ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΘΕΣΜΟΙ - ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗ ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Η Πρώιmicroη Βυζαντινή περίοδος αναmicroφισβήτητα υπήρξε η πιο σηmicroαντική περίοδος της βυζαντινής ιστορίας καθώς είναι η εποχή που κλείνει το κεφάλαιο της αρχαιότητας ενσωmicroατώνεται ο χριστιανισmicroός στην ελληνορωmicroαϊκή παράδοση ενώ παράλληλα κα-θορίζεται και οριοθετείται το ορθόδοξο δόγmicroα Είναι δύσκολο να βρεθεί θεσmicroός ή ιδέα σε ολόκληρη τη microετέπειτα βυζαντινή ιστορία που να microην έχει την αφετηρία του σε αυτή την πρώιmicroη περίοδοΩστόσο στη Μεσοβυζαντινή περίοδο λόγω της απώλειας των περιφερειακών επαρ-χιών Αιγύπτου και Συρίας και τη συνακόλουθη οικονοmicroική κρίση η αυτοκρατορία κατόρθωσε να ανταποκριθεί δηmicroιουργικά στην πρόκληση αυτή και να βγει από τη στενωπό microεταβάλλοντας τις κρατικές διοικητικές δηmicroοσιονοmicroικές και οικονοmicroικές της δοmicroές Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαmicroε ότι η αυτοκρατορία microεταmicroορφώθηκε πλήρως και απέκτησε ιδιαίτερη φυσιογνωmicroία και ύπαρξη Παράλληλα προάγεται η ιδεολογική και πολιτική συνοχή του βυζαντινού κράτους αν και από εθνολογικής και θρησκευτικής πλευράς διατηρείται η πολυmicroορφία και η πανσπερmicroία του καθώς παρά τον ακρωτηριασmicroό του από Αβαροσλάβους Βουλγάρους Νορmicroανδούς Άραβες και άλλους λαούς παραmicroένει ακόmicroη microια πολυπολιτισmicroική αυτοκρατορία Από πολιτειακής άποψης το Βυζάντιο πρέπει να θεωρείται πλέον ένα συγκεντρωτικό κράτος microε απόλυτη microοναρχία στηριγmicroένη στην αριστοκρατία της γης και στην Εκκλη-σία Ο κρατικός microηχανισmicroός στρατιωτικοποιείται ιδιαίτερα microετά την εφαρmicroογή του συστήmicroατος των θεmicroάτων Σε αυτή την περίοδο τα λατινικά έπαψαν να οmicroιλούνται και τα ελληνικά έγιναν η επίσηmicroη γλώσσα της αυτοκρατορίας καθώς εισάγεται ελληνική στρατιωτική ορολογία και κόβονται τα πρώτα χάλκινα νοmicroίσmicroατα microε ελληνική επιγρα-φή Ουσιαστικά συνέβη το εξής οξύmicroωρο παρά την πολεmicroική που εξαπολύθηκε κατά των παλιών παραδόσεων και θρησκειών microηδέ της ελληνικής εξαιρουmicroένης βλέπουmicroε

Απιόσχηmicroο κόσmicroηmicroα του 11ου αιώνα από χρυσό δεmicroένο microε

να εντάσσονται τελικά στον ελληνικό πολιτισmicroό και να συγχωνεύονται λιγότερο ή περισσότερο ισόρροπα η ρωmicroαϊκή παράδοση που όmicroως αρχίζει να υποχωρεί η χρι-στιανική oρθοδοξία η οποία διαχωρίζει τον εαυτό της σταδιακά από τον δυτικό χρι-στιανισmicroό microε αποκορύφωmicroα το οριστικό Σχίσmicroα του 1054 και τέλος πολλά ανατολικά στοιχεία λόγω της γειτονίας ειρηνικής ή εmicroπόλεmicroης microε το Ισλάmicro κατά κύριο λόγο

Πολίτευmicroα - Ο αυτοκράτοραςΣτη Μέση Βυζαντινή περίοδο δεν βλέπουmicroε σηmicroαντικές αλλαγές στο πολίτευmicroα και τη λειτουργία των πολιτικών οργάνων ενώ και η πολιτική θεωρία εξελίσσεται microε αργούς ρυθmicroούς Παραmicroένει το ιδεώδες της οικουmicroενικότητας αλλά αυτό ως αναγκαία προϋ-πόθεση για τη διαφύλαξη και διάδοση του χριστιανισmicroού Ο αυτοκράτορας ως κεφαλή του πολιτειακού οργανισmicroού θεωρείται πηγή και φορέας κάθε εξουσίας Για να αποκτηθεί η αυτοκρατορική του ιδιότητα έπρεπε να γίνει η αναγόρευση δηλαδή η αναφώνησή του από τα αρmicroόδια πολιτειακά όργανα σύmicroφω-να microε το επίσηmicroο τυπικό Η ανύψωση στην ασπίδα εξέλιπε κατά την περίοδο αυτή προφανώς διότι συνδεόταν microε το ειδωλολατρικό ρωmicroαϊκό παρελθόν Αντίθετα καθιε-ρώθηκε ως ξεχωριστή τελετή η στέψις η περιβολή δηλαδή του νέου ηγεmicroόνα microε τη χλαmicroύδα και το διάδηmicroα (το στεφάνι ή αλλιώς στέmicromicroα) από τον πατριάρχη Συνήθως η στέψις λάmicroβανε χώρα στην Αγία Σοφία και ήταν microια πανηγυρική τελετή στην οποία συmicromicroετείχαν τα microέλη της βασιλικής οικογένειας της συγκλήτου των ταγmicroάτων του στρατού των δήmicroων και του λαού και φυσικά του πατριάρχη ο οποίος θα ευλογού-σε τα αυτοκρατορικά σύmicroβολα και θα τοποθετούσε το στέmicromicroα στο κεφάλι του νέου ηγεmicroόνα Πολλοί αυτοκράτορες για να προλάβουν αmicroφισβητήσεις της διαδοχής τους προτι-microούσαν να αναδεικνύουν σε συναυτοκράτορα τον πρωτότοκο γιο τους ακόmicroα και αν αυτός ήταν νήπιο Η αναγόρευση αυτή του συναυτοκράτορα γινόταν επίσης microε microια τελετή παρουσία του πατριάρχη που είχε επίσης την ονοmicroασία στέψις και συνήθως γινόταν σε κάποια microεγάλη γιορτή (Χριστούγεννα Πάσχα Πεντηκοστή) Έτσι γεννήθη-κε ο θεσmicroός της συmicroβασιλείας και συχνά όταν ο νέος αυτοκράτορας είχε καταλάβει τον θρόνο microε βίαιο τρόπο έκανε συmicroβασιλείς του αρκετά microέλη της οικογένειάς του (Βασίλειος Αrsquo Ρωmicroανός Αrsquo) Η έλλειψη νοmicroοθετικού πλαισίου που να ρυθmicroίζει τη δια-

Η αυτοκρατορική περιβολή των ηγεmicroόνων της Μέσης Βυζα-

δοχή ασφαλώς αιτιολογεί τις θεσmicroικές αυτές microεταβολές αν και πρέπει να τονίσουmicroε ότι οι συmicroβασιλείς ήταν ανήλικοι τη στιγmicroή της ανάδειξής τους και για πολλά χρόνια microετά και συνεπώς δεν microπορούσαν να ασκήσουν πραγmicroατικά την εξουσίαΤην επιmicroέλεια της τελετής αναγόρευσης του νέου microονάρχη υπό κανονικές συνθήκες όταν δηλαδή επρόκειτο για οmicroαλή διαδοχή κάτι όχι και τόσο συνηθισmicroένο είχε ο πατρίκιος και δοmicroέστικος των σχολών ή ο πατρίκιος και δοmicroέστικος του δρόmicroου ή ο έπαρχος (δήmicroαρχος) της πόλης Αν επρόκειτο για ανταπαιτητή φυσικά εκείνοι που τον υποστήριξαν και τον βοήθησαν να ανέβει στον θρόνο αναλάmicroβαναν να αναφωνή-σουν και το όνοmicroά του επισπεύδοντας όσο ήταν δυνατόν και την τελετή της στέψης για ευνόητους λόγους

Ο laquomicroαγικόςraquo θρόνος του Βυζαντινού αυτοκράτορα

Ο Λιουτπράνδος επίσκοπος Κρεmicroόνας σε αναφορά του microετά την πρώτη του διπλωmicroα-τική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη στα χρόνια του Κωνσταντίνου Πορφυρογέννη-του (949) δίνει την ακόλουθη εντυπωσιακή περιγραφή από το παλάτι της Μαγναύρας που αφορά microια σειρά αυτόmicroατων microηχανισmicroών στην αίθουσα υποδοχής των ξένων πρε-σβευτών microε στόχο τον εντυπωσιασmicroό τους και θεωρείται ότι αποτελούν επινοήσεις του διάσηmicroου Λέοντα του Μαθηmicroατικού ή Φιλόσοφου (πέθ 869) που εmicroπνεύστηκε από τις εφευρέσεις του microηχανικού των ελληνιστικών χρόνων του Ήρωνος από την Αλεξάνδρεια laquoΜπροστά στο κάθισmicroα ήταν ένα microπρούτζινο αλλά επιχρυσωmicroένο δέντρο τα κλαδιά του οποίου ήταν γεmicroάτα microε επίσης microπρούτζινα κι επιχρυσωmicroένα πουλιά δια-φόρων ειδών που κελαηδούσαν το καθένα microε τον τρόπο του Ο θρόνος του αυτοκράτορα ήταν τοποθετηmicroένος microε τόση δεξιοτεχνία που σε microια στιγmicroή φαινόταν να στέκεται επάνω στο πάτωmicroα και αmicroέσως microετά ψηλά και ύστερα ακόmicroη πιο microεγαλοπρεπής Τον φρουρούσαν που λέει ο λόγος δύο τεράστια λιοντάρια δεν ξέρω αν ήταν microπρούτζινα ή ξύλινα αλλά καλυmicromicroένα microε χρυσάφι που χτυπούν την ουρά τους χάmicroω ανοίγουν το στόmicroα τους και βρυχώνται κουνώντας τις γλώσσες τους Σε αυτό το σπίτι λοιπόν microε οδήγησαν στις πλάτες δύο ευνούχων ενώπιον του αυτοκράτορα Παρόλο που microε την άφιξή microου τα δύο λιοντάρια βρυχήθηκαν και τα πουλιά κελάηδησαν το καθένα ανάλογα microε το είδος του δεν microε κατέλαβε ούτε φόβος ούτε θαυmicroασmicroός

Εξωτερική άποψη εισόδου που πιστεύεται πως ανήκε στο περί-

ΤίτλοςΤην εποχή αυτή αντικαθίσταται ο παλαιότερος χαιρετισmicroός που τον αποκαλούσε αύ-γουστο (auguste tu vincas = αύγουστε συ νικάς) microε τη γνωστή φράση του τάδε βασι-λέως πολλά τα έτη Πράγmicroατι ήδη από τον Ηράκλειο Αrsquo είχε εγκαταλειφθεί η λατινική ονοmicroασία imperator caesar augustus και είχε υιοθετηθεί η ελληνική βασιλεύς ενώ όταν πρόκειται για ηγεmicroόνα ξένου κράτους χρησιmicroοποιείτο ο όρος rex ρηξ Από τις αρχές του 9ου αιώνα χρησιmicroοποιείται συστηmicroατικά ο τίτλος βασιλεύς Ρω-microαίων κυρίως ως απάντηση στις αξιώσεις οικουmicroενικότητας του Φράγκου ηγεmicroό-να Καρλοmicroάγνου (768-814) ως συνεχιστή της ρωmicroαϊκής αυτοκρατορικής ιδέας ενώ έχουν βρεθεί επιγραφές που βεβαιώνουν ότι κατά τον 9ο αιώνα κατά περίπτωση επα-νέρχεται και ο τίτλος αυτοκράτωρ που οριστικοποιείται στα χρόνια της microακεδονικής δυναστείας Σύmicroφωνα microε τη βυζαντινή αντίληψη στην κορυφή της πυραmicroίδας των λαών εθνών και ηγεmicroόνων της οικουmicroένης βρίσκεται ο βασιλεύς Ρωmicroαίων δηλαδή ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Η ιδέα αυτή θα παραmicroείνει άθικτη έως το 1204 οπότε δέχεται ένα ισχυρό πλήγmicroα λόγω της λατινικής κατάληψης της Κωνσταντινούπολης γεγονός όmicroως που δεν στάθηκε ικανό σε πείσmicroα της πραγmicroατικότητας να κάmicroψει την αυτοκρατορική έπαρση έως το τέλος της ζωής του βυζαντινού κράτους Επίσης σε επίσηmicroα πολιτικά κείmicroενα από τον 10ο αιώνα απαντά και ο όρος Ρωmicroανία για το κράτος ενώ για τον πολίτη ο όρος Ρωmicroαίος ο οποίος αναφέρεται αποκλειστικά στους Έλληνες και στους εξελληνισmicroένους πληθυσmicroούς που αφοmicroοιώθηκαν πολιτισmicroικά όχι όmicroως και στις ξένες εθνότητες χριστιανικές και microη που εγκαταστάθηκαν στα

διότι microου τα είχε προαναγγείλει κάποιος που όλα αυτά τα γνώριζε πολύ καλά Ξάπλωσα microπρούmicroυτα τρεις φορές και προσκύνησα τον αυτοκράτορα Σήκωσα το κεφάλι microου κι εκείνος που πριν είχα δει να κάθεται κάπως πιο ψηλά από το δάπεδο τον είδα τώρα να φορά άλλα ρούχα και να στέκεται κοντά στο ταβάνι Δεν microπόρεσα να καταλάβω πώς συνέβαινε αυτό παρά microόνον πως τον ανύψωσε microέχρι εκεί πάνω κάποιο εργαλείοraquo (laquoΛιουτπράνδος της Κρεmicroώνας Πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη του Νικηφόρου Φωκάraquo microτφρ Δ Δεληολάνης εκδ Στοχαστής Αθήνα 1997-98)

Στην κορυφή της εθνολογικής πυραmicroίδας της Μεσοβυζα-

εδάφη της αυτοκρατορίας έγιναν υπήκοοι του Βυζαντίου στρατεύονταν πλήρωναν τους φόρους που τους αναλογούσαν αλλά διατήρησαν την εθνική τους οmicroοιογένεια και ταυτότητα (Αρmicroένιοι Βούλγαροι Σλάβοι) Επιπλέον δειλά-δειλά επανέρχεται σε χρήση το microιαρό έως τότε όνοmicroα Έλλην Ελληνίς όπως φαίνεται στην ιστοριογραφία του 10ου αιώνα πχ ο Κωνσταντίνος Ζ΄ microιλά για laquoελληνίδες πόλεις και Ελλήνων άποικοιraquo όταν αναφέρεται στο θέmicroα της Παφλαγονίας και στις κυριότερες πόλεις του (Σινώπη Αmicroάσεια Αmicroισό) ενώ το laquoκαλούmicroενον θέmicroα Χαλδίας και ηhellipΤραπεζούς Ελλήνων εισίν αποικίαιraquo Βεβαίως οι αυτοκράτορες της Δύσης ήδη από τις αρχές του 10ου αιώνα αποκα-λούν τον Βυζαντινό αυτοκράτορα imperatorem Constantinopolitanum ή κάποτε και

Σεβασmicroός προς τη σύγκλητο

Ο πατριάρχης και τα microέλη της Ζrsquo Οικουmicroενικής Συνόδου απευθύνουν τις ευχές και τον χαιρετισmicroό τους προς τη σύγκλητο ενώ ο πάπας Νικόλαος Αrsquo σε επιστολή του Ad senatores Constantinopolitanos παρακαλεί τη σύγκλητο να ταχθεί υπέρ του Ιγνατίου στη διαmicroάχη του microε το Φώτιο Ο Φώτιος πάλι από τη microεριά του απευθύνεται στον αυτο-κράτορα Μιχαήλ Γrsquo κάνοντας λόγο περί laquoαιδεσίmicroου (σεβαστής) και ιεράς συγκλήτουraquo ενώ τον ίδιο σεβασmicroό για τη σύγκλητο βλέπουmicroε στη στιχοmicroυθία του αυτοκράτορα Θεόφιλου microε τον επίσκοπο Θεόδωρο όταν ο τελευταίος τον ρώτησε laquoγια ποιον λοιπόν βασιλεύειςraquo όπως microεταφέρει ο βυζαντινός χρονικογράφος laquoαιδεσθείς (σεβόmicroενος) ουν ο βασιλεύς την σύγκλητονraquo είπε laquoένεκα αληθείας και πραότητος και δικαιοσύνηςraquo οπότε έρχεται η laquoφαρmicroακερήraquo απάντηση του επισκόπου laquoκαι ποια δικαιοσύνη υπάρχει σε σένα όταν έδωσες ενυπόγραφα τον λόγο σου στον Αλέξιο για χάρη microου και δεν τον τήρησεςraquo Ο Αλέξιος ειρήσθω εν παρόδω ήταν σηmicroαντικός Αρmicroένιος αξιωmicroατικός και γαmicroπρός του Θεόφιλου καθώς είχε παντρευτεί την κόρη του Μαρία τον οποίο πράγmicroατι ο Θεό-φιλος κορόιδεψε διότι τον διόρισε δούκα Σικελίας αλλά σύντοmicroα microετάνιωσε και τον ανακάλεσε Η laquoδιαπλοκήraquo θρησκευτικής και πολιτικής εξουσίας που επίσης απηχεί η στιχοmicroυθία ασφαλώς πέραν πάσης αmicroφιβολίας (Αικ Χριστοφιλοπούλου laquoΤο Πολίτευmicroα και οι Θεσmicroοί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίαςraquo 324-1204 σ 88)

Graecorum ορολογία που απηχεί τη διεκδίκηση για τον εαυτό τους της νοmicroιmicroότη-τας του ρωmicroαϊκού αυτοκρατορικού τίτλου και παράλληλα την αmicroφισβήτηση των Βυ-ζαντινών ως των ηγεmicroόνων ενός ενιαίου κόσmicroου Έτσι και αλλιώς ο όρος Γραικός (Graecus) και το παράγωγό του Γραικύλος είχε λάβει αρνητική σηmicroασία και σήmicroαινε τον υπηρέτη των Λατίνων αλλά ακόmicroα και τον αποστάτη ή τον σχισmicroατικό (Graeci schismatici) λόγω ελληνικής καταγωγής

Πολιτειακοί παράγοντες - ΣύγκλητοςΣτα χρόνια των διαδόχων του Ηράκλειου η σύγκλητος έχει ουσιαστική συmicromicroετοχή στα πολιτικά γεγονότα Μολονότι ο ρόλος της συγκλήτου ήταν microηδαmicroινός στα χρόνια αυταρχικών βασιλέων ωστόσο υπήρξαν φορές που ο ρόλος της ήταν ρυθmicroιστικός υπαγορεύοντας τη θέλησή της σε αυτοκράτορες ή ανεβάζοντας αυτοκράτορες της αρεσκείας της Με την πάροδο του χρόνου η σηmicroασία της όπως και των βουλευτηρίων διαρκώς περιοριζόταν έως ότου ο Λέων ΣΤrsquo microε microία σειρά Νεαρών της αφαίρεσε κάθε αρmicroοδιότητα χωρίς να την καταργήσει ως σώmicroα στο οποίο microάλιστα συmicromicroετείχαν και διακεκριmicroένοι πολίτες Η σύγκλητος ήρθε στο πολιτικό προσκήνιο στα χρόνια των διαδόχων της Μακεδονικής δυναστείας (αrsquo microισό 11ου αιώνα) ενώ πολλοί αυτοκράτορες τη χρησιmicroοποίησαν σε αποστολές δευτερεύουσας σηmicroασίας

ΔήmicroοιΤην πολιτική αποδυνάmicroωση των δήmicroων στα χρόνια του Ηράκλειου φαίνεται ότι ακο-λουθεί ανάκαmicroψη κατά την περίοδο της αναρχίας (695-717) καθώς έχουmicroε ορισmicroένες πληροφορίες ότι ο δήmicroος των Βενέτων συνέβαλε στην επικράτηση του σφετεριστή του θρόνου Λεόντιου (695) ενώ ο δήmicroος των Πρασίνων λίγα χρόνια αργότερα (698) στην επικράτηση ενός άλλου ανταπαιτητή του Τιβέριου Βrsquo Αψίmicroαρου Γενικότερα πά-ντως στη microέση περίοδο δεν υπάρχουν οι ταραχώδεις εκδηλώσεις και η αναmicroόχλευση πολιτικών παθών όπως έκαναν οι δήmicroοι στην πρώιmicroη εποχή αντίθετα microε έναν ειρη-νικό τρόπο κατά τις αυλικές τελετές και τις δηmicroόσιες εmicroφανίσεις του αυτοκράτορα καθιερώνεται η ακταλογία των δήmicroων ή άκτα (βασιλίκια) δηλαδή ευχές και αναφω-νήσεις του βασιλέως στις οποίες οι άλλοτε αντίπαλοι της κρατικής εξουσίας δήmicroοι

Τmicroήmicroα εικονογραφηmicroένου παπύρου από την Αντινόη στον

Graecorum ορολογία που απηχεί τη διεκδίκηση για τον εαυτό τους της νοmicroιmicroότη-τας του ρωmicroαϊκού αυτοκρατορικού τίτλου και παράλληλα την αmicroφισβήτηση των Βυ-ζαντινών ως των ηγεmicroόνων ενός ενιαίου κόσmicroου Έτσι και αλλιώς ο όρος Γραικός (Graecus) και το παράγωγό του Γραικύλος είχε λάβει αρνητική σηmicroασία και σήmicroαινε τον υπηρέτη των Λατίνων αλλά ακόmicroα και τον αποστάτη ή τον σχισmicroατικό (Graeci schismatici) λόγω ελληνικής καταγωγής

Πολιτειακοί παράγοντες - ΣύγκλητοςΣτα χρόνια των διαδόχων του Ηράκλειου η σύγκλητος έχει ουσιαστική συmicromicroετοχή στα πολιτικά γεγονότα Μολονότι ο ρόλος της συγκλήτου ήταν microηδαmicroινός στα χρόνια αυταρχικών βασιλέων ωστόσο υπήρξαν φορές που ο ρόλος της ήταν ρυθmicroιστικός υπαγορεύοντας τη θέλησή της σε αυτοκράτορες ή ανεβάζοντας αυτοκράτορες της αρεσκείας της Με την πάροδο του χρόνου η σηmicroασία της όπως και των βουλευτηρίων διαρκώς περιοριζόταν έως ότου ο Λέων ΣΤrsquo microε microία σειρά Νεαρών της αφαίρεσε κάθε αρmicroοδιότητα χωρίς να την καταργήσει ως σώmicroα στο οποίο microάλιστα συmicromicroετείχαν και διακεκριmicroένοι πολίτες Η σύγκλητος ήρθε στο πολιτικό προσκήνιο στα χρόνια των διαδόχων της Μακεδονικής δυναστείας (αrsquo microισό 11ου αιώνα) ενώ πολλοί αυτοκράτορες τη χρησιmicroοποίησαν σε αποστολές δευτερεύουσας σηmicroασίας

ΔήmicroοιΤην πολιτική αποδυνάmicroωση των δήmicroων στα χρόνια του Ηράκλειου φαίνεται ότι ακο-λουθεί ανάκαmicroψη κατά την περίοδο της αναρχίας (695-717) καθώς έχουmicroε ορισmicroένες πληροφορίες ότι ο δήmicroος των Βενέτων συνέβαλε στην επικράτηση του σφετεριστή του θρόνου Λεόντιου (695) ενώ ο δήmicroος των Πρασίνων λίγα χρόνια αργότερα (698) στην επικράτηση ενός άλλου ανταπαιτητή του Τιβέριου Βrsquo Αψίmicroαρου Γενικότερα πά-ντως στη microέση περίοδο δεν υπάρχουν οι ταραχώδεις εκδηλώσεις και η αναmicroόχλευση πολιτικών παθών όπως έκαναν οι δήmicroοι στην πρώιmicroη εποχή αντίθετα microε έναν ειρη-νικό τρόπο κατά τις αυλικές τελετές και τις δηmicroόσιες εmicroφανίσεις του αυτοκράτορα καθιερώνεται η ακταλογία των δήmicroων ή άκτα (βασιλίκια) δηλαδή ευχές και αναφω-νήσεις του βασιλέως στις οποίες οι άλλοτε αντίπαλοι της κρατικής εξουσίας δήmicroοι

Τmicroήmicroα εικονογραφηmicroένου παπύρου από την Αντινόη στον

έχουν microετατραπεί σε δοξολογητές και κήρυκες της επίσηmicroης ιδεολογίας Επικεφαλής κάθε δήmicroου εmicroφανίζεται πλέον ο δήmicroαρχος που διορίζεται από τον αυτοκράτορα Χαρακτηριστικό της παρακmicroής στην οποία είχαν περιέλθει οι δήmicroοι είναι ότι και όταν ακόmicroα αποδοκίmicroαζαν microε σκωπτικά σχόλια τον microονάρχη αυτό γινόταν όχι για πολιτικά θέmicroατα όπως στο παρελθόν αλλά για επιλογές που αφορούσαν την προσωπική του ζωή όπως έκαναν microε το άσεmicroνο συνοικέσιο του Ηράκλειου microε την ανιψιά του Μαρτίνα ή microε την επιδοκιmicroασία του Κωνσταντίνου Εrsquo για τις ερωτικές του επιτυχίες laquo Ἡ Γη-ραγάθη έγήρασεν σὺ δὲ ταύτη ἀνανέωσας (αντικατέστησες)raquo που έρχονταν βέβαια παράλληλα microε τις στρατιωτικές του νίκες

Στρατός - ναυτικόΑπό τα τέλη του 7ου αιώνα ο στρατός και microάλιστα ο microικρασιατικός εξελίχθηκε σε σηmicroαντικό παράγοντα της πολιτικής ζωής Μεταξύ 695-717 και 802-23 ξεσπούν στρα-τιωτικά κινήmicroατα Ο στρατός άλλοτε στηρίζει την υπάρχουσα κατάσταση και άλλοτε επιβάλλει νέο ηγεmicroόνα στο πολιτικό σκηνικό Στον στρατό οφείλεται η άνοδος στον θρόνο του Βαρδάνη-Φιλιππικού (711) και microε τον ίδιο τρόπο από την ηγεσία του θέmicroατος των Ανατολικών microεταπήδησε στον αυτοκρατορικό θώκο ο Λέων Γrsquo έχοντας στο πλευρό του τον Αρτάβασδο τον Αρmicroένιο στρατηγό ο οποίος λίγα χρόνια αργό-τερα (742-3) επαναστάτησε για λογαριασmicroό του συνεπικουρούντος του στρατού του θέmicroατος ΟψικίουΜε τον όρο θέmicroατα εννοούmicroε τις microεγάλες στρατιωτικές microονάδες γνωστότερες microε τις λέξεις στρατός λαός κλπ των οποίων αρχικά το επίσηmicroο όνοmicroα ήταν microέρος ή θέmicroα Ωστόσο ο όρος θέmicroα αρχίζει από τα τέλη του 6ου και αρχές του 7ου αιώνα να πολιτογραφείται στο λεξιλόγιο του Βυζαντινού τόσο microε τη στρατιωτική του σηmicroασία όσο και microε τη διοικητική καθώς είναι γνωστό ότι η κάθε microονάδα δηmicroιουργείτο από ντόπιους επιστρατευmicroένους γιrsquo αυτό το κάθε θέmicroα έπαιρνε το όνοmicroα της θέσεως της περιφέρειας δηλαδή απrsquo όπου καταγόταν η πλειονότητα των στρατιωτών του πχ θέmicroα Αρmicroενιακών Θρακησίων Σε άλλες microονάδες πάλι το όνοmicroα προερχόταν από την κατηγορία των στρατιωτών που αποτελούσαν τον αρχικό τους πυρήνα πχ το θέmicroα Οψικίου από το obsequium = ακολουθία διότι είχε για πυρήνα άνδρες της αυτοκρα-τορικής φρουράς το θέmicroα Βουκελλαρίων από το bucellarii = στρατιώτες που έπαιρναν

Στρατιώτης-microέλος της αυτο-κρατορικής φρουράς όπως

bucella (γαλέτα) ένας ιδιωτικός στρατός microεγάλων αξιωmicroατούχων ενώ το θέmicroα των Ανατολικών από τους στρατιώτες του τέως magister militum per Orientem Με το πέρασmicroα του χρόνου ο στρατιωτικός διοικητής του θέmicroατος λόγω της έξαρσης των πολεmicroικών αναmicroετρήσεων της περιόδου αυτής (περσικές αβαροσλαβικές αραβικές εισβολές) υποσκελίζει τους πολιτικούς αξιωmicroατούχους της περιφέρειάς του κάτι που είχε υποβοηθηθεί και από τον Ιουστινιανό Αrsquo microε αποτέλεσmicroα να συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στα χέρια του Αυτή η σηmicroαντική διαδικασία φαίνεται ότι είχε ξεκινήσει από τη δεκαετία του 620 και έως τον 9ο αιώνα είχε κατά microεγάλο microέρος συντελεστείΤο άmicroεσο αποτέλεσmicroα των εξελίξεων αυτών ήταν να διαιρεθεί το κράτος σε στρατι-ωτικές διοικήσεις (θέmicroατα) που διέφεραν microεταξύ τους στην έκταση και στην αριθ-microητική δύναmicroη των στρατευmicroάτων τους Ήταν ανεξάρτητες η microία από την άλλη και φυσικά η διαφορά τους από τα παλιά στρατιωτικά σώmicroατα ήταν ότι από την εποχή του Λέοντα Γrsquo συγκέντρωναν στρατιωτική και διοικητική αρmicroοδιότητα Τον 9ο αιώνα τα κυριότερα θέmicroατα ήταν των Αρmicroενιακών Ανατολικών Οψικίου Κιβυρραιωτών (ναυ-τική διοίκηση) Θράκης Μακεδονίας Στρυmicroόνος Θεσσαλονίκης και Ελλάδος ενώ όσο περνούσαν τα χρόνια παρουσιαζόταν η ανάγκη για κατάτmicroησή τους σε πολλά νέα και microικρότερα θέmicroατα Υποδιαίρεση του θέmicroατος ήταν οι τούρmicroες microε επικεφαλής τους τον τουρmicroάρχη και οι τούρmicroες microε τη σειρά τους υποδιαιρούνταν στα βάνδα Οι διοικητές ορισmicroένων microεγαλύτερων θεmicroάτων είχαν περισσότερη αυτοτέλεια λέγονταν microάλιστα κατεπάνω (από όπου προέρχεται η λέξη capitaine καπετάνιος) ή προνοητές Κάποια περάσmicroατα συνόρων (κλεισούρες) καίρια για την άmicroυνα της επικράτειας είχαν ξεχω-ριστή στρατιωτική διοίκηση την κλεισουραρχία Το ναυτικό αποτελείτο από δύο στόλους στα θέmicroατα των Καραβησιάνων-Κιβυρραι-ωτών και Αιγαίου πελάγους ενώ υπήρχαν και ελαφρύτεροι ναυτικοί σχηmicroατισmicroοί Είναι γεγονός πάντως πως το ναυτικό είχε δευτερεύουσα σηmicroασία στη βυζαντινή στρατηγική έφτασε ωστόσο στο απόγειο της ακmicroής του κατά τον 10ο αιώνα οπότε έγινε δυνατή η ανακατάληψη της Κρήτης (961) από τον Νικηφόρο Φωκά ο οποίος το 968 καυχιόταν στον Λιουτπράνδο τον πρεσβευτή του Γερmicroανού αυτοκράτορα ότι στο Βυζάντιο ανήκει η κυριαρχία των θαλασσών Ουσιαστικά η Βυζαντινή αυτοκρατορία αναγκάστηκε να οργανώσει αξιόmicroαχη ναυτική δύναmicroη προκειmicroένου να αντιmicroετωπίσει

Οι διοικητές microεγάλων αυτο-τελών θεmicroάτων ονοmicroάζονταν

τον αραβικό στόλο που κυριολεκτικά όργωνε την Ανατολική Μεσόγειο η δηmicroιουργία του πρώτου αραβικού στόλου συνδέεται microε τον εmicroίρη τότε της Δαmicroασκού και microετέπει-τα πρώτου χαλίφη των Οmicromicroαϋαδών Μωαβία Αrsquo (6601-680) ο οποίος microάλιστα χρησι-microοποίησε και Έλληνες ναυτικούς microαζί microε Σύριους και Αιγύπτιους για να επανδρώσει τη νέα του ναυτική δύναmicroηΤα ταχύπλοα βυζαντινά πλοία λέγονταν χελάνδια δρόmicroωνες και γαλέες ο πάmicroφιλος ήταν πλοίο που microπορούσε να κινείται microε κουπιά την ώρα της ναυmicroαχίας τα καmicroατηρά ήταν βαριά και δυσκίνητα πλοία microε ιστία για τη microεταφορά των πολεmicroοφοδίων (σκευ-οφόρα) ιππικού (ιππαγωγά) και σιτηρών (σιταγωγά) Οι δρόmicroωνες ήταν εφοδιασmicroένοι microε σωληνώσεις εκτόξευσης του υγρού πυρός του φοβερού όπλου των Βυζαντινών η κατασκευή του οποίου φυλασσόταν ως επτασφράγιστο microυστικό ακόmicroα και από συmicro-microάχους Εmicroπνευστής του ήταν ένας Έλληνας microηχανικός από το Baalbek (Ηλιούπολη) της Συρίας ο Καλλίνικος ο οποίος φαίνεται ότι τελειοποίησε ένα εύφλεκτο microείγmicroα των Μήδων από τους οποίους το πήραν οι Βυζαντινοί ήδη από την εποχή του Ιου-στινιανού Αrsquo Μετά τον κατακερmicroατισmicroό των θεmicroάτων σε microικρότερες microονάδες από τον 9ο αιώνα και τη συγκέντρωση της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας στο πρόσωπο του δοmicroεστίκου των σχολών της Ανατολής σε συνδυασmicroό microε την εξασθένηση της κεντρικής εξου-σίας από τον ανταγωνισmicroό της Ειρήνης Αθηναίας microε τον γιο της Κωνσταντίνο ΣΤrsquo πυροδοτήθηκαν νέες εξεγέρσεις από τους διοικητές microεγάλων στρατιωτικών microονάδων (Νικηφόρος Φωκάς Ιωάννης Τσιmicroισκής Βάρδας Σκληρός και Βάρδας Φωκάς) ή από τους δρουγγάριους (αρχιναυάρχους) του στόλου (Ρωmicroανός Λακαπηνός 10ος αιώνας) ενώ δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαίο ότι όλοι οι αξιόλογοι αυτοκράτορες της περιό-δου αυτής ήταν και ικανοί στρατιωτικοί Όσοι από αυτούς στερούνταν στρατιωτικής ικανότητας απέτυχαν και στον πολιτικό τοmicroέα (Λέων Δrsquo Μιχαήλ Αrsquo) εκτός αν είχαν το γνώθι σαυτόν και άφηναν τη διεξαγωγή των πολεmicroικών επιχειρήσεων σε ικανούς συνεργάτες τους όπως έκανε ο Λέων ΣΤrsquo ο Σοφός και ο Κωνσταντίνος Ζrsquo Πορφυρο-γέννητος που είχαν ιδιαίτερη ροπή στα γράmicromicroατα και στη συγγραφή Αντίθετα ο ιδι-οφυής οικονοmicroολόγος Νικηφόρος Αrsquo αρνήθηκε να παραδώσει τα ηνία των πολεmicroικών επιχειρήσεων σε κάποιον αξιότερο και υπέστη πραγmicroατική στρατιωτική καταστροφή από τους Βουλγάρους

Λεπτοmicroέρεια από ψηφιδωτή παράσταση του 12ου αιώνα

Από τη βαθmicroιαία αυτή στρατιωτικοποίηση της πολιτικής και διοικητικής ζωής τους στρατηλάτες αυτοκράτορες τουλάχιστον microέχρι και τη Μακεδονική δυναστεία και την προώθηση του στρατού σε δυναmicroικό παράγοντα της Πολιτείας microπορούmicroε σε έναν βαθmicroό να εξηγήσουmicroε τη γενικότερη επικράτηση βίαιων ηθών ακόmicroα και στην ποι-νική νοmicroοθεσία της εποχής την αποκοπή της πνευmicroατικής ζωής από το πολιτιστικό κλίmicroα της πρωτοβυζαντινής γραmicromicroατείας ακόmicroα και τις υπερβολές του κινήmicroατος της Εικονοmicroαχίας Τις βυζαντινές ένοπλες δυνάmicroεις συmicroπλήρωναν τα τάγmicroατα της αυτοκρατορικής φρου-ράς που είχαν τα εξής τmicroήmicroατα τις σχολές σώmicroα έφιππων και πεζών στρατιωτών microε επικεφαλής τον δοmicroέστικο των σχολών τους εξκουβήτορες κυρίως για εmicroπιστευτικές αποστολές τον αριθmicroό ή βίγλα για τη φρούρηση του παλατιού ή της αυτοκρατορικής σκηνής σε εκστρατείες τους ικανάτες το νεότερο σώmicroα της φρουράς ενώ οι πηγές αναφέρουν και ένα άλλο σώmicroα επίλεκτων τους αθάνατους Την κυρίως αυτοκρατορική φρουρά αποτελούσε η εταιρία microισθοφορικό σώmicroα σλαβικής ή τουρκικής καταγωγής microε διοικητή τον εταιριάρχη που ήταν στρατοπεδευmicroένοι στην Κωνσταντινούπολη Επίσης από το 10ο αιώνα η εταιρία ενισχύθηκε από τους Βαράγγους microισθοφόρους σκανδιναβικής και ρωσικής καταγωγής microε το όνοmicroα ΝτρουζίναΟ Βασίλειος Βrsquo προκειmicroένου να περιοριστούν τα κινήmicroατα φιλόδοξων στρατηγών λό-γω της συγκέντρωσης υπερβολικής εξουσίας στα χέρια ενός ανθρώπου προσπάθησε microε διάφορα microέτρα να microοιράσει τη δύναmicroη των αρχηγών του στρατού απονέmicroοντας τον βαθmicroό του στρατηγού σε πολλούς διοικητές και φρουράρχους πόλεων Αυτό οδήγησε σταδιακά στην παρακmicroή του θεmicroατικού στρατούΙδιαίτερα επί των διαδόχων αυτοκρατόρων του Βασιλείου Βrsquo (11ος αιώνας) που εκ-προσωπούσαν τη διοικητική γραφειοκρατία των πόλεων επιχειρήθηκε συστηmicroατικά να περιοριστεί η δύναmicroη της στρατιωτικής αριστοκρατίας των επαρχιών microε συγκεκρι-microένες ενέργειες όπως την παραχώρηση αξιωmicroάτων και γης στους συγκλητικούς και στους πολιτικούς άρχοντες των θεmicroάτων ώστε να υποσκελίσουν σε κύρος τους στρα-τιωτικούς την εξαγορά της στρατιωτικής υπηρεσίας (εξαργυρισmicroός της στρατιωτικής θητείας) και την πρόσληψη χιλιάδων microισθοφόρων (Νορmicroανδών Άγγλων Ρώσων Γε-ωργιανών Αράβων Πατζινάκων Τούρκων αλλά ακόmicroα και Σελτζούκων της Ανατολίας) που διοικούνταν microάλιστα από συmicroπατριώτη τους Εξυπακούεται ότι microε όλα αυτά τα

Μολυβδόβουλο του 10ου-11ου αιώνα που ανήκε σε στρατηγό

microέτρα η στρατιωτική ηγεσία εξαθλιώθηκε το αξιόmicroαχο του στρατεύmicroατος υπονοmicroεύ-θηκε και οι Βυζαντινοί γρήγορα έδρεψαν τους καρπούς της ολέθριας αυτής πολιτικής τους microε την ήττα τους από τους Σελτζούκους στη microάχη του Μαντζικέρτ (1071)

ΕκκλησίαΗ Εκκλησία χάρη στο κήρυγmicroα της ελπίδας στην παροχή κοινωνικής περίθαλψης στους αναξιοπαθούντες και στη συmicroπαράσταση που επέδειξε για την αντιmicroετώπιση εξωγενών κινδύνων (Πέρσες Άραβες Ρως) απέκτησε microεγάλη βαρύτητα στη συνείδη-ση του Βυζαντινού ανθρώπου Βέβαια εντυπωσιάζει η χαλαρή στάση του πατριάρχη απέναντι σε σφετεριστές της εξουσίας και του θρόνου καθώς πλέον εξέλειπαν οι θαρραλέοι εκείνοι ιεράρχες που τολmicroούσαν να συγκρουστούν microε την αυτοκρατορική αυθαιρεσία Αντίθετα οι πατριάρχες προσποιούνται τους ανήξερους απέναντι σε ηγε-microόνες που αναρριχήθηκαν στην εξουσία microε τη δολοφονία του προκατόχου τους ή των προκατόχων τους για παράδειγmicroα ο πατριάρχης Ιγνάτιος (847-58 και 867-77) δεν είχε κανέναν ηθικό ενδοιασmicroό να στηρίξει τον Βασίλειο Αrsquo που βαρύνονταν για δύο πολιτικές δολοφονίες του καίσαρα Βάρδα και του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γrsquo microολονότι λίγα χρόνια νωρίτερα επέκρινε τον Βάρδα για αθέmicroιτες ερωτικές σχέσειςΑπό την άλλη microεριά το πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης ήταν το microόνο που διατη-ρήθηκε σε χριστιανικό βασίλειο της Ανατολής microετά την εξάπλωση του Ισλάmicro στις ανατολικές επαρχίες Συρίας Παλαιστίνης Αιγύπτου όπου παρέmicroεναν οι έδρες των πατριαρχείων Αντιοχείας Ιεροσολύmicroων και Αλεξανδρείας αντίστοιχα Ο αρχιεπίσκο-πος Κωνσταντινουπόλεως έmicroεινε ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της Ορθόδοξης Εκκλησί-ας ενώ ο πάπας της Ρώmicroης έχει χάσει σε αίγλη microετά την πολιτική παρακmicroή της Ρώmicroης και microόνο microετά το βrsquo microισό του 8ου αιώνα microε την ασπίδα προστασίας του Καρλοmicroάγνου και των Φράγκων επιγόνων του αισθάνθηκε να αναβαθmicroίζεται η θέση του Η Εικονοmicroαχία έθεσε επί τάπητος το γνωστό πρόβληmicroα της ανεξαρτησίας και της αυτονοmicroίας της Εκκλησίας απέναντι στον αυτοκράτορα Μετά την εικονοmicroαχική κρίση πληθαίνουν οι φωνές από microέρους της Εκκλησίας που διακηρύσσουν τον χωρισmicroό και την αυτοτέλεια της Εκκλησίας από την Πολιτεία ουσιαστικά συνεχίζοντας έναν προ-βληmicroατισmicroό που είχε διατυπωθεί από τον Όσιο Κορδούης (microέσα 4ου αιώνα) και τον Αmicroβρόσιο Η πραγmicroατικότητα ωστόσο που είχε διαmicroορφωθεί είναι ολότελα διαφορε-

Η βυζαντινή Εκκλησία απέκτησε microεγάλο κύρος στα microάτια των

τική αριστοκρατία και Εκκλησία αναγκάζονται να δεχτούν τη διαιτησία του κράτους προκειmicroένου να λυθεί ο γόρδιος δεσmicroός της εικονοmicroαχικής αντιπαλότητας Το αποτέ-λεσmicroα αυτού του συmicroβιβασmicroού εν πολλοίς αναπόφευκτου συmicroπυκνώνεται στη φράση του Νίκου Σβορώνου laquoΗ Ορθοδοξία αναστηλώνεται όmicroως η Εκκλησία υποτάσσεται στο κράτοςraquo Ωστόσο υπάρχουν ιστορικοί (πχ Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου) που εκτιmicroούν ότι microε την οριστική λήξη της Εικονοmicroαχίας ενισχύθηκε το πολιτικό βάρος της Εκκλησίας ιδίως σε περίοδο ανηλικότητας του βασιλιά Ο πατριάρχης Νικόλαος Αrsquo Μυστικός (901-7 και 91112-25) για παράδειγmicroα εναντιώθηκε στον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤrsquo όταν εκείνος επιχείρησε να νοmicroιmicroοποιήσει τον γιο και διάδοχό του microε τη σύναψη τέταρτου γάmicroου microε την ωραία Ζωή Καρβονοψίνα Οι ταπεινώσεις του αυ-τοκράτορα από την εκκλησιαστική ηγεσία που είχαν φτάσει στο σηmicroείο να microην του επιτρέπουν την είσοδο στον ναό ακόmicroη και ανήmicroερα τα Χριστούγεννα είχαν φέρει τον Λέοντα σε απόγνωση Η λύση της κρίσης ήρθε βέβαια microε την έκπτωση του πατριάρχη από την ηγεσία της Εκκλησίας Μία ακόmicroη διαφορά σε σχέση microε το παρελθόν είναι ότι όσοι αυτοκράτορες διαφώνη-σαν microε τον πατριάρχη σε θέmicroατα κανονικού δικαίου προσέφυγαν στην Αγία Έδρα (τον πάπα της Ρώmicroης) προκειmicroένου να ταπεινώσουν την Ορθόδοξη Εκκλησία Φυσικά ο πάπας έσπευδε για ευνόητους λόγους να δικαιώνει τον αυτοκράτορα παραβλέποντας ακόmicroη και καταφανείς εκτροπές από τους εκκλησιαστικούς κανόνες Κάτι τέτοιο έγινε και microε την περίπτωση της αναγνώρισης του τέταρτου γάmicroου του Λέοντα ΣΤrsquo microε τη Ζωή Καρβονοψίνα ενώ παπικοί απεσταλmicroένοι παρευρέθηκαν στη χειροτονία του microόλις είκοσι ετών γιου του Ρωmicroανού Αrsquo Λακαπηνού Θεοφύλακτου (933-56) σε πατριάρχη microολονότι οι εκκλησιαστικοί κανόνες ορίζουν ως κατώτατο όριο χειροτονίας επισκόπου το τριακοστό Είναι γεγονός πάντως ότι ενίσχυση της πο-λιτικής παρουσίας του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως επιχειρείται κατά τον 10ο αιώνα όταν το κύρος της παπικής Εκκλησίας βρίσκεται στο ναδίρ του και το κύρος της συγκλήτου έχει microειωθεί εξαιρετικά αυτήν ακριβώς την εποχή ως απόρροια της διεύρυνσης του σώmicroατος και στην τάξη των εmicroπόρων Στη Μεσοβυζαντινή περίοδο περίοπτη θέση είχε ο εκχριστιανισmicroός των microη χριστια-νών υπηκόων του Βυζαντίου και φυσικά των όmicroορων λαών και όπως επιτυχηmicroένα το διατύπωσε ο Charles Diehl το Βυζάντιο έγινε για τα Βαλκάνια και την ανατολική

Ευρώπη (Σέρβους Κροάτες Βουλγάρους Ρώσους) ότι ήταν η Ρώmicroη για τον δυτικό γερmicroανο-ευρωπαϊκό κόσmicroο ο microεγάλος εκπαιδευτής ο microεγάλος microυητής ο διαδότης της θρησκείας και του πολιτισmicroού προσδίδοντας microε τον χρόνο το ιδιότυπο πολιτι-στικό του χρώmicroα και ουσιαστικά συmicroβάλλοντας σε αυτό που οι νεότεροι ιστορικοί αποκαλούν laquoΕυρώπη microε τα δύο πρόσωπαraquo

ΜοναχισmicroόςΑπό τα microέσα του 8ου αιώνα το κράτος στρέφεται microε βιαιότητα εναντίον των microοναχών γιατί ήταν το κυριότερο στήριγmicroα των εικονολατρών Οι διώξεις τους όmicroως είχαν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσmicroα όχι microόνο δεν εξάλειψαν τον microοναχισmicroό αλλά τον ενίσχυσαν δίνοντας αφορmicroή για τις microεταρρυθmicroίσεις των Στουδιτών που αναmicroφίβολα εξύψωσαν τον microοναχικό βίο Ο Θεόδωρος στη microονή Στουδίου εκτός από την αναδιορ-γάνωση της κοινοβιακής ζωής προς το αυστηρότερο υπεραmicroύνθηκε της αυτονοmicroίας της Εκκλησίας απέναντι στο κράτος απόψεις που προκάλεσαν την έντονη αντίδραση όχι microόνο της Πολιτείας αλλά και των εκκλησιαστικών κύκλων που αισθάνονταν δυ-σάρεστα βλέποντας την ανερχόmicroενη δύναmicroη των microοναχών Τελικά οι απόψεις των microοναχών δεν microπόρεσαν να επιβληθούν αλλά όλο αυτό το κλίmicroα είναι ενδεικτικό για τις ζυmicroώσεις που λάβαιναν χώρα στο Βυζάντιο εκείνη την εποχή Μετά τη λήξη της Εικονοmicroαχίας (843) τα microοναστήρια ακmicroάζουν ιδρύονται πολλές νέ-ες microονές και καθιερώνεται η συνήθεια του Τυπικού δηλαδή ενός καταστατικού χάρτη για τους κανόνες της ζωής στη νέα microονή που τον συνέτασσε ο ιδρυτής της Αυτός ο τρόπος λειτουργίας των microοναστηριών στο Βυζάντιο συνιστά και την ειδοποιό διαφορά τους από τον microοναχισmicroό της Δύσης καθώς εκεί τον έλεγχο και την οργάνωση των microονών έχει η παπική Εκκλησία Αυτή την εποχή εmicroφανίζονται ολόκληρες πολιτείες microοναστηριών στο Άγιον Όρος στην Καππαδοκία ανατολικά από την Καισάρεια στο Σινά και στα Μετέωρα Οι αmicroέτρητες δωρεές και οι εύνοιες προς τις microονές από πολ-λούς αυτοκράτορες ιδιαίτερα της Μακεδονικής δυναστείας έκαναν τις microονές υπολο-γίσιmicroο οικονοmicroικό παράγοντα microε σηmicroαντικότατη περιουσία ενώ απέβησαν άκαρπες οι προσπάθειες να περιοριστεί η έγγεια ιδιοκτησία τους είτε microε θεσmicroικές αλλαγές είτε microε άmicroεσες απαγορεύσεις ίδρυσης νέων microοναστηριών

Οι χριστιανικοί διωγmicroοί την περίοδο της εικονολοτρίας ενί-

Μετά τη λήξη της εικονοmicroαχίας εmicroφανίζονται νέες microοναστικές

Ευρώπη (Σέρβους Κροάτες Βουλγάρους Ρώσους) ότι ήταν η Ρώmicroη για τον δυτικό γερmicroανο-ευρωπαϊκό κόσmicroο ο microεγάλος εκπαιδευτής ο microεγάλος microυητής ο διαδότης της θρησκείας και του πολιτισmicroού προσδίδοντας microε τον χρόνο το ιδιότυπο πολιτι-στικό του χρώmicroα και ουσιαστικά συmicroβάλλοντας σε αυτό που οι νεότεροι ιστορικοί αποκαλούν laquoΕυρώπη microε τα δύο πρόσωπαraquo

ΜοναχισmicroόςΑπό τα microέσα του 8ου αιώνα το κράτος στρέφεται microε βιαιότητα εναντίον των microοναχών γιατί ήταν το κυριότερο στήριγmicroα των εικονολατρών Οι διώξεις τους όmicroως είχαν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσmicroα όχι microόνο δεν εξάλειψαν τον microοναχισmicroό αλλά τον ενίσχυσαν δίνοντας αφορmicroή για τις microεταρρυθmicroίσεις των Στουδιτών που αναmicroφίβολα εξύψωσαν τον microοναχικό βίο Ο Θεόδωρος στη microονή Στουδίου εκτός από την αναδιορ-γάνωση της κοινοβιακής ζωής προς το αυστηρότερο υπεραmicroύνθηκε της αυτονοmicroίας της Εκκλησίας απέναντι στο κράτος απόψεις που προκάλεσαν την έντονη αντίδραση όχι microόνο της Πολιτείας αλλά και των εκκλησιαστικών κύκλων που αισθάνονταν δυ-σάρεστα βλέποντας την ανερχόmicroενη δύναmicroη των microοναχών Τελικά οι απόψεις των microοναχών δεν microπόρεσαν να επιβληθούν αλλά όλο αυτό το κλίmicroα είναι ενδεικτικό για τις ζυmicroώσεις που λάβαιναν χώρα στο Βυζάντιο εκείνη την εποχή Μετά τη λήξη της Εικονοmicroαχίας (843) τα microοναστήρια ακmicroάζουν ιδρύονται πολλές νέ-ες microονές και καθιερώνεται η συνήθεια του Τυπικού δηλαδή ενός καταστατικού χάρτη για τους κανόνες της ζωής στη νέα microονή που τον συνέτασσε ο ιδρυτής της Αυτός ο τρόπος λειτουργίας των microοναστηριών στο Βυζάντιο συνιστά και την ειδοποιό διαφορά τους από τον microοναχισmicroό της Δύσης καθώς εκεί τον έλεγχο και την οργάνωση των microονών έχει η παπική Εκκλησία Αυτή την εποχή εmicroφανίζονται ολόκληρες πολιτείες microοναστηριών στο Άγιον Όρος στην Καππαδοκία ανατολικά από την Καισάρεια στο Σινά και στα Μετέωρα Οι αmicroέτρητες δωρεές και οι εύνοιες προς τις microονές από πολ-λούς αυτοκράτορες ιδιαίτερα της Μακεδονικής δυναστείας έκαναν τις microονές υπολο-γίσιmicroο οικονοmicroικό παράγοντα microε σηmicroαντικότατη περιουσία ενώ απέβησαν άκαρπες οι προσπάθειες να περιοριστεί η έγγεια ιδιοκτησία τους είτε microε θεσmicroικές αλλαγές είτε microε άmicroεσες απαγορεύσεις ίδρυσης νέων microοναστηριών

Οι χριστιανικοί διωγmicroοί την περίοδο της εικονολοτρίας ενί-

Μετά τη λήξη της εικονοmicroαχίας εmicroφανίζονται νέες microοναστικές

Χειραφέτηση της Εκκλησίας από το κράτος

Ο αυτοκράτορας στο Βυζάντιο διατηρούσε πάντα τη λαϊκή του ιδιότητα όπως αντί-στοιχα ο πατριάρχης αλλά και κάθε ιερέας παρέmicroενε πάντα κληρικός Έτσι άλλωστε όριζαν οι αποστολικοί και συνοδικοί κανόνες (πχ Δrsquo Οικουmicroενική Σύνοδος) σύmicroφωνα microε τους οποίους θεωρείται ασυmicroβίβαστο για τους κληρικούς να είναι ταυτόχρονα και πολιτικοί άρχοντεςΣε επιστολή του ο Θεόδωρος Στυδίτης υπεραmicroύνεται της εκκλησιαστικής laquoεξειδίκευ-σηςraquo στα δογmicroατικά ζητήmicroατα τονίζοντας ότι για τα laquoθεία δόγmicroαταraquo επιφορτισmicroένοι και αρmicroόδιοι για να microιλούν είναι microόνο οι απόστολοι και οι διάδοχοί τους και οι πέντε πατριάρχες ενώ laquoκαθήκον των ηγεmicroόνων είναι να επικουρούν την εκκλησία και να επι-σφραγίζουν τις εκκλησιαστικές αποφάσεις και να διευθετούν τις microεταξύ των υπηκόων αντιθέσειςraquo Ωστόσο οι απόψεις αυτές βρήκαν τη συστηmicroατική τους έκφραση και διατύπωση στην laquoΕπαναγωγήraquo νοmicroικό κώδικα του 9ου αιώνα στην οποία ο συντάκτης της επιχείρησε να καθορίσει τις αρmicroοδιότητες και τις σχέσεις του αυτοκράτορα και του πατριάρχη laquoΑποστολή αυτοκράτορα είναι η microε αγαθότητα φρούρηση και ασφάλεια του κράτους η ανάκτηση hellipτων microερών που του αφαιρέθηκαν και η απόκτηση αυτών που από παλιούς καιρούς έχουν χαθεί microε νικηφόρους πολέmicroους και τις αρmicroόζουσες διπλωmicroατικές κινή-σειςhellip laquoΟ αυτοκράτωρ είναι υποχρεωmicroένος να διατηρεί άθικτα τα ρήmicroατα της αγίας γραφής τις αποφάσεις των αγίων επτά (οικουmicroενικών) συνόδωνhellipraquo οφείλει να διακρί-νεται για την ορθοδοξία την ευσέβεια και τον ζήλο του για τα περί της Αγίας Τριάδος δόγmicroατα και όσα κατrsquo οικονοmicroίαν έχουν καθορισθεί για την ενσάρκωση του Κυρίου ηmicroών Ιησού Χριστούraquo λέει το κείmicroενο και εντυπωσιάζει microε την αναθεώρηση του παλιού ιδεώδους συνύπαρξης imperium και sacerdotium (κοσmicroικής και πνευmicroατικής εξουσίας) και τη διάκρισή τους σε δύο διαφορετικούς αλλά εξοmicroοιωmicroένους και ισότιmicroους παρά-γοντες microε σαφώς καθορισmicroένες αρmicroοδιότητες (Ν Οικονοmicroίδης laquoΠολιτεία ndash Οικονοmicroία - Κοινωνία το νέο κράτος της Μέσης Βυζαντινής Περιόδουraquo Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ Ηrsquo σ 171-5)

Σύmicroφωνα microε τους συνοδικούς κανονισmicroούς του Βυζαντίου

ΔιοίκησηΗ κεντρική διοίκηση υφίσταται σηmicroαντικές αλλαγές προκειmicroένου να προσαρmicroοστεί ο κρατικός microηχανισmicroός στις νέες συνθήκες Ο microάγιστρος των οφικίων εξαφανίζεται γιrsquo αυτό βλέπουmicroε ότι από το αrsquo microισό του 8ου αιώνα οι αρmicroοδιότητές του (ταχυδροmicroεία διπλωmicroατικές αποστολές υπηρεσίες ασφαλείας) διασπάστηκαν σε νέες υπηρεσίες Τις αρmicroοδιότητες του κρατικού ταχυδροmicroείου αλλά και τις υπηρεσίες ασφαλείας (cursus publicus) αναλαmicroβάνει τώρα ο λογοθέτης του δρόmicroου Επειδή οι ξένοι πρεσβευτές microετακινούνταν στο βυζαντινό έδαφος microε τα οχήmicroατα του κρατικού ταχυδροmicroείου ο λογοθέτης του δρόmicroου επιτηρούσε τις microετακινήσεις των διπλωmicroατικών αποστολών και προετοίmicroαζε την υποδοχή και παρουσίασή τους στον αυτοκράτορα Γιrsquo αυτό στο διάβα του χρόνου απέκτησε το ξεχωριστό προνόmicroιο να παρουσιάζεται αυτόκλητος στον αυτοκράτορα και τέλος να παρουσιάζει τους νεοδιοριζόmicroενους ανώτατους αξι-ωmicroατούχους του κράτουςΟ πιο στενός συνεργάτης του λογοθέτη ήταν ο πρωτονοτάριος του δρόmicroου ενώ ακο-λουθούσαν στην υπαλληλική ιεραρχία της οποίας προΐστατο οι χαρτουλλάριοι του δρόmicroου (για υποθέσεις αλλοδαπών) οι επισκεπτήτες (επόπτες ή επιθεωρητές που στέλνονταν στην επαρχία) οι ερmicroηνευτές (διερmicroηνείς) ο κουράτωρ του αποκρισιαρι-κίου (φροντιστής του οικήmicroατος όπου κατέλυαν οι ξένες αντιπροσωπείες) ο επί των βαρβάρων (για την εποπτεία των ξένων που επισκέπτονταν την Κωνσταντινούπολη) και πολυάριθmicroοι διατρέχοντες και microανδάτορες δηλαδή αγγελιαφόροιΗ διοίκηση των ταγmicroάτων της αυτοκρατορικής φρουράς περνά και πάλι από τα χέρια του τέως microαγίστρου των οφικίων σε ένα νέο στρατιωτικό αξιωmicroατούχο τον δοmicroέστικο των σχολών microια αλλαγή που microε το πέρασmicroα του χρόνου θα οδηγήσει τον δοmicroέστικο των σχολών σε αρχιστράτηγο των βυζαντινών στρατευmicroάτωνΑλλαγές σηmicroειώνονται και στην αυτοκρατορική γραmicromicroατεία καθώς οι αντιγραφείς περιέρχονται στη δικαιοδοσία του κοιαίστορος από τον 9ο αιώνα Η υπηρεσία του πρωτοασηκρήτη περιλαmicroβάνει ασηκρήτες βασιλικούς νοταρίους και έναν δεκανόν Ο ιδιαίτερος γραmicromicroατέας του κοιαίστορος αποκαλούνταν microυστικός

Μολυβδόβουλο της Μέσης Βυζαντινής περιόδου που ανήκε

Μολυβδόβουλο του 10ου-11ου αιώνα που ανήκει στον

Ο έπαρχος της ΠόληςΗ διοίκηση της Κωνσταντινούπολης βρίσκεται στα χέρια του praefectus urbi ιδιαί-τερα microετά την παρακmicroή των πραιτωρίων και της παλιάς διοικητικής οργάνωσης του κράτους Είναι ο έπαρχος της πόλης τόσο σηmicroαντικό αξίωmicroα ώστε να αποκαλείται επισήmicroως και πατήρ της πόλεως Ο Μιχαήλ Ψελλός στη Χρονογραφία του χαρακτήριζε την εξουσία του βασιλική αν και δεν προερχόταν από την πορφύρα το γνωστό δωmicroάτιο των βασιλέων Ο έπαρχος είχε στη διάθεσή του στρατιωτικό τmicroήmicroα microε επικεφαλής έναν κεντηρίωνα ενώ και η

Οφίκια για πούληmicroα

Ένα χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου κληρονοmicroηmicroένο από την προηγούmicroενη είναι η laquoωνήraquo δηλαδή εξαγορά τίτλων και αξιωmicroάτων Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα διαδε-δοmicroένο φαινόmicroενο της βυζαντινής γραφειοκρατίας καθώς εύποροι πολίτες αγόραζαν έναντι σεβαστών χρηmicroατικών ποσών διάφορα αξιώmicroατα κυρίως τίτλους ευγενείας κενού περιεχοmicroένου και άνευ σηmicroασίας ή ορισmicroένες αυλικές θέσεις οφικιαλίων Ήδη από την εποχή του Ιουστινιανού Αrsquo επιχειρήθηκε να microπει ένας φραγmicroός σε αυτό το αναξιοκρατικό φαινόmicroενο ενώ παρόmicroοια νοmicroοθετήmicroατα εντοπίζονται στην laquoΕκλογή των Νόmicroωνraquo από τους Ισαύρους και στην laquoΕπαναγωγήraquo των Μακεδόνων αυτοκρα-τόρων Δυστυχώς η εξαγορά των αξιωmicroάτων δεν ανακόπηκε και βλέπουmicroε πολλούς διοικητές και αυλικούς τιτλούχους να αγοράζουν τη θέση τους και στη συνέχεια να φορολογούν ασύστολα τους κατοίκους των επαρχιών των οποίων είχαν αγοράσει τη διοίκησή τους Περίφηmicroο είναι το τιmicroολόγιο της εποχής του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤrsquo που microας διέ-σωσε ο γιος του Κωνσταντίνος Ζrsquo Πορφυρογέννητος και στο οποίο δίνονται επακριβή στοιχεία για την laquoαξίαraquo στρατιωτικών ή διοικητικών τίτλων και τα ποσά που έπρεπε να καταβάλει ο υποψήφιος αγοραστής-τιτλούχος πχ laquohellipο βασιλικός microανδάτωρ λίτρας βrsquo ο βασιλικός κανδιδάτος λίτρας γrsquo κλπraquo (Α Σαββίδης laquoΒυζάντιο microεσαιωνικός κόσmicroος Ισλάmicroraquo εκδ Παπαζήση 3η έκδ Αθήνα 2004 σ 45-52)

αστυνόmicroευση της πόλης ανήκε στη δικαιοδοσία του microε προϊστάmicroενο τον λογοθέτη του πραιτωρίου Υπό τον έπαρχο ήταν οι καγκελλάριοι υπάλληλοι γραφείων microε ανωτέ-ρους τους πρωτοκαγκελλάριους οι νοmicroικοί (συmicroβολαιογράφοι) και πολλοί υπάλληλοι για την εποπτεία του εmicroπορίου και των συντεχνιών

Κοινωνία - Εθνολογική σύνθεσηΟ 7ος αιώνας επέφερε ένα καταστροφικό ρήγmicroα στο βυζαντινό οικοδόmicroηmicroα καθώς πρώτα microε την περσική εισβολή και κατόπιν microε την αραβική εξάπλωση η αυτοκρα-τορία απώλεσε τις πλουσιότερες επαρχίες της σε Ασία και Αφρική microε αποτέλεσmicroα να περιοριστεί στο microισό του προηγούmicroενου microεγέθους της τόσο σε έκταση όσο και

Οι ευνούχοι του παλατιού

Η υπηρεσία των ανακτόρων έδινε την εντύπωση microιας πολυδαίδαλης και πολυάνθρωπης πολιτείας Στα ανάκτορα εργάζονταν ο παπίας του microεγάλου Παλατιού (για οτιδήποτε αφορούσε το κτίριο) οι διαιτάριοι (θαλαmicroηπόλοι) οι λούσται (για τα αυτοκρατορικά λουτρά) οι κανδηλανάπται οι καmicroηνάδαι (για τη θέρmicroανση) οι ωρολόγοι (για το ωρολόγια του παλατιού) ο επί της καταστάσεως microε τη βοήθεια σιλεντιαρίων (για την τήρηση των αυλικών εθιmicroοτυπικών) ο επί των δεήσεων (για την εξέταση των αιτήσεων που απευθύνονταν προς τον αυτοκράτορα) οι οινοχόοι του βασιλικού ζεύ-γους (ο πιγκέρνης του δεσπότη και της αυγούστης) ο κόmicroης των βασιλικών σταύλων στράτωρες (προσωπικοί ιπποκόmicroοι του αυτοκράτορα) σπανθαροκανδιδάτοι σπαθάριοι και απλοί κανδιδάτοι (όλοι στρατιωτικού χαρακτήρα υπάλληλοι που φρόντιζαν για την τάξη στα ανάκτορα πχ οι σπαθάριοι έφεραν σπάθην από την οποία πήραν το όνοmicroά τους) Δηmicroιουργείται ξεχωριστή υπηρεσία από εκείνους των κουβικουλαρίων που απα-σχολούνταν microε τον κοιτώνα του αυτοκράτορα microε προϊστάmicroενο τον παρακοιmicroώmicroενο Ο αρmicroόδιος για το αυτοκρατορικό microελανοδοχείο αλλά και για την επικύρωση των αυτο-κρατορικών εγγράφων που εκδίδονταν ή των διπλωmicroάτων που απένειmicroε ο microονάρχης αποκαλούταν επί του κανικλείου Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι όλοι σχεδόν οι υπάλληλοι των ανακτόρων ήταν ευνούχοι

Μολυβδόβουλο ανωνύmicroου αρmicroοδίου laquoεπί του κανικλείουraquo

αστυνόmicroευση της πόλης ανήκε στη δικαιοδοσία του microε προϊστάmicroενο τον λογοθέτη του πραιτωρίου Υπό τον έπαρχο ήταν οι καγκελλάριοι υπάλληλοι γραφείων microε ανωτέ-ρους τους πρωτοκαγκελλάριους οι νοmicroικοί (συmicroβολαιογράφοι) και πολλοί υπάλληλοι για την εποπτεία του εmicroπορίου και των συντεχνιών

Κοινωνία - Εθνολογική σύνθεσηΟ 7ος αιώνας επέφερε ένα καταστροφικό ρήγmicroα στο βυζαντινό οικοδόmicroηmicroα καθώς πρώτα microε την περσική εισβολή και κατόπιν microε την αραβική εξάπλωση η αυτοκρα-τορία απώλεσε τις πλουσιότερες επαρχίες της σε Ασία και Αφρική microε αποτέλεσmicroα να περιοριστεί στο microισό του προηγούmicroενου microεγέθους της τόσο σε έκταση όσο και

Οι ευνούχοι του παλατιού

Η υπηρεσία των ανακτόρων έδινε την εντύπωση microιας πολυδαίδαλης και πολυάνθρωπης πολιτείας Στα ανάκτορα εργάζονταν ο παπίας του microεγάλου Παλατιού (για οτιδήποτε αφορούσε το κτίριο) οι διαιτάριοι (θαλαmicroηπόλοι) οι λούσται (για τα αυτοκρατορικά λουτρά) οι κανδηλανάπται οι καmicroηνάδαι (για τη θέρmicroανση) οι ωρολόγοι (για το ωρολόγια του παλατιού) ο επί της καταστάσεως microε τη βοήθεια σιλεντιαρίων (για την τήρηση των αυλικών εθιmicroοτυπικών) ο επί των δεήσεων (για την εξέταση των αιτήσεων που απευθύνονταν προς τον αυτοκράτορα) οι οινοχόοι του βασιλικού ζεύ-γους (ο πιγκέρνης του δεσπότη και της αυγούστης) ο κόmicroης των βασιλικών σταύλων στράτωρες (προσωπικοί ιπποκόmicroοι του αυτοκράτορα) σπανθαροκανδιδάτοι σπαθάριοι και απλοί κανδιδάτοι (όλοι στρατιωτικού χαρακτήρα υπάλληλοι που φρόντιζαν για την τάξη στα ανάκτορα πχ οι σπαθάριοι έφεραν σπάθην από την οποία πήραν το όνοmicroά τους) Δηmicroιουργείται ξεχωριστή υπηρεσία από εκείνους των κουβικουλαρίων που απα-σχολούνταν microε τον κοιτώνα του αυτοκράτορα microε προϊστάmicroενο τον παρακοιmicroώmicroενο Ο αρmicroόδιος για το αυτοκρατορικό microελανοδοχείο αλλά και για την επικύρωση των αυτο-κρατορικών εγγράφων που εκδίδονταν ή των διπλωmicroάτων που απένειmicroε ο microονάρχης αποκαλούταν επί του κανικλείου Αξίζει να σηmicroειωθεί ότι όλοι σχεδόν οι υπάλληλοι των ανακτόρων ήταν ευνούχοι

Μολυβδόβουλο ανωνύmicroου αρmicroοδίου laquoεπί του κανικλείουraquo

σε πληθυσmicroό Οι microεταλλαγές που συνόδευσαν αυτά τα γεγονότα φανερώνονται σε όλες τις πτυχές του βυζαντινού βίου από εκεί και πέρα καθώς σηmicroατοδοτείται πια το τέλος του αστικού πολιτισmicroού της αρχαιότητας και το ξεκίνηmicroα του microεσαιωνικού κόσmicroου Λόγω του Ισλάmicro το Βυζάντιο έχασε τις σηmicroαντικότερες οδούς του διεθνούς εmicroπορίου και αναγκάστηκε να στραφεί προς διαφορετικές κατευθύνσεις προς τη Δύση και τον βαρβαρικό βορρά όπου τώρα είχαν εγκατασταθεί Σλάβοι στο κράτος των Χαζάρων στα βόρεια παράλια της Μαύρης θάλασσας και από τον 9ο αιώνα προς το ρωσικό κράτος Για πολλούς ιστορικούς η κύρια συνεισφορά της Μέσης Βυζαντινής περιόδου έγκειται στην προώθηση της χριστιανικής ιεραποστολικής δράσης microέχρι τη Μοραβία και τη Βαλτική Ο ακρωτηριασmicroός της αυτοκρατορίας στο ανατολικό της microέρος από τους Άραβες δεν ήταν η πρώτη απώλεια που σηmicroειώθηκε στο κλείσιmicroο της Πρωτοβυζαντινής και στην ανατολή της Μεσοβυζαντινής περιόδου Στην πραγmicroατικότητα ακολούθησε την απώ-λεια των Βαλκανίων Πράγmicroατι από τα τέλη του 6ου αιώνα λίγες δεκαετίες microετά τον θάνατο του Ιουστινιανού και έως τις αρχές του 7ου αιώνα όλη η Βαλκανική χερσό-νησος είχε χαθεί από τον έλεγχο του Βυζαντίου εκτός από ορισmicroένες οχυρωmicroένες παραλιακές πόλεις (Μεσηmicroβρία Θεσσαλονίκη Αθήνα Κόρινθος) και είχε περάσει στα χέρια των Σλάβων που εισέβαλλαν σε διαδοχικά κύmicroατα και των τουρκικής καταγωγής Αβάρων Την εποχή του Ηράκλειου Αrsquo πραγmicroατοποιείται η τελευταία σλαβική εγκατά-σταση από τους Σέρβους και τους Κροάτες που κατέλαβαν τις περιοχές όπου κατοι-κούν ακόmicroη και σήmicroερα ενώ από τα τέλη του 7ου αιώνα (680) οι επίσης τουρκικής καταγωγής Βούλγαροι καταλαmicroβάνουν τη χώρα που έχει το όνοmicroά τους και οι οποίοι microε την πάροδο του χρόνου συγχωνεύθηκαν microε το σλαβικό στοιχείο Ο microετασχηmicroατι-σmicroός των Βαλκανίων microε τη microόνιmicroη εγκατάσταση αλλοεθνών λαών υποχωρεί microόνο προς το τέλος του 8ου αιώνα αλλά microπορούmicroε να φανταστούmicroε τα αποτελέσmicroατα που είχε αφήσει από εθνολογικής πολιτισmicroικής γλωσσικής και θρησκευτικής πλευράς Γενικά θεωρείται ότι η αυτοκρατορία από τη στιγmicroή που απέβαλε τα κύρια microη ελληνό-γλωσσα στοιχεία της (Σύρους Αιγυπτίους στην Ανατολή και Ιλλυριούς στα Βαλκάνια) έγινε περισσότερο οmicroοιογενής ενώ όποιος πληθυσmicroός δεν ήταν ελληνικός αφοmicroοι-ωνόταν από τους Έλληνες microέσω του στρατού και της Εκκλησίας Αυτό πόρρω απέχει

Λεπτοmicroέρεια από microικρογραφία χειρογράφου του 12ου αιώνα

από την αλήθεια Έχει υποστηριχθεί κάτι τέτοιο για τους Σλάβους στην Πελοπόννησο Πρέπει όmicroως να έχουmicroε κατά νου ότι αυτή η αφοmicroοιωτική διαδικασία θα κράτησε πολλά χρόνια παρά τις προσπάθειες εκχριστιανισmicroού που χρονολογούνται από τον 8ο αιώνα Ειδωλολάτρες Σλάβοι ζούσαν νότια της Σπάρτης ακόmicroη και στα τέλη του 10ου αιώνα Όσον αφορά τη Μικρά Ασία λόγω των microόνιmicroων επιδροmicroών (ραζζιών) των Αράβων δύο τουλάχιστον κάθε χρόνο στα εδάφη της έως τον Εύξεινο Πόντο το Αιγαίο και την Κωνσταντινούπολη και αυτό για δύο αιώνες περίπου ο πληθυσmicroός της είχε microειωθεί δραmicroατικά καθώς οι Άραβες κατέστρεφαν φρούρια λεηλατούσαν έπαιρναν αιχmicroαλώ-τους ενώ οι Βυζαντινοί αγρότες έκαιγαν τις σοδειές τους για να στερούν τον εχθρό από εφόδια και να τον αναγκάζουν να microετακινείται συνεχώς Έτσι δηmicroιουργήθηκε ένα τεράστιο δηmicroογραφικό κενό ιδιαίτερα στη Μικρά Ασία το οποίο για να καλυφθεί καθώς η αυτοκρατορία χρειαζόταν επειγόντως γεωργούς και στρατιώτες έλαβαν χώρα microαζικές microετακινήσεις πληθυσmicroών Στα τέλη του 7ου και αρχές του 8ου αιώνα ο Ιουστινιανός Βrsquo εφάρmicroοσε αυτή τη σκληρή πολιτική microετακινώντας Ελληνοκύπριους στην Κύζικο (στα νότια παράλια της θάλασσας του Μαρmicroαρά) οι περισσότεροι από τους οποίους πέθαναν καθοδόν και όσοι έmicroειναν ζωντανοί ήθελαν έπειτα από λίγο καιρό να επαναπατριστούν Επίσης microετακίνησε laquomicroεγάλο πλήθοςraquo Σλάβων στη Βιθυνία οι 30000 όmicroως από αυτούς που στρατολόγησε για να πολεmicroήσουν τους Άραβες λιποτάκτησαν προς τον εχθρό και εκείνος επέβαλλε σκληρά αντίποινα στις οικογένειές τους Ωστόσο microαρτυρείται ότι 208000 Σλάβοι microετανάστευσαν οικειοθελώς στη Βιθυνία κοντά στον Βόσπορο στη δεκαετία του 760 επί Κωνσταντίνου Εrsquo ndashαριθmicroός που κρίνεται υπερβολικόςndash ενώ πρέπει να είχε ξεκινήσει η εγκατάστασή τους εκεί από τα τέλη του 7ου αιώνα και διατηρήθηκε έως τα χρόνια των Κοmicroνηνών Αναφέρονται σερβικά χωριά στην περιοχή αυτή της Μικράς Ασίας ακόmicroη και τον 13ο αιώνα Όταν microία βυζαντινή αρmicroάδα προ-σπάθησε να ανακαταλάβει την Κρήτη από τους microουσουλmicroάνους το 949 microεταξύ των υπολοίπων στρατιωτών περιλάmicroβανε και laquoΣκλαβηνούς εγκαταστηmicroένους στο Οψίκι-ονraquo (δηλαδή τη Βιθυνία) που είχαν microάλιστα τους δικούς τους αρχηγούς Επίσης τον 8ο αιώνα έχουmicroε οργανωmicroένες εγκαταστάσεις ιακωβιτών (microονοφυσιτών) Σύρων στη Θράκη και παυλικιανών στη Θράκη Μακεδονία και Βουλγαρία όπου αναπτύχθηκαν microε

Οι Βούλγαροι που microετά τον 7ο αιώνα κατέλαβαν την περι-

το όνοmicroα Βογόmicroιλοι (βογοmicroιλισmicroός) στους microετέπειτα αιώνες Από τον 8ο και κυρίως από τον 9ο αιώνα αναφέρονται microετακινήσεις microικρασιατικών πληθυσmicroών στην κυρίως Ελλάδα για την τόνωση του γηγενούς ελληνικού στοιχείου που είχε microειωθεί από τις σλαβικές επιδροmicroές και εγκαταστάσεις Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Αrsquo ανάγκασε πολ-λούς κατοίκους των microικρασιατικών θεmicroάτων να εκποιήσουν τις περιουσίες τους και να microετοικήσουν στις Σκλαβηνίες (περιοχές microε Σλάβους)Ωστόσο οι πιο σηmicroαντικοί έποικοι ήταν οι Αρmicroένιοι microια microετανάστευση που τις περισ-σότερες φορές έγινε οικειοθελώς και κράτησε πολλούς αιώνες αρχής γενοmicroένης από τον 7ο αιώνα Πολλοί εγκαταστάθηκαν στην Καππαδοκία και σε άλλες περιοχές στην ανατολική Μικρά Ασία (Νεοκαισάρεια Κολώνεια) άλλοι στην περιοχή της Περγάmicroου και άλλοι στη Θράκη Γρήγορα κατέκτησαν σηmicroαντικές θέσεις στον στρατό διότι ήταν εξαίρετοι στρατιώτες και το Βυζάντιο τους είχε ανάγκη Λόγω αυτών των ικανοτήτων τους σταδιακά έφτασαν να θεωρούνται η ραχοκοκαλιά του βυζαντινού στρατού ενώ δεν έλειψαν και εκείνοι που έφτασαν να αναρριχηθούν σε υψηλά πολιτικά αξιώmicroατα ακόmicroη και στον αυτοκρατορικό θρόνο Μεγάλη microετανάστευση Αρmicroενίων στην αυτο-κρατορία και όχι microόνο σκόρπιων στρατιωτικών σωmicroάτων έγινε τον 10ο και τον 11ο αιώνα Είναι η εποχή της βυζαντινής ανακατάληψης σηmicroαντικού microέρους της Ανατολής από τους στρατηλάτες αυτοκράτορες της Μακεδονικής δυναστείας ιδιαίτερα από τον Βασίλειο Βrsquo ο οποίος microετέφερε πολλούς Αρmicroένιους στο Βασπουρακάν (1021) Η δι-ασπορά των Αρmicroενίων ήταν τόσο microεγάλη ώστε ο Μιχαήλ Ατταλειάτης (από τις σηmicroα-ντικότερες βυζαντινές ιστοριογραφικές πηγές του 11ου αιώνα) αναφέρει laquoαιρετικοί Αρmicroένιοι κατέκλυσαν την Ιβηρία (σηmicro Γεωργία) τη Μεσοποταmicroία τη Λυκανδό τη Μελιτηνή και τις γύρω περιοχέςraquo Επίσης ο Μιχαήλ Σύρος επιβεβαιώνει ότι οι Αρmicroέ-νιοι laquoεξαπλώθηκαν σε όλη την Καππαδοκία την Κιλικία και τη Συρίαraquo Εκτός από τους Αρmicroένιους και τους Σλάβους άλλα ξενικά στοιχεία που είχαν αναπτυ-χθεί στο έδαφος της αυτοκρατορίας ήταν οι Γεωργιανοί οι Λαζοί και οι Βλάχοι της Βαλκανικής οι Μαρδαΐτες στην Αττάλεια οι Κούρδοι στην Άmicroιδα (σηmicro Ντιγιαρmicroπα-κίρ) και στη λίmicroνη Βαν ενώ microετά την εποποιία της Μακεδονικής δυναστείας υπήρξε αθρόα είσοδος Σύρων και άλλων χριστιανών της Ανατολής Οι Σύριοι microάλιστα από τον 10ο αιώνα είχαν εξαπλωθεί σε microεγάλο microέρος της ανατολικής και νότιας Μικράς Ασίας στην πόλη Κελτζηνή (Ερζιντζάν) είχαν δικό τους microοναστήρι ήταν φηmicroισmicroένοι

Εγκαυστικός χριστιανικός σταυ-ρός-εγκόλπιο από χαλκό του

γιατροί και microεταφραστές ελληνικών κειmicroένων και λόγω του εmicroπορικού τους δαιmicroονίου απέκτησαν σηmicroαντικό πλούτο από τα καραβάνια τους Εξάλλου για να περάσουmicroε σε microια άλλη κοινότητα ας microην ξεχνάmicroε ότι ήδη από τη Ρωmicroαϊκή εποχή η διασπορά των Εβραίων είχε ως αποτέλεσmicroα την εγκατάστασή τους σε περισσότερες από 60 πόλεις της Μικράς Ασίας Μεταξύ 7ου και 11ου αιώνα βρίσκουmicroε αναφορές σε Εβραίους στη Νίκαια στην Έφεσο στο Αmicroόριο στην Καπ-παδοκία στη Ζάπετρα και εκτός Μικράς Ασίας στη Θήβαστην Κέρκυρα στην Κύπρο στη Θεσσαλονίκη όπως microας πληροφορεί τον 12ο αιώνα ο Βενιαmicroίν εκ Τουδέλης Και όλα αυτά παρά τη φανατική στάση πολλών αυτοκρατόρων απέναντί τους όπως του Ιουστινιανού Αrsquo κατά την εποχή του οποίου βρίσκουmicroε επανειληmicromicroένα σε επίσηmicroα έγγραφα προσβλητικούς και περιφρονητικούς χαρακτηρισmicroούς για τους Εβραίους του Ηράκλειου ο οποίος τους τιmicroώρησε για τη φιλοπερσική τους στάση το 614 απαγο-ρεύοντάς τους να πλησιάζουν στα Ιεροσόλυmicroα σε απόσταση πέντε χιλιοmicroέτρων ή εξαναγκάζοντάς τους να ασπαστούν τον χριστιανισmicroό του Λέοντα Γrsquo και αργότερα του Βασίλειου Αrsquo και του Ρωmicroανού Αrsquo Εξαιτίας του τελευταίου αυτού βίαιου προσηλυτισmicroού ήταν πολλοί εκείνοι οι Εβραί-οι που κατέφυγαν στη χώρα των Χαζάρων Τούρκων βόρεια του Εύξεινου Πόντου συmicroβάλλοντας στο να γίνουν οι Χάζαροι η microόνη τουρκική φυλή που ασπάστηκε τον ιουδαϊσmicroό Οι επίmicroονες βυζαντινές προσπάθειες για τον εκχριστιανισmicroό των Χαζάρων της σταθερότερης νοmicroαδικής πολιτείας της ουκρανικής στέπας και παραδοσιακού συmicromicroάχου του Βυζαντίου δεν απέδωσαν καρπούς κατά τα φαινόmicroενα ως συνειδητή επιλογή των Χαζάρων προκειmicroένου να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους τόσο από τη βυζαντινή όσο και από την ισλαmicroική επιρροή Αντίστροφη microετακίνηση Εβραίων είχαmicroε προς την Αίγυπτο κατά το τέλος του 10ου και τον 11ο αιώναΆρα το συmicroπέρασmicroα που microπορεί αβίαστα να βγει από την αξιολόγηση των παραπάνω στοιχείων είναι ότι κατά τη microέση αυτή περίοδο που εξετάζουmicroε η Βυζαντινή αυτο-κρατορία δεν ήταν ένα συmicroπαγές ελληνικό κράτος όπως συνήθως υποστηριζόταν Η εθνική και θρησκευτική πολυmicroορφία συνιστά το χαρακτηριστικό γνώρισmicroα της Μέσης Βυζαντινής περιόδου Παράλληλα laquoδεν είναι και πολύ εύκολο να προσδιορίσουmicroε τα αισθήmicroατα αλληλεγ-γύης αν υπήρχαν που συνέδεαν τις διάφορες εθνότητες της αυτοκρατορίαςraquo εξηγεί

Ανάmicroεσα στα ξενικά στοιχεία που αναπτύχθηκαν στους κόλ-

ο Cyril Mango Η αφοσίωση στην ιδέα της Romanitas microε τον θαυmicroασmicroό στη Ρώmicroη και το αρχαίο microεγαλείο της έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί microετά την επικράτηση της χρι-στιανικής ιδεολογίας που ήθελε τους χριστιανούς πολίτες της Ουράνιας Ιερουσαλήmicro και όχι microιας επίγειας βασιλείας Αυτό είχε ως συνέπεια να ενισχυθούν οι τοπικοί και θρησκευτικοί δεσmicroοί καθώς οι άνθρωποι ταυτίζονταν λιγότερο έως καθόλου microε την αυτοκρατορία και περισσότερο microε την πόλη ή το χωριό τους Αναπτύχθηκε ένας το-πικισmicroός που αναπόφευκτα γέννησε και την απαξιωτική αντιmicroετώπιση όσων θεωρού-νταν ξένοι Για παράδειγmicroα οι Αρmicroένιοι περιγράφονται microε αντιπάθεια και υβριστικούς χαρακτηρισmicroούς οι Σύριοι είναι παmicroπόνηροι οι Παφλαγόνες άξεστοι οι Κρητικοί ψεύτες ενώ οι Κωνσταντινουπολίτες κορόιδευαν τους Αλεξανδρινούς

Χριστιανισmicroός και laquoRomanitasraquo

Το πόσο το αίσθηmicroα της Romanitas της συνέχισης και εξάπλωσης του Ρωmicroαϊκού microεγα-λείου έχει αντικατασταθεί από τον Χριστιανισmicroό το βλέπουmicroε microεταξύ άλλων παρα-δειγmicroάτων όταν στις αρχές του 9ου αιώνα η αυτοκρατορική αστυνοmicroία συνέλαβε και microαστίγωσε τον άγιο Γρηγόριο Δεκαπολίτη στο λιmicroάνι της Αίνου στη Θράκη εκείνος για να σωθεί διότι τον είχαν περάσει προφανώς λόγω του παρουσιαστικού του για Άραβα τους είπε laquoΕίmicroαι χριστιανός το ίδιο και οι γονείς microου και ακολουθώ την ορθόδοξη πίστηraquo Η θρησκεία ήταν το διαβατήριό του και ούτε του πέρασε από το microυαλό να πει ότι ήταν Ρωmicroαίος Επίσης όταν το 922 ο Ρωmicroανός Αrsquo Λακαπηνός παρότρυνε τους αξιωmicroατικούς του να πολεmicroήσουν τους Βουλγάρους του Συmicroεών εκείνοι ορκίστηκαν όχι στη ρωmicroαϊκή ιδέα αλλά να πεθάνουν για τον Χριστιανισmicroό microολονότι την εποχή εκείνη χριστιανοί ήταν και οι Βούλγαροι Και βέβαια microετά από όλα αυτά δεν πρέπει να microας εκπλήσσει ότι τα πιο ανυπότακτα στοιχεία της αυτοκρατορίας ήταν όχι τόσο εθνικές κοινότητες αλλά διάφορες θρησκευτικές οmicroάδες όπως οι Εβραίοι οι Παυλικιανοί οι οποίοι υπέστησαν απηνείς διωγmicroούς ιδιαίτερα κατά τον 9ο αιώνα και κάποιοι ειδωλολάτρες (C Mango laquoΒυζάντιο η Αυτοκρατορία της Νέας Ρώmicroηςraquo σ 43)

ΟικονοmicroίαΚατά τον Steven Runciman η ιστορία του Βυζαντίου είναι laquoκυρίως η ιστορία της οικονοmicroικής του πολιτικής και η ιστορία του εmicroπορίου του Μεσαίωναraquo Στη Μεσοβυ-ζαντινή περίοδο και σε αντίθεση microε την πρώιmicroη οπότε υπήρχε υπερσυγκεντρωτική οργάνωση δηmicroιουργείται microια ολόκληρη σειρά νέων υπηρεσιών που αναλαmicroβάνουν τις αρmicroοδιότητες των παλαιότερων οικονοmicroικών οργάνων και βαθmicroηδόν αναπτύσσεται υπηρεσία οικονοmicroικού ελέγχου όλων των επιmicroέρους οικονοmicroικών υπηρεσιών Στις αυτοκρατορικές οικονοmicroικές υπηρεσίες συmicroπεριλαmicroβάνονταν το σεκρέτο του βασιλικού βεστιαρίου microε προϊστάmicroενο τον πρωτοβεστιάριο (υπηρεσία σχετική microε το προσωπικό ενδυmicroατοφυλάκιο του αυτοκράτορα) η microεγάλη κουρατορία (για την έγ-γεια περιουσία του αυτοκράτορα) το χαρουλαριάτο του βεστιαρίου (υπηρεσία ειδών στρατιωτικής εξάρτυσης και εποπτείας κοπής νοmicroισmicroάτων) ο επί του ειδικού (για τις τρέχουσες αυτοκρατορικές δαπάνες) που αντικαθίσταται από τον 12ο αιώνα από τον επί των οικειακώνΕπικεφαλής όλων των οικονοmicroικών υπηρεσιών ήταν ο σακελλάριος του οποίου η υπη-ρεσία ονοmicroαζόταν χαρτουλαριάτο του σακελλίου Τη φροντίδα για την κατανοmicroή της φορολογικής ύλης στις διάφορες διοικητικές περιφέρειες του κράτους και φυσικά την είσπραξη των φόρων είχε το λογοθέσιο του Γενικού που διευθύνει και το λογοθέσιο του στρατιωτικού για τα οικονοmicroικά του στρατού (microισθοδοσία καταυλισmicroό και ανε-φοδιασmicroό του στρατού συντήρηση στρατιωτικών γεφυρών φρουρίων) το λογοθέσιο του δρόmicroου (κάλυπτε ένα microέρος από τα οικονοmicroικά του κρατικού ταχυδροmicroείου) και το λογοθέσιο των αγελών (για την προmicroήθεια ίππων και άλλων ζώων στον στρατό) Η οικονοmicroία στο Βυζάντιο είναι και αυτή την εποχή εκχρηmicroατισmicroένη Αυτό γίνεται αντιληπτό από την πληροφόρηση που δίνουν οι πηγές για την οικονοmicroική δραστηριό-τητα των αστικών κέντρων καθώς οι microισθοί των υπαλλήλων στρατιωτών και εργατών δίνονται σε χρήmicroα οι φόροι υπολογίζονται και πληρώνονται σε χρήmicroα στην Εκλογή των Ισαύρων όλες οι οικονοmicroικές δραστηριότητες δάνεια τόκοι ενέχυρα υπολογίζο-νται σε χρήmicroα Εξάλλου το microεγαλύτερος microέρος της Εκλογής αναφέρεται στις αγροτικές οικονοmicroικές σχέσεις ζωοκλοπές ενοικιάσεις αγρών ενώ λείπουν εντελώς οι περι-πτώσεις microίσθωσης εργασίας και έργου δηλαδή αστικές συmicroβάσεις

Μπρούτζινη σφραγίδα αmicroφο-ρέων του 10ου αιώνα από

Η οικονοmicroία της Μεσοβυζαντι-νής περιόδου παρουσιάζεται

ΟικονοmicroίαΚατά τον Steven Runciman η ιστορία του Βυζαντίου είναι laquoκυρίως η ιστορία της οικονοmicroικής του πολιτικής και η ιστορία του εmicroπορίου του Μεσαίωναraquo Στη Μεσοβυ-ζαντινή περίοδο και σε αντίθεση microε την πρώιmicroη οπότε υπήρχε υπερσυγκεντρωτική οργάνωση δηmicroιουργείται microια ολόκληρη σειρά νέων υπηρεσιών που αναλαmicroβάνουν τις αρmicroοδιότητες των παλαιότερων οικονοmicroικών οργάνων και βαθmicroηδόν αναπτύσσεται υπηρεσία οικονοmicroικού ελέγχου όλων των επιmicroέρους οικονοmicroικών υπηρεσιών Στις αυτοκρατορικές οικονοmicroικές υπηρεσίες συmicroπεριλαmicroβάνονταν το σεκρέτο του βασιλικού βεστιαρίου microε προϊστάmicroενο τον πρωτοβεστιάριο (υπηρεσία σχετική microε το προσωπικό ενδυmicroατοφυλάκιο του αυτοκράτορα) η microεγάλη κουρατορία (για την έγ-γεια περιουσία του αυτοκράτορα) το χαρουλαριάτο του βεστιαρίου (υπηρεσία ειδών στρατιωτικής εξάρτυσης και εποπτείας κοπής νοmicroισmicroάτων) ο επί του ειδικού (για τις τρέχουσες αυτοκρατορικές δαπάνες) που αντικαθίσταται από τον 12ο αιώνα από τον επί των οικειακώνΕπικεφαλής όλων των οικονοmicroικών υπηρεσιών ήταν ο σακελλάριος του οποίου η υπη-ρεσία ονοmicroαζόταν χαρτουλαριάτο του σακελλίου Τη φροντίδα για την κατανοmicroή της φορολογικής ύλης στις διάφορες διοικητικές περιφέρειες του κράτους και φυσικά την είσπραξη των φόρων είχε το λογοθέσιο του Γενικού που διευθύνει και το λογοθέσιο του στρατιωτικού για τα οικονοmicroικά του στρατού (microισθοδοσία καταυλισmicroό και ανε-φοδιασmicroό του στρατού συντήρηση στρατιωτικών γεφυρών φρουρίων) το λογοθέσιο του δρόmicroου (κάλυπτε ένα microέρος από τα οικονοmicroικά του κρατικού ταχυδροmicroείου) και το λογοθέσιο των αγελών (για την προmicroήθεια ίππων και άλλων ζώων στον στρατό) Η οικονοmicroία στο Βυζάντιο είναι και αυτή την εποχή εκχρηmicroατισmicroένη Αυτό γίνεται αντιληπτό από την πληροφόρηση που δίνουν οι πηγές για την οικονοmicroική δραστηριό-τητα των αστικών κέντρων καθώς οι microισθοί των υπαλλήλων στρατιωτών και εργατών δίνονται σε χρήmicroα οι φόροι υπολογίζονται και πληρώνονται σε χρήmicroα στην Εκλογή των Ισαύρων όλες οι οικονοmicroικές δραστηριότητες δάνεια τόκοι ενέχυρα υπολογίζο-νται σε χρήmicroα Εξάλλου το microεγαλύτερος microέρος της Εκλογής αναφέρεται στις αγροτικές οικονοmicroικές σχέσεις ζωοκλοπές ενοικιάσεις αγρών ενώ λείπουν εντελώς οι περι-πτώσεις microίσθωσης εργασίας και έργου δηλαδή αστικές συmicroβάσεις

Μπρούτζινη σφραγίδα αmicroφο-ρέων του 10ου αιώνα από

Η οικονοmicroία της Μεσοβυζαντι-νής περιόδου παρουσιάζεται

Η αγροτική φορολογία microετεξελίχθηκε έχοντας ως κυριότερη αλλαγή να microη φορολο-γείται το έδαφος όπως γινόταν έως τότε αλλά η αγροτική παραγωγή και τα νοικο-κυριά Χαρακτηριστικό παράδειγmicroα είναι ο καπνικός φόρος (από το τζάκι κάθε νοικο-κυριού) που αφορούσε στο ύψος της περιουσίας κάθε φορολογούmicroενου Η αλλαγή αυτή στη φορολογική πολιτική ήταν επακόλουθο των νέων συνθηκών καθώς ένα σηmicroαντικό τmicroήmicroα του πληθυσmicroού είχε εγκαταλείψει τους αγρούς λόγω των αραβικών επιθέσεων και εποmicroένως θα ήταν παράλογο και ανυπόστατο για το κράτος να φορο-λογεί κάποιον για ένα κτήmicroα που είχε εγκαταλείψει Εδώ έχουmicroε να κάνουmicroε microε microια σηmicroαντική αλλαγή σε σύγκριση microε το φορολογικό σύστηmicroα της ύστερης αρχαιότητας και της Πρώιmicroης Βυζαντινής εποχής κατά το οποίο ο φόρος ήταν ένα συγκεκριmicroένο ποσό ανά έκταση και τύπο καλλιέργειας ανεξάρτητα από την παραγωγή που τελικά είχε αποφέρει Φυσικά κάτι τέτοιο επιβάρυνε εξοντωτικά τους microικρούς καλλιεργητές και όχι τις microε-γάλες παραγωγικές microονάδες των εύπορων Ο καπνικός φόρος δεν είχε καmicroία σχέση microε τη γαιοκτησία ή άλλες microορφές αγροτικής εκmicroετάλλευσης και προϋπέθετε ότι κάθε νοικοκυριό είχε κάποιο εισόδηmicroα ώστε να είναι σε θέση να πληρώσει αυτόν τον φόρο Σηmicroειωτέον ότι ο microεγαλύτερος γαιοκτήmicroονας ήταν ο αυτοκράτορας και δεύτερη ερχόταν η Εκκλησία ενώ βέβαια υπήρχε και η αριστοκρατία

Εmicroπόριο και βιοτεχνίαΔεν πρέπει να λησmicroονούmicroε ότι εξαιτίας των αραβικών πολέmicroων το εmicroπόριο και η βιοτεχνία είναι πεσmicroένα σε σύγκριση microε την πρώιmicroη περίοδο Ειδικά το εξωτερικό εmicroπόριο φθίνει έως το τέλος του 8ου αιώνα αφού οι χερσαίοι δρόmicroοι ελέγχονται από τους Άραβες που επιβάλλουν και σηmicroαντικούς τελωνειακούς δασmicroούς Το εmicroπόριο microε τη Δύση επίσης microειώνεται στο ελάχιστο (αρχές του 8ου αιώνα) λόγω των πειρατικών αραβικών επιδροmicroών στις θάλασσες της Ανατολικής Μεσογείου ενώ επιπρόσθετα και οι χερσαίοι άξονες της χερσονήσου του Αίmicroου είναι προβληmicroατικοί και επίφοβοι καθώς υπάρχουν οι Αβαροσλάβοι και οι Βούλγαροι Αξίζει να σηmicroειώσουmicroε ότι θε-ωρείται πλέον εσφαλmicroένη η άποψη που ήθελε το Βυζάντιο να τροφοδοτεί όλο τον σύγχρονό του κόσmicroο microε είδη πρώτης ανάγκης Αντίθετα το εmicroπόριο αυτής της εποχής αφορούσε microόνο είδη πολυτελείας ενώ κάθε περιοχή έπρεπε να καλύπτει microόνη τις

Την ευθύνη της είσπραξης φόρων στο Βυζάντιο αναλάmicro-

Η βαριά φορολογία έπληττε σηmicroαντικά τους καλλιεργη-

ανάγκες της Το εmicroπόριο microε τη Δύση υπόκειτο επίσης σε αυτό τον γενικό κανόνα γιrsquo αυτό τα προϊόντα που πήγαιναν στη Μασσαλία από την Ανατολή ήταν κυρίως πιπέρι γαρίφαλο κανέλα χουρmicroάδες και πάπυρος Τη σοβαρή κάmicroψη της οικονοmicroικής ζωής στο Βυζάντιο αυτή την περίοδο αντικατοπτρίζουν και τα αρχαιολογικά δεδοmicroένα για παράδειγmicroα βρίσκονται άφθονα νοmicroίσmicroατα έως την εποχή του Κώνσταντος Βrsquo (πέθα-νε το 668) ενώ τον 9ο αιώνα είναι σπάνια έως ανύπαρκτα γεγονός που microαρτυρεί ότι η νοmicroισmicroατική κυκλοφορία είχε περιοριστεί στο ελάχιστο Το 992 ο αυτοκράτορας Βασίλειος Βrsquo παραχώρησε στη Βενετία τα πρώτα τελωνειακά προνόmicroια βάζοντας άθελά του το κράτος στον ολισθηρό δρόmicroο των προνοmicroίων και των διευκολύνσεων προς τους ξένους κυρίως τις ναυτικές πόλεις της Ιταλίας (Αmicroάλ-φι Πίζα Γένουα Βενετία) οι οποίες προϊόντος του χρόνου έγιναν οικονοmicroικές αυτο-κρατορίες υποσκάπτοντας την οικονοmicroική ευρωστία του Βυζαντίου και οδηγώντας το στην οικονοmicroική συρρίκνωση και παρακmicroή Όταν το Βυζάντιο κατανόησε πόσο θανά-σιmicroος ήταν ο εναγκαλισmicroός τους ήταν πλέον αργά καθώς το εmicroπόριο της Αδριατικής της Μαύρης θάλασσας και ενός microεγάλου microέρους της Ανατολικής Μεσογείου είχε πέσει στα χέρια τους

ΙδιοκτησίαΗ microεγάλη ιδιοκτησία εξακολουθεί να υπάρχει κατέχοντας microια ουσιώδη θέση στη βυ-ζαντινή οικονοmicroία Αρχικά ο ίδιος ο αυτοκράτορας ήταν microεγαλογαιοκτήmicroονας Οι βα-σιλικοί οίκοι και τα αυτοκρατορικά κτήmicroατα του στέmicromicroατος ήταν τόσο microεγάλα που χρειάζονταν πλήθος χαρτουλάριων microε επικεφαλής τον microέγα κουράτορα για να διοικη-θούν Επίσης η εκκλησιαστική ακίνητη περιουσία (microοναστηριών ευαγών ιδρυmicroάτων πτωχοκοmicroείων γηροκοmicroείων νοσοκοmicroείων) ήταν πολύ microεγάλη Ο Ιουστινιανός Βrsquo αφιέρωσε microια αλυκή στην εκκλησία του Αγίου Δηmicroητρίου στη Θεσσαλονίκη ενώ ο Νι-κηφόρος Αrsquo παραχώρησε πολυάριθmicroα κτήmicroατα της εκκλησίας του Αγίου Ανδρέα στους επαναστάτες χωρικούς που βοήθησαν τον Βυζαντινό διοικητή να αντιmicroετωπίσει τις Σκλαβηνίες στη δυτική ΠελοπόννησοΕπίσης και ιδιώτες φέρονται κάτοχοι microεγάλης ιδιοκτησίας κυρίως άρχοντες αλλά και πολιτικοί στρατιωτικοί ακόmicroα και εκκλησιαστικοί αξιωmicroατούχοι που είχαν στην υπηρεσία τους όχι microόνο χωρικούς αλλά και ιδιωτικό στρατό για να προστατεύουν την

Οι αραβικοί πόλεmicroοι κατά τη διάρκεια της Μεσοβυζαντινής

αχανή σε έκταση περιουσία τους Βέβαια και ο αριθmicroός των microικρών και microεσαίων καλ-λιεργητών παρουσιάζει αύξηση σε σχέση microε την προηγούmicroενη περίοδοΑυξάνοντας τη δύναmicroή τους οι γαιοκτήmicroονες τείνουν να πάρουν τον απόλυτο έλεγχο της αυτοκρατορίας στα χέρια τους Δυνατοί θεωρούνταν αυτοί που κατείχαν πλούτο που συνδυαζόταν microε πολιτική ισχύ Η βυζαντινή αριστοκρατία των δυνατών microε τους ανώτατους αξιωmicroατικούς επιδιώκει τη συγκέντρωση όλο και περισσότερης γης στα χέρια της την απόσπαση προνοmicroίων από το κράτος και την άmicroεση συmicromicroετοχή στην εξουσία microε τη microονοπώληση θέσεων-κλειδιών της κρατικής microηχανής Οι δύο δυναστείες των Ισαύρων και του Αmicroορίου (8ος 9ος αιώνας) εκπροσωπούν ακριβώς τη στρατιωτική αριστοκρατία της γης που κατόρθωσε να αναρριχηθεί στην εξουσία Η πολιτική και των δύο δυναστειών ασφαλώς δεν δρέπει δάφνες φιλολαϊ-κότητας και microέριmicroνας υπέρ των ασθενεστέρων των πενήτων κλπ Υπάρχει microάλιστα η θεωρία ότι και η Εικονοmicroαχία αντιπροσωπεύει microια αριστοκρατική και άκαmicroπτη ιδε-ολογία αυστηρών στρατιωτικών στην αντίληψη της θρησκείας επηρεασmicroένη από τη δογmicroατική καθαρότητα του microονοφυσιτισmicroού Αυτή η αντίληψη δεν έγινε ποτέ κατανοητή από τα λαϊκά στρώmicroατα Παράλληλα οι Ίσαυροι επιχείρησαν να απαγορεύσουν τον τόκο αλλά οι προσπάθειές τους δεν τελεσφόρησαν Ο πατριάρχης Ταράσιος (784-806) απειλεί microε αφορισmicroό laquomicroοναχούς και λαϊκούςraquo προκειmicroένου να πάψει ο τοκισmicroός γεγονός που πιστοποιεί ότι και στα χρόνια του ήταν microια διαδεδοmicroένη microορφή συναλλαγής Ο διάδοχός του πατριάρχης Νικηφόρος Αrsquo (806-15) απαγόρευε ρητά τον τοκισmicroό αλλά επέτρεπε ένα κέρδος 10 στις συναλλαγές λαϊκώνΜε τη Μακεδονική δυναστεία (9ος-11ος αιώνας) υπάρχει αντιστροφή του κλίmicroατος και γίνονται συστηmicroατικές προσπάθειες προστασίας της αγροτικής κοινότητας και των ελεύθερων ιδιοκτητών έναντι των βλέψεων των δυνατών Με τη δεύτερη Νεαρά Περί προτιmicroήσεως ο αυτοκράτορας Ρωmicroανός Αrsquo Λακαπηνός θέσπισε τη σειρά που έπρεπε να ακολουθηθεί για την εκποίηση ακίνητης περιουσίας δίνοντας προτεραιότητα στους συγγενείς στους γείτονες που ανήκαν στην ίδια φορολογική κοινότητα (οmicroοτελείς) αφήνοντας τελευταίους τους δυνατούς που παραmicroόνευαν microε αρπακτικές διαθέσεις Οι πιέσεις που ασκήθηκαν από τους θιγόmicroενους ήταν τόσο ισχυρές που εξανάγκασαν τον Κωνσταντίνο Ζrsquo Πορφυρογέννητο να προβεί σε ορισmicroένες τροποποιήσεις χωρίς να

Οι microεγαλογαιοκτήmicroονες διέθε-ταν στην υπηρεσία τους όχι

αλλοιώσει το πνεύmicroα του νόmicroου Η πρώτη ρωγmicroή στη νοmicroοθεσία για την προστασία των microικροϊδιοκτητών κυρίως από ψυχολογική άποψη τοποθετείται επί του ικανότατου στα οικονοmicroικά Νικηφόρου Βrsquo Φωκά που ωστόσο διατηρεί σε γενικές γραmicromicroές τη γραmicromicroή των προκατόχων του Τολ-microηρή ήταν και η νοmicroοθετική του εκείνη πράξη κατά την οποία απαγόρευσε την ίδρυση νέων microοναστηριών και φιλανθρωπικών ιδρυmicroάτων microε το σκεπτικό ότι τα υπάρχοντα ήταν υπεραρκετά για τις ανάγκες του πληθυσmicroού πρότεινε δε σε όσους θέλουν να κάνουν κάποια δωρεά αυτή να γίνεται σε ρευστό Στόχος του δεν ήταν να πλήξει τον microοναχισmicroό όπως συχνά του έχει καταλογιστεί αλλά να συmicroβάλει στην αύξηση των εισοδηmicroάτων των microοναστηριών και στην καλλιέργεια των εκτάσεων που έmicroεναν αναξιοποίητες λόγω έλλειψης κεφαλαίων Το microέτρο αυτό για ευνόητους λόγους δεν

Πλούσιοι Βυζαντινοί

Η πατρογονική περιουσία του αγίου Φιλάρετου στο θέmicroα Αρmicroενιακών υπολογίζεται σε 48 microεγάλα αρδευόmicroενα αγροκτήmicroατα (15-20000 microόδια γης ένα microόδι είχε περίπου έκταση όση ένα στρέmicromicroα) ενώ η κατοικία της οικογένειας ήταν ένα πραγmicroατικό παλάτι επιπλωmicroένο microε απερίγραπτη πολυτέλεια υπήρχε στην κεντρική αίθουσα του παλατιού ένα χρυσελεφάντινο τραπέζι για 36 συνδαιτηmicroόνεςΠαροιmicroιώδης έχει microείνει επίσης και η τεράστια περιουσία της χήρας Δανιηλίδου στην Πάτρα (microέσα 9ου αιώνα) που πρέπει να την απέκτησε microεταξύ άλλων και microε microια ιδιαί-τερα επιτυχηmicroένη βιοτεχνία ταπητουργίας-υφαντουργίας Ένα microικρό χρηmicroατικό δώρο που έκανε στον άσηmicroο τότε και microετέπειτα αυτοκράτορα Βασίλειο Αrsquo ακόλουθο ενός βασιλικού απεσταλmicroένου στην Πελοπόννησο έγινε το microέσο για να αγοράσει κτήmicroατα στη Μακεδονία που αποτέλεσαν τη βάση της microεγάλης του ιδιοκτησίας Εξάλλου η επίσκεψή της στην Κωνσταντινούπολη περιγράφεται microε τέτοια χλιδή και πολυτέλεια ώστε νεότεροι ερευνητές θεωρούν ότι απηχεί τη βιβλική αφήγηση για την επίσκεψη της βασίλισσας του Σαββά στην Ιερουσαλήmicro επί Σολοmicroώντος Άλλωστε στην επί αιώνες ανεπτυγmicroένη σηροτροφία στην Πελοπόννησο και την καλλιέργεια του δέντρου της microουριάς (microωρέας) χρωστά το δεύτερο όνοmicroά της Μωριάς Μωρέας η Πελοπόννησος (A Guillou laquoΟ Βυζαντινός πολιτισmicroόςraquo σ 230)

είχε διάρκεια Εξίσου ξεκάθαρος στις προθέσεις του αναφορικά microε την οικονοmicroική πολιτική ήταν και ο Βασίλειος Βrsquo ο οποίος διακήρυξε ότι οι πένητες έχουν χρονικά απεριόριστο δικαίω-microα για να διεκδικήσουν από τους δυνατούς την επιστροφή της ιδιοκτησίας τους Σηmicroαντικό microέτρο επίσης αποτέλεσε η θέσπιση του αλληλέγγυου φορολογικού microέτρου που αφορούσε στους φορολογούmicroενους microιας περιοχής χωρίς εξαίρεση και το οποίο ουσιαστικά στόχευε στους microεγαλογαιοκτήmicroονες που είχαν πετύχει να θεωρούνται ιδιαίτερη φορολογική microονάδα και έτσι να εξαιρούνται από τη συmicromicroετοχή στα συλλο-γικά φορολογικά βάρη Με το microέτρο αυτό υποχρεώθηκαν όλοι να συmicromicroετέχουν στην πληρωmicroή των φόρων Το microέτρο καταργήθηκε microε διάφορα τεχνάσmicroατα και προφάσεις laquoεν αmicroαρτίαιςraquo στα χρόνια των διαδόχων του Βασίλειου Βrsquo οπότε οι παροχές στους δυνατούς και στον κλήρο άρχισαν να παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις microε την εmicroφά-νιση των χαριστικίων (προνοmicroιακών δωρεών σε microοναστήρια και ευαγείς οίκους) των εξκουσσείων (φοροαπαλλακτικών microέτρων από τα οποία επωφελήθηκαν οι εκκλησίες και οι ισχυρές οικογένειες οίκοι εξκουσσάτοι) και ιδιαίτερα των προνοιών σύmicroφωνα microε τις οποίες πλούσιοι ιδιώτες λάmicroβαναν γη για να τη διοικήσουν microαζί microε όλες τις προσόδους που προέρχονταν από τις εκτάσεις αυτές πρόσοδοι που συλλέγονταν microε τη microορφή φόρου από τους καλλιεργητές-αγρότες που δούλευαν στη συγκεκριmicroένη γηΣτο θεσmicroικό επίπεδο σταδιακά διαλύονται τα θέmicroατα και microαζί microε αυτά οι θεmicroατικοί στρατοί ενώ αυξάνει η σπουδαιότητα των πολιτικών αξιωmicroατούχων των επαρχιών ενός για την Ανατολή και ενός για τη Δύση ουσιαστικά έχουmicroε για λίγο επιστροφή στο σύστηmicroα της πρώιmicroης περιόδου Η κατοχή κτηmicroάτων υπό τον όρο της στρατιωτικής υπηρεσίας επίσης βαθmicroιαία καταρ-γήθηκε microε αποτέλεσmicroα να χάσει το Βυζάντιο τα πιστά σώmicroατα των σκληροτράχηλων ακριτών και η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία αντικαταστάθηκε από έναν φόρο ο οποίος χρησιmicroοποιήθηκε για τη στρατολογία ξένων microισθοφόρων Από νοmicroισmicroατική άποψη παρατηρείται ελαφρά νόθευση του χρυσού νοmicroίσmicroατος κατά τη βασιλεία του Κωνσταντίνου Θrsquo Μονοmicroάχου (1042-55) και αύξηση της κυκλοφορίας των αργυρών και χάλκινων νοmicroισmicroάτων που θεωρείται δείγmicroα ανάπτυξης της αστικής οικονοmicroίας Πράγmicroατι έχει πλέον γίνει αποδεκτό από ερευνητές των τελευταίων δε-

Με τη διάλυση των βυζαντινών θεmicroάτων ενισχύθηκε σηmicroα-

Η οργάνωση των ελεύθερων επαγγελmicroατιών της microεσοβυζα-

είχε διάρκεια Εξίσου ξεκάθαρος στις προθέσεις του αναφορικά microε την οικονοmicroική πολιτική ήταν και ο Βασίλειος Βrsquo ο οποίος διακήρυξε ότι οι πένητες έχουν χρονικά απεριόριστο δικαίω-microα για να διεκδικήσουν από τους δυνατούς την επιστροφή της ιδιοκτησίας τους Σηmicroαντικό microέτρο επίσης αποτέλεσε η θέσπιση του αλληλέγγυου φορολογικού microέτρου που αφορούσε στους φορολογούmicroενους microιας περιοχής χωρίς εξαίρεση και το οποίο ουσιαστικά στόχευε στους microεγαλογαιοκτήmicroονες που είχαν πετύχει να θεωρούνται ιδιαίτερη φορολογική microονάδα και έτσι να εξαιρούνται από τη συmicromicroετοχή στα συλλο-γικά φορολογικά βάρη Με το microέτρο αυτό υποχρεώθηκαν όλοι να συmicromicroετέχουν στην πληρωmicroή των φόρων Το microέτρο καταργήθηκε microε διάφορα τεχνάσmicroατα και προφάσεις laquoεν αmicroαρτίαιςraquo στα χρόνια των διαδόχων του Βασίλειου Βrsquo οπότε οι παροχές στους δυνατούς και στον κλήρο άρχισαν να παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις microε την εmicroφά-νιση των χαριστικίων (προνοmicroιακών δωρεών σε microοναστήρια και ευαγείς οίκους) των εξκουσσείων (φοροαπαλλακτικών microέτρων από τα οποία επωφελήθηκαν οι εκκλησίες και οι ισχυρές οικογένειες οίκοι εξκουσσάτοι) και ιδιαίτερα των προνοιών σύmicroφωνα microε τις οποίες πλούσιοι ιδιώτες λάmicroβαναν γη για να τη διοικήσουν microαζί microε όλες τις προσόδους που προέρχονταν από τις εκτάσεις αυτές πρόσοδοι που συλλέγονταν microε τη microορφή φόρου από τους καλλιεργητές-αγρότες που δούλευαν στη συγκεκριmicroένη γηΣτο θεσmicroικό επίπεδο σταδιακά διαλύονται τα θέmicroατα και microαζί microε αυτά οι θεmicroατικοί στρατοί ενώ αυξάνει η σπουδαιότητα των πολιτικών αξιωmicroατούχων των επαρχιών ενός για την Ανατολή και ενός για τη Δύση ουσιαστικά έχουmicroε για λίγο επιστροφή στο σύστηmicroα της πρώιmicroης περιόδου Η κατοχή κτηmicroάτων υπό τον όρο της στρατιωτικής υπηρεσίας επίσης βαθmicroιαία καταρ-γήθηκε microε αποτέλεσmicroα να χάσει το Βυζάντιο τα πιστά σώmicroατα των σκληροτράχηλων ακριτών και η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία αντικαταστάθηκε από έναν φόρο ο οποίος χρησιmicroοποιήθηκε για τη στρατολογία ξένων microισθοφόρων Από νοmicroισmicroατική άποψη παρατηρείται ελαφρά νόθευση του χρυσού νοmicroίσmicroατος κατά τη βασιλεία του Κωνσταντίνου Θrsquo Μονοmicroάχου (1042-55) και αύξηση της κυκλοφορίας των αργυρών και χάλκινων νοmicroισmicroάτων που θεωρείται δείγmicroα ανάπτυξης της αστικής οικονοmicroίας Πράγmicroατι έχει πλέον γίνει αποδεκτό από ερευνητές των τελευταίων δε-

Με τη διάλυση των βυζαντινών θεmicroάτων ενισχύθηκε σηmicroα-

Η οργάνωση των ελεύθερων επαγγελmicroατιών της microεσοβυζα-

καετιών ότι αυτή η υποτίmicroηση δεν ήταν συνέπεια οικονοmicroικής κρίσης αλλά ευρωστίας και υπαγορεύτηκε από την αύξηση των συναλλαγών και ως εκ τούτου τη microεγαλύτερη ζήτηση ρευστού χρήmicroατος Ως διορθωτικό microέτρο χρησιmicroοποιήθηκε η περιορισmicroένη και ελεγχόmicroενη υποτίmicroηση του νοmicroίσmicroατος ώστε από τη θεωρητική περιεκτικότητά του σε χρυσό 24 καρατίων (δηλαδή 21-23 καράτια) κατέβηκε στα 18 καράτια Το βάρος που έλειπε συmicroπληρώθηκε από ασήmicroι άριστης ποιότητας και όχι από χαλκό Αντίθετα η υποτίmicroηση της δεκαετίας του 1070 από τους Μιχαήλ Ζrsquo Δούκα Παραπινάκη και Νικηφόρο Γrsquo Βοτανειάτη ήταν ασφαλώς αποτέλεσmicroα κρίσης και η περιεκτικότητα σε χρυσό έφτασε να είναι microόνο 9 καράτια ενώ το υπόλοιπο ήταν κράmicroα ασηmicroιού και

Ο οικονοmicroικός laquoφεουδαρχισmicroόςraquo του Βυζαντίου

laquoΟύτε από πολιτική άποψη ούτε από διοικητική υπήρξε φεουδαλισmicroός στο Βυζάντιο παρόmicroοιος microε τον δυτικόhellipΤο κράτος παρέmicroεινε ισχυρό και οι δηmicroόσιοι υπάλληλοι έφταναν ως τις πιο microικρές αγροτικές κοινότητες Μόνον από την οικονοmicroική σκοπιά οι σχέσεις στην αγροτική παραγωγή βαίνουν παράλληλα σε Ανατολή και Δύση Αν αναφερ-θούmicroε σε οικονοmicroικό φεουδαλισmicroό τότε υπήρξε και στο Βυζάντιο οικονοmicroικός φεου-δαλισmicroός Γιrsquo αυτό ο όρος φεουδαρχία που καλύπτει πολιτικές και κοινωνικές έννοιες δεν πρέπει να χρησιmicroοποιείται για να προσδιορισθεί ένα οικονοmicroικό φαινόmicroενοraquo Ν Σβορώνος Storia del diritto e delle istituzioni στο La civilta bizantina dal IX al XI secolo Bari 1978 σ 172) Ο όρος laquoλίζιοςraquo (υποτελής) microπήκε στην ελληνική γλώσσα αλλά χρησιmicroοποιούνταν microόνο για ξένους Ο αντίστοιχος βυζαντινός όρος ήταν laquoοικέτης και υποχείριοςraquo και microπορεί να αφορά σχέσεις υποτέλειας αλλά ποτέ δεν γίνεται ξεκά-θαρο από τις πηγέςΕπίσης microετά τη θεωρία του Βέλγου ιστορικού H Pirenne στη δεκαετία του 1930 που έχει δεχτεί ωστόσο έντονη κριτική υπάρχει η επιστηmicroονική άποψη ότι και ο δυτικός (ερωπαϊκός) φεουδαρχισmicroός οφείλεται στην αραβική επέκταση στη Μεσόγειο καθώς το παλιό ρωmicroαϊκό κράτος γίνεται από τον 7ο αιώνα microια Ανατολική microόνο αυτοκρατορία το Βυζάντιο ενώ το κράτος του Καρλοmicroάγνου microεταβλήθηκε σε microια δεύτερη αυτοκρατορία microε την οποία ανοίγει ο δυτικός Μεσαίωνας

χαλκού Όmicroως το πιο σηmicroαντικό κοινωνικό-πολιτικό γεγονός των microέσων του 11ου αιώνα είναι ότι η τάξη των εmicroπόρων αναλαmicroβάνει έναν ενεργό πολιτικό ρόλο Πράγmicroατι οι πλού-σιοι βιοτέχνες και έmicroποροι microαζί microε παλαιούς ελεύθερους επαγγελmicroατίες ειδικούς τεχνίτες τραπεζίτες (καταλλάκται) και ναύκληρους δηmicroιουργούν ένα είδος ακαθό-ριστης ακόmicroη αστικής τάξεως που συνειδητοποιεί την αυτονοmicroία και τα συmicroφέροντά της Είναι καινούργιοι άνθρωποι που δεν κατάγονται από τις καθιερωmicroένες οικογένει-ες της Μικράς Ασίας και καταφέρνουν να ανεβούν στην κορυφή Ο Κωνσταντίνος Θrsquo laquoδέχτηκε στη συγκλητική τάξη σχεδόν όλο τον όχλο της αγοράςraquo παρατηρεί microε θλίψη ο Ψελλός microολονότι και εκείνος τυπικά ανήκε στην τάξη των laquoνέων ανθρώπωνraquo Επί Κωνσταντίνου Ιrsquo Δούκα (microέσα 11ου αιώνα) πολλοί τεχνίτες ανέβηκαν σε υψηλά αξιώmicroατα Ο Ισαάκιος Αrsquo Κοmicroνηνός (1057) και ο Νικηφόρος Γrsquo Βοτανειάτης (1078) ανέβηκαν στον θρόνο microε τη βοήθεια των εmicroπόρων και των συ-ντεχνιών Το τραγικό για το Βυζάντιο είναι ότι αυτή η οικονοmicroική ανάπτυξη κόπηκε πρόωρα πριν προλάβει να εmicroπεδωθεί ως microόνιmicroη κατάσταση στη βυζαντινή κοινωνία

χαλκού Όmicroως το πιο σηmicroαντικό κοινωνικό-πολιτικό γεγονός των microέσων του 11ου αιώνα είναι ότι η τάξη των εmicroπόρων αναλαmicroβάνει έναν ενεργό πολιτικό ρόλο Πράγmicroατι οι πλού-σιοι βιοτέχνες και έmicroποροι microαζί microε παλαιούς ελεύθερους επαγγελmicroατίες ειδικούς τεχνίτες τραπεζίτες (καταλλάκται) και ναύκληρους δηmicroιουργούν ένα είδος ακαθό-ριστης ακόmicroη αστικής τάξεως που συνειδητοποιεί την αυτονοmicroία και τα συmicroφέροντά της Είναι καινούργιοι άνθρωποι που δεν κατάγονται από τις καθιερωmicroένες οικογένει-ες της Μικράς Ασίας και καταφέρνουν να ανεβούν στην κορυφή Ο Κωνσταντίνος Θrsquo laquoδέχτηκε στη συγκλητική τάξη σχεδόν όλο τον όχλο της αγοράςraquo παρατηρεί microε θλίψη ο Ψελλός microολονότι και εκείνος τυπικά ανήκε στην τάξη των laquoνέων ανθρώπωνraquo Επί Κωνσταντίνου Ιrsquo Δούκα (microέσα 11ου αιώνα) πολλοί τεχνίτες ανέβηκαν σε υψηλά αξιώmicroατα Ο Ισαάκιος Αrsquo Κοmicroνηνός (1057) και ο Νικηφόρος Γrsquo Βοτανειάτης (1078) ανέβηκαν στον θρόνο microε τη βοήθεια των εmicroπόρων και των συ-ντεχνιών Το τραγικό για το Βυζάντιο είναι ότι αυτή η οικονοmicroική ανάπτυξη κόπηκε πρόωρα πριν προλάβει να εmicroπεδωθεί ως microόνιmicroη κατάσταση στη βυζαντινή κοινωνία