ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η...

62
1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20 Ο ΑΙΩΝΑ. 1. Το αγροτικό ζήτημα Ως το 19 ο αιώνα : ο αγροτικός τομέας κυριαρχεί (παραγωγικά- κοινωνικά) Βιομηχανική επανάσταση υποχώρηση αγροτικού τομέα (στο «δυτικό κόσμο» - στην Ελλάδα αργότερα) η κατοχή γης έπαυε να είναι πηγή εξουσίας και κοινωνικού- ταξικού κύρους άνοιξαν οι δρόμοι για την αγροτική μεταρρύθμιση: κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές μονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα, που θα ανταποκρίνονταν καλύτερα στις νέες παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες Στην Ελλάδα το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας δεν γνώρισε τις ίδιες εντάσεις με άλλα κράτη: Η διανομή των εθνικών γαιών δημιούργησε πλήθος αγροτών με μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες Τα λίγα εναπομείναντα τσιφλίκια στην Αττική και στην Εύβοια δεν προκαλούσαν ιδιαίτερο πρόβλημα. Η διεύρυνση, όμως, του ελληνικού κράτους με τα Επτάνησα (1864), την Άρτα και τη Θεσσαλία (1881) έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της μεγάλης ιδιοκτησίας. Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες του εξωτερικού αυτοί διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσμό των κολίγων άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν από την παραγωγή του σιταριού

Transcript of ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η...

Page 1: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20Ο ΑΙΩΝΑ.

1. Το αγροτικό ζήτημα

Ως το 19ο αιώνα : ο αγροτικός τομέας κυριαρχεί (παραγωγικά- κοινωνικά)

Βιομηχανική επανάσταση υποχώρηση αγροτικού τομέα (στο «δυτικό

κόσμο» - στην Ελλάδα αργότερα) η κατοχή γης έπαυε να είναι πηγή

εξουσίας και κοινωνικού- ταξικού κύρους άνοιξαν οι δρόμοι για την

αγροτική μεταρρύθμιση:

κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών

κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές

μονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα, που θα ανταποκρίνονταν

καλύτερα στις νέες παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες

Στην Ελλάδα το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας δεν γνώρισε τις ίδιες εντάσεις

με άλλα κράτη:

Η διανομή των εθνικών γαιών δημιούργησε πλήθος αγροτών με

μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες

Τα λίγα εναπομείναντα τσιφλίκια στην Αττική και στην Εύβοια δεν

προκαλούσαν ιδιαίτερο πρόβλημα.

Η διεύρυνση, όμως, του ελληνικού κράτους με τα Επτάνησα (1864),

την Άρτα και τη Θεσσαλία (1881) έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της

μεγάλης ιδιοκτησίας.

Τα τσιφλίκια της Θεσσαλίας αγοράστηκαν από πλούσιους Έλληνες του

εξωτερικού

αυτοί διατήρησαν τον αναχρονιστικό θεσμό των κολίγων

άσκησαν πολιτικές και κοινωνικές πιέσεις για να κερδοσκοπήσουν από την

παραγωγή του σιταριού

Page 2: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

2

επεδίωξαν δηλαδή την επιβολή υψηλών δασμών στο εισαγόμενο από τη

Ρωσία σιτάρι ώστε:

να μπορούν να καθορίζουν όσο το δυνατόν υψηλότερες τιμές για το

εγχώριο,

προκαλούσαν μερικές φορές και τεχνητές ελλείψεις.

Οι πρακτικές αυτές δημιούργησαν εντάσεις και οδήγησαν στην ψήφιση νόμων το

1907:

επέτρεπαν στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση να απαλλοτριώνει μεγάλες

ιδιοκτησίες ώστε να μπορεί να τις διανέμει σε ακτήμονες

η εφαρμογή τους αποδείχτηκε δύσκολη υπόθεση και προκάλεσε

συγκρούσεις (Κιλελέρ, 1910)

Οι εξελίξεις προχώρησαν αργά μέχρι το τέλος των Βαλκανικών πολέμων (1913)

το ζήτημα έγινε πιο περίπλοκο στα νέα όρια της χώρας υπήρχαν πλέον

και μουσουλμάνοι ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων

1917: Η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου αποφάσισε την ολοκλήρωση της

αγροτικής μεταρρύθμισης. Στόχος ήταν

η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός η αποκατάσταση των προσφύγων των ελληνικών ιδιοκτησιών και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στις νεοαποκτηθείσες περιοχές στον αγροτικό χώρο

Η απαλλοτρίωση έγινε δυνατή στα χρόνια αμέσως μετά τον πόλεμο, όταν στο

επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος βρέθηκε η ανάγκη αποκατάστασης των

προσφύγων.

Η αναδιανομή έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία

στο 68% στη Θεσσαλία

στο 40% στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας

Ολοκλήρωση αγροτικής μεταρρύθμισης κάτω από την πίεση του προσφυγικού

ζητήματος καθεστώς μικροϊδιοκτησίας

Page 3: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

3

Νέα προβλήματα οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους και

έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων

Τρόποι αντιμετώπισης η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας

κρατικών οργανισμών παρέμβασης

παραγωγικών συνεταιρισμών

Το αγροτικό ζήτημα δεν προκάλεσε τις ίδιες εντάσεις που γνώρισαν άλλα

ευρωπαϊκά κράτη.

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

Ιστορικές ιδιομορφίες ελληνικής ανάπτυξης το αγροτικό και εργατικό κίνημα

δεν αναπτύχθηκαν (αντίθετα με Ευρώπη-Βαλκάνια)

Τέλος 19ου αιώνα Συναντάμε στην Ελλάδα σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές

ομαδοποιήσεις, με πολιτική και κοινωνική επιρροή όμως σαφώς μικρότερη από

εκείνη που άσκησαν αντίστοιχα κινήματα σε βιομηχανικές χώρες της Δύσης αλλά

και Βαλκανικές.

Αίτια καθυστέρησης της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος το 19ο αι.:

Η απουσία μεγάλων σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων

Στα μεγάλα δημόσια έργα της περιόδου: α) σημαντικό ποσοστό

του εργατικού δυναμικού προερχόταν από το εξωτερικό ή β)

ήταν πρόσκαιρης, βραχύχρονης απασχόλησης

Πιο σταθερό εργατικό δυναμικό δούλευε στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις,

όπου και εκδηλώθηκαν οι πρώτες καθαρά εργατικές εξεγέρσεις (Λαύριο,

1896)

Η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας εμπόδιζε την ανάπτυξη και

διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο

Page 4: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

4

Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους

αποτέλεσε ορόσημο για το εργατικό κίνημα:

ήταν μια πόλη με σημαντικό βιομηχανικό υπόβαθρο και με

κοσμοπολίτικο χαρακτήρα

η μεγάλη πολυεθνική οργάνωση της πόλης, η Φεντερασιόν, με

πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή

κοινότητα της πόλης, αποτέλεσε δίαυλο για τη διάδοση

σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα

Περίοδος Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα

οδηγούνται σε ταχύτατη ωρίμανση. Σε αυτό συνέβαλαν:

οι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία

η εμπλοκή της σε διεθνείς υποθέσεις

ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης

Προς το τέλος του πολέμου ιδρύθηκε η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος

(ΓΣΕΕ) και το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ), που λίγο αργότερα

προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε

Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

3.Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922

1910 – 1922 (περίοδος συνεχούς πολεμικής ετοιμότητας) εμφάνιση του

«βενιζελισμού» (νέα πολιτική αντίληψη, εκφραστής της οποίας ήταν ο Ελευθέριος

Βενιζέλος). Το ελληνικό κράτος θεωρείται ως μοχλός έκφρασης και ανάπτυξης

του ελληνισμού. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή

το ελληνικό κράτος έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωση

του εκτός συνόρων ελληνισμού

με ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση να διεκδικήσει τη

θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο

Αυτό προϋπέθετε

Page 5: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

5

θεσμικό εκσυγχρονισμό που θα καθιστούσε το κράτος

αποτελεσματικό και αξιόπιστο

γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των

παραγωγικών δυνάμεων του έθνους.

Ο Βενιζέλος συσπείρωσε γύρω του μια δραστήρια αστική τάξη που φιλοδοξούσε

να κυριαρχήσει και πολιτικά στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, όπου άπλωνε

τις οικονομικές της δραστηριότητες. Ισχυρή ελληνική παρουσία υπήρχε:

στα λιμάνια της Νότιας Ρωσίας

στη λεκάνη του Δούναβη

στο εσωτερικό της Ρουμανίας

στον Πόντο

στα μικρασιατικά παράλια

στην Κωνσταντινούπολη

στη Σμύρνη

στη Θεσσαλονίκη

στην Αίγυπτο

στο Σουδάν

στην Αλεξάνδρεια

Όλος αυτός ο πλούτος μπορούσε να διασφαλιστεί μόνο μέσα από τη δημιουργία

ενός ισχυρού κέντρου, μιας περιφερειακής δύναμης, ικανής να παρεμβαίνει και

να προστατεύει τα συμφέροντα των πολιτών της.

Εμφάνιση πολλών εθνικιστικών κινημάτων η Μεγάλη Ιδέα και οι

προϋποθέσεις της- ο εκσυγχρονισμός του κράτους- αποτέλεσαν ισχυρά ερείσματα

για τη διεκδίκηση της Μεγάλης Ελλάδας.

Χαρακτηριστικό είναι ότι στα χρόνια της μεγάλης προσπάθειας οι προϋπολογισμοί

του κράτους ήταν πλεονασματικοί (1911 έσοδα: 240.000.000 δραχμές,

έξοδα: 181.000.000 δραχμές)

1910: οι πρόοδοι της εθνικής οικονομίας ήταν εμφανείς.

Η υπερπόντια μετανάστευση στις Η.Π.Α. αντιμετώπισε την αγροτική κρίση

Page 6: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

6

εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις

που δημιούργησε η σταφιδική κρίση

ενίσχυσε την οικονομία της

υπαίθρου μέσω των πολύ σημαντικών

εμβασμάτων των μεταναστών.

Το κόστος των Βαλκανικών πολέμων, αν και ήταν σημαντικό, δεν κλόνισε την

εθνική οικονομία. Επιπλέον, η Ελλάδα βγήκε κερδισμένη από τον πόλεμο καθώς:

Ενσωμάτωσε πλούσιες περιοχές και αύξησε τα εδάφη της κατά

70% (Ήπειρος, Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, Νησιά του

Αιγαίου, Κρήτη)

Ο πληθυσμός της αυξήθηκε κατά 80%

Αναπτύχθηκαν νέες οικονομικές προοπτικές (τα νεοαποκτηθέντα

εδάφη ήταν ως επί το πλείστον πεδινά και αρδευόμενα)

Η Ελλάδα έγινε πλέον υπολογίσιμη δύναμη η εμπιστοσύνη

που ενέπνεε στις αγορές χρήματος και πιστώσεων αυξήθηκε

σημαντικά

Πρόβλημα αποτελούσε η παρουσία ισχυρών μειονοτικών

ομάδων στις νέες περιοχές

Η χώρα ήταν έτοιμη ν’ αφιερωθεί στο δύσκολο έργο της ενσωμάτωσης των νέων

περιοχών όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος (καλοκαίρι 1914)

4. Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος (1914-1918)

Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε κάτω από δύσκολες

και περίπλοκες συνθήκες

η σύγκρουση του παλατιού με το Βενιζέλο (Διχασμός)

η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915

η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας στη

Θεσσαλονίκη

η διάσπαση της χώρας σε δύο, ουσιαστικά, κράτη

ο συμμαχικός αποκλεισμός

Page 7: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

7

οι συγκρούσεις

που είχαν μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος και υπονόμευσαν πολλά από τα

κεκτημένα της προηγούμενης περιόδου

1917: Ενοποίηση της χώρας (με την επέμβαση των Συμμάχων) υπό τον Βενιζέλο

αδύνατη η αντιμετώπιση του κόστους της συμμετοχή στον πόλεμο χωρίς εξωτερική

αρωγή οι Σύμμαχοι προχώρησαν σε ένα ιδιόμορφο δανεισμό της χώρας που θα

είχε οδυνηρές συνέπειες στο μέλλον.

Δανείστριες χώρες Μεγάλη Βρετανία ( 12.000.000 λίρες Αγγλίας)

Γαλλία (300.000.000 γαλλικά φράγκα)

Η.Π.Α. (50.000.000 δολάρια)

Μορφή δανεισμού τα ποσά αυτά δεν εκταμιεύτηκαν, ούτε δόθηκαν ποτέ

θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου

χαρτονομίσματος, με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα

χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια

ήταν ένα είδος αποθέματος σε χρυσό και συνάλλαγμα, που

δεν βρισκόταν όμως υπό τον έλεγχο της χώρας

Η Ελλάδα με τον τρόπο αυτό χρηματοδότησε

την πολεμική της συμμετοχή στο μακεδονικό μέτωπο

την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία

την πρώτη φάση εμπλοκής της στη Μικρά Ασία

1918 και μετά:

ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό

η παρουσία στην Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο

Νοέμβριος 1920

η φιλοσυμμαχική κυβέρνηση του Βενιζέλου έχασε τις εκλογές

την εξουσία ανέλαβαν τα φιλοβασιλικά κόμματα

Page 8: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

8

έσπευσαν να επαναφέρουν τον ανεπιθύμητο στους συμμάχους βασιλιά

Κωνσταντίνο

Οι Σύμμαχοι σε αντίποινα έσπευσαν να αποσύρουν την κάλυψη του

χαρτονομίσματος ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας

βρέθηκε χωρίς αντίκρυσμα.

Μάρτιος 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο,

το οποίο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο. Λίγους μήνες πριν από την

κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η Κυβέρνηση προέβη σε

ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του

χαρτονομίσματος

Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης

αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου.

Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία το κράτος απέκτησε 1.200.000.000

δραχμές

Το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926

Ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη μικρασιατική

καταστροφή και τις συνέπειές της

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936

Η καταστροφή του 1922 μετέβαλε τα δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας

Άφιξη και αποκατάσταση του πολύ σημαντικού

προσφυγικού ρεύματος

1.230.000 Έλληνες χριστιανοί 610.000 Τούρκοι μουσουλμάνοι

Page 9: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

9

και 45.000 Αρμένιοι έφτασαν που κατοικούσαν στην Ελλάδα

στο ελληνικό κράτος έφυγαν για την Τουρκία

Εκατό χρόνια μετά την επανάσταση του 1821 το ελληνικό κράτος υποχρεώθηκε σε

μια νέα αρχή. Η άφιξη των προσφύγων:

αποτέλεσε μια πρωτοφανή ανθρώπινη τραγωδία

λειτούργησε ως καταλύτης στη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας

Οι χρόνιες ανεπάρκειες της ελληνικής διοίκησης έπρεπε

να ξεπεραστούν ταχύτατα για ν’ αποφευχθεί μια ολική

καταστροφή

Το 1923 και το 1924 οι θάνατοι από φυματίωση και

ελονοσία πολλαπλασιάστηκαν, κάνοντας αναγκαίες και

επείγουσες τις αποτελεσματικές παρεμβάσεις

Το ζήτημα της αποτελεσματικότητας του κράτους και της διοίκησης συσκοτίζουν:

η πολιτική αστάθεια

τα μίση του διχασμού

η ανακήρυξη της δημοκρατίας

οι επεμβάσεις του στρατού

οι απόπειρες πραξικοπημάτων

Η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού ήταν μάλλον επαρκής σε σχέση με το

μέγεθος του προβλήματος:

Αξιοποίησε με τον καλύτερο τρόπο το μόνο κεφάλαιο που διέθετε:

τις μουσουλμανικές περιουσίες που υπολογίζονταν σε πέντε ως δέκα

δισεκατομμύρια δραχμές.

Ταυτόχρονα, η εξωτερική βοήθεια λειτούργησε συμπληρωματικά με

τον πιο αποτελεσματικό τρόπο

Page 10: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

10

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου

Η Ελλάδα του μεσοπολέμου (1919- 1939) είχε αποκτήσει μια σειρά από

πλεονεκτήματα που επέτρεπαν τη θετική οικονομική της πορεία:

Είχε ομογενοποιηθεί εθνικά (οι μειονότητες αντιπροσώπευαν πλέον

λιγότερο του 7% του συνολικού πληθυσμού)

Είχε ολοκληρώσει την αγροτική της μεταρρύθμιση

Είχε προωθήσει την αστικοποίησή της (1/3 του πληθυσμού ζούσε σε

μεγάλα αστικά κέντρα)

Είχε βελτιώσει τις υποδομές της

Είχε υιοθετήσει αναπτυξιακές πολιτικές

(Είχε λύσει πολλά από τα προβλήματα που εξακολουθούσαν να ταλανίζουν

τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη)

Η ανάπτυξη της Ελλάδας ενδιέφερε πλέον όλους τους Έλληνες:

Συγκέντρωση των Ελλήνων στα πλαίσια του εθνικού τους

κράτους

Εξάλειψη του ελληνικού κοσμοπολιτισμού που συχνά υπήρξε

αιτία να αντιμετωπίζεται η Ελλάδα ως δευτερεύον πεδίο

ανάπτυξης οικονομικών δραστηριοτήτων

Οι πρόσφυγες είχαν φέρει μαζί τους τις γνώσεις και τον πολιτισμό τους

και μία ισχυρή διάθεση για εργασία. Πέρα από τις προσπάθειες των

αρχών για αποκατάσταση των ξεριζωμένων, θεμέλιο της όλης

προσπάθειας ήταν η διάθεση των ανθρώπων να εργαστούν σκληρά για

να ξαναδημιουργήσουν αυτά που έχασαν μέσα στην καταστροφή.

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

Οι ραγδαίες αλλαγές τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του

μικρασιατικού πολέμου, ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις στις

υποδομές της χώρας

Επενδύσεις στην Αττική:

Page 11: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

11

Η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ ανέλαβε την κατασκευή του φράγματος

και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα (1925)

Η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε (την ίδια περίπου εποχή) την

εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην

πρωτεύουσα αλλά και την εγκατάσταση ενός σύγχρονου δικτύου

αστικών συγκοινωνιών βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και

λεωφορεία

Επενδύσεις έγιναν και στο τηλεφωνικό δίκτυο από γερμανικές

εταιρείες, στους δρόμους και στη διευθέτηση των χειμάρρων

Επενδύσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα

Εγγειοβελτιωτικά έργα, τα οποία είχαν ως συνέπεια την αύξηση των

καλλιεργούμενων εδαφών

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

1927: Με αφορμή το αίτημα της Ελλάδας στην Κοινωνία των Εθνών για παροχή

πρόσθετου δανείου, τέθηκε το ζήτημα της δημιουργίας μιας κεντρικής κρατικής

τράπεζας που θα αναλάμβανε:

τη διαχείριση των χρεών

την έκδοση χαρτονομίσματος

την ενιαία εφαρμογή της κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής

Μάιος 1927: ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος (παρά τις αντιδράσεις της Εθνικής

Τράπεζας και κάτω από την πίεση των ξένων συμβούλων), η οποία άρχισε τη

λειτουργία ένα χρόνο αργότερα

Πέτυχε πολύ γρήγορα

σταθερές ισοτιμίες δραχμής με ξένα νομίσματα

την έκδοση χαρτονομίσματος με αποθέματα σε χρυσό και

συνάλλαγμα

τη μετατρεψιμότητα του νομίσματος σε χρυσό

Page 12: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

12

Η επιτυχία αυτή

οδήγησε τα δημόσια οικονομικά σε περίοδο ευφορίας

βελτίωσε την πιστοληπτική ικανότητα του κράτους

ενίσχυσε την εισροή συναλλάγματος και τις επενδύσεις

προκάλεσε μια ισχυρή δυναμική που επέτρεψε τις σημαντικές

θεσμικές, πολιτικές και οικονομικές πρωτοβουλίες της τελευταίας

κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου (1928- 1932).

Η περίοδος αυτή κράτησε μέχρι τις αρχές του 1932, οπότε και εκδηλώθηκαν στη

χώρα οι συνέπειες της μεγάλης οικονομικής κρίσης, που ξεκίνησε από τη Νέα

Υόρκη το 1929

9. Η κρίση του 1932

Η παγκόσμια οικονομική κρίση έφτασε στην Ελλάδα σε μια εποχή «ευημερίας»

Η εμπιστοσύνη των Ελλήνων σε ένα καλύτερο οικονομικά μέλλον

είχε αποκατασταθεί

Οι σκοτεινές εποχές της δεκαετίας του 1920 έδειχναν να

απομακρύνονται

Οι πληγές έκλειναν

Η φτώχεια περιοριζόταν

Το ελληνικό κράτος έδειχνε να σχεδιάζει το μέλλον με μεγαλύτερη

αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία

Οι προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να αποτρέψει την κρίση

εξάντλησαν τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα

άνοιξη 1932: η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να αποφύγει

την αναστολή της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος

την αναστολή της εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων

Page 13: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

13

Έτσι,

εγκαινιάστηκε μία περίοδος ισχυρού κρατικού παρεμβατισμού στα

οικονομικά ζητήματα, ιδιαίτερα στις εξωτερικές συναλλαγές, και μια

πολιτική προστατευτισμού με σκοπό την αυτάρκεια της χώρας

η Ελλάδα μπήκε στο χώρο της κλειστής οικονομίας, όπου οι

συναλλαγές καθορίζονταν περισσότερο από γραφειοκρατικές

διαδικασίες παρά από ελεύθερες οικονομικές συμφωνίες

Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος διακανονισμού

«κλήριγκ»:

οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονταν με βάση το μετατρέψιμο

συνάλλαγμα

γίνονταν με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα

προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίζουν την αξία

των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο

ειδικών λογαριασμών

Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα

ελλειμματικές, η μέθοδος κλήριγκ εκτός από τα αρνητικά είχε και θετικά στοιχεία

Οι πιο σημαντικές επιπτώσεις βρίσκονται στο πολιτικό πεδίο:

Τα ισχυρά συγκεντρωτικά κράτη που αναδείχθηκαν προκαλούσαν

την ανάδειξη και την κυριαρχία ολοκληρωτικών κινημάτων και

καθεστώτων σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη

Κατά τη δεκαετία του 1930, ολοένα και περισσότερα κράτη

αποκτούσαν δικτατορικά ή φασιστικά καθεστώτα

4 Αυγούστου 1936: ο Ιωάννης Μεταξάς, με την ανοχή του παλατιού, προχώρησε

στην κατάλυση του κοινοβουλευτικού καθεστώτος και στην επιβολή δικτατορίας.

Page 14: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

14

Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

1. Το αγροτικό ζήτημα

1. Πώς επηρέασε η βιομηχανική επανάσταση τον αγροτικό χώρο;

2. Γιατί το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας δεν γνώρισε στην Ελλάδα εντάσεις μέχρι την

ενσωμάτωση της Θεσσαλίας (1881); / Το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας ως το 1864.

3. α)Ποιοι παράγοντες επέτρεψαν τη δημιουργία τσιφλικιών στην Ελλάδα του 19ου αιώνα;

β) Ποιες ήταν οι συνέπειες της δημιουργίας των τσιφλικιών για την οικονομική και

κοινωνική ζωή του τόπου; / Τι είδους προβλήματα δημιούργησε η διεύρυνση του

ελληνικού κράτους (1864, 1881)

4. Οι εξελίξεις του 1907 και οι συνέπειές τους.

5. Να παρουσιάσετε τον τρόπο αντιμετώπισης εκ μέρους των ελληνικών κυβερνήσεων του

προβλήματος των τσιφλικιών της Θεσσαλίας.

6. Η αγροτική μεταρρύθμιση του 1917: στόχοι, υλοποίηση, αποτελέσματα.

7. α) Να εκθέσετε το περιεχόμενο της αγροτικής μεταρρύθμισης το 1917

β) Να προσδιορίσετε τις συνέπειες της αγροτικής μεταρρύθμισης στην οικονομική ζωή

της χώρας.

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

8. Ποιοι ήταν οι παράγοντες που εμπόδισαν την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην

Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα;

9. Ποιοι ήταν οι παράγοντες που ευνόησαν την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην

Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1913);

10. Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα τον 19ο αι.

11. Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα τον 20ο αι.

12. Γιατί η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης αποτέλεσε σταθμό για το ελληνικό εργατικό

κίνημα;

13. Ποια ήταν η εξέλιξη του εργατικού κινήματος κατά τη διάρκεια και μετά τον Α΄

Παγκόσμιο πόλεμο;

3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922

14. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο του όρου «Βενιζελισμός».

15. Ποιες κοινωνικές ομάδες υποστήριξαν την πολιτική του Βενιζέλου και για ποιους

λόγους; / Ποιους λόγους είχε η αστική τάξη να εμφανίζεται ως φορέας της “Μεγάλης

Ιδέας”;

Page 15: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

15

16. Πώς αντιμετωπίστηκε η αγροτική κρίση στις αρχές του 20ου αιώνα;

17. Να αναφέρετε τα αίτια της μετανάστευσης των Ελλήνων κατά το τέλος του 19ου και τις

αρχές του 20ου αιώνα.

18. Ποιες ήταν οι συνέπειες των Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) για την ελληνική

οικονομία;

4. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

19. Για ποιους λόγους η Ελλάδα στάθηκε αδύνατο να αναλάβει το κόστος της συμμετοχής

της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο;

20. Με ποιον τρόπο κάλυψε η Ελλάδα το κόστος της συμμετοχής της στον Α΄ Παγκόσμιο

πόλεμο; Τι γνωρίζετε για τον ιδιόμορφο δανεισμό της χώρας;

21. Ποιες επιπτώσεις είχε ο δανεισμός στα αμέσως επόμενα χρόνια; Ποιες ήταν οι

οικονομικές συνέπειες της ήττας του Βενιζέλου το Νοέμβριο του 1920;

22. Πώς αντιμετώπισαν οι ελληνικές κυβερνήσεις το οικονομικό αδιέξοδο που

δημιούργησαν οι δαπάνες του μικρασιατικού πολέμου;

5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936

23. Να περιγράψετε τον τρόπο με τον οποίο ο ερχομός των Μικρασιατών προσφύγων

μετέβαλε τα δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας.

24. α) Να παρουσιάσετε τις ενέργειες στις οποίες προέβη το ελληνικό κράτος για την

αντιμετώπιση του προβλήματος των προσφύγων. β) Να εκτιμήσετε την

αποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού στην αντιμετώπιση του προσφυγικού

προβλήματος.

6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1922-1940)

25. Ποια πλεονεκτήματα επέτρεψαν τη θετική πορεία της ελληνικής οικονομίας κατά την

περίοδο του μεσοπολέμου;

7. Οι μεγάλες επενδύσεις

26. Ποιες επενδύσεις έγιναν στην Ελλάδα μετά τον Μικρασιατικό Πόλεμο και ποια

προβλήματα αντιμετωπίστηκαν με αυτές;

27. Ποιες επενδύσεις έγιναν στην Αθήνα στους τομείς της υδροδότησης και της παραγωγής

ηλεκτρικού ρεύματος μετά τη μικρασιατική καταστροφή;

Page 16: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

16

8. Η Τράπεζα της Ελλάδος

28. Τράπεζα της Ελλάδος : α) Πότε και με ποιους στόχους ιδρύθηκε β) ποιος ο ρόλος της

στην εθνική οικονομία.

9. Η κρίση του 1932

29. Πότε έφτασε η παγκόσμια οικονομική κρίση στην Ελλάδα και σε ποια κατάσταση

βρισκόταν τότε η ελληνική οικονομία;

30. Πώς αντιμετώπισε η ελληνική κυβέρνηση την κρίση του 1932;

31. Πώς εκδηλώθηκε η κρίση του 1932 στην Ελλάδα και ποιες ήταν οι επιπτώσεις της στο

οικονομικό επίπεδο;

32. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο του όρου κλήριγκ.

33. Ποιες ήταν οι πολιτικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης;

34. Ποιες ήταν οι συνέπειες της κρίσης του 1932 στην εθνική οικονομία, το εξωτερικό

εμπόριο και το πολιτικό πεδίο;

Α΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Page 17: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

17

Αγροτική μεταρρύθμιση:

Ήταν η κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών και η κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές μονάδες, οικογενειακού χαρακτήρα, που ανταποκρίνονταν καλύτερα στις νέες παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες. Ξεκίνησε στην Ελλάδα στις αρχές του 20ου αιώνα και το αποφασιστικό βήμα για την ολοκλήρωσή της έγινε το 1917 από την κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη.

Φεντερασιόν: Ήταν μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοικτή σε νέες ιδέες εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα το 1912.

ΓΣΕΕ:

Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας ιδρύθηκε προς το τέλος του Α' Παγκοσμίου πολέμου και συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία. Η ίδρυσή της ήταν αποτέλεσμα της ταχύτατης ωρίμανσης του εργατικού και σοσιαλιστικού κινήματος ως συνέπειας των πιέσεων που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, της εμπλοκής της σε διεθνείς υποθέσεις και του αντίκτυπου της ρωσικής επανάστασης.

Βενιζελισμός: Στην περίοδο 1910-1922 κατά την οποία η Ελλάδα βρισκόταν σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα, εμφανίστηκε μια νέα πολιτική αντίληψη, που εκφράστηκε με τον Ελ. Βενιζέλο και ονομάστηκε «βενιζελισμός». Στον οικονομικό τομέα φαίνεται ότι ο βενιζελισμός θεωρούσε το ελληνικό κράτος ως μοχλό έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού. Το ελληνικό κράτος δηλαδή έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού και, με ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση, να διεκδικήσει την θέση του στον τότε σύγχρονο κόσμο. Αυτό προϋπέθετε όχι μόνο θεσμικό εκσυγχρονισμό, που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο, αλλά και γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους.

Διχοτόμηση του χαρτονομίσματος:

Το Μάρτιο του 1922 τα δημοσιονομικά δεδομένα της Ελλάδας έφθασαν σε πλήρες αδιέξοδο, το οποίο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο. Λίγους μήνες πριν την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η κυβέρνηση προέβη σε ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Φυσικά, ο

Page 18: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

18

νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει τη μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειες της.

ΟΥΛΕΝ: Οι ραγδαίες αλλαγές, τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του Μικρασιατικού πολέμου, ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας. Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας, ξεπέρασε, με την έλευση των προσφύγων το 1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογούμενο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. Τη λύση του ζητήματος ανέλαβε το 1925 η αμερικάνικη εταιρεία ΟΥΛΕΝ, με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα.

ΠΑΟΥΕΡ: Οι ραγδαίες αλλαγές, τις οποίες προκάλεσαν στη χώρα οι συνέπειες του Μικρασιατικού πολέμου, ανέδειξαν την ανάγκη για σημαντικές επενδύσεις στις υποδομές της χώρας. Η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ, την ίδια περίπου εποχή με την ΟΥΛΕΝ (1925), ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία.

Κλήρινγκ: Στο εξωτερικό εμπόριο της Ελλάδας, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 1932, κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού "κλήριγκ". Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν, δηλαδή, με βάση το μετατρέψιμο συνάλλαγμα αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειμματικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.

Α΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Page 19: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

19

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

Ως τον 19ο αι. κυριαρχεί ο αγροτικός χώρος στο σύγχρονο κόσμο

1821 - 1828 ο επαναστατικός αγώνας δημιουργεί πλήθος αγροτών με μικτές και μεσαίες ιδιοκτησίες

1864 ενσωμάτωση Επτανήσων

1881 ενσωμάτωση Θεσσαλίας, Άρτας

1896 (Λαύριο) πρώτες καθαρά εργατικές εξεγέρσεις

Τέλος 19ου αι. συναντάμε στην Ελλάδα σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις

1907 ψήφιση νόμων που επιτρέπουν απαλλοτρίωση μεγάλων ιδιοκτησιών

1910 Συγκρούσεις στο χωριό Κιλελέρ

εμφανής πρόοδος της οικονομίας σχετιζόμενη με τη μετανάστευση

1910 - 1922 η Ελλάδα βρίσκεται σε συνεχή πολεμική ετοιμότητα

1911 τα έσοδα του προϋπολογισμού ήταν 240 εκ. τα έξοδα 181 εκ παρά τις στρατιωτικές δαπάνες.

1913 Τέλος Βαλκανικών Πολέμων

1914 στην Ήπειρο υπήρχαν 166.000 Έλληνες και 38.000 μουσουλμάνοι κυρίως αλβανικής καταγωγής.

Καλοκαίρι 1914: ξεσπά ο Α΄ Π. Π.

1915 άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση, Διχασμός

1917 ενοποίηση της χώρας υπό το Βενιζέλο με επέμβαση των Συμμάχων

η κυβέρνηση Βενιζέλου αποφασίζει ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης

1918 κ.εξ. ο κρατικός ισολογισμός κλείνει με παθητικό

1919 – 1939 Μεσοπόλεμος

1920 Νοέμβριος: ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές, αναλαμβάνουν τα φιλοβασιλικά κόμματα

1922 Μάρτιος: τα δημοσιονομικά δεδομένα σε πλήρες αδιέξοδο, διχοτόμηση χαρτονομίσματος, το κράτος αποκτά 1.200 εκ δρχ

Μικρασιατική καταστροφή

1923-1924 θάνατοι από λιμούς κάνουν αναγκαίες τις παρεμβάσεις του κράτους

1925 η αμερικανική ΟΥΛΕΝ κατασκευάζει την τεχνητή λίμνη και το φράγμα στο Μαραθώνα

Page 20: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

20

1926 επανάληψη διχοτόμησης της δραχμής

1927 αίτημα Ελλάδας στην ΚΤΕ για πρόσθετο δάνειο

ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος

1928 Έναρξη της λειτουργίας της Τράπεζας της Ελλάδος

1928 – 1932 τελευταία διακυβέρνηση Βενιζέλου με σημαντικές πρωτοβουλίες πολιτικές, οικονομικές και θεσμικές.

1929 ξεσπά στη Ν. Υόρκη η οικονομική κρίση

1932 Αρχές: εκδηλώνονται οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα

Άνοιξη: η κυβέρνηση αναστέλλει τη μετατρεψιμότητα της δραχμής και την εξυπηρέτηση των εξωτερικών δανείων

1936 επιβολή δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄: Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

Page 21: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

21

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844- 1880)

1. Το σύνταγμα του 1844

Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 έδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση

των πολιτικών κομμάτων

οι πολιτικές και ιδεολογικές αντιλήψεις των κομμάτων εκφράστηκαν με

μεγαλύτερη σαφήνεια

τα κόμματα άρχισαν να παίζουν ενεργότερο ρόλο στην πολιτική ζωή της

χώρας

κατά τη διάρκεια των συζητήσεων πάντως, και τα τρία κόμματα

για το σύνταγμα έγιναν σαφέστερες τάχθηκαν υπέρ του συντάγματος

οι μεταξύ τους διαφορές

Το ζητούμενο κατά τη διαδικασία διαμόρφωσης του συντάγματος ήταν ο

περιορισμός των εξουσιών του βασιλιά

Οι ηγέτες των τριών κομμάτων

διηύθυναν τις εργασίες της εθνοσυνέλευσης κατά το 1843-1844

απέφυγαν τις ακραίες θέσεις

επιβλήθηκαν στις ριζοσπαστικές ομάδες των κομμάτων τους

πήραν από κοινού αποφάσεις για τις συνταγματικές ρυθμίσεις

Οι κομματικές παρατάξεις συμφώνησαν στην ανάγκη να κατοχυρωθούν

συνταγματικά ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα, ώστε να προστατευθούν από τις

αυθαιρεσίες της κρατικής εξουσίας

ισότητα απέναντι στο νόμο

απαγόρευση της δουλείας

απαραβίαστο του οικογενειακού ασύλου

ελευθερία γνώμης

ελευθερία τύπου

Page 22: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

22

προστασία της ιδιοκτησίας

δωρεάν εκπαίδευση

ΟΜΩΣ: δεν κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και

συνεταιρίζεσθαι

αυτό μπορούσε να φέρει εμπόδια στη συγκρότηση κομματικών

μηχανισμών

Στο σύνταγμα καθορίστηκαν και οι βασιλικές εξουσίες. Μεταξύ των

σπουδαιότερων ήταν

η συμμετοχή του βασιλιά στην άσκηση της νομοθετικής

εξουσίας

η αρχηγία του κράτους

η αρχηγία του στρατού

ΟΜΩΣ: καμία πράξη του δεν είχε ισχύ χωρίς την

προσυπογραφή του αρμόδιου υπουργού

α) κατοχυρωνόταν με ελάχιστους περιορισμούς το δικαίωμα της καθολικής

ψηφοφορίας για τους άνδρες, ρύθμιση που αποτελούσε παγκόσμια

πρωτοπορία

β) οριζόταν η εκλογική διαδικασία, σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς

μπορούσαν να δώσουν θετική ψήφο σε όσους υποψηφίους ήθελαν,

συμπληρώνοντας ψηφοδέλτια ακόμα και διαφορετικών συνδυασμών

γ) προβλέπονταν η ύπαρξη βουλής και γερουσίας. Οι γερουσιαστές θα

διορίζονταν από το βασιλιά και θα διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια

ΟΜΩΣ: συνταγματική πρόβλεψη για τα κόμματα δεν υπήρξε

ο κανονισμός της βουλής προέβλεπε ότι η σύνθεση των

κοινοβουλευτικών επιτροπών θα γινόταν με κλήρωση

αυτό αναγκαστικά οδηγούσε τις παρατάξεις σε

διαβουλεύσεις ή και σε συναίνεση

Page 23: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

23

Το δικαίωμα της καθολικής ψηφοφορίας δημιούργησε νέους όρους για την

πολιτική και κομματική δράση

ανοίχτηκε ευρύ πεδίο για τη συμμετοχή κομμάτων και πολιτών

στο δημόσιο βίο

διευκολύνθηκε η διεκδίκηση συμφερόντων

ΙΣΩΣ: οι φιλελεύθερες πολιτικές διαδικασίες

να ήταν προϊόν μιας μικρής πολιτικής ηγετικής ομάδας,

να μην ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της ελληνικής

κοινωνίας

να αναπτύχθηκαν κατά μίμηση δυτικών προτύπων

ΟΜΩΣ: ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα ρίζωσε και ακολούθησε

δικούς του δρόμους για να ανταποκριθεί στις ανάγκες, τα προβλήματα και τα

αιτήματα της ελληνικής κοινωνίας.

Τα κόμματα αποτελούσαν αναγκαιότητα της εποχής και ανταποκρίνονταν στις

ανάγκες των ανθρώπων που τα συγκρότησαν. Πάντως, δεν μπορούν να

χαρακτηριστούν με σημερινούς όρους (αριστερά-δεξιά, προοδευτικά-

συντηρητικά)

2. Η παρακμή των “ξενικών” κομμάτων κατά την περίοδο της

συνταγματικής μοναρχίας

Τα πολιτικά κόμματα μέσα στο νέο συνταγματικό καθεστώς

έδειξαν συμπτώματα στασιμότητας

δεν ανταποκρίθηκαν στις νέες ανάγκες

τελικά οδηγήθηκαν στην παρακμή

Page 24: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

24

Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων (1844-1864) ουσιαστικά

ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος. Τα οποία είχαν σχέση

με την ορθόδοξη εκκλησία

τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν

λυθεί

όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο

δόγμα

το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης, αφού δεν είχε θέσεις για πιο

επίκαιρα θέματα

ο Κωλέττης ως αρχηγός του γαλλικού κόμματος

επεδίωκε μια κυβερνητική πολιτική που θα ενίσχυε το ρόλο του

βασιλιά, υπονομεύοντας έτσι τον κοινοβουλευτισμό

δε δίσταζε να χρησιμοποιεί βία και νοθεία για να τρομοκρατήσει

τους εκλογείς, ώστε να ψηφίζουν υπέρ του κόμματός του

το 1846/1847 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία της

κυβέρνησής του, δεν παρουσιαζόταν όμως σχεδόν καθόλου στο

κοινοβούλιο

έτσι καθιστούσε αδύνατο τον έλεγχο της

εκτελεστικής εξουσίας

επέβαλε ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας

Μετά το θάνατο του Κωλέττη (1847),το γαλλικό κόμμα πέρασε σε φάση

παρακμής, καθώς επικράτησε διαμάχη για τη διαδοχή

Η τακτική του Όθωνα να προσπαθεί να ενισχύσει τους κυβερνητικούς

υποψηφίους στις εκλογές οδήγησε τα κόμματα της αντιπολίτευσης σε διαρκή

σύγκρουση με την αυλή σε μια περίοδο που οι διαφωνίες τους είχαν απαλυνθεί.

Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου

Page 25: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

25

το αγγλικό και γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους,

μετά τη βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην

Ελλάδα με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας

είχε προηγηθεί και η υπόθεση Πατσίφικο, η οποία είχε δυσχεράνει τις

σχέσεις των χωρών

το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη

η ήττα όμως της Ρωσίας συνέβαλε στην αποδυνάμωση του κόμματος, το

οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή

3. Η «νέα γενιά»

Η παρακμή των ξενικών κομμάτων συμπίπτει με την ανάδειξη μιας νέας γενιάς

ανθρώπων με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και καταβολές

οι ηγετικές προσωπικότητες των για την επόμενη γενιά, η

ξενικών κομμάτων είχαν βιώσει την Επανάσταση ανήκε στην

Επανάσταση και η νοοτροπία τους, ιστορία. Η γενιά αυτή βίωνε

τα ιδανικά τους, οι απόψεις τους, ραγδαίες αλλαγές

είχαν διαμορφωθεί στην προεπαναστατική

περίοδο λόγω

των συχνών πολιτικών

μεταβολών

της οικονομικής και

τεχνικής ανάπτυξης

Η οικονομική και κοινωνική μεταβολή είχαν ως συνέπεια τη μεταβολή της

αντίληψης για τη ζωή

αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός, ο οποίος βρισκόταν πιο

κοντά στα κέντρα λήψης αποφάσεων και είχε μεγαλύτερη

δυνατότητα ενημέρωσης για τις εξελίξεις

Page 26: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

26

μειώθηκε το ποσοστό των αναλφάβητων στον ανδρικό

πληθυσμό

η διάδοση της παιδείας αύξησε τις κοινωνικές εντάσεις

οι απαιτήσεις των ανθρώπων αυξήθηκαν

ακόμα και οι ημιμαθείς άρχισαν να επικρίνουν τις

δυσλειτουργίες του κράτους και την καθυστέρηση σε

σχέση με τις χώρες της Δύσης

εντάθηκε η επιθυμία για συμμετοχή στα πολιτικά

πράγματα

η νέα γενιά δεν είχε τις εμπειρίες της προηγούμενης

αποστασιοποιήθηκε από τις αντιπαραθέσεις που

κυριαρχούσαν στην προηγούμενη γενιά και από τα

κόμματα που τις εξέφραζαν

ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους

φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε

να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζε η Αυλή και ο ίδιος ο

βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο

Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850

έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του

πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του

πολιτικού συστήματος

συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο

λόγο αιτήματα

ελεύθερες εκλογές

φορολογική μεταρρύθμιση, με στόχο την ελάφρυνση των

αγροτών

Page 27: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

27

κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής

ίδρυση αγροτικών τραπεζών

απλούστερη διοίκηση

τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση

ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος

Φεβρουάριος 1862: η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την

απομάκρυνση του βασιλιά. Σε αυτήν συμμετείχαν κατά κύριο λόγο

αξιωματικοί

άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου που δεν ήθελαν να

εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής

παραγωγής και ένιωθαν κοινωνικά αδικημένοι

πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία

απαιτούσαν ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα

12 Οκτωβρίου 1862: ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα

4. Η εθνοσυνέλευση του 1862-1864

Νοέμβριος 1862: εκλογές αντιπροσώπων για την εθνοσυνέλευση, η οποία θα

ψήφιζε νέο σύνταγμα

η πλειονότητα των αντιπροσώπων που τα "ξενικά" κόμματα

εκλέχθηκαν προερχόταν από τοπικά είχαν χρεοκοπήσει

ψηφοδέλτια, χωρίς κομματικές παρεμβάσεις

Στην εθνοσυνέλευση συγκροτήθηκαν οι πυρήνες των δύο μεγάλων παρατάξεων

πεδινοί ορεινοί

Page 28: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

28

οι Πεδινοί είχαν ως ηγέτη το Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους

κοινοβουλευτικούς θεσμούς

με παρεμβάσεις στο στρατό επεδίωκε τη δημιουργία σώματος

“πραιτωριανών” για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην

εξουσία

εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και

θεσμοί

έβρισκε οπαδούς ανάμεσα

σε εκείνους που είχαν διοριστεί στο στρατό ή το

δημόσιο παράνομα και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση

τους σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών

κοινοβουλευτικής νομιμότητας,

σε άνεργους πτυχιούχους

στους μικροκαλλιεργητές

οι Ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες (υπό τον Δ. Γρίβα και τον Κ.

Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των πεδινών. Βρήκαν

υποστηρικτές μεταξύ:

των μικροκαλλιεργητών,

των κτηνοτρόφων,

των εμπόρων,

των πλοιοκτητών

Μικρότερη απήχηση είχαν άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί

το «Εθνικόν Κομιτάτον», υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη

υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού

τον εκσυγχρονισμό της χώρας

την οικονομική ανάπτυξη

μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό

πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία

Page 29: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

29

οι «Εκλεκτικοί»: ετερόκλητη παράταξη εξεχόντων πολιτικών, λογίων και

αξιωματικών, με μετριοπαθείς θέσεις

προσπαθούσαν να μεσολαβούν μεταξύ των άλλων παρατάξεων

και να υποστηρίζουν σταθερές κυβερνήσεις

Εθνοσυνέλευση 1862/64:

ψηφίστηκε σύνταγμα

ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία (αντί της

συνταγματικής μοναρχίας)

κατοχυρώθηκε η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

η άμεση, μυστική και καθολική (για τους άνδρες) ψήφος με

σφαιρίδια

η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης

η ελευθερία του «συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι», η οποία

άνοιγε το δρόμο για ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων

θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της

βούλησης της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα

ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί

κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική

πλειοψηφία (παρά την αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α΄)

ΟΜΩΣ: δεν ορίστηκε με σαφήνεια ότι ο βασιλιάς όφειλε να δώσει την εντολή

σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του κόμματος που είχε την

εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής

ο Γεώργιος εκμεταλλεύτηκε αυτήν την ασάφεια για να διορίζει κυβερνήσεις

της αρεσκείας του, μέχρι την ψήφιση της «αρχής της δεδηλωμένης» (1875)

η ιδέα ανήκε στον νέο, τότε, πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη

Page 30: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

30

υποστήριξε ότι η μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η

συγκρότηση δύο κομμάτων εξουσίας, κατά τα πρότυπα της Αγγλίας

για να καταστεί κάτι τέτοιο δυνατό, έπρεπε ο βασιλιάς να

αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο

οποίος είχε σαφώς τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της

πλειοψηφίας των βουλευτών. Κάτι τέτοιο:

θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας τη

δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση

θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα κόμματα

θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις

πλειοψηφίας

ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του

επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την

άποψη του Τρικούπη

Page 31: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

31

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844- 1880)

1. Το σύνταγμα του 1844

1. Πώς επηρέασε τη φυσιογνωμία των κομμάτων η επανάσταση της 3ης

Σεπτεμβρίου 1843; Ποια η θέση τους στο θέμα του συντάγματος;

2. Ποια θεμελιώδη δικαιώματα κατοχυρώθηκαν με το σύνταγμα του 1844;

3. Ποιες βασικές συνταγματικές διατάξεις ψηφίστηκαν από την Εθνοσυνέλευση;

4. Να αναλύσετε τη σημασία της καθιέρωσης ως συνταγματικής αρχής του

δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας για τους άνδρες στην πολιτική ζωή της

Ελλάδας.

5. Ποιες ήταν οι πολιτικές συνέπειες της ψήφισης του συντάγματος 1844;

2. Η παρακμή των “ξενικών” κομμάτων κατά την περίοδο της συνταγματικής

μοναρχίας

6. Ποια η πορεία του ρωσικού κόμματος την περίοδο 1844 -1864;

7. Ποια η πορεία του γαλλικού κόμματος μέχρι και μετά το 1847;

8. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην

παρακμή του αγγλικού κόμματος.

9. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην

παρακμή του γαλλικού κόμματος.

10. Να προσδιορίσετε τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες που συνέβαλαν στην

παρακμή του ρωσικού κόμματος.

11. Ποια η σχέση των κομμάτων της αντιπολίτευσης με την αυλή;

12. Πώς επηρέασε τα κόμματα ο Κριμαϊκός πόλεμος;

3. Η «νέα γενιά»

13. Μέσα σε ποιες συνθήκες διαμορφώθηκε η "νέα γενιά" ;

14. Να περιγράψετε το πολιτικό κλίμα που προετοίμασε την επανάσταση του 1862.

15. Ποιες οι εξελίξεις κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1850;

Page 32: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

32

16. Η επανάσταση του 1862: κύριο αίτημα, υποστηρικτές, κατάληξη.

4. Η εθνοσυνέλευση του 1862-1864

17. Οι εκλογές του 1862

18. Ποιοι οι στόχοι των Πεδινών και των Ορεινών και από ποιες κατηγορίες του

πληθυσμού αντλούσαν τους οπαδούς τους;

19. Τι γνωρίζετε για το Εθνικόν Κομιτάτον και τους Εκλεκτικούς;

20. Ποιες βασικές αρχές κατοχυρώθηκαν με το σύνταγμα του 1864;

21. Πώς εκμεταλλεύτηκε ο Γεώργιος ο Α΄ την ασάφεια του νέου συντάγματος;

22. Η αρχή της δεδηλωμένης

Page 33: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

33

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

1. Η εδραίωση του δικομματισμού

1875-1880: μεταβατική περίοδος

Στις εκλογές του 1875 και του 1879 κανένα κόμμα δεν κέρδισε την

κοινοβουλευτική πλειοψηφία

1884: τα δύο μεγάλα κόμματα, του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη, έλεγχαν το

92,2% των εδρών στο Κοινοβούλιο.

Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός εδραιώθηκαν

1875: το τρικουπικό κόμμα παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα

εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου.

Προέβλεπε:

Συγκρότηση κράτους δικαίου

Εξορθολογισμό της διοίκησης κυρίως με τον καθορισμό των προσόντων

των δημοσίων υπαλλήλων ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία

Ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως ενίσχυση της γεωργίας

Βελτίωση της άμυνας και της υποδομής, κατά κύριο λόγο, του

συγκοινωνιακού δικτύου της χώρας

Για την υλοποίηση του προγράμματος ακολούθησε δύο δρόμους

1. Οργανωτικές μεταβολές και βελτίωση των οικονομικών του κράτους

με την αύξηση των φόρων και τη σύναψη δανείων

2. Παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις

Αποτέλεσμα:

Εξάντληση των φορολογουμένων

Υπερβολική επιβάρυνση του προϋπολογισμού

Page 34: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

34

1893: Το κράτος κήρυξε πτώχευση

Μέχρι τη δεκαετία του 1870 το κράτος αποτελούσε τον κύριο εργοδότη

Εξασφάλιζε θέσεις εργασίας στο δημόσιο και δυνατότητα κοινωνικής

ανέλιξης

Στους ανώτατους λειτουργούς του προσέφερε εισόδημα που σχεδόν

ξεπερνούσε το εισόδημα όλων των άλλων μελών της κοινωνίας

Μεγάλος αριθμός ανθρώπων απευθύνονταν στο κράτος για την κατοχή μιας

θέσης στο δημόσιο

Με τις νέες συνθήκες όμως που προέκυψαν από τον εκχρηματισμό της

οικονομίας, δημιουργήθηκαν κοινωνικά στρώματα που δεν ζητούσαν διορισμό

αλλά τη λήψη μέτρων που θα ευνοούσαν την προώθηση των συμφερόντων

τους

Φορέας των αιτημάτων αυτών ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης

Οι αντίθετοι με την πολιτική του Τρικούπη βουλευτές συσπειρώθηκαν γύρω από

τον Θ. Δηλιγιάννη

Λειτούργησε ως αντίποδας του Τρικούπη

Δεν αποδεχόταν το χωρισμό των εξουσιών

Στόχευε στη συγκέντρωση και τον έλεγχό τους από το κόμμα

Ο Τρικούπης και το κόμμα του

Θεωρούσαν το κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης

Επιδίωκαν τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος

Στα εδάφη της Θεσσαλίας υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες

Ο Δηλιγιάννης και το κόμμα του

Προέβαλλαν το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης με τη μείωση των

φόρων και την παροχή ευκαιριών στους προστατευόμενούς του για

κατάληψη δημοσίων θέσεων

Στη Θεσσαλία προσπάθησαν, χωρίς τελικά να το κατορθώσουν, να

Page 35: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

35

χορηγήσουν γη στους αγρότες και έλαβαν κάποια μέτρα για τη

βελτίωση της θέσης τους

Επέκριναν το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και

υποστήριζαν ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης

Απεχθάνονταν το τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο και

υποστήριζαν μια αργή οικονομική ανάπτυξη που θα βασιζόταν σε

παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες

2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου

αιώνα

Δεκαετία του 1880: τα κόμματα ήταν πιο συγκροτημένα απ' ό,τι στο

παρελθόν

δεν είναι βέβαιο ότι μετά το θάνατο του ηγέτη τους αναγκαστικά διαλύονταν

στοιχεία που τους επέτρεπαν να επιβιώσουν ήταν η θέση που είχαν στην

πολιτική ζωή της χώρας και η τακτική που ακολουθούσαν.

Η βάση των κομμάτων εξακολουθούσε να μην έχει τυπική οργάνωση

σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση των οπαδών έπαιζαν η

οικογενειοκρατία, οι πελατειακές σχέσεις και η εξαγορά

ψήφων

η επιλογή των εκλογέων, όσον αφορά τα δύο μεγάλα κόμματα,

βασιζόταν κατά κύριο λόγο

1. στην κρίση τους για την πολιτική των

κομμάτων

2. στις επιδράσεις που αυτά ασκούσαν κατά

περιοχές

3. στα συμφέροντα κάθε κοινωνικής ομάδας

Για την επιλογή των υποψήφιων βουλευτών έπαιζε ρόλο το αν είχαν ένα δικό

τους τοπικό κύκλο οπαδών, ο οποίος επηρεαζόταν από πελατειακές σχέσεις και

Page 36: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

36

εξυπηρετήσεις

Το εκλογικό σύστημα → δεν επέβαλλε να ψηφίζει κανείς μόνο ένα κόμμα, αλλά

έδινε τη δυνατότητα να ψηφίζονται όλοι οι υποψήφιοι θετικά ή αρνητικά

μετά το 1882 παρουσιάζεται το φαινόμενο, οι εκλογείς να

ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια και να περιορίζεται η συνήθεια να

ψηφίζονται θετικά και πολιτικοί άλλων κομμάτων

τη δεκαετία του 1890 οι εκλογείς συνήθιζαν να ψηφίζουν

πολιτικούς με επιρροή, μόνο εφόσον είχαν δηλώσει με σαφήνεια την

κομματική τους τοποθέτηση. Ακόμα και η εκλογή ανεξάρτητων τοπικών

προσωπικοτήτων άρχισε να περιορίζεται

παρουσιάζεται το φαινόμενο να περιλαμβάνονται σε κομματικά

ψηφοδέλτια ανεξάρτητοι υποψήφιοι

ο ρόλος δηλαδή των κομμάτων ενισχύθηκε

Oι υποψήφιοι βουλευτές προέρχονταν σχεδόν αποκλειστικά από τα μεσαία και τα

ανώτερα κοινωνικά στρώματα

Tα κομματικά μέλη προέρχονταν και από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα

Η οργάνωση των κομμάτων ήταν εμφανής μόνο στο επίπεδο της ηγεσίας.

Τη σημαντικότερη θέση μετά τον αρχηγό είχε η κοινοβουλευτική ομάδα

οι βουλευτές είχαν σημαντική θέση, διότι μπορούσαν να ασκήσουν

μεγάλη πίεση στην κομματική ηγεσία, εξαιτίας της αναγκαιότητας της

παρουσίας τους, ώστε να έχει η βουλή απαρτία και να παίρνει αποφάσεις

έτσι η κεντρική οργάνωση του κόμματος δεν είχε τη δυνατότητα να

αρνηθεί στους βουλευτές την εκπλήρωση επιθυμιών

Οι κυβερνήσεις πλέον δε χρησιμοποιούσαν συστηματικά μεθόδους

εξαναγκασμού για να πείσουν τους εκλογείς

Αυτόν τον κανόνα παραβίαζαν δημόσιοι υπάλληλοι ή φανατικοί οπαδοί στα

Page 37: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

37

χωριά

Σπάνια ακούγονταν κατηγορίες για εξαγορά ψήφων.

Πάντως η πατρωνία, και η συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού

μηχανισμού, αποτελούσαν συχνό φαινόμενο

Στο τελευταίο τέταρτο του αιώνα δεν προέκυψαν στην Ελλάδα ταξικά

κόμματα

πολλές κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν μέσω των

πελατειακών σχέσεων και της κοινωνικής κινητικότητας

τα δύο μεγάλα κόμματα δεν προσπάθησαν να δώσουν ένα τοπικό ή

κοινωνικό- ταξικό στίγμα

παρατηρείται σχετική αυτονομία της πολιτικής ελίτ από την

κοινωνία

όλα τα κόμματα όμως απευθύνονταν ιδιαίτερα στους αγρότες, που

αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού

3. Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί (1893-1909)

Το όραμα του Χαρίλαου Τρικούπη για ένα σύγχρονο κράτος, οικονομικά

ανεπτυγμένο και ισχυρό στη διεθνή σκηνή, δεν πραγματοποιήθηκε, αφού το

κράτος οδηγήθηκε σε πτώχευση

Αποτέλεσμα: αστοί και διανοούμενοι:

απογοητεύονταν από τη γενικότερη κατάσταση και

αναποτελεσματικότητα του κράτους, το οποίο χαρακτηριζόταν από

μία βραδυκίνητη γραφειοκρατία

δεν έβλεπαν την επιθυμητή οικονομική ανάπτυξη

διαπίστωναν ότι μεγάλωνε η απόσταση από τα ευρωπαϊκά κράτη

ανάλογη δυσαρέσκεια και σε μεγάλο μέρος των μικροκαλλιεργητών

οι αξιωματικοί του στρατού ήταν επίσης δυσαρεστημένοι

εκτιμούσαν ότι λόγω οικονομικής αδυναμίας, ο στρατός θα ήταν

Page 38: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

38

αναποτελεσματικός σε περίπτωση πολέμου

Όλα αυτά οδήγησαν σε κρίση εμπιστοσύνης προς τα κόμματα

οι άνθρωποι πίστευαν ότι τα κόμματα και οι θεσμοί δεν ήταν ικανά να

υλοποιήσουν τις επιθυμίες τους

1893-1897: τα δύο μεγάλα κόμματα προσπάθησαν να υλοποιήσουν το

πολιτικό τους πρόγραμμα, χωρίς όμως επιτυχία

το δηλιγιαννικό κόμμα δεν μπόρεσε, ελλείψει

χρημάτων, να τηρήσει την υπόσχεση του για

λιγότερους φόρους

το τρικουπικό κόμμα δεν μπόρεσε να συνεχίσει το

εκσυγχρονιστικό του πρόγραμμα

δημιουργήθηκε η εντύπωση ενός γενικού αδιεξόδου

1897 (ελληνοτουρκικός πόλεμος): ολοκληρωτική ήττα της Ελλάδας

επέτεινε το πολιτικό αδιέξοδο έδωσε στο Γεώργιο την ευκαιρία να

επιβληθεί στο κοινοβούλιο και να

ασκεί προσωπική πολιτική

Όσες μεταρρυθμίσεις έγιναν ως το 1909 ήταν διοικητικού χαρακτήρα

(π.χ. αποκέντρωση)

το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο έως το 1909 ήταν η κοινοβουλευτική ομάδα

των Ιαπώνων, υπό τον Δ. Γούναρη (1906). Επίκεντρο της κριτικής του ήταν

η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της

κοινωνίας. Η ομάδα διαλύθηκε το 1908

1909: τομή στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Στις 15 Αυγούστου 1909

εκδηλώθηκε κίνημα στο Γουδί από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική

ένωση στρατιωτικών. Τα αιτήματα τους αφορούσαν μεταρρυθμίσεις

στο στρατό

Page 39: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

39

τη διοίκηση

τη δικαιοσύνη

την εκπαίδευση

τη δημοσιονομική πολιτική

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία αλλά προώθησε τα

αιτήματά του μέσω της βουλής

14 Σεπτεμβρίου: μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων

της πρωτεύουσας. Οι διαδηλωτές

υποστήριξαν το διάβημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου

υπέβαλαν ψήφισμα στο παλάτι με το οποίο ζητούσαν την επίλυση σειράς

οικονομικών αιτημάτων

Αποτέλεσμα: η βουλή ψήφισε μεγάλο αριθμό νόμων που επέφεραν ριζικές

αλλαγές

Φεβρουάριος 1910: η Βουλή αποφάσισε την αναθεώρηση ορισμένων

άρθρων του συντάγματος. Έτσι προκηρύχθηκαν εκλογές, από τις οποίες

προήλθε αναθεωρητική βουλή

15 Μαρτίου 1910: ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε, έχοντας επιτύχει τις

επιδιώξεις του

Page 40: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

40

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

1 . Η εδραίωση του δικομματισμού

1. Οι εξελίξεις κατά την περίοδο 1875 – 1884

2. Τι προέβλεπε το πρόγραμμα του τρικουπικού κόμματος το 1875;

3. Ποιοι δρόμοι ακολουθήθηκαν για την υλοποίηση του προγράμματος και ποιο το

αποτέλεσμα;

4. Ποιος ο ρόλος του κράτους στον εργασιακό τομέα μέχρι τη δεκαετία του 1870;

Ποιες αλλαγές επήλθαν αργότερα;

5. Ποιες οι βασικές διαφορές του δηλιγιαννικού κόμματος με το τρικουπικό;

2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα

6. Η συγκρότηση των κομμάτων σε σχέση με το παρελθόν

7. Ποια ήταν η οργάνωση της βάσης των κομμάτων; Ποιοι παράγοντες επηρέαζαν

την επιλογή των υποψήφιων βουλευτών;

8. Τι δυνατότητες παρείχε το νέο εκλογικό σύστημα; Ποιες οι εξελίξεις από το 1882

και μετά;

9. Ποια η κοινωνική προέλευση των βουλευτών και των κομματικών μελών;

10. Ποια η θέση των κοινοβουλευτικών ομάδων στα κόμματα;

11. Μέθοδοι εξαναγκασμού και πατρωνία./ Ποιες μεθόδους προσέλκυσης

ψηφοφόρων χρησιμοποιούσαν οι κυβερνήσεις;

12. Για ποιους λόγους δεν δημιουργήθηκαν ταξικά κόμματα στην Ελλάδα;

3. Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί

13. Τι προβλήματα δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του

Τρικούπη;

14. Πώς πολιτεύθηκαν τα δύο μεγάλα κόμματα την περίοδο 1893-1909;

15. Η κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων

16. Το στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί και οι συνέπειές του

Page 41: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

41

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΧΑΣΜΟΣ

1. Το κόμμα των Φιλελευθέρων

Φορείς των νέων ιδεών μέχρι τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 υπήρξαν

ανεξάρτητοι υποψήφιοι, είτε κατά μόνας είτε μαζί με άλλους, σε ανεξάρτητα

ψηφοδέλτια

με το γενικό σύνθημα της «ανόρθωσης» διεκδικούσαν (ανάλογα με την

περιοχή στην οποία ήταν υποψήφιοι και τον πληθυσμό που απευθύνονταν):

την υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών όπως εκφράστηκαν

στα συλλαλητήρια του 1909

ή την επίλυση του αγροτικού ζητήματος με την παροχή γης στους

αγρότες

Εμφανίζεται για πρώτη φορά η σοσιαλδημοκρατική «Κοινωνιολογική Εταιρεία»

Αποτελέσματα εκλογών 8ης Αυγούστου 1910:

τα παλαιά κόμματα

Συμμετείχαν στις εκλογές ως συνασπισμός

Κέρδισαν τις περισσότερες έδρες στη βουλή (211 από τις 362)

29 έδρες κέρδισαν ανεξάρτητοι που ανήκαν στον πολιτικό χώρο των παλαιών

κομμάτων

122 έδρες κέρδισαν ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές

Οι εκσυγχρονιστές συσπειρώθηκαν γύρω από τον Κρητικό πολιτικό Ελευθέριο

Βενιζέλο, ο οποίος εξελέγη χωρίς να συμμετέχει στην πολιτική αναμέτρηση

5 Σεπτεμβρίου 1910: πρώτη δημόσια εμφάνιση του Βενιζέλου ως ελλαδίτη

πολιτικού, σε ομιλία στην πλατεία Συντάγματος, όπου έκανε προγραμματικές

δηλώσεις και υποστήριξε μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις.

Στόχοι του προγράμματός του

Εκσυγχρονισμός του πολιτικού συστήματος

Εξισορρόπηση συμφερόντων των κοινωνικών στρωμάτων

Page 42: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

42

Βασικές θέσεις του προγράμματός του ήταν:

Η κοινωνική γαλήνη

Η ελάφρυνση των κατώτερων στρωμάτων

Ο εκσυγχρονισμός του κρατικού μηχανισμού με σκοπό την

αποτελεσματικότερη λειτουργία του

Στρατιωτικοί εξοπλισμοί για την πραγματοποίηση των εθνικών

διεκδικήσεων

Υποστήριξε την αναθεώρηση του υπάρχοντος συντάγματος και όχι

την ψήφιση νέου

Δεν έθεσε πολιτειακό ζήτημα

Προανήγγειλε την ίδρυση ενός κόμματος αρχών, το οποίο θα

ήταν φορέας των μεταρρυθμίσεων

Το κόμμα ιδρύθηκε στις 22 Αυγούστου 1910, από μέλη της

Εθνοσυνέλευσης

6 Οκτωβρίου 1910: ο Βενιζέλος πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά την

παραίτηση της Κυβέρνησης Δραγούμη. Επειδή όμως αντιμετώπιζε προβλήματα

με την εξασφάλιση ψήφου εμπιστοσύνης, σε συνεννόηση με το βασιλιά Γεώργιο

Α΄ προχώρησε σε διάλυση της βουλής και προκήρυξη νέων εκλογών (Νοέμβριος

1910)

τα παλαιά κόμματα απείχαν από τις εκλογές του Νοεμβρίου του

1910, θεωρώντας αντισυνταγματική την ενέργεια αυτή

οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν 307 έδρες σε σύνολο 362

Το σύνταγμα του 1911

Πρώτο εξάμηνο του 1911: ψηφίστηκαν από τη βουλή 53 τροποποιήσεις μη

θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος

Δεν έγιναν ριζικές αλλαγές

Ενισχύθηκε η θέση της μοναρχίας

Page 43: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

43

Επετράπη στο βασιλιά να συμμετάσχει στη διαδικασία της

αναθεώρησης

Οι σπουδαιότερες τροποποιήσεις αφορούσαν

Τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών

Το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής

ιδιότητας αφ’ ενός και βουλευτικού αξιώματος αφ’ ετέρου

Τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων

Η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε 337 νέους νόμους, οι οποίοι εισήγαγαν

μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν όλο το φάσμα του δημόσιου και ιδιωτικού

βίου:

Διορισμός δημόσιων υπαλλήλων με δημόσιους διαγωνισμούς

Καθιέρωση κανονισμών εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες

Διανομή γης στη Θεσσαλία

Αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης

Βελτίωση της διαδικασίας απονομής της δικαιοσύνης

Αναθεώρηση του κανονισμού της βουλής με σκοπό να διαθέτουν οι

υπουργοί περισσότερο χρόνο για κοινοβουλευτικές συζητήσεις

Εκλογές Μαρτίου 1912 το κόμμα των Φιλελευθέρων ανέδειξε 146

βουλευτές, ενώ τα άλλα κόμματα 36

Οι καινοτομίες των Φιλελευθέρων γέννησαν την ελπίδα για την επίλυση

σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων

Η δομή του κόμματος των Φιλελευθέρων

Ήταν κόμμα σε μεγάλο βαθμό προσωποπαγές (ο Βενιζέλος είχε τα πάντα

υπό τον έλεγχό του)

Οι σύνδεσμοι Φιλελευθέρων δεν έπαιζαν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στη

διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος

Page 44: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

44

1912: αρχίζει να αναδιοργανώνεται το κόμμα με την ίδρυση Λέσχης

Φιλελευθέρων στην Αθήνα και σε ορισμένες άλλες εκλογικές περιφέρειες

οι Βενιζελικοί είχαν πλάσει στο νου τους ένα ιδεατό κόμμα χωρίς τις

διχόνοιες και τις μικρότητες της παλιάς πολιτικής ελίτ, όμως αυτό δεν είχε

σχέση με την πραγματικότητα

η ηγεσία έπρεπε αναγκαστικά να λαμβάνει υπόψη

κοινωνικά και τοπικά συμφέροντα καθώς και αντιπαλότητες

ανάμεσα σε στελέχη, όπως συνέβαινε και σε κάθε άλλο

κόμμα

2. Τα αντιβενιζελικά κόμματα

Αντιβενιζελικά θεωρούνταν τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Παρά τις μεταξύ

τους διαφορές, τα ένωνε ένας συντηρητικός προσανατολισμός. Δεν ήθελαν να

επιστρέψουν στην προ του 1909 εποχή

Ως προς αυτό

δε διέφεραν από

τους Φιλελεύθερους

Διέφεραν όμως:

στο εύρος των σχεδιαζόμενων μεταρρυθμίσεων και στις μεθόδους

άσκησης της πολιτικής

απεχθάνονταν τη διαρκή παρέμβαση του κράτους, επειδή, εκτός των

άλλων, αυτή θα είχε αποτέλεσμα την ενίσχυση της εκτελεστικής

εξουσίας

δεν είχαν μακροπρόθεσμη πολιτική, αντίθετα επικέντρωναν την

προσοχή τους στην επίλυση επίκαιρων προβλημάτων

τα αντιβενιζελικά κόμματα εξελίχθηκαν σε κόμματα υπεράσπισης

των συμφερόντων που κινδύνευαν από την πολιτική των

Φιλελευθέρων

Page 45: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

45

η σύγκρουση με τους Φιλελεύθερους τα οδηγούσε σε διαρκώς

συντηρητικότερες θέσεις

πιο αδιάλλακτα ήταν τα κόμματα του Δημητρίου Ράλλη και του Κυριακούλη

Μαυρομιχάλη, ενώ το κόμμα του Γεωργίου Θεοτόκη ήταν πιο διαλλακτικό

Το Ραλλικό κόμμα

ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό

ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας

υποστήριζε ότι το κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό

σύστημα

στο πρόσωπο του βασιλιά έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που

ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας

απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα μεσαία και τα κατώτερα στρώματα

των πόλεων καθώς και στους μικροκαλλιεργητές

ζητούσε ενίσχυση της παραγωγής και αύξηση των θέσεων εργασίας,

ώστε με την οικονομική ανάπτυξη να εξευρεθούν χρήματα για

εξοπλισμούς, να καταπολεμηθεί η διαφθορά και η πατρωνία των

κομμάτων

Πάντως, δεν είχε κάποιο συγκροτημένο αναπτυξιακό πρόγραμμα για την

οικονομία

Το Εθνικό Κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη δε διέφερε από το ραλλικό

Οι εκπρόσωποί του προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή

του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το κίνημα του 1909

Υποστήριζαν την «Ανόρθωση», που κατά την εκτίμησή τους δεν

μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί

Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη

ήταν πιο μετριοπαθές από τα άλλα δύο

ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων

συμφωνούσε με την πάση θυσία αύξηση των εξοπλισμών

Page 46: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

46

ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες

από το κίνημα στο Γουδί ως τη συνταγματική κρίση του 1915, μεταξύ

των αντιβενιζελικών κομμάτων το θεοτοκικό κόμμα είχε τη μεγαλύτερη

εκλογική βάση, και έτσι αποτέλεσε τον πυρήνα των αντιβενιζελικών

3. Τα αριστερά κόμματα

Τα αριστερά κόμματα αρχικά ήταν ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες, συνήθως

ξένες προς την κοινωνική βάση στην οποία ήθελαν να απευθυνθούν, και

αντιμετώπιζαν δυσκολίες συνεννόησης και κομματικής συσπείρωσης

Η Κοινωνιολογική Εταιρεία ξεκίνησε από μερικούς διανοούμενους ως

αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο: α) να προπαγανδίσει

πολιτικές θέσεις και β) να ιδρύσει κόμμα

Επιζητούσε:

ισότητα ευκαιριών για όλα τα μέλη της κοινωνίας

κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής

διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός

Για την υλοποίηση των θέσεων αναγκαία :

η σταδιακή αναμόρφωση οικονομίας

η συνταγματική μεταβολή

η οργάνωση εργατών σε επαγγελματικές ενώσεις

η ίδρυση κόμματος

Μέσα του 1910: οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό κόμμα με αρχηγό τον

Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Βασικές προγραμματικές του δηλώσεις ήταν:

η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος

η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης

στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του Λαϊκού

κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελεύθερους

Page 47: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

47

4. Ο εθνικός διχασμός (1915-1922)

α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών

1912: μετά τη νίκη του στις εκλογές, ο Βενιζέλος ήταν κυρίαρχος του πολιτικού

παιχνιδιού, χωρίς ουσιαστική κοινοβουλευτική αντιπολίτευση

1913: το βασιλιά Γεώργιο Α΄ διαδέχθηκε στο θρόνο ο Κωνσταντίνος, στον οποίο

ο Βενιζέλος παραχώρησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου ένα χρόνο νωρίτερα.

μέχρι το 1915 οι δύο ισχυρές προσωπικότητες δεν ήρθαν σε σύγκρουση

τα κόμματα της αντιπολίτευσης αναγνώριζαν στο βασιλιά το δικαίωμα να

επιβάλλει τη δική του άποψη για την εξωτερική πολιτική, παραβλέποντας ότι

κάτι τέτοιο ήταν αντισυνταγματικό

αυτό ενίσχυε τους εχθρούς της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, προ πάντων έναν

κύκλο αντιδημοκρατικών αξιωματικών

Η διάσταση απόψεων σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Π. Πόλεμο:

Με αφορμή τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο εκφράστηκαν διαφορετικές απόψεις ως

προς τη σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον πόλεμο:

Οι Φιλελεύθεροι τάσσονταν υπέρ της συμμετοχής στον πόλεμο στο

πλευρό της Αντάντ, επειδή προσδοκούσαν ότι με αυτόν τον τρόπο η

Ελλάδα θα είχε εδαφικά οφέλη

Ο βασιλιάς και το γενικό επιτελείο είχαν διαφορετική εκτίμηση

Θεωρούσαν ανεύθυνη τη θέση των Φιλελευθέρων,

εκτιμώντας ότι η έκβαση του πολέμου ήταν αβέβαιη και

θα μπορούσαν να νικήσουν οι Κεντρικές Δυνάμεις

Δεδομένης της κυριαρχίας της Αγγλίας στην Ανατολική Μεσόγειο

και παρά τους δεσμούς του με τη Γερμανία, ο Κωνσταντίνος δεν

μπορούσε να ζητήσει συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό των

Κεντρικών Δυνάμεων, γι’ αυτό έλαβε θέση υπέρ της

ουδετερότητας της Ελλάδας

Page 48: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

48

Η εμμονή του Κωνσταντίνου στη θέση αυτή, τον οδήγησε να

δράσει με τρόπο που υπέσκαπτε τα θεμέλια του πολιτικού

συστήματος

Ανέπτυξε μυστική διπλωματία εν αγνοία της κυβέρνησης,

καταφεύγοντας ακόμα και σε παράνομα μέσα

Το 1915 προκάλεσε δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης

Ο Διχασμός (από τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου έως την είσοδο της

Ελλάδας στον Πόλεμο):

Στις εκλογές που προκηρύχθηκαν μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, δε

συμμετείχαν οι Φιλελεύθεροι, καθώς θεωρούσαν την ενέργεια του βασιλιά ως

παραβίαση του συντάγματος

Εκδηλώσεις βίας και φανατισμού δημιούργησαν ένα χάσμα ανάμεσα στις δύο

παρατάξεις και κυριάρχησε το μίσος

Όποιος ήταν κατά του πολέμου , κινούσε αμέσως την υποψία

στους Βενιζελικούς, ότι ήταν κατά της κοινοβουλευτικής

δημοκρατίας, κατά των εθνικών συμφερόντων

Οι Αντιβενιζελικοί έβλεπαν στο πρόσωπο των Βενιζελικών

βίαιους πράκτορες της Αντάντ, που μάχονταν το βασιλιά,

κατέστρεφαν την ενότητα του έθνους και έθεταν σε κίνδυνο

το κράτος

Τα δύο κόμματα διέφεραν όλο και λιγότερο μεταξύ τους στην πολιτική

πρακτική και την προπαγάνδα

Όλο και περισσότερο ενισχυόταν ο διπολισμός

Στα μέσα του 1916 το κοινοβούλιο χάθηκε ουσιαστικά από το προσκήνιο

Στη διαμάχη συμμετείχαν και στρατιωτικοί, οι οποίοι δημιούργησαν δύο

οργανώσεις αντίθετες μεταξύ τους, ανάλογα αν τα συμφέροντα κάθε ομάδας

εξυπηρετούνταν από τον πόλεμο ή την ουδετερότητα

Page 49: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

49

26 Σεπτεμβρίου: ο Βενιζέλος συγκρότησε δική του κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη

(κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας)

Οι συγκρούσεις πήραν διαστάσεις εμφυλίου πολέμου:

Οι Αντιβενιζελικοί άσκησαν τρομοκρατία στους αντιπάλους

Ο Βενιζέλος κήρυξε έκπτωτο το βασιλιά, ο οποίος υπό την πίεση

της Αντάντ εγκατέλειψε το θρόνο και τη χώρα

Οι Φιλελεύθεροι ανέλαβαν στην Αθήνα τη διακυβέρνηση της

χώρας και κήρυξαν τη χώρα σε κατάσταση πολιορκίας

Ο εθνικός διχασμός εξαπλώθηκε και στο στράτευμα, καθώς

ευνοήθηκαν οι αξιωματικοί της Εθνικής Άμυνας εις βάρος άλλων

Η κυβέρνηση παρέτεινε τη θητεία της βουλής, παρά την πίεση

που ασκούσαν τα κόμματα της αντιπολίτευσης

Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο:

Η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων οδήγησε την Ελλάδα στον πόλεμο στο

πλευρό της Αντάντ, αποσκοπώντας στην ικανοποίηση εθνικών

διεκδικήσεων

Οι Αντιβενιζελικοί διαφωνούσαν

Ήταν υπέρ της διατήρησης των ελληνικών πληθυσμών εκτός

Ελλάδας και της ευκαιριακής προσάρτησης εδαφών χωρίς

κίνδυνο

1920: Ο εθνικός διχασμός έφτασε στο αποκορύφωμά του με την απόπειρα

δολοφονίας του Βενιζέλου και τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη

β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία

10 Αυγούστου 1920: υπογράφεται η Συνθήκη των Σεβρών που αποτέλεσε

τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας. Το όραμα της Μεγάλης

Ιδέας φαίνεται να γίνεται απτή πραγματικότητα

Page 50: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

50

Νοέμβριος 1920: οι Φιλελεύθεροι προκήρυξαν εκλογές για αναθεωρητική

εθνοσυνέλευση με στόχο

Να νομιμοποιήσουν τις μέχρι τότε ενέργειές τους

Να περιορίσουν τις αρμοδιότητες του βασιλιά

Η συνασπισμένη αντιπολίτευση κέρδισε τις εκλογές

Ο Βενιζέλος έφυγε στο εξωτερικό

Η νέα κυβέρνηση έκανε δημοψήφισμα για την επιστροφή του

Κωνσταντίνου, στο οποίο η ετυμηγορία ήταν υπέρ του βασιλιά

Δίστασε όμως να αλλάξει την εξωτερική πολιτική και να επιδιώξει

ειρηνική λύση

Το μέτωπο κατέρρευσε, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική ήττα

25 Ιανουαρίου 1921: η αναθεωρητική εθνοσυνέλευση που

προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920,

ανακηρύχθηκε συντακτική, καθώς θεωρήθηκε αναγκαίο να

αλλάξει εξ ολοκλήρου το σύνταγμα

5. Το Σοσιαλιστικό κόμμα

Δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα: οι υψηλοί δείκτες ανεργίας, οι άθλιες

συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών οδήγησαν σε έντονη

πολιτικοποίησή τους

Οι συνθήκες έδιναν την εντύπωση ότι οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι

και οι φτωχοί φτωχότεροι

1918: ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (Σ.Ε.Κ.Ε.) από

συνέδριο σοσιαλιστών. Βασικές θέσεις του προγράμματός του ήταν

δημοκρατία

παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες

Page 51: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

51

αναλογικό εκλογικό σύστημα

εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών

Σχετικά με την εξωτερική πολιτική ζητούσε

Ειρήνη χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο

δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών

Τα προβλήματα που αφορούσαν διαμφισβητούμενα

εδάφη, θα λύνονταν με δημοψηφίσματα

Το Σ.Ε.Κ.Ε. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα

Έως το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας.

Σταδιακά απομακρύνθηκε από αυτήν , παίρνοντας κομμουνιστική

κατεύθυνση και υιοθετώντας την αρχή της δικτατορίας του

προλεταριάτου

1924: μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος

Page 52: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

52

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ-ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

1. Το κόμμα των Φιλελευθέρων

1. Οι φορείς των νέων ιδεών και το αίτημα της «ανόρθωσης»

2. Οι εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910

3. Η επίσημη εμφάνιση του Ε. Βενιζέλου ως ελλαδίτη πολιτικού

4. Ποιοι οι βασικοί στόχοι του προγράμματος του Βενιζέλου και ποιες οι

βασικές του θέσεις;

5. Η πρώτη κυβέρνηση Βενιζέλου και οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1910

6. Ποιες οι τροποποιήσεις και οι νέοι νόμοι της κυβέρνησης Βενιζέλου το

1911; / Το σύνταγμα του 1911

7. Οι εκλογές του Μαρτίου του 1912 / Ποια ήταν τα αίτια της εκλογικής

νίκης του Βενιζέλου στις εκλογές του Μαρτίου 1912;

8. Ποια η δομή του βενιζελικού κόμματος;

2. Τα αντιβενιζελικά κόμματα

9. Ποια τα γενικά χαρακτηριστικά των αντιβενιζελικών κομμάτων;/ Ποιες

ήταν οι διαφορές μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων και του

κόμματος των Φιλελευθέρων;

10. Ποια τα χαρακτηριστικά του ραλλικού κόμματος;

11. Τα χαρακτηριστικά του Εθνικού κόμματος του Κ. Μαυρομιχάλη

12. Τα χαρακτηριστικά του κόμματος του Γ. Θεοτόκη

3. Τα αριστερά κόμματα

13. Ποια τα γενικά χαρακτηριστικά των αριστερών κομμάτων;

14. Τι γνωρίζετε για την Κοινωνιολογική Εταιρεία;

15. Τι γνωρίζετε για το Λαϊκό Κόμμα;

4. Ο εθνικός διχασμός (1915-1922)

α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη Συνθήκη των Σεβρών

16. Ποια η πολιτική κατάσταση από το 1912 έως το 1915;

Page 53: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

53

17. Ποιες εξελίξεις πυροδότησε ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος στο εσωτερικό της

χώρας;/ Ποια ήταν τα αίτια του Εθνικού διχασμού;

18. Ποια ήταν η πολιτική κατάσταση που διαμορφώθηκε στην Ελλάδα το

1915, μετά τη δεύτερη παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου, και πώς η

κατάσταση αυτή οδήγησε στον «εθνικό διχασμό»;/ Ποια μορφή έλαβε ο

Εθνικός διχασμός από το 1915 και ποιο ήταν το αποκορύφωμά του;

19. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο και η εσωτερική πολιτική

κατάσταση.

β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μ. Ασία

20. Ποια η σημασία της Συνθήκης των Σεβρών για το όραμα της Μεγάλης

Ιδέας;

21. Ποιες οι εξελίξεις μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920; / Ποιες ήταν

οι συνέπειες της εκλογικής ήττας του Βενιζέλου στις εκλογές του

Νοεμβρίου 1920 για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της χώρας;

5. Το Σοσιαλιστικό κόμμα

22. Ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στην έντονη πολιτικοποίηση των εργατών

στη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα;

23. Η ίδρυση, τα αιτήματα και η εξέλιξη του Σ.Ε.Κ.Ε.

Page 54: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

54

Β΄ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Κόμμα: Ένωση πολιτών, οι οποίοι έχουν συσσωματωθεί λόγω κοινών πολιτικών απόψεων, συμφερόντων και στόχων, ώστε να κατακτήσουν μέσω της κατοχής πολιτικών ηγετικών θέσεων τόση εξουσία μέσα σε ένα κράτος, ώστε να μπορούν να πραγματοποιήσουν τους πολιτικούς σκοπούς τους.

Σχέση πελατείας: Είναι μια σχέση εκούσιας διπολικής ανταλλαγής ανάμεσα σε κοινωνικούς φορείς άνισης κοινωνικής και οικονομικής ισχύος, που στηρίζεται στην αμοιβαία ανάληψη υποχρεώσεων παροχής ορισμένων διαφορετικών υπηρεσιών, χωρίς το πλέγμα αυτό των υποχρεώσεων να εντάσσεται σ’ ένα δεδομένο έννομο ή οπωσδήποτε θεσμοποιημένο σύστημα αξιολογικών κανόνων συμπεριφοράς και αντίστοιχων κυρώσεων.

Μεγάλη Ιδέα: Ήταν αντίληψη σύμφωνα με την οποία, στόχος της ελληνικής πολιτικής έπρεπε να είναι η απελευθέρωση όλων των υπόδουλων Ελλήνων και η ενσωμάτωση των εδαφών στα οποία κατοικούσαν στο ελληνικό κράτος. Ουσιαστικά, οραματιζόταν την ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ως αντίληψη κυριάρχησε από τη δεκαετία του 1840 έως και το 1922.

Δικαίωμα του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι:

Παρέχει στους πολίτες το δικαίωμα να συγκεντρώνονται κατά ομάδες ή μαζικά σε δημόσιους χώρους και να συγκροτούν οργανώσεις. Κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 1864 και άνοιξε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση πολιτικών κομμάτων.

Γερουσία: Πολιτικό σώμα που λειτούργησε ως δεύτερο νομοθετικό σώμα (παράλληλα με τη βουλή). Προβλέφθηκε από το σύνταγμα του 1844 και τα μέλη της θα εκλέγονταν από το βασιλιά, ενώ θα διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια. Η Γερουσία καταργήθηκε από το σύνταγμα του 1864.

Ναπαίοι /(Ρωσικό κόμμα):

Έτσι ονομάστηκαν οι οπαδοί του ρωσικού κόμματος λόγω ενός φανατικού οπαδού του κόμματος, του Νάπα. Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι Ναπαίοι προέβαλλαν σε κάθε περίπτωση τον κίνδυνο για την Ορθοδοξία, καθώς όμως τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί και όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα, το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης, εφόσον δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα. Κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου το αγγλικό και το γαλλικό κόμμα έχασαν την εμπιστοσύνη των οπαδών τους μετά τη βίαιη

Page 55: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

55

συμπεριφορά της Αγγλίας και της Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα με το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας. Το ρωσικό κόμμα είχε κάποια προσωρινά κέρδη απ’ αυτό. Η ήττα όμως της Ρωσίας στον Κριμαϊκό πόλεμο συνέβαλε στην αποδυνάμωση του κόμματος το οποίο σταδιακά εξαφανίστηκε από την πολιτική σκηνή.

Πεδινοί: Ήταν πολιτικός σχηματισμός που εμφανίστηκε στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864. Οι Πεδινοί είχαν ως ηγέτη τον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς. Με παρεμβάσεις στο στρατό και τη διοίκηση επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών» για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία. Εμπόδιο στις επιδιώξεις του στάθηκαν πολιτικές ομάδες και θεσμοί. Ο Βούλγαρης έβρισκε οπαδούς ανάμεσα σε εκείνους που είχαν διοριστεί παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, και φοβούνταν μη χάσουν τη θέση τους σε περίπτωση επικράτησης συνθηκών κοινοβουλευτικής νομιμότητας, σε άνεργους πτυχιούχους και στους μικροκαλλιεργητές.

Ορεινοί: Ήταν πολιτικός σχηματισμός που εμφανίστηκε στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864. Οι Ορεινοί απαρτίστηκαν από διάφορες ομάδες ( υπό το Δ. Γρίβα και τον Κ. Κανάρη) με κοινό στόχο την αντίσταση στην πολιτική των Πεδινών. Βρήκαν υποστηρικτές μεταξύ των μικροκαλλιεργητών, των κτηνοτρόφων, των εμπόρων και των πλοιοκτητών.

Εθνικόν Κομιτάτον: Ήταν πολιτικός σχηματισμός που εμφανίστηκε στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864. Το Εθνικόν Κομιτάτον, υπό τον Επαμεινώνδα Δεληγιώργη, υποστήριζε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον εκσυγχρονισμό της χώρας, οικονομική ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό, πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Εκλεκτικοί: Ήταν πολιτικός σχηματισμός που εμφανίστηκε στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864. Ήταν μια ετερόκλητη παράταξη πολιτικών, λογίων και αξιωματικών με μετριοπαθείς θέσεις, η οποία προσπαθούσε να μεσολαβεί μεταξύ των άλλων παρατάξεων και να υποστηρίζει σταθερές κυβερνήσεις.

Πραιτωριανοί: Ήταν επίλεκτο σώμα του ρωμαϊκού στρατού. Είχαν ως κύριο έργο τους την ασφάλεια του αυτοκράτορα. Παρενέβαιναν ποικιλότροπα στα πολιτικά πράγματα της Ρώμης. Ρύθμιζαν την αυτοκρατορική εξουσία και αρκετές φορές προκάλεσαν πολιτικές κρίσεις. Διαλύθηκαν από το Μ. Κωνσταντίνο. Ο Βούλγαρης, ο ηγέτης των Πεδινών, με επεμβάσεις στο στρατό, επιχείρησε τη δημιουργία σώματος «πραιτωριανών», δηλαδή μιας ομάδας ευνοουμένων του στο στρατό, για να εξασφαλίσει την παραμονή του στην εξουσία με τη βία των όπλων.

Σφαιρίδιο: Ήταν μικρή σφαίρα από μολύβι που χρησιμοποιούσαν οι ψηφοφόροι αντί για ψηφοδέλτιο. Για τελευταία φορά σφαιρίδια

Page 56: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

56

χρησιμοποιήθηκαν στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου του 1920. Οι εκφράσεις «έφαγε μαύρο» και «το έριξε δαγκωτό» σχετίζονται με τη χρήση σφαιριδίων κατά τη διαδικασία της ψηφοφορίας.

Αρχή της δεδηλωμένης:

Ψηφίστηκε το 1875. Η ιδέα ανήκε στο νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε δημόσια ότι μόνη λύση στο πρόβλημα της πολιτικής αστάθειας ήταν η συγκρότηση δύο μεγάλων κομμάτων εξουσίας, σύμφωνα με το πρότυπο της Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνης της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόμματα μειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε συνένωση με τα μεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσμα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασμού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε μεταβολή του πολιτικού τοπίου.

Κράτος δικαίου: Είναι ένα κράτος στο οποίο η οργάνωση και η λειτουργία όλων των θεσμών και των τομέων της κρατικής εξουσίας ρυθμίζονται με κανόνες του θετικού δικαίου, δηλαδή με νόμους που το ίδιο το κράτος έχει θεσπίσει.

Ταξικά κόμματα: Ονομάζονται τα κόμματα που εκπροσωπούν κατά κύριο λόγο ή αποκλειστικά τα συμφέροντα μιας κοινωνικής τάξης.

Ομάδα Ιαπώνων: Το μοναδικό νέο στοιχείο ως το 1909 ήταν η εμφάνιση της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ιαπώνων, πολιτικού μορφώματος υπό τον Δημήτριο Γούναρη, που ιδρύθηκε το 1906. Επίκεντρο της κριτικής του ήταν η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να προσαρμοστεί στις εξελίξεις της κοινωνίας. Η ομάδα δεν μπόρεσε να επιβιώσει και διαλύθηκε το 1908.

Στρατιωτικός Σύνδεσμος:

Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώθηκε το κίνημα στο Γουδί, το οποίο έγινε από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, μια μυστική ένωση στρατιωτικών, με αιτήματα που αφορούσαν μεταρρυθμίσεις στο στρατό, τη διοίκηση, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση και τη δημοσιονομική πολιτική. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματά του μέσω της Βουλής. Στις 15 Μαρτίου 1910 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε έχοντας πετύχει τις επιδιώξεις του.

Ανόρθωση: Γενικό σύνθημα που χρησιμοποίησαν οι ανεξάρτητοι πολιτικοί που εμφανίστηκαν ως φορείς νέων ιδεών στις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 και είτε κατά μόνας είτε μαζί με άλλους, σε ανεξάρτητα ψηφοδέλτια, διεκδικούσαν τις ψήφους των δυσαρεστημένων από τα παλαιά κόμματα εκλογέων. Με το σύνθημα της Ανόρθωσης, ανάλογα με την περιοχή στην οποία ήταν υποψήφιοι και τον πληθυσμό στον οποίο απευθύνονταν

Page 57: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

57

εννοούσαν είτε την υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών, όπως εκφράστηκαν στα συλλαλητήρια του 1909 είτε την επίλυση του αγροτικού ζητήματος με την παροχή γης στους ακτήμονες.

Σοσιαλδημοκρατία: Κομματική τάση η οποία επιζητεί το συνδυασμό των αρχών του σοσιαλισμού με εκείνες της δημοκρατίας.

Ραλλικό κόμμα: Το ραλλικό κόμμα ήταν αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό. Ήταν κατά της ισχυρής εκτελεστικής εξουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε κατά τα τέλη του 19ου αι. και όπως το απαιτούσε η μεταρρυθμιστική πολιτική των Φιλελευθέρων. Υποστήριζε ότι το Κοινοβούλιο έπρεπε να έχει ισχυρή θέση στο πολιτικό σύστημα. Στο πρόσωπο του βασιλιά, όμως, έβλεπε το σύμβολο της εθνικής ενότητας που ξεπερνούσε τα σύνορα της χώρας. Απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα τω πόλεων καθώς και στους μικροκαλλιεργητές, δεδομένου ότι η πολιτική των Φιλελευθέρων έδειχνε να ευνοεί, κυρίως, τα ανώτερα αστικά στρώματα. Ζητούσε ενίσχυση της παραγωγής και αύξηση των θέσεων εργασίας, ώστε με την οικονομική ανάπτυξη να εξευρεθούν χρήματα για εξοπλισμούς, να καταπολεμηθεί η διαφθορά και η πατρωνία των κομμάτων. Πάντως, το ραλλικό κόμμα δεν είχε κάποιο συγκροτημένο πρόγραμμα για την οικονομική ανάπτυξη.

Εθνικό κόμμα: Το Εθνικό κόμμα του Κ. Μαυρομιχάλη δεν διέφερε από το ραλλικό. Οι εκπρόσωποί του προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν τη συμμετοχή του αρχηγού τους στα πολιτικά πράγματα μετά το κίνημα του 1909. Υποστήριζαν την «Ανόρθωση», που κατά την εκτίμησή τους δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι Βενιζελικοί.

Θεοτοκικό κόμμα: Το κόμμα του Γ. Θεοτόκη ήταν πιο μετριοπαθές από τα άλλα δύο αντιβενιζελικά κόμματα και ζητούσε να διορθώσει αυτά που θεωρούσε λάθη των Φιλελευθέρων. Συμφωνούσε με την πάση θυσία αύξηση των εξοπλισμών και ζητούσε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες. Από το κίνημα στο Γουδί έως τη συνταγματική κρίση του 1915, μεταξύ των αντιβενιζελικών κομμάτων το θεοτοκικό κόμμα είχε τη μεγαλύτερη εκλογική βάση, και έτσι αποτέλεσε τον πυρήνα των Αντιβενιζελικών.

Κοινωνιολογική Εταιρεία:

Σοβαρότερη από όλες τις ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες ήταν η Κοινωνιολογική Εταιρεία, η οποία ξεκίνησε από μερικούς διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο να προπαγανδίσει πολιτικές θέσεις και στη συνέχεια να ιδρύσει κόμμα. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910. Επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες του καθενός, πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και τη συνταγματική μεταβολή. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι έπρεπε να οργανωθούν οι

Page 58: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

58

εργάτες σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν κόμμα. Πράγματι, στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλ. Παπαναστασίου.

Λαϊκό Κόμμα: Στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλ. Παπαναστασίου. Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Στις δεύτερες εκλογές του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους.

Εθνικός Διχασμός: Έτσι ονομάστηκε η διαμάχη μεταξύ Βενιζέλου και του βασιλιά Κων/νου ως προς τη σκοπιμότητα ή μη της συμμετοχής της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914- 1918). Ο Βενιζέλος επιθυμούσε τη συμμετοχή της Ελλάδας στο πλευρό της Αντάντ, ενώ ο βασιλιάς Κων/νος ήταν υπέρ της ουδετερότητας, Η σύγκρουση οξύνθηκε τη διετία 1915- 1917 λαμβάνοντας διαστάσεις εμφυλίου πολέμου με τη δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη και τη διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη.

Συνθήκη Σεβρών Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλίου/ 10 Αυγούστου 1920) αποτέλεσε τη μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία της Ελλάδας και δικαίωσε την τολμηρή πολιτική του Βενιζέλου. Η μικρή Ελλάδα των παραμονών των Βαλκανικών πολέμων γίνεται με την υπογραφή της συνθήκης «η Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών». Το όραμα της Μ. Ιδέας φαίνεται να γίνεται απτή πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, μεταξύ των άλλων όριζε ότι η περιοχή της Σμύρνης θα βρισκόταν υπό ελληνική διοίκηση και κατοχή για πέντε χρόνια. Ύστερα από την περίοδο αυτή οι κάτοικοι θα μπορούσαν με δημοψήφισμα να αποφασίσουν την προσάρτηση της περιοχής στην Ελλάδα.

Σ.Ε.Κ.Ε. : Το 1918 ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) από συνέδριο σοσιαλιστών. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν δημοκρατία, παροχή εκλογικού δικαιώματος στις γυναίκες, αναλογικό εκλογικό σύστημα, εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Σχετικά με την εξωτερική πολιτική, ζητούσε ειρήνη χωρίς προσάρτηση εδαφών, βασισμένη στο δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών. Τα προβλήματα που αφορούσαν διαμφισβητούμενα εδάφη, θα λύνονταν με δημοψηφίσματα. Το Σ.Ε.Κ.Ε. ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. Έως το 1919 ήταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Σταδιακά απομακρύνθηκε απ’ αυτή, υιοθετώντας την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το 1924 προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

Page 59: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

59

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

3 Σεπτ. 1843 επανάσταση και απαίτηση Συντάγματος από τον Όθωνα

1843-44 Εθνοσυνέλευση

1844 Σύνταγμα του 1844

1844-64 ικανοποιήθηκαν τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος που σχετίζονταν με την Εκκλησία

1846-47

ο Κωλέττης κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία, αλλά δεν εμφανιζόταν στη Βουλή και καθιστούσε το εκτελεστικό έργο αδύνατο

1847 θάνατος Κωλέττη

Φεβρ. 1862 επανάσταση με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά

12 Οκτ. 1862 ο Όθωνας εγκατέλειψε τη χώρα

Νοεμ. 1862 οι επαναστάτες προκήρυξαν εκλογές

1864 Σύνταγμα του 1864

1875

αρχή της δεδηλωμένης του Χαριλάου Τρικούπη

το κόμμα του Τρικούπη παρουσίασε πρόγραμμα εκσυγχρονισμού

1875-1880 μεταβατική περίοδος

1875, 1879 κανένα κόμμα δεν κέρδισε κοινοβουλευτική πλειοψηφία

1893 ο Τρικούπης κηρύσσει την πτώχευση της χώρας

1880 - 1890 τα κόμματα ήταν πιο οργανωμένα απ’ ότι στο παρελθόν

1882 κ.εξ. οι εκλογείς αρχίζουν να ψηφίζουν με κομματικά κριτήρια.

1890-1900 οι εκλογείς ψηφίζουν τους πολιτικούς με κριτήριο την αξιοπιστία τους και τον πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκουν

1897 Ελληνοτουρκικός πόλεμος

1906 ιδρύθηκε από τον Δημήτριο Γούναρη η κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων

1908 διαλύθηκε η ομάδα των Ιαπώνων

1909 15 Αυγ.: εκδηλώθηκε το κίνημα στο Γουδί από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο

14 Σεπτ. διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της Αθήνας που με ψήφισμά τους στο βασιλιά

Page 60: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

60

επιζητούσαν την επίλυση οικονομικών αιτημάτων

1910

Φεβρ.: Βουλή ψήφισε την αναθεώρηση μερικών άρθρων του Συντάγματος

15 Μαρ.: ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε

8 Αυγ.: εκλογές για αναθεωρητική βουλή στις οποίες από τις 362 έδρες ο συνασπισμός των παλαιών κομμάτων εξασφαλίζει 211, ενώ 29 κερδίζουν ανεξάρτητοι των παλαιών κομμάτων και 112 ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές.

Μέσα του 1910: ιδρύθηκε το Λαϊκό Κόμμα με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου

5 Σεπτ.: ο Βενιζέλος πρωτοεμφανίστηκε ως ελλαδίτης πολιτικός σε ομιλία του στην πλατεία Συντάγματος

22 Αυγ.: ιδρύθηκε και τυπικά το κόμμα του Βενιζέλου

6 Οκτ.: ο Βενιζέλος πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά την παραίτηση της Κυβέρνησης Δραγούμη

Νοεμ.: εκλογές με αποχή των παλαιών κομμάτων, στις οποίες το κόμμα των Φιλελευθέρων κερδίζει την συντριπτική πλειονότητα των εδρών, 307 σε σύνολο 362. Σε αυτές τις εκλογές εκλέγονται και 7 υποψήφιοι του Λαϊκού κόμματος που παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους.

Α΄ εξάμηνο 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις διατάξεων του συντάγματος.

1912 Μαρτ.: στις εκλογές ο Βενιζέλος ανέδειξε 145 βουλευτές και τα άλλα κόμματα 36.

το κόμμα αναδιοργανώθηκε, αφού ιδρύθηκε η Λέσχη των Φιλελευθέρων στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές.

1913 ο Κωνσταντίνος διαδέχεται στο θρόνο τον Γεώργιο Α΄

Page 61: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

61

1914 ξεσπά ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος

1915 ο βασιλιάς προκαλεί δύο φορές την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου

εκλογές μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, στις οποίες δε συμμετέχουν οι Φιλελεύθεροι γιατί θεωρούν την ενέργεια του βασιλιά αντισυνταγματική.

1916 μέσα 1916: το Κοινοβούλιο χάνεται από το προσκήνιο

26 Σεπτ. 1916: ο Βενιζέλος συγκροτεί την κυβέρνησή του στη Θεσσαλονίκη

1916 -1917 Εθνικός Διχασμός

1918 Ίδρυση του Σ.Ε.Κ.Ε. από συνέδριο σοσιαλιστών

1920 ο εθνικός διχασμός κορυφώνεται (απόπειρα δολοφονίας κατά Βενιζέλου, δολοφονία Ίωνα Δραγούμη)

10 Αυγ..: Συνθήκη των Σεβρών

14 Νοεμ. 1920: ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές και φεύγει στο εξωτερικό

1921 25 Ιαν.: η Αναθεωρητική Εθνοσυνέλευση που προκύπτει από τις εκλογές του Νοεμβρίου ανακηρύχτηκε Συντακτική.

1924 το Σ.Ε.Κ.Ε. μετονομάστηκε σε Κ.Κ.Ε

Page 62: ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ C H ; >Η ; > C A C @Α Η ΑΗΗ · 2015. 10. 12. · 1 ΕΑΑ Α΄: Α Η ΑΓ c h ; >Η ; > c a c @Α Η ΑΗΗ Γ. c ; > c a c @Ε ΕΕ bΕ ΑΑ a 20 c

62

Περιεχόμενα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ο ΑΙΩΝΑ

Σχεδιαγραμματικές περιλήψεις.............................................................................1

Ερωτήσεις ενότητας.............................................................................................14

Ορισμοί ιστορικών όρων......................................................................................17

Χρονολογικός πίνακας .........................................................................................19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄: Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936) Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844- 1880)

Σχεδιαγραμματικές περιλήψεις............................................................................21

Ερωτήσεις ενότητας..............................................................................................31

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ

Σχεδιαγραμματικές περιλήψεις............................................................................33

Ερωτήσεις ενότητας..............................................................................................40

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ-ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

Σχεδιαγραμματικές περιλήψεις............................................................................41

Ερωτήσεις ενότητας..............................................................................................52

Ορισμοί ιστορικών όρων......................................................................................54

Χρονολογικός πίνακας .........................................................................................59