Κορακοφωληά || eBooks4Greeks · 9 ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑ «…Αυτή τη...

ΤΑ Κ Η Μ Ι Χ Ο Π Ο ΥΛ Ο Υ

Κ ο ρ α κ ο φ ω λ η ά(δ΄ έκδοση)

Επιμέλεια: Στάθης Γκουρβέλος

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟΔΗΜΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ

2007

2

ΤΑΚΗ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ

3

ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑ

ΚΑΙ ΣΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥΣ

ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΣΧΟΛΩΝ

Σας ευνουχίσανε

Τους ευνουχίζετε

Θα ευνουχίσουνε

4


ΕΡΓΑ

1. ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΑ:

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ, 1975

2. ΠΟΙΗΤΙΚΑ:

ΔΩΔΕΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ, 1973

ΚΡΕΜΑΣΤΕ ΤΟΥΣ ΑΝΑΠΟΔΑ ΝΑ ΔΟΥΝ ΤΟ ΨΕΜΑ ΑΛΗΘΕΙΑ, 1973

ΧΩΜΑΤΑΝΘΡΩΠΟΙ, 1976

ΒΟΗΘΑΤΕ ΝΑ ΔΩΣΟΥΜΕ ΧΩΜΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ, 1977

ΟΡΘΟΚΕΝΤΡΟ, 1980

ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΘΕΩΡΗΜΑ, 1983

ΥΠΟΤΑΓΟΙ, 1986

ΚΟΘΟΡΝΟΙ, 1995

ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ, 1997

ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟ ΧΩΡΙΟ, 1998

ΓΚΕΣΕΜΙΑ, 1999

ΕΝΑΣ ΟΥΓΓΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑ, 2003 (ΠΕΖΟ)

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΙ ΣΤΙΧΟΙ, 2003

5


Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Αυτή την έκδοση χρηματοδότησε και προσφέρει το Πνευματι-κό Κέντρο του Δήμου Ξυλοκάστρου με πρόεδρό του το δήμαρχο Αντώνη Κλαδούχο.

Την α΄ έκδοση είχε αναλάβει επίσης το Πνευματικό Κέντρο που τότε (2001) πρόεδρος ήταν ο Δημήτρης Σκούρας.Τις εκδό-σεις β΄ και γ΄ χρηματοδότησε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κο-ρινθίας μετά από πρόταση του Νομάρχη Νίκου Ταγαρά. Και οι τρεις αυτοί άνδρες έχουν δείξει, ο καθένας με τον τρόπο του, ιδιαίτερη ευαισθησία για έργα πνευματικά που θεωρούν άξια και δυνατά. Ακόμη οφείλουμε να καταστήσουμε σαφές ότι ο Τάκης Μιχόπουλος δεν έχει καμία οικονομική σχέση με την κυκλοφο-ρία του “Κορακοφωληά” που δεν πωλείται αλλά προσφέρεται.

Η λογοτεχνική παρέα του ποιητή και ο ίδιος, μου ανέθεσαν την επιμέλεια του βιβλίου και μου πρότειναν να κάνω, κατά την κρίση μου, παρατηρήσεις - σχόλια πάνω σε κείμενα, ποιήματα και πεζά. Εξάλλου, κάτι τέτοιο συνήθιζε στην Κορακοφωληά ο Τάκης Μιχόπουλος, γεγονός που κρατούσε το ενδιαφέρον και των λιγότερο μυημένων στους δρόμους της ποίησης.

Η Κορακοφωληά αγαπήθηκε και κράτησε την ακμή της μέχρι το 1998, όταν ο Τ.Μ. έκρινε ότι ήταν καιρός να σταματήσουν οι μεγάλες συγκεντρώσεις και μάλιστα σε ώρες ανόδου. Ωστόσο, δε διέκοψε τις άλλες ποιητικές του δραστηριότητες, ενώ συνέ-χισε να συναντιέται με μικρές παρέες φίλων του στο ποιητικό αλώνι της Κορακοφωληάς.

Πιστεύω πως αυτό το βιβλίο είναι και ό,τι καλύτερο για τη μύηση κάποιου που θα ήθελε να έρθει ευθύγραμμα σε επαφή με

6


τα σοβαρότατα προβλήματα της σύγχρονης ποίησης, που τελικά την έχουν οδηγήσει στην απομόνωση.

Ο Τάκης Μιχόπουλος, στη θεωρία και στην ποιητική πρακτι-κή ακολουθεί δρόμους συνετά και οργανωμένα ανατρεπτικούς.

Στάθης Γκουρβέλος

7


Α«…εκείνο που χαρακτηρίζει και σφραγίζει έτσι τραγικά την εποχή μας, είναι η βαθμιαία και θάλεγε κανείς, οριστική διάζευξη της έννοιαςτης πράξης από την έννοια της ποίησης…»

Άγγελος Σικελιανός

«Πρώτα με ενδιαφέρει η συντήρηση της ποίησης,έστω κι αν είναι για τρεις μόνον ανθρώπους…»

Γιώργος Σεφέρης

«Δε λυπάμαι τους ποιητές που έμειναν χωρίς κοινό. Λυπάμαι το κοινό που έμεινε χωρίς ποιητές».

Οδυσσέας Ελύτης

«Ενώ η ποίηση χάνει το λαό και ο λαός την ποίηση,εδώ ακολουθείται μία τελείως αντίθετη πορεία και η πορεία αυτή είναι επιτυχημένη».

Τάκης Μιχόπουλοςγια τη ΝΕΤ, 1997

(Στην Κορακοφωληά)

8


9


«…Αυτή τη μυσταγωγία δεν την έχω παρακολου-θήσει σε κανένα μέρος της Ελλάδας, ούτε και της Ευρώπης, ενώ σαν Ευρωβουλευτής έχω μία αρκετά καλή εικόνα αυτών που συμβαίνουν σε όλες τις χώ-ρες της Ευρώπης. Αυτήν την εκδήλωση θα ήθελα να τη θεωρήσω σαν μία συμβολή, σαν μία συμμετοχή στη διαμόρφωση της πολιτιστικής ταυτότητας της Ευρώπης…»

Γιώργος Σαριδάκης

Κ Ο ΡΑ Κ Ο Φ Ω Λ Η Α

Σκαλίζει ο κόρακαςτο χώμα στη φωληά τουΜαρμάρων λαξέματαΣκλήθρες εικόνωνΚαι τούτον τον Αύγουστοστις κερκίδες της ράχηςιεροί ποιητέςθα λουστούν με πανσέληνο Γιώργος Νοταράς

10


ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΣ ΤΥΠΟΣ

ΙΕΡΟΓΝΗΣΙΑΣΠΟΙΗΣΗΣΤου Δημήτρη Δουβή

Μια πολ λα πλή ε ρώ τη ση Μια πολ λα πλή α πά ντη σηΤην 21η Μαρ τί ου εί χα με την πα γκό σμια

η μέ ρα της ποί η σης. Στο Ξυ λό καστρο την Κα-θα ρή Δευ τέ ρα, έ κα να μια ε ρώ τη ση σχε τι κή στον

ποι η τή Τά κη Μι χόπου λο που συ νά ντη σα στο σπί τι του. Σκέ-φθη κα τις ποι η τι κές βρα διές της Κορα κο φω ληάς, ε κεί στο χτή μα του, τέσ σε ρα χι λιό με τρα έ ξω α πό το Ξυ λό κα στρο.

Του ζή τη σα να πει, ό σο μπο ρεί πιο συ νο πτι κά, τα κα τά τη γνώ μη του ι διαί τε ρα χα ρα κτη ρι στι κά των βρα διών ε κεί νων, και κά τι για τις Δελ φι κές γιορ τές του Άγ γε λου Σι κε λια νού, που έρ χο νται συ-νειρ μι κά στο μυα λό μου, κα θώς και για την ποί η ση γε νι κό τε ρα.

Να η α πά ντη ση:

Στο δι κό μου α λώ νι της ποί η σης που θε νά βο η θός ή σκο πός, η αρ χαιό τη τα και τα αρ χαί α ιε ρά. Σχε δόν μη δε νι κή χρή ση του τεχνι κού πο λι τι σμού. Ό λα κά τω στο χώ μα “γύ ρω α πό μια φω τιά” με το σκου σμά ρι άγριων ζώ ων και τις σκιές του φεγ γα ριού.

Θαυ μα στή α ντο χή στο χρό νο. Οι βρα διές ξε κί νη σαν με λί γες δε κά δες φί λων γύ ρω στο 1972 και στις αρ χές της δε κα ε τί ας του 80 ε ξε λί χτη καν σε σχε τι κά ορ γα νωμέ νες γιορ τές πολ λών ε κα το-ντά δων αν θρώ πων με ε ντυ πω σια κή συμ με το χή νέων, κα θώς και τε χνο κρα τών.

Αυ τά που ε λέ γο ντο ή σαν έ τσι δο σμέ να ώ στε να εν θου σιά ζουν συγ χρό νως α γρότες της πε ριο χής και α παι τη τι κούς της δια νό η σης. Βο η θού σαν η γεί ω ση και η ευ κι νη σί α που εί ναι χα ρα κτη ρι στι κά

11


του ά ξιου λό γου. Έ τσι, τε λειώ να με και ο κό σμος κά τι ζη τού σε α κό μη.

Ε λευ θε ρί α σε ό ποιον ή θε λε κά τι να πει, αρ κεί να πρό σε χε να μην κου ρά σει.

Ε κεί ε πα να λάμ βα να ξα νά και ξα νά: “Η Κο ρα κο φω ληά δεν προ σπα θεί να σώ σει κανέ ναν, ού τε εί ναι εκ δή λω ση κά ποιου Πο λι-τι στι κού συλ λό γου. Οι βρα διές γίνο νται για τί έ τσι μας α ρέ σει”.

Πα ντού αιω ρεί το το σύμ βο λο “χω μα τάν θρω πος”. Συ νή θως τα ποι ή μα τα α παγ γέλ λο νταν κα τά την α νά πτυ ξη θέ-

μα τος για την ποίη ση, τη σκέ ψη, τη ζω ή. Μη δε νι κά έ ξο δα. Ό πως έ χω πει: ξο δεύ ω ό σα σε μια λα ϊ κή τα-

βέρ να φι λο ξε νώ ντας τρεις φί λους.Στην Κο ρα κο φω ληά, ο κατ’ ε ξο χήν τρα γου δι σμέ νος και προ-

βε βλη μέ νος ποι η τής υ πήρ ξε ο Άγ γε λος Σι κε λια νός. Ω στό σο οι δελ φι κές γιορ τές α γνο ή θη καν εντε λώς σαν “ό νει ρο λυ ρι κό”, “ου το πι στι κό” και “παι διά στι κο” ό πως πα ρα τη ρεί ο Κώ στας Ου ρά νης.

Ε γώ θα πρό σθε τα: α δι καιο λό γη τα πο λυ δά πα νο και ο ποι η τής α προ σγεί ω τος εκεί. Μό νον οι πα ρα στά σεις ά ξι ζαν. Ο Σι κε λια-νός θέ λη σε να προ βλη θεί σαν ένα εί δος ι δρυ τή θρη σκεί ας, ό χι αρ νού με νης τη χρι στια νι κή δι δα σκα λί α. Κα τά τη γνώ μη μου και κα τά τη γνώ μη πολ λών που τους θε ω ρώ σο βα ρούς: Σι κε λια νικό κομ φού ζιο.

Κά ποιοι τα εί δαν γρα φι κά - του ρι στι κά και πρό τει ναν την εκ με-τάλ λευ σή τους. Αλ λά και αυ τή α πο δεί χτη κε α σύμ φο ρη. Ο πά ντα κα λο διά θε τος Κώ στας Κα ρυωτά κης, ση μεί ω σε τη γρα φι κό τη τα αλ λά και την κού ρα ση του κό σμου. Εί πε χα ρακτη ρι στι κά: “χω-ρίς να πέ σει η αυ λαί α η ο μή γυ ρης διε λύ θη”. Τε λι κά, ο νει ρέ ματα μη βιώ σι μα.

Η Κο ρα κο φω ληά λει τούρ γη σε σαν ιε ρό της γνή σιας ποί η σης. Και εί ναι πα ρά ξε νο, ενέ πνευ σε α κό μα και μη ποι η τές να γρά-

12


ψουν ω ραί α ποι ή μα τα γι’ αυ τήν. Σκέ ψου ότι ό λα έ γι ναν σε ε πο χή λευχαιμικής δια νό η σης που χει ρο τέ ρευε και χει ροτε ρεύ ει.

Έ γι ναν σε και ρούς που η ποί η ση ε γω πά σχου σα, “α ταυ το τι κή, πε ρισ σο λό γα και πε ζο λό γα”, κο λυ μπά ει στην προ σποί η ση και στην κα τα σκευ ή. Χά νει το λα ό και ο λα ός ε κεί νη. Ε δώ χι λιά δες α μύ η τοι κα τα χει ρο κρό τη σαν τον ά ξιο ποι η τι κό λό γο. Έ ζη σαν άλ λες στιγ μές, ε μπει ρί ες αρ χέ γο νες.

13


Μ Ι Α Σ Τ Ι Γ Μ Η

Φίλοι μου είπαν ότι θα ήταν καλό να αποτυπωθεί έστω και μια στιγμή από τις βραδιές εκείνες. Το θεώρησα χρή-σιμο. Από όσα περίπου λεχθήκανε, γύρω από ένα θέμα, κρατάω την εισαγωγή και το τέλος για λόγους οικονομίας στις σελίδες του βιβλίου. Δίνεται νομίζω μια εικόνα του τρόπου συζήτησης. Βέβαια αυτός ο τρόπος ποτέ δεν απο-τέλεσε κανόνα απαράβατο. Άφηνα ελεύθερο το απρόσμενο κάτω από του φεγγαριού τη γέμιση.

Εισαγωγή: Στα 25 χρόνια ζωής της Κορακοφωληάς έχουμε και άλλοτε μιλήσει κάπως παραπλήσια για το ίδιο θέμα. Είναι από εκείνα που μας δίνουν την ευκαιρία να ακούσουμε στίχους πολλούς και ενδιαφέροντες. Το θέμα αυτού του μέρους είναι: «Νεοέλληνες ποιητές μπροστά στο μεγάλο πρόβλημα». Για όσους δεν το ξέρουν, «το μεγάλο πρόβλημα», στη γλώσσα της φιλοσοφίας, είναι το μεταφυσικό. Είναι εκείνο του «έστι» ή «ουκ έστι Θεός», της αθανασίας της ψυχής, του γιατί να υπάρχουμε εμείς και το Σύμπαν ή, σωστότερα, τα σύμπαντα.

Οφείλω να ξεκαθαρίσω, από την αρχή, ότι δεν πρέπει να πε-ριμένουμε κάποια, μακρινή έστω, απάντηση σε καυτά μεταφυ-σικά ερωτήματα. Οι ποιητές δε γράφουν δοκίμια ή σωστότερα τα ποιήματα δεν είναι επιστημονικές ή φιλοσοφικές μελέτες. Οι ποιητές «τη λύρα τους παίζουν», όπως θα έλεγε ο Κάλβος.

Απόψε θα ακούσουμε ποικιλία οπτικών γωνιών, εν πολλοίς γνωστών, γύρω από το «μεγάλο πρόβλημα». Δεν εξετάζω τι λένε οι διάφοροι καθιερωμένοι ποιητές. Αν ένας ποιητής, άγνωστος στο ευρύτερο κοινό, έχει μία ή και περισσότερες ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, θα τις αναφέρω. Ποιήματα βλέπω και όχι ποιητές. Ακόμη, δε σας παρουσιάζω μια ολοκληρωμένη μελέτη. Υπάρ-

14


χουν παραλείψεις συνειδητές για λόγους οικονομίας και άλλες ασύνειδες από άγνοια.

Σαν νεοελληνική ποίηση θεωρώ αυτή των δύο τελευταίων αι-ώνων. Και συμβαίνει κυρίως στον 19ο αιώνα να υψώθηκε ένα μεγάλο κύμα αμφισβήτησης της έννοιας του υπερφυσικού, του υπέρλογου, της θρησκευτικής πίστης. Ανάμεσα σε συγγραφείς, μέσα σε ακαδημίες και σε πανεπιστήμια, αλλά και έξω από αυτά γιγαντώθηκε διαμάχη μεταξύ πιστών, ιδεαλιστών και θετικιστών, υλιστών. Ακούστηκαν ακόμα και απόψεις όπως: «Η επιστήμη απέδειξε ότι δεν υπάρχει Θεός». Οι άνθρωποι στηριγμένοι στη δύναμη του ανθρώπινου νου, της επιστήμης και της τεχνικής πί-στεψαν σε ένα υπέροχο μέλλον που έρχεται. Χαρακτηριστικός ένας στίχος του μεγάλου Βέλγου ποιητή Βεράρεν: «Μέλλον, μ’ ενθουσιάζεις όπως άλλοτε ο Θεός μου».

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον γύρω από το «μεγάλο πρόβλημα» μπαίνουν και οι νεοέλληνες ποιητές.

Ας έρθουμε τώρα να ακούσουμε στίχους τους*.

Προς το τέλος:Εγώ τελειώνω με κάτι δικό μου: Έχουμε και άλλοτε μιλήσει

αναλυτικότερα γύρω από το τι ξέρουμε για τη βαθύτερη υφή των πραγμάτων, για τη φύση του φυσικού κόσμου. Εδώ χωράει και το μυστήριο, τα παράξενα φαινόμενα, τα φαντάσματα, οι νεράιδες, τα αγερικά. Θα ακούσουμε το ποίημα «Στων ξωτικών τη λάκκα» που έχουμε και άλλοτε σχολιάσει. Θυμίζω μόνο ότι το περιστα-τικό του δευτέρου μέρους είναι πραγματικό**. Συνέβη στα Τρί-

* Πρώτη απήγγειλε στίχους της η Κορίνθια ποιήτρια Ευαγγ. Παπαχρή-στου-Πάνου. Στη συνέχεια με μικρές εισαγωγές ή σχόλια, απήγγειλα διαφέ-ρουσες μεταξύ τους προσεγγίσεις των Ελλήνων ποιητών: Σολωμός, Σικελια-νός, Δροσίνης, Βάρναλης, Καρυωτάκης, Γ. Βερίτης, Κυριακού, Δρανδάκης, Παλαμάς, Παπαντωνίου, Μιχόπουλος.

** Περισσότερα: «Ιστορία Τρικάλων Κορινθίας» Σπύρου Σταυρόπουλου.

15


καλα Κορινθίας το 1938 και το παρακολούθησε όλο το χωριό. Οι θεολόγοι, κατά κανόνα, τέτοια φαινόμενα τα αποδίδουν στο διάβολο. Με την άποψη αυτή δε συμφωνώ. Δε συμφωνώ επίσης και με εκείνους που τα αρνούνται τελείως. Αν με ρωτούσε κά-ποιος για την ερμηνεία τους θα απαντούσα: «Δεν ξέρω». Όμως δεν ξέρω και τι είναι στο βάθος ούτε το ποτήρι που πίνω κρασί. Γι’ αυτό έχω πει:

Ενοχλήθηκαόταν φώναξε«δεν υπάρχουνε πνεύματα»γιατί το φώναξεέτσι σα νάξερετι είναι σώματα.

Και τώρα ας ακούσουμε το ποίημα που υμνεί τις νεράιδες, τα αγερικά, τα τόσα παράξενα. Ας δούμε κάτι «μυστήρια λιθάρια» που καταργούν γνωστούς νόμους της φυσικής και μας δείχνουν ότι το σύμπαν είναι ανοιχτό σε έξωθεν επιδράσεις. Αυτές οι επι-δράσεις μπορεί να είναι τόσο μεγάλες, ώστε να δημιουργούν γαλαξίες μέσα στο τίποτα και προβλήματα στις εξισώσεις των κοσμολόγων. Οι πολλοί βολεύονται να αντιπαρέρχονται τέτοια φαινόμενα θεωρώντας τα ξένα, ακόμη και ανύπαρκτα. Το περι-στατικό των Τρικάλων είναι ένα από τα άπειρα παρόμοια που συμβαίνουν παγκοσμίως. Θα οδηγηθούμε σε μεγάλες ανατροπές καθώς θα αναγκαστούμε να δεχτούμε «επίσημα» τις παρεμβάσεις παράλληλων κόσμων. Θα υποστούν βαθιές ρωγμές τα «σκληρά» μαθηματικά μας οικοδομήματα. Κατά τη γνώμη μου θα συνειδη-τοποιήσουμε, πιο πέρα, ότι το «τίποτα» είναι παντοδύναμο και βρίσκεται «επί τω έργω». Σε μικρότερες παρέες έχω εξηγήσει, με απλό τρόπο, γιατί θεωρώ ότι το «τίποτα» ισοδυναμεί με μάζα

16


και ενέργεια.Εδώ, χωρίς άλλο σχόλιο, απήγγειλα τα ποιήματα των σελίδων:

(104, 118).Στη συνέχεια είπα: Εγώ τελείωσα. Τώρα βρισκόμαστε στο

«όποιος θέλει λέει ό,τι θέλει».

17


ΒΕ Π Ι Θ Ε Τ Ι Κ Α

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ ΑΣ ΑΤ Ι Ρ Ι Κ Α *

«Και να μη γελιόμαστε, ο τρόπος της σύγχρονης ποιητικής γραφής παρουσιάζεται ανεπαρκής στη σατιρική έκφραση… Είναι όμως διαπιστωμένο, ότι πολλοί απ’ τους ποιητές, ιδιαίτερα της μεταπολεμικής γενιάς περιέχουν μέσα στους στίχους τους πολλές φορές σατιρικά στοιχεία, δημιουργώντας ένα ποιητικό κλίμα και-νούργιο, όπου η σάτιρα παρουσιάζεται σαν υποψία και σαν τρό-πος έκφρασης χωρίς αποδέκτη. Είναι δηλαδή μια αυτοϋποστρε-φόμενη θέση της σάτιρας απλά διαπιστωτική χωρίς τη χρεία του αποτελέσματος. Το χαρακτηριστικό της είναι μια ευνουχισμένη κατάσταση…»

Δημήτρης Χαλατσάς«Σύγχρονη Σκέψη»

«Ο Τάκης Μιχόπουλος σίγουρα δεν είναι «ο περιορών τραγου-διστής ο ανώδυνος»!

Αντίθετα, με λόγο «ανάλγητο ανατομικό μαχαίρι τέμνει βαθιά το σώμα της ζωής», όπως λέει ο Α. Φουριώτης…

Νομίζεις συνεχώς, πως ο ποιητής μέσα από τις σελίδες του σου κλείνει μάτι με νόημα».

Νώντας Κατσούλας«Διαδρομές», Ιούλιος 1998

* Κάποια από τα ποιήματα αυτής της ομάδας είναι επηρεασμένα από τη χούντα των συνταγματαρχών και δημοσιεύτηκαν εκείνη την εποχή (1973).

18


ΛΥ Σ ΗΚρεμάστε τους ανάποδανα δουν το ψέμα αλήθεια.

19


Σ Α Ρ Κ Α Σ Μ Ο ΣΤη γενναίατην τίμιατην αντρίκια του στάσηθα εκτιμήσουν ιδιαίτεραοι ευνούχοι της έδρας.

20


Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α ’ 7 3Φωνή πρώτη:Μηχανήματα εδώφέρνουν μακριά- και πέρα από θάλασσες -καθαρή την εικόναστους κυρίους με τα πούρα.Φωνή δεύτερη:Δρόμο εμπόδια απ’ το δρόμοΔρόμο της νύχτας οι μορφέςΔρόμο κατάρα και προδότεςτου ήλιου μας οι σταυρωτέςΕμπρός το φως, εμπρός το δίκιοκαι η σημαία μας εμπρόςκαι πυρκαγιά βουνό η οργή μαςκαι της οργής ξεσηκωμός.Φωνή τρίτη:Αποφασίζομεν και διατάσσομεν:Αι αντλίαι του δήμουνα αποπλύνουν το αίμαενωρίς την αυγήνΕπαναρχίζει η ζωήΔιαθέτει η χώρααφθονίαν σωτήρων

21


Ο Ρ ΓΑ Ν Ω Σ Η Π Ο Δ Ο Σ Φ Α Ι Ρ Ι Κ Ω Ν Α Γ Ω Ν Ω Ν *

Τους Βεντέτορεςθα αντιμετωπίσουν οι Ανακλάστορεςκαι τους Παραβιάστορες οι ΑποκρούστορεςΤους αγώνες που θα παρακολουθήσεικαι ο κ. Συμπιέστορας ή Καταπιέστοραςοργανώνει ο Φιλανθρωπικός σύλλογος«Εκτονώστορες»Διαιτηταί:οι αδελφοί Πιάστορες

* Ο Τ.Μ. έχει πει: Το ποδόσφαιρο χρησιμοποιήθηκε σαν εκτονωτικό της δίψας του λαού για ελευθερία.

22


Υ Π Ο Κ Ρ Ι Τ Ε Σ Τ Η Σ Δ Ι Α Ν Ο Η Σ Η ΣΥποκριτές της διανόησηςξεφορτώνουν στη γη μουκαθαρόαιμα άλογαιπποδρόμων, ας πούμε, εγγλέζικωνελληνικές ντυμένα χλαμύδεςκαι φωνάζουνε:«να η Ελλάδα»!

Τον αγριότραγοτων βράχων της γης μουσκοτώνουνευποκριτές της διανόησηςκαι φωνάζουνε:«για την Ελλάδα»!

Την αρμονία της γης μουσκοτώνουνε υποκριτές της διανόησης

23


«Φθάνουμε σε μια σκέψη εναργή και ύστερα την εκθέτουμε με τρόπο περίτεχνο ή από μίσος για την αλήθεια ή γιατί φοβόμαστε μήπως χάσει την αξία της η ανακάλυψή μας…»

Καρτέσιος (1596-1650)

Β Α Θ Ο Σ Σ Τ Ο Ν Κ Υ Β ΟΟ πομπός εκπέμπει δήθεν με βάθοςΟ δέκτης συλλαμβάνει δήθεν το βάθοςκαι κόμπλεξ νοημοσύνης κατά βάθος.

24


Τ Ε Λ Ε Υ ΤΑ Ι Ο Θ Ε Ω Ρ Η Μ ΑΌσο μετριότερος είναι ο εγκέφαλοςτόσο εγκεφαλικότερος είναι αυτός που τον φοράει

25


Π ΡΑ ΓΑ Α Σ Π Ο Υ Μ ΕΑπόψε που οι φοιτητέςοι εργάτες, οι νοικοκυρέςβγήκαν στους δρόμους με συνθήματακαι υψ�μένα χέριαένας φαντάροςεκαρτέραγε το “πυρ”με χέρι στη σκανδάλη σταθερόκαι το ντουφέκι έτοιμονα σκάψει την καρδιά του*

* Κατά την επέμβαση τ�ν ρώσικ�ν αρμάτ�ν στην Τσεχοσλοβακία, το 1968, αυτοκτόνησαν Ρώσοι στρατιώτες.

26


Ο Κ Α Η Μ Ε Ν Ο Σ Ε Γ ΩΟ καημένος εγώσε καλούπι δε μπαίνω σε σακί δε χωράωΤου καημένου εμένατην αγάπη μου κλαίνεστις γειτονιές γυναικούλεςκαι με το τέτοιο τους δάκρυτο άδειο σταμνί τουςλαχταρούν να γεμίσουνκι εγώ το βιολί μουκαι κείνες το δάκρυ

27


Κ ΡΑ Ν Ι Α Σ Τ Ε Ν Α *Κρανία στενά όμοια γιδιώνθα κάμουνε την αλλαγήΤραβάει το καπίστρι τουςο μέγας εμπνευστήςΤις παρωπίδες τους κανονικά, κανονικάφορέσανε οι γιοι της αλλαγήςΤραβάει το καπίστρι τους ο αρμεχτής(Αυτοί θα κάμουνε την αλλαγή) 1974

* Ο Τ.Μ. διέβλεψε πόσο θα κακοποιηθεί η ελπίδα της αλλαγής.

28


Φ Ε Ο ΥΔ Α Ρ Χ Ε Σ Τ Η Σ Π Ν Ε Υ Μ ΑΤ Ι Κ Η Σ Ζ Ω Η Σ

Στον ύπνο μου:Ρωμαλέα σκυλιάπέσανε δίπλα τουςΡωμαλέα σκυλιάμπάσανε δόντιαστα μολεμένα κορμιά τουςΑετοίβάλανε ράμφοςστου μυαλού τους τη φλέβαΤους πατήσανε φορτωμένα μουλάριασε βράχους μαχαίριαΤους τινάξανε σ’ αγριεμένα νεράΤους ταΐσαν αλάτιΤους απλώσαν στον ήλιοΜε λιθαρένιες βαριές τους ισώσανεΤους ισώσανε…Στον ξύπνο μου:Αυτοί δεν ισώνουν με τίποτα

29


Κ Ε ΡΑ Ι Ε ΣΚι αν κάτι δεν πιάνετεμην ψαχουλεύετεκριτικά τον πομπόΜάταιος κόποςΞεσκουριάστε τους δέκτες σας

30


Μ Α Ρ Ι Ο Ν Ε Τ Ε ΣΑιωρούμενες μαριονέτεςπου χάσατε την αφή με τη γηκαι τη χωματένια κουβένταπου χάσατεΚάποτε κάποτεμε βέργες ατσάλινες το χώμα αγγίζετεκαι ποτέ με τις ρίζεςποτέ με το πρόσωπο

Αιωρούμενες μαριονέτες ρωτάωποια σχέση να έχετεμε το χωματένιο μου στίχοτου «κουτιού και του λούστρου»μαριονέτες μετέωρες

31


Π Ρ Ο ΦΥΛ Α Χ ΤΑ- «Σεβάσου τα νήματα Απόφευγε τις υψηλές φορτίσεις Μην υπερβείς κανένα από τα όρια ανοχής και αντοχής των νημάτων».- Σκατά στα προφυλαχτικά όπου η γλώσσα τα φορά.

32


Ε Ρ Ω Τ Η Μ Α Σ Τ Ο Ν Κ Ω Ν Σ ΤΑ Ν Τ Ι Ν Ο Κ Α Β Α Φ Η

Εκεί που φθέγγονται οι κριτέςκαι ξεφορτώνουν βέβαιη κρίσηγιατί προσμένουν απ’ τον ΠΟΙΗΤΗόπως προσμένουν να μιλήσει;

33


Σ Φ Ι Χ ΤΑΩραία πηγαίναμε αγκαλιάΩραία πηγαίναμε αγκαλιάΣφιχτά και αγαπημένα(Όπως το κόμπλεξ με την έπαρση)Ήμασταν ένα.

34


Ε Π Ι Κ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Ο Λ Ο Γ Ο ΙΌσο για σένα φελλέσυνιστούμε τουπέ

35


Π Α ΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ ΑΑς πούμε για παράδειγμα:Τούτων ή άλλων κύκλων ποιητέςπου κρεμασμένοι στ’ αμολόηταή αμελέτητακάλπικων κριτικώνόσο χωράν οι κεφαλέςτ’ απάνωθε σκοπεύουν

36


1 9 9 9 Κ Α Φ Ε Ν Ε Ι Ο Τ Ο Υ Χ Ω Ρ Ι Ο ΥΔίκαια το ελληνικό καφενείοπερηφανεύεται για τη σοφία του…Το τραπέζι του καφενείουδιδάσκει πολλάΜαθαίνεις εκείόσα θα μάθαινετραπέζι τετράποδοσε σχολείο τετράποδων

37


Α Μ Ε Ρ Ι Κ ΗΝα ένας καλύτερος - dollarsΠρωταθλητής - dollarsΟλυμπία - dollarsΝαός του Κυρίου - dollarsΠροσευχή του αρχηγού - dollarsΕίσαι άρρωστος - dollarsΘα πεθάνεις - dollarsΠέθανες …dollars;

38


Ε Ρ Θ Ε Ι Δ Ε Ν Ε Ρ Θ Ε ΙΈρθει δεν έρθειθα χαρώγιατί ή που θα την δωή που θα απαλλαγώ

39


Π Ρ Ο Β Λ Η Μ ΑΠόλιν μικράν εν Ελλάδιυπεύθυνος καθωδήγησεν ιατρόςπρος αντιμετώπισιν επιδημίας

Οι συμμορφωθέντες ουδέν έπαθονΟι λοιποί - πλήθος μέγα - απέκτησαν μονίμους ουλάς εις το πρόσωπον

Μετ’ ου πολύαπειλουμένης νέας επιδημίαςο αυτός ιατρόςέδωκεν απλάς οδηγίας και πάλιν

Οι συμμορφωθέντες ουδέν έπαθονΟι λοιποί απέθανον

Μόλις ο κίνδυνος παρήλθενεπισκεφθείς την μικράν πολιτείανδιεπίστωσα ότιδύο ή τρεις και μόνονφέρουν ουλάς εις το πρόσωπον

40


F I G U R AΒέβαιοι ΙΝδώστε εικόνακαι σχιζοφρένειαστα ορφανά σας

41


Μ Α Λ Α Κ Ι Α

Κ Α Ι Τ Η Λ Ε Λ Ο Ι Μ Ω Ξ ΗΟι πειναλέοι και οι ξυπολιάδεςτης γερμανικής κατοχήςκαλοντυμένοι και χορτασμένοιέδωσαν καρπούς ημιμαλάκια(θύματα και βαριάς τηλελοίμωξης)Τα ημιμαλάκια εξελίσσουν τώρα μαλάκιαΔε θα ζω να κλάψω και να γελάσωμε τα μαλάκια των μαλακίων

42


Σ ΤΑ Μ ΑΤ Ι Α Τ Ω Ν Ε Φ Η Β Ω ΝΣτενεύουν οι ορίζοντες και γίνονται γραμμήευθεία γραμμή, χρυσόβαφη, νωχελική γραμμήΣτη μέση της γραμμής ένας λικνίζεταικαι τον φωτίζουν μηχανές με βουητό στρεβλόκαι με παλμούς χρωμάτωνΚαι ο μαντατοφόρος των μελλούμενων,έξω από τη γραμμή, κοιτάει και μολογάει:«Αν έχεις μάτια όλα θα τα δειςστα μάτια των εφήβων» ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ 1997

43


Φ Ο Ρ Ι Ε ΤΑ ΙΠροσπαθώ να κουβεντιάσω με σένακαι με κουβεντιάζει το πλέγμα σουκαι με κουβεντιάζει το πλέγμα σου…

44


Α Θ Α Ν ΑΤ Ο ΣΛες κι αθάνατοςκουβεντιάζει για μαγαζιά και οικόπεδαέτσι αγοράζεικι έτσι πουλάειλες κι αθάνατοςΠερνάει το πρόσωπό τουκαι μπόχα με παίρνει θανάτου

45


Η Κ ΑΤΑ Σ Τ Ρ Ο Φ Η Τ Η Σ Μ Α Λ Α Μ Ω Σ

Κατέστρεψεν ο Βεζούβιοςτην Πομπηίαο Οδυσσέας την Τροίαο Μόμμιος την Κόρινθοκι ο παγετός τις λεμονιέςστην Κορινθία.Όχι όμωςόχι και τη Μαλάμω που ξυνόταν στην αγκλίτσα τουκατέστρεψεν ο Μήτρος του Βοϊδήλα*

* Στην Κρήτη λένε: «τη χάλασε».

46


Τ Η Β Ε Ν Ν Ο ΣΔεν θα με δικάσει η γραβάτα σουΘα με δικάσει το μυαλό σουΚαι το μυαλό σουλειτουργεί καλύτεραόταν δε σούχουνεσφιγμένο το λαιμό σου

47


Τ Σ Ι Ρ Κ Ο Κ Α Ι Κ Ο ΥΛΤ Ο Υ ΡΑ«Περάστε κύριοιΛιοντάρι γράφει ποιήματαΤίγρης μιλάει εγγλέζικαΛύκος φυλάει πρόβαταΠίθηκος φιλοσοφείΝεόπλουτος φιλοκαλεί…»

48


Ε Ξ Η Ν ΤΑ ΔΥΟΕίμαι εξηνταδυόκαι είσαι δεκάξιΗ μουριά και η κληματαριά δε σε κρύβουνΣτην αυλή θα σε ειδούνεΈλα στο κατώιεδώ στο κρεβάτι μουαητοπούλι μικρό μου- λάγνας γυναίκας λαγνότερο φύτρο -καρτερέσου για λίγονα φωνάξω το Μήτρο

49


Σ Υ Γ Χ Υ Σ ΗΕγώ δεν είμαι ο Γιάννηςείμαι η μετενσάρκωση του Γιώργηπου έπεσε ηρωικάπροσπαθώντας να σκοτώσεικάτι άλλουςξυπόλητους

50


Σ Ο Φ Ο Σ«Τι να σου πωότι η σοφία με τη μορφή μιας κουκουβάγιας- σταλμένης από την Αθηνά -έχει καθίσει στο κεφάλι μου;Τι να σου πωότι μαζεύω κοτσιλιές απ’ τα μαλλιά μου;»

51


Μ Ε Ε Ν Ε Σ ΗΠαράταξητους δίνουν με ένεσηΑρχηγότους δίνουν με ένεσηΚαι τον ποιητήμε ένεση παίρνουνεΔε γράφω όμως για σαςχαϊβάνια με ένεσηΓράφω για τ’ άλλα παιδιάτ’ ατόφια και λεύτερα

52


Φ Ω Ν Η Β Ο Ω Ν Τ Ο ΣΣε άκουσαΑπόψεις σοβαρές, δεμένες, χαριτωμένεςΉσουν υπέροχος φίλε αγαπημένεΑλλά σε ποιους τα έλεγες ευλογημένε;

53


ΓΓ Η Σ Κ Α Ι Π Ρ Ο Ε Κ ΤΑ Σ Ε Ω Ν

«…Ο ποιητής δε χάνει τον έλεγχό του μέσα στη μεθυστική, βακ-χική περιγραφή, αφού πίσω απ’ όλα ένας εγκέφαλος παραμονεύ-ει.

Οι “Χωματάνθρωποί του”, όπως ο ίδιος αρέσκεται ν’ αποκαλεί το είδος των ανθρώπων που εγκρίνει, δεν είναι απλώς οι Διονυσι-ακοί, οι απόλυτα δεμένοι με το χώμα, αλλά είναι οι άνθρωποι του στοχασμού που θέλουν να ενώσουν το μυαλό τους με τη φύση».

Ελένη Λαδιά, 1976

«Λιτός σα δωρικός ναός, ατενίζει με αλαζονεία την ποίηση της άσκοπης ωραιολογίας και ασάφειας.

Ύμνο στον ήλιο τον Ελληνικό, σαν του Μιχόπουλου, δεν απα-ντάμε σ’ άλλο νεοέλληνα ποιητή».

Βασίλης ΧρηστίδηςΚαθηγητής της Βυζαντινής και Ελληνικής Φιλολογίας

του Πανεπιστημίου Columbia (Νέα Υόρκη) 1973

54


Α Ν Τ Ι Σ Τ Ρ Ο Φ ΗΟ λόγοςλιθαρένιο τσεκούριΗ πρωτόγονη γημε σχεδίες και καλύβεςΤο αίμα του ψαριού στο καμάκιΗ χαρά των παιδιών του ψαράΔόξα που έδωσε πνεύμα στο χώμαβοηθάτε να δώσουμεχώμα στο πνεύμα

55


Κ Α Θ Ε Χ Ρ Ο Ν ΟΣτο Ξυλόκαστρο κάθε χρόνο Σεπτέμβρηςτο μέλι της θάλασσας και του ήλιουτο μέλι της πρώτης βροχήςτο μέλι των σταφυλιών και των σύκωντων αραιών κοριτσιών μέσα στο δάσοςΚάθε χρόνο Σεπτέμβρηςο μήνας του μέλιτος στο Ξυλόκαστρο

56


Γ Ε ΡΑ Κ ΙΕκεί στη ρεματιά την πολύφωνηπέτυχε τη φωλιά των αηδονιώντο γεράκιΣταθερά τοποθέτησε ράμφοςπάνω από τα λευκά όλο στόμα κορμάκιαΕκείναγια τη μάνα παίρνοντάς το που άργησεανοίγαν τα στόματακαι υψώναν διαμαρτυρία χαρούμενηΤο όρνιοαπολάμβανε θέαμαχωρίς βιάση καμιά

57


Κ Ο Θ Ο Ρ Ν Ο ΙΤότε θα σπάσουν οι κόθορνοιΣε μονοπάτια τραχιάθα σούρνονταιτα ξυπόλητα πόδια μαςΘα μπουσουλάμε κάτω στη γηΘα προσκυνάμε το χώμαΚαρπισμένες κουβέντες θα λέμεΓονατισμένος μ’ ευλάβειαστην καλαμποκιάθε να πεις:«Τα καλαμπόκια σουτα καλαμπόκια σουψώμωσέ τα λιγάκισου έφερα ζεστή κοπριά»

Τότε θα σπάσουν οι κόθορνοιΘα γεννηθούμε ψηλότερα

58


Ο Γ Ε Ρ Ο - Γ Ι Α Ν Ν Η Σ Μ Π Ο Υ Κ Ο Υ ΤΑ Σ

Ο γερο-Γιάννης ο Μπουκούταςαρχιψεύταροςντυμένος στα κουρέλια τουέβγαιν’ από το χάλασματης ποταμιάς το ξέμακροπνιγμένο στα χορτάρια

Ο Γιάννης ο θεόρατοςπου τον κουλούριασαν αλύπητοι χειμώνεςπου το πηγούνι του μια σπιθαμή από τη γηπου πιο ψηλά η καμπούρα τουπου σούρνονταν τα γένια τουέβγαιν’ ομπρός μας στη μουριά

59


Ο Γιάννης ο Μπουκούταςαρχιψεύταροςέμπαζε τα μεγάλα μάτια τουστα μάτια μαςκι αρχίναγε δικές του ιστορίεςΈλεγε πούσανε παλιόφιλοιμε τον Κωστή το Βασιλιάστα Γιάννενακαι τούκρενε ο Βασιλιάς«Κώστα να με φωνάζειςκαι Γιάννη εγώδεν είσαι σαν τους άλλουςΚώστα και Γιάννη, το λοιπόν»

Έλεγε που πελέκησε το δήμαρχο Μπαζό- του Φενεού τρομάρα -γιατί δεν ήταν καθαρόςκαι ήταν δημοκρατικόςγια την κοιλιά τουΚι εκεί που φώναζ’ ο Μπαζός«βοήθεια χριστιανοί»τους μπράβους του που τρέξανεκι εκείνους τους κοπάνησε

60


Έλεγε που μεσάνυχταπήγε στο ρέμαστη φυλάχτρα για λαγόκαι νάσου ξαναφάναν οι νεράιδεςΜπροστά χόρευε ο νέραϊδοςκι ο νέραϊδος τον ζήλεψεκι ερχόταν γύρω-γύρω τουμ’ ένα κλαρί διαβολικόνα τον ξεράνειΕκείνος όμως έτοιμος«να τον θειαφίσει με το γκρα»Κι εφώναξεν ο νέραϊδος«τι να σου κάμω τζερεμέπούχεις ευτούνο το σκατό στα χέρια»κι έκαμε πέρα κι έσκασε

Ο γερο-Γιάννης ο Μπουκούταςαρχιψεύταροςέβγαιν’ από το χάλασμασκυφτόςμα δεν προσκύνησεσκούπα τα γένια του στη γησακάκι δεν ξεσκόνισε ψεύταροςόχι ψεύτικος!

61


O TA NΌταν δεν εκρεμάστηκεςόξω σε αγριαχλαδιάκαρπό της να δαγκώσειςτη δίψα σου να κόψειςΌταν δεν έπεσες ποτέστην αγριάδα του ταρού*της θάλασσας του κεραυνούΌταν δεν μπήκες μοναχόςμες στην καρδιά του ρουμανιούνύχτα χωρίς φεγγάρι

Κι απάνω απ’ όλα

Όταν που σε φωνάξανεστη φλογισμένη ρεματιάτους είπες «κάνει ζέστη»Όταν δε θέλησες να δειςποτέ σου τι θα πεισπίτι δεν έχουνε ψωμίΌταν δε σούρθε να ζυγίσεις τη γροθιάας πούμε σε μαχαίριγια κάποιο δίκιο ή κάποιο φωςΔεν έδεσεςκι είσ’ άγουροςκι είσαι μισός

* ταρός: ταραχτική βροχή

62


Η Λ Ι Ο Σ Ο Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο ΣΧαγιάτια που ξεκρέμαστα στη θάλασσασεντόνια κρεμασμένα στον αφρό τηςκαι ένας ήλιος τρελόηλιοςπου ξεσηκώνει τις αυλέςπλανεύει τα κορίτσιαλέει στους γέρους χωρατάπαίζει κρυφτό με τα πουλιάστης λεμονιάς τους ίσκιους

Μεθάει με τ’ αγέρι τ’ αρμυρόπετάει την κιθάρα του στο κύμακαι πέφτει και κυλιέται και χορεύειστη χαλικωσιά στην άμμο και στο χώμα

Χίλια παράφορα φιλιάκαι τ’ άρωμα το πιο ακριβόσταλάζει στον καρπό της γηςκαι νάτος που φουντώνει τη φωτιάστον αγοριών τα στήθιαπου σπέρνει την πρωτόγονηστα μάτια τους αλήθεια

Και σένα που παγώσανεχιονιάς και καταιγίδαθα σ’ αγκαλιάσει σύγκορμοκαι ντουφεκιές ανάστασηκαι ποτηριές ελπίδα

63


Κ Ο Υ Β Α Λ Α ΩΣτον Χρήστο

Μια ποταμιά κουβαλάω μέσα μουΜια καλύβα από σπάρταΚάρβουνο στο κεραμίδι ν’ ανάψω φωτιάΜία πλεύρα που όργωσαΈναν Άγιο π’ αγάπησαΔυο αστρίτες που σκότωσα Ένα γίδι που μ’ έσωσε.Και τον παππού μου κουβαλάω μέσα μουτον παππού μου π’ εφώναξε«παλιό κιοτή και ανίκανε»στον κορδωτό στρατηγόκαι τον πέταξεκάτω στη γης.

Αστραπές και κοπάδια απ’ αστέριαφωτολογάν τα σκοτάδια μουΚουβαλάω μέσα μου.

64


Κ Ο ΡΑ Κ Ο Φ Ω Λ Η ΑΣτην Κορακοφωληά μεσάνυχταΡάχες, νερά και της σταφίδας μυρουδιάΑκούω ψιχάλες του Θεούκάτω απ’ το σταφιδόπανοΣκάζουν τα καλαμπόκια στη θρακιάκαι το λυχνάρι μουμιλάει στην ερημιάΚόβω πεπόνι όψιμοάρωμα μέλι και ανάστασηΑν ακουγόνταν βήματαχαρά μου πάνω στη χαράκι αν τα δικά σου ήτανεστρωσίδι και ξεφάντωμα

65


Ο Ν Ε Ι Ρ ΟΝα είν’ απομεσήμερο στ’ αμπέλια και στις λεμονιέςξανθό τ’ Αυγούστουκαι να βουτάνε τα κορμιάστου ήλιου το φως και στην αρμύραΝάναι πλημμύρα της χαράς και του ακτινοβόλου νουτα περιβόλια, οι αυλές κι οι δρόμοικι αν ένα κρίμα κάνει πως φανείνα χάνεται, να πνίγεται μες στη συγνώμη. Και νάναι η μεγαλωσύνη της ψυχήςη οδηγήτρα της ζωήςκαι το τραγούδι των πουλιώνκαι των νερώνκαι των ανέμωνκαι το σταρένιο το ψωμίκαι της γλυκιάς στο στόμα ελιάς το λάδι

Κι ωσάν τ’ αλόγου στο λιβάδι τη θωριάπου μια φωνή τ’ αφέντη του εξάφνιασεν από μακριάνα έχει τα ακρόκλωνα η καρδιάκαθώς τα φύλλα της περνά της αρμονίας το χάδιΓενάρηςκι είδα όνειρο σε ανελέητο βράδυ

66


Ο Ρ Ε Ι Β ΑΤ Ι Κ ΟΠρος τα ελάτιατις κορφές και τον ήλιοούτε ματιά παρακάτωείναι τα πλαστικά

67


Γ ΡΑ Φ ΗΞένα μητέρα, πεντάξενατης αρμονίας εκείνης της πάμφωτηςτων Ελλήνων τα έργαστα αλώνια του ΛούβρουΜε δάκρυσανΜητέρα ζυμώστεΚάφτε τους φούρνουςμε σκίνα και λιόκλαραοι λιθαρένιες αυλές να μυρίσουνκι οι ανήφοροι δρόμοιΜητέρα ζυμώστε

68


Ε Ρ Ι ΣΤο χωριό δέκα σπίτια στον πράσινο λόφοΚαι τα στάρια θερίστηκαν με γέλιο και ίδρωταΑλωνίζαμε θυμάμαι, στο Κωστανταρέικο αλώνιΓοργά των αλόγων τα πέταλα εκόβαν το λειώμαΣυθαμπώνοντας, ήρθε και κάθισε στο πηγάδιη προαιώνια γυναίκα, κόρη της Νύχτας«Εμπρός να χωρίσουμε την ήρα από το στάρι» εφώναξεΟι μικροί δεν κατάλαβανΟι γεροντότεροικρύψανε με τα χέρια τα πρόσωπα

69


Χ Ω Μ ΑΤΑ Ν Θ Ρ Ω Π Ο ΙΚάτω ΜαχαλάςΔυο μικρά του Κωτσολούμπαμουσγωμένα από τα μούραπολεμάνε ν’ ανεβούνεσε τσινιάρικο πουλάρι

Με θολόσταχτα ξεπλένειη γιαγιά μου τους φουκάδεςκαι η μάννα μου κυδώνιαξεφλουδάει για το ρετσέλι

Η Μηλιώ που θα παντρέψουνστου Σταυρού το μοναστήριβρακοπουκαμίσα φαίνειγια την ακουσμένη Φτέρπη

Μάγισσα κακιά η Φτέρπηπου διατάζει τους δαιμόνουςκαι τους πελεκάει στο ρέμααν δεν πράξουν όπως θέλει

70


Μεσαίος ΜαχαλάςΑπ’ τ’ ανακάλυβα η κόταεπαρουσίασε πουλιάγι’ αυτό χανόταν με τις ώρεςκαι δεν εγένναε στη φωλιά

Μουτζώνει η γριά τ’ αγόριαπου κατουρήσανε στο φράκτηκαι κείνα βάλαν στο σημάδιένα τουρλόκωλο καζάνι

Ο Μήτρος έστειλε τη γίδαμε τη μεγάλη του την κόρηστον τράγο του Παπαγιαννάκηκι αύριο πάλι άμα μπελάζει

Κάποιοι ρωτάν τον Ξωτικάρη«κρατάει τάχατες δαιμόνουςπέρα του Μίχου το ρουμάνι»;κι ο Ξωτικάρης: «λεγεώνες»

71


Πάνω ΜαχαλάςΜ’ αυγά η Βλάσαινα αλλάζειαραποσίτι ή τραχανάκι έχει κατάμαυρα τα χέριααπό τα πρώιμα καρύδια

Στου γύφτου σάζουνε τ’ αλέτριπου βρήκε σ’ άγριο λιθάρικαι τηγανόψωμα βουτάνεστο νιο, σαν κάντιο, πετιμέζι

Καθώς ρουφάει καυτές τριφτάδεςξετελεμένος απ’ τη μέραρωτάει ο μπάρμπας μου ο Κώτσος«τι σκέφτεται άραγε η θεότη;»

Κι η θειά η Χρυσούλα που ανάβειτο λύχνο στην αυλή να φέξειτου απλογιέται και αστράφτει«ίσοι να είμαστε ανθρώποι»

72


Α Ν Η Φ Ο Ρ Ο ΣΕδώ μονοπάτι στα τρόχαλακαι στην καβαλίνα.Σαν αητός αγκωνάρι μ’ απλωμένα φτεράΈνα γίδι που έπιασετη γερμένη κορφή λιγοστόκλαρου δέντρουπου αιωρείται σε κάθετο και ατέλειωτο βράχοΔυο γεράκια που ταίριασανστου λαγού το κυνήγι

Από το αίματων χεριών μου που άναψεφεύγουνε ρίζες που απλώνονταικαι αγκαλιάζουνκορμούς ελατιών και χωμένα λιθάριαΣε τούτη τη γη που δεν άλλαξεανήκουν οι ρίζες μουΟ προσπαππούς μου, θεριό ξυλοκόποςδω πάνω εμάτωνε κι ίδρωνεΑυτό το τσεκούρι τουστο μυαλό μου θεριεύεικαι είναι φλόγα η κόψη του

73


Θεριό και τσεκούρι και βρώμικη χώρατ’ ανακατεύω στο νου μουτα κάνω κουβάρι

Θα ξαναφάνει, θα ξαναφάνει μια ώραπου ζυγιασμένα θα πέσουνθεριά και τσεκούριαστη βρώμικη χώρα 1972

74


Τ ΡΑ Γ Ω Δ Ι ΑΚΗΡΥΞΗυτοκτόνησεν ο διάσημοςκαθηγητής Φρέυζερτης πυρηνικής χημείαςτου Πανεπιστημίου Βανκούβερδιότι ο μαθητής του Σίμσονυπερέβαλεν αυτόνεις αριθμόν επιστημονικών ανακοινώσεων

ΧΟΡΟΣΜε συμπαθάτεΤραβάω για τη λάκκανα αρμέξω τη γίδα μουχασομεράω με τέτοιακαι τα μαστάρια θ’ ανάψουνεαπό το μπόλικο γάλα

75


Π Ω ΣΚορίτσια εσείς απ’ τα ξεχωριστά…Κορίτσια που χορεύατεόπως τραγούδαγε η γηκι όπως χορεύουνε, μπροστάσε μια καλοκαιριάτικη βροχή,των αμπελιών τα φύλλα…Κορίτσια που μου λέγατεγια τις γαλάζιες αστραπέςστα ανοίγματα των οριζόντων…Πώς έγινε τόσο γοργά;Πώς;Πώς καταθέτουν, έτσι απλά,σπαθάτα χελιδόνια τα σπαθιά τους;

76


Κ Λ Ε Μ Μ Ε Ν Ο Ι- Καθώς σταλάζει ο ουρανός και οι πευκοβελόνες πες μου, δεν τρέμεις μη μας βρουν;- Σου πάει απόψε η βροχή…

77


Π Ρ Ω Τ Ο Π Λ Α Σ Τ Ο ΙΓεναριάτικο βράδυωσάν καλοκαίριΑστροβολάει το κύμακάτω απ’ τα πεύκαΑπό το βράχοθα ανατείλει ο ήλιοςκαι μειςαπ’ τα χαλίκια

78


Κ Α ΙΚαι να μου πεις:«…και έλα από το σπίτι το απόγευμανα σου ψήσω καφέ»Και να βρέχει στα πλατάνια ο ΘεόςΚαι να φτάνουμε από το μεγάλο παράθυροτα κόκκινα μήλαΚαι να καθίσεις απέναντί μου προκλητική(μέχρις αναισχυντίας προκλητική)Και να σε πετάξω ψηλάΚαι καθώς θα πέφτεις απάνω μουνα σε φορέσωΚαι φορεμένη ως θα σ’ έχωνα περπατάω τα δωμάτιαΚαι να σε φοράω καλύτεραΚαι να γεμίσει το κρεβάτι γυναίκαΚαι να γεμίσει το κρεβάτι φωτιά(μέχρις πλήρους συντήξεως των ψυχώνκαι των σωμάτων ημών)

79


ΔΓ Ε Ν Ι Κ Ω Σ Ε Ι Π Ε Ι Ν

Θέλησα να μιλήσω με τα λιγότερα, για τα περισσότερα…Αν βγει κάτι δύσκολο από μένα θα είναι αυθόρμητα δύσκολο

και δεν θα κατασκευάσω δυσκολία.Τάκης Μιχόπουλος

80


Λ Ο Γ Ι Κ Ο Σ Ε Λ Ε Γ Χ Ο ΣΤην ελέγχω τη ΛογικήΚαι την ελέγχω τόσο καλάπου όποτε θέλω της λέω:Σύρε να κοιμηθείςΕγώ θα αγκαλιαστώ με την Τρέλα

81


Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Η Β ΡΑ Δ Ι ΑΕλέγαμε Καβάφη, Παλαμάγι’ Αδάκρυτους και ΘερμοπύλεςΚι η Τζένη που δεν ένοιωθεη Τζένη αλλού…

Η Τζένηπου ένα διάφανο λευκόαραχνοΰφαντοη απανωντυμασιά τηςΣτα στήθια της που κόλλησαν απάνω στο πανίη ταραχήκι άγρια ξενύχτια στην ποδιά της.Η Τζένη αλλού

Σε μια στιγμή που αρπάχτηκανγια τη μεγάλη ή μικρή αξία του Σεφέρητης σκάω στ’ αφτί:- «Ποιος θα βρεθείτα χείλη μου απ’ τα χείλη σου να ξεχωρίσεικαθώς λυωμένο πάνω σουθα μ’ απαντήσουν το πρωί…»- «Αυτό το εκατάλαβαΝα μη χαθούμε απόψεΠοιητή»

82


Γ Ν Ω Θ Ι Σ ’ ΑΥ Τ Ο ΝΈδιναστην εκλεκτή μου τη ζωή μουκι αυτήτη λύπησή της για την εκλογή μου

83


2 8 η

Πού σε πάνε Ιταλέ στρατιώτηστης Αλβανίας τα βουνάΤο ζυγιασμένο κανόνιτης λευτεριάς την αντάραστα είπαν σκοπό για κιθάραστης Αλβανίας τα βουνάΗ Γιολάντα παρακαλάει τη Madonnaστη Via dei fioriκαι τη ρωτάνε για σένα πικραμένες κυρίεςκαι gentili signoriΠού σε σούρνουν παιδί μουκαι τρέμει για σένα η ψυχή μου

84


Ν Ο Μ Ο Τ Ε Λ Ε Ι Α Τ Η Σ Η Τ ΤΑ ΣΤυχαίες φωνάζουν τις ήττες τουςαλλά τυχαίες αν είναιπες μου γιατί τις προβλέπω

85


ΓΛ Α Ρ Ο Ν Η Σ ΙΤης Γιολάντας

Με τούτο το κορίτσι δίπλα μουεδώστο έρημο νησί - μια σπιθαμή -το ΓλαρονήσιΔεν έγραψες παιδούλα ποιήματακαι μου τα λεν τα μάτια σουτα χέρια σουάγιο αγρίμι στο νερόελάφι θεϊκόκορίτσι μουεδώ στο έρημο νησί - μια σπιθαμή - το Γλαρονήσι

86


Κ Ο Ρ Ι Ν Θ Ι Α Κ Η Ε Ι Κ Ο Ν ΑΚεράσι ο ήλιος στη δύσηλευκό συννεφάκιταξιδιώτηςστον ανέφελο ουρανό

Ανοιχτά στον Κορινθιακόπου κοιμήθηκεπίνουμε κρασί και αγαπάμε

87


Τ ΡΑ Γ Ο ΥΔ Α Κ Ι Τ Ο Υ Χ Ω Ρ Ι Ο ΥΑπόβροχο αστραφτερόκαι μόλις νυχτωμένοεδώ στον Κορινθιακόπου πεύκο θυμωμένο

Σωρό βαρκούλες στο γιαλόμε τα κουπιά υψωμένακι είναι πολλές που καρτερούνκουρσάρο σαν εμένα

Εγώ ’μαι αγέρας και βροχήσεισμός, βροντή και δίνηκι απόψε δε θα δεις σκαρίπου να διψάει γαλήνη

88


Ε Σ Τ Ω Μ Ι ΑΣτη Γιάννα

Από αυτές του πλήθουςτις λικνιζόμενες και τρίζουσεςθα ήμασταν καλάαν αγαπούσε ποιητήέστω μία.

89


Ο Ι Τ Ρ Ε Λ Ο ΙΔένουνε οι τρελοί στα βουνάτο σχοινί τους κορφή με κορφήκαι κει πάνω ισορροπούνεισορροπία οριακήΜε τους αητούς μοναχάσυναλλάζουνε αστραπές τις κουβέντεςκαι είναι αρμονίατων αστραπών τους ο ήχος

Τους ματώνουν με βέλη καυτάοι οχιές απ’ τους κάμπουςκεραυνό αυτοί δε θα ρίξουν φως μονάχαστις μαυρογέννητες χώρεςστις μελανότερες ώρεςοι Μεγάλοι Τρελοί

90


Π Α Ι Δ Ε Ι ΑΜιλάνεέτσι σοβαράοι δάσκαλοι και οι γονείςστα παιδιάλες και σε σοβαρόπολύ σοβαρόθα τα μπάσουνε χώροΚαι κλαίω τα παιδιάπου δε θα σε βρούνεξαμολυμένηπαλιογειτονιάκαι ξυπόλητη

91


Τ ΡΑ Γ Ο ΥΔ Ι Σ Τ Η ΣΚόκκινη νύχτα ξεπέζεψε στις βραγιές μαςκαι μαύροι καβαλάρηδεςζώνουν τις γειτονιές και τη σκέψη μαςΠαρηγοριά μας μόνηοι ήχοιαπό τ’ απελπισμένο μας στριφογύρισμαΟ ουρανός, μακελεμένο κουφάρικαι απάνω τουχταπόδι του θανάτου το στείρο νέφοςΠετάχτηκαν από τα στήθια οι καρδιέςκαι μανιασμένο αρχίσανε κολύμπιστους βούρκους και στους υπονόμουςαγκαλιασμένες μ’ αδιάφορα σκουλήκιαπου ρουφούν και καγχάζουν

Κι έρχεσαι συ Τραγουδιστήφως και βροχή

92


Σ Ε Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ ΗΣτρατιώτηΈχει τελειώσει για σένατο παιχνίδι των βατράχων με τα νεράΤα δέντρα εσκύψανεσα να περνάγανε βλήματα στα κεφάλια τουςΕκάψανε την κιθάρα σου μια κρύα βραδιάΟ φρουρός που κοιμήθηκεέφαγε τριάντα μέρες καμπάνα στην αναφοράΟ δόλιος πιο πέρα μουρμούρισε:«ο ύπνος είναι ανάστασηκαι η παλιοκατάστασηθα μπόραγε μ’ αυτόν να βολευτεί»Όχι φίλε μου, όχιδεν βολεύεται με τίποτα, τίποτακαι δω κάτω χειρότεραΟ αρχηγός που πιστεύαμεκρεμάει για σκουλαρίκια πεντακοσάρικαξεδιπλώνει χαμόγελαΣτρατιώτηανάμεσα στο βουνό και τ’ αστέριακάτι υπάρχει για σένα

93


Ε Λ Λ Α Δ ΑΒράχοςκαι πεύκοςκαι γιαλόςκι αγερικών νυχτέριΑστέρι μέγα ο ουρανόςκι ένα παιδί, παιδιών λαόςκάτω απ’ το μέγα αστέριΔεν είσαι πάντοτε ένα φωςστο κέντρο καίγεσαι φωτιάςΕλλάδα

94


Π Ρ Ο Φ Η Τ Ε Ι ΑΌταν σαλέψει της πίκρας η αυγήόταν ραγίσει το νερό στο ποτάμιόταν υψωθεί η κραυγήμη φοβηθείςΠέτρινη κολόνα της μυστικής προσταγήςδε θα χορέψεις θανατηφόρο χορόΘα παραμείνεις δακρυσμένη κι απείραχτηστο λιοπύρι σου και στο γαλάζιο ρυθμό σου

Κάρβουνο αναμμένο θα βρέξει στη γηδράκοντες θα τινάξουν οι θάλασσεςθα καούνε πηγές δροσοβόλεςθα βουλιάξουνε έθνη μετάλλιναμη φοβηθείςΒράχος δικός σου δε θα χαθείαύρες θα κουβεντιάζουν τα δέντρα σουμελίσσια τα περιβόλια σουαναστάσιμος ήλιος θα υμνήσει τη δόξα σου

Δύο θα λυτρώσουν τη γη και ο έναςπαιδί σου

95


Σ ΤΑ Χ Ω ΡΑ Φ Ι Α Τ Η Σ Γ Η ΣΤον ήλιο σπέρνουνε τρελοίκαι τον ποτίζουν εκλεκτοίΜα για τους ώριμους καρπούςόσοι καρφώνουν στη σκιάπρώτοι και καλύτεροι

96


Γ Ν Ω Ρ Ι Μ Ι ΑΣτη μνήμη του Αλέκου Παναγούλη

Δεν είμαι γω ο στοχαστήςπου στο περβόλι μιας ευχήςχρυσή θα κάμει προκοπήΔεν είμαι για ανθόσπαρτουςγαληνοφόρους δρόμουςΕγώ ’μαι να βογγά η ανατολήκι ο ήλιος ο καινούριος που θα βγειγια μια πορεία στα τρόχαλακαι στα μπουντρούμια αυτής της γηςνα μου χτυπάει τους ώμους

97


Α Η Τ Ο ΣΑητέόσο ψηλάκι αν ανεβείςο ίσκιος σουγλύφει τη γης

98


Η Μ Ι Κ Υ Κ Λ Ι ΟΤο πρωίήμασταν βέβαιοιΤο μεσημέρινερώναμε το κρασί μαςΜε το λιόγερμανάμαστε φορτωμένοι μετάνοια

99


Ε Λ Ε Ν ΗΕλένη το βλέπειςεσύ γεμίζεις τα μάτια μουεσύ ποτίζεις τις φλέβες μουΕλένη το βλέπωβιάστηκες να νομίσεις…Όμως όχι Ελένηκαι χωρίς εσένα μπορώ

100


Σ Υ Μ Π Ο Σ Ι ΟΤους εμίλησε με γλώσσα σκληρήΤελειώνοντας είπε:«Αν είσαστε όπως λέτεγιατί κατά διαβόλου πηγαίνετεγιατί σας ξερνάνε οι βράχοιγιατί σας φτύνουνε τα δέντρα της γης σας»Κινηθήκανε κυκλωτικάΤραβήξανε τα μεγάλα μαχαίρια«Θα σε σφάξουμε δασκαλάκο» φωνάξανεΣιμογέλασεΑπό τα μάτια τους χάθηκεΚρύφτηκε μέσα τουΚάποιος ανάμεσά τους εφώναξε:Ζούμε σε ένα σύμπαν κυμάνσεωνΈνα έμβρυο ρώτησε:Σε πόσους χώρους και σε πόσους χρόνους μητέρα

101


Δ Ε Δ Ο Μ Ε Ν ΟΑπό το κόκκινο χρώμα των κάμπωντη σφαγή των αθώων αμνώνό,τι θέλεις καρτέραόμως μη την ανάσταση

102


Α Ι Ω Ν Ι Ο ΣΑιώνιος και αυτόςπροσεβλήθη κι απόθανε

103


ΕΤ Ο Υ Π Α ΡΑ Π Ε ΡΑ

«Ο άνθρωπος της επιστήμης που δεν μπορεί να διατυπώσει μια υπόθεση, δεν είναι παρά ένας λογιστής φαινομένων».

Le Comte du Noüy

«Ανησυχώ για τον τρόπο που φερόμαστε στους παράξενους, σ’ αυτούς που λυγάνε σίδερα με τα μάτια, που βλέπουν οράματα, που υπολογίζουν κυβικές ρίζες αυτόματα, που δεν χορεύουν με το μο-νότονο ρυθμό μας αλλά με την ασίγαστη μελωδία της γης».

Lyall Watson

«Ένας ιδιάζων υπερλογισμός, μοναδικά συνδυασμένος με τη γήινη αίσθηση…

Συνειρμοί που ακροβατούν στο τεντωμένο σχοινί της λογικής, ένα μόλις βήμα από το παράλογο βήμα - που όμως μένει μετέωρο και ποτέ δεν πραγματοποιείται - ενώ η σιγουριά μιας βαθύτερης γνώσης των πραγμάτων αναδύεται σε κάθε στίχο του Τάκη Μιχό-πουλου».

Νώντας Κατσούλας«Διαδρομές»

104


Σ Τ Ω Ν Ξ Ω Τ Ι Κ Ω Ν Τ Η Λ Α Κ Κ ΑΚουβέντ’ απόψεγια στοιχειά και για φαντάσματαεδώ στων ξωτικών τη λάκκαγύρω από τη φωτιά που καταλάγιασεΚι όπως κοιτάζονται τα κάρβουνα περίεργακαι γδέρνει τον αγέρα το σκουσμάριτου μυστηρίου περάσματα τρίζουνε στα μαλλιάκαι φορτισμένες οι καρδιέςένα σπινθήρα πράσινο στα μάτια μας κρεμάνεΚαι είναι το κατάι έτοιμον’ ανάψει να καεί να σβήσει να πεθάνεικαι στο λεφτό ν’ αναστηθεί - ίδια η δική μου η ψυχή - Φωλιάσανε τη βράση τους θεοί στα σωθικά μου

Δόξα στους ίσκιουςστην ανατριχίλαστις νεράιδες και στ’ αγερικάκαι στην αλήθεια τους απάν’ απ’ όλατην ταράχτρα

105


Το λοϊσμό μου αρπάξανελιθάρια που σαλεύανε στα Τρίκαλακοντά ένα μήναΚαι μπαίναν από τη σκεπήκι εκείνη έμεν’ άγγιχτηόπως η σκέψη την περνά

Μα καθώς φέραν τον παπάστη μέση τ’ αγιασμούπέσαν κι αποκοιμήθηκανστην τελευταία τους θέση τ’ αγκωνάρια

Δόξα στους ίσκιουςκαι στ’ αγερικάκαι στην αλήθεια τους απάν’ απ’ όλα την ταράχτρα

106


Κ ΑΤΑ Λ Α Β ΕΣτην ανατολή το φεγγάριστη δύση σύννεφο κι αστραπήκι από πάνω καθάριο τ’ αστέριΚαι στο αναμμένο τζάκι τουαστράφταν τα ποτήρια μαςκαι εγελούσε σαν παιδίο φίλος που μας φώναξεο φίλος που κατάλαβεέξω από κάθε λογικήτο τελευταίο του βράδυ

107


Μ Ε ΤΑ Λ Ο Γ Ι Κ ΗΣτον αστερισμό του Υδροχόουεντός σουτα ορθογώνια και τα τετράγωναέχουν φτερά

108


Π ΑΤ Η Ρ Π Ρ Ο Σ Υ Ι Ο ΝΠήγαινε κάτωΦορτώσου τα όλαΜίλησέ τους για αγάπη κι ανάσταση(Την παρασκιά να προσέχεις)Και άκου:Θα ιδρώσουν πολύ για να βάλουνστο σκαλοπάτι της πίστηςτη ΓΝΩΣΗ

109


Τ Ο Υ Α Π Ε Ι Ρ Ο ΥΤο φως «επί γης»(πηγής ανεντόπιστης)κυκλωμένο σε δίχτυΜέρες λαμπρές της αράχνηςΗ αράχνη υφαίνειΠικραίνει το αίμα μουΚοιτάζω τις κορφές των νερώνΠλησιάζω στις πηγές των ματιώνΑγγελιοφόροι του φωτός«έως άρτι» εργάζονται

110


Σ Χ Ε Τ Ι Κ Ο Τ Η ΤΑΟ Χρόνος ήτανε το ντουβάριΕκείνος δε μ’ άφηνε να περάσωΕκείνος μου ζητούσε πολλάΤώρα ο Χρόνοςείναι ζυμάρικι όλους σας δέχομαιόλους σας βλέπωΟ Χρόνος ήτανε το ντουβάρι

111


Θ Ε Σ ΗΕνοχλήθηκαόταν φώναξε«δεν υπάρχουνε πνεύματα» γιατί το φώναξεέτσι σα νάξερετι είναι σώματα

112


Ε Ξ Ω Α Π ’ Τ Ο Χ Ρ Ο Ν ΟΆλλους μαχαίριάλλους φωτιάκι άλλους αρρώστιατους βγάζουνεέξω απ’ το χρόνοΤους πιο τυχερούςτους βγάζειμε τα χρόνια ο χρόνοςέξω απ’ το χρόνοΛέω«έξω απ’ το χρόνο»και η κάθε μου λέξηπερπατάει στο χρόνο…

113


Α Φ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Τ Ο ΣΕγώ θα καρτεράω Αυτόννα πέσει, σαν από UFO, στο χωράφι μουΝα βόσκει με τα τέσσερακαι μ’ ένα μάτι πίσω στο κεφάλι τουν’ ακούει και να διαβάζει ουρανούςΝα μου μιλάει αφρόντιστοςΖώον και αγγελιοφόρος του φωτόςΑφρόντιστος*

* Νομίζω πως στο παραπάνω ξαφνιαστικό ποίημα κρύβεται με ευρημα-τικό τρόπο το μέγα πάθος του Τάκη Μιχόπουλου για αρμονία ανάμεσα στο χώμα και το πνεύμα, όπως και το ενδιαφέρον του για τη μεταφυσική ισορρο-πία των ετερόκλητων.

114


« Ε Ν Α Ρ Χ Η Η Ν … »Με τους συντρόφους κατάκοπους(δίψα και πείνα έως θανάτου)κάτω από γιγάντιο δέντρο αυτόςΜε δυσκολία ανασηκώθηκε…Ψέλλισε στίχους ωραίου ποιήματοςκαι έπεσεΧορευτικά το ωραίο ποίημαεισχώρησε στο μεγάλο κορμόέγινε νερό και κρασίάγριο μέλι και σταρένιο ψωμί«Εχορτάσθησαν»

115


«Παρ’ όλα αυτά, αν ανακαλύψουμε μία πλήρη ενιαία θεωρία, σύντομα θα γίνει κατανοητή στις γενικές της αρχές από οποιονδήποτε, όχι μόνο από λίγους φυσικούς. Τότε θα μπορούμε όλοι, φιλόσοφοι, φυσικοί και απλοί άνθρωποι, να συμμετάσχουμε στη συζήτηση του γιατί συμβαίνει να υπάρχει το Σύμπαν και εμείς. Αν βρούμε την απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα έχει συντελεστεί ο τελικός θρίαμβος του ανθρώπινου νου - γιατί τότε θα έχουμε γνωρίσει το νου του Θεού».

Stephen Hawking

Ν Ο Υ Σ Α Λ Λ Ο ΣΌταν ο ουρανός αυτός, με γαλαξίες αρίφνητουςκαι με θηρία σημειακάκαι την ηλίων ήλιους, γίνει πολύ μικρόςΌταν χορεύουν, μπρος στα μάτια, ουρανοίμε χέρια χιαστίΤότε ο νους αυτός δε θάναι ο νους αυτός

116


Ε Μ Π Ε Ι Ρ Ι ΑΟύτε μέσα στο σπίτιΟύτε έξω απ’ το σπίτιΟύτε πάνω στη θύραΈγχρωμη ιδέαΕποπτεία για όλα και μίαΠληρότηταΑρχάγγελος του ισχυροτέρου Απείρου

117


Κ ΑΤ Η Φ Ο Ρ Ο ΣΕίναι ο κατήφορος πολύς ακόμα…Εσείς, μ’ όλη τη θλίψη και το μόχθο σαςδεν τις κρατάτε τις κολόνεςΤα φώτα θα βουλιάζουνε…Ο λόγος σας ο καθαρός, τα βήματά σαςθα μείνουνε μια χούφτα σπόροςγια τη γη, το χώματη νέα ζωή μέσα στο φωςΕίναι ο κατήφορος πολύς ακόμα… 25-10-1997

118


Τ Ο Υ Σ Υ Ν Ε Χ Ο Υ ΣΧτυπήσανε, όπως σε πυρκαγιά, οι καμπάνεςΜαζέψαμε τα πορτοκάλια από την πορτοκαλιάένα κοφίνι όλα κι όλα…Μπήκα σ’ ένα βαγόνι να συναντήσω τον εχθρόστα χαρακώματα και στα πεδία της μάχηςΈμεινα σε μια πλεύρα, χαρά για τα πουλιά…Κοίταξα το κουφάρι μου από ψηλά…Ένα πρωί, έφερα γύρα το χωριόνα είμαι εκεί σ’ ένα μνημόσυνο…Στεγνά τα πρόσωπα τα στερημέναΧιλιοπληγώθηκα σε μια γωνιά της εκκλησιάςΆκουσα κάτι«Καλός πατέρας, παλικάρι, ήρωας»προς τη γυναίκα μουΌπως σε όνειρο μπερδεύτηκαΈκανα έτσι να της πω:Θυμήσου, βγήκε προφητεία που σου έλεγαγια χωρατό:Βαριέμαι τις τυπικές διαδικασίες στην κηδεία μουΑνατρίχιασε«Χριστέ μου, αισθάνομαι πως είναι εδώ», ψέλλισε στην Ελένη

119


Μ Ι Α Μ Ε ΡΑ Π Ι Ο Κ Ο Ν ΤΑΑστραφτερό απόβροχο στην ΚορακοφωληάΈπεσα στο κρεβάτι μου νωρίςγιομάτος απ’ τη μέραΣαν ξημερώσει, είπα, ο Θεόςθα είμαστε ένα βήμα πιο κοντάστα ανείδωτα και πιο βαθιάκόκκινα αυλάκια και πικράστις ξαστεριές που πνίγονταισε αβύσσους που εγείρονταιόσο ποτέ στη γηΚαι θα αργήσει ο ουρανόςνα ξημερώσει απόβροχο γλυκόστο φορτωμένο κλήμα

120


Σ Τ Η Ν Α Λ Λ Η Ο Χ Θ ΗΤι βιάζομαι να δοξαστώ «εν ζωή»λες και θα πεθάνωΣτην άλλη όχθη είναι οι ζωντανοίμε κείνους τι θα κάνω

121


Σ Τ Ο Χ Α Ρ ΟΌταν, στο ερημικό καλύβι μουμονάχος τα μεσάνυχτακαι έξω πέφτει χιόνιστέκεσαι δίπλα και ψιλογελάςαγαπημένα…Και όταν κλαδεύω κλήματαεκεί που πάω να σ’ αγαπώπάλι τα ίδια κάνειςψιλογελάς και δε μου λεςαν δω σταφύλια του Αύγουστουή μ’ αγκαλιάσεις δυνατάταχιά* το μεσημέρι 28-10-1997

* αύριο

122


Υ Π Ε ΡΛ Ο Γ Ι Σ Μ Ο ΣΕίπα:Είμαι ο ανοητότερος των Κορινθίωνκαι ο ευφυέστερος των ΠελοποννησίωνΟ προφήτης κοιτάχτηκε*

* Την αποδοχή του υπέρλογου, με τρόπο ακραίο, συμβολίζει το ποίημα.

123


Ε Λ Λ Η Ν Ο Τ Ο Υ Ρ Κ Ι Κ Ε Σ

Μ Ε Τ Ε Ν Σ Α Ρ Κ Ω Σ Ε Ι Σ

Τώρα Ελληναράς

Τότε με σκότωσε ο Νικηταράς

Αύριο Γκρίζος Λύκος

Μεθαύριο το γκαρσόνι ο Νίκος

(Πελαγία καλόγρια μήπως;)

124


ΖΤ Ε Σ Σ Ε ΡΑ Π Ε Ζ Α

«...άλλοι θα ήμασταν αν οι διανοούμενοι, οι λογοτέ-χνες, οι ποιητές, μας άρπαζαν από τα μαλλιά και έβαζαν το πρόσ�πό μας στο χώμα.

Αντίθετα όμ�ς, κάτι τέτοιο δεν το θεώρησαν του επιπέ-δου τους. Δεν το θεώρησαν καθόλου σικ και δεν πόνεσαν για την ουσία».

Τ.Μ. (Από το «ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ», 1997)

«...το πλήθος της μετριότητας που έχει την ικανότητα να εξαφανίζει το ιδιαίτερο χρώμα της προσ�πικότητας και να ευνουχίζει κάθε τάση που θα έτεινε να ξεπεράσει το δικό της χαμηλό επίπεδο δημιουργώντας τη γενική ισο-πέδ�ση».

Βάσος Βαρίκας, 1968

125


Δ Η Μ Ο Τ Ι Κ Ο Τ ΡΑ Γ Ο ΥΔ ΙΚ Α Ι Ε Ν Τ Ε Χ Ν Η Π Ο Ι Η Σ Η *

Πες πως δεν ήσαν κάλπικοιτότε θα καταλάβαινανκαι πες πως ήσαν λεύτεροιτότε και θα μιλάγανε

Η γνησιότητα είναι το ένα του άξιου ποιητικού λόγου. Το δη-μοτικό μας τραγούδι και από αυτή την πλευρά είναι άξιος λό-γος.

Αν κοιτάξουμε τη νεοελληνική ποίηση κάτω από αυτό το θε-μελιώδες κριτήριο της αλήθειας, δε φαίνεται να κρατιέται στο ύψος του δημοτικού τραγουδιού. Οι μικρές παρεκκλίσεις της του περασμένου αιώνα και των αρχών του δικού μας, πήρανε στη συνέχεια μορφή καθαρά αρρωστιάρικη. «Ο πολύς εξευγενισμός καταντάει καταποντισμός», έχει από καιρό παρατηρήσει ο Βα-λαωρίτης. Οι κοντινές μας γενιές και εμείς είχαμε την αδυναμία σε πολλούς εξευγενισμούς να ενδώσουμε. Η εισβολή όλων των μορφών της επιτήδευσης και της κατασκευής συνεχίζεται. Εδώ υποταγές και μιμήσεις κακόφερτες. Εδώ άσματα ηρωικά που ηχούνε παράφωνα στα χωριά των ηρώων. Εδώ εργαστηριακές φυσιολατρίες και ελληνικότητες που τις αποβάλλουν η ελληνική φύση και ο ελληνικός περίγυρος. Ξύνουμε τα μολύβια στην προ-καθορισμένη ώρα και γράφουμε, παράγουμε. Ακόμα και όταν επαναστατούμε, προτιμάμε την εμπορικότητα και την ανώδυνη χλιαρότητα. Η χλιαρότητα όμως είναι νοσηρότερη και από το ψέμα «είσαι χλιαρός, δεν είσαι ούτε ζεστός ούτε κρύος και θα σε

* Παρέμβαση σε συμπόσιο ποίησης (Πάτρα 1984).«Μετά από αυτή την παρέμβαση οφείλουμε να δούμε τα ελληνικά γράμ-

ματα με άλλο μάτι» (καθηγητής Π. Κολακλίδης).

126


κάνω εμετό», γράφεται στην αποκάλυψη.Σχεδόν πάντα, αντιπαρερχόμενοι την ουσία, πασχίζουμε και

περιμένουμε κάθε ανανέωση από το δέρμα, από τη μορφή, από δόγματα και δοσμένα καλούπια. Έτσι απομακρυνόμαστε ακόμη περισσότερο από την υγεία των φλεβών και του αίματος του δη-μοτικού τραγουδιού.

Από την άλλη, το μεγαλόστομο και συγχρόνως επιδερμικό πλησίασμά του φαίνεται, από κάποια σκοπιά, σα χρήσιμη πα-ραλλαγή για τις παραπέρα προσποιήσεις μας: αυτές τις προσποι-ήσεις που θέλουν να αναπληρώσουν την έμπνευση και που φθά-νουν μέχρι την ταπεινή συναλλαγή του ποιητικού λόγου και της τέχνης γενικότερα.

Ακόμη πιστεύω πως η μεγάλη εισβολή όλων των μορφών της επιτήδευσης, συμπίπτει με την εμφάνιση της γενιάς του τριάντα. Οι πιο πολλές από τις γνήσιες και άξιες στιγμές αυτής της γενιάς και των μιμητών της κυκλώνονται ασφυκτικά από άλλες στιγμές με έντονη την οσμή του εργαστηρίου και γενναίες τις δόσεις της γαλαζοαίματης επίδειξης. Έτσι η ποίηση της τελευταίας πεντη-κονταετίας και το κύκλωμά της ολόκληρο, πρόσθεσαν κάτι και αφαίρεσαν κάτι. Και ίσως το δεύτερο «κάτι» κοστίζει περισσότε-ρο. Βέβαια μπορούν να δοθούν πολλές ερμηνείες για τις μεγάλες ή μικρές παρεκκλίσεις από αυτό που θα ονομάζαμε έμπνευση και γήινη αίσθηση του δημοτικού τραγουδιού.

Όμως η ερμηνεία ενός φαινομένου δεν αναιρεί το φαινό-μενο, ούτε τις συνέπειές του αναιρεί. Και μένει μια πίκρα σε κάποιους παράξενους και ιδιόρρυθμους ίσως. Λέει ένας Άραβας: «Σφάζεται η ψυχή μου όταν βλέπω το κρασί των μουσών να χύ-νεται από τις πένες της επιτήδευσης». Για την Ελλάδα του σή-μερα θα ’λεγα:

Τσοπαναρέοι των βουνώνΜεροδουλιάρηδες των καϊκιών

127


Απόκοσμοι των ερημήτικων μοναστηριώνΠαράταιροι των αμφιθεάτρων και των σαλονιώνΌ,τι σώστε

128


Ε Ν Α Π Α ΡΑ Δ Ε Ι Γ Μ Α *Παλιά είναι η θέση μου, πως αν όλα τεθούν κάτω από το θεμε-

λιώδες κριτήριο της αλήθειας, θα φανεί καθαρά ότι ο εσώτερος πυρήνας της σύγχρονης ποίησης μαστίζεται από ασθένειες που ο Γιουνγκ θα τις ονόμαζε ασθένειες του πολύ πολιτισμένου.

Πράγματι ο Ταγός ποιητής, με ποικίλες επιτηδεύσεις και κα-τασκευές, απομακρύνθηκε ολότελα από το άριστο πρότυπο του Ροΐδη, που τον θέλει «όπως η δρυς να βυθίζει τις ρίζες του βαθιά μέσα στη γη».

Ωστόσο κάποιος που με παρακολουθεί στο συμπόσιο θα μπο-ρούσε να σκεφθεί ότι τόσες φορές που έχω μιλήσει εδώ για το πρόβλημα της αλήθειας, δεν έχω αναφέρει ούτε ένα παράδειγ-μα στίχου, που να αμφισβητώ την αλήθεια του. Ιδού ένα τέτοιο παράδειγμα, πέρα και έξω από ιδεολογικές αντιρρήσεις και πα-ρόμοια. Είναι από τον «επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου ο πολυτρα-γουδισμένος στίχος: «και μου ’λεες γιε, πως όλα αυτά τα ωραία θα ’ναι δικά μας».

Έχω τη βεβαιότητα πως ένα ελληνόπουλο, ανεβάζοντας τη μάνα του στο λιακωτό και δείχνοντάς της την ομορφιά της φύσης, ποτέ δε θα της έλεγε: «όλα αυτά τα ωραία θα ’ναι δικά μας».

Αντίθετα, και επί τουρκοκρατίας ακόμη, θα της έλεγε: «όλα αυτά τα ωραία είναι δικά μας».

Δείχνοντας στη μάνα σου τη «θάλασσα να φέγγει πέρα λάδι» δε βάζεις σαν προϋπόθεση για την απόλαυση μιας τέτοιας ομορ-φιάς την επικράτηση της δικής σου πολιτικής ιδεολογίας. Εκείνο το «θα» είναι ψεύτικο. Είναι άκαιρα και αρρωστημένα προπα-γανδιστικό και η θέση του χειροτερεύει καθώς λογαριασμένα βγαίνει από τα χείλη μιας ελληνίδας μάνας την ώρα που μοιρο-

* Αποσπάσματα από παρέμβαση (πανεπιστήμιο Πάτρας), 1985.

129


λογάει νεκρό το παιδί της.Αυτό το «θα» μεταδίδει μια κακομοιριά που, μαζί με άλλα

παρόμοια, μπορεί να δηλητηριάσει έναν αγώνα. Να κάνει αυτόν τον αγώνα στυφό, πικρό και μικρόψυχο.

Αυτός ο κοντόθωρος στίχος φέρνει συνειρμικά στο νου τη γνωστή και απάνθρωπη άποψη που κυρίως έχουν υποστηρίξει κάποιοι από τους «προστάτες» της ποίησης: «Δεν μπορείς» λένε «να μιλάς για τριαντάφυλλα την ώρα που στη γειτονιά σου κρο-ταλίζουν πολυβόλα».

Δηλαδή, κατ’ αυτούς, ένας μαχητής της πρώτης γραμμής θα διαπράξει αμάρτημα μέγα αν, σε μια ανάπαυλα της μάχης, συ-γκινηθεί από ένα ηλιοβασίλεμα και στείλει ένα γράμμα γεμάτο από τέτοια ευαισθησία ή γράψει ένα ερωτικό ποίημα.

Με άλλα λόγια, οι γνωστές εμπορικές επαναστατικότητες και κατασκευές.

Τέσσερα σχόλια στο παραπάνω κείμενο:Α. Είναι εντυπωσιακό ότι ο Γιάννης Ρίτσος ήξερε άριστα την

άλλοτε εκλεπτυσμένη και άλλοτε ωμή εμπορική διάσταση του λόγου του. Χαρακτηριστική είναι μια «εξομολόγησή» του γραμ-μένη το 1972. Συγκεκριμένα σε επιστολή του προς τη Χρύσα Προκοπάκη που δημοσιεύτηκε μόνο μετά το θάνατό του στο πε-ριοδικό Πολίτης, τ.χ. 109, Νοέμβριος 1990, γράφει τα εξής:

«Αρχίζω να υποψιάζομαι αυτή την «αγνότητα» σαν σύμβαση, σαν υποχρέωση σε μια αξίωση τρίτων, σαν μια κολακεία προς την αναμονή των άλλων, σαν μια επιδίωξη αναγνώρισης και χειροκροτημάτων, σαν μια «αναισθητική» ιδιοτέλεια. Από δω και πέρα αρχίζουν οι κίνδυνοι των παρανοήσεων, των αφελει-ών, των συγχύσεων. Πού τελειώνει το χρέος και πού αρχίζει η ποίηση; (…) Η μεγάλη ιδέα που μπορεί να σχηματίσει ο ποιητής για τον εαυτό του απ’ την αγάπη και το θαυμασμό του πλήθους

130


καθώς και η διάθεσή του να διατηρήσει και να επαυξήσει αυτό το θαυμασμό, μπορεί να τον κάνει κάποτε να «φουσκώσει»» ως τη γελοιότητα, να στρεβλώσει το χαρακτήρα του, να πιστέψει πως είναι «ο εκπρόσωπος του λαού ή της χώρας του ή του κό-σμου». (…) Μα τώρα έχω φτάσει να πιστεύω πως η αληθινή ποίηση αποκλείει τα δάκρυα και τα χειροκροτήματα. Όμως τα δάκρυα και τα χειροκροτήματα είναι αυτά που εξασφαλίζουν τη δόξα στους ποιητές».

Β. Σε ό,τι αφορά την αντίθεση του Τάκη Μιχόπουλου στην άποψη: «δεν μπορείς να μιλάς για τριαντάφυλλα την ώρα που στη γειτονιά σου κροταλίζουν πολυβόλα» που παραφορέθηκε στους χώρους των προοδευτικών διανοουμένων, αποκαλυπτικό παράδειγμα - δικαίωση του ανατρεπτικού λόγου του - αποτελεί το παρακάτω ποίημα του γνωστού Ιταλού ποιητή Ουνγκαρέττι, που γράφτηκε στις 23 Δεκεμβρίου του 1915 στο ύψωμα 4, όπου βρέθηκε να πολεμά κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέ-μου:

Ολάκερη νύχταριγμένος πλάισ’ έναν σφαγιασμένοσύντροφομε τα σφιγμέναδόντια τουστραμμένα κατά την πανσέληνομε το πρήξιμοτων χεριών τουνα ’χει εισχωρήσει μέσα στη σιωπή μουέγραψαγράμματα γεμάτα έρωτα

131


Ποτέ μου δεν υπήρξατόσο προσκολλημένος στη ζωή.

Γ. Ο στίχος που κρίνεται εδώ είναι επαρκής ως προς τη μορφή και από μία σκοπιά αποδεκτός ως προς το περιεχόμενο. Ωστόσο, η εκλεπτυσμένη προσέγγιση του Τάκη Μιχόπουλου, μας δείχνει ότι αυτός νοσεί σε κάτι εσωτερικότερο που ο ίδιος ονομάζει «αίμα» του ποιητικού λόγου. Έτσι, ο Τάκης Μιχόπουλος εμπλου-τίζει τη θεωρία με «τρίτον τι» πέρα και έξω από τη μορφή (δέρ-μα) και το περιεχόμενο (θέμα). Υπό αυτό το πρίσμα, η νεοελλη-νική ποίηση είναι γεμάτη από κατασκευές που δεν αντέχουν όταν τεθούν κάτω από το θεμελιώδες κριτήριο της γνησιότητας. Και συμβαίνει ο Τάκης Μιχόπουλος να μιλάει συγκεκριμένα, πολύ συγκεκριμένα, κάτι που από ενοχή ή ανεπάρκεια «αμελούν» οι «ειδήμονες». Ακόμη δεν στέκει επιδερμικά - φορμαλιστικά στην, όχι αποκλειστικά ελληνική, κρίση - κατάπτωση του ποιητικού λόγου. Ενός λόγου που έτσι ή αλλιώς σπάνια δε χορεύει με αρ-ρωστημένα πολιτισμένους ρυθμούς και μονότονους.

Δ. Η τολμηρή και πρωτογενής σκέψη αυτού του ποιητή, μας έχει συνηθίσει να προηγείται των πληροφοριών. Να κατεβάζει λάβαρα που τα πλήθη και οι ταγοί τους ανυποψίαστοι ή συναλ-λασσόμενοι υψώνουν και προσκυνάνε.

132


Ε Ι Κ Ο Σ Τ Ο Τ Ρ Ι Τ Ο Σ Υ Μ Π Ο Σ Ι Ο Π Ο Ι Η Σ Η Σ

Πάτρα 4-6 Ιουλίου 2003

Απόσπασμα από την εισήγηση του Στάθη Γκουρβέλου:«Ο Ξυλοκαστρίτης ποιητής Τάκης Μιχόπουλος»

Αν με περιόριζαν να πω μόνο μια λέξη γι’ αυτόν τον ποιητή θα έλεγα: «Χωματάνθρωπος».

Θα ξεκινήσω διαβάζοντας την αρχή από πρόσφατο κείμενό του.

Τίτλος: «Συμπύκνωση άποψης»

ΟΡΙΣΜΟΣΟρίζω σαν Χωματάνθρωποτον Άνθρωπο εκείνοπου αν βρεθεί στο χωράφινα μαζεύει φασόλια κι αραποσίτιαθα είναισε πλήρη αρμονία με κείνακι ας πατάει για πρώτη φορά του γόνιμο χώμακι ας αγγίζει για πρώτη φορά τουζωντανό τον καρπό.

Ο «Χωματάνθρωπος» αποτελεί εντεινόμενη ανάγκη των και-ρών. Ανάγκη για την ποίηση, τη σκέψη, τη ζωή. Ανάγκη να συμ-φιλιωθεί το πνεύμα με το χώμα.

Ειδικά για τον ποιητικό λόγο είναι και μια πρόταση-σύμβολο δυναμικής εναντίωσης στις χίλιες μορφές της επιτήδευσης που κυκλώνουν και τους τελευταίους θύλακες μιας χλιαρής αντίστα-

133


σης. Σε αστερίσκο σημειώνει ο ποιητής: «Κακόφερτη μίμηση, κατασκευή, ελιτισμός, γαλαζοαίματη

επίδειξη βάθους, εργαστηριακή φυσιολατρία και ελληνικότητα, σπουδαιοφάνεια, υπερβολές της μαγείας και της υποβολής, πλα-στή ενδοσκόπηση, έκκεντρη - με προφυλάξεις και λογαριασμούς - προσέγγιση της αλήθειας, στίχος που συναλλάσσεται, λόγος άνευρος - χλωμός - αρρωστημένα «πολύ πολιτισμένος»…

Ας δούμε τώρα τα - κατά τη γνώμη μου - σπουδαιότερα χαρα-κτηριστικά της ποίησης του Τ.Μ.:

Οικονομία στα ακρότατα: Αυτός ο ποιητής δεν αποκοιμιέται πάνω στο στίχο, πάνω στο χαρτί. Υποδειγματική ροή του λόγου. Γεροσύνη των λέξεων, των εικόνων, της δομής. Νεύρο, αμεσό-τητα, γήινη αίσθηση. Ύφος σα να μας λέει με συνείδηση: αισθά-νομαι «ως εξουσίαν έχων» και έτσι μιλάω:

ΚΕΡΑΙΕΣΚι αν κάτι δεν πιάνετεμην ψαχουλεύετεκριτικά τον πομπόμάταιος κόποςξεσκουριάστε τους δέκτες σας

Πράγματι, ο Τ.Μ. δεν προσπαθεί να πείσει. Δε συμμαχεί. Προ-σεγγίζει την αλήθεια ευθύγραμμα. Δε φυλάγεται:

Σκατά στα προφυλακτικάόπου η γλώσσα τα φορά

ή

Μου προκαλούν εμετό

134


οι επαναστάτες εδώκαι δούλοι μπουσουλητοί παραπέρα

Τα σύμβολά του κατά κανόνα τα αντλεί από τη γη και τον περίγυρο. Γενικότερα, η προσέγγιση της φύσης δεν είναι η συνή-θης τουριστική ή νοσταλγική, αλλά η εκ των ένδων, του ανθρώ-που που έχει ιδρώσει και έχει ματώσει μέσα σ’ αυτήν. Εξάλλου, η αδρότητα ακατέργαστων συμβόλων από την έξω ζωή και το χώμα, υπηρετεί το μέγα πάθος του ποιητή για υγεία και γνησιό-τητα:

……………..........……………..Γονατισμένος μ’ ευλάβειαστην καλαμποκιάθε να πεις:«Τα καλαμπόκια σουτα καλαμπόκια σουψώμωσέ τα λιγάκισου έφερα ζεστή κοπριά»

Τότε θα σπάσουν οι κόθορνοιΘα γεννηθούμε ψηλότερα

Τελικά το ζητούμενο είναι η αρμονία ανάμεσα στη γη και το πνεύμα, αρμονία που ο κλονισμός της εντείνεται και πέρα από την ποίηση.

Η απάντησή του στην άποψη ότι, τέτοια σύμβολα και τέτοιοι τρόποι δεν αγγίζουν τον άνθρωπο της πόλης, είναι απλή και από καθέδρας:

«Αν τον άγγιζαν για το καλό του θα τον άγγιζαν».Κάτι άλλο που εντυπωσιάζει είναι η ευρύτατη κοίτη, από τη

135


σάτιρα την εποχή της χούντας για το ποδόσφαιρο π.χ. «που χρη-σιμοποιήθηκε σαν εκτονωτικό της δίψας του λαού για ελευθε-ρία», έως την «παράξενη σύμπτωση», σαν προφητεία του ποιή-ματος «Βαβυλών η μεγάλη και η γύφτισσα».

Πρόκειται για ποίημα πρωτότυπο, απόρροια λογικών επεξερ-γασιών μιας συνείδησης που επαγρυπνεί με βαθιά αίσθηση των πραγμάτων του κόσμου, ώστε να φαντάζει προφητικό, ιδωμέ-νο από τη χρονική στιγμή στην οποία γράφτηκε. Συγκεκριμένα: Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1999. Στη συνέχεια συμπεριελήφθη στο βιβλίο με τίτλο «Κορακοφωληά». Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2001 μοιράστηκαν από το Δήμο, σε έκθεση βιβλίου, 1.000 αντίτυπα. Ύστερα ακολούθησαν τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη.

Το ποίημα προσεγγίζει το θέμα του χωρίς τον ξύλινο καταγ-γελτικό λόγο που και παραφορεθεί έχει αλλά και κουράσει.

ΒΑΒΥΛΩΝ Η ΜΕΓΑΛΗ ΚΑΙ Η ΓΥΦΤΙΣΣΑΨηλομύτα τραβάςΈτσι ήσουνα;Περπατάς και τρίζειςΠεριφρονάςΔύναμη λεςΚατακάθια βλέπωΜαμμωνάς σεβντάς σουΚορώνα τον έχεις

Να σε πω τη μοίρα σου;

Κάτι σούρχονται

136


Κάτι σου φέρνουνΜαύρο πουλί στο σπίτι σουΦωτιά στα μαλλιά σουΚορώνα σου καίγεται…

Ο Τάκης Μιχόπουλος δεν έχει σχέση με θεωρίες για το «έξω» της ποίησης, ούτε υποκύπτει σε ερμηνευτικά εργαλεία που έχουν καταντήσει μανιέρα για δημιουργούς και κριτικούς. Τίποτα δεν απορρίπτει, από τίποτα δεν περιορίζεται. Ωστόσο μας λέει: Πέρα από το «δέρμα» (μορφή) και το «θέμα» (περιεχόμενο) υπάρχει το «αίμα». Εκεί, έξω από προσεγγίσεις λαβίδων και λεξικών, στο «Χωματάνθρωπο» θα πρέπει να αναζητηθεί και η συνοχή του λόγου του. Ενός λόγου που σε ώτα σχολαστικά θα ηχούσε απειθάρχητος. Ενός λόγου - απάντηση - στην πανθομολογούμε-νη κρίση της ποίησης, που ωστόσο όλοι σχεδόν αντιμετωπίζουν φορμαλιστικά, και εκεί, σε προβλήματα της μορφής, εξαντλού-νται.

Εντυπωσιάζει επίσης η ευστροφία και ευθυβολία των στίχων του, ώστε πολλοί από εκείνους που έχουν πλησιάσει την ποίησή του να τους θυμούνται σε βαθμό που ξαφνιάζει και κάποτε να τους χρησιμοποιούν σε δημοσιεύματά τους:

• Κρεμάστε τους ανάποδα να δουν το ψέμα αλήθεια

• Βοηθάτε να δώσουμε χώμα στο πνεύμα

• Όσο μετριότερος είναι ο εγκέφαλος τόσο εγκεφαλικότερος είναι αυτός που τον φοράει

• Αν είσαστε όπως λέτε

137


γιατί κατά διαβόλου πηγαίνετε;

Μια άλλη διάσταση αυτού του ποιητή είναι η φιλοσοφική, επηρεασμένη από τις θετικές επιστήμες.

Πρόσφατα τον άκουσα στην Κορακοφωληά να μιλάει για την ισοδυναμία αφηρημένης έννοιας και μάζας. Τη μετουσίωση σε λόγο ποιητικό μιας τέτοιας θέσης θα ακούσουμε από τον ίδιο στο ποίημα «ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ…».

Τέλος, η ποίηση στο πρόσωπο του Τάκη Μιχόπουλου συναντά ένα γνήσιο εκφραστή, αποβάλλοντας από το σώμα της επιστρω-ματώσεις και στερεότυπα που βάρυναν το λόγο και περιόρισαν τη δράση του στα κλειστά πλαίσια συντεχνιακών λογοτεχνικών διαπιστευτηρίων.

Στον Τ.Μ. ένα, ας πούμε, πείραμα επανόδου του έμμετρου λό-γου στη ζωή έχει πετύχει. Η ποίηση ξαναβρίσκει το κοινό της, παύει να είναι αυτοαναφορική, ομφαλοσκοπούσα, επηρεάζει συ-νειδήσεις, διεγείρει το Δήμο. Από τη μια βλέπουμε περιπτώσεις κάποιων που δηλώνουν: «μετά από τη μελέτη των ποιημάτων του Τάκη Μιχόπουλου, εγώ άλλαξα ζωή»! και από την άλλη να υπάρχουν καταγραμμένες στιγμές όπου χιλιάδες άνθρωποι έξω στη φύση, πέρα από τις βραδιές της «Κορακοφωληάς», σπάζουν τα υψωμένα χέρια τους χειροκροτώντας την ποίηση.

Και κλείνω με δυο λόγια του ίδιου: «Πιστεύω πως η ποίηση θα επιστρέψει στον κόσμο μόνον τότε που μέσα από νερά δροσερής πηγής θα αγκαλιάσει το ΧΩΜΑΤΑΝΘΡΩΠΟ».

Ο ιστορικός και κριτικός της λογοτεχνίας Άγγελος Φουριώτης έστειλε την άνοιξη του 1995 μια επι-

138


Βρίσκεσαι στο κέντρο της ποίησηςΕίσαι επικίνδυνος ποιητής

Άγγελος Φουριώτης

ΕΥΘΕΩΣΤα τελευταία χρόνια, παρατηρείται μια αναθεωρητική πνοή στη

λογοτεχνική κριτική, καθώς πληθαίνουν οι φωνές που ευθέως αμφι-σβητούν παγιωμένες αξιολογήσεις και αποτιμήσεις. Ένας οξυδερκής παρατηρητής των λογοτεχνικών πεπραγμένων και των πρωταγωνιστών τους, είναι ο Τάκης Μιχόπουλος. Αυθεντικός κριτικός νους, ανατέμνει τα ποιητικά δρώμενα, αναδεικνύοντας πρωτοποριακά την ουσία. Δεν καθοδηγείται από φακούς προβολής. Δε συναλλάσσεται. Πέρα από τη γειωμένη ευστροφία στο στίχο, έχει διατυπώσει και θεωρητικές από-ψεις ξαφνιαστικές και ανατρεπτικές, ενώ ο χρόνος σταθερά τον δικαι-ώνει. Η κουβέντα μαζί του ποτέ δεν οδηγεί σε βαρετές, τυποποιημένου χαρακτήρα διαπιστώσεις.

Τα παρακάτω, αποτελούν επιλογή και συμπύκνωση ευρύτερων συ-ζητήσεων.

Ερώτ.: Ας αρχίσουμε με ένα γενικότερο ερώτημα, που δικαιολογεί εν μέρει και τη συζήτησή μας. Η ποίηση, κατά τη γνώμη σου, έχει δρά-ση ευρύτερη, κοινωνική, ας πούμε;

Απάντ.: Δεν είναι πάντα ολοφάνεροι - θεαματικοί οι ρόλοι του ποιη-τικού λόγου. Στα χρόνια της κατοχής και της χούντας, για παράδειγμα, ήσαν. Θυμίζω κάτι που έχω πει: να μετουσιώνουν τα πράγματα, να δια-πλάθουνε συνειδήσεις, να εμπνέουν λαούς, ιδιαίτερα σε κρίσιμες ώρες, να ανατρέπουν καμιά φορά πολιτικά και στρατιωτικά δεδομένα, έχουν την εξουσία οι προφήτες ποιητές, οι «κρυφοί νομοθέτες του κόσμου».Σε ομιλία μου έχω θεμελιώσει, ένα προς ένα, τα παραπάνω.

Ερώτ.: Ποιους θεωρείς σημαντικότερους Έλληνες ποιητές τον 20° αιώνα;

Απάντ.: Τους: Παλαμά, Καβάφη, Σικελιανό, Καρυωτάκη.Ερώτ.: Πες μου αν βλέπεις σοβαρά μειονεκτήματα στο λόγο αυτών

των ποιητών και αν ναι, πού συγκεκριμένα τα εντοπίζεις;Απάντ.: α) Ένα σημαντικό μέρος σύγχρονων ποιητών και φίλων της

ποίησης, θεωρούν τον Παλαμά, από μετριότατο έως μη ποιητή. Ωστό-

139


σο υπάρχουν άλλοι που τον κατατάσσουν στους μεγάλους. Φαίνεται πως το κύριο ελάττωμα του παλαμικού λόγου είναι η έλλειψη «λεκτι-κής εγκράτειας», ο όγκος των ασήμαντων στίχων. Όμως, αυτός ο ποι-ητής, μεταξύ των άλλων που έχει προσφέρει στα ελληνικά γράμματα, μας έδωσε και στίχους σπουδαίους και δυνατούς που τους θυμόμαστε ξανά και ξανά. Ενοχλούμαι όταν βλέπω να τον απορρίπτουν τελείως ποιητές, δήθεν προωθημένοι, που δεν έχουν στα έργα τους ούτε δυο λέξεις ικανές να αντέξουν στο χρόνο.

β) Ο Καβάφης, για λόγους πρωτοτυπίας, θεωρείται ο μεγαλύτερος νεοέλληνας ποιητής. Όμως στην πραγματικότητα, δεν είναι τόσο πρω-τότυπος όσο νομίζουν οι πολλοί. Υπάρχουν μελετήματα, Ελλήνων και ξένων, που αποδεικνύουν ότι έχουν γραφτεί στίχοι και ποιήματα καθα-ρά «καβαφικά», εδώ και δεκαοκτώ αιώνες. Γνωρίζω φίλους της ποίη-σης που μετά την επαφή τους με την «Παλατινή Ανθολογία» άλλαξαν άποψη για τη μεγάλη πρωτοτυπία του Καβάφη. Σε σχετικό μελέτημά του, ο Γιώργος Ιωάννου, μιλάει για «οικείωση διδαγμάτων από αληθινό ποιητή».Αυτή την οικείωση τη βλέπω κυρίως στον τρόπο γραφής.

γ) Ο Σικελιανός, αποτελεί τη μεγαλύτερη φουρτούνα μέσα στην ελ-ληνική ποίηση. Όπως έχει λεχθεί, ένα «Πάσχα των Ελλήνων». Μει-ονέκτημά του θεωρείται ο στόμφος ή με άλλα λόγια, εκείνο που έχει παρατηρήσει ο Γ. Παπανδρέου: έχει φτερά αλλά τα απλώνει πάρα πολύ. Θεωρώ μεγάλη έλλειψη στο σικελιανικό λόγο την παντελή απουσία χιούμορ που νομίζω πως σχετίζεται με την αμέλεια έως περιφρόνηση της καθημερινότητας. Για να είμαι ειλικρινής, αυτή τη σοβαρή αδυνα-μία του τη συνειδητοποίησα πολύ αργά. Πράγματι, ο Σικελιανός βλέπει κυρίως θεούς και ημίθεους, τα μεγάλα και τους μεγάλους της ιστορίας και της μυθολογίας. Ποτέ δε γνώρισε τι θα πει «εργάζομαι για τον επι-ούσιο». Και συμβαίνει στην ποίησή του κάτι τέτοιο να φαίνεται.

δ) Ο γείτονάς μου από τη Συκιά της Κορινθίας Κ. Καρυωτάκης, πιστεύω πως είναι ο πιο γνήσιος από όλους τους γνωστούς Έλληνες ποιητές. Αυτός ο νέος εξέφρασε καλύτερα από όλους τους συγχρόνους του την πεισιθάνατη ψυχολογία, την αγχώδη, της δεκαετίας του ‘20. Και ήταν τότε η Ελλάδα μια πατρίδα ηττημένη, «ανοικτή πια σε όλους τους ανέμους». Σαν αδυναμίες του αναφέρονται: η απουσία του και-νούριου, η «στενή κοίτη» και κάποιες τεχνικές ατέλειες. Εδώ θέλω να

140


υπογραμμίσω, έτσι εκτός θέματος, ότι ο Καρυωτάκης ήταν ένα καλό παιδί. Ήταν ανόθευτος και ακέραιος, όχι μόνο στο λόγο του αλλά και στη καθημερινή ζωή του. Αυτήν την καθαρότητα του χαρακτήρα του κάποτε την πλήρωσε ακριβά.

Ερώτ.: Τώρα, αν θέλεις πες μου κάτι, έτσι γενικό, για τα μετά τον Καρυωτάκη προβεβλημένα ονόματα και τη νεότερη ποίηση.

Απάντ.: Έχω μιλήσει αλλού. Δυο λόγια αποσπασματικά θα σου θυ-μίσω εδώ δικά μου και ξένα: Η μεγάλη εισβολή όλων των μορφών της επιτήδευσης και της κατασκευής συμπίπτει με την εμφάνιση της γενιάς του ‘30. Όπως έχει λεχθεί: οι σημερινοί νέοι-εκτός από κάποιες εξαιρέσεις που δε δείχνουν όμως πως θα εξελιχθούν σε μονάδες- δεν έχουν προσωπικότητα.... Είναι όλοι τους “ταυτισμένοι” μέσα στις ίδιες διαστάσεις. Κυριαρχούν οι αβασάνιστες πεζογραφικές λεπτομέρειες που χάνονται σε μια ατέρμονη περισσολογία και χλιαρότητα έτσι που τίποτα δε μένει στη μνήμη. Η σύγχρονη ποίηση δεν απευθύνεται στον κόσμο. Όπως έχεις παρατηρήσει: ξεχνιέται στην αυτοαναφορικότητά της, με εξαίρεση την εμβατηριακή «με ένεση» ιδεολογικά στρατευμένη ποίηση.

Ερώτ.: Τελειώνοντας, πού τοποθετείς τον εαυτό σου στον ποιητικό χώρο;

Απάντ.: Όπως είναι τα ποιητικά σήμερα, κατά τα 4/5 είμαι εξωποι-ητικός. Και δεν είμαι μόνο στο στίχο αλλά και στη θεωρία, κυρίως για λόγους εσωτερικότερους, των φλεβών και του αίματος όπως συνηθίζω να λέω. Από τους ειδήμονες λίγοι διαθέτουν ικανότητες και σχεδόν κα-νένας ελευθερία. Αλληλοϋποδουλώνονται. Θεωρώ ότι μεγάλη ανάγκη των καιρών, και φυσικά πέρα από την ποίηση και τη διανόηση, αποτε-λούν η γείωση και η αυτονομημένη σκέψη που τραγικά περιορίζονται στην εποχή μας.

141


Ολοκληρώνοντας την επιμέλεια αυτού του βιβλίου, δεν άντε-ξα να μη συμπεριλάβω ένα έξοχο δείγμα πεζογραφικών ικανο-τήτων του Τάκη Μιχόπουλου. Είναι το δεκαεξασέλιδο με τίτλο: «ΕΝΑΣ ΟΥΓΓΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑ - Ένα συμπό-σιο ποίησης». Πρόκειται για κείμενο υποδειγματικό ως προς την οικονομία, το νεύρο και το πολυεπίπεδο του περιεχομένου. Πα-ρατίθεται χωρίς τα σημεία όπου περιγράφονται οι καλοκαιρινές βραδιές της Κορακοφωληάς.

142


Ο Ούγγρος ελληνιστής Σάμπο

Κάλμαν, υφηγητής του Πανεπιστη-

μίου της Βουδαπέστης, αγαπούσε με

πάθος τους Έλληνες και την Ελλάδα.

Από το 1977 ήταν επίτιμος δημότης

του Δήμου Αθηναίων. Μεγάλο ενδια-

φέρον και δραστηριότητα είχε ανα-

πτύξει για τα νεοελληνικά γράμματα.

Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Eυρωπα-

ϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπου-

δών. Υπεύθυνος του τμήματος Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης. Το μεταφραστικό

του έργο είναι πλουσιότατο και πολυεπίπεδο. Ξεκίνησε με

Καρυωτάκη και ασχολήθηκε με τη γενιά αυτού του ποι-

ητή καθαρά επιστημονικά. Ενδεικτικά έχει μεταφράσει:

Σικελιανό, Σαμαράκη, Ρίτσο, Φραγκιά, Ι.Μ. Παναγιωτό-

πουλο, Λειβαδίτη, Βασιλικό, Καμπανέλλη, Τσίρκα, Άλκη

Ζέη, Χατζή, Σολωμό, Μαλακάση, Μαβίλη, Λασκαράτο,

Παλαμά, Μαρκορά, Καζαντζάκη (το Ζορμπά). Το 1980

ετοίμαζε μια ανθολογία νεώτερων Ελλήνων ποιητών.

Αυτός ο φωτεινός επιστήμονας και άνθρωπος συμβι-

βαζόταν με το ανελεύθερο καθεστώς της πατρίδας του

για να επιβιώσει ο ίδιος και οι δικοί του. Κατά την πτώση

του, τον Ιούλιο του 1981, από τον δεύτερο όροφο της ουγ-

γαρέζικης πρεσβείας στο Ψυχικό ήταν 42 χρονών.

143


Κ ύ κ λ ο ς θ α ν ά τ ο υΈνα απόγευμα στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ο φίλος λο-

γοτέχνης Γιάννης Σώκος με καλούσε στο Διμηνιό, όπου ένας υφηγητής του Πανεπιστημίου της Βουδαπέστης, άριστος ελλη-νιστής, θα ήθελε να με γνωρίσει. Αυτός ήταν το μέλος του κομ-μουνιστικού κόμματος της Ουγγαρίας, Σάμπο Κάλμαν. Λεπτός, μετρίου αναστήματος, πρόσωπο ξανθό σχεδόν λευκό, ευγενική φυσιογνωμία, καθαρή ματιά. Εκείνο το βράδυ ήμουν καλεσμέ-νος από φίλους στο Κιάτο για τζάκι, μπριζόλες, κρασί και συ-ζήτηση. Ρώτησα αν μπορούσα να πάω και με δύο ακόμη δικούς μου. Η απάντηση ήταν: Χαρά μας. Ήδη είχαμε ξεκινήσει συ-ζήτηση για προβλήματα του εσώτερου πυρήνα, του «αίματος», όπως συνηθίζω να λέω, της σύγχρονης ποίησης. Ο Σάμπο άκου-γε με ενδιαφέρον τις απόψεις μου που είχαν και ανατρεπτικό, σε πολλά σημεία, χαρακτήρα. Κάποια στιγμή ρώτησε: «Ναι, ναι, συμφωνώ, αλλά αυτά που λες πώς μετουσιώνονται σε ποιητικό λόγο;». Εγώ απάντησα με στίχους μου, με ποιήματα όπως:

ΤΡΑΓΩΔΙΑΚΗΡΥΞΗυτοκτόνησεν ο διάσημοςκαθηγητής Φρέυζερτης πυρηνικής χημείαςτου Πανεπιστημίου Βανκούβερδιότι ο μαθητής του Σίμσονυπερέβαλεν αυτόνεις αριθμόν επιστημονικών ανακοινώσεων

ΧΟΡΟΣ

144


Με συμπαθάτεΤραβάω για τη λάκκανα αρμέξω τη γίδα μουχασομεράω με τέτοιακαι τα μαστάρια* θ’ ανάψουνεαπό το μπόλικο γάλα

Σε μια στιγμή άρχισε να κτυπάει τη γροθιά του δεξιού του χεριού μέσα στην παλάμη του αριστερού του και να λέει δυνατά, καθώς πηγαίναμε προς το Κιάτο: «Μάλιστα, μάλιστα, αυτό είναι, αυτό είναι…». Τον ενθουσίασαν, όπως είπε, τα σύμβολα, η αμεσότητα, το νεύρο και η οικονομία στο λόγο μου καθώς και η ιδιαίτερη προσωπικότητα που θεωρούσε δυσεύρετη ή ανολοκλήρωτη στους σύγχρονους ποιητές. Έτσι στις 16-5-1979 από τη Βουδαπέστη μου έγραφε: «Η θέση σου στην ανθολογία μου είναι σίγουρη, αλλά η υπόθεση εδώ δεν τελειώνει. Θα ήθελα να γράψω και αναλυτική μελέτη για το έργο σου».

Τον θυμάμαι, όλον πνεύμα και δύναμη σε μικρές χειμωνιάτικες συγκεντρώσεις στο καλύβι της Κορακοφωληάς. Εδώ ας ακούσουμε το φίλο του και φίλο μου, Γιάννη Σώκο:

Θέλω να πω δυο λόγια για τη χειμωνιάτικη Κορακοφωληά. Άλλο τοπίο, μια άλλη ατμόσφαιρα με συμμετοχή λίγων ανθρώπων, των γραμμάτων κυρίως. Τέτοιες νύχτες εγώ προσωπικά έχω ζήσει ώρες χαράς ζωής, ξεφαντώματος, σκέψης και ποίησης. Θυμάμαι το φίλο μας Σάμπο Κάλμαν, Ούγγρο ελληνιστή, που μας έγραφε με τόσο γλυκιά ανάμνηση: «Όταν θυμάμαι την Κορακοφωληά η καρδιά μου ζεσταίνεται».

Εκείνα τα βράδια οι παρέες μας αποτελούνταν από ανθρώ-πους όλων των ηλικιών. Ο Σάμπο, που μετείχε με πάθος στις

* Τα αναμμένα μαστάρια μιας γίδας στη λάκκα αποτελούν - συμβολίζουν φάρμακο δραστικό για αρρώστιες των «πολύ πολιτισμένων”.

145


φιλολογικές συζητήσεις, έφερνε χειρόγραφα με ποιήματά του σε άπταιστα ελληνικά που, παρότι ήσαν καθαρά υπαινικτικά, άρε-σαν στους φίλους και του ζητούσαν να κρατήσουν αντίγραφα. Ο Κάλμαν τα πέταγε στη φωτιά, παρά τις διαμαρτυρίες των γύρω του. Τον ακούγαμε να λέει: «Ε, ό,τι είχαν να πουν, το είπαν». Εγώ, που έχω το προσόν να θυμάμαι εύκολα στίχους, σκεπτό-μενος, εκ των υστέρων, κατέληγα σε μία υποψία αμφισβήτησης του καθεστώτος που υπηρετούσε. Όταν τον ρώτησε κάποιος για τα ονόματα των δύο κοριτσιών του στην Ουγγαρία ακούσα-με: «Αντιγονούλα και Δαφνούλα». Καθαρά ελληνικά ονόματα, παρατήρησε η παρέα. Μια μέρα, που ήμασταν οι δυο μας στο Ξυλόκαστρο, τον ρώτησα μήπως τα παιδιά έχουν βαφτιστεί χρι-στιανικά. «Ε, ο παππούς στο χωριό…», απάντησε.

Όταν άναβαν μεταφυσικές συζητήσεις, ο Κάλμαν συστημα-τικά δε μετείχε ούτε και υποστήριζε μαρξιστικές θέσεις. Ωστό-σο άκουγε με εντυπωσιακό ενδιαφέρον. Το κυρίως σημείο που συμφωνούσαμε, που μας ένωνε, ήταν η δυναμική αναζήτηση της γνησιότητας και η απόρριψη κάθε προσποίησης στην πνευματι-κή ζωή, αλλά και γενικότερα. Ένα απόγευμα, θυμάμαι, που ήμα-σταν στην Κορακοφωληά, μου φώναξε από μακριά:

Άλλοι ενδιαφέρονται για την περιουσίαΆλλοι για τη συνουσίαΆλλοι για την εξουσίακαι ελάχιστοι για την ουσία.Και είναι αλήθεια ότι μέγα πάθος αυτού του υφηγητή του Πα-

νεπιστημίου της Βουδαπέστης ήταν η γνησιότητα. Αντιπαθούσε κάθε περισσολογία, κατασκευή και επιτήδευση. Διέθετε αυτό που ονομάζω εγώ αρετή με την πολεμική έννοια του όρου. Αυτή του την αρετή, την τόλμη, την καθαρότητα πλήρωσε με τη ζωή του. Η ουγγαρέζικη πρεσβεία στο Ψυχικό έμελλε να αποτελέσει τον τόπο της τιμωρίας του. Και είναι παράξενο, κάποτε με είχαν

146


καλέσει εκεί σε δεξίωση για κείνον, που ενδιαφερόταν για Έλ-ληνες λογοτέχνες. Ερευνούσε κυρίως για νέους.

Θα είχε περάσει περισσότερο από ένας χρόνος που είχα να τον δω, όταν πρωί της Κυριακής 5 Ιουλίου 1981, τον αντίκρισα να μπαίνει στο αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Πατρών όπου λειτουργούσε το πρώτο πανελλήνιο συμπόσιο ποίησης. Έβλεπες εκεί πολλά από τα πιο γνωστά ονόματα της ελληνικής τέχνης και διανόησης. Κάποια στιγμή συναντήθηκαν τα βλέμματά μας. Ο Κάλμαν ήρθε και κάθισε δίπλα μου. Έδειξε μεγάλη χαρά σε μένα και στη γυναίκα μου. Φαινόταν άνετος και ευτυχισμένος, τα μά-τια του φώτιζαν. Κάποιοι ασφαλώς ενοχλήθηκαν. Και δεν ήσαν λίγοι που συνωστίζονταν γύρω του αποζητώντας την εκτίμησή του. Ορισμένοι και ανταγωνίζονταν.

Σε εκείνη τη συνεδρίαση πρόεδρος ήταν η Γαλάτεια Σαρά-ντη, κυρία συμπαθέστατη και καλή πεζογράφος, που είχε ενθου-σιαστεί από μια δική μου παρέμβαση της προηγούμενης μέρας (Σάββατο). Σε αυτό το πολυπληθές συμπόσιο μετείχε δυναμικά και κάποιος λογοτέχνης Θωμάς Μάρας, εκφραστής του σκληρό-τερου και δογματικότερου μαρξισμού. Οι παρεμβάσεις του και οι διαμαρτυρίες του πίεζαν και δημιουργούσαν αμηχανία στους συνέδρους που οι περισσότεροί τους είχαν αριστερές ιδέες, αλλά όχι αγκυλωμένες. Αυτός ο υλιστής μαρξιστής εναντιωνόταν και στην παραμικρή ιδεαλιστική υποψία. Επιτέθηκε στην πρόεδρο Γαλάτεια Σαράντη γιατί χαρακτήρισε την ποίηση «μυστηριακό φαινόμενο». «Θα φωνάξω» είπε, «επιτέλους πρέπει η ποίηση να απομυθοποιηθεί». Ειρωνεύτηκε κάθε έννοια μεταφυσικής. Σε άλλο σημείο είπε επί λέξει: «Η παλιά αντίληψη πως ο ποιητής αποτελούσε μια ξεχωριστή προσωπικότητα ιδιαίτερα σφραγι-σμένη από δεν ξέρω ποιο θεό Απόλλωνα… είναι σήμερα ξεπε-ρασμένη».

Κάποια στιγμή κατέβηκα προς το προεδρείο και ζήτησα από

147


την πρόεδρο να μου επιτρέψει να απαντήσω στον κύριο Μάρα. Αυτός για κάτι άλλο διαμαρτυρόταν από τη θέση του. Η κυρία Γαλάτεια Σαράντη απευθυνόμενη σε αυτόν κάποια στιγμή είπε: «Σας παρακαλώ πολύ. Υπάρχει μετά και μία απάντηση για σας από τον κ. Μιχόπουλο. Αλλά θα περάσουν οι υπόλοιπες παρεμ-βάσεις και μετά θα επανέλθουμε. Σας παρακαλώ πολύ συγκρα-τηθείτε. Μην στενοχωριόσαστε τόσο, κανείς δεν έχει διάθεση να στενοχωρήσει κανέναν». Και ύστερα από λίγο:

Γ. ΣΑΡΑΝΤΗ: Παρακαλώ τον κ. Μιχόπουλο, που ήθελε να απαντήσει στον κ. Μάρα.

ΤΑΚΗΣ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΣ: Είμαι αντίθετος στο θετικισμό του κ. Μάρα. Ζητάω συγγνώμη που διατυπώνω πρόχειρα τις σκέψεις μου. Όταν βάζουμε τον οποιοδήποτε άνθρωπο σε καλούπια είναι κακό, όταν βάζουμε τον ποιητή είναι έγκλημα. Ο πολιτισμός μας είναι αρρωστημένα στατιστικός. Προσέχουμε το μέσο όρο και περιφρονούμε την εξαίρεση, έτσι υπηρετούμε τις βιομηχανίες της φθοράς που στηρίζονται στη μαζική, στην εμπορική σκέψη. Τι γνώμη έχει ο κ. Μάρας για τη διαίσθηση, ας πούμε. Ο Κάρολος Γιουνγκ υπογραμμίζει τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην τέχνη και στη διαισθητική λειτουργία του νου. Διαίσθηση όμως είναι η άμεση εποπτεία της αλήθειας χωρίς τη συμμετοχή της διάνοιας και των αισθήσεων. Ξέρουμε ότι αυτή τη στιγμή στη Σοβιετική Ένωση εργάζονται δεκάδες κέντρα ερευνών γύρω από την παραίσθηση αντίλη-ψη και γράφονται μελέτες πάνω σε μελέτες. Θα περιορίσουμε τον ποιητή στην παράταξη όταν οι θετικοί επιστήμονες μιλάνε σοβαρά για την υλοποίηση της ιδέας; Για να μη σας κουράζω, τελειώνω με τα λόγια ενός βιολόγου: «Ανησυχώ για τον τρόπο που φερόμαστε στους παράξενους, σ’ αυτούς που λυγάνε σίδερα με τα μάτια, που βλέπουν οράματα, που υπολογίζουνε κυβικές ρίζες αυτόματα, που δεν χορεύουνε με το μονότονο ρυθμό μας, αλλά με την ασίγαστη μελωδία της γης». Ευχαριστώ.

Στο διάλειμμα ο πρύτανης του πανεπιστημίου Ιωαννίνων Μι-χάλης Μερακλής ζήτησε να με γνωρίσει με κάποιους φίλους του, γνωστά ονόματα της ελληνικής πνευματικής ζωής. Μιλήσαμε φιλικά και θερμά.

Κάποια στιγμή βρέθηκα μόνος πίσω από μία μεγάλη κολόνα έξω από το αμφιθέατρο. Τότε είδα το Σάμπο Κάλμαν να χιμάει κατά πάνω μου, να μου δίνει το χέρι και να ψιθυρίζει με δύνα-

148


μη: «Συγχαρητήρια, Τάκη μου». Το μεσημέρι όταν τελειώσαμε ο Σάμπο κάλεσε εμένα και τη γυναίκα μου μαζί με φίλους του, αρκετές γυναίκες, να πάμε για φαγητό σε ένα σπίτι στην Πάτρα. Θυμάμαι το περιβάλλον σαν ιδιαίτερα συμπαθητικό και παράλ-ληλα αριστερό. Είχα ήδη παρατηρήσει μεταβολή στο εκφραστικό πρόσωπο του Κάλμαν μετά τη δική μου απάντηση στον Μάρα. Διέκρινα μια ένταση και έναν προβληματισμό. Κατά τη γνώμη μου κάτι μακρινό που υπόβοσκε είχε δεχτεί τώρα μια ισχυρότατη ώθηση. Ο Κάλμαν άρχισε ν’ αφήνει υπονοούμενα για το ανελεύ-θερο καθεστώς της πατρίδας του. Προσπάθησα να του δείξω την ανησυχία μου. Σκέφτηκα ότι τα λεγόμενά του δεν θα μείνουν μεταξύ μας. Εκείνος συνέχιζε και μάλλον συνέχισε και παραπέ-ρα. Πράγματι ήταν ενθουσιώδης και αυθόρμητος ενώ δίπλα του κινούνταν «κόσμοι αντίμαχοι».

Σα σε παρένθεση θα ήθελα να πω πως είχα σχηματίσει τη γνώμη ότι η φιλόλογος Ελληνίδα γυναίκα του Ευαγγελία Τσα-ρουχά, στη Βουδαπέστη, ήταν πρόσωπο συνειδητά κομματικό και άκαμπτο, ενώ ο Κάλμαν κάτι άλλο ζητούσε πιο κοντινό στη μεταχουντική Ελλάδα.

Εδώ οφείλω ακόμα να σταθώ και να σημειώσω ότι το απόγευ-μα της προηγούμενης ημέρας, Σάββατο 4/7/81, ο Κάλμαν είχε κάνει μια παρέμβαση στο συμπόσιο. Εγώ δεν ήμουν εκεί. Το με-σημέρι είχα φύγει για το Ξυλόκαστρο κι επέστρεψα την Κυρια-κή το πρωί. Απ’ ό,τι μου είπαν, έδειχνε ήρεμος κι ευτυχισμένος, όπως ακριβώς και τη στιγμή που συναντηθήκαμε. Διαβάζοντας την παρέμβασή του, εύκολα διαπιστώνει κανένας την άνεση και την προοπτική. Τίποτα δεν φαίνεται σκοτεινό, αντίθετα μάλιστα αισιοδοξία και ελπίδα για το μέλλον. Βέβαια στην εντατική του ΚΑΤ μπορεί να σκέφτηκε, να ονειρεύτηκε και να είπε οτιδήποτε. Ωστόσο ας τον ακούσουμε στο συμπόσιο.

ΚΑΛΜΑΝ ΣΑΜΠΟ: Πρώτα απ’ όλα, να μου επιτρέψετε να ευχαριστή-

149


σω την Οργανωτική Επιτροπή του Συμποσίου για την ευγενική πρόσκληση. Παρακολουθώντας τις εργασίες του Συμποσίου μπορώ να σας πω ότι έβγαλα ένα συμπέρασμα, τουλάχιστον για τον εαυτό μου και για τους συναδέλφους μου στην Ουγγαρία: ότι ο θεσμός των συνεδρίων της νεοελληνικής ποίησης, μάλλον θα ’λεγα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, θα συμβάλει στην ανάπτυξη των νεοελληνικών σπουδών και σε άλλες χώρες και πιστεύω ότι σε άλλη φορά, ίσως, να μην είμαι ο μόνος παραβρισκόμενος μη Έλληνας σε ένα τέτοιο Συμπό-σιο. Ήρθα από μια χώρα που έχει μια μακρόχρονη παράδοση της έρευνας και της απόδοσης των νεοελληνικών γραμμάτων, από μια χώρα που η παράδοση αυτή συνεχίζεται και στη μετάφραση και στην έρευνα και στη διδασκαλία. Μη θέλοντας όμως να επεκταθώ σε αυτό το θέμα, ήθελα να πω δυο λόγια για το κύριο θέμα της σημερινής μας στρογγυλής τράπεζας.

Χωρίς πολλά λόγια, διερευνήσεις και αναλύσεις τα «μαντάτα» έφθασαν στην ουγγαρέζικη πρεσβεία. Ίσως συνδυάστηκαν και με κάτι άλλο παρόμοιο. Έτσι στις 13 Ιουλίου 1981 οι Ούγγροι τον πέταγαν ή τον ανάγκαζαν να πέσει από το δεύτερο όροφο της πρεσβείας τους στο Ψυχικό. Την ίδια μέρα εγώ λάβαινα:

150


Τον Σάμπο τον ήξερα. Έτσι κατάλαβα πως υπαινισσόταν τη δική μου απάντηση στον Μάρα.

Την προηγούμενη μέρα σε κάποιους φίλους του έγραφε: «Αγα-πητοί μου φίλοι. Να ξέρετε αγαπώ τη ζωή και την Ελλάδα. Διαι-σθάνομαι ότι αύριο δεν θα υπάρχω πια. Μην πιστέψετε σε καμία είδηση, να ξέρετε μόνο ότι έγινα θύμα μιας αφάνταστης κακίας

Σας φιλώΑθήνα 12.7.81

Κάλμαν Σάμπο”.Με τον βαρύτατο τραυματισμό του ασχολήθηκε εκτενέστατα

ο Τύπος, ενώ δημιουργήθηκε μεγάλο διπλωματικό επεισόδιο και εντάσεις ανάμεσα στους Ούγγρους και τους Έλληνες.

Από τότε χαθήκαμε. Είχε τεθεί κάτω από αυστηρότατη φρού-ρηση και γρήγορα τον μετέφεραν στην πατρίδα του. Μάθαινα ότι ήταν άρρωστος στην Ουγγαρία. Όταν βρέθηκα εκεί στα τέλη της δεκαετίας του 80 προσπάθησα να τον συναντήσω. Εστάθη αδύνατο. Οι Ούγγροι μου έκλειναν κάθε δρόμο. Ένα μεσημέρι, ο Γιάννης Σώκος μου ανακοίνωσε το θάνατό του. Ύστερα από εκείνον τη Γαλάτεια Σαράντη θυμήθηκα και τον κ. Μάρα.

Ο Ούγγρος ελληνιστής Σάμπο Κάλμαν αγάπησε, όσο ελάχι-στοι ξένοι, τους Έλληνες και την Ελλάδα. Να κάτι που μας έφερε μια μέρα σε χειρόγραφο στην Κορακοφωληά. Εγώ του πρότεινα ν’ αλλάξει ένα στίχο. Συμφώνησε:

151


ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Ήλιε της Ελλάδαςκάψε μεκάνε με στάχτη.Ήλιε της ΕλλάδαςΈνα τεντωμένο χέρι είμαιΣε φθάνωΜέσα σου ορμάωπεθαίνοντας να ξαναγεννηθώαπό σένα.

152


153


Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Πρόλογος (Της α΄ έκδοσης) .........................................................5

Πρόλογος (Της β΄ έκδοσης) .........................................................6

Α .....................................................................................................7

Κορακοφωληά ...............................................................................9

Από τον Κορινθιακό Τύπο .........................................................10

Μια στιγμή ...................................................................................13

Β

ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ - ΚΡΙΤΙΚΑ - ΣΑΤΙΡΙΚΑ ...................................17

Λύση .............................................................................................18

Σαρκασμός ...................................................................................19

Παρουσία ’73 ...............................................................................20

Οργάνωση ποδοσφαιρικών αγώνων .........................................21

Υποκριτές της διανόησης ...........................................................22

Βάθος στον κύβο .........................................................................23

Τελευταίο θεώρημα ....................................................................24

Πράγα ας πούμε ..........................................................................25

Ο καημένος εγώ ..........................................................................26

Κρανία στενά ..............................................................................27

Φεουδάρχες της πνευματικής ζωής ...........................................28

154


Κεραίες ........................................................................................29

Μαριονέτες ..................................................................................30

Προφυλαχτά ................................................................................31

Ερώτημα στον Κωνσταντίνο Καβάφη ......................................32

Σφιχτά ..........................................................................................33

Επικοινωνιολόγοι .......................................................................34

Παράδειγμα .................................................................................35

1999 Καφενείο του χωριού ........................................................36

Αμερική ........................................................................................37

Έρθει δεν έρθει ..........................................................................38

Πρόβλημα ....................................................................................39

Figura ...........................................................................................40

Μαλάκια και τηλελοίμωξη .........................................................41

Στα μάτια των εφήβων ................................................................42

Φοριέται .......................................................................................43

Αθάνατος .....................................................................................44

Η καταστροφή της Μαλάμως ....................................................45

Τήβεννος ......................................................................................46

Τσίρκο και κουλτούρα ................................................................47

Εξηνταδυό ...................................................................................48

Σύγχυση ........................................................................................49

Σοφός ...........................................................................................50

Με ένεση ......................................................................................51

Φωνή βοώντος .............................................................................52

155


Γ

ΓΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΩΝ .....................................................53

Αντιστροφή ..................................................................................54

Κάθε χρόνο ..................................................................................55

Γεράκι ..........................................................................................56

Κοθόρνοι ......................................................................................57

Ο γερο-Γιάννης Μπουκούτας ....................................................58

Όταν .............................................................................................61

Ήλιος ο ελληνικός ......................................................................62

Κουβαλάω ....................................................................................63

Κορακοφωληά .............................................................................64

Όνειρο .........................................................................................65

Ορειβατικό ..................................................................................66

Γραφή ...........................................................................................67

Έρις .............................................................................................68

Χωματάνθρωποι..........................................................................69

Ανήφορος .....................................................................................72

Τραγωδία .....................................................................................74

Πώς ...............................................................................................75

Κλεμμένοι ....................................................................................76

Πρωτόπλαστοι .............................................................................77

Και ................................................................................................78

Δ

ΓΕΝΙΚΩΣ ΕΙΠΕΙΝ ....................................................................79

Λογικός έλεγχος .........................................................................80

156


Φιλολογική βραδιά .....................................................................81

Γνώθι σ’ αυτόν .............................................................................82

28η .................................................................................................83

Νομοτέλεια της ήττας .................................................................84

Γλαρονήσι ....................................................................................85

Κορινθιακή εικόνα .....................................................................86

Τραγουδάκι του χωριού .............................................................87

Έστω μία .....................................................................................88

Οι τρελοί ......................................................................................89

Παιδεία ........................................................................................90

Τραγουδιστής ..............................................................................91

Σε στρατιώτη ...............................................................................92

Ελλάδα .........................................................................................93

Προφητεία ...................................................................................94

Στα χωράφια της γης ..................................................................95

Γνωριμία ......................................................................................96

Αητός ............................................................................................97

Ημικύκλιο ....................................................................................98

Ελένη ............................................................................................99

Συμπόσιο ....................................................................................100

Δεδομένο ...................................................................................101

Αιώνιος ......................................................................................102

Ε

ΤΟΥ ΠΑΡΑΠΕΡΑ ...................................................................103

Στων ξωτικών τη λάκκα ............................................................104

157


Κατάλαβε ...................................................................................106

Μεταλογική ...............................................................................107

Πατήρ προς υιόν .......................................................................108

Του απείρου ..............................................................................109

Σχετικότητα ...............................................................................110

Θέση ...........................................................................................111

Έξω απ’ το χρόνο .....................................................................112

Αφρόντιστος ..............................................................................113

«Εν αρχή ην…» ..........................................................................114

Νους άλλος ................................................................................115

Εμπειρία ....................................................................................116

Κατήφορος .................................................................................117

Του συνεχούς .............................................................................118

Μια μέρα πιο κοντά ..................................................................119

Στην άλλη όχθη ..........................................................................120

Στο χάρο.....................................................................................121

Υπερλογισμός ............................................................................122

Ζ

ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΕΖΑ .....................................................................123

Δημοτικό τραγούδι και έντεχνη ποίηση .................................125

Ένα παράδειγμα ......................................................................128

Εικοστό τρίτο Συμπόσιο Ποίησης ...........................................132

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ..............................................................................141

Κύκλος θανάτου ........................................................................143

Κορακοφωληά || eBooks4Greeks · 9 ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑ «…Αυτή τη...

Documents

Transcript of Κορακοφωληά || eBooks4Greeks · 9 ΚΟΡΑΚΟΦΩΛΗΑ «…Αυτή τη...