Αρχαία τοπωνύµια της...

Ο χώροςΗ Αθήνα από την αρχαία ήδη εποχή χαρακτηρίστηκε ως «ο εγκέφαλος της Ελλάδας», γιατί εξαρχής οι πολίτες της διακρίνονταν για την ανεκτικότητα στη σκέψη, την έµφυτη εξυπνάδα τους και την εφευρετικότητα. Και όµως η πόλη δεν κατέχει παρά ένα µέρος µόνο της Αττικής, καθώς βρίσκεται στη µέση του λεκανοπεδίου που σχηµατίζεται από τους γύρω λόφους και τα βουνά.Οι λόφοι που σχηµατίζουν το αθηναϊκό λεκανοπέδιο είναι: ο Λυκαβηττός ανατολικά, ο Άγχεσµος βορειοανατολικά (στα σηµερινά Τουρκοβούνια), ο Αρδηττός στα νότια, ο λόφος της Άγρας κατά µήκος του ποταµού Ιλισού (πάνω από το Στάδιο) και στα δυτικά ο λόφος των Μουσών (ο σηµερινός λόφος του Φιλοπάππου). Στη συνέχειά του εκτεί-νονται οι γνωστοί λόφοι της Πνύκας και των Νυµφών. Κοντά στους παραπάνω λόφους και προς τα ανατολικά υψώνεται απότοµα ο ιερός βράχος της Ακρόπολης σε ύψος 156 µ., οι απόκρηµνες πλευρές του οποίου επιτρέπουν την προσέγγισή του µόνο από τη δυτική πλευρά. Σχεδόν στους πρόποδες της Ακρόπολης βρίσκεται ο θρυλικός βράχος του Αρείου Πάγου, όπου συνεδρίαζε το ανώτατο δικαστήριο των Αθηναίων.Ο βράχος της Ακρόπολης, ως απόκρηµνος και απροσπέλαστος, υπήρξε το καταφύγιο των κατοίκων του λεκανοπεδίου κάθε φορά που δέχονταν εξωτερική απειλή. Ως πραγ-µατική ακρόπολη, λοιπόν, δηλαδή φρούριο, ο ιερός βράχος ήταν ο πυρήνας της Αθή-νας. Γι’ αυτό και οι πρώτοι κάτοικοι της Αττικής, οι Πελασγοί, τον οχύρωσαν µε τείχος από τεράστιους ογκόλιθους. Το τείχος τοποθετείται χρονικά στο τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου, περίπου έναν αιώνα πριν από τον Τρωικό πόλεµο. Οι Πελασγοί, σύµφωνα µε τη µαρτυρία του Ηρόδοτου (Ηρόδοτος 6, 137), είχαν εγκατασταθεί κάτω από την Ακρόπολη· αργότερα, όµως, εκδιώχθηκαν από τους µεταγενέστερους κατοίκους, τους Ίωνες, οι οποίοι τους επέτρεψαν να εγκατασταθούν στις υπώρειες του Υµηττού, αµεί-βοντάς τους έτσι για την οχύρωση της Ακρόπολης. Λίγα τµήµατα του «πελασγικού» τείχους σώζονται µέχρι σήµερα.Πάνω στην Ακρόπολη έχτισαν το βασιλικό τους ανάκτορο κατά την περίοδο της βασι-λείας ο Κέκροπας, ο Θησέας και οι άλλοι βασιλείς.Από την άποψη των υδάτων το λεκανοπέδιο των Αθηνών ήταν φτωχό. Δύο µικροί ποταµοί διέσχιζαν µόνο την πόλη: ο Κηφισός που πήγαζε, όπως και σήµερα, από την

Η ΑΘΗΝΑ ΤΟΥ 7ΟΥ - 6ΟΥ ΑΙ.

Ο λόφος των Μουσών οριοθε-τούσε από την αρχαιότητα το

http://img.t02_k09_p001_1

Πάρνηθα και εξέβαλλε στον Σαρωνικό, και ο Ιλισός που ξεκινούσε από τον Υµηττό και εξέβαλλε στο Φάληρο. Παραπόταµος του Ιλισού ήταν ο Ηριδανός, που ξεκινούσε από τον λόφο του Λυκαβηττού και εξέβαλλε στον Ιλισό. Στις όχθες του Ιλισού υπήρχε η κρήνη Καλλιρρόη, στην οποία συνέρρεαν οι Αθηναίες κόρες για να κάνουν τα γαµήλια λουτρά τους.Η Αθήνα, ωστόσο, ως πανίσχυρη δύναµη δεν αυτονοµήθηκε από τη γύρω περιοχή· αντίθετα, η ιστορική της εξέλιξη είχε άµεση σχέση µε την ιστορική πορεία ολόκληρης της Αττικής, κέντρο της οποίας ήταν η Αθήνα. Άλλωστε και ο πληθυντικός Αθήναι σηµαίνει ότι συµπεριλαµβάνονταν στο κράτος των Αθηνών και οι άλλοι δήµοι, όλοι οι δήµοι της Αττικής· όµως, κανείς από τους κατοίκους της Αττικής δεν ονοµαζόταν Αττικός, γιατί όλοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους Αθηναίους.Η Αττική, λοιπόν, είχε αρχικά και άλλα ονόµατα. Λεγόταν και Ακτή, καθώς περιβάλλε-

Αρχαία τοπωνύµια της Αττικής

Για τους γεωγραφικούς όρους που συναντούµε στην Αττική (π.χ. Υµηττός, Λυκαβητ-τός, Αρδηττός, Πάρνης, Κηφισός, Ιλισός, Γαργηττός κ.ά.) οι παλαιότεροι γλωσσολόγοι υποστήριζαν ότι αποτελούν κατάλοιπα µιας µόνο γλώσσας που συµβατικά ονοµάστηκε «πελασγική». Σήµερα όλοι δέχονται ότι αυτά τα ονόµατα προέρχονται από ένα προ-ελληνικό (προϊνδοευρωπαϊκό) γλωσσικό υπόστρωµα, που εκτείνεται από τη Μ. Ασία και τα νησιά του Αιγαίου έως την ηπειρωτική Ελλάδα (µικρασιατικό-αιγαιακό γλωσσικό στρώµα). Ανεξάρτητα πάντως από τις ονοµασίες, τα βουνά και τα ποτάµια της Αττικής ήταν τόποι όπου λατρεύονταν οι αρχαίοι θεοί, ιδιαίτερα ο Δίας, η Αθηνά και ο Απόλ-λωνας. Για παράδειγµα, όπως µας πληροφορούν οι αρχαίοι περιηγητές, στην Πεντέλη υπήρχε το άγαλµα της Αθηνάς που προστάτευε την πόλη της· στον Υµηττό το άγαλµα και ο βωµός του Οµβρίου (= πρόξενου βροχής) Διός, καθώς και ο βωµός του Προοψίου (= των ευχάριστων καιρικών προµηνυµάτων) Απόλλωνος· στην Πάρνηθα υπήρχε άλλος βωµός αφιερωµένος στον Δία τον απήµιον (= προστάτη από κάθε δυστύχηµα ή συµ-φορά). Με θυσίες και τελετές οι κάτοικοι της Αττικής είχαν τους θεούς επόπτες της ζωής τους και προστάτες τους.

ται από πολλές ακτές. Έφερε επίσης το όνοµα Ατθίς από την Ατθίδα, κόρη του βασιλιά Κραναού· αλλά και Μοψοπία από το όνοµα του βασιλιά Μοψόπου ή και Ποσειδωνία από τον Ποσειδώνα, τον πανίσχυρο θεό της θάλασσας.Το έδαφος της Αττικής είναι κυρίως ορεινό. Εκτός από τον Υµηττό που γνωρίσαµε, υψώνονται βόρεια της Αθήνας το Πεντελικόν και η Πάρνις, δυτικά ο Αιγάλεως και στην περιοχή των Μεσογείων το Πάνειον όρος. Εξάλλου, ανάµεσα στα βουνά και στις ακτές της Αττικής εκτείνονται και τέσσερις µικρές σχετικά πεδιάδες, µοναδική πηγή γεωρ-γικής εκµετάλλευσης: α) το λεκανοπέδιο των Αθηνών, εκτεινόµενο από τη Δεκέλεια µέχρι την περιοχή του Πειραιά, β) η πεδιάδα του Μαραθώνα στα ΒΑ της Αθήνας, γ) η Μεσογαία ή Λαυρεωτική, ανατολικά του Υµηττού και δ) το Ελευσίνιον (ή Θριάσιον) πεδίον στα δυτικά της πόλης.Ο φυσικός χώρος της Αττικής, αλλά και της Αθήνας, πιστεύεται ότι προστάτευσε τους αρχαιότατους κατοίκους της από τους διάφορους εισβολείς. Εξάλλου, τα λιµάνια του Πειραιά, του Φαλήρου και του Μαραθώνα βρέθηκαν στο κέντρο των ιστορικών γεγονό-των, ενώ τα λατοµεία του µαρµάρου της Πεντέλης και τα µεταλλεία του αργύρου στο Λαύριο ευνόησαν την πολιτιστική και οικονοµική ανάπτυξη του κράτους των Αθηνών.

Μύθος και ιστορίαΟ µύθος δεν είναι ένας κόσµος άσχετος µε τον χώρο και τον χρόνο, ούτε και κατ’ ανά-γκη γέννηµα υπερλογικών ή και άλογων στοιχείων. Απλώς διαφέρει από τον επιστηµο-νικό λόγο, ο οποίος στηρίζεται σε ιστορικές βεβαιότητες και σε µια χωροχρονική τάξη και αιτιοκρατική αναγκαιότητα. Με άλλα λόγια, είναι και ο µύθος µια πρώτη αντίδραση της συνείδησης του ανθρώπου µπροστά στο άγνωστο, το οποίο θέλει να κατανοήσει και µέσα στο οποίο θέλει να ενεργήσει.Η Αθήνα, λοιπόν, είναι πλούσια σε µυθολογία όσο πλούσια είναι και σε ιστορία. Και η µυθολογία της έχει θεολογική βάση· συνδέεται µε έναν ολόκληρο κόσµο θεών και ηρώων-ηµίθεων που προστάτευαν το Άστυ και την Αττική και προς τους οποίους κατευθύνονταν οι λατρευτικές εκδηλώσεις των κατοίκων.Πρώτη και κυρίαρχη θεότητα, στην οποία µας παραπέµπει και το όνοµα της πόλης, είναι η Αθηνά. Είναι η κόρη του πατέρα των θεών, του Δία, που του µοιάζει στην παλικαριά και στο µυαλό. Ξεπετιέται αλαλάζοντας, έφηβη και πάνοπλη από το κεφάλι

Χάλκινο αγαλµατίδιο της Αθη-νάς Προµάχου των τελών του

http://tmg.t02_k09_p003_1

του ύψιστου θεού και γίνεται η αγαπηµένη κόρη του και η αχώριστη βοηθός του. Αυτό µάλιστα υποδηλώνει και η ιδιότυπη γέννησή της απευθείας από άντρα. Η Αθηνά, θεά πολεµική, πρόµαχος, αλλά ποτέ αιµοχαρής, συνδυάζει την παλικαριά, την εξυπνάδα και τη φρόνηση. Αγαπά και παραστέκει τους µεγάλους ήρωες, χωρίς όµως ίχνος ερω-τισµού. Άλλωστε είναι αποφασισµένη να παραµείνει παρθένα όπως η Άρτεµη. Ως θεά της σοφίας παραστέκει και τους εργάτες του πνεύµατος, τους ποιητές, τους ρήτορες και τους φιλοσόφους. Αλλά και ως Αθηνά εργάνη προστατεύει και συµπαραστέκεται σε κάθε τεχνίτη, και δηµιουργικό άνθρωπο, γιατί είναι και θεά-προστάτης των ειρηνικών έργων και του πολιτισµού.Με την πολιούχο θεά του Άστεως συνδέονται δύο χαρακτηριστικοί µύθοι. Ο πρώτος αναφέρεται στην ονοµατοδοσία της πόλης. Πρόκειται για τον ιδιότυπο αγώνα, πάνω στην Ακρόπολη, ανάµεσα στον Ποσειδώνα και στην Αθηνά µε κριτές τους άλλους θεούς. Πρώτος ο Ποσειδώνας χτύπησε µε την τρίαινά του τον βράχο της Ακρόπολης και αµέσως ξεπήδησε από µέσα του άφθονο νερό. Αυτό θα ήταν το µεγάλο δώρο που θα χάριζε ο θεός στην πόλη. Ήρεµη η Αθηνά πλησίασε και αυτή στον βράχο, χτύπησε µε το πόδι της το µέρος που είχε πλήξει η τρίαινα του Ποσειδώνα κι ευθύς ξεπρόβαλε από τη γη η ευλογηµένη ελιά, η πρώτη ελιά στον κόσµο. Και οι θεοί αυθόρµητα έκρι-ναν ως νικήτρια την Αθηνά, η οποία χάρισε τη νίκη στη νέα πόλη, µαζί και το όνοµά της.Ο άλλος µύθος φέρει την Αθηνά να έρχεται στον βράχο του Αρείου Πάγου και εκεί να ιδρύει το πρώτο ορκωτό δικαστήριο του κόσµου, το δικαστήριο που δίκαζε υποθέσεις φόνου. Σε αυτό, κατά τη µυθολογία, δικάστηκε ο Ορέστης για τον φόνο της Κλυταιµνή-στρας, της µητέρας του, και αθωώθηκε µε την ψήφο της ίδιας της θεάς.Η πολυδιάστατη προσωπικότητα της Αθηνάς συνδέεται, ειδικά στην Αθήνα, µε τα γνω-ρίσµατα των πολιτών της, που ήταν ως προσωπικότητες ολοκληρωµένοι, ικανοί, όπως παρατηρεί ο Θουκυδίδης, και για τα πολεµικά έργα, αλλά και για τα έργα της ειρήνης και του πολιτισµού.Στην ευρύτερη περιοχή του Άστεως, στην Ελευσίνα, λατρευόταν η Δήµητρα, µια πανάρχαια θεότητα, που συνδεόταν πιο πολύ µε τους χωρικούς και τον αγροτικό πλη-θυσµό της Αττικής. Η Δήµητρα και η κόρη της, η Περσεφόνη, ήταν χθόνιες θεότητες και συνδέονταν µε τη γη και τα αγαθά της. Οι αγρότες του Θριάσιου πεδίου ένιωθαν

Ο µύθος της γέννησης της πάνοπλης θεάς Αθηνάς από το

Ο βασιλιάς της Ελευσίνας Τρι-πτόλεµος παίρνει από τη Δήµη-

http://tmg.t02_k09_p004_1http://img.t02_k09_p004_2

τη Δήµητρα (Δηµήτηρ = Γη-µήτηρ) βοηθό σε κάθε τους προσπάθεια από την ώρα που όργωναν το χωράφι έως την ώρα που συγκέντρωναν τον καρπό στις αποθήκες. Όργωµα, σπορά, θερισµό, αλώνισµα, λίχνισµα – όλα ήταν έργα της Δήµητρας. Και δεν έφτανε µόνο αυτό· η Δήµητρα και η Περσεφόνη έδωσαν την εντολή στον βασιλιά της Ελευσίνας Τριπτόλεµο να διαδώσει την καλλιέργεια του σιταριού σε όλο τον κόσµο. Αυτός µαζί και µε άλλους Ελευσίνιους κατασκευάζει το πρώτο αλέτρι και µαθαίνει τους

Οι θεοί Δήµητρα, Αθήνα και Διόνυσος

Οι πρόγονοί µας φρόντιζαν να δίνουν στους θεούς τους χαρακτηριστικές ιδιότητες, ως έκφραση της ίδιας της ζωής, του περιβάλλοντος και της φιλοσοφίας τους. Αυτές τις ιδιότητες βρίσκουµε και στις τρεις µεγάλες θεότητες της Αττικής, την Αθηνά, τη Δήµητρα και τον Διόνυσο. Έτσι, λοιπόν, η Αθηνά είναι η προσωποποίηση της αστραπής και του φωτός, που καταυγάζει τη φύση και τους ανθρώπους· την ίδια ιδιότητα είχε βέβαια και ο Απόλλων. Ως γλαυκώπις η Αθηνά, όπως απαντά στον Όµηρο, δηλαδή «θεά µε τα γαλανά µάτια», συµβολίζει το γαλάζιο του ουρανού και το γλαυκό των κυµάτων. Η άλλη προσωνυµία της, Παλλάς, δεν σηµαίνει αυτήν που πάλλει το δόρυ, αλλά τη νέα κόρη· και η νεότητα µε την οµορφιά της ήταν το ιδανικό των Αθηναίων. Ακόµη, για τους Αθηναίους η Αθηνά ήταν η Παρθένα· γι’ αυτό και ο ναός της στην Ακρόπολη ονοµάστηκε Παρθενών.Η Δήµητρα είναι η θεότητα µε τη διπλή µορφή: ως Γη-Μήτηρ είναι η θεά που µε τους καρπούς της παρέχει την τροφή στους ανθρώπους· ως προσωποποίηση όµως της γης µε τα µυστηριώδη σκοτεινά βάθη της συµβολίζει τον ανεξιχνίαστο κόσµο του θανάτου. Ο Οµηρικός Ύµνος στη Δήµητρα και τα ανασκαφικά ευρήµατα στην Ελευσίνα µας παραπέ-µπουν στα εκεί τελούµενα Ελευσίνια Μυστήρια.Ο Διόνυσος δεν ήταν µόνο η προσωποποίηση του αµπελιού και του υγρού καρπού του, αλλά εξέφραζε γενικότερα τον υγρό χυµό της γης, τη γονιµότητα και τον πλούτο της, όπως παρουσιάζεται την άνοιξη σε όλη τη φύση και στους ανθρώπους. Γι’ αυτό και ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους νέους, που απολάµβαναν τη ζωή µέσα από τον έρωτα και την οινοποσία.

ανθρώπους να σπέρνουν και να θερίζουν. Γι’ αυτό η Δήµητρα και η Κόρη είναι δύο πανάρχαιες και αξιαγάπητες θεότητες στην Αττική.Η Αττική, όµως, διεκδικούσε τα πρωτεία και στην αµπελοκαλλιέργεια. Ήταν φυσικό γι’ αυτό να έχει σε ιδιαίτερη τιµή τον Διόνυσο, τον θεό του αµπελιού, του κρασιού και της γονιµότητας. Ό,τι χαρακτήριζε τις λατρευτικές εκδηλώσεις του Διονύσου στην Αττική ήταν η έκσταση που ανύψωνε τον πιστό πάνω από τον εαυτό του και τον έκανε να νιώθει άλλο πρόσωπο, καθώς εξουσιαζόταν από το πνεύµα του θεού. Αυτό συνέβαινε ύστερα από άφθονη οινοποσία και παράφορο χορό. Επίσης, µε τη λατρεία του Διονύσου συνδέονταν και τα διονυσιακά όργια, όχι µε τη µειωτική σηµασία που έχουν σήµερα, αλλά µε την έννοια της θρησκευτικής τελετής, κατά την οποία ο Λύσιος Διόνυσος λύτρωνε τους συµµετέχοντες σε αυτήν από τις έγνοιες και τα βάσανα της ζωής.Άλλες θεότητες µε κάπως δευτερεύουσα θέση στο θεολογικό οικοδόµηµα της Αττικής ήταν ο Δίας, προς τιµήν του οποίου υπήρχε στην Αθήνα µεγαλοπρεπής ναός, από τον οποίο σώζονται σήµερα οι οµώνυµοι Στύλοι στην περιοχή του Μετς· ο Ποσειδώνας µε τον οµώνυµο ναό του στο Σούνιο· η Άρτεµις, που την τιµούσαν ιδιαίτερα οι γυναίκες στη Βραυρώνα, προσφέροντας αγαλµατάκια µικρού κοριτσιού, τις γνωστές Άρκτους, ως δείγµα αφιέρωσης στη θεά· η Εστία και ο Ήφαιστος µε κέντρα λατρείας µέσα στην πόλη κ.ά.Σε συνάρτηση προς το αθηναϊκό πάνθεο βρίσκονται και οι αττικές παραδόσεις, που αναφέρονται στην αρχαιότατη ιστορία του αθηναϊκού κράτους. Οι παραδόσεις αυτές ανάγονται στην περίοδο της βασιλείας, µε πρώτο βασιλιά τον αυτόχθονα Κέκροπα. Άλλες όµως παραλλαγές του µύθου φέρουν ως πρώτο βασιλιά τον Ακταίο· λέγεται µάλιστα ότι και ο τόπος, που από τον Κέκροπα ονοµαζόταν Κεκροπία, αρχικά λεγόταν Ακτική, από το όνοµα του πρώτου βασιλιά της. Ο Κέκροπας παντρεύτηκε την Άγλαυρο, κόρη του Ακταίου, και απέκτησε µαζί της τρεις όµορφες κόρες, την Έρση, την Άγραυλο και την Πάνδροσο, και έναν γιο, τον Ερυσίχθονα. Ως βασιλιάς ο Κέκροπας έχτισε το ανάκτορό του πάνω στην Ακρόπολη, την οποία οχύρωσε, και συγκέντρωσε τους κατοίκους σε δώδεκα περιοχές της Αττικής, τις οποίες οργάνωσε σε µία ενιαία πόλη, τη Δωδεκάπολη, µε κέντρο, όπως ήταν φυσικό, την Αθήνα. Κατόπιν θέσπισε νόµους, επέβαλε στους κατοίκους τη µονογαµία, ευνόησε τη συνήθεια να θάβουν τους νεκρούς

Οι περίφηµοι «Στύλοι του Ολυ-µπίου Διός», τα ρωµαϊκά ερείπια

Στιγµιότυπο από τη γέννηση του Εριχθόνιου από τη Γη, παρουσία

http://img.t02_k09_p006_1http://img.t02_k09_p006_2

και, κατά την παράδοση, ήταν ο πρώτος που έφερε το αλφάβητο στην Αττική. Ο µύθος αναφέρει ότι ο Κέκροπας ήταν διφυής, δηλαδή µισός άνθρωπος και µισός φίδι. Πρό-κειται για µια συµβολική εικόνα που κατοχύρωνε την έννοια της αυτοχθονίας, γιατί συνέδεε τον άνθρωπο µε τις τοπικές θεότητες. Και οι Αθηναίοι, ως απόγονοι του Κέκροπα, είχαν ως καύχηµα την αυτοχθονία τους.Επειδή ο Κέκροπας πέθανε χωρίς να αφήσει διάδοχο, τον διαδέχθηκε στη βασιλεία ο Κραναός, αυτόχθονας και αυτός, πλούσιος και από τις πλέον εξέχουσες οικογένειες των Αθηνών. Από τον γάµο του µε την Πεδιάδα, κόρη του Λακεδαιµόνιου Μύνητα, απέκτησε τρεις κόρες. Από αυτές η τρίτη και ωραιότερη λεγόταν Ατθίδα και επειδή δεν πρόφτασε να παντρευτεί, γιατί πέθανε νέα, ο πατέρας της, για να τιµήσει τη µνήµη της, ονόµασε τον τόπο Ατθίδα ή Αττική. Σύµφωνα µε την παράδοση, την εποχή της βασιλείας του Κραναού έγινε ο κατακλυσµός του Δευκαλίωνα, ο οποίος, κατά µία άποψη, συνδέεται µε τις πληµµύρες της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας. Αυτή ήταν και η αιτία που µετακινήθηκαν πληθυσµοί από τις περιοχές αυτές προς τον νότο.Τον Κραναό ανέτρεψε ο γαµπρός του, ο Αµφικτύων, γιος του Δευκαλίωνα. Ο Κραναός αναγκάστηκε να φύγει από την πόλη και να εγκατασταθεί στις Λαµπτρές, έναν δήµο της Αττικής στις πλαγιές του Υµηττού. Ο Αµφικτύων δεν κυβέρνησε καλά την Αθήνα· ήταν άδικος και παραµελούσε τον λαό. Γι’ αυτό και ξέσπασε επανάσταση εναντίον του. Αρχηγός του ξεσηκωµένου λαού ήταν ο Εριχθόνιος, µία περίεργη µυθική µορφή, γιος του Ήφαιστου και της θεάς Γης.Ο Εριχθόνιος ήταν και αυτός διφυής, από τη µέση και πάνω άνθρωπος και από τη µέση και κάτω φίδι –δείγµα της αυτοχθονίας του–, όπως και ο Κέκροπας. Στη σύγκρουσή τους µε τον Αµφικτύωνα βλέπουν οι ερµηνευτές του µύθου τη σύγκρουση των οικι-στών της Ακρόπολης µε τους κατοίκους των γύρω περιοχών.Τον Εριχθόνιο διαδέχτηκε στον θρόνο ο γιος του, ο Πανδίων, ο οποίος από τη σύζυγό του Ζευξίππη, αδελφή της µητέρας του, απέκτησε δύο κόρες, την Πρόκνη και τη Φιλοµήλα, και δύο δίδυµους γιους, τον Ερεχθέα και τον Βούτη. Επί των ηµερών του Πανδίονα ξέσπασε πόλεµος ανάµεσα στους Θηβαίους, των οποίων βασιλιάς ήταν ο Λάβδακος, και στους Αθηναίους. Αιτία αυτού του πολέµου ήταν µια επίδικη περιοχή στα σύνορα της Αττικής µε τη Βοιωτία. Οι Αθηναίοι κέρδισαν τελικά τον πόλεµο µε τη συνδροµή του Τηρέα, βασιλιά των Θρακών, τον οποίο ο Πανδίων είχε κάνει γαµπρό

Οι δύο γιοι του Βορέα, Ζήτης και Κάλαης, καταδιώκουν τα


του. Γύρω από τον Τηρέα, τη γυναίκα του, την Πρόκνη, την αδελφή της, τη Φιλοµήλα, και τον γιο του Τηρέα, τον Ίτυ, έχουν πλεχτεί µύθοι µε αιµοµιξίες, δολοφονίες και άλλα ανοσιουργήµατα, που εκφράζουν ανάγλυφα το σηµείο µέχρι το οποίο µπορεί να φτάσει το ανθρώπινο πάθος.Οι γιοι του Πανδίονα, ύστερα από τον θάνατο του πατέρα τους, µοίρασαν τους τοµείς της βασιλείας· ο Ερεχθέας κληρονόµησε τον θρόνο και ο Βούτης το ιερατικό αξίωµα· έγινε ιερέας του Ποσειδώνα και της Αθηνάς. Ο Ερεχθέας συνδέεται µε τα Ελευσίνια Μυστήρια και πολλές µεταρρυθµίσεις στην Αθήνα. Σε αυτόν αποδίδουν την καθιέρωση του ονόµατος Αθηναίοι, αντί του προηγουµένου Κεκροπίδες, καθώς και την εορτή των (Παν-)Αθηναίων προς τιµήν της θεάς Αθηνάς. Από τον γάµο του Ερεχθέα µε την Πρα-ξιθέα γεννήθηκαν εφτά παιδιά, τρία αγόρια και τέσσερα κορίτσια. Μία από τις κόρες του, την Πρόκριδα, την παντρεύτηκε ο Κέφαλος, ήρωας της νοτιοανατολικής Αττικής· µία άλλη, την Κρέουσα, ο Ξούθος, ο πατέρας του Αχαιού και του Ίωνα και, τέλος, την Ωρείθυια την άρπαξε ο άνεµος Βορέας και απέκτησε µαζί της δύο γιους, τον Ζήτη και τον Κάλαϊ, και δύο κόρες, την Κλεοπάτρα και τη Χιόνη. Από τη δεύτερη γεννήθηκε ο Εύµολπος, ο οποίος αρχικά έγινε βασιλιάς της Θράκης, αργότερα ήρθε στην Ελευσίνα και οργάνωσε τα µυστήριά της και τον αγώνα των Ελευσινίων εναντίον των Αθηναίων. Από τη σύγκρουση αυτή βγήκαν νικητές οι Αθηναίοι, ενώ ο ίδιος ο Ερεχθέας σκότωσε τον Εύµολπο· και αυτόν όµως τον εξόντωσε ο πατέρας του Εύµολπου, ο Ποσειδώνας.Από τους ήρωες και τους βασιλείς της Αττικής ξεχωρίζει ο Ίων, γιος του Ξούθου και γενάρχης των Ιώνων. Κατά την παράδοση, ο Ίων έγινε βασιλιάς της Αττικής, αφού κατατρόπωσε τους εισβολείς Θράκες, και οργάνωσε το κράτος διαιρώντας κατά φυλές τους κατοίκους του. Οι φυλές αυτές της Αττικής, σύµφωνα µε τη µαρτυρία του Ευρι-πίδη (τραγωδία Ίων), πήραν τα ονόµατά τους από τους γιους του Ίωνα και είναι: οι Όπλητες (οπλίτες), οι Αργαδείς (εργάτες), οι Γελέοντες (γεωργοί) και οι Αιγικορείς (κτηνοτρόφοι).Αξιοσηµείωτη είναι και η εξής λεπτοµέρεια αναφορικά µε την ονοµασία των φυλών του ευρύτερου ελλαδικού χώρου: ο Ξούθος ήταν γιος του Έλληνα και αδελφός του Δώρου και του Αιόλου. Παιδιά του, όπως είδαµε, ήταν ο Ίωνας και ο Αχαιός. Έτσι, λοιπόν, προβάλλει µέσω του µύθου η φυλετική ενότητα των Ελλήνων· οι Ίωνες, οι Αχαιοί, οι Δωριείς και οι Αιολείς έχουν κοινό πρόγονό τους τον Έλληνα.

Ο Θησέας αποχαιρετά τους γονείς του, Αιγέα και Αίθρα· τη


Ένας από τους αξιόλογους βασιλείς της Αττικής ήταν και ο Αιγέας. Ήταν γιος του Πανδίονα του νεότερου και της Πελίας, κόρης του Πύλα, βασιλιά των Μεγάρων. Ο Αιγέας, αν και είχε παντρευτεί δύο φορές, δεν είχε αποκτήσει παιδί. Κάποτε πήγε στην Τροιζήνα για να συµβουλευτεί τον σοφό Πιτθέα, γιο του βασιλιά Πέλοπα, σχετικά µε χρησµό για την απόκτηση παιδιού που είχε πάρει από το Μαντείο των Δελφών. Στην Τροιζήνα, ύστερα από σχέδιο του Πιτθέα, συνευρέθηκε µε την κόρη του, την Αίθρα, από την οποία ζήτησε, αν γεννήσει γιο, να τον στείλει όταν µεγαλώσει στην Αθήνα, χωρίς να του αποκαλύψει τον πατέρα του. Μάλιστα οδήγησε την Αίθρα σε έναν βράχο, κοντά στον ναό του Σθένιου Δία, και της αποκάλυψε ότι κάτω από αυτόν θα κρύψει το ξίφος και τα σανδάλια του. Όταν το παιδί τους γίνει έφηβος, να του ζητήσει να απο-κυλήσει τον µεγάλο βράχο, να πάρει τα σανδάλια και το ξίφος και µε άκρα µυστικότητα να πάει να τον βρει στην Αθήνα. Η Αίθρα γέννησε τον γιο τους και τον ονόµασε Θησέα, γιατί ο πατέρας του είχε θέσει τα σηµάδια αναγνώρισης της ανδρείας γενιάς του. Ο Θησέας σε ηλικία δεκαέξι ετών έδειξε τα προσόντα του. Μετακίνησε τον τεράστιο βράχο, πήρε τα δώρα του πατέρα του και κίνησε για την Αθήνα. Στο εξής θα αποδείξει µε µια σειρά από κατορθώµατα ότι ήταν άξιος να αναδειχθεί βασιλιάς των Αθηναίων.Αυτά παραδίδουν οι µύθοι για την Αττική και την Αθήνα. Και πολλά από τα στοιχεία των µύθων σχετίζονται µε την ιστορική πραγµατικότητα, στην οποία και προχωρούµε. Από αρχαιολογικές έρευνες συνάγεται ότι σε πολλά σηµεία της Αττικής (π.χ. Νέα Μάκρη, Ραφήνα, Άγιος Κοσµάς) υπήρχαν οικισµοί κατά την Πρωτοελλαδική περίοδο (2600-2000 π.Χ.) καθώς και κατά τις επόµενες περιόδους, δηλαδή τη Μεσοελλαδική (2000-1600 π.Χ.) και την Υστεροελλαδική (1600-1100 π.Χ.). Επίσης, οι έρευνες έφε-ραν στο φως νεολιθικούς οικισµούς γύρω από την Ακρόπολη, αναγόµενους στην 6η χιλιετία π.Χ. Εξάλλου, τα βαµµένα αγγεία (Urfirmis) που βρέθηκαν στην περιοχή της Ακρόπολης µαρτυρούν την καλλιτεχνική αίσθηση που είχαν οι πρώτοι οικιστές αυτού του χώρου. Ποιοι ήταν όµως οι πρώτοι αυτοί οικιστές; Η µυθολογία αναφέρει, όπως είδαµε, ως πρώτο οικιστή της Ακρόπολης τον Κέκροπα και πρώτους κατοίκους της Αττικής τους Πελασγούς, τους οποίους κάποια νεότερη ιστορική θεωρία ταυτίζει µε τους λαούς της θάλασσας. Πρόκειται για τους πελαγίσιους λαούς, τους οποίους οι αιγυπτιακές και χιτιτικές πηγές αποκαλούν Pelesati, οι οποίοι ήταν χωρισµένοι σε διά-φορα φύλα, γνωστά µε τις ονοµασίες: Κάρες, Λέλεγες, Δρύοπες, Χάονες κλπ. Με τους

Ο τελευταίος βασιλιάς της Αθή-νας Κόδρος µε τον ήρωα της


Πελασγούς αναµείχθηκαν διάφοροι ξένοι λαοί που εγκαταστάθηκαν αργότερα στον ελλαδικό χώρο –και στην Αττική–, όπως Θράκες, Φοίνικες, Μινύες, Κρήτες κ.ά. Όλοι αυτοί συναποτέλεσαν τον πληθυσµό της προ-ιωνικής περιόδου της Αττικής.Οι Ίωνες αποτελούν το νέο πληθυσµιακό φύλο που κυριάρχησε στην Αττική (µετά το 1900 π.Χ.). Τόπος προέλευσής τους ήταν η βορειοδυτική Θεσσαλία και χώρος διασπο-ράς τους η ανατολική Στερεά, η δυτική Λοκρίδα, η Αργολιδοκορινθία, η Κυνουρία, η Αχαΐα και η Τριφυλία. Μετά το 1100 π.Χ. απλώθηκαν και σε άλλες περιοχές. Το εθνικό τους όνοµα ταυτίζεται µε ποτάµιες θεότητες, ενώ η γλώσσα τους αποτέλεσε τη βάση για τη διαµόρφωση της κοινής ελληνικής των κλασικών χρόνων. Οι Ίωνες της Αττικής εγκαταστάθηκαν αρχικά στην περιοχή του Μαραθώνα. Την Ιωνική Τετράπολη, όπως παραδίδει ο γεωγράφος Στράβων, αποτέλεσαν οι πόλεις: Μαραθών, Οινόη, Προβάλιν-θος και Τρικόρυνθος. Αργότερα οι Ίωνες ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στην Ακρόπολη και στη γύρω περιοχή, ώστε να ελέγχουν το λεκανοπέδιο των Αθηνών.Φαίνεται ότι οι Ίωνες της Αττικής µετά το 1100 π.Χ. ήταν ενωµένοι υπό µια κεντρική εξουσία, παρά τα αντιθέτως λεγόµενα περί χωριστών κρατών ή αυτονοµηµένης οµο-σπονδίας κρατών, όπως του κράτους της Ελευσίνας ή της Τετράπολης του Μαραθώνα.

Η αυτοθυσία του Κόδρου

Ο µύθος της αυτοθυσίας του Κόδρου δηµιουργήθηκε, κατά µία σύγχρονη θεωρία, για να εξηγήσει την κατάργηση του θεσµού της βασιλείας. Η προβολή της ανεπανάλη-πτης αυτής πράξης του ηγέτη των Αθηναίων υποδηλώνει την αναξιότητα των τελευ-ταίων βασιλέων. Αν η αυτοθυσία του Κόδρου ήταν σύµφωνη µε την αρχαιότερη τοπική παράδοση, που ήθελε τους βασιλείς της Αθήνας να πεθαίνουν σαν ήρωες, η τύχη του θεσµού της βασιλείας θα ήταν διαφορετική. Οι Αθηναίοι όχι µόνο δεν θα καταργούσαν τον θεσµό αλλά και θα τον στερέωναν· θα ένιωθαν µάλιστα και υπερήφανοι για τους άρχοντές τους, που δίνουν ακόµη και τη ζωή τους για τη σωτηρία του λαού τους. Και όµως ο Κόδρος δεν πέφτει στη µάχη ἐνί προµάχοισι (= µεταξύ των πρώτων µαχητών), όπως επέβαλλε το ήθος των βασιλέων της ηρωικής εποχής, αλλά ντυµένος ξυλοκόπος σκοτώνεται από δύο στρατιώτες του εχθρού!

Στο συµπέρασµα αυτό καταλήγουν οι ερευνητές από την επιτυχηµένη απόκρουση της εισβολής των Δωριέων στην Αττική κατά τα µέσα του 11ου αιώνα π.Χ. Αν η χώρα ήταν διασπασµένη σε µικρά ανεξάρτητα κρατίδια, θα ήταν αδύνατο να αντιπαραταχθεί νικη-φόρα στον συνασπισµό των Δωριέων. Εξάλλου και η συµµετοχή από κοινού των Ιώνων της Αττικής και των Ιώνων της Εύβοιας στην αµφικτιονία των Δελφών υπό το όνοµα Ίωνες, χωρίς άλλη διάκριση, υποδηλώνει ότι Αθηναίοι και Ευβοείς Ίωνες ανήκουν σε ένα ενιαίο κράτος φυλετικού χαρακτήρα.Η βασιλεία στην Αττική χρονολογείται από την εποχή του Κέκροπα, που κατά το Πάριο χρονικό τοποθετείται στις αρχές του 16ου αιώνα. Οι βασιλείς των Αθηνών από το ανάκτορό τους πάνω στην Ακρόπολη έλεγχαν όλη την Αττική. Η βασιλεία ήταν ένα σύστηµα φεουδαλικού τύπου, που λειτούργησε µέσω των συµβουλίου των αριστοκρα-τών και της συνέλευσης του λαού. Προς το τέλος της Μυκηναϊκής εποχής (περίπου στα µέσα του 11ου αιώνα π.Χ.) καταργήθηκε η µοναρχία, κάτι που θα µπορούσε να οδηγή-σει σε πλήρη διάσπαση της ενότητας του κράτους των Αθηνών µε την αυτονόµηση των τοπικών δήµων. Τότε, όµως, υπερίσχυσε το φυλετικό σύστηµα. Οι Ίωνες της Αττικής, χωρισµένοι στις τέσσερις φυλές (Όπλητες, Αργαδείς, Γελέοντες και Αιγικορείς) και σε τρεις φρατρίες, που εξαρχής ήταν αδελφότητες πολεµιστών, διατήρησαν τη συνοχή τους και απέτρεψαν φυγόκεντρες τάσεις. Έτσι η βούληση για φυλετική ενότητα στα πλαίσια του αθηναϊκού κράτους οδήγησε στον σχηµατισµό τοπικής οµοσπονδίας µε επικεφαλής τοπικό άρχοντα που είχε τον τίτλο βασιλεύς. Τη συνοχή του αθηναϊκού κράτους ενίσχυαν κοινές λατρευτικές εκδηλώσεις και άλλοι θεσµοί φυλετικού χαρα-κτήρα.Η τελευταία βασιλική δυναστεία που κυβέρνησε την Αθήνα ήταν η δυναστεία των Μεδοντιδών. Ο Μέδων ήταν γιος του βασιλιά Κόδρου, που θυσιάστηκε στα σύνορα του κράτους της Αττικής, για να σώσει την Αθήνα από τη δωρική κατάκτηση. Εκτι-µήθηκε τόσο πολύ η θυσία του ώστε οι Αθηναίοι δεν θέλησαν να αναδείξουν άλλον κληρονοµικό βασιλιά. Οι Μεδοντίδες ήταν αιρετοί άρχοντες, ισόβιοι έως τα µέσα του 8ου αιώνα π.Χ. και δεκαετούς διαρκείας έως το 682 π.Χ. Από τη δυναστεία των Μεδο-ντιδών γνωρίζουµε µόνο τον πρώτο άρχοντα, τον Άκαστο, που κυβέρνησε στα µέσα του 11ου αιώνα. Για τη δράση των διαδόχων του, που είναι ιστορικά πρόσωπα, δεν γνωρίζουµε τίποτε άλλο εκτός από τα ονόµατά τους.

Ο Θησέας και ο συνοικισµόςΕπιστρέφουµε στον µύθο, για να φωτίσουµε και άλλες πλευρές της ιστορικής πραγµα-τικότητας. Σύµφωνα µε τις αθηναϊκές παραδόσεις, ο Θησέας τοποθετείται στα µέσα του 13ου αιώνα π.Χ. και είναι κατά σειρά ο 11ος βασιλιάς της Αθήνας. Ύστερα από τη δοκιµασία στην οποία τον είχε υποβάλει ο πατέρας του, ο Θησέας καθ’ οδόν προς την Αθήνα αντιµετώπισε πολλούς κινδύνους, τους οποίους όµως ξεπέρασε µε επιτυχία.Πρώτα συνάντησε τον γίγαντα Περιφήτη, γιο του Ηφαίστου, κοντά στην Επίδαυρο. Αυτός ήταν οπλισµένος µε τεράστιο ρόπαλο µε το οποίο έσπαγε τα κεφάλια των περαστικών. Ο Θησέας πάλεψε µαζί του και µε το ίδιο ρόπαλο κατέφερε θανατηφόρο χτύπηµα στον Περιφήτη. Στον Ισθµό συγκρούστηκε µε τον Σίνη τον Πιτυοκάµπτη, ο οποίος λύγιζε δύο πίτυες (πεύκα) και στις κορυφές τους έδενε τα σκέλη των διαβατών· κατόπιν άφηνε ελεύθερα τα δέντρα, µε αποτέλεσµα οι άνθρωποι να σκίζονται στα δύο. Με τον ίδιο τρόπο ο Θησέας εξόντωσε τον Σίνη και απελευθέρωσε το σηµαντικό για τους διαβάτες πέρασµα του Ισθµού.Το επόµενο κατόρθωµα ήταν η εξόντωση ενός θηλυκού αγριόχοιρου (Κροµµυωνίας Κάπρου), επίσης στην περιοχή της Ισθµίας. Προχωρώντας έφτασε στις Σκιρωνίδες πέτρες, τη σηµερινή Κακιά Σκάλα κοντά στα Μέγαρα. Εκεί ενέδρευε ένας ληστής, ο Σκίρων, ο οποίος υποχρέωνε τους περαστικούς να του πλένουν τα πόδια· καθώς όµως εκείνοι έσκυβαν, αυτός µε ένα λάκτισµα τους γκρέµιζε στον Σαρωνικό. Ο Θησέας άρπαξε τον Σκίρωνα από τα πόδια και τον πέταξε στη θάλασσα.Κοντά στην Ελευσίνα πάλεψε και νίκησε τον ληστή Κερκύονα, ο οποίος σκότωνε τους διαβάτες υποχρεώνοντάς τους να παλεύουν µαζί του. Ο Θησέας τον άρπαξε, τον σήκωσε ψηλά και τον χτύπησε µε δύναµη κάτω στη γη. Κοντά στον ελευσινιακό Κηφισό ο ήρωας έκανε το τελευταίο κατόρθωµα, προτού φτάσει στην Αθήνα. Αντιµετώπισε τον φοβερό ληστή Δαµαστή ή Πολυπήµονα, τον γνωστό Προκρούστη. Αυτός ανάγκαζε τα θύµατά του να ξαπλώνουν πάνω σε ένα κρεβάτι (προκρούστεια κλίνη). Κατόπιν, αν ήταν κοντοί, τους τραβούσε ώστε να φτάσουν στα µέτρα του κρεβατιού, ενώ αν ήταν ψηλοί, έκοβε ό,τι προεξείχε, δηλαδή τα άνω και τα κάτω άκρα του σώµατός τους. Πάνω σε αυτό το κρεβάτι, όµως, ο Θησέας εξόντωσε και τον ίδιο.Όταν ο Θησέας έφτασε στην Αθήνα, θυσίασε στον Μειλίχιο Δία για να εξαγνιστεί,

Ο Θησέας αντιµετώπισε στην Κόρινθο τον Σίνη τον Πιτυ-

Ο Θησέας σκοτώνει το µυθικό τέρας Μινώταυρο στην Κρήτη

http://tmg.t02_k09_p012_1http://tmg.t02_k09_p012_2

επειδή είχε δολοφονήσει τόσους ληστές κατά την πορεία του από την Τροιζήνα στην Αθήνα. Κατόπιν παρουσιάστηκε στον Αιγέα για τον οποίο γνώριζε πια ότι ήταν πατέρας του. Στο µεταξύ αυτό το διάστηµα ο Αιγέας είχε δεχτεί στην Αθήνα τη Μήδεια, την ερωµένη του Ιάσονα, η οποία είχε ζητήσει άσυλο στην πόλη της Παλλάδας. Εκείνη τον είχε γιατρέψει από την στειρότητα και είχε κάνει µαζί του έναν γιο, τον Μήδο. Όταν η Μήδεια αντιλήφθηκε ότι ο Θησέας ήταν γιος του Αιγέα, θέλησε να τον δηλη-τηριάσει, γιατί έβλεπε ότι αυτός θα ήταν ο διάδοχος του θρόνου και όχι ο γιος της. Παραπλάνησε, λοιπόν, τον Αιγέα, λέγοντάς του ότι το παλικάρι που είχε φτάσει κοντά τους ήταν επικίνδυνο, και του ετοίµασε ένα δηλητήριο για να του το προσφέρει κατά το γεύµα. Την ώρα όµως του γεύµατος ο Θησέας έβγαλε το πατρικό µαχαίρι για να το χρησιµοποιήσει στο τραπέζι. Ο Αιγέας αναγνώρισε τον γιο του, έδιωξε τη Μήδεια και παρουσίασε τον Θησέα στους πολίτες ως διάδοχο του θρόνου.Ο πιο σηµαντικός άθλος του Θησέα ήταν ο φόνος του Μινώταυρου στην Κρήτη και η απελευθέρωση της Αθήνας από τον ετήσιο αυτό φόρο του αίµατος. Οι Αθηναίοι είχαν υποχρεωθεί από τον βασιλιά της Κρήτης Μίνωα να στέλνουν κάθε χρόνο στην Κρήτη επτά νέους και επτά νέες για τροφή του Μινώταυρου, ενός τέρατος που ζούσε στον Λαβύρινθο, το περιώνυµο κτίσµα του Αθηναίου τεχνίτη Δαιδάλου. Ο φόρος είχε επιβληθεί στους Αθηναίους, επειδή οι τελευταίοι είχαν σκοτώσει στην Αθήνα τον γιο του Μίνωα. Ο Θησέας ταξίδεψε µαζί µε τους µελλοθάνατους νέους µε καράβι που είχε υψωµένα µαύρα πανιά, λόγω του πένθους της πολιτείας για την απώ-λεια των νέων. Ο Αιγέας είχε αντιταχθεί στη συµµετοχή του γιου του· εκείνος, όµως, είχε υποσχεθεί ότι θα σκότωνε τον Μινώταυρο και έτσι θα τελείωνε ο σκληρός αυτός ανθρώπινος φόρος. Τελικά, συµφωνήθηκε σε περίπτωση νίκης να αντικατασταθούν τα µαύρα πανιά του καραβιού µε λευκά, δείγµα ότι ο Θησέας γυρίζει ζωντανός και νικητής.Στην Κρήτη ο Θησέας βοηθήθηκε στο έργο του από την κόρη του Μίνωα, την Αριάδνη, η οποία µόλις είδε ερωτεύτηκε τον ωραίο νέο. Του ζήτησε να της υποσχεθεί ότι θα την πάρει µαζί του και θα την κάνει γυναίκα του· όταν εκείνος της το υποσχέθηκε, του έδωσε ένα νήµα, για να το ξετυλίγει, καθώς θα προχωρεί στο βάθος του Λαβύ-ρινθου, ώστε, όταν σκοτώσει τον Μινώταυρο, να µπορέσει ακολουθώντας το να βρει την έξοδο (µίτος της Αριάδνης). Τα πράγµατα εξελίχθηκαν όπως είχαν σχεδιαστεί και

Λεπτοµέρεια διακόσµησης σε µεγάλο ανάγλυφο αµφορέα

Ο Θησέας κλέβει τη βασίλισσα των Αµαζόνων Αντιόπη µε τη

http://img.t02_k09_p013_1http://img.t02_k09_p013_2

µετά τον φόνο του Μινώταυρου όλοι µαζί σάλπαραν χαρούµενοι για την επιστροφή. Στη Νάξο, όµως, ο θεός Διόνυσος άρπαξε την Αριάδνη και ο Θησέας από τη λύπη του ξέχασε να αλλάξει τα πανιά του πλοίου. Αυτή ήταν η αιτία της αυτοκτονίας του Αιγέα, ο οποίος πίστεψε ότι ο γιος του ήταν νεκρός. Για τον συγκεκριµένο µύθο υπάρχουν και άλλες εκδοχές.Ο Θησέας έθαψε µε τιµές τον πατέρα του και προσέφερε θυσία στον Απόλλωνα. Κατό-πιν, ως νέος βασιλιάς, ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας και αποδύθηκε σε νέους αγώνες. Είχε να αντιπαλέψει µε τους Παλλαντίδες, τους γιους του Πάλλαντα, αδελφού του πατέρα του, που ήταν οι κύριοι διεκδικητές του θρόνου. Ακολούθησε ο αγώνας του εναντίον των Αµαζόνων, που είχαν φτάσει απειλητικές µέχρι την Αθήνα, ενώ στο τέλος ξέσπασε και στάση στην Αθήνα υπό τον Μενεσθέα, τον οποίο οι Διόσκουροι είχαν ανακηρύξει βασιλιά. Ενώ σε όλους τους άλλους αγώνες ο ήρωας βγήκε νικη-τής, δεν κατάφερε να καταστείλει τη στάση των Αθηναίων. Ο Μενεσθέας εξόρισε τον

Οι ήρωες Θησέας και Πειρίθους

Ο Θησέας παρουσιάζεται ως ένας ήρωας που γεννήθηκε στην Τροιζήνα, αλλά είναι δεµένος µε την Αττική. Η Τροιζήνα ήταν περιοχή όπου είχαν εγκατασταθεί οι Ίωνες, γι’ αυτό και ο Θησέας θεωρείται ήρωας καθαρά ιωνικός. Συνδέεται όµως ο ήρωας και µε τους Θεσσαλούς Λαπίδες, γιατί, κατά την παράδοση, ήταν ονοµαστή η φιλία του µε τον βασιλιά της θεσσαλικής φυλής των Λαπιδών, τον Πειρίθουν. Γύρω από τη γνωριµία του Θησέα µε τον Πειρίθουν πλέκεται ένας µύθος έντονης αντιπαλότητας. Από αντίπαλοι, όµως, οι δύο ήρωες γίνονται φίλοι, και όταν ξέσπασε ο πόλεµος των Λαπιθών εναντίον των Κενταύρων του Πηλίου, επειδή οι δεύτεροι είχαν προσβάλει τις γυναίκες των Λαπι-θών, ο Θησέας τάχθηκε στο πλευρό του φίλου του και σκότωσε πολλούς Κενταύρους.Σε αττικά ερυθρόµορφα αγγεία του 5ου αιώνα π.Χ. εικονογραφούνται παραστάσεις αυτής της Κενταυροµαχίας. Οι παραστάσεις αυτές θυµίζουν τις αντίστοιχες πλαστικές συνθέσεις από το δυτικό αέτωµα του ναού του Διός στην Ολυµπία καθώς και εκείνες που βλέπουµε στις µετόπες του Παρθενώνα. Στις εικονογραφήσεις αυτές εµφανίζεται ο Θησέας ως όµορφος νέος να καταβάλει τους Κενταύρους.

Θησέα και εκείνος κατέφυγε στη Σκύρο, στον φίλο του τον Λυκοµήδη, ο οποίος, θέλο-ντας να ευχαριστήσει τον Μενεσθέα ή από φόβο µήπως οι υπήκοοί του ανακηρύξουν βασιλιά τον Θησέα, παρέσυρε τον Αθηναίο ήρωα προς την κορυφή ενός βράχου, για να του δείξει τάχα τα χωράφια του, και από εκεί τον έσπρωξε στο κενό. Αυτό το άδοξο τέλος είχε ο Θησέας.Στον Θησέα ως βασιλιά της Αττικής αποδίδουν οι αθηναϊκές παραδόσεις και πολλά ειρηνικά έργα. Ορισµένα από αυτά ήταν: η ισοπολιτεία όλων των κατοίκων της Αττι-κής, ντόπιων και ξένων· η διάκριση των πολιτών σε ευπατρίδας (= ευγενείς), γαιο-µόρους (= γεωργοκτηµατίες) και δηµιουργούς (= τεχνίτες)· η φροντίδα του για την οικονοµία µε την κοπή νοµισµάτων· η οργάνωση θρησκευτικών εορτών και, τέλος, η ενίσχυση του πνεύµατος της δικαιοσύνης και του νόµου. Ήταν φιλάνθρωπος βασιλιάς, όπως προκύπτει από την προθυµία του να βοηθήσει τον τυφλό αυτοεξόριστο Οιδί-ποδα, ο οποίος ζήτησε την προστασία του, ή από τη συνδροµή του στις µητέρες των παλικαριών από το Άργος, που σκοτώθηκαν στη Θήρα κατά τον αδελφοκτόνο πόλεµο για τη διεκδίκηση του θρόνου· ο Θησέας µεσολάβησε στους Θηβαίους και δόθηκαν τα σώµατα των πολεµιστών για ταφή. Αλλά το πιο σηµαντικό ειρηνικό έργο του Θησέα ήταν η απόφασή του να ενώσει υπό ενιαία διοίκηση όλους τους κατοίκους της Αττικής. Όπως έχουµε έως τώρα παρατη-ρήσει, στην Αττική, από την εποχή του Κέκροπα, είχαν δηµιουργηθεί πολλές µικρές πόλεις ή οµοσπονδίες πόλεων που διατηρούσαν κάποια αυτονοµία όσο καιρό δεν υπήρχε σοβαρή εξωτερική απειλή. Τα µικρά αυτά τοπικά κρατίδια, όπως το Κράτος της Ελευσίνας ή η Τετράπολη του Μαραθώνα, διέθεταν δικούς τους άρχοντες, βουλευτήριο και πρυτανείο. Ορισµένες φορές, µάλιστα, ήρθαν και σε σύγκρουση µε την αθηναϊκή ηγεµονία. Ωστόσο, σε περιόδους σοβαρής εξωτερικής απειλής αναγνώριζαν ως υπέρ-τατη αρχή τη βασιλική εξουσία του κράτους των Αθηνών.Ο Θησέας, σύµφωνα µε τις αθηναϊκές παραδόσεις, κατάργησε τις τοπικές αρχές, τα πρυτανεία και τα βουλευτήρια δώδεκα αττικών πόλεων-κρατών και δηµιούργησε ένα συγκεντρωτικό κράτος (συνοικισµός) µε έδρα την Αθήνα. Από την Αθήνα ασκούσε ο βασιλιάς τη διοίκηση και εδώ ήταν η έδρα ενός µόνο βουλευτηρίου και ενός πρυτα-νείου. Οι κάτοικοι της Αττικής ασχολούνταν µε τις αγροτικές τους εργασίες, όπως και πριν, αλλά είχαν ως κέντρο κάθε οικονοµικής συναλλαγής, ή και για την πληρωµή των

φόρων, την Αθήνα. Για να θυµούνται οι Αθηναίοι αυτή τη συνένωση των κατοίκων της Αττικής, όπως µας πληροφορεί ο Θουκυδίδης (2, 15), καθιέρωσαν σχετική γιορτή, τα συνοίκια, που γιορτάζονταν κάθε χρόνο στις 16 του Εκατοµβαιώνα (Ιουλίου). Το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της γιορτής θυσίαζαν και στη θεά Ειρήνη, υποδηλώνει ότι πριν από τη συνένωση αυτή οι σχέσεις ανάµεσα στα τοπικά αττικά κρατίδια δεν ήταν πάντα ειρηνικές. Ο ίδιος ο Θησέας προχώρησε και σε µία ακόµη ενέργεια θρησκευτικού χαρακτήρα· µετονόµασε τη γιορτή Αθήναια, την οποία είχε καθιερώσει ο Ερεχθέας (ή ο Εριχθόνιος) προς τιµήν της Αθηνάς, σε Παναθήναια, γιατί θα γιορταζόταν στο εξής από όλους τους κατοίκους της Αττικής, αφού, όπως είπαµε, όλοι θεωρούσαν τους εαυτούς τους Αθηναίους.Ο συνοικισµός ήταν, αναµφίβολα, µία σηµαντική πολιτική πράξη, γιατί έφερε τάξη και ασφάλεια σε όλο τον χώρο της Αττικής· η ληστεία περιορίστηκε σηµαντικά ενώ καταπολεµήθηκε σε µεγάλο βαθµό το τοπικιστικό πνεύµα που αποτελούσε πολλές φορές την αιτία των συγκρούσεων. Πρέπει, ωστόσο, να σηµειωθεί ότι η συνένωση αυτή των πόλεων-κρατών δεν έγινε µε µία και µόνη απόφαση του Θησέα. Οπωσδήποτε παρήλθε χρόνος ικανός για την πλήρη συνένωση· απόδειξη ότι η Ελευσίνα, σύµφωνα µε την εκτίµηση κάποιων ιστορικών, διατήρησε την ανεξαρτησία της έως και τον 7ο αιώνα π.Χ. Σε αυτό συνετέλεσε, βέβαια, το γεγονός ότι η Ελευσίνα εξακολουθούσε να αποτελεί σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο σε όλη την αρχαιότητα.

Πολιτική και κοινωνική οργάνωση τον 7ο αιώναΣτην Αθήνα και στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής η κοινωνική και πολιτική ζωή διαµορφώνεται και τον 7ο αιώνα µε βάση κληρονοµηµένα στοιχεία του παρελθόντος. Υπάρχουν πολλές οικογένειες επιφανών γενών που πρωταγωνιστούν και αποτελούν ιδι-αίτερη τάξη, τους ευγενείς (εὖ+γένος) ή άριστους. Οι ευγενείς καυχιούνται ότι έλκουν την καταγωγή τους από ένδοξους προγόνους και, λόγω του κληρονοµικού τους γοή-τρου, κατορθώνουν πολλοί και επιβιώνουν έως και την Κλασική εποχή.Ο θεσµός της βασιλείας ατόνησε βαθµιαία και ειρηνικά. Η εξασθένισή του φαίνεται ότι συντελέστηκε µε την ανάδειξη του πολέµαρχου, ενός αξιώµατος ισότιµου µε τον σηµερινό βαθµό του αρχιστράτηγου. Οι Μεδοντίδες, απόγονοι του Κόδρου, αντικατέ-στησαν τον τίτλο του βασιλιά µε το αξίωµα του άρχοντα, στον οποίο περιέρχονταν στο

Χάλκινο αγαλµατίδιο κούρου του 6ου αιώνα π.Χ. από το ιερό


εξής οι κυριότερες βασιλικές εξουσίες. Το αξίωµα αυτό ήταν στην αρχή προνόµιο των Μεδοντιδών, κατόπιν όµως έγινε και προνόµιο όλων των ευγενών. Εξάλλου, η εξουσία των αρχόντων, που ήταν αρχικά ισόβια, περιορίστηκε κατά τον 8ο αιώνα σε δέκα έτη και από το 683 π.Χ. έγινε ετήσια. Την ίδια εκείνη εποχή κυριαρχούσε το τρίπτυχο στην ηγεσία του κράτους: επώνυµος άρχων, πολέµαρχος, άρχων βασιλεύς. Ο πρώτος ονοµα-ζόταν επώνυµος γιατί έδινε το όνοµά του στον καινούργιο χρόνο. Ο άρχων βασιλεύς

Ο Άρειος Πάγος, το πρώτο ποινικό δικαστήριο

Η βουλή του Αρείου Πάγου ήταν το πρώτο ποινικό δικαστήριο της αθηναϊκής πολιτείας για δίκες φόνου, άσκησης βίας µε σκοπό τον φόνο, δηλητηρίασης και εµπρησµού. Αρχικά ο φόνος, εκούσιος ή ακούσιος, δεν λογιζόταν ως έγκληµα που στρεφόταν κατά της πολιτείας, αλλά ήταν µια ιδιωτική υπόθεση ανάµεσα στην οικογένεια του θύµατος και σ’ εκείνη του φονιά. Ο φόνος µπορούσε να ξεπληρωθεί µε φόνο ή και µε αποζηµί-ωση. Αργότερα όµως άρχισε να επικρατεί η αντίληψη ότι όποιος χύνει αίµα ή βάφει τα χέρια του µε αίµα είναι ακάθαρτος και έχει προσβάλει τους θεούς του Κάτω Κόσµου. Εποµένως, ως µιαρός, ανεξάρτητα από την αποζηµίωση προς την οικογένεια του θύµα-τος, έπρεπε να υποστεί καθαρµούς, ώστε µαζί µε τους χθόνιους θεούς να ικανοποιή-σει και τις ψυχές των νεκρών· διαφορετικά εκείνες, µεταµορφωµένες σε Ερινύες, θα βασάνιζαν πάντα τον φονιά και θα ζητούσαν εκδίκηση. Η παρέµβαση της πολιτείας είχε την αφετηρία της στην αντίληψη ότι η οργή των θεών κατά του µιαρού θα µπορούσε να γενικευτεί και να στραφεί εναντίον ολόκληρου του κράτους. Η βραχώδης τοποθεσία στην οποία συνεδρίαζε η βουλή του Αρείου Πάγου συνδέθηκε µε διάφορες µυθολογι-κές παραδόσεις, όπως π.χ. ότι εδώ δικάστηκε ο θεός Άρης για τον φόνο του γιου του Ποσειδώνα, Αλιρρόθιου· ή ότι στον βράχο αυτόν (αρχ. Πάγον) οι Αµαζόνες θυσίασαν στον Άρη. Η σωστή, πάντως, ερµηνεία του όρου παραµένει αβέβαιη. Την ώρα της δίκης ο κατήγορος στεκόταν στον λίθο της Ύβρεως και ο κατηγορούµενος στον λίθο της Αναιδείας. Κατηγορούµενος και κατήγορος ορκίζονταν στα σφάγια της ιερής θυσίας που είχε προηγηθεί ότι θα πουν την αλήθεια. Η απόφαση του δικαστηρίου αυτού ήταν τελεσίδικη.

περιορίστηκε στο εξής στα θρησκευτικά του καθήκοντα. Γεγονός πάντως είναι ότι οι περισσότερες από τις κρατικές αρµοδιότητες περιήλθαν στους τρεις αυτούς άρχοντες από τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ.Και οι τρεις άρχοντες ήταν αιρετοί µε ετήσια θητεία. Ο επώνυµος ήταν ο ανώτατος άρχοντας του κράτους µε αρµοδιότητες δικαστικές και διοικητικές, ενώ σε νεότερους χρόνους είχε και καθήκοντα θρησκευτικά. Η επίσηµη διαµονή του ήταν το Πρυτανείον, το πιο σηµαντικό δηµόσιο κτίριο, στο οποίο έκαιγε η εστία. Αν και οι διοικητικές αρµοδιότητές του δεν ήταν αρκετά σαφείς, πιθανότατα συγκαλούσε τη Βουλή και την Εκκλησία. Και στα δύο αυτά σώµατα ασκούσε την προεδρία. Η Βουλή αποτελούσε τον αρχαϊκό τύπο του βασιλικού συµβουλίου και τη χρησιµοποίησαν οι ευγενείς για να καταλύσουν τη µοναρχία. Αργότερα, αυτό το σώµα ονοµάστηκε Άρειος Πάγος, για να ξεχωρίζει από τη µεταγενέστερη Βουλή των Πεντακοσίων. Τα µέλη της προέρχονταν από ευγενείς που είχαν διατελέσει στο παρελθόν άρχοντες και η θητεία τους ήταν ισόβια. Φαίνεται ότι το προσολώνειο αυτό σώµα της Βουλής (Αρείου Πάγου) είχε άπειρες αρµοδιότητες, γιατί «βουλευόταν», χωρίς νοµικές δεσµεύσεις, για όλες τις υποθέσεις της πολιτείας.Η Εκκλησία, δηλαδή η συνέλευση των πολιτών που είχαν ψήφο, µε τις πολλές αρµο-διότητες που απέκτησε κατά τους κλασικούς χρόνους, αποτελούσε δευτεροβάθµια κρίση· την πρωτοβάθµια κατείχε η Βουλή. Στην ουσία οι άρχοντες και η Βουλή χρη-σιµοποιούσαν την Εκκλησία για να επικυρώνει τις αποφάσεις που λάµβαναν, αφού η Εκκλησία αποτελούσε τυπικά την πηγή κάθε εξουσίας.Ο επώνυµος άρχων ήταν επίσης ανώτατος δικαστής σε δίκες που η υπόθεσή τους ήταν αστικής φύσης. Δίκαζε µε προσοχή, ώστε να µη θιγεί η ιδιοκτησία των πολιτών, ενώ αργότερα ο τοµέας ευθύνης του περιορίστηκε σε υποθέσεις κακοποίησης προσώπων. Κάποιες θρησκευτικές αρµοδιότητές του, εξάλλου, προκύπτουν από την τέλεση της γιορτής των Θαργηλίων (γιορτή για τη γέννηση του Απόλλωνα) την 7η ηµέρα του Θαρ-γηλιώνος (τέλη Μαΐου-αρχές Ιουνίου), εποχή της ωρίµανσης των πρώτων καρπών. Ο επώνυµος άρχων είχε, κατά την παράδοση, την επιµέλεια της γιορτής.Ο άρχων βασιλεύς διατήρησε τα θρησκευτικά καθήκοντα του αρχαίου µονάρχη, του οποίου µόνο αυτός είχε το δικαίωµα να φέρει την προσωνυµία. Είχε την έδρα του στη Βασίλειο Στοά, στην Αγορά, και οι αρµοδιότητές του σχετίζονταν µε θέµατα της δηµό-

Η Βασίλειος Στοά στην αρχαία Αγορά της Αθήνας ήταν η έδρα


σιας θρησκείας (επιµέλεια κάθε πατροπαράδοτης θυσίας, τέλεση µυστηρίων, εκδίκαση υποθέσεων ασεβείας, επίλυση διαφορών σχετικά µε την αµφισβήτηση της κληρονοµι-κής ιεροσύνης ή µε τα προνόµια των ιερέων). Ήταν, επίσης, πρόεδρος της Βουλής µε διευρυµένη ευθύνη στις δικαστικές της αρµοδιότητες. Φαίνεται ότι οι αρµοδιότητες αυτές ήταν από τις αρχαιότερες του σώµατος.Ο πολέµαρχος είχε, κατά βάση, στρατιωτικές αρµοδιότητες. Ο Αριστοτέλης στο έργο του Αθηναίων Πολιτεία (3, 2) τονίζει ότι: «ἐπεκατέστη (δευτέρα) πολεµαρχία διά τό γενέσθαι τινάς τῶν βασιλέων τά πολέµια µαλακούς· δηλαδή εγκαθιδρύθηκε ως δεύ-τερο αξίωµα η πολεµαρχία, γιατί µερικοί από τους βασιλείς είχαν γίνει µαλθακοί στα πολεµικά έργα. Αυτό δικαιολογεί ό,τι ήδη ειπώθηκε, ότι αρχικά την ευθύνη και για τα πολεµικά την είχαν οι βασιλείς. Παράλληλα µε τις στρατιωτικές αρµοδιότητες, ο πολέµαρχος είχε και καθήκοντα δικαστικά. Ως δικαστής διέµενε σε κτίριο κοντά στον Ιλισό, όπου στεγαζόταν το «ἐπί Λύκῳ» δικαστήριο. Εδώ εκδικάζονταν υποθέσεις που αφορούσαν τους επιστρατευµένους, ενώ αργότερα και όσες υποθέσεις δεν αφορούσαν Αθηναίους πολίτες, δηλαδή υποθέσεις των µετοίκων. Σύµφωνα µε µία παράδοση που µας διασώζει ο Ηρόδοτος (8, 44), το αξίωµα του πολέµαρχου εµφανίζεται για πρώτη φορά κατά τη σύγκρουση των Αθηναίων µε τους Ελευσίνιους για τη διεκδίκηση του Θριάσιου πεδίου.Στα µέσα του 7ου αιώνα π.Χ. εµφανίζεται και το σώµα των εξ θεσµοθετών. Οι θεσµο-θέτες, κατά την µαρτυρία του Αριστοτέλη, είχαν αποστολή να καταγράφουν τα θέσµια, δηλαδή τα έθιµα που είχαν ισχύ νόµου, και να τα διαφυλάσσουν για την εκδίκαση των διαφορών που αναφύονταν µεταξύ των πολιτών. Αυτά τα θέσµια αναθεωρούνταν από χρόνο σε χρόνο, ανάλογα µε τις εκάστοτε συνθήκες, ώστε να αποφεύγονται διατάξεις αντιφατικές µεταξύ τους. Με τον καιρό οι έξι θεσµοθέτες απέκτησαν µεγάλη δύναµη, ανέλαβαν ως δικαστές την εκδίκαση πολλών υποθέσεων και έτσι συνέβαλαν στη µεί-ωση των αρµοδιοτήτων του Αρείου Πάγου. Και οι έξι θεσµοθέτες, όπως και οι τρεις άρχοντες –ο επώνυµος, ο πολέµαρχος και ο βασιλιάς– εκλέγονταν για έναν χρόνο και µαζί αποτελούσαν τον θεσµό των Εννέα Αρχόντων. Οι Εννέα Άρχοντες και η Εξ Αρείου Πάγου Βουλή ήταν η ανώτατη πολιτειακή αρχή της Αθήνας κατά την αριστοκρατική περίοδο του 7ου αιώνα.Άλλοι άρχοντες µε κάποιες περιορισµένες αρµοδιότητες ήταν οι κωλακρέται, δηλαδή

Απαραίτητη προϋπόθεση για τη συµµετοχή ενός Αθηναίου


οι ταµίες που αναλάµβαναν τη διαχείριση των δηµοσίων χρηµάτων (αρχικά µοίραζαν στους πολίτες τα κώλα, δηλαδή τµήµατα από τα σφάγια κατά τις θυσίες)· οι πωληταί που είχαν έργο την εκµίσθωση των φόρων και των δηµοσίων κτηµάτων, και οι ένδεκα που είχαν την ευθύνη των φυλακών, την εκτέλεση των ποινικών αποφάσεων και την εκδίκαση υποθέσεων ενόχων πολιτών που συλλαµβάνονταν επ’ αυτοφώρω.Η οργάνωση του κράτους εξακολουθούσε να στηρίζεται στις τέσσερις φυλές: τους Γελέοντες, τους Αργαδείς, τους Αιγικορείς και τους Όπλητες. Οι τέσσερις αυτές ιωνικές φυλές χωρίζονταν σε φρατρίες, που ήταν αδελφότητες συµπολεµιστών, δηλαδή συγ-γενικές οµάδες µε κοινό πρόγονο. Κάθε φυλή είχε τρεις φρατρίες ή φατρίες και κάθε φατρία 30 γένη. Τα γένη, ως υποδιαιρέσεις της φρατρίας, παρέπεµπαν στην αριστο-κρατική καταγωγή των ευγενών. Οι φατρίες, που ήταν ευρύτερες οικογένειες γενών µε όµορα κτήµατα γης, συνδέονταν µεταξύ τους και µε στενούς θρησκευτικούς δεσµούς. Είχαν προστάτες θεούς τον Φράτριο Δία και την Φρατρία Αθηνά και προς τιµήν τους γιόρταζαν το φθινόπωρο την γιορτή των Απατουρίων, που θύµιζε σε όλους την κοινή

Οι δούλοι στην Αττική

Στους κατοίκους της Αττικής συµπεριλαµβάνονταν και πολλοί δούλοι. Από την εποχή του Οµήρου ως δούλοι φέρονται οι δοριάλωτοι (= αιχµάλωτοι πολέµου). Ωστόσο, µπο-ρούσε κανείς και να αγοράσει δούλους (δουλεµπόριο) ή να κάνει δούλους τους οφειλέ-τες του· το τελευταίο το κατάργησε µε νόµο ο Σόλων. Δούλοι ακόµα γίνονταν και όσοι γεννιόνταν από ζευγάρι δούλων στο σπίτι του κυρίου τους (οικότριβες). Οι δούλοι, που κατά τον Αριστοτέλη (Πολιτικά 1253b) αποτελούσαν έµψυχο εργαλείο για την οικογέ-νεια και για το κράτος, ασχολούνταν µε όλες τις εργασίες µέσα στο σπίτι, στην πόλη και στην ύπαιθρο. Κατά τους κλασικούς χρόνους οι καλλιεργηµένοι δούλοι εκτελούσαν χρέη τροφού και παιδαγωγού στις εύπορες αθηναϊκές οικογένειες. Στις δίκες επέτρεπαν οι νόµοι να κληθούν οι δούλοι ως µάρτυρες, και τότε µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν και βασανιστήρια, για να πουν την αλήθεια. Υπήρχαν, τέλος, περιπτώσεις που µπορούσαν οι δούλοι να αφεθούν ελεύθεροι είτε από τους κυρίους τους είτε από το κράτος. Αυτοί λέγονταν απελεύθεροι.

Οι «δηµιουργοί», δηλαδή οι ειδικευµένοι βιοτέχνες όπως οι


καταγωγή των Ιώνων της Αττικής. Κατά τη διάρκεια της γιορτής κάθε ευγενής έφερνε το νεογέννητο παιδί του, το έθετε υποχρεωτικά υπό την κρίση των άλλων και ζητούσε την εγγραφή του στη φρατρία. Αν κάποιος από τους ευγενείς αµφισβητούσε τη γνη-σιότητα της καταγωγής του νεογέννητου και κατόρθωνε να πείσει και τους άλλους, τότε η οµήγυρη δεν επέτρεπε στον πατέρα να προσφέρει θυσία και η εγγραφή ακυ-ρωνόταν. Με την εισαγωγή του νέου µέλους στη φατρία περιέρχονταν σε αυτό όλα τα κληρονοµικά δικαιώµατα της οικογένειας. Την περίοδο αυτή (7ος αιώνας) γίνονταν

Ο Κύλων και ο Πελοποννησιακός πόλεµος

Η υπόθεση του Κύλωνα αποτέλεσε, σύµφωνα µε όσα αναφέρει ο Θουκυδίδης (1, 126-127), µία από τις προφάσεις των Σπαρτιατών, για να κηρύξουν τον πόλεµο εναντίον του κράτους των Αθηνών. Απαιτούσαν δηλαδή από τους Αθηναίους το ἄγος ἐλαύνειν τῆς θεοῦ (= να εξαγνίσουν το µίασµα της θεάς Αθηνάς). Άγος για τους αρχαίους ήταν η κατάρα ενός θεού ή, γενικότερα, των θεών για µια ανόσια πράξη, όπως ήταν η παραβί-αση του ασύλου ή ο θάνατος ανθρώπων µέσα σε ιερό χώρο. Για το άγος ευθυνόταν και αυτός που διέπραξε το αδίκηµα αλλά και ολόκληρη η οικογένειά του, ακόµα και η πόλη στο σύνολό της. Το συγκεκριµένο άγος αφορούσε την εκτέλεση των οπαδών του Κύλωνα µέσα στον ιερό χώρο της θεάς Αθηνάς, την Ακρόπολη.Στον Κύλωνα είχε δοθεί χρησµός από το µαντείο των Δελφών να καταλάβει την Ακρό-πολη την ηµέρα της µεγαλύτερης γιορτής του Δία. Και εκείνος προχώρησε στο εγχεί-ρηµά του την ηµέρα που άρχιζαν οι Ολυµπιακοί αγώνες στην Πελοπόννησο, γιατί θεώ-ρησε ότι αυτή ήταν η πιο µεγάλη γιορτή του Δία, και µάλιστα ότι είχε κάποια ιδιαίτερη σχέση µαζί της, αφού κατ’ αυτή τη γιορτή στο παρελθόν είχε στεφθεί και ο ίδιος νικητής. Όµως, κατά τον Θουκυδίδη, δεν διευκρινιζόταν αν εννοούσε το µαντείο γιορτή στην Αττική ή κάπου αλλού. Γιατί είχαν και οι Αθηναίοι τη γιορτή των Διασίων την 23η του Ανθεστηριώνος (= Φεβρουαρίου) κοντά στον Ιλισό, που ήταν η µεγαλύτερη γιορτή προς τιµήν του Μειλίχιου Δία.Οι Σπαρτιάτες πρόβαλαν αυτή την πρόφαση δήθεν για να υπερασπιστούν τους θεούς· στην πραγµατικότητα για να στραφούν εναντίον του Περικλή, ο οποίος συµπεριλαµβα-νόταν στο µίασµα, γιατί η µητέρα του ανήκε στο γένος των Αλκµεωνιδών.

δεκτοί στις φατρίες και οι οργεώνες, οικογένειες πολιτών που δεν είχαν µεταξύ τους δεσµούς συγγενείας, αλλά το συνεκτικό τους στοιχείο ήταν η λατρεία κοινού προγό-νου. Οι οικογένειες αυτές, λόγω της απώτατης κοινής καταγωγής τους, επονοµάζονταν οµογάλακτες.Η εγγραφή στη φατρία και αργότερα στο δηµοτολόγιο έδινε το δικαίωµα σε κάθε Αθηναίο πολίτη να συµµετέχει στη θρησκευτική και στην πολιτική ζωή. Επικεφαλής κάθε φατρίας ήταν ο φατρίαρχος, που εκλεγόταν για έναν χρόνο και φρόντιζε για την αναγραφή των νέων µελών και για τη σύγκληση των φρατόρων (µελών της φατρίας) στο φράτριον, δηλαδή στην αίθουσα συνελεύσεων, προκειµένου να λάβουν αποφάσεις σε θέµατα που ανέκυπταν. Οι φατρίαρχοι προστάτευαν τα µέλη της φατρίας τους στις σχέσεις τους µε τα µέλη άλλων φατριών.Με την πάρ

Αρχαία τοπωνύµια της...

Documents

Transcript of Αρχαία τοπωνύµια της...