoΚαρτερίαraquo στο Μοναστήρι και laquoΕλπίςraquo στο Μεγάροβο Υπήρχαν επίσης τέσσερα σωmicroατεία στη Σιάτιστα στη Καστοριά στη Βέροια και στη Μοσχόπολη Όλοι αυτοί οι σύλλογοι είχανε ιδρυθεί στη δεκαετία 1870-1880 ενώ microερικοί από αυτούς υπήρξαν βραχύβιοι microε σηmicroαντική όmicroως δράση Δεσπόζουσες όmicroως παρουσίες ήταν και οι Φιλεκπαιδευτικοί Σύλλογοι Θεσσαλονίκης και Σερρών αυτή τη δεκαετία microε microεγάλη ακτινοβολία και ευρεία απήχηση στο εσωτερικό της περιοχής τους microε την ίδρυση και συντήρηση οικοτροφείων και διδασκαλείων στο ενεργητικό τους

καλύπτονταν πίσω από την ιδιότητα του υπαλλήλου για να ασκούν το οργανωτικό και προπαγανδιστικό τους έργο Στις πόλεις και στα χωριά συγκροτούνταν επιτροπές για να υποστηρίζουν τη δράση των ανταρτικών σωmicroάτων Οι Έλληνες αντέδρασαν microε πολιτιστικά και εκπαιδευτικά όπλα αρχικά microε τη δηmicroι-ουργία διαφόρων πολιτιστικών και φιλεκπαιδευτικών συλλόγων που είχαν σκοπό την ανακοπή της προπαγάνδας που εξαπέλυε ο βουλγαρικός εθνικισmicroός Ένας εθνικισmicroός που απέβλεπε στη βουλγαρική ηγεmicroονία στις διαmicroφισβητούmicroενες microεικτές επαρχίες της ΜακεδονίαςΤο συνέδριο του Βερολίνου το 1878 microαταίωσε τα σχέδια των Βουλγάρων για κατοχή της Μακεδονίας και η ελληνική κυβέρνηση αντιλαmicroβανόmicroενη το microέγεθος της σοβαρό-τητας της κατάστασης αρχικά προέβη σε ίδρυση σχολείων και άλλων εκπαιδευτηρίων ενισχύοντας παράλληλα τις προξενικές Αρχές Ο αγώνας ουσιαστικά είχε ήδη αρχίσει

Οι Βούλγαροι οργανώνουν την επίθεσή τους Ο Μπόρις Σαράφωφ Βούλγαρος αξιωmicroατικός και πρώην διευθυντής του βουλγαρικού γυmicroνασίου της Θεσσαλονίκης microε microακεδονική καταγωγή οργάνωσε τα πρώτα ένοπλα σώmicroατα το 1895 τα οποία άρχισαν αmicroέσως τη δράση τους στις βόρειες περιοχές Κατέλαβαν microερικά χωριά χωρίς όmicroως να βρουν την ανταπόκριση που ανέmicroεναν Ήδη όmicroως το όλο ζήτηmicroα είχε περάσει σε διπλωmicroατικό επίπεδο στην Ευρώπη και οι Έλλη-νες αλλά και οι Σέρβοι δεν άργησαν να αντιληφθούν τα σχέδια του βουλγαρικού επε-κτατισmicroού σε microια χρονική στιγmicroή που ο ίδιος ο Σαράφωφ είχε πείσει την Ευρώπη ότι ο αγώνας που διεξήγαγε αφορούσε την αυτονοmicroία της Μακεδονίας Οι βουλγαροmicroακεδονικές επιτροπές συνέχιζαν να αυξάνουν τον αριθmicroό των ένοπλων οmicroάδων στη Μακεδονία τους γνωστούς κοmicroιτατζήδες microε σκοπό αρχικά τουλάχιστον τη δηmicroιουργία επαναστατικών επιτροπών Ωστόσο ανάmicroεσα σε αυτές τις οmicroάδες είχαν στρατολογηθεί ντόπιοι ορεσίβιοι κυρίως ληστές και άλλοι κακοποιοί που γνώριζαν αρκετά καλά την περιοχή Οι οmicroάδες αυτές επικέντρωσαν τη δραστηριότητά τους στην τροmicroοκράτηση των πατριαρχικών χωριών Εισέρχονταν στα χωριά και φόνευαν τους σηmicroαντικότερους υποστηρικτές του Πατριαρχείου συνήθως κληρικούς δασκάλους και προεστούς microε αποτέλεσmicroα οι χωρικοί τροmicroοκρατηmicroένοι να microεταστρέφονται στην Εξαρχία Οι δάσκαλοι που έστελνε το βουλγαρικό κράτος στα χωριά αυτά συνήθως

ήταν microέλη της ΕΜΕΟΑπό το 1902 που παρατηρήθηκε κάποια ανοχή από πλευράς των Τούρκων οι Βούλ-γαροι microε πρωτεργάτες τους Τσακαλάρωφ Μοσκώφ και Κλιάτσεφ άρχισαν να κινούνται microε περισσότερη ευκολία στη δηmicroιουργία νέων ένοπλων σωmicroάτων Έτσι συστήνεται η πολυmicroελής οmicroάδα του περιβόητου Μήτρου-Βλάχου και των Μαρκώφ και Ποπάρσωφ Την ίδια εποχή καταφθάνει στην περιοχή από τη Σόφια και ο συνταγmicroατάρχης Γιαγκώφ διαδίδοντας πως σύντοmicroα microετά την έκρηξη του κινήmicroατος η Μακεδονία θα είναι ελεύ-θερη Ωστόσο οι σκοποί του δεν επιτεύχθηκαν και ξαναγύρισε στη Σόφια Τον Οκτώβριο του 1902 ξεσπούν ταραχές στην Άνω Τζουmicroαγιά Οι λεγόmicroενοι βερχοφι-στές από το καλοκαίρι του ίδιου έτους είχαν προχωρήσει σε ενέργειες για την έκρηξη επαναστατικού κινήmicroατος στη Μακεδονία Έτσι στις 8 Οκτωβρίου ο στρατηγός Τσό-ντσεφ αρχηγός του Βερχοφιστικού Κοmicroιτάτου έφθασε microε πλήθος κοmicroιτατζήδων στην Άνω Τζουmicroαγιά και κινήθηκε εναντίον των οθωmicroανικών δυνάmicroεων και του microουσουλmicroα-νικού πληθυσmicroού Παρά τις προσδοκίες του για εξέγερση του χριστιανικού πληθυσmicroού microόνο 19 από τα 40 χωριά της περιοχής προσχώρησαν στο κίνηmicroά του Η αποτυχία του κινήmicroατος του 1902 έφερε στο ευρωπαϊκό προσκήνιο το ζήτηmicroα της Μακεδονίας και από την πλευρά της η Ελλάδα διαπιστώνοντας την ένταση στις σχέ-σεις Τουρκίας-Βουλγαρίας προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις της microε την Τουρ-κία επιχειρώντας παράλληλα άνοιγmicroα στη Σερβία Η κατάσταση γινόταν ολοένα πιο έκρυθmicroη και οι Μεγάλες Δυνάmicroεις βλέποντας την τροπή που έπαιρναν τα πράγmicroατα πίεσαν την Τουρκία για κάποιες microεταρρυθmicroίσεις Για τον λόγο αυτό στάλθηκε ο Χιλmicroή πασάς για να αναδιοργανώσει στο πλαίσιο του laquoΣχεδίου Μεταρρυθmicroίσεων της Βιέννηςraquo τις υπηρεσίες αλλά τελικά οι προσπάθειές του απέτυχαν

Τα γεγονότα του 1903 και το ΊλιντενΤον Απρίλιο του 1903 και καθώς οι Βούλγαροι προετοιmicroάζονταν για ένοπλη εξέγερση κατά των Τούρκων στην περιοχή της Μακεδονίας σηmicroειώθηκαν πολλές τροmicroοκρατικές ενέργειες στην ύπαιθρο και microία σηmicroαντική στην πόλη της Θεσσαλονίκης που είχε ως αποτέλεσmicroα την ανατίναξη από τους βαρκάρηδες της Οθωmicroανικής Τράπεζας του ταχυδροmicroείου και του γαλλικού ατmicroόπλοιου Γουαδαλκιβίρ που βρισκόταν στο λιmicroάνι της πόλης

Ο Βασίλης Τσακαλάρωφ βοεβό-δας από την Κρυσταλλοπηγή και

ήταν microέλη της ΕΜΕΟΑπό το 1902 που παρατηρήθηκε κάποια ανοχή από πλευράς των Τούρκων οι Βούλ-γαροι microε πρωτεργάτες τους Τσακαλάρωφ Μοσκώφ και Κλιάτσεφ άρχισαν να κινούνται microε περισσότερη ευκολία στη δηmicroιουργία νέων ένοπλων σωmicroάτων Έτσι συστήνεται η πολυmicroελής οmicroάδα του περιβόητου Μήτρου-Βλάχου και των Μαρκώφ και Ποπάρσωφ Την ίδια εποχή καταφθάνει στην περιοχή από τη Σόφια και ο συνταγmicroατάρχης Γιαγκώφ διαδίδοντας πως σύντοmicroα microετά την έκρηξη του κινήmicroατος η Μακεδονία θα είναι ελεύ-θερη Ωστόσο οι σκοποί του δεν επιτεύχθηκαν και ξαναγύρισε στη Σόφια Τον Οκτώβριο του 1902 ξεσπούν ταραχές στην Άνω Τζουmicroαγιά Οι λεγόmicroενοι βερχοφι-στές από το καλοκαίρι του ίδιου έτους είχαν προχωρήσει σε ενέργειες για την έκρηξη επαναστατικού κινήmicroατος στη Μακεδονία Έτσι στις 8 Οκτωβρίου ο στρατηγός Τσό-ντσεφ αρχηγός του Βερχοφιστικού Κοmicroιτάτου έφθασε microε πλήθος κοmicroιτατζήδων στην Άνω Τζουmicroαγιά και κινήθηκε εναντίον των οθωmicroανικών δυνάmicroεων και του microουσουλmicroα-νικού πληθυσmicroού Παρά τις προσδοκίες του για εξέγερση του χριστιανικού πληθυσmicroού microόνο 19 από τα 40 χωριά της περιοχής προσχώρησαν στο κίνηmicroά του Η αποτυχία του κινήmicroατος του 1902 έφερε στο ευρωπαϊκό προσκήνιο το ζήτηmicroα της Μακεδονίας και από την πλευρά της η Ελλάδα διαπιστώνοντας την ένταση στις σχέ-σεις Τουρκίας-Βουλγαρίας προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις της microε την Τουρ-κία επιχειρώντας παράλληλα άνοιγmicroα στη Σερβία Η κατάσταση γινόταν ολοένα πιο έκρυθmicroη και οι Μεγάλες Δυνάmicroεις βλέποντας την τροπή που έπαιρναν τα πράγmicroατα πίεσαν την Τουρκία για κάποιες microεταρρυθmicroίσεις Για τον λόγο αυτό στάλθηκε ο Χιλmicroή πασάς για να αναδιοργανώσει στο πλαίσιο του laquoΣχεδίου Μεταρρυθmicroίσεων της Βιέννηςraquo τις υπηρεσίες αλλά τελικά οι προσπάθειές του απέτυχαν

Τα γεγονότα του 1903 και το ΊλιντενΤον Απρίλιο του 1903 και καθώς οι Βούλγαροι προετοιmicroάζονταν για ένοπλη εξέγερση κατά των Τούρκων στην περιοχή της Μακεδονίας σηmicroειώθηκαν πολλές τροmicroοκρατικές ενέργειες στην ύπαιθρο και microία σηmicroαντική στην πόλη της Θεσσαλονίκης που είχε ως αποτέλεσmicroα την ανατίναξη από τους βαρκάρηδες της Οθωmicroανικής Τράπεζας του ταχυδροmicroείου και του γαλλικού ατmicroόπλοιου Γουαδαλκιβίρ που βρισκόταν στο λιmicroάνι της πόλης

Ο Βασίλης Τσακαλάρωφ βοεβό-δας από την Κρυσταλλοπηγή και

Την αρχηγία του κινήmicroατος του Ίλιντεν είχαν ο Γκροέφ και ο Μπόρις Σαράφωφ οι οποίοι αρχικά είχαν προβεί σε πυρπολήσεις χωριών ανατινάξεις γεφυρών microε σκοπό τη δηmicroιουργία σύγχυσης και αποκοπής των επικοινωνιών Απώτερος στόχος τους άλλωστε ήταν η τροmicroοκρατία των κατοίκων και ο εξαναγκασmicroός τους σε φυγή στις ορεινές περι-οχές έτσι ώστε να επιδοθούν σε κλεφτοπόλεmicroο microε τις τουρκικές δυνάmicroεις Οι Τούρκοι παρά τις αλλεπάλληλες δολιοφθορές συνέχιζαν να ενισχύουν τις δυνάmicroεις

Οι laquoβαρκάρηδες της Θεσσαλονίκηςraquo

Οι laquoβαρκάρηδεςraquo ήταν microια ολιγοmicroελής οργάνωση την οποία ίδρυσαν το 1897 απόφοιτοι του βουλγαρικού γυmicroνασίου Θεσσαλονίκης Ήταν laquomicroαθητευόmicroενοι επαναστάτεςraquo και ιδεολόγοι microηδενιστές που laquoεγκατέλειψαν τα όριο της έννοmicroης τάξης και σάλπαραν microε microια βάρκα στις ελεύθερες και άγριες θάλασσες της παρανοmicroίαςraquo όπως έγραφαν Αν και είχαν αρχικά ιδεολογική σχέση microε την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση (ΕΜΕΟ) την πολιτική οργάνωση των Βουλγάρων της Μακεδονίας που συγκροτήθηκε στο 1893 microε έδρα τη Θεσσαλονίκη πολύ σύντοmicroα ανεξαρτητοποιήθηκαν και ακολού-θησαν δικό τους δρόmicroο Η πρώτη τους σκέψη ήταν να ανατινάξουν την Οθωmicroανική Τράπεζα το διατηρητέο κτί-ριο στην οδό Φράγκων όπου στεγάζεται σήmicroερα το Κρατικό Ωδείο Το βοmicroβιστικό πρό-γραmicromicroά τους περιλάmicroβανε εκτός από την τράπεζα και άλλους στόχους microε ρίψη βοmicroβών και φυσιγγιών γεmicroάτα microε δυναmicroίτιδα που είχαν κατασκευάσει τα microέλη τη οργάνωσης Για λίγες microέρες στο τέλη Απριλίου του 1903 η Θεσσαλονίκη έζησε ένα φοβερό όργιο εκρήξεων ευτυχώς microε λίγα θύmicroατα σε σχέση microε το microέγεθος των υλικών ζηmicroιών Η Οθωmicroανική Τράπεζα που πυροδοτήθηκε microε φυτίλι γκρεmicroίστηκε συθέmicroελα και microόνο η πρόσοψή της θύmicroιζε το microεγαλοπρεπές κτίριο Τα τραπεζικό αποθέmicroατα microε τουρκικές λίρες έmicroειναν ακέραια και microεταφέρθηκαν σε τουρκικό θωρηκτό ενώ οι συναλλαγές για αρκετές microέρες γίνονταν στο ύπαιθρο Η γερmicroανική λέσχη κατέρρευσε και ζηmicroιές έπαθε το γειτονικό ξενοδοχείο laquoΚολόmicroποraquo Η αmicroαξοστοιχία που ερχόταν από την Αλεξανδρούπολη microε 300 επιβάτες υπέστη microικρές ζηmicroιές ενώ η επίθεση στο εργοστάσιο του αεριόφωτος δεν είχε καταστροφικό αποτέ-λεσmicroα πέρα από microικροζηmicroιές σε κτίρια

τους microε αποτέλεσmicroα έως τα microέσα του Αυγούστου το κίνηmicroα να κατασταλεί Αυτό είχε ως αποτέλεσmicroα την πρόκληση σοβαρών απωλειών και τη δηmicroιουργία κύmicroατος προσφύ-γων προς τη Βουλγαρία Κατά τη διάρκεια του κινήmicroατος καταλήφθηκε από τις βουλγαρικές δυνάmicroεις το Κρού-σοβο ανατινάχθηκε το Διοικητήριο και οι laquoεπαναστάτεςraquo ανακήρυξαν τη laquoΔηmicroοκρατία του Κρουσόβουraquo που επιβίωσε για λίγες microόνο ηmicroέρες καθώς ο τουρκικός στρατός που το ανακατέλαβε επιδόθηκε σε λεηλασίες και φόνους Η Δυτική Μακεδονία σήκωσε το βάρος του κινήmicroατος και υπέφερε σε σύγκριση microε τις άλλες περιοχές της Μακεδονίας τόσο από τους Βούλγαρους όσο και από τους ΤούρκουςΟι βουλγαρικές βιαιότητες δεν άργησαν να γίνουν γνωστές στον ελληνισmicroό που παρα-κολουθούσε microε αγωνία τα τεκταινόmicroενα στον βόρειο χώρο της Μακεδονίας και όχι microόνο Δεν ήταν λίγες οι φορές που οργανώνονταν συλλαλητήρια και άλλου είδους δια-microαρτυρίες για τις αγριότητες που διαπράττονταν από τους Βούλγαρους κοmicroιτατζήδες σε βάρος των πατριαρχικών σε πολλές κωmicroοπόλεις και χωριά Το κίνηmicroα του Ίλιντεν ουσιαστικά θα έφερνε αντιmicroέτωπους τους Έλληνες microε τον βουλγαρικό εθνικισmicroό που είχε σκοπό την προσάρτηση της Μακεδονίας στη λεγοmicroένη Μεγάλη Βουλγαρία Άρχιζε η πιο σκληρή φάση του Μακεδονικού Αγώνα

Οι επιπτώσεις από το κίνηmicroα του Ίλιντεν

Οι ταραχές στην Άνω Τζουmicroαγιά microπορεί να microην κατέλυσαν την οθωmicroανική κυριαρχία στη Μακεδονία προκάλεσαν όmicroως ένα κύmicroα συmicroπάθειας στην Ευρώπη Η Μεγάλη Βρετανία η Γαλλία η Ρωσία και η Αυστροουγγαρία άρχισαν να πιέζουν την Υψηλή Πύλη να προβεί σε microεταρρυθmicroίσεις στη ΜακεδονίαΜπροστά στον κίνδυνο να microείνει εκτός εξελίξεων η ΕΜΕΟ αποφάσισε να προχωρήσει σε ένοπλη εξέγερση στη Μακεδονία στα microέσα του καλοκαιριού του 1903 Η εξέγερση που εκδηλώθηκε την ηmicroέρα της εορτής του Προφήτη Ηλία καταπνίγηκε γρήγορα λόγω της άρνησης του πληθυσmicroού να συνδράmicroει τις ένοπλες οmicroάδες της ΕΜΕΟ αλλά και εξαιτίας της αποφασιστικότητας που έδειξαν οι Οθωmicroανοί Τις νίκες των βουλγαρικών οmicroάδων στις πρώτες συγκρούσεις microε τους Τούρκους διαδέχθηκαν οι απανωτές ήττες και

η καταστροφή πολλών χωριών και κωmicroοπόλεων της Μακεδονίας όπως το Κρούσοβο και η Κλεισούρα Η τουρκική πλευρά προχώρησε για ακόmicroη microία φορά σε επίδειξη σκληρό-τητας σε βάρος των χριστιανικών πληθυσmicroών που στην πλειοψηφία τους είχαν microείνει αmicroέτοχοι στην εξέγερσηΟι τουρκικές αγριότητες ξεσήκωσαν την κοινή γνώmicroη στην Ευρώπη microε αποτέλεσmicroα οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας να πιέσουν τον σουλτάνο να απο-δεχθεί ένα πρόγραmicromicroα microεταρρυθmicroίσεων που είχε εκπονηθεί στο Μύρστεγκ ένα χωριό κοντά στη Βιέννη Οι microεταρρυθmicroίσεις του Μύρστεγκ είχαν σκοπό να περιορίσουν την καταπίεση και τη διαφθορά στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης του Μοναστηρίου και των Σκοπίων Ότι δεν microπόρεσε να καταφέρει η ΕΜΕΟ microε τη δύναmicroη των όπλων έγινε εφικτό microε την κατακραυγή που ξεσηκώθηκε στην Ευρώπη εναντίον της διοίκησης των Οθω-microανώνΗ εξέγερση του Ίλιντεν είχε σοβαρές επιπτώσεις στη συνοχή της οργάνωσης Η εmicroφα-νής αδυναmicroία των ανταρτικών οmicroάδων της ΕΜΕΟ να αντιπαρατεθούν στα τουρκικά στρα-τιωτικά αποσπάσmicroατα και η απώλεια πολλών ηγετικών στελεχών της οργάνωσης στη διάρκεια της εξέγερσης είχε ως αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργηθούν δύο τάσεις Η αντιπα-λότητα των δύο τάσεων είχε σηmicroαντική επίπτωση στη δραστηριότητα των κοmicroιτατζή-δων στη Μακεδονία Οι τοπικοί βοεβόδες άρχισαν να ασχολούνται microε τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις ακόmicroη και να δολοφονούν ο ένας τον άλλο microε αποτέλεσmicroα να microειωθεί η αποτελεσmicroατικότητα των κοmicroιτατζήδων

Αγρότες στα περίχωρα του Μοναστηρίου

Το Ίλιντεν microε το βλέmicromicroα του Γάλλου δηmicroοσιογράφου Michel Paillares laquoΟι προκαλέσαντες την περιβόητη επανάσταση του Ίλιντεν της 20ης Ιουλίου του 1903 ενεπιστεύθησαν την διεύθυνσιν του βουλγαρισmicroού άmicroα επέστρεψαν εις Σόφιαν εις ανθρώπους ldquoτου σχοινιού και του παλουκιούrdquo οι οποίοι είχον microανία να σφάζουν και να δολοφονούν Απεκεφάλισαν οι άνθρωποι αυτοί κατά εκατοντάδας Η ωmicroότης και η προς την αρπαγήν τάσις των κοmicroιτατζήδων έφθασεν εις το microη περαιτέρω Οι ίδιοι οι

τους microε αποτέλεσmicroα έως τα microέσα του Αυγούστου το κίνηmicroα να κατασταλεί Αυτό είχε ως αποτέλεσmicroα την πρόκληση σοβαρών απωλειών και τη δηmicroιουργία κύmicroατος προσφύ-γων προς τη Βουλγαρία Κατά τη διάρκεια του κινήmicroατος καταλήφθηκε από τις βουλγαρικές δυνάmicroεις το Κρού-σοβο ανατινάχθηκε το Διοικητήριο και οι laquoεπαναστάτεςraquo ανακήρυξαν τη laquoΔηmicroοκρατία του Κρουσόβουraquo που επιβίωσε για λίγες microόνο ηmicroέρες καθώς ο τουρκικός στρατός που το ανακατέλαβε επιδόθηκε σε λεηλασίες και φόνους Η Δυτική Μακεδονία σήκωσε το βάρος του κινήmicroατος και υπέφερε σε σύγκριση microε τις άλλες περιοχές της Μακεδονίας τόσο από τους Βούλγαρους όσο και από τους ΤούρκουςΟι βουλγαρικές βιαιότητες δεν άργησαν να γίνουν γνωστές στον ελληνισmicroό που παρα-κολουθούσε microε αγωνία τα τεκταινόmicroενα στον βόρειο χώρο της Μακεδονίας και όχι microόνο Δεν ήταν λίγες οι φορές που οργανώνονταν συλλαλητήρια και άλλου είδους δια-microαρτυρίες για τις αγριότητες που διαπράττονταν από τους Βούλγαρους κοmicroιτατζήδες σε βάρος των πατριαρχικών σε πολλές κωmicroοπόλεις και χωριά Το κίνηmicroα του Ίλιντεν ουσιαστικά θα έφερνε αντιmicroέτωπους τους Έλληνες microε τον βουλγαρικό εθνικισmicroό που είχε σκοπό την προσάρτηση της Μακεδονίας στη λεγοmicroένη Μεγάλη Βουλγαρία Άρχιζε η πιο σκληρή φάση του Μακεδονικού Αγώνα

Οι επιπτώσεις από το κίνηmicroα του Ίλιντεν

Οι ταραχές στην Άνω Τζουmicroαγιά microπορεί να microην κατέλυσαν την οθωmicroανική κυριαρχία στη Μακεδονία προκάλεσαν όmicroως ένα κύmicroα συmicroπάθειας στην Ευρώπη Η Μεγάλη Βρετανία η Γαλλία η Ρωσία και η Αυστροουγγαρία άρχισαν να πιέζουν την Υψηλή Πύλη να προβεί σε microεταρρυθmicroίσεις στη ΜακεδονίαΜπροστά στον κίνδυνο να microείνει εκτός εξελίξεων η ΕΜΕΟ αποφάσισε να προχωρήσει σε ένοπλη εξέγερση στη Μακεδονία στα microέσα του καλοκαιριού του 1903 Η εξέγερση που εκδηλώθηκε την ηmicroέρα της εορτής του Προφήτη Ηλία καταπνίγηκε γρήγορα λόγω της άρνησης του πληθυσmicroού να συνδράmicroει τις ένοπλες οmicroάδες της ΕΜΕΟ αλλά και εξαιτίας της αποφασιστικότητας που έδειξαν οι Οθωmicroανοί Τις νίκες των βουλγαρικών οmicroάδων στις πρώτες συγκρούσεις microε τους Τούρκους διαδέχθηκαν οι απανωτές ήττες και

η καταστροφή πολλών χωριών και κωmicroοπόλεων της Μακεδονίας όπως το Κρούσοβο και η Κλεισούρα Η τουρκική πλευρά προχώρησε για ακόmicroη microία φορά σε επίδειξη σκληρό-τητας σε βάρος των χριστιανικών πληθυσmicroών που στην πλειοψηφία τους είχαν microείνει αmicroέτοχοι στην εξέγερσηΟι τουρκικές αγριότητες ξεσήκωσαν την κοινή γνώmicroη στην Ευρώπη microε αποτέλεσmicroα οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας να πιέσουν τον σουλτάνο να απο-δεχθεί ένα πρόγραmicromicroα microεταρρυθmicroίσεων που είχε εκπονηθεί στο Μύρστεγκ ένα χωριό κοντά στη Βιέννη Οι microεταρρυθmicroίσεις του Μύρστεγκ είχαν σκοπό να περιορίσουν την καταπίεση και τη διαφθορά στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης του Μοναστηρίου και των Σκοπίων Ότι δεν microπόρεσε να καταφέρει η ΕΜΕΟ microε τη δύναmicroη των όπλων έγινε εφικτό microε την κατακραυγή που ξεσηκώθηκε στην Ευρώπη εναντίον της διοίκησης των Οθω-microανώνΗ εξέγερση του Ίλιντεν είχε σοβαρές επιπτώσεις στη συνοχή της οργάνωσης Η εmicroφα-νής αδυναmicroία των ανταρτικών οmicroάδων της ΕΜΕΟ να αντιπαρατεθούν στα τουρκικά στρα-τιωτικά αποσπάσmicroατα και η απώλεια πολλών ηγετικών στελεχών της οργάνωσης στη διάρκεια της εξέγερσης είχε ως αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργηθούν δύο τάσεις Η αντιπα-λότητα των δύο τάσεων είχε σηmicroαντική επίπτωση στη δραστηριότητα των κοmicroιτατζή-δων στη Μακεδονία Οι τοπικοί βοεβόδες άρχισαν να ασχολούνται microε τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις ακόmicroη και να δολοφονούν ο ένας τον άλλο microε αποτέλεσmicroα να microειωθεί η αποτελεσmicroατικότητα των κοmicroιτατζήδων

Αγρότες στα περίχωρα του Μοναστηρίου

Το Ίλιντεν microε το βλέmicromicroα του Γάλλου δηmicroοσιογράφου Michel Paillares laquoΟι προκαλέσαντες την περιβόητη επανάσταση του Ίλιντεν της 20ης Ιουλίου του 1903 ενεπιστεύθησαν την διεύθυνσιν του βουλγαρισmicroού άmicroα επέστρεψαν εις Σόφιαν εις ανθρώπους ldquoτου σχοινιού και του παλουκιούrdquo οι οποίοι είχον microανία να σφάζουν και να δολοφονούν Απεκεφάλισαν οι άνθρωποι αυτοί κατά εκατοντάδας Η ωmicroότης και η προς την αρπαγήν τάσις των κοmicroιτατζήδων έφθασεν εις το microη περαιτέρω Οι ίδιοι οι

η καταστροφή πολλών χωριών και κωmicroοπόλεων της Μακεδονίας όπως το Κρούσοβο και η Κλεισούρα Η τουρκική πλευρά προχώρησε για ακόmicroη microία φορά σε επίδειξη σκληρό-τητας σε βάρος των χριστιανικών πληθυσmicroών που στην πλειοψηφία τους είχαν microείνει αmicroέτοχοι στην εξέγερσηΟι τουρκικές αγριότητες ξεσήκωσαν την κοινή γνώmicroη στην Ευρώπη microε αποτέλεσmicroα οι κυβερνήσεις της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας να πιέσουν τον σουλτάνο να απο-δεχθεί ένα πρόγραmicromicroα microεταρρυθmicroίσεων που είχε εκπονηθεί στο Μύρστεγκ ένα χωριό κοντά στη Βιέννη Οι microεταρρυθmicroίσεις του Μύρστεγκ είχαν σκοπό να περιορίσουν την καταπίεση και τη διαφθορά στα βιλαέτια της Θεσσαλονίκης του Μοναστηρίου και των Σκοπίων Ότι δεν microπόρεσε να καταφέρει η ΕΜΕΟ microε τη δύναmicroη των όπλων έγινε εφικτό microε την κατακραυγή που ξεσηκώθηκε στην Ευρώπη εναντίον της διοίκησης των Οθω-microανώνΗ εξέγερση του Ίλιντεν είχε σοβαρές επιπτώσεις στη συνοχή της οργάνωσης Η εmicroφα-νής αδυναmicroία των ανταρτικών οmicroάδων της ΕΜΕΟ να αντιπαρατεθούν στα τουρκικά στρα-τιωτικά αποσπάσmicroατα και η απώλεια πολλών ηγετικών στελεχών της οργάνωσης στη διάρκεια της εξέγερσης είχε ως αποτέλεσmicroα να δηmicroιουργηθούν δύο τάσεις Η αντιπα-λότητα των δύο τάσεων είχε σηmicroαντική επίπτωση στη δραστηριότητα των κοmicroιτατζή-δων στη Μακεδονία Οι τοπικοί βοεβόδες άρχισαν να ασχολούνται microε τις εσωτερικές αντιπαραθέσεις ακόmicroη και να δολοφονούν ο ένας τον άλλο microε αποτέλεσmicroα να microειωθεί η αποτελεσmicroατικότητα των κοmicroιτατζήδων

Αγρότες στα περίχωρα του Μοναστηρίου

Το Ίλιντεν microε το βλέmicromicroα του Γάλλου δηmicroοσιογράφου Michel Paillares laquoΟι προκαλέσαντες την περιβόητη επανάσταση του Ίλιντεν της 20ης Ιουλίου του 1903 ενεπιστεύθησαν την διεύθυνσιν του βουλγαρισmicroού άmicroα επέστρεψαν εις Σόφιαν εις ανθρώπους ldquoτου σχοινιού και του παλουκιούrdquo οι οποίοι είχον microανία να σφάζουν και να δολοφονούν Απεκεφάλισαν οι άνθρωποι αυτοί κατά εκατοντάδας Η ωmicroότης και η προς την αρπαγήν τάσις των κοmicroιτατζήδων έφθασεν εις το microη περαιτέρω Οι ίδιοι οι

Οι Έλληνες περνούν στην αντεπίθεση Μετά την ενθρόνιση στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως του Ιωακείmicro Γrsquo η κατάσταση αρχίζει και microεταβάλλεται θεαmicroατικά αναφορικά microε τις πιέσεις των εξαρχικών σε βάρος του χριστιανικού πληθυσmicroού της Μακεδονίας Άλλωστε ο Ιωακείmicro Γrsquo είχε διατελέσει παλαιότερα microητροπολίτης Θεσσαλονίκης και γνώριζε πολύ καλά τις επιδιώξεις των Βουλγάρων στη Μακεδονία Διορίζονται microητροπολίτες σε ευαίσθητες περιοχές νέοι ιεράρχες microε microεγάλη ευαισθη-σία για τα εθνικά θέmicroατα όπως ο περίφηmicroος Γερmicroανός Καραβαγγέλης στην Καστοριά ο Χρυσόστοmicroος Καλαφάτης στη Δράmicroα ο Ιωακείmicro Φορόπουλος στο Μοναστήρι και ο Στέφανος Δανιηλίδης στην Έδεσσα και πολλοί άλλοι Το 1902 η Μακεδονία είχε γεmicroίσει από κοmicroιτατζήδες Παρrsquo όλα αυτά οι Έλληνες δεν τους ακολούθησαν και οι Τούρκοι στράφηκαν εναντίον όλων Η Τουρκία αναγκάστηκε υπό την πίεση της Αυστρίας και της Ρωσίας να χωρίσει την περιοχή σε 5 ζώνες (Σκο-πίων Μοναστηρίου Θεσσαλονίκης Σερρών Δράmicroας) microε ξένους διοικητές Στο microεταξύ η δραστηριότητα των Βουλγάρων συνεχιζόταν microε όλο και microεγαλύτερη ένταση Στρέφο-νταν κυρίως εναντίον των προκρίτων και των δασκάλων αλλά και εναντίον των άοπλων πληθυσmicroών Ολόκληρα χωριά ξεκληρίστηκαν ή αναγκάστηκαν να γίνουν εξαρχικάΣυγχρόνως η ελληνική κυβέρνηση διαβλέποντας τον κίνδυνο και προσπαθώντας να

οmicroοεθνείς τους οι Βούλγαροι δεν ηδύναντο να υποφέρουν την σκληρότητα των και τας ολοέν αυξάνουσας απαιτήσεις των Οι Έλληνες δεν κατεπίεζον τους microακεδονικούς πλη-θυσmicroούς Δεν απήτουν παρά των χωρικών χρήmicroατα Ετρέφοντο διrsquo εξόδων των πάντοτε και επλήρωναν όπου κατέλυον Οι κυριότεροι αρχηγοί των Ελλήνων ήσαν αρχαίοι αξιω-microατικοί του ελληνικού στρατού ανήκοντες εις τας καλλίτερας οικογενείας των Αθηνών Η ανατροφή την οποίαν είχον λάβει τους ηmicroπόδιζε να microετέλθουν βίαια και άγρια microέσα Ουδέποτε είς Μελάς θα επέτρεπεν εις οιονδήποτε εκ των οπαδών του να ξεκοιλιάσει microίαν γυναίκαν ή να κοmicromicroατιάσει ένα γέροντα Συνηντήσαmicroεν εις Νάουσαν έναν φανατι-κόν Έλληνα ο οποίος παρεπονείτο διότι ο οπλαρχηγός Ακρίτας (ο Μαζαράκης δηλαδή) εβάδιζε microε το Ευαγγέλιον ανά χείραςraquo

Το σώmicroα του Μαζαράκη στο Βέρmicroιο της Νάουσας

οργανώσει την άmicroυνα του ελληνισmicroού προβαίνει στην ίδρυση σχολείων εκκλησιών φιλεκπαιδευτικών συλλόγων αλλά και Αδελφοτήτων και φιλανθρωπικών σωmicroατείων που

Μητροπολίτης Γερmicroανός Καραβαγγέλης (1866-1935)

Ο Γερmicroανός Καραβαγγέλης ήταν microια από τις σηmicroαντικότερες και πολύπλευρες εκκλησια-στικές προσωπικότητες της εποχής του Ο Γερmicroανός Καραβαγγέλης παρά την τεράστια εθνική και εκκλησιαστική του προσφορά παραmicroένει σχεδόν άγνωστος στην πατρίδα του τη Λέσβο Αντίθετα στη Δυτική Μακεδονία όπου έδρασε microια περίοδο της ζωής του είναι γνωστός ως κεντρική microορφή του Μακεδονικού Αγώνα Ωστόσο πανελλαδικά υπάρχει διάχυτη άγνοια αλλά και σιωπή γύρω από τη δυνατή ιστορική προσωπικότητα του Γερmicroανού Καραβαγγέλη Η Κοινότητα Στύψης επιχειρεί να δώσει microια λιτή χρονογραφία της ζωής και της δράσης του microεγάλου πατριώτη Μακεδονοmicroάχου και τέκνου της Στύψης Γερmicroανού Καραβαγγέλη έτσι ώστε ο αναγνώστης να microπορεί να σχηmicroατίσει την εικόνα αυτού του λεβέντη ρασο-φόρου που ήταν ταυτόχρονα δεινός ρήτορας σαγηνευτικός διπλωmicroάτης πανέξυπνος πολιτικός microε εξαιρετική φιλοσοφική κατάρτιση

Ο microητροπολίτης Καστοριάς Γερmicroανός Καραβαγγέλης ιδι-

Χρυσόστοmicroος Καλαφάτης (1867-1922)

Γεννήθηκε στην Τρίγλια της Βιθυνίας το 1867 Το 1902 ο Πατριάρχης Ιωακείmicro Γrsquo τον χειροτονεί Μητροπολίτη Δράmicroας Στον λόγο του αναφέρει laquoΕν όλη την καρδία και εν όλη την διανοία θα υπερασπίσω την εκκλησία και το γένοςraquo Οι Βούλγαροι οι Σέρβοι οι Ρουmicroάνοι έχουν αποδυθεί σε ανελέητο αγώνα αφανισmicroού του ελληνισmicroού της Μακεδονίας Γυρίζει τα χωριά της Μακεδονίας νουθετεί εγκαρδι-ώνει επαναφέρει σχισmicroατικούς παίρνει πίσω σχολεία και εκκλησίες από τους Βούλγα-ρους χτίζει γυmicroναστήρια νοσοκοmicroεία ορφανοτροφεία αναγνωστήρια και ότι χρειάζε-ται για να βοηθήσει τον ελληνισmicroό Ο Κωνσταντίνος Μαζαρά-

κης-Αινιάν (Ακρίτας) υπήρξε

απέβλεπαν στην οικονοmicroική ενίσχυση των σχολείων αλλά και των άλλων φιλογενών σωmicroατείων Παρrsquo όλα αυτά οι πιέσεις από τους Βούλγαρους κοmicroιτατζήδες ήταν microεγάλες και συχνά οι δάσκαλοι και οι ιερείς έθεταν σε κίνδυνο τη ζωή τους Παράλληλα στην Αθήνα ιδρύεται η Εθνική Εταιρεία microε την οικονοmicroική ενίσχυση της κόmicroισσας Λουίζας Ριανκούρ από νέους αξιωmicroατικούς όπως οι Κωνσταντίνος και Αλέ-ξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν ο Γεώργιος Τσόντος και άλλοι microε σκοπό την οργάνωση και αποστολή ένοπλων σωmicroάτων ώστε να περιοριστούν οι τροmicroοκρατικές ενέργειες των Βουλγάρων αλλά κυρίως να δηmicroιουργήσουν στον ελληνικό πληθυσmicroό αίσθηmicroα ασφάλειας Η laquoΕθνική Εταιρείαraquo οργάνωσε τότε αντάρτικες οmicroάδες κυριότερη από τις οποίες ήταν του καπετάνιου Μπρούφα Στα νοτιοδυτικά επίσης της Μακεδονίας δρούσαν microικρές αντάρτικες οmicroάδες ντόπιων Λόγω της ήττας του 1897 οι ελληνικές κυβερνήσεις κατά το διάστηmicroα 1897-1904 όταν είχε αρχίσει ο ένοπλος αγώνας των Μακεδόνων δίστα-ζαν και αδρανούσαν να επέmicroβουν Έτσι η αντίσταση αφέθηκε στους ντόπιους οπλαρ-χηγούς και στις πρωτοβουλίες του Πατριαρχείου Η ελληνική οργάνωση όmicroως στη Μακεδονία άρχισε να microορφοποιείται όταν ο Ίων Δραγούmicroης έφτασε ως πρόξενος της Ελλάδος στο Μοναστήρι το 1902 Την ίδια εποχή η ελληνική κυβέρνηση συνειδητοποιώντας τους κινδύνους που απειλούσαν τη Μακε-δονία εξαιτίας του συνεχώς ανερχόmicroενου βουλγαρικού επεκτατισmicroού και ξεπερνώντας

Ο Γεώργιος Τσόντος ένας εκ των ιδρυτών της Εθνικής Εται-

Χρυσόστοmicroος Καλαφάτης (1867-1922)

Γεννήθηκε στην Τρίγλια της Βιθυνίας το 1867 Το 1902 ο Πατριάρχης Ιωακείmicro Γrsquo τον χειροτονεί Μητροπολίτη Δράmicroας Στον λόγο του αναφέρει laquoΕν όλη την καρδία και εν όλη την διανοία θα υπερασπίσω την εκκλησία και το γένοςraquo Οι Βούλγαροι οι Σέρβοι οι Ρουmicroάνοι έχουν αποδυθεί σε ανελέητο αγώνα αφανισmicroού του ελληνισmicroού της Μακεδονίας Γυρίζει τα χωριά της Μακεδονίας νουθετεί εγκαρδι-ώνει επαναφέρει σχισmicroατικούς παίρνει πίσω σχολεία και εκκλησίες από τους Βούλγα-ρους χτίζει γυmicroναστήρια νοσοκοmicroεία ορφανοτροφεία αναγνωστήρια και ότι χρειάζε-ται για να βοηθήσει τον ελληνισmicroό

τους φόβους της για τυχόν πολεmicroική εmicroπλοκή microε την Τουρκία αποφασίζει και στέλνει στη Μακεδονία τους αξιωmicroατικούς Παύλο Μελά Αναστάσιο Παπούλια Γεώργιο Κολο-κοτρώνη και Αλέξανδρο Κοντούλη προκειmicroένου να εκτιmicroήσουν την κατάσταση που επικρατούσεΠαρά τη διχογνωmicroία που επικράτησε ανάmicroεσα στους αξιωmicroατικούς αναφορικά microε την οργάνωση του ένοπλου αγώνα τελικά αποφασίστηκε η συγκρότηση ένοπλων οmicroάδων στελεχωmicroένων από ντόπιους υπό την καθοδήγηση όmicroως Ελλήνων αξιωmicroατικών ώστε

Οι Κρητικοί στον Μακεδονικό Αγώνα

Τον Ιούνιο του 1903 περνούν τα σύνορα και microπαίνουν στη Μακεδονία δέκα ντελικανή-δες Κρητικοί υπό τον καπετάν Θύmicroιο Καούδη Φτάνουν στη Μακεδονία ως πρωτοπόροι της αφυπνιζόmicroενης Ελλάδας Αυτοί συγκροτούν το πρώτο αντάρτικο σώmicroα από την Ελλάδα Ενισχύουν το σώmicroα του καπετάν Βαγγέλη και συνοδεύουν τον Μητροπολίτη Καστοριάς στις περιοδείες του στα χωριά (hellip)Τον Αύγουστο του 1904 νέο σώmicroα από 14 οπλαρχηγούς εισέρχεται στη Μακεδονία και αρχίζει αmicroέσως πολεmicroική δράση (hellip) Σε όλη τη διάρκεια της ένοπλης αναmicroέτρησης microέχρι το 1908 ένοπλες και αλλεπάλληλες microαχητικές φάλαγγες εισέρχονται στη Μακεδο-νία Ενδεικτικά αναφέρονται τα ονόmicroατα Θ Κουκουλάκης Εmicro Κουρής Ι Δοξογιάννης Ν Καλοmicroενόπουλος Γ Σπυριδογιαννάκης κά Όπως γράφει ο Γ Μόδης laquoΕζητούντο άνδρες να παλέψουν να αγωνισθούν και να παί-ζουν την ζωήν των δια την λευτεριάν των αδελφών microας Μακεδόνων και ολόκληρος η Κρήτη είχε microεταβληθεί σε έmicroπεδο του microακεδονικού Αγώναraquo laquoΠίστευε ο Κρητικόςraquo (γράφει ο Δ Γοβατζιδάκης Η συmicroβολή των Κρητών στον Μακε-δονικό Αγώναraquo ΕΜΣ Μακεδονικός Αγώνας Διαλέξεις για τα 80 χρόνια 1986 σ 45 κ επ) laquoπως τα σύνορα της Ελλάδος δεν τελειώνουν ούτε πρέπει να τελειώνουν στη Μελούνα Πέρα απrsquo αυτά τα όρια ήξερε ότι υπάρχει αλύτρωτος Ελληνισmicroός microε απαρά-γραπτα ελληνικά δικαιώmicroατα αδερφικός λαός που όχι microόνον στέναζε κάτω από τον ίδιο δυνάστη αλλά και κινδύνευε από άλλους βαλκανικούς λαούς να χάσει την εθνική του ταυτότητα (hellip) Η ψυχή των Κρητικών τραυmicroατισmicroένη από την ήττα του rsquo97 πίστευε ότι η Μακεδονία είναι ένας τόπος της εκδίκησηςraquo

Οι Κρητικοί οπλαρχηγοί Καρα-βίτης Βολάνης και Δικόνυmicroος

Ο Θεόδωρος Κουκουλάκης ένας εκ των 14 οπλαρχηγών

να υπάρχει η ανάλογη στρατιωτική οργάνωση και πειθαρχία Τον πυρήνα όmicroως των σωmicroάτων αυτών τον αποτέλεσαν Κρητικοί microαχητές επειδή ήταν εmicroπειροπόλεmicroοι λόγω των συνεχών επαναστάσεων κατά των Τούρκων Οι Κρητικοί όmicroως εξαιτίας του microίσους τους κατά των Τούρκων λησmicroονούσαν αρχικά τον λόγο ύπαρξής τους στη Μακεδονία την καταδίωξη δηλαδή των Βουλγάρων κοmicroιτατζήδων και γενικά των οργάνων της βουλ-γαρικής προπαγάνδας Το 1904 εισέρχεται στη Μακεδονία ο Παύλος Μέλάς διαπιστώνοντας πως δεν είχαν σηmicroειωθεί σηmicroαντικές πρόοδοι στο θέmicroα της οργάνωσης των ένοπλων σωmicroάτων και επιστρέφοντας στην Αθήνα εκθέτει την κατάσταση στην κυβέρνηση Κατόπιν τούτου η ελληνική κυβέρνηση αποφασίζει τον Ιούνιο του 1904 να αποστείλει ένοπλα εκπαι-δευmicroένα σώmicroατα πλέον στη Μακεδονία microε σκοπό την έναρξη του αγώνα Ήδη όmicroως από την πλευρά των Βουλγάρων είχαν σηmicroειωθεί σοβαρές ενέργειες όπως δολοφονίες εγχώριων αγωνιστών που είχαν πλήξει την οργανωτική δοmicroή της άmicroυνας των Ελλή-νων Στις 14 Αυγούστου 1904 ο Παύλος Μελάς ορίζεται από το Μακεδονικό Κοmicroιτάτο αρχη-γός όλων των ένοπλων σωmicroάτων που δρούσαν στη Μακεδονία και microε το ψευδώνυmicroο Μίκης Ζέζας φθάνει εκ νέου στη Μακεδονία microε 35 άνδρες ξεκινώντας και επίσηmicroα την ένοπλη φάση του αγώνα Ενός αγώνα που απέβλεπε στη συγκράτηση των βουλγαρι-κών ένοπλων σωmicroάτων προσπαθώντας συγχρόνως να αποφεύγει συγκρούσεις microε τους Τούρκους Στις 13 Οκτωβρίου ο Παύλος Μελάς πληγώνεται θανάσιmicroα και αφήνει την τελευταία του πνοή στη Μακεδονία που τόσο είχε αγαπήσει

Το σώmicroα του Μελά στις 26 Αυγούστου 1904 ο Μελάς στην

Παύλος Μελάς

Ο Παύλος Μελάς γιος του Μιχαήλ Μελά γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1870 microορφώθηκε στην Αθήνα και microεγάλωσε σε ένα περιβάλλον microε έντονο τον εθνικό παλmicroό Το 1886 microπήκε στη Σχολή Ευελπίδων Αποφοίτησε microε τον βαθmicroό του ανθυπολοχαγού του πυροβολικού Το 1892 παντρεύτηκε τη Ναταλία κόρη του Στέφανου Δραγούmicroη Ο άτυ-χος πόλεmicroος του 1897 τον πλήγωσε βαθιά Πιστεύοντας όmicroως ότι η χώρα θα ξαναβρεί τον δρόmicroο της αντέδρασε microέσα στο κλίmicroα της απογοήτευσης που τότε κυριαρχούσε Δηmicroιουργεί στη Μακεδονία έναν microαχητικό εθνικό πυρήνα ενάντια των βουλγαρικών

Ο Παύλος Μελάς και οι οπαδοί του

Η θυσία του Παύλου Μελά προκάλεσε microεγάλη θλίψη όχι microόνο στη Μακεδονία αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα που συνειδητοποίησε πως έπρεπε να υποστηριχτούν τα ελλη-νικά δίκαια στη Μακεδονία από τον κίνδυνο των Βουλγάρων και πως υπήρχε κίνδυνος

σχεδίων και γίνεται η ψυχή του κινήmicroατος Στις 24 Φεβρουαρίου 1904 microε διαταγή της τότε ελληνικής κυβέρνησης πήγε στη Μακεδονία microαζί microε άλλους 4 αξιωmicroατικούς για να συγκεντρώσει στοιχεία και να microελετήσει προσωπικά την κατάσταση Στις 10 Ιουλίου του ίδιου χρόνου ξαναπήγε microόνος στη Μακεδονία ως ζωέmicroπορος στην Κοζάνη και τη Σιάτιστα όπου οργάνωσε το πρώτο σώmicroα του Κυκλοφορούσε microε το ψευδώνυmicroο Μίκης Ζέζας Ξαναγύρισε στην Αθήνα και κατόρθωσε να ιδρύσει το Μακεδονικό Κοmicroιτάτο Ξαναπήγε για τρίτη και τελευταία φορά στη Μακεδονία στις 18 Αυγούστου 1904 Διοικούσε ένα σώmicroα 35 αντρών όmicroως ουσιαστικά ήταν αρχηγός όλων των ανταρτικών οmicroάδων που δρούσαν στις περιφέρειες Μοναστηρίου και Καστοριάς Ο αγώνας ήταν σκληρός γιατί ούτε δοκιmicroασmicroένους οδηγούς διέθεταν ούτε εύκολα microπορούσαν να τροφοδοτηθούν Τους δυσκόλευαν πολύ επίσης οι αδιάκοπες βροχές Εκτός αυτών οι τουρκικές Αρχές είχαν πληροφορηθεί το πέρασmicroα από τα σύνορα αυτού του ελληνικού σώmicroατος και το καταδίωκαν microε ενισχυmicroένο στρατιωτικό απόσπασmicroα Ο Μελάς άρχισε αmicroέσως να αντιδρά εναντίον των κοmicroιτατζήδων για να ξεκαθαρίσει την περιοχή αλλά και για να οργανώσει την τοπική άmicroυνα Κέντρο των επιχειρήσεών του ήταν τα χωριά Νεγοβάνη και Λέχοβο Τη δράση του συνέχισε αδιάκοπα έως τις 13 Οκτωβρίου 1904 Εκείνη την ηmicroέρα βρισκόταν στο χωριό Στάτιστα που σήmicroερα προς τιmicroήν του ονοmicroά-ζεται Μελάς Η συmicromicroορία κοmicroιτατζήδων του Μήτρου Βλάχου τον πρόδωσε Τουρκικό απόσπασmicroα κύκλωσε το χωριό και το τmicroήmicroα του Μελά Έπειτα από άmicroυνα δύο ωρών αποφάσισαν έξοδο Πρώτος όρmicroησε ο Μελάς που πληγώθηκε θανάσιmicroα και πέθανε έπειτα από microισή ώρα Η είδηση του ηρωικού θανάτου του συγκλόνισε το πανελλήνιο Ολόκληρη η Αθήνα πένθησε Ο θάνατός του έγινε αφορmicroή να τρέξουν στη Μακεδονία πολλοί Έλληνες αξιωmicroατικοί Ο αγώνας για την απελευθέρωση της Μακεδονίας οργανώθηκε απλώθηκε γιγαντώθηκε για να καταλήξει στους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέmicroους του 1912-13 Ο Μελάς στάθηκε ο πρωτοmicroάρτυρας για την ενσωmicroάτωση της Μακεδονίας στην Ελλάδα

Ο θάνατος του Παύλου Μελά συντάραξε ολόκληρο το έθνος

Επιστολικό δελτάριο microε θέmicroα τον θάνατο του Μελά

να χαθούν και άλλες ελληνικές περιοχές όπως η Ήπειρος και η Θράκη Ο αγώνας φυσικά δεν σταmicroάτησε microε τον θάνατο του παλικαριού αλλά συνεχίστηκε από άλλους Έλληνες αξιωmicroατικούς συνεργάτες του Μελά οι οποίοι microε τις οmicroάδες τους συγκρούονται καθηmicroερινά microε τους Βούλγαρους κοmicroιτατζήδες Συνεχώς κατέφθαναν νέα σώmicroατα που πέρα από τις συγκρούσεις microε τις εισόδους τους στα χωριά ενθάρρυ-ναν τους Έλληνες Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσmicroα να χάσουν πολλοί τη ζωή τους ενώ από την πλευρά τους οι Βούλγαροι θορυβηmicroένοι από τη σθεναρή αντίσταση των ντόπιων Ελλήνων και τη δράση των οmicroάδων άρχισαν να παραπονούνται στην τουρκική διοίκηση και να της ζητούν να παρέmicroβει και να περιορίσει τη δράση των ελληνικών ένοπλων οmicroάδων Ωστόσο κατά τη δεκαετία του 1900 ιδρύθηκε στο Παρίσι ο γαλλικός σύνδεσmicroος Lrsquo Hellenisme (Ο Ελληνισmicroός) ως συνέχεια του αντίστοιχου των Αθηνών υπό τον καθη-γητή Καζάζη microέλος του συνδέσmicroου για τη δικαίωση του ελληνισmicroού κατά τον Μακεδο-νικό Αγώνα Αργότερα εκδίδεται και περιοδικό microε την ίδια ονοmicroασία ενώ λίγο αργότερα δεκαπενθήmicroερη εφηmicroερίδα πάλι microε την ονοmicroασία Ελληνισmicroός που κάλυπτε σχεδόν όλη την επικαιρότητα του διεξαγόmicroενου Μακεδονικού Αγώνα και ενηmicroέρωνε ολόκληρη

Ο Νεοκλής Καζάζης πρόεδρος της Εταιρείας laquoΕλληνισmicroόςraquo

Γράφει ο Φ Δραγούmicroης στο laquoΗmicroερολόγιόraquo του για τον θάνατο του Π Μελά

laquo19 Οκτωβρίου 1904Όλαι αι εφηmicroερίδες γράφουν άρθρα όλος ο λαός φαίνεται συγκινηmicroένος αλλά ποιος γνωρίζει αν θα περάσει αυτή η συγκίνηση (hellip)22 Οκτωβρίου 1904Σήmicroερον το πρωί γίνεται το microνηmicroόσυνο του Παύλου εις την Μητρόπολιν Πολύ πλήθος σπεύδει προς αυτήν Πανταχού ακούγεται φωνή laquoΕίκοσι λεπτά η φωτογραφία του Παύ-λου Μελάraquo Όλαι αι οικίαι έχουν τουλάχιστον microίαν απrsquo αυτάς Ηmicroείς ιστάmicroεθα προ κενο-ταφίου εντελώς σκεπασmicroένου από 50 λαmicroπρούς στεφάνους (hellip) Όλοι έκλαιον και εις το τέλος εκραύγασαν Αιωνία σου η Μνήmicroη και συγχρόνως η microουσική έπαιζεν τον Εθνικό ύmicroνο Όταν όλα εσίγησαν ηκούσθη microια γενική κραυγή laquoΖήτω η Ελλάς και η Μακεδονίαraquo Βλέπω είmicroαι πλέον βέβαιος ότι θα ωφελήσει ο θάνατός τουhellipraquo

Πορτραίτο του Παύλου Μελά το οποίο ζωγράφισε ο Σ Χρη-

Η επίσκεψη του δηmicroοσιογρά-φου Paillares στο Βέρmicroιο όπου

Η microαρτυρία του Γάλλου δηmicroοσιογράφου Michel Palliares

laquoΠροτού να επισκεφθώ την Μακεδονίαν και κατrsquo αυτήν ταύτην την αποβίβασίν microου ακόmicroη εις Θεσσαλονίκην ήκουσα ποικίλας γνώmicroας περί τής υποστάσεως του Ελληνισmicroού εν τη χώρα Οι microεν microοι διεβεβαίουν ότι δεν υπάρχουσιν Έλληνες εν Μακεδονία άλλοι ότι αν υπάρχωσιν είνε ξένοι Τέλος άλλοι microοι έλεγον ότι οι Έλληνες είναι οι πολυ-πληθέστεροι οι εργατικώτεροι και πλουσιώτεροι Εν microέσω τοιούτων αντιφάσεων ήτο λίαν δυσχερές να εξεύρη τις την αλήθειαν Εν τούτοις διατρέχων την Μακεδονίαν τας πόλεις τα χωρία τας εξοχάς αυτής ανεκάλυψα Έλληνας και microάλιστα πολλούς Και αντί να ερωτήσω τους ξένους συνεβουλεύθην τους ιθαγενείς ηρεύνησα αυτά τα γεγονότα Η στιγmicroή καθrsquo ήν ανέλαβα την έρευναν ήτο καταλληλότατη διότι συνέπιπτε microε το δράmicroα του Γραδοβάρ την σφαγήν δηλονότι ελληνικής οικογενείας ο πατήρ ταύτης Τράϊκος Στεργίου ετεmicroαχίσθη υπό της βουλγαρικής συmicromicroορίας του Μήτρου-Βλάχου η σύζυγος Ελισάβετ διετρυπήθη διά microαχαίρας ο υιός των επίσης εβασανίσθη εσταυρώθη ο δευτερότοκος εκάη ζων αφού προηγουmicroένως υπέστη όλα τα microαρτύρια ευφυέστατης στρεβλώσεως Και πάντα ταύτα microόνον και microόνον διότι ο Έλλην προύχων Στεργίου και η σύζυγος του δεν συγκατατίθεντο να προσέλθωσιν εις τον Βουλγαρισmicroόν εmicromicroένοντες απαρασαλεύτως εις τον Ελληνισmicroόν Και πρέπει να προσθέσω ότι την στιγmicroήν καθrsquo ήν διεπράχθη το έγκληmicroα τούτο δεν υπήρχεν ούτε ένα σώmicroα ελληνικόν εν Μακεδο-νία- δεν υπήρχον ειmicroή microόνον βούλγαροι κοmicroιτατζήδες Οι Έλληνες αποτελούσι την microεγαλειτέραν πλειονοψηφίαν των Χριστιανών εν Μακεδονία Εισίν Έλληνες την καταγω-γήν τα αισθήmicroατα τας εmicroπνεύσεις οmicroιλούσι σχεδόν πάντες ελληνιστί Ουχ ήττον έν microέρος του ελληνικού τούτου πληθυσmicroού είνε δίγλωσσον οmicroιλούν την ελληνικήν και την σλαυοmicroακεδονικήν συγχρόνως ήτοι είναι σλαυόφωνον Αλλά διατί υπάρχουσί τίνες οι οποίοι επιmicroένουσιν εις το νrsquo αρνώνται εις αυτούς την ελληνικότητα Απλώς διότι είνε σλαυόφωνοι Και εξηγώ τούτο Η άmicroπωτις και η παλίρροια των βουλγαρικών και των σερβικών επιδροmicroών κατέλιπον εις τίνα microακεδονικά διαmicroερίσmicroατα κατακάθισmicroα λέξεων σλαυϊκών τας οποίας η εργασία των αιώνων ανέmicroιξεν εις τι χυδάϊσmicroα microετά πτωχότατου λεξιλογίου το σλαυοmicroακεδονικόν λεγόmicroενονraquoΠριν αρχίσει ο Ρalliares την περιοδεία του στη microακεδονική γη συναντήθηκε στο Ελλη- Μακεδόνες φωτογραφηmicroένοι

δίπλα στο ελληνικό προξενείο

την Ευρώπη microε τη φωνή της αλήθειας Ένας από τους βασικούς αρθρογράφους αυτής της εφηmicroερίδας υπήρξε και ο Γάλλος φιλέλληνας δηmicroοσιογράφος της εφηmicroερίδας Le Matin Μichel Paillares ο οποίος microε τα καυστικά του άρθρα υπήρξε αποκαλυπτικός για την κατάσταση που επικρατούσε τότε στη ΜακεδονίαΜέσα στην ίδια τη Θεσσαλονίκη ήδη λειτουργούσε ελληνική πολιτική οργάνωση υπό την επίβλεψη του αξιωmicroατικού Αθανασίου Σουλιώτη-Νικολαΐδη ο οποίος παρουσιαζό-ταν ως αντιπρόσωπος microιας γερmicroανικής εταιρείας ραπτοmicroηχανών και αργότερα ως υπεύ-θυνος ασφαλιστικής εταιρείας όπου οι Έλληνες της Θεσσαλονίκης έδιναν σηmicroαντικά χρηmicroατικά ποσά για την ενίσχυση του αγώνα υπό microορφή ασφαλίστρων στην εταιρεία Η οργάνωση της Θεσσαλονίκης εκτός των άλλων προσπάθησε να πετύχει και τον οικο-νοmicroικό αποκλεισmicroό των εξαρχικών οι οποίοι microε τον τρόπο τους ήθελαν να κυριαρχούν

νικό Προξενείο Θεσσαλονίκης microε τον Κοροmicroηλά ο οποίος όπως φαίνεται έmicroεινε κατα-γοητευmicroένος από την προσωπικότητα του Ο Κοροmicroηλάς σε microία από τις συζητήσεις που είχε microε τον Μ Ρalliares στις συναντήσεις τους στη Θεσσαλονίκη του εκmicroυστη-ρευότανε microε πικρία Δηmicroιούργησαν microιαν Ελλάδα microικροσκοπική ένα είδος microικρογραφίας ένα bibelot για προθήκες Οι ώmicroοι microας είναι πάρα πολύ αδύνατοι για να κρατήσουνε το βάρος της θαυmicroάσιας κληρονοmicroιάς που microας άφησαν οι προγονοί microας Αυτό ήταν αλίmicroονο η αρχή και η αιτία όλων των δεινών microας

Το microεταρρυθmicroιστικό πρόγραmicromicroα του Murzzsteg

Τον Σεπτέmicroβριο του 1903 στην πόλη Murzzsteg οι υπουργοί Εξωτερικών της Αυστρο-ουγγαρίας και της Ρωσίας προετοίmicroασαν ένα νέο microεταρρυθmicroιστικό σχέδιο για το Μακε-δονικό ζήτηmicroα το οποίο υπέβαλαν στην Πύλη τον Οκτώβριο του 1903 Οι κύριοι στόχοι του προγράmicromicroατος που η Πύλη υποχρεώθηκε να δεχτεί microε επιφυλάξεις ήτανbull Η εξασφάλιση της τάξηςbull Η αποκατάσταση των ζηmicroιών της εξέγερσης του Ίλιντεν και η εφαρmicroογή των microεταρ-ρυθmicroίσεων που προέβλεπε το σχέδιο της Βιέννης και στο πλαίσιο αυτόbull Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής παρουσίας στη Μακεδονία

στην πόλη Το είδος αυτό του laquoοικονοmicroικού πολέmicroουraquo φαίνεται πως απέφερε γιατί microεγάλος αριθmicroός εξαρχικών καταστηmicroαταρχών και γενικότερα εmicroπόρων χρεωκόπησαν και επανήλθαν στις τάξεις του Πατριαρχείου ενώ προς αυτή την κατεύθυνση εργαζόταν και το λεγόmicroενο laquoεκτελεστικόraquo της οργάνωσης που είχε σκοπό τον εκφοβισmicroό των πρακτό-ρων του βουλγαρισmicroού Μεγάλες υπηρεσίες επίσης προσέφερε και ο Θεσσαλονικιός για-τρός Δ Ζάννας λόγω των φιλικών σχέσεων microε τον Τούρκο διοικητή Χασάν Ταξίmicro αλλά και microε πολλούς άλλους Τούρκους αξιωmicroατούχους Κατόρθωνε και συγκέντρωνε χρήσιmicroες πληροφορίες και εξασφάλιζε την αποφυλάκιση Ελλήνων αγωνιστών Περίπου την ίδια εποχή σχεδόν σε όλες τις περιοχές της Μακεδονίας ο αγώνας ανά-microεσα στα ελληνικά και στα βουλγαρικά σώmicroατα διεξαγόταν ανελέητος ενώ έπειτα από τις συνεχείς εκκλήσεις των ελληνικών προξενικών αρχών κυρίως του Μοναστηρίου συνεχιζόταν η αποστολή νέων εκπαιδευmicroένων οmicroάδων από την Ελλάδα Ο αγώνας βρισκόταν στην αποκορύφωσή του Στην Αθήνα πλέον είχε καταστεί κατανο-ητό πως ο ένοπλος αγώνας ήταν η ενδεδειγmicroένη microορφή πάλης και άmicroυνας του ελληνι-

Ο Αθανάσιος ΣουλιώτηςndashΝικο-λαΐδης ο οποίος οργάνωσε και

Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς

Ο Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς (1856-1923) γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη υπήρξε αναmicroφισβήτητα microία από τις σηmicroαίνουσες προσωπικότητες του Μακεδονικού Αγώνα Από τον Μάιο του 1904 microέχρι το καλοκαίρι του 1906 οργάνωσε και συντόνισε τις δραστηριότητες των ελληνικών σωmicroάτων στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης Συνεπίκουρους στο έργο του είχε επίλεκτους αξιωmicroατικούς οι οποίοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους υπό τον microανδύα των προξενικών υπαλλήλων Η εmicroφανής σύνδεση του Κοροmicroηλά microε την ελληνική ένοπλη δράση οδήγησε στις εύλογες διαmicroαρτυρίες της Πύλης Έτσι η ελληνική κυβέρνηση το καλοκαίρι του 1906 αναγκάστηκε να τον αποσύρει από την προξενική του θέση στη Θεσσαλονίκη Προκειmicroένου όmicroως να αποτραπεί η οριστική όσο και κατα-στροφική αποmicroάκρυνσή του από τη Μακεδονία ο Κοροmicroηλάς πήρε τον τίτλο του γενικού επιθεωρητού των ελληνικών προξενείων αυτής της περιοχής Κατrsquo αυτόν τον τρόπο η παραmicroονή του στα microακεδονικά βιλαέτια παρατάθηκε microέχρι το τέλος του 1907 οπότε έπειτα από ισχυρές εξωτερικές πιέσεις διορίστηκε πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον Ο Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς γενικός

πρόξενος στη Θεσσαλονίκη τον

στην πόλη Το είδος αυτό του laquoοικονοmicroικού πολέmicroουraquo φαίνεται πως απέφερε γιατί microεγάλος αριθmicroός εξαρχικών καταστηmicroαταρχών και γενικότερα εmicroπόρων χρεωκόπησαν και επανήλθαν στις τάξεις του Πατριαρχείου ενώ προς αυτή την κατεύθυνση εργαζόταν και το λεγόmicroενο laquoεκτελεστικόraquo της οργάνωσης που είχε σκοπό τον εκφοβισmicroό των πρακτό-ρων του βουλγαρισmicroού Μεγάλες υπηρεσίες επίσης προσέφερε και ο Θεσσαλονικιός για-τρός Δ Ζάννας λόγω των φιλικών σχέσεων microε τον Τούρκο διοικητή Χασάν Ταξίmicro αλλά και microε πολλούς άλλους Τούρκους αξιωmicroατούχους Κατόρθωνε και συγκέντρωνε χρήσιmicroες πληροφορίες και εξασφάλιζε την αποφυλάκιση Ελλήνων αγωνιστών Περίπου την ίδια εποχή σχεδόν σε όλες τις περιοχές της Μακεδονίας ο αγώνας ανά-microεσα στα ελληνικά και στα βουλγαρικά σώmicroατα διεξαγόταν ανελέητος ενώ έπειτα από τις συνεχείς εκκλήσεις των ελληνικών προξενικών αρχών κυρίως του Μοναστηρίου συνεχιζόταν η αποστολή νέων εκπαιδευmicroένων οmicroάδων από την Ελλάδα Ο αγώνας βρισκόταν στην αποκορύφωσή του Στην Αθήνα πλέον είχε καταστεί κατανο-ητό πως ο ένοπλος αγώνας ήταν η ενδεδειγmicroένη microορφή πάλης και άmicroυνας του ελληνι-

Ο Αθανάσιος ΣουλιώτηςndashΝικο-λαΐδης ο οποίος οργάνωσε και

Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς

Ο Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς (1856-1923) γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη υπήρξε αναmicroφισβήτητα microία από τις σηmicroαίνουσες προσωπικότητες του Μακεδονικού Αγώνα Από τον Μάιο του 1904 microέχρι το καλοκαίρι του 1906 οργάνωσε και συντόνισε τις δραστηριότητες των ελληνικών σωmicroάτων στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκης Συνεπίκουρους στο έργο του είχε επίλεκτους αξιωmicroατικούς οι οποίοι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους υπό τον microανδύα των προξενικών υπαλλήλων Η εmicroφανής σύνδεση του Κοροmicroηλά microε την ελληνική ένοπλη δράση οδήγησε στις εύλογες διαmicroαρτυρίες της Πύλης Έτσι η ελληνική κυβέρνηση το καλοκαίρι του 1906 αναγκάστηκε να τον αποσύρει από την προξενική του θέση στη Θεσσαλονίκη Προκειmicroένου όmicroως να αποτραπεί η οριστική όσο και κατα-στροφική αποmicroάκρυνσή του από τη Μακεδονία ο Κοροmicroηλάς πήρε τον τίτλο του γενικού επιθεωρητού των ελληνικών προξενείων αυτής της περιοχής Κατrsquo αυτόν τον τρόπο η παραmicroονή του στα microακεδονικά βιλαέτια παρατάθηκε microέχρι το τέλος του 1907 οπότε έπειτα από ισχυρές εξωτερικές πιέσεις διορίστηκε πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον Ο Λάmicroπρος Κοροmicroηλάς γενικός

πρόξενος στη Θεσσαλονίκη τον

Η λίmicroνη των Γιαννιτσών

Η λίmicroνη έγινε επίκεντρο των πολεmicroικών συγκρούσεων Στη λίmicroνη συγκρούονταν Βούλ-γαροι και Έλληνες ενώ οι Τούρκοι ήταν παρατηρητές αυτής της κατάστασης Όταν τα ελληνικά σώmicroατα που υπήρχαν στη λίmicroνη δυνάmicroωσαν ο αγώνας κορυφώθηκεΗ λίmicroνη των Γιαννιτσών υπήρξε σηmicroαντική για τον αγώνα γιατί οι δύσκολες συνθή-κες ζωής σε αυτή αποτελούσαν ταυτόχρονα τέλειο κρησφύγετο για τους πολεmicroιστές Κυρίως υπήρξε σηmicroαντική γιατί όποιος είχε τον έλεγχο της λίmicroνης έλεγχε ουσιαστικά του δρόmicroους που οδηγούσαν στη Βέροια στη Νάουσα και στα Βοδενά (Έδεσσα)Οι χωρικοί στη διάρκεια του αγώνα πήραν θέση και βοήθησαν αποτελεσmicroατικά Η ελλη-νική παρουσία έγινε αισθητή όταν έφθασε εκεί ο Ιωάννης Δεmicroέστιχας (Νικηφόρος) Ο αγώνας όmicroως κορυφώθηκε microε τον ερχοmicroό του Τέλλου Άγρα Ο ερχοmicroός του έδειξε την αποφασιστικότητα των Ελλήνων να διώξουν τους Βούλγαρους από την περιοχή της ΜακεδονίαςΣηmicroαντικότατη υπήρξε η δράση του Γκόνου Γιώτα ντόπιου Μακεδονοmicroάχου ο οποίος γνωρίζοντας όλα τα microυστικά της λίmicroνης βοήθησε τα ελληνικά σώmicroατα

Βαγγέλης Στρεmicroπενιώτης

Γεννήθηκε στο Στρέmicroπενο τα σηmicroερινά Ασπρώγεια της Φλώρινας και το πραγmicroατικό του όνοmicroα ήταν Βαγγέλης Γεωργίου ή Νάτσης Με τη βοήθεια του Γερmicroανού Καραβαγγέλη σχηmicroάτισε σώmicroα από ντόπιους αντάρτες και δέκα Κρητικούς εξόντωσε τον βοεβόδα Κύρτσεφ και ολόκληρη την laquoτσέταraquo του βοεβόδα Αλέξη ενώ στην Κλεισούρα προξέ-νησε microεγάλες απώλειες στους κοmicroιτατζήδες της λεγόmicroενης επανάστασης του Ίλιντεν Δολοφονήθηκε στις 12 Μαΐου 1904 σε ενέδρα στον Αετό καθώς επέστρεφε από το Μοναστήρι

Φωτογραφία στη λίmicroνη των Γιαννιτσών

Ο Σάρρος ο Αγαπηνός και ο Δεmicroέστιχας πιθανόν στη λεγό-

σmicroού ενάντια στα επεκτατικά σχέδια του βουλγαρικού εθνικισmicroού Περί το 1906 ο αγώνας βρίσκεται σε έξαρση Ο αριθmicroός των ένοπλων σωmicroάτων είχε αυξηθεί και από το ελληνικό κράτος στέλνονταν συνεχώς πολεmicroοφόδια και όπλα Οι συγκρούσεις είχαν ενταθεί ενώ συχνά τα ελληνικά σώmicroατα έρχονταν αντιmicroέτωπα και microε τουρκικά αποσπάσmicroατα που περιπολούσαν στις εmicroπόλεmicroες περιοχές Σοβαρό επίσης ήταν το θέmicroα και των ρουmicroανιζόντων βλάχων που συνεργάζονταν microε τους εξαρχικούς

Καπετάν Κώττας Χρήστου

Σλαβόφωνος οπλαρχηγός ο οποίος γεννήθηκε το 1863 στη Ρούλια σηmicroερινό χωριό Κώττα της Φλώρινας Από το 1898 οργάνωσε ανταρτικό σώmicroα Αρχικά συνεργάστηκε microε τους Βούλγαρους της ΕΜΕΟ εναντίον των Τούρκων αργότερα όmicroως κατόρθωσε ο Μητρο-πολίτης Καστοριάς Γερmicroανός Καραβαγγέλης να τον microεταπείσει microε αποτέλεσmicroα να γίνει φανατικός βουλγαροmicroάχος Συνεργάστηκε microε τον Βαγγέλη Στρεmicroπενιώτη τον Γερmicroανό Καραβαγγέλη και τον Παύλο Μελά Συνελήφθη από τους Τούρκους και απαγχονίστηκε στο Ατ Παζάρ του Μοναστηρίου το 1905 Ο Κώττας συνεργαζόταν από

τις αρχές του 1900 microε τη βουλ-

Καπετάν Άγρας

(Τέλος Αγαπηνός)Ο Τέλος Αγαπηνός ανθυπολοχαγός πεζικού του ελληνικού στρατού γεννήθηκε στους Γαργαλιάνους της Μεσσηνίας το 1880 Εισήλθε microε ανταρτικό σώmicroα στη Μακεδονία και από τον Σεπτέmicroβριο του 1906 microπήκε microε δώδεκα ευζώνους στον βάλτο των Γιαννι-τσών όπου ανέπτυξε σηmicroαντική δράση εναντίον των Βούλγαρων κοmicroιτατζήδων Τον Νοέmicroβριο του 1906 microεταφέρθηκε λόγω τραυmicroατισmicroού στη Θεσσαλονίκη αλλά σύντοmicroα επανήλθε στον βάλτο Τον Ιούνιο του 1907 δέχθηκε πρόταση του Βούλγαρου βοεβόδα Ζλατάν για τοπική ειρήνευση όmicroως εκείνος τον συνέλαβε τον διαπόmicroπευσε και τον κρέmicroασε κοντά στο χωριό

Ο Τέλλος Αγαπηνός (καπετάν Άγρας) έφτασε στη λίmicroνη των

Ο Αγαπηνός εmicroφανώς καταβε-βληmicroένος και τραυmicroατίας στο

Πηνελόπη Δέλτα

Η Πηνελόπη Δέλτα αδελφή του Αντώνη Μπενάκη γεννήθηκε το 1874 και ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά του Εmicromicroανουήλ Μπενάκη και της Βιργινίας Χωρέmicroη Την παιδική και εφηβική της ηλικία πέρασε στην Αλεξάνδρεια microε πολλά ταξίδια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό Το microεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο microεγάλωσε της παρείχε κάθε δυνα-τότητα για παιδεία και πνευmicroατική καλλιέργεια ενώ η αυταρχική ανατροφή κυρίως της microητέρας της διαmicroόρφωσε microια εύθραυστη προσωπικότητα που αρκετές φορές θεω-ρούσε ως microόνη διέξοδο τον θάνατοΟ γάmicroος της microε τον επιχειρηmicroατία Στέφανο Δέλτα το 1895 ήταν η λύτρωση από το οικογενειακό περιβάλλον και ταυτόχρονα ο δρόmicroος για την πνευmicroατική της ανάπτυξη και ωριmicroότητα Από τον γάmicroο αυτό απέκτησε τρεις κόρες τη Σοφία τη Βιργινία και την Αλεξάνδρα τις οποίες ανέθρεψε υποδειγmicroατικάΤο συγγραφικό της ταλέντο εκδηλώθηκε ήδη από την παιδική της ηλικία Η προσφορά της στην παιδική λογοτεχνία υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του παιδικού βιβλίου σε microια εποχή που το είδος του εξέλειπε Τα έργα της εmicroπνευσmicroένα κυρίως από τα εθνικά ιστορικά γεγονότα γαλούχησαν πολλές γενιές ελληνοπαίδων και παραmicroένουν επί-καιρα microέχρι τις microέρες microας Ανεξίτηλα στις παιδικές microας microνήmicroες έχουν microείνει τα laquoΠαρα-microύθι χωρίς όνοmicroαraquo laquoΤον Καιρό του Βουλγαροκτόνουraquo laquoΤα Μυστικά του Βάλτουraquo laquoΟ Μάγκαςraquo και το πλέον αγαπητό laquoΟ Τρελαντώνηςraquo διήγηmicroα για τον αδελφό της Αντώνη Μπενάκη Είχε γίνει microέλος σε πολλά επιστηmicroονικά σωmicroατεία και εταιρείες συmicroβάλλοντας microε κάθε microέσο στην προώθηση των γραmicromicroάτων και του πολιτισmicroούΜεγάλη θεωρείται και η συmicroβολή της στη συγκέντρωση προφορικών πηγών της σύγ-χρονης ιστορίας Ξεκινώντας microε τις καταγραφές των αποmicroνηmicroονευmicroάτων των Μακεδο-νοmicroάχων οι οποίες αποτελούν σήmicroερα πολύτιmicroες ιστορικές πηγές κατόρθωσε να συλ-λέξει προφορικές microαρτυρίες και διηγήσεις για τα πιο σηmicroαντικά πολιτικά και πολεmicroικά γεγονότα του καιρού της Η ευαισθησία της στα εθνικά θέmicroατα και η οικογενειακή της παράδοση δεν την άφηναν αmicroέτοχη στις δύσκολες στιγmicroές της χώρας Το 1918 πήρε microέρος σε δύο αποστολές στην Ανατολική Μακεδονία για να βοηθήσει τους παλιννο-στούντες οmicroήρους από τη Βουλγαρία Την ίδια ευαισθησία έδειξε κατά τη Μικρασιατική καταστροφή και τον Ελληνοϊταλικό πόλεmicroο του 1940

Η Πηνελόπη Δέλτα microαζί microε τον Αντώνη Μπενάκη το 1891

Η γεmicroάτη πατριωτισmicroό ψυχή της δεν άντεξε τη βαριά ατmicroόσφαιρα της γερmicroανικής εισβο-λής και έτσι πήρε τη microεγάλη απόφαση να θέσει τέλος στη ζωή της το 1941 την ηmicroέρα που έmicroπαιναν οι Γερmicroανοί στην Αθήνα

laquoΚάτω από χαλάζι σφαίρεςhellipraquo

Χάλαζα έπεφταν τώρα οι σφαίρες από τα σκεπά Οι άντρες του Άγρα ήταν microες στο νερό εκτεθειmicroένοι ξέσκεποι Ένας ένας έπεφτε Η πάλη ήταν άνιση όσο και άγρια Μια σφαίρα πήρε το ένα χέρι του Άγρα Άλλη του τρύπησε το δεξί του ώmicroο Με microια microατιά microέτρησε ο Αρχηγός τα παλικάρια του Του έmicroεναν οι microισοί Η επιχείρηση είχε αποτύχει Διέταξε υποχώρηση ndashΤους νεκρούς παιδιά Τίποτα microην τους αφήσοmicroε φώναξε Και αψηφώντας τις πληγές του κάτω από χαλάζι σφαίρες microαζεύει τους σκοτωmicroένους και microε τους άντρες του σηκώνει στα χέρια και βγάζει microια πλάβα που είχε βουλιάξει τους πλαγιάζει microέσα και τελευταίος αυτός ακολουθεί γερούς πληγωmicroένους και νεκρούς στραmicromicroένος προς τη βουλγάρικη καλύβα τrsquo όπλο στο γερό του χέρι αποφασισmicroένος νrsquo αντισταθεί ως το θάνατο Μα πτοηmicroένοι οι Βούλγαροι κρύφθηκαν Πολλοί είχαν πέσει Και τόσο είχαν τροmicroάξει τόσο είχαν σαστίσει microε την τόλmicroη του εχθρού τους που δεν τον καταδίωξαν Σαν έφθασαν στην Κούγκα οι Έλληνες microετρήθηκαν Από τους δεκαοχτώ άντρες του Άγρα εννιά microόνο του έmicroεναν Η microέρα εκείνη άφησε βαθιά εντύπωση στους πολεmicroιστές της Κούγκας Εννιά είχαν πέσει οι microισοί σκοτωmicroένοι και οι άλλοι βαριά πληγωmicroένοι Ο ίδιος ο Άγρας είχε το δεξί ώmicroο τρυπηmicroένο πέρα-πέρα και από το αριστερό του χέρι microια σφαίρα του είχε κόψει ένα δάχτυλο Αδάmicroαστος όmicroως αρνήθηκε να πάει να νοσηλευθεί στις Κάτω Καλύβες Όλη microέρα έmicroεινε microε τους άντρες του τους microιλούσε τους παρηγορούσε τους εγκαρδίωνε [helliphellip]

Ο ήρωας της Πηνελόπης Δέλτα ο Σαράντος Αγαπηνός (Άγρας)

Η αποτυχία τους είχε κλονίσει Οι χειροβοmicroβίδες δεν είχαν σκάσει Το υλικό που τους έστειλαν ήταν λέει βλαmicromicroένο Και σε άλλα microέρη σε άλλους καπεταναίους τα φυσίγγια είχαν πάθει λέει αφλογισιά Το laquoγκουβέρνοraquo τους παραmicroελούσε τους άφηνε στην τύχη τους τους είχε εγκαταλείψει Τι να περιmicroένουν λοιπόν Από πού θα τους έλθει βοήθεια Εννιά πια microείνανε ndashΚι εννιά άντρες δεν αρκούmicroε να βαστάξοmicroε καλύβα οχυρωmicroένη σαν την Κούγκα microας διέκοψε ορmicroητικά ο Άγρας Ποιος αmicroφιβάλλει Να σηκώσει το χέρι όποιος δειλιάσει και να φύγει ευθύς για τις Κάτω Καλύβες όπου θα βρει ασφάλεια Ο καπετάν Τυλιγάδης κι εγώ αρκούmicroε να βαστάξοmicroε την Κούγκα Εύζωνοι από την παλιά Ελλάδα Κρητικοί Στενηmicroαχίτες παλικάρια ντόπιοι που είχαν ασκηθεί στο τουφέκι όλοι σαν ένας άντρας πετάχθηχαν ηλεκτρισmicroένοι microαζεύτηκαν γύρω στον Αρχηγό τους (hellip)ndashΜαζί σου Καπετάνιε Όλοι θα microείνοmicroε Τους χαmicroογέλασε ο Άγρας και είχε πολλή τρυφερότητα το χαmicroόγελό του ndashΤο ήξερα παιδιά microου πως κανένας σας δε θα φύγει είπε microε αγάπη Όλα αυτά που λέγατε ήταν θυmicroός που δεν πετύχαmicroε και δεν πήραmicroε τη microεγάλη καλύβα τους Ε τι να γίνει Δε σκάσανε οι microπόmicroπες Την ερχόmicroενη φορά θα microας στείλει καλύτερες ο Δεσπό-της Και ωστόσο να ετοιmicroάσοmicroε την άmicroυνα για αύριο Οι πιο γεροί να βγουν καραούλια να πιάσουν τα microονοπάτια [hellip]

Π Δέλτα laquoΣτα microυστικά του Βάλτουraquo

Μετά τη διάλυση της Εθνικής Εταιρείας οι σύλλογοι που ανέλαβαν να διαφωτίσουν και να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώmicroη στην Ελλάδα και να συντονίσουν την άmicroυνα του microακεδονικού ελληνισmicroού ήταν bull Ο laquoΚεντρικός Μακεδονικός Σύλλογοςraquo του Θ Γερογιάννηbull Ο laquoΜακεδονικός Σύλλογοςraquo του Στ Δραγούmicroηbull Η laquoΕταιρεία Ελληνισmicroόςraquo του Ν Καζάζηbull Η laquoΕπίκουρος των Μακεδόνων Επιτροπήraquo του Αρχιεπισκόπου Αθηνών

τα ελληνικά σώmicroατα τους τιmicroωρούσαν παραδειγmicroατικά Με τον χρόνο και microε πολλές θυσίες των Ελλήνων microαχητών τα χωριά σιγά-σιγά επανέρ-χονταν στο Πατριαρχείο και ο ελληνισmicroός δείχνοντας τον δυναmicroισmicroό του ανακτούσε τα δίκαιά του στη Μακεδονία Κάτι που δεν κατέστη δυνατό microε την Ανατολική Ρωmicroυλία παρά τα συνεχή διαβήmicroατα και τις έντονες διαmicroαρτυρίες του επίσηmicroου ελληνικού κρά-τους στις ευρωπαϊκές δυνάmicroειςΤο 1907 ο αγώνας συνεχίστηκε microε την ίδια ένταση αν και παρουσιάστηκαν κάποιες διαφωνίες ανάmicroεσα στους αρχηγούς των ελληνικών σωmicroάτων αναφορικά microε την πρω-τοβουλία κινήσεων και εξάρτησής τους από τις ελληνικές προξενικές Αρχές Ωστόσο οι διαφωνίες ήρθησαν και τον Απρίλιο του ίδιου έτους εκδηλώθηκε microεγάλη ελληνική επίθεση και ανάκτηση πολλών χωριών παρά τις συνεχείς πιέσεις εκ microέρους των ευρω-παϊκών δυνάmicroεων και της Τουρκίας προς την ελληνική κυβέρνηση για τερmicroατισmicroό των αποστολών ένοπλων σωmicroάτων στη Μακεδονία Οι Βούλγαροι βλέποντας πως οι αναmicroε-τρήσεις microε τα ελληνικά σώmicroατα ήταν ολέθριες γιrsquo αυτούς αρχίζουν τις microεmicroονωmicroένες

Δράση ανέπτυξε και η laquoΕπιτροπή προς ενίσχυσιν της Ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείαςraquo υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών microε τους Δ Βικέλα Γ Στρέιτ κά

Ο Στέφανος Δραγούmicroης microέλος της Μακεδονικής Επιτροπής

Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Βοδενών προσέφερε microέγιστες υπηρεσίες στην εκπαι-δευτική εξέλιξη της Έδεσσας και της περιοχής της ποικίλη υποστήριξη και σχολεία διδασκάλους προmicroήθεια βιβλίων συνεργασία και σχέσεις microε άλλους συλλόγους και το Εθνικό Πανεπιστήmicroιο σχηmicroατισmicroός συλλογής αρχαιοτήτων διδασκαλία microέσα στον ίδιο τον Σύλλογο της Εθνικής ιστορίας και ιδιαίτερα της Μακεδονικής είναι στοιχεία που αποτελούν microάρτυρες αυτής της προσφοράς του στους κρίσιmicroους εκείνους καιρούς Ο Σύλλογος ανέστειλε ξαφνικά τη λειτουργία του Αιτία αυτής της αναστολής δεν microπορεί παρά να είναι η επέmicroβαση των τουρκικών Αρχών που ενοχλήθηκαν από τις πολλαπλές εθνικές και κοινωνικές δραστηριότητές του

τα ελληνικά σώmicroατα τους τιmicroωρούσαν παραδειγmicroατικά Με τον χρόνο και microε πολλές θυσίες των Ελλήνων microαχητών τα χωριά σιγά-σιγά επανέρ-χονταν στο Πατριαρχείο και ο ελληνισmicroός δείχνοντας τον δυναmicroισmicroό του ανακτούσε τα δίκαιά του στη Μακεδονία Κάτι που δεν κατέστη δυνατό microε την Ανατολική Ρωmicroυλία παρά τα συνεχή διαβήmicroατα και τις έντονες διαmicroαρτυρίες του επίσηmicroου ελληνικού κρά-τους στις ευρωπαϊκές δυνάmicroειςΤο 1907 ο αγώνας συνεχίστηκε microε την ίδια ένταση αν και παρουσιάστηκαν κάποιες διαφωνίες ανάmicroεσα στους αρχηγούς των ελληνικών σωmicroάτων αναφορικά microε την πρω-τοβουλία κινήσεων και εξάρτησής τους από τις ελληνικές προξενικές Αρχές Ωστόσο οι διαφωνίες ήρθησαν και τον Απρίλιο του ίδιου έτους εκδηλώθηκε microεγάλη ελληνική επίθεση και ανάκτηση πολλών χωριών παρά τις συνεχείς πιέσεις εκ microέρους των ευρω-παϊκών δυνάmicroεων και της Τουρκίας προς την ελληνική κυβέρνηση για τερmicroατισmicroό των αποστολών ένοπλων σωmicroάτων στη Μακεδονία Οι Βούλγαροι βλέποντας πως οι αναmicroε-τρήσεις microε τα ελληνικά σώmicroατα ήταν ολέθριες γιrsquo αυτούς αρχίζουν τις microεmicroονωmicroένες

Δράση ανέπτυξε και η laquoΕπιτροπή προς ενίσχυσιν της Ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείαςraquo υπό την αιγίδα του Υπουργείου Εξωτερικών microε τους Δ Βικέλα Γ Στρέιτ κά

Ο Στέφανος Δραγούmicroης microέλος της Μακεδονικής Επιτροπής

Ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος Βοδενών προσέφερε microέγιστες υπηρεσίες στην εκπαι-δευτική εξέλιξη της Έδεσσας και της περιοχής της ποικίλη υποστήριξη και σχολεία διδασκάλους προmicroήθεια βιβλίων συνεργασία και σχέσεις microε άλλους συλλόγους και το Εθνικό Πανεπιστήmicroιο σχηmicroατισmicroός συλλογής αρχαιοτήτων διδασκαλία microέσα στον ίδιο τον Σύλλογο της Εθνικής ιστορίας και ιδιαίτερα της Μακεδονικής είναι στοιχεία που αποτελούν microάρτυρες αυτής της προσφοράς του στους κρίσιmicroους εκείνους καιρούς Ο Σύλλογος ανέστειλε ξαφνικά τη λειτουργία του Αιτία αυτής της αναστολής δεν microπορεί παρά να είναι η επέmicroβαση των τουρκικών Αρχών που ενοχλήθηκαν από τις πολλαπλές εθνικές και κοινωνικές δραστηριότητές του

Παιδεία και Εκκλησία κατά τον Μακεδονικό Αγώνα

Δεν υπάρχει καmicroία αmicroφιβολία ότι τουλάχιστον επί τρεις δεκαετίες η παιδεία και η Εκκλησία επιτέλεσαν ένα βασικό έργο υποδοmicroής τονώνοντας το εθνικό φρόνηmicroα του ελληνισmicroού της Μακεδονίας Αυτοί ήταν οι κύριοι παράγοντες που καλλιέργησαν το έδαφος και το έκαναν γόνιmicroο ώστε να microπορέσει εύκολα να φυτρώσει σε αυτό και να αναπτυχθεί ο σπόρος του ένοπλου αγώνα Πέρα όmicroως από την ουσιαστική αυτή προσφορά δεν πρέπει να λησmicroονήσουmicroε και την άmicroεση συmicromicroετοχή των εκπαιδευτικών στον αγώνα γιατί κυρίως οι δάσκαλοι αποτέλεσαν τον πυρήνα των κοmicroιτάτων που οργανώθηκαν τότε και στο τελευταίο ακόmicroη χωριό της Μακεδονίας για την υποδοχή των ένοπλων σωmicroάτων και τη στήριξη της δράσης τους Όταν microε την κήρυξη του νεοτουρκικού συντάγmicroατος έληξε τυπικά η ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα δεκάδες κληρικοί microνηmicroονεύτηκαν στο προσκλητήριο των υπέρ πίστεως και πατρίδος microαρτύρων της περιόδου 1860-1908

Ο Γ Ιωάννου για τον Μακεδονικό Αγώνα

laquoΣτην περίοδο 1904-1908 πασχίζουν να σώσουν τη Μακεδονία στις υπόδουλες περιοχές διάφοροι εντόπιοι οπλαρχηγοί microερικοί από τους οποίους σλαβόφωνοι αλλά ακραιφνείς Έλληνες όπως ο καπετάν Κώτας από τη Ρούλια ο καπετάν Βαγγέλης από το Στρέmicroπενο ο Γκόνος Γιώτας ldquoτο στοιχειό του Βάλτουrdquo από τα Γιαννιτσά ο Λάκης Πύρζας από τη Φλώρινα ο Παύλος Κύρου από το Ανταρτικό ο Δηmicroήτρης Νταλίπης από τον Γάβρο ο Νικοτσάρας από τη Στρώmicroνιτσα ο Μητρούδης από τις Σέρρες ο παπα Πασχάλης από το Λειβαδοχώρι Σερρών και πλήθος άλλων καπεταναίων και οπαδών που έφεραν το βάρος της πρώτης αντίστασης και πλήρωσαν τον βαρύτερο φόρο αίmicroα-τος κι αυτοί και τα χωριά τους Και βέβαια οι εξαίρετοι microητροπολίτες (Γερmicroανός Καραβαγγέλης Χρυσόστοmicroος Καλα-φάτης Ειρηναίος κά)

Οι Βούλγαροι χάνοντας έδα-φος από τις αναmicroετρήσεις microε

Ο Γκόνος Γιώτα οπλάρχηγός από τα Γιαννιτσά

δολοφονικές ενέργειες σε βάρος του ελληνικού πληθυσmicroού Την ίδια εποχή δολοφονεί-ται και ο microεγάλος διώκτης των Ελλήνων ο περιβόητος Μπόρις Σαράφωφ από κάποιον τοπικό βοεβόδα τον Πανίτσα Παράλληλα οι Τούρκοι εγκαινιάζουν νέες microεθόδους πίεσης στον ελληνικό πληθυσmicroό εντείνοντας τους ελέγχους στα ελληνικά χωριά Συγχρόνως απαιτούν από το Πατρι-αρχείο και την ελληνική κυβέρνηση την αντικατάσταση ή τον περιορισmicroό των δρα-στηριοτήτων των microητροπολιτών και των προξένων Παρά τις πιέσεις τα περισσότερα χωριά είχαν επιστρέψει στο Πατριαρχείο οι microάχες microε τους Βούλγαρους κοmicroιτατζήδες τελείωναν νικηφόρες για τους Έλληνες και η κατάσταση περιήλθε υπό τον έλεγχο των Ελλήνων microαχητών

Το τέλος του ένοπλου αγώνα Την ηγεσία της βουλγαρικής οργάνωσης είχε αναλάβει ο Γιάνε Σαντάνσκι αφού προη-γουmicroένως δολοφονήθηκε ο προηγούmicroενος αρχηγός Μπόρις Σαράφωφ Λίγο αργότερα προκλήθηκε νέα διάσπαση στους κόλπους της οργάνωσης όταν σχηmicroατίστηκε αριστερή πτέρυγα microε την ανάπτυξη του σοσιαλιστικού κινήmicroατος στη Βαλκανική Η αριστερή αυτή πτέρυγα αποφάσισε την ίδρυση νέου κόmicromicroατος υπό την ονοmicroασία Εθνικό Οmicroοσπονδιακό Κόmicromicroα ενώ microεταξύ των αρχηγών του ήταν οι Ντίmicroο Χατζηντίmicroωφ Ντ Ντασκάλωφ και Ντίmicroιταρ Βλάχωφ Την περίοδο αυτή οι πολεmicroικές επιχειρήσεις στη Μακεδονία ήταν εντονότερης και microεγαλύτερης κλίmicroακας απrsquo ότι τα προηγούmicroενα χρόνια Τα ελληνικά ένοπλα σώmicroατα

Όλοι αυτοί microαζί microε τον κλήρο τους δασκάλους τους γιατρούς τους επιστήmicroονες τους προξενικούς τους Έλληνες υπαλλήλους και αξιωmicroατούχους microέσα στον τουρκικό κρα-τικό microηχανισmicroό ενθαρρύνουν microε κίνδυνο συχνά της ζωής τους ή της ελευθερίας τους τους πληθυσmicroούς φροντίζουν για όπλα πολεmicroοφόδια τρόφιmicroα ενδυmicroασίες κατάλλη-λες Οι πληθυσmicroοί ξυπνούν οργανώνονται () και φυσικά το εθνικό φρόνηmicroα microέρα microε τη microέρα δένεται microε την πράξη και ανεβαίνει (hellip)raquo

Γ Ιωάννου laquoΟ Μακεδονικός Αγώνας δεν έληξεraquo περ laquoΓΙΑΤΙraquo 1984

Ο συνταγmicroατάρχης Παναγιώτης Δαγκλής ο οποίος ανέλαβε τη

ήταν πολυπληθή και οι επιχειρήσεις όπως ήταν επόmicroενο είχαν πολλαπλασιαστεί Οι Βούλγαροι από την πλευρά τους περιορίζονται σε microεmicroονωmicroένες ενέργειες κυρίως όχι από οργανωmicroένα σώmicroατα αλλά από διάσπαρτες ληστανταρτικές οmicroάδες που δρούσαν σχεδόν ανεξέλεγκτα Οι Τούρκοι διακρίνοντας αυτήν την ένταση στις συγκρούσεις ανάmicroεσα σε Έλληνες και Βούλγαρους για να αντιmicroετωπίσουν την κατάσταση οργανώνουν ένοπλες ειδικές οmicroά-δες στελεχωmicroένες εξολοκλήρου από Αλβανούς microε σκοπό την αποτελεσmicroατική καταδί-ωξη των Ελλήνων και των Βουλγάρων Την ίδια εποχή ξεσπά και microεγάλη διαmicroάχη ανάmicroεσα στους Βούλγαρους καθώς η νέα κυβέρνηση στη Σόφια επανεξετάζει τη στάση της απέναντι στην Τουρκία και δηmicroι-ουργούνται έτσι εσωτερικές τριβές στους κόλπους των οργανώσεων που δρούσαν στη Μακεδονία Μπροστά στη νέα αυτή κατάσταση αλλάζει η πολιτική των Βουλγάρων στο θέmicroα της Μακεδονίας Οι Βούλγαροι προσδοκώντας κάποιες ρυθmicroίσεις από την Ευρώπη ήλπιζαν σε microία ευνοϊκότερη γιrsquo αυτούς λύση ανέστειλαν τη δράση των ένο-πλων σωmicroάτων τους περιmicroένοντας την κατάλληλη στιγmicroή για να προκαλέσουν microια πιο γενικευmicroένη εξέγερση Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσmicroα τη microείωση της έντασης της καταδίωξης των βουλγαρικών σωmicroάτων από τους Τούρκους και εντονότερη καταδίωξη των αντίστοιχων ελληνικώνΟι Έλληνες ενοποίησαν τα ένοπλα σώmicroατα υπό την αρχηγία του συνταγmicroατάρχη Πανα-γιώτη Δαγκλή αύξησαν τον αριθmicroό τους και δρούσαν περισσότερο σε επίπεδο πολιτι-κών δολοφονιών παρά σε επίπεδο συγκρούσεων microε τους Βούλγαρους κοmicroιτατζήδες Κατά το τελευταίο έτος της ένοπλης φάσης στη Μακεδονία παρατηρείται αύξηση της συχνότητας των συγκρούσεων των ελληνικών σωmicroάτων microε τους Τούρκους Αυτό συνέβη γιατί οι Βούλγαροι το διάστηmicroα αυτό είχαν αναδιπλωθεί προσδοκώντας microια γενικευmicroένη εξέγερση στη Μακεδονία microεγαλύτερης έκτασης από αυτή του Ίλιντεν Σκοπός τους ήταν να εκδιώξουν τους Έλληνες αντάρτες από τα πατριαρχικά χωριά και να ανακόψουν τον ανεφοδιασmicroό τους για τον λόγο αυτό ενίσχυσαν τις δυνάmicroεις τους στις περιοχές αυτέςΟ Μακεδονικός Αγώνας έληξε το 1908 microε την επανάσταση των Νεότουρκων στις 11 Ιουνίου 1908 οπότε θεσπίστηκε σύνταγmicroα στην Τουρκία και δόθηκε αmicroνηστία στους αντάρτες οι οποίοι αναγκάστηκαν πλέον να καταθέσουν τα όπλα

Ο απολογισmicroός των θυσιών στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν σκληρός Έχασαν τη ζωή τους 385 αξιωmicroατικοί και πολίτες αρχηγοί οπλαρχηγοί οmicroαδάρχες και οπλίτες καθώς και 255 πράκτορες και όργανά της (hellip) Κατά τους υπολογισmicroούς του Π Γύπαρη (laquoΟ καθρέπτης του Μακεδονικού Αγώναraquo) οι φονευθέντες ένοπλοι αγωνι-στές είναι πάνω από 2000 Μεγάλος είναι και ο αριθmicroός αυτών που δολοφονήθηκαν όπως ιερείς δάσκαλοι προύχοντες χωρικοί άνδρες γυναίκες και παιδιά Ο αριθmicroός τους και στα δύο βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου ανέρχεται σε 1250 Το σώmicroα του Παύλου Γύπαρη

στη Μακεδονία

Το κίνηmicroα των Νεότουρκων

Το 1908 στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία έγινε ένα κίνηmicroα (προνουτσιαmicroέντο) κατά του θεοκρατικού και τυραννικού καθεστώτος του σουλτάνου και ιδίως κατά του Αβδούλ Χαmicroίτ Στην εξουσία ανήλθαν οι Νεότουρκοι οmicroάδα από φιλόδοξους αξιωmicroατούχους και άλλους νέους άντρες που είχαν σπουδάσει στη Γαλλία και στη Γερmicroανία Ήθελαν να επιβάλλουν σύνταγmicroα στην απέραντη επικράτεια διότι θεωρούσαν ότι microε αυτό τον τρόπο θα microπορούσε να εκσυγχρονιστεί η Οθωmicroανική αυτοκρατορία να οργανωθεί και να διοικηθεί καλύτερα Παράλληλα έβλεπαν ότι το διαρκές δυνάmicroωmicroα των υπόδουλων εθνοτήτων και η εξα-σθένιση της αυτοκρατορίας θα την οδηγούσαν σε διάλυση ή διαmicroελισmicroό και επιθυ-microούσαν όσο το δυνατόν να αποτρέψουν αυτή την κατάσταση Τελικά όmicroως επέβαλαν ακραίες τάσεις και καταπίεση προκειmicroένου να επιτύχουν την εξαφάνιση των υπό-δουλων εθνοτήτων τις οποίες θεωρούσαν microία από τις σηmicroαντικότερες απειλές για το οθωmicroανικό κράτος Μόλις οι Νεότουρκοι σταθεροποίησαν την εξουσία τους σκέφτηκαν ότι αν εφάρmicroοζαν τις ιδέες που είχαν διακηρύξει οι φιλελεύθεροι Νεότουρκοι όλοι όσοι ζούσαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό θα αναπτύσσονταν θα αποκτούσαν οικονοmicroική ισχύ και αργά ή γρήγορα θα ζητούσαν την αυτοδιάθεσή τους Γιrsaquo αυτόν τον λόγο αποφάσισαν να λύσουν το πρόβληmicroα τον βίαιο εξισλαmicroισmicroό ή την εξόντωση Ο Μεχmicroέτ Τααλάτ πασάς στις 10 Αυγούστου 1910 έκανε δηmicroόσια γνωστές αυτές τις

Φωτογραφία ένοπλου σώmicroατος τον Ιούλιο του 1908

Ο απολογισmicroός των θυσιών στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν σκληρός Έχασαν τη ζωή τους 385 αξιωmicroατικοί και πολίτες αρχηγοί οπλαρχηγοί οmicroαδάρχες και οπλίτες καθώς και 255 πράκτορες και όργανά της (hellip) Κατά τους υπολογισmicroούς του Π Γύπαρη (laquoΟ καθρέπτης του Μακεδονικού Αγώναraquo) οι φονευθέντες ένοπλοι αγωνι-στές είναι πάνω από 2000 Μεγάλος είναι και ο αριθmicroός αυτών που δολοφονήθηκαν όπως ιερείς δάσκαλοι προύχοντες χωρικοί άνδρες γυναίκες και παιδιά Ο αριθmicroός τους και στα δύο βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου ανέρχεται σε 1250 Το σώmicroα του Παύλου Γύπαρη

στη Μακεδονία

Το κίνηmicroα των Νεότουρκων

Το 1908 στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία έγινε ένα κίνηmicroα (προνουτσιαmicroέντο) κατά του θεοκρατικού και τυραννικού καθεστώτος του σουλτάνου και ιδίως κατά του Αβδούλ Χαmicroίτ Στην εξουσία ανήλθαν οι Νεότουρκοι οmicroάδα από φιλόδοξους αξιωmicroατούχους και άλλους νέους άντρες που είχαν σπουδάσει στη Γαλλία και στη Γερmicroανία Ήθελαν να επιβάλλουν σύνταγmicroα στην απέραντη επικράτεια διότι θεωρούσαν ότι microε αυτό τον τρόπο θα microπορούσε να εκσυγχρονιστεί η Οθωmicroανική αυτοκρατορία να οργανωθεί και να διοικηθεί καλύτερα Παράλληλα έβλεπαν ότι το διαρκές δυνάmicroωmicroα των υπόδουλων εθνοτήτων και η εξα-σθένιση της αυτοκρατορίας θα την οδηγούσαν σε διάλυση ή διαmicroελισmicroό και επιθυ-microούσαν όσο το δυνατόν να αποτρέψουν αυτή την κατάσταση Τελικά όmicroως επέβαλαν ακραίες τάσεις και καταπίεση προκειmicroένου να επιτύχουν την εξαφάνιση των υπό-δουλων εθνοτήτων τις οποίες θεωρούσαν microία από τις σηmicroαντικότερες απειλές για το οθωmicroανικό κράτος Μόλις οι Νεότουρκοι σταθεροποίησαν την εξουσία τους σκέφτηκαν ότι αν εφάρmicroοζαν τις ιδέες που είχαν διακηρύξει οι φιλελεύθεροι Νεότουρκοι όλοι όσοι ζούσαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό θα αναπτύσσονταν θα αποκτούσαν οικονοmicroική ισχύ και αργά ή γρήγορα θα ζητούσαν την αυτοδιάθεσή τους Γιrsaquo αυτόν τον λόγο αποφάσισαν να λύσουν το πρόβληmicroα τον βίαιο εξισλαmicroισmicroό ή την εξόντωση Ο Μεχmicroέτ Τααλάτ πασάς στις 10 Αυγούστου 1910 έκανε δηmicroόσια γνωστές αυτές τις

Φωτογραφία ένοπλου σώmicroατος τον Ιούλιο του 1908

αποφάσεις των Νεότουρκων οι οποίες εφαρmicroόστηκαν πιστά Τα σχέδιο εξόντωσης όλων όσοι δεν ήταν Τούρκοι ή microουσουλmicroάνοι ξεκίνησε microε τη σχεδόν microαζική εξαφάνιση και δολοφονία των πιο σηmicroαντικών προσωπικοτήτων των χριστιανικών κοινοτήτων Στις 11 Οκτωβρίου 1911 δολοφονήθηκε ο επίσκοπος Γρεβενών Αιmicroιλιανός

Ο Τύπος και η λογοτεχνία την εποχή του Μακεδονικού Αγώνα

Τον ένοπλο Μακεδονικό Αγώνα καλύπτουν οι εφηmicroερίδες laquoΑλήθειαraquo και laquoΦάρος της Θεσσαλονίκηςraquo Αξιοσηmicroείωτη είναι η παρουσία και προσφορά του καλλιτεχνικού περιοδικού laquoΑριστοτέληςraquo Δηmicroοσιεύουν πατριωτικά κείmicroενα και ειδήσεις από τις microάχες που δίνονταν στα βουνά της Μακεδονίας δεχόmicroενες τις πιέσεις και τη λογοκρισία των Τούρκων οι οποίοι ενοχληmicroένοι microε τον πατριωτικό τους ρόλο ασκούν συνεχώς πιέσεις Αναφορικά microε τις εκδόσεις βιβλίων η κίνηση είναι λίγη και αφορά αποκλειστικά την ποίηση Αυτοί που έmicroειναν στην ιστορία ως οι λογοτέχνες που κράτησαν ζωντανό τον Μακεδονικό Αγώνα ήταν ο Γεώργιος Μόδης και η Πηνελόπη Δέλτα Ο Μόδης που πολέmicroησε ο ίδιος ως Μακεδονοmicroάχος από το ελληνικότατο Μοναστήρι δηmicroοσιεύει το πρώτο του διήγηmicroα περιγράφοντας τα επιτεύγmicroατα αλλά και τη γεmicroάτη από κακουχίες ζωή των αγωνιστών Δεν αναφέρεται microόνο σε αυτούς που κρατούσαν όπλα αλλά και σε αυτούς που από τη θέση του εκπαιδευτικού του ιερέα έδιναν καθηmicroερινά τη microάχη ενάντια στις πιέσεις και στη τροmicroοκρατία των εξαρχικών Βουλγάρων Από την πλευρά της η Πηνελόπη Δέλτα έχοντας ως πρώτη ύλη τα αποmicroνηmicroονεύmicroατα των Μακεδονοmicroάχων εmicroπνευσmicroένη από τον ηρωισmicroό τους κατέγραψε τους πόθους και τις ελπίδες του ελληνισmicroού Τα πιο γνωστά βιβλία της laquoΣτα microυστικά του βάλτουraquo και ο laquoΜάγγαςraquo αποτελούν αριστουργήmicroατα της ελληνικής λογοτεχνίας Αλλά και στον τοmicroέα της ποίησης οι ποιητές Αλέξανδρος Σάλτας και Κωστής Στα-microατόπουλος έδωσαν το δικό τους πατριωτικό τόνο σε microια εποχή που ελληνισmicroός

Το εξώφυλλο της παλιάς έκδο-σης του βιβλίου laquoΣτα Μυστικά

αγωνιζόταν για τα δίκαιά του Αξιοσηmicroείωτη ήταν και η προσφορά του νεαρού τότε microουσικού Αιmicroίλιου Ριάδη που δηmicroοσιεύει ποιήmicroατα στο laquoΗmicroερολόγιο του Σκόκουraquo και αργότερα στο laquoΜακεδονικό Ηmicroερολόγιοraquo των Αθηνών Τις αποτυπώσεις και τις διαθλάσεις του Μακεδονικού Αγώνα στη νεοελληνική πεζο-γραφία ανθολογεί στο βιβλίο της που κυκλοφόρησε το 2004 η Βικτώρια Χατζηγεωρ-γίου-Χασιώτη που εκτός από τα κλασικά πλέον κείmicroενα του Ίωνα Δραγούmicroη της Πηνελόπης Δέλτα και του Γεώργιου Μόδη παραθέτει αποσπάσmicroατα και από άλλους συγγραφείς όπως οι Τ Αθανασιάδης Θ Πετσάλης-Διοmicroήδης Γ Δέλιος Ρ Παπαδηmicroη-τρίου Θ Χ Σαmicroαρά Ν Μπακόλας Π Θεοδωρίδης κά

Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασmicroα από τις laquoΜακεδονικές ιστορίεςraquo του Γ Μόδη laquoΉmicroουν (το 1905) δεκαοχτώ χρόνων Είχαmicroε microεγαλώσει microέσα στη βαριά ατmicroόσφαιρα των Μακεδονικών Εσπερινών Η πατρίδα microας ήταν ο κρατήρας του microακεδονικού ηφαι-στείου Μέσα στο Μοναστήρι και ολόγυρα απrsquo αυτό ο Μακεδονικός Αγώνας είχε πάρει τη βιαιότερη έκφράσή του Όλες οι εθνότητες και οι προπαγάνδες της βαλκανικής Βαβέλ αγωνίζονταν microε κάθε θεmicroιτό και προπαντός αθέmicroιτο microέσο να κατακτήσουν έδαφος και να γίνουν πλουσιότε-ρες κατά ένα χωριό microια ενορία ή απλώς ένα άτοmicroο Βούλγαροι Ρωmicroούνοι Αλβανοί είχαν κάmicroει Ιερή Συmicromicroαχία που προστάτευαν τα Προξενεία microερικών Μεγάλων Δυνά-microεων καθώς και οι Ιεραποστολές των Φράγκων και των Αmicroερικανών Εναντίον των εmicroείς είχαmicroε τη σκιώδη τότε βοήθεια της σερβικής προπαγάνδας που ήταν ένα πιόνι στα χέρια microας απέναντι του βουλγαρισmicroού σε αντιστάθmicroισmicroα της προστασίας που εκείνος επιδαψίλευσε εις βάρος microας σε Ρωmicroούνους και Αλβανούς Πάνω δε απrsquo όλους microας έστεκε βλοσυρός και αγέρωχος ο Τούρκος που δεν φαινόταν να έχει καmicroιά διάθεση να τινάξει τα πέταλα και νrsquo αφήσει την κληρονοmicroιά για τη οποία προκαταβολικά αλληλοσφάζονταν οι επίδοξοι κληρονόmicroοι του (hellip) Κατάφερνε microrsquo αξιέπαινη ισότητα και δικαιοσύνη τη microάστιγα στα νώτα άλλοτε των Ελλήνων και άλλοτε των Βουλγάρων Ήταν γενικά microια αδιάκοπη εmicroπόλεmicroη κατάσταση ένας άγριος πόλεmicroος όλων εναντίον όλων που ούτε φιλία και συγγένεια εγνώριζε ούτε

έκανε διάκριση των όπλων που χρησιmicroοποιούσε Δολοφονίες εmicroπρησmicroοί προδοσίες του ήσαν εξίσου αγαπητές Και φυσικά δεν είναι παράξενο αν microέσα στην ατmicroόσφαιρα εκείνη εmicroείς που microόλις τότε microπαίναmicroε στην άνοιξη του βίου microας είχαmicroε εmicroποτιστεί microε τον φανατισmicroό παλαιών θρησκοmicroανών κιrsquo είmicroαστε ικανοί αν όλοι οι microη φιλέλληνες βάρβαροι είχαν ένα λαιmicroό να τον κόψουmicroεhellipraquo

Ο Δ Ευρυγένης για τον Μακεδονικό Αγώνα

laquoΓια τη δικιά microας γενιάraquo γράφει το 1960 ο Δ Ευρυγένης laquoο Μακεδονικός Αγώνας υπήρξε microία σελίδα της ιστορίας microας σκεπασmicroένη microε την αχλύ του θρύλου και της άγνοιας Του θρύλου που ξεπηδώντας από τα laquoΜυστικά του Βάλτουraquo της Πηνελόπης Δέλτα συνάρπασε τον εφηβικό microας νου Και της άγνοιάς microας καθώς το microάθηmicroα της ιστορίας στη σχολική παράδοση αλλά και στα σχετικά βιβλία ποτέ δεν έφθασε έως τα κρίσιmicroα χρόνια του 1900 Όσα έτυχε να ακούσουmicroε για τον Μακεδονικό Αγώνα δεν ήταν παρά φευγάτες κι ασύν-δετες νύξεις που ελάχιστα βέβαια συmicroπλήρωνε στο νου microας η θέα των Μακεδονοmicroά-χων στις παρελάσεις των εθνικών επετείων (hellip)Απλωmicroένος ο Αγώνας σε microια οκταετία περίπου χωρίς εντυπωσιακή έναρξη ή λήξη δεν συνδέθηκε microε microια ηmicroεροmicroηνία δεν απέκτησε ποτέ microια επέτειο ώστε να βρει και τυπικά τη θέση του στον εθνικό κατάλογο (hellip) Οι νεότεροι παραλείψαmicroε να σταθούmicroε όσο έπρεπε εmicroπρός στη microεγάλη αυτή πράξη που λέγεται Μακεδονικός Αγώνraquo

Το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη στε-

έκανε διάκριση των όπλων που χρησιmicroοποιούσε Δολοφονίες εmicroπρησmicroοί προδοσίες του ήσαν εξίσου αγαπητές Και φυσικά δεν είναι παράξενο αν microέσα στην ατmicroόσφαιρα εκείνη εmicroείς που microόλις τότε microπαίναmicroε στην άνοιξη του βίου microας είχαmicroε εmicroποτιστεί microε τον φανατισmicroό παλαιών θρησκοmicroανών κιrsquo είmicroαστε ικανοί αν όλοι οι microη φιλέλληνες βάρβαροι είχαν ένα λαιmicroό να τον κόψουmicroεhellipraquo

Ο Δ Ευρυγένης για τον Μακεδονικό Αγώνα

laquoΓια τη δικιά microας γενιάraquo γράφει το 1960 ο Δ Ευρυγένης laquoο Μακεδονικός Αγώνας υπήρξε microία σελίδα της ιστορίας microας σκεπασmicroένη microε την αχλύ του θρύλου και της άγνοιας Του θρύλου που ξεπηδώντας από τα laquoΜυστικά του Βάλτουraquo της Πηνελόπης Δέλτα συνάρπασε τον εφηβικό microας νου Και της άγνοιάς microας καθώς το microάθηmicroα της ιστορίας στη σχολική παράδοση αλλά και στα σχετικά βιβλία ποτέ δεν έφθασε έως τα κρίσιmicroα χρόνια του 1900 Όσα έτυχε να ακούσουmicroε για τον Μακεδονικό Αγώνα δεν ήταν παρά φευγάτες κι ασύν-δετες νύξεις που ελάχιστα βέβαια συmicroπλήρωνε στο νου microας η θέα των Μακεδονοmicroά-χων στις παρελάσεις των εθνικών επετείων (hellip)Απλωmicroένος ο Αγώνας σε microια οκταετία περίπου χωρίς εντυπωσιακή έναρξη ή λήξη δεν συνδέθηκε microε microια ηmicroεροmicroηνία δεν απέκτησε ποτέ microια επέτειο ώστε να βρει και τυπικά τη θέση του στον εθνικό κατάλογο (hellip) Οι νεότεροι παραλείψαmicroε να σταθούmicroε όσο έπρεπε εmicroπρός στη microεγάλη αυτή πράξη που λέγεται Μακεδονικός Αγώνraquo

Το Μουσείο του Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη στε-