Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ...

68
ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 1 η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΦΟΙΤΗΣΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ « ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ» ΑΠΟ ΑΝΤΙΠΛΟΙΑΡΧΟ Μ. ΓΑΒΑΛΑ Π.Ν. ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Transcript of Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ...

Page 1: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

Σ Χ Ο Λ Η Ε Θ Ν Ι Κ Η Σ Α Μ Υ Ν Α Σ 1

η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Σ Ε Ι Ρ Α

Δ Ι Α Δ Ι Κ Τ Υ Α Κ Η Σ Φ Ο Ι Τ Η Σ Η Σ

Α Τ Ο Μ Ι Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ι Β Η

« ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ»

Α Π Ο

Α Ν Τ Ι Π Λ Ο Ι Α Ρ Χ Ο Μ . Γ Α Β Α Λ Α Π . Ν .

ΜΑΡΤΙΟΣ 2012

Page 2: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. σελ. 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟΣ: ΤΟ ΝΕΟ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .σελ. 4

1. Ο Πληροφοριακός Πόλεμος (Information Warfare). . . . .. . . . .. . . .. σελ. 4

α) Η έννοια του Πληροφοριακού Πολέμου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .σελ. 4

β) Τα χαρακτηριστικά, οι στόχοι και τα είδη του Πληροφοριακού

Πολέμου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . σελ. 6

2. Ο Κυβερνοχώρος (Cyberspace). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 7

α) Η έννοια του Κυβερνοχώρου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 7

β) Ο Κυβερνοχώρος ως πεδίο μάχης. Η κυριαρχία στον Κυβερνοχώρο… .σελ. 9

3. Το Διαδίκτυο (Internet). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ. 11

α) Γενικά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . σελ. 12

β) Η πρώιμη μορφή του INTERNET, το ARPA-NET. . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 13

γ) Από το (D)ARPA-NET στο INTERNET. Πορεία καθοριστική για τα

βασικά χαρακτηριστικά του Διαδικτύου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .σελ. 14

δ) Το Διαδίκτυο σήμερα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ. 16

ε) Το ζήτημα της ασφάλειας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .σελ. 16

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΟΙ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .σελ. 19

1. Οι μορφές των επιθέσεων που σχετίζονται με την αντιμετώπιση

του Κυβερνοχώρου ως πεδίου μάχης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . σελ. 19

2. Το πρόβλημα της κατηγοριοποίησης των αθέμιτων πράξεων

που τελούνται στον Κυβερνοχώρο γενικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ...σελ. 22

3. Τα όπλα που χρησιμοποιούνται στον Κυβερνοχώρο . . . . .. . . . .. . . .σελ. 25

α) Λογισμικά προγράμματα που προκαλούν ζημίες. . . . . . . . . . . . . . . .. .σελ. 25

β) Επιθέσεις Άρνησης Παροχής Υπηρεσιών και Κατανεμημένες επιθέσεις

Άρνησης Παροχής Υπηρεσιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. σελ. 26

γ) «Λογικές βόμβες». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .... . .σελ. 27

4. Πιθανότεροι Στόχοι: Οι Κρίσιμες Υποδομές. . . . . . . . . . . . . . . . …. .σελ. 28

5. Παράγοντες που ευνοούν την διεξαγωγή των κυβερνοεπιθέσεων. .. .σελ. 29

Page 3: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

6. Παραδείγματα κυβερνοεπιθέσεων στην πράξη. . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ. 30

α) Η περίπτωση της Εσθονίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 31

β) Η περίπτωση της Γεωργία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . σελ. 32

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ

ΚΥΒΕΡΝΟΕΠΙΘΕΣΕΩΝ ΜΕ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. . σελ. 34

1. Η σχέση της τεχνολογίας με τον πόλεμο και τη στρατηγική

γενικά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . σελ. 35

α) Η τεχνολογία και ο πόλεμος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .σελ. 35

β) Η τεχνολογία και η στρατηγική. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .σελ. 37

2. Η σχέση της πληροφορίας και της επικοινωνίας με τον πόλεμο

και τη στρατηγική γενικά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . ..σελ. 38

3. Η «Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις» (RMA). . . . . . .. . . σελ. 39

α) Η έννοια της «Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις». . . . . . . . σελ. 39

β) Η πορεία της έννοιας στη στρατιωτική σκέψη των ΗΠΑ. . . . . . . . …. σελ. 40

γ) Τα γενικά χαρακτηριστικά της νέας «Επανάστασης στις Στρατιωτικές

Υποθέσεις». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .σελ. 42

δ) Η «Πληροφοριακή Επανάσταση». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .σελ. 45

4. Κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη στρατηγική λειτουργία των

Κυβερνοεπιθέσεων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . …. .. .. σελ. 44

α) Λειτουργούν αποτρεπτικά οι κυβερνο-επιθέσεις; Η σύγκριση με

την πυρηνική απειλή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . σελ. 44

β) Μπορούν οι κυβερνο-επιθέσεις να αντικαταστήσουν τις συμβατικές

στρατηγικές επιλογές;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .σελ. 45

γ) Ανατρέπεται η παραδοσιακή σημασία της γεωγραφικής διάστασης

από τις επιδράσεις των κυβερνοεπιθέσεων;. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . σελ. 46

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΟΕΠΙΘΕΣΕΩΝ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . ..σελ. 47

1. Οι κανόνες του ισχύοντες Διεθνούς Δικαίου που μπορούν να

Page 4: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

συσχετιστούν με τις κυβερνοεπιθέσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .σελ. 48

α) Το δίκαιο της χρήσης βίας (jus ad bellum). . . . . . . . . . . . . . . . . . .. σελ. 48

β) Το δίκαιο του πολέμου (jus in bello) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 54

γ) Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την καταπολέμηση του εγκλήματος

στον Κυβερνοχώρο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ. 57

δ) Άλλες διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .σελ. 59

i) O Καταστατικός Χάρτης και η Σύμβαση της Διεθνούς Ένωση

Τηλεπικοινωνιών (ITU) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 59

ii) Το Δίκαιο του Διαστήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .σελ. 60

2. Οι απόψεις για την αντιμετώπιση των επιθέσεων στον Κυβερνοχώρο

μέσω νέων κανόνων Διεθνούς Δικαίου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . σελ. 60

ΕΠΙΛΟΓΟΣ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. σελ. 62

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .σελ. 64

Page 5: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

1

ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ,

ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η «ψηφιακή επανάσταση», με άλλα λόγια ο σχεδιασμός και η ευρεία

παραγωγή και εξάπλωση των ψηφιακών λογικών κυκλωμάτων1 και η

εκτεταμένη χρήση των αντίστοιχων εφαρμογών της πληροφορικής και της

τεχνολογίας των τηλεπικοινωνιών (π.χ. ηλεκτρονικοί υπολογιστές, κινητά

τηλέφωνα, τηλεομοιοτυπία και πολλές άλλες) στο σύνολο σχεδόν της

ανθρώπινης δραστηριότητας, προσέφερε πραγματικά ασύγκριτες

δυνατότητες -από άποψη ποιότητας, ποσότητας και ιδίως

ταχύτητας- για συλλογή, επεξεργασία, διάδοση και ανταλλαγή πληροφοριών

και γενικότερα για επικοινωνία. Εξαιτίας αυτού του λόγου θεωρείται η τρίτη

κοσμοϊστορικής σημασίας τομή, μετά την Αγροτική και τη Βιομηχανική

Επανάσταση. Μια καινούρια εποχή, η «Εποχή της Πληροφορίας»,

εγκαινιάστηκε από τη συγκεκριμένη επανάσταση, δημιουργώντας νέα

δεδομένα και επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης

αλληλεπίδρασης (οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό, κ.α.). Ο

στρατιωτικός τομέας -στα πλαίσια του οποίου αναπτύσσονται ποικίλες

δράσεις με βασικό στόχο την επικράτηση έναντι του αντιπάλου κατά τα

διάφορα στάδια μιας αντιπαράθεσης σε κάθε παλιό και νέο πεδίο

σύγκρουσης- ήταν αδύνατον να αποτελέσει εξαίρεση και να παραμείνει

ανεπηρέαστος από τις επιδράσεις, που μέσω των ανωτέρω τεχνολογικών

εξελίξεων, επήλθαν ταυτοχρόνως, σε δύο σημαντικότατους παράγοντες, με

τους οποίους ανέκαθεν τελεί σε συνάρτηση. Πρόκειται για τους ευαίσθητους

τομείς της πληροφορίας και της επικοινωνίας, στα πλαίσια των οποίων

δημιουργήθηκαν νέες

δυνατότητες, που με τη σειρά τους ανέδειξαν καινούργιες επιθετικές και

αμυντικές επιλογές.

1 Το ψηφιακό λογικό κύκλωμα εκτελεί τη δυαδική αριθμητική και η συμπεριφορά του

εκφράζεται μέσω της δυαδικής λογικής. Η δυαδική λογική ασχολείται με λογικές πράξεις και με

μεταβλητές που μπορούν να έχουν μόνο δύο διακριτές τιμές και χρησιμοποιείται για να

περιγράψει με μαθηματικό τρόπο την επεξεργασία των δυαδικών πληροφοριών.

Page 6: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

2

Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στην εμφάνιση μιας τέτοιας

επιλογής, καθώς βασικό της αντικείμενο αποτελεί η μελέτη ενός σύγχρονου

φαινομένου αντιπαράθεσης, οι περισσότερες, από τις επιμέρους πτυχές του

οποίου, σχετίζονται άμεσα με τις προαναφερθείσες τεχνολογικές εξελίξεις.

Πρόκειται για την ανάδειξη και αξιοποίηση του «Κυβερνοχώρου»

(Cyberspace) γενικά, και του κυβερνοχώρου του «Διαδικτύου» (Internet)

ειδικότερα, ως νέου πεδίου μάχης μεταξύ των ευρισκομένων σε

αντιπαράθεση πολιτικών υποκειμένων της διεθνούς σκηνής -είτε πρόκειται

για οργανωμένα κράτη, είτε για κινήματα, είτε για άλλου είδους ομάδες,

ακόμη και τρομοκρατικές. Η ανωτέρω αντιμετώπιση του Κυβερνοχώρου

εντάσσεται στα ευρύτερα πλαίσια της υλοποίησης μιας νέας στρατηγικής

αντίληψης σχετικά με τις λειτουργίες, που επιτελούν οι κρίσιμες πληροφορίες

και επικοινωνίες κατά τη διάρκεια μιας διαμάχης, η οποία καλείται

«Πληροφοριακός/Πληροφοριοκεντρικός Πόλεμος» (Information Warfare/Info

Based Warfare).

ΣΚΟΠΟΣ

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι η μελέτη και ανάλυση όλων των

παραγόντων, παραμέτρων και επιπτώσεων της διεξαγωγής του

Κυβερνοπολέμου, καθώς και η σημασία και σπουδαιότητα αυτού ως μία

«σύγχρονη μορφή πολέμου», μεταξύ αντιπάλων ή δυνητικά αντιπάλων

δυνάμεων.

Επιδιώκεται η επίτευξη μιας εμπεριστατωμένης αναφοράς στο ιστορικό

εξέλιξης της πληροφορίας ως πολύτιμο «εργαλείο» στην διεξαγωγή του

νεοφανούς Πληροφοριακού Πολέμου και του ισχυρού του «βραχίονα», που

ονομάζεται Κυβερνοπόλεμος.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣEIΣ

1. Τα συστήματα επικοινωνιών και πληροφορικής, θα συνεχίσουν να

αναπτύσσονται, εξελίσσονται και λειτουργούν με βάση τα διεθνή πρότυπα.

2. Τα ηλεκτρονικά συστήματα και μέσα πληροφοριών θα συνεχίσουν να

παρουσιάζουν αδυναμίες και μειονεκτήματα.

Page 7: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

3

3. Ο Κυβερνοπόλεμος θα συνεχίσει να υφίσταται και να επηρεάζει την

διεξαγωγή των επιχειρήσεων.

4. Οι περιφερειακές συγκρούσεις μικρής ή μεσαίας κλίμακας θα

συνεχισθούν και στον 21ο αιώνα.

5. Οι αρχές του πολέμου θα συνεχίσουν να εφαρμόζονται στο πεδίο της

μάχης.

6. Θα συνεχισθεί η προσπάθεια βελτίωσης των εφαρμογών των

πληροφοριακών συστημάτων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η δομή της εργασίας έχει επιλεγεί με κριτήριο την απλότητα και την

βηματιστική, κατά ενότητες ανάλυση των παραγόντων που την συνθέτουν.

Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο σε μια προσπάθεια

αποσαφηνισμού των σχετικών όρων και παράθεσης των παραγόντων, που

επεξηγούν το φαινόμενο του ανταγωνισμού των σύγχρονων αντιπάλων στα

πεδία αυτά.

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται με λεπτομέρειες οι διάφορες

μορφές με τις οποίες εκδηλώνονται οι επιθέσεις στον Κυβερνοχώρο, τα

«όπλα» που χρησιμοποιούνται για τη διεξαγωγή τους και οι στόχοι στους

οποίους κατευθύνονται, ενώ τέλος γίνεται αναφορά στους παράγοντες, που

ευνοούν την εκτέλεσή τους και σε κάποια πραγματικά περιστατικά της

διεθνούς σκηνής, στα οποία οι κυβερνο-επιθέσεις διαδραμάτισαν

ουσιαστικό ρόλο.

Οι εχθροπραξίες αυτής της κατηγορίας, ωστόσο εγείρουν διάφορα

ερωτήματα θεωρητικής, επιχειρησιακής, νομικής και ηθικής φύσεως.

Καταρχήν, προσφέρουν μια ακόμη αφορμή για προβληματισμό γύρω από το

εάν η ίδια η φύση του πολέμου έχει υποστεί ή πρόκειται μελλοντικά να

υποστεί μεταβολές. Το ζήτημα αυτό εξετάζεται στο τρίτο κεφάλαιο.

Παράλληλα στο κεφάλαιο αυτό αναλύεται η έννοια της «Επανάστασης

στις Στρατιωτικές Υποθέσεις», δηλαδή του ευρύτερου θεωρητικού μοντέλου

στρατηγικής αντίληψης, στο οποίο εντάσσονται οι κυβερνο-επιθέσεις.

Το τελευταίο κεφάλαιο ασχολείται με τους βασικότερους

προβληματισμούς που έχουν διατυπωθεί γύρω σχετικά με το πώς θα

πρέπει να αντιμετωπιστούν σε διεθνές επίπεδο οι κυβερνο-επιθέσεις από

νομικής απόψεως.

Page 8: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟΣ: ΤΟ ΝΕΟ ΠΕΔΙΟ ΜΑΧΗΣ

Το απόλυτα καινοτόμο χαρακτηριστικό του υπό εξέταση

συγκρουσιακού φαινομένου, των κυβερνο-επιθέσεων, είναι ότι η διεξαγωγή

τους πραγματοποιείται στον Κυβερνοχώρο, δηλαδή σ’ ένα νέο «θέατρο»

επιχειρήσεων, μη δυνάμενο να εντοπιστεί σε συγκεκριμένο γεωγραφικό μήκος

και πλάτος. Οι περισσότερες δε από τις επιθέσεις αυτές, συνδέονται σήμερα

με τον κυβερνοχώρο του Διαδικτύου. Επομένως, αξίζει να προηγηθεί όλων,

μια παρουσίαση του ευρύτερου φαινομένου στο οποίο εντάσσονται οι

κυβερνοεπιθέσεις και κυρίως του πεδίου - «τόπου», όπου δύνανται να

υλοποιηθούν.

1. Ο Πληροφοριακός Πόλεμος (Information Warfare)

α) Η έννοια του Πληροφοριακού Πολέμου

Παρουσιάζονται αρκετές δυσχέρειες στην προσπάθεια προσέγγισης

της έννοιας του Πληροφοριακού Πολέμου. Για αρκετούς θεωρητικούς του

πολεμικού φαινομένου, ο Πόλεμος του Περσικού Κόλπου (Αύγουστος

1990- Φεβρουάριος

1991) συνιστά το γεγονός, που εγκαινίασε, στα πλαίσια της

εξελισσόμενης νέας

«Επανάστασης στις Στρατιωτικές Υποθέσεις» μια καινούρια στρατηγική

αντίληψη, στην οποία δόθηκαν ποικίλες ονομασίες ανάλογα με το ειδικότερο

στοιχείο που κέντρισε την προσοχή του κάθε μελετητή2 , όπως για

παράδειγμα: πόλεμος «των υπολογιστών»,«μεταμοντέρνος», «τεχνολογικός»,

«πληροφοριακός» πόλεμος, και πολλές άλλες.

2 Chris Hables Gray, Postmodern war: The new politics of conflict, Routledge, 1997, σελ. 21-

23, James Der Derian, Antidiplomacy: Spies, terror, speed and war, Blackwell Pub, 1992, σελ.

173 επ.

Page 9: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

5

Κατά την διάρκεια των ετών, που ακολούθησαν, ο όρος

«Πληροφοριακός» ή «Πληροφοριοκεντρικός»3 πόλεμος επικράτησε και η

μελέτη του συστηματοποιήθηκε. Με την συγκεκριμένη ονομασία δίνεται

έμφαση και γίνεται ευθεία παραπομπή στην έννοια της πληροφορίας. Η

διεξαγωγή του πολέμου ήταν ανέκαθεν συνδεδεμένη με την διαχείριση των

πληροφοριών . Ωστόσο, η στρατηγική προσέγγιση του Πληροφοριακού

πολέμου, διακρίνεται από αυτές του παρελθόντος, εξαιτίας του εξής

καινοφανούς χαρακτηριστικού: στον τύπο της αναμέτρησης, που προωθείται

μέσω της συγκεκριμένης στρατηγικής, κλειδί θεωρούνται οι σύντομες,

ακριβείς, ολιγοδάπανες, αλλά ωστόσο αποτελεσματικές επιχειρήσεις, που

στηρίζονται στη γνώση. Ως εκ τούτου για την επιτυχή διεξαγωγή τους

καθίσταται θεμελιώδους σημασίας το ζήτημα του ελέγχου και αξιοποίησης

της κάθε κρίσιμης πληροφορίας8 . Με άλλα λόγια στα πλαίσια της λογικής του

Πληροφοριακού πολέμου κυρίαρχο στοιχείο για την θετική έκβαση των

συγκρούσεων καθίσταται η πληροφορία κι όχι οι λοιποί παράγοντες, που

παραδοσιακά καθορίζουν την πολεμική ισχύ.

Σύμφωνα με όσα προηγήθηκαν σκιαγραφείται μεν, αλλά κάπως

αφηρημένα η έννοια του Πληροφοριακού πολέμου, ενώ οι μέχρι στιγμής

προσπάθειες να οριστεί με περισσότερη σαφήνεια, αν και υπήρξαν πολλές,

δεν κατέληξαν σ’ έναν ασφαλή και σταθερό ορισμό, ενδεχομένως, διότι δεν

έχει αποκρυσταλλωθεί ακόμη η πλήρης

προοπτική και δυναμική του . Ωστόσο, πίσω από κάθε απόπειρα

ορισμού της εν λόγω στρατηγικής είναι ορατή μια συγκεκριμένη

επιδίωξη: η πληροφοριακή κυριαρχία10 , δηλαδή η πληροφοριακή υπεροχή

έναντι του εχθρού. Συχνό φαινόμενο αποτελεί η ταύτιση των όρων

«Πληροφοριακός Πόλεμος» (“Information Warfare”) και «Κυβερνοπόλεμος»

(“Cyberwar ή Cyberwarfare”), ωστόσο πρόκειται για λανθασμένη

αντιμετώπιση δύο εννοιών μεταξύ των οποίων υφίσταται σχέση γενικού προς

ειδικό, καθώς ο Κυβερνοπόλεμος συνιστά μια από της περισσότερες μορφές,

3 Ο όρος «πληροφοριοκεντρικός πόλεμος» (Info Based Warfare) χρησιμοποιείται ως ο όρος

που αποδίδει σαφέστερα την έννοια της στρατηγικής θεωρίας, πυρήνας της οποίας είναι η

πληροφορία. Βλέπε: Κώστας Γρίβας, Ο πόλεμος στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Επικοινωνίες Α.Ε.,

Page 10: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

6

που μπορεί να λάβει το ευρύτερο φαινόμενο του Πληροφοριακού Πολέμου,

όπως προκύπτει από την ενότητα που ακολουθεί.

β) Τα χαρακτηριστικά, οι στόχοι και τα είδη του Πληροφοριακού Πολέμου

Ανεξάρτητα από τους όρους, με τους οποίους αποδίδεται αυτή η νέα

στρατηγική, βασικό χαρακτηριστικό της αποτελεί η ενίσχυση και επικράτηση

της αντίληψης ότι το αποτέλεσμα μιας αντιπαράθεσης εξαρτάται σε μεγάλο

βαθμό -αν όχι αποκλειστικά- από τον έλεγχο και την εκμετάλλευση των

πληροφοριών, που έχουν στη διάθεσή τους οι αντιμαχόμενες πλευρές.

Το απόλυτο προβάδισμα σ’ αυτόν τον τομέα δύναται να επιτευχθεί

με την συνολική υλοποίηση των εξής μερικότερων στόχων: α) με την

απόκτηση και εκμετάλλευση των κρίσιμων πληροφοριών που αφορούν στον

εχθρό, β) με την προστασία των ίδιων πληροφοριών και πληροφοριακών

συστημάτων από εχθρικές επιθέσεις, γ) με τον επηρεασμό της κοινής

γνώμης, αφενός, μέσω της προβολής πειστικών πληροφοριών για τους

απώτερους σκοπούς στους οποίους αποβλέπει η διαμάχη και αφετέρου,

μέσω της αποσιώπησης των αντιστοίχων πληροφοριών του εχθρού και

τέλος δ) με τον επηρεασμό των πληροφοριών που κατέχει ή μεταδίδει ο

αντίπαλος και την προσβολή των σχετικών πληροφοριακών συστημάτων.

Θεωρείται ότι στα πλαίσια της νέας στρατηγικής αντίληψης μπορούν να

διακριθούν δύο επιμέρους φάσεις ανάλογα με τους ειδικότερους

σκοπούς που επιδιώκονται : (1) ο πόλεμος 1ης γενιάς (War 1.0), όπου η

προσοχή εστιάζεται στον εκσυγχρονισμό των οπλικών συστημάτων με σκοπό

την διεξαγωγή αποτελεσματικών επιχειρήσεων σύντομης διάρκειας, αλλά

υψηλής ακρίβειας, βάσει της συγκέντρωσης και της γρήγορης ανάλυσης και

διαχείρισης από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων, όσο το δυνατόν

περισσότερων κρίσιμων πληροφοριών σχετικά με τον αντίπαλο12 και της

παράλληλης διασφάλισης της μυστικότητας και της εσωτερικής χρήσης των

αντίστοιχων οικείων πληροφοριών (α΄, β΄, και δ΄ στόχος ) και (2) ο

πόλεμος 2ης γενιάς (War 2.0), όπου κυρίαρχη σημασία έχει ο έλεγχος των

μέσων μαζικής ενημέρωσης με σκοπό την σε βάθος χρόνου

αποτελεσματική επιρροή του κοινού, βάσει της δημοσιοποίησης των

Page 11: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

7

κατάλληλων πληροφοριών (γ΄στόχος).

Από τα παραπάνω συνάγεται, ήδη, ότι η στρατηγική του

Πληροφοριακού πολέμου, διακρίνεται από εκείνες, που αφορούν στις

πραγματικές ένοπλες συγκρούσεις, που λαμβάνουν χώρα αποκλειστικά στα

μέχρι στιγμής γνωστά πεδία της μάχης: ξηρά, θάλασσα, αέρα. Οι αντίπαλες

παρατάξεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους αφενός, για την υπεροχή στην

κατοχή πληροφοριών γύρω από αμιγώς στρατιωτικά ζητήματα (όπως για την

τοποθεσία όπου βρίσκεται οι εχθρικές δυνάμεις ή για τα αριθμητικά δεδομένα

σχετικά με την στρατιωτική ισχύ του αντιπάλου κλπ) ώστε να εξασφαλιστεί,

μέσω της ορθής και έγκαιρης αξιοποίησης αυτών των πληροφοριών, η

επιτυχία σε κάθε συμπλοκή και εντέλει η νίκη και αφετέρου, για την υπεροχή

στην μετάδοση και αναπαραγωγή από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας των

πληροφοριών εκείνων, που θα εξασφαλίσουν την απαιτούμενη υποστήριξη εκ

μέρους της κοινής γνώμης των επιδιωκόμενων δια της σύγκρουσης στόχων.

Οι ανωτέρω στόχοι εξυπηρετούνται με ποικίλες δραστηριότητες, οι

οποίες εξειδικεύονται ενδεικτικά σε επτά επιμέρους κατηγορίες13 : 1)

στον Πόλεμο Διοίκησης και Ελέγχου, 2) στον Πόλεμο βασισμένο στις

πληροφορίες, 3) στον Ηλεκτρονικό Πόλεμο, 4) στις Ψυχολογικές Επιχειρήσεις,

5) στον Πόλεμο με Χάκερς, 6) στον Πληροφοριακό Οικονομικό Πόλεμο, 7) στον

Κυβερνοπόλεμο .Ένας μεγάλος όγκος των κρίσιμων πληροφοριών διακινείται

σήμερα στα πληροφοριακά συστήματα και τα δίκτυα του Κυβερνοχώρου,

μετατρέποντας τον σ’ ένα νέο πεδίο μάχης, η επικράτηση επί του οποίου

καθίσταται ζωτικής σημασίας για τις δυνάμεις, που υιοθετούν την στρατηγική

του Πληροφοριακού πολέμου.

2. Ο Κυβερνοχώρος (Cyberspace)

α) Η έννοια του Κυβερνοχώρου

Ο ακριβής προσδιορισμός της έννοιας του Κυβερνοχώρου

συνιστά ένα αρκετά νεφελώδες ζήτημα. Η κατανόηση, όμως, των εντελώς

πρωτόγνωρων δεδομένων και δυνατοτήτων, που δημιουργούνται από την

ύπαρξή του, έχει το δικό της ειδικό βάρος για την μελέτη των επιθετικών

Page 12: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

8

ενεργειών, που τελούνται μέσω αυτού, των λεγόμενων κυβερνο-επιθέσεων

(cyber attacks), γι’ αυτό ακολουθεί μια προσπάθεια προσέγγισης του όρου

«Κυβερνοχώρος».

Η πατρότητα του όρου ανήκει στον William Gibson, συγγραφέα

ιστοριών επιστημονικής φαντασίας, ο οποίος έπλασε κατά τη διάρκεια της

δεκαετίας του 1980 τη συγκεκριμένη λέξη, χωρίς ιδιαίτερη περίσκεψη,

ψάχνοντας μια λύση για να αποτυπώσει με υποβλητικό τρόπο τους

ευφάνταστους συλλογισμούς του σχετικά μ’έναν εναλλακτικό κόσμο εικονικής

πραγματικότητας, όπου οι μετέχοντες βλέπουν, ακούν και νιώθουν, ακόμη, με

τη βοήθεια των προσομοιώσεων.

Σε διεθνές επίπεδο αν και έχουν διατυπωθεί πολυάριθμοι ορισμοί για

τον Κυβερνοχώρο δεν υπάρχει κάποιος κοινά αποδεκτός. Σύμφωνα με τον

σχετικά σύντομο και εύληπτο ορισμό ο οποίος δόθηκε από την Υπηρεσία

Ερευνών των ΗΠΑ, στα πλαίσια αναφοράς που συνέταξε για λογαριασμό του

Κογκρέσου, πρόκειται για

«την συνολική διαδικτύωση των ανθρώπων μέσω των ηλεκτρονικών

υπολογιστών και των τηλεπικοινωνιών ανεξάρτητα από την φυσική

γεωγραφία»4 . Ο συγκεκριμένος ορισμός εύστοχα επικεντρώνεται σε δύο

βασικά γνωρίσματα του Κυβερνοχώρου. Πρώτον, στη μειωμένη σημασία

της γεωγραφίας17 , καθώς οι δυνατότητες, που παρέχουν τα σύγχρονα

επιτεύγματα στους τομείς της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, έχουν

δημιουργήσει έναν εικονικό κόσμο (μέσω αισθητήρων, σημάτων, συνδέσεων,

μεταφοράς δεδομένων κ.α.), ο οποίος λειτουργεί ανεξάρτητα και πέρα από τα

γεωγραφικά σύνορα και τις αποστάσεις του πραγματικού κόσμου. Δεύτερον,

στη διαδραστική σχέση, που συνδέει τους χρήστες του κόσμου αυτού.

Πράγματι, οι κοινωνοί του Κυβερνοχώρου έχουν την δυνατότητα να

αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, να προβαίνουν στην ανταλλαγή ιδεών, να

μοιράζονται πληροφορίες, να παρέχουν υποστήριξη σε κοινωνικές ομάδες, να

ασκούν οικονομικές δραστηριότητες, να οργανώνουν δράσεις, να εκφράζονται

καλλιτεχνικά, να ψυχαγωγούνται, να συμμετέχουν σε πολιτικούς

διαλόγους κ.ο.κ. Η έννοια του Κυβερνοχώρου χρησιμοποιείται πλέον

4 Για επιπλέον ορισμούς, βλέπε: Arie Schaap,Cyber Warfare Operations:

Development and Use Under International Law, Air Force Law Review 2009.

Page 13: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

9

συχνότατα στην καθομιλουμένη για να περιγράψει οτιδήποτε σχετίζεται με

τους υπολογιστές, την τεχνολογία της πληροφορίας και τα συστήματα

πληροφοριακών και επικοινωνιακών δικτύων, που στηρίζονται στη

χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

β) Ο Κυβερνοχώρος ως πεδίο μάχης. Η κυριαρχία στον Κυβερνοχώρο.

Ειδικότερα, για τη στρατιωτική δραστηριότητα στην εποχή της

«Πληροφοριακής Επανάστασης» , ο Κυβερνοχώρος θεωρείται ένα καινούριο

πεδίο, όπου οι διάφορες αντιμαχόμενες δυνάμεις επιδιώκουν να υπερισχύουν

έναντι των αντιπάλων τους5 . Ωστόσο, η κυριαρχία στον Κυβερνοχώρο

συνιστά ένα περίπλοκο ζήτημα, καθώς δεν ισοδυναμεί με την επικράτηση σε

έναν και μοναδικό υλικό χώρο (όπως είναι για παράδειγμα το διάστημα ή το

έδαφος) υποκείμενο στους νόμους της φύσης, αλλά αντίθετα πρόκειται για την

εξασφάλιση της πλεονεκτικής θέσης σ’ ένα σύνθετο ανθρώπινο

κατασκεύασμα, που δύναται να επαναλαμβάνεται και του οποίου η λειτουργία

στηρίζεται στη συντονισμένη δράση υλικών στοιχείων, τεχνητών κανόνων και

πραγματικών δεδομένων.

Συγκεκριμένα, η γενικευμένη αντίληψη ότι ο Κυβερνοχώρος είναι ένας

και μοναδικός, αποτελεί μια πλάνη, διότι κάθε επιμέρους ηλεκτρονικό

σύστημα-δίκτυο έχει την ικανότητα να δημιουργεί τον δικό του κυβερνοχώρο,

στα πλαίσια του οποίου θα πρέπει να αναγνωρίζεται το δικαίωμα

πρόσβασης και η ίδια η ύπαρξη ενός χρήστη-δρώντος, ώστε οι πράξεις

του να αποκτούν νόημα και να αλληλεπιδρούν με τις πράξεις των

υπολοίπων. Συνεπώς, στα πλαίσια μιας διαμάχης είναι κρίσιμη η εξασφάλιση

της κυριαρχίας στον κυβερνοχώρο εκείνο, στον οποίο εντοπίζεται ο εκάστοτε

ειδικότερος στρατιωτικής σημασίας στόχος της κάθε παράταξης.

Το Διαδίκτυο (Internet), για παράδειγμα, αποτελεί ένα τέτοιο αυτοτελές

σύστημα, που λειτουργεί με τους δικούς του κανόνες και δική του γλώσσα

επικοινωνίας, δημιουργώντας έναν κυβερνοχώρο. Η υπόσταση των

5 Natasha Solce, ό.π., σελ. 5

Page 14: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

10

μερικότερων στοιχείων του εν λόγω συστήματος (όπως π.χ. μια ιστοσελίδα)

μεταφορικά τοποθετείται στον Κυβερνοχώρο, με αποτέλεσμα οποιοδήποτε

γεγονός συμβαίνει στο Διαδίκτυο, να θεωρείται ότι λαμβάνει χώρα εκεί

και όχι στην πραγματική γεωγραφική τοποθεσία, όπου εντοπίζονται τα

πρόσωπα ή οι συσκευές, που συμμετείχαν στην σχετική ενέργεια. Υπάρχουν,

όμως, και πολλά άλλα επιμέρους δια- δίκτυα, τα οποία αν και λειτουργούν με

φιλοσοφία παρόμοια εκείνης του Διαδικτύου, δεν είναι συνδεδεμένα σ’ αυτό,

με αποτέλεσμα να αποκτούν τον δικό τους διακριτό

κυβερνοχώρο, όπου ουδεμία επίδραση έχουν όσα συμβαίνουν στον

αντίστοιχο κυβερνοχώρο του Διαδικτύου6 . Εφόσον, το Διαδίκτυο αποτελεί

ένα υπολογιστικό δίκτυο, που χαρακτηρίζεται από τον δικό του κυβερνοχώρο,

αυτό σημαίνει ότι η έννοια του Κυβερνοχώρου είναι ευρύτερη της έννοιας του

Διαδικτύου. Η σύγχυση, ωστόσο, των δύο εννοιών αποτελεί συχνό

φαινόμενο. Ειδικότερα, στη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήθηκε στην

παρούσα εργασία παρατηρήθηκε ότι οι δύο όροι (Κυβερνοχώρος και

Διαδίκτυο) αντιμετωπίζονται αρκετές φορές ως ταυτόσημοι, χωρίς η εναλλαγή

τους να συνεπάγεται κάποια εννοιολογική διαφοροποίηση .

Περαιτέρω, στον κάθε Κυβερνοχώρο και στα πληροφοριακά και

επικοινωνιακά συστήματα, που τον απαρτίζουν, διακρίνονται τρία

επιμέρους επίπεδα, η επικράτηση σε καθένα από τα οποία προϋποθέτει

διαφορετικές ενέργειες: το υλικό, το συντακτικό και το σημασιολογικό επίπεδο.

Στο πρώτο ανήκουν όλα τα υλικά μέσα (π.χ. καλώδια, δρομολογητές, κάθε

υλικό που συνθέτει έναν υπολογιστή κ.α.), τα οποία επιτρέπουν τη ροή των

δεδομένων. Η κυριαρχία στο επίπεδο αυτό προϋποθέτει τον φυσικό έλεγχο

των επιμέρους υλικών υποδομών, που μπορούν να πληγούν κυρίως με άλλα

υλικά μέσα. Το δεύτερο επίπεδο αποτελείται από τις οδηγίες και τους κανόνες

(π.χ. λειτουργικά συστήματα υπολογιστών, εφαρμογές κ.α.), που

καθοδηγούν και ελέγχουν τη λειτουργία του κάθε ηλεκτρονικού συστήματος

και τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα αυτό διαχειρίζεται τα δεδομένα, που

διακινούνται εντός του. Οι εν λόγω κανόνες συντίθενται στην ουσία από

επιμέρους πληροφορίες- δεδομένα και η κυριαρχία σ’ αυτό το πεδίο βρίσκεται

6 Martin Libicki, Conquest in…, σελ. 4-7

Page 15: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

11

σε άμεση εξάρτηση με το ποιος εξασφαλίζει τον έλεγχό τους, δηλαδή ποιος

τους διατυπώνει και ποιος μπορεί να επέμβει δραστικά στη δομή τους,

προκαλώντας ανάλογα με τις εκάστοτε επιδιώξεις τη δυσλειτουργία, έως και

την ολική κατάρρευση του συστήματος, που οι σχετικοί κανόνες

υποστηρίζουν. Τέλος, το σημασιολογικό επίπεδο αφορά το ουσιαστικό

μήνυμα της κάθε πληροφορίας -είτε εκείνης που κυκλοφορεί, είτε εκείνης που

αποθηκεύεται σ’ ένα σύστημα του Κυβερνοχώρου- προς τον αποδέκτη της. Η

κυριαρχία εδώ προϋποθέτει την ικανότητα για έλεγχο και διαχείριση

του περιεχομένου των διακινούμενων πληροφοριών. Οι προσβολές γίνονται

κυρίως μέσω της εισαγωγής ψευδών ή ανακριβών δεδομένων με σκοπό τη

διαστρέβλωση των πραγματικών, ώστε οι αποδέκτες τους, είτε πρόκειται για

φυσικά πρόσωπα, είτε για μηχανήματα και αυτοματοποιημένα συστήματα, να

στρέψουν τις αποφάσεις και τις ενέργειές τους σε κατεύθυνση διαφορετική

από αυτή στην οποία θα οδηγούνταν βάσει των μη νοθευμένων

πληροφοριών. Είναι προφανές ότι ακόμη κι αν πληγεί επιτυχώς ένα επίπεδο

και ο ενδιαφερόμενος επικρατήσει σ’ αυτό, δεν εξασφαλίζεται αυτομάτως και η

κυριαρχία του στα άλλα επίπεδο.

Σύμφωνα με τα παραπάνω η ολική κυριαρχία στον Κυβερνοχώρο,

αποτελεί ένα μάλλον αδύνατο επίτευγμα. Οι κυβερνοχώροι είναι πολυάριθμοι

και διαστρωματώνονται σε επιμέρους επίπεδα, ώστε να απαιτείται από τις

ανταγωνιζόμενες δυνάμεις να προσαρμόζουν τις ενέργειές τους ανάλογα με

τον εκάστοτε στόχο, ήτοι ανάλογα με τον συγκεκριμένο κυβερνοχώρο και

κυρίως ανάλογα με το ειδικότερο επίπεδο στο οποίο εντοπίζεται το

προσδοκώμενο αποτέλεσμα.

3. Το Διαδίκτυο (Internet)

Το Διαδίκτυο αποτελεί, όπως ειπώθηκε ανωτέρω, ένα ηλεκτρονικό

δίκτυο που δημιουργεί τον δικό του κυβερνοχώρο. Πρόκειται για το πλέον

δημοφιλές και προσβάσιμο σε παγκόσμιο επίπεδο δίκτυο, μέσω του οποίου

διεξάγονται σήμερα εμπορικές συναλλαγές, κατευθύνονται οι στρατηγικής

σημασίας κυβερνητικές δράσεις και δραστηριότητες, ενώ σε κάποια

ιδιαιτέρως εκσυγχρονισμένα κράτη, όπως οι ΗΠΑ, ελέγχονται και

Page 16: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

12

οργανώνονται σε σημαντικό βαθμό λειτουργίες όπως: η παραγωγή και

διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, η υδροδότηση, το δίκτυο μαζικής μεταφοράς,

το σύστημα αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών κ.α., ώστε εύλογα να

θεωρείται ως το «νευρικό σύστημα» κάθε σύγχρονης κοινωνίας7 . Η

βασικότερη ωστόσο λειτουργία του Διαδικτύου μέχρι στιγμής είναι εκείνη

του μέσου μαζικής επικοινωνίας .

Με την ανάλυση, που ακολουθεί, γίνεται μια προσπάθεια εξέτασης του

Διαδικτύου, το οποίο σε μεγάλο βαθμό παρέχει σήμερα το κρίσιμο

τεχνολογικό περιβάλλον για την τέλεση ζημιογόνων πράξεων στον

Κυβερνοχώρο, δεδομένου ότι πολλά από τα επιμέρους ηλεκτρονικά

δίκτυα, που υφίστανται παγκοσμίως, συνδέονται σταδιακά με το

Διαδίκτυο25 . Επίσης, επισημαίνονται οι ιστορικές συγκυρίες, που

προκάλεσαν την γένεση και επηρέασαν την εξέλιξή του καθώς και τα

χαρακτηριστικά εκείνα της αρχιτεκτονικής του, που το καθιστούν δελεαστικό

πεδίο για προώθηση πολιτικο-στρατιωτικών στόχων, ώστε να κατανοηθεί για

ποιον λόγο η σε μεγάλο βαθμό διείσδυσή του σ’ όλους τους

τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας εγείρει ανησυχίες για τη διεθνή

ασφάλεια.

α) Γενικά

Το Διαδίκτυο δεν πρέπει να θεωρείται απλά ως ένα τεχνολογικό

δημιούργημα, που υπάρχει και αναπτύσσει αυτόματα τα θετικά ή αρνητικά

αποτελέσματά του ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά των χρηστών του.

Αντιθέτως, η μορφή του είναι αποτέλεσμα του συγκεκριμένου τρόπου με τον

οποίο χρησιμοποιήθηκε στην πορεία των χρόνων, καθώς και του είδους των

σκοπών που κλήθηκε να εξυπηρετήσει.

7 Matthew Sklerov, Solving the dilemma of state responses to cyberattacks: A justification for

the use of active defenses against states who neglect their duty to prevent, Military Law

Review Fall 2009, σελ. 2

Page 17: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

13

Η ίδια η λέξη «Διαδίκτυο» (Internet) δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για

ένα και μοναδικό δίκτυο ηλεκτρονικών υπολογιστών , ενώ στην

πραγματικότητα πρόκειται για ένα δίκτυο τέτοιων δικτύων . Ο ρόλος του κάθε

δικτύου συνίσταται στο να επιτρέπει την επικοινωνία και την ανταλλαγή

πληροφοριών μεταξύ των περισσότερων ηλεκτρονικών υπολογιστών, που

συνδέοντα σ’ αυτό. Το Διαδίκτυο εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60,

ωστόσο προϋπήρχαν αυτού, πολυάριθμα, διακριτά μεταξύ τους, δίκτυα

ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα οποία εξυπηρετούσαν κατά κύριο λόγο

λειτουργίες οικονομικών αγορών, πανεπιστημίων, εμπορικών επιχειρήσεων,

κυβερνητικών φορέων, ακόμη και εθνικών στρατών . Το Διαδίκτυο ουσιαστικά

προσέφερε τα μέσα για την διασύνδεση όλων των ήδη υπαρχόντων δικτύων,

τα οποία είναι γνωστά ως «η ραχοκοκαλιά του Διαδικτύου» και κατ’ επέκταση

για τη δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου, που επιτρέπει την επικοινωνία μεταξύ

των ηλεκτρονικών υπολογιστών των επιμέρους δικτύων και την μεταφορά

δεδομένων σε παγκόσμια κλίμακα.

β) Η πρώιμη μορφή του INTERNET, το ARPA-NET

Πρόδρομος του Διαδικτύου υπήρξε το ARPA-NET. Το δίκτυο αυτό είχε

καθαρά στρατιωτική προέλευση, καθώς δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία και

χρηματοδότηση της Υπηρεσίας Προηγμένων Ερευνών (Advanced Research

Project Agency - ARPA) του αμερικανικού Πενταγώνου τη δεκαετία του 1960.

Τα ουσιώδη χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου δικτύου διαμορφώθηκαν

βάσει της αποστολής του και καθόρισαν εν συνεχεία τα αντίστοιχα

χαρακτηριστικά του Διαδικτύου. Κατά μια άποψη -η οποία κρίνεται

ορθότερη διότι τα γεγονότα στα οποία βασίζεται προηγούνται χρονολογικά-

ένας σημαντικός παράγοντας της «ψυχροπολεμικής» περιόδου, ο

ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ-ΕΣΣΔ για υπεροχή στους διάφορους

τεχνολογικούς τομείς, οδήγησε στη δημιουργία του ARPA-NET, ώστε να

παρασχεθεί η δυνατότητα στους επιστημονικούς ερευνητές της εποχής να

ανταλλάσουν μεγάλο όγκο πληροφοριών, με υψηλές ταχύτητες και να έχουν

πρόσβαση στους υπολογιστές, που επεξεργάζονταν τα σχετικά επιστημονικά

προγράμματα. Σύμφωνα δε με άλλη άποψη στόχευε στην εθνική άμυνα και

Page 18: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

14

στην εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ, απέναντι στην μόνιμη απειλή που σκίαζε τον

«ψυχροπολεμικό» κόσμο, την πυρηνική απειλή. Για να είναι σε θέση ο

στρατιωτικός μηχανισμός της χώρας να ανταπεξέλθει σε μια πυρηνική

επίθεση κρίθηκε απαραίτητο να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ηλεκτρονικών

υπολογιστών, που να εξυπηρετεί την ασφάλεια και την ευελιξία στην

επικοινωνία και τον συντονισμό των στρατιωτικών επιχειρήσεων και να

διασφαλίζει ότι οι κρίσιμες επικοινωνίες θα μπορούσαν να διατηρηθούν

ενεργές ακόμη κι αν συγκεκριμένα σημεία του δικτύου αδρανοποιούνταν ή

καταστρέφονταν. Έτσι, το ARPA-NET εξελίχθηκε σε DARPA-NET, με την

προσθήκη του όρου “Defense”, που εξειδίκευσε ως αμυντικό τον χαρακτήρα

των ερευνών, που διεξάγονταν μέσω της συγκεκριμένης υπηρεσίας και

εξυπηρετούνταν από το αντίστοιχο δίκτυο8 .

γ) Από το (D)ARPA-NET στο INTERNET. Πορεία καθοριστική για τα

βασικά χαρακτηριστικά του Διαδικτύου

Για να εξυπηρετούνται καλύτερα οι παραπάνω στόχοι, βασικό

χαρακτηριστικό του (D)ARPA-NET ήταν ότι επέτρεπε τον κατακερματισμό της

πληροφορίας σε «πακέτα» καθένα από τα οποία ακολουθούσε διαφορετική

διαδρομή. Όταν η κάθε πληροφορία έφτανε στον αποδέκτη της, όλα

τα «πακέτα» επανενώνονταν με αποτέλεσμα να ανακτά την αρχική της

μορφή. Με αυτόν τον τρόπο εάν ένα από τα ενδιάμεσα σημεία

καταστρεφόταν ή αδρανοποιούνταν η πληροφορία απλά θα το

προσπερνούσε και θα έφτανε ακέραια στον τελικό της

προορισμό μέσω κάποιας εναλλακτικής διαδρομής9 .

Γενικώς, η επικοινωνία μεταξύ των υπολογιστών, που συνδέονται

στο ίδιο δίκτυο υλοποιείται μέσω ενός «πρωτοκόλλου», ενός συγκεκριμένου

κωδικού/γλώσσας.

8 Thomas Rid - Marc Hecker, ό.π., σελ. 26

9Yar Majid, ό.π., σελ. 7

Page 19: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

15

Από τη δεκαετία του 1970 το ARPA-NET είχε ξεκινήσει να

αλληλεπιδρά με άλλα δίκτυα, τα οποία όμως χρησιμοποιούσαν διαφορετικά

πρωτόκολλα επικοινωνίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 υιοθετήθηκε ένα

κοινό πρωτόκολλο επικοινωνίας για όλα τα δίκτυα, το γνωστό TCP/IP. Η

ονομασία TCP/IP προέρχεται από τις συντομογραφίες των δυο κυριότερων

πρωτοκόλλων που περιέχει : το TCP ή Transmission Control Protocol

(Πρωτόκολλο Ελέγχου Μετάδοσης) και το IP ή Internet Protocol

(Πρωτόκολλο Διαδικτύου)36 . Το πρώτο είναι αρμόδιο για τη διάσπαση της

κάθε πληροφορίας σε περισσότερα «πακέτα» και το δεύτερο για την πορεία,

που θα ακολουθήσουν αυτά τα «πακέτα», ώστε να φτάσουν στον σωστό

προορισμό. Βάσει της διαδικασίας αυτής, το δίκτυο απλά δρομολογεί τα

«πακέτα» των πληροφοριών χωρίς να μπορεί να τα διακρίνει σύμφωνα με το

περιεχόμενό τους και να διαφοροποιήσει αντίστοιχα την οδό που θα

ακολουθήσουν ανάλογα με το είδος του περιεχομένου αυτού. Για το

Διαδίκτυο το μοναδικό διακριτικό γνώρισμα των «πακέτων» είναι η

προέλευσή τους και ο προορισμός τους. Επομένως, το σύστημα, λόγω της

αρχιτεκτονικής του, δύναται απλώς να μεταφέρει τα «πακέτα»,

έχοντας πλήρη άγνοια του περιεχομένου τους37 . Τα ανωτέρω

χαρακτηριστικά

διαμορφώθηκαν κατά την περίοδο, που το Διαδίκτυο βρίσκονταν

ακόμη στα σπάργανα και στην ουσία αποτελούσε ένα τεχνολογικό πείραμα

που επέτρεπε την επικοινωνία μεταξύ ελάχιστων διαδικτυακών τόπων στις

ΗΠΑ και την Ευρώπη, οι οποίες εκπροσωπούσαν, κυρίως, πανεπιστήμια και

ερευνητικά ιδρύματα . Συνεπώς, οι πιθανοί χρήστες του ήταν γνωστοί μεταξύ

τους και άξιοι εμπιστοσύνης με αποτέλεσμα να μην δημιουργούνται ανησυχίες

σχετικά με την ασφάλεια του πρωτοκόλλου και την συνεπαγόμενη ελεύθερη

ροή των πληροφοριών ανεξάρτητα από το περιεχόμενό τους. Στο σημείο

αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι η έλλειψη ανησυχίας εκείνης της περιόδου

σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στη μεσολάβηση ενός σημαντικού γεγονότος: το

1983 αποκόπηκε από το DARPA-NET, το MILNET (Military Network), δηλαδή

το κομμάτι εκείνο, το σχετικό με τις κρίσιμες στρατιωτικές πληροφορίες

(σήμερα ονομάζεται NIPRNET = Unclassified but Sensitive Internet Protocol

Router Networ), επομένως τα εναπομείναντα δίκτυα αφορούσαν κατά

κύριο λόγο μη στρατιωτικές δραστηριότητες .

Page 20: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

16

δ) Το Διαδίκτυο σήμερα

Η μεγάλη ώθηση για την ανάδυση του Διαδικτύου με την παγκόσμια

εμβέλειά του, όπως δηλαδή το γνωρίζουμε σήμερα, δόθηκε στις αρχές της

δεκαετίας του 1990 όταν οι αρχές των ΗΠΑ, δεδομένης της λήξης του Ψυχρού

Πολέμου και των εντάσεων, που αυτός συνεπαγόταν, αποφάσισαν να

επιτρέψουν στο ευρύ κοινό την πρόσβαση στο Διαδίκτυο10 . Το αποτέλεσμα

ήταν να συνδεθούν μεταξύ τους πολυάριθμα ιδιωτικά δίκτυα (πχ δίκτυα

επιχειρήσεων) αλλά και δίκτυα, που σχετίζονται με τη λειτουργία σημαντικών

υπηρεσιών και υποδομών ενός κράτους, ώστε να επηρεάζεται από το

Διαδίκτυο σχεδόν σε κάθε τομέας της ανθρώπινης δραστηριότητας

(εργασιακός, οικονομικός, κοινωνικός, στρατιωτικός κ.α.11 ). Τα

μεμονωμένα άτομα, το κοινωνικό σύνολο και τα κράτη στηρίζονται

στην σταθερότητα και στην αξιοπιστία των σχετικών υποδομών, η οποία με τη

σειρά της στηρίζεται στην αξιοπιστία του Διαδικτύου.

ε) Το ζήτημα της ασφάλειας

Οι επικεφαλής του σχεδιασμού της αμερικανικής, κυρίως, στρατηγικής

αντίληψης θεωρούν ότι οι διάφορες εφαρμογές και τεχνολογίες του

Διαδικτύου, το οποίο, όπως ειπώθηκε, από τη φύση του παρουσιάζει τρωτά

σημεία και ελλείμματα ασφάλειας, δημιουργούν αφενός νέους στόχους και

αφετέρου ενεργοποιούν νέες δυνατότητες για κάποιον που επιθυμεί να

διαταράξει ή να καταστρέψει την οικονομία ενός κράτους, την βιομηχανία

του, τις κοινωφελείς υποδομές του και την δημόσια διοίκησή του. Με άλλα

λόγια οι διάφορες τεχνολογικές δυνατότητες του Διαδικτύου αποκτούν τον

χαρακτήρα όπλου, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε επιθετικά, είτε

αμυντικά για την επικράτηση έναντι του εχθρού σε μια σύγκρουση .

10 Βλέπε Kelly Gable, ό.π., σελ. 6 και Yar Majid, ό.π., σελ. 7

11 Αναλυτικά για την επίδραση του Διαδικτύου σε καθέναν από τους αναφερόμενους τομείς,

βλέπε: Max Boot, ό.π., σελ. 313-317

Page 21: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

17

Σ’ αυτό συνεπικουρούν δύο παράγοντες: από τη μια, η διαρκώς

αυξανόμενη εξάρτηση σχεδόν του συνόλου των κρίσιμων, για μια

σύγχρονη κοινωνία, υποδομών45 από τα ηλεκτρονικά δίκτυα και από την

άλλη η αλληλεξαρτώμενη φύση των σχετικών υποδομών, που έχει ως

αποτέλεσμα την διασταύρωση της χρησιμοποίησης αυτών από τις

διάφορες και διαφορετικές μεταξύ τους κατηγορίες καλοπροαίρετων χρηστών

(στρατιωτικοί, κυβερνητικοί, οικονομικοί φορείς, αλλά και απλοί ιδιώτες).

Οι απειλές, που τίθενται για τη διεθνή ασφάλεια λόγω της παγκόσμιας

εξάρτησης από το Διαδίκτυο, συνοψίζονται ως εξής:

1) Το TCP/IP, το πρωτόκολλο επικοινωνίας, στο οποίο στηρίζεται,

όπως περιγράφηκε ανωτέρω, η λειτουργία του Διαδικτύου, μπορεί να

χρησιμεύσει ως εφαλτήριο για τη μεταπήδηση και τη μη εξουσιοδοτημένη

διείσδυση σε ένα ηλεκτρονικό δίκτυο, που αν και δεν είναι συνδεδεμένο στο

Διαδίκτυο, χρησιμοποιεί το ίδιο πρωτόκολλο επικοινωνίας. Ειδικότερα, μέσω

της εκμετάλλευσης κάποιων εγγενών σφαλμάτων της λειτουργίας του TCP,

είναι εφικτή η πρόσβαση και σε κάθε άλλο ηλεκτρονικό δίκτυο, που βασίζεται

στο ίδιο πρωτόκολλο, ανεξάρτητα από το εάν συμμετέχει στο Διαδίκτυο ή όχι.

Συνεπώς, αποτελεί ψευδαίσθηση η ιδέα ότι ένα ηλεκτρονικό δίκτυο μη

συνδεδεμένο και διαχωρισμένο από το Διαδίκτυο καθίσταται ασφαλέστερο.

Επομένως, εφόσον συντρέχει η μια και μόνη προϋπόθεση της

χρησιμοποίησης του TCP, διευκολύνεται στο έργο του ο ενδιαφερόμενος να

πλήξει αποτελεσματικά συγκεκριμένα ηλεκτρονικά συστήματα που μπορεί να

έχουν είτε πολιτική, είτε στρατιωτική φύση. Οι επιλογές ως προς τον στόχο

μιας αποτελεσματικής επίθεσης πολλαπλασιάζονται και δεν περιορίζονται από

οποιαδήποτε προϋπόθεση σύνδεσης στο Διαδίκτυο. Είναι γεγονός ότι οι

στρατιωτικοί εξοπλισμοί των χωρών και τα όπλα σταδιακά εντάσσονται και

εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τέτοια δίκτυα ηλεκτρονικών

υπολογιστών, ενώ αντίστοιχη εξάρτηση παρουσιάζουν και λοιπές υποδομές

ζωτικής σημασίας που εξυπηρετούν τις οικονομικές, διοικητικές, κοινωνικές

κ.α. δομές ενός κράτους και οι οποίες αποτελούν καίριους στόχους

στην περίπτωση μιας διαμάχης για λόγους που θα αναλυθούν σε άλλο σημείο.

2) Επίσης, το Διαδίκτυο αποτελεί τη βασική πηγή από την οποία

αντλούνται τα μέσα και οι οδηγίες για την υλοποίηση προσβολών σε

ηλεκτρονικούς υπολογιστές και αυτοτελή ηλεκτρονικά δίκτυα μη συνδεδεμένα

Page 22: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

18

στο Διαδίκτυο. Οι σχετικές προσβολές συνήθως διενεργούνται βάσει ειδικού

λογισμικού το οποίο διατίθεται δωρεάν στο Διαδίκτυο και μπορεί να

αποκτηθεί από τον καθένα εύκολα.

3) Τέλος, εφόσον το Διαδίκτυο, αποτελεί όπως ειπώθηκε ένα δίκτυο

μερικότερων ηλεκτρονικών δικτύων, η ομαλή λειτουργία αυτού καθαυτού αλλά

και των επιμέρους δικτύων, που συνδέονται σ’ αυτό, αποτελεί επίσης συχνό

στόχο επιθέσεων .

Page 23: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΟΙ ΕΠΙΘΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΚΥΒΕΡΝΟΧΩΡΟ

Παρά τα αναρίθμητα οφέλη, που αναμφισβήτητα σχετίζονται με τον

Κυβερνοχώρο, ο τελευταίος αποτελεί έφορο έδαφος για την τέλεση πράξεων

με συνέπειες ενοχλητικές, επιζήμιες έως και καταστροφικές για απλούς

ιδιώτες, οικονομικές επιχειρήσεις, κοινωνικά σύνολα, κυβερνήσεις, κράτη,

οργανισμούς ακόμη και για την διεθνή κοινότητα στο σύνολό της. Αυτό

οφείλεται στο γεγονός ότι στον Κυβερνοχώρο, και ιδίως στον κυβερνοχώρο

που δημιουργεί το Διαδίκτυο, έχουν πρόσβαση και δραστηριοποιούνται -

πλην των υποκειμένων που επιθυμούν με θεμιτούς τρόπους να απολαύσουν

τα παρεχόμενα, από τα τεχνολογικά επιτεύγματα του Κυβερνοχώρου,

προνόμια- κυβερνήσεις κρατών, εγκληματικές οργανώσεις, τρομοκρατικές

οργανώσεις, έως και μεμονωμένα άτομα που δρουν με κίνητρα, μέσα και

σκοπούς λιγότερο έως και καθόλου αγαθούς. Οι αθέμιτοι σκοποί των

ανωτέρω ομάδων δεν χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία, αντιθέτως είναι

σκοποί που παραδοσιακά επιδιώκονται, απλά ο Κυβερνοχώρος προσφέρει

μια ευνοϊκή συνθήκη: είναι σημαντικό το γεγονός ότι αυξάνεται διαρκώς η

εξάρτηση κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας παγκοσμίως από τις πρακτικές

εφαρμογές και τις αμέτρητες τεχνολογικές δυνατότητες των ηλεκτρονικών

υπολογιστών και των αντίστοιχων δικτύων.

1. Οι μορφές των επιθέσεων που σχετίζονται με την

αντιμετώπιση του Κυβερνοχώρου ως πεδίου μάχης

Όπως ήδη επισημάνθηκε, ο Κυβερνοχώρος διαστρωματώνεται σε τρία

επιμέρους επίπεδα: το υλικό, το συντακτικό και το σημασιολογικό. Κατά

των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των αντίστοιχων δικτύων, που μετέχουν

στη δημιουργία του Κυβερνοχώρου είναι δυνατόν να διεξαχθούν τριών ειδών

επιθέσεις: υλικές, ηλεκτρομαγνητικές και κυβερνοεπιθέσεις12 .Για μια

επίθεση της πρώτης κατηγορίας ο επιτιθέμενος μπορεί να χρησιμοποιήσει

συμβατικά όπλα (π.χ. βόμβες, πυραύλους), ώστε να καταστρέψει καθ’ αυτές

τις υλικές υποδομές, που στηρίζουν τα ηλεκτρονικά δίκτυα, ως αντικείμενα.

12 Βλέπε: Natasha Solce, ό.π., σελ. 7, Jon Jurich, ό.π., σελ. 2, Sharon Stevens, ό.π., σελ. 5

Page 24: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

20

Η προσβολή, επομένως εντοπίζεται, στην υλική στοιβάδα του

Κυβερνοχώρου και άρα στο πραγματικό-υλικό περιβάλλον. Στο υλικό επίπεδο

του Κυβερνοχώρου εντοπίζονται και οι συνέπειες μιας ηλεκτρομαγνητικής

επίθεσης, όπου ηλεκτρικό ρεύμα υψηλών τάσεων ή σύγχρονα όπλα, που

παράγουν ηλεκτρομαγνητικούς παλμούς αχρηστεύουν τις ηλεκτρονικές

συσκευές μέσω της υπερφόρτωσης του ηλεκτρικού κυκλώματος. Τέλος, οι

κυβερνο-επιθέσεις, στις οποίες επικεντρώνεται η παρούσα εργασία,

διεξάγονται αποκλειστικά στο περιβάλλον του Κυβερνοχώρου δια της

χρήσης των αντιστοίχων όπλων, που πλήττουν είτε τις ίδιες τις

πληροφορίες, είτε την ομαλή λειτουργία των ηλεκτρονικών δικτύων μέσω των

οποίων αυτές διακινούνται. Οι διαταραχές που μπορεί να προκληθούν

εμφανίζουν μεγάλη ποικιλία. Για παράδειγμα, εξειδικεύονται στον αποκλεισμό

της πρόσβασης των χρηστών στο σύστημα ή στη διακοπή της

λειτουργίας του, στην αλλοίωση, παραποίηση, ακόμη και καταστροφή

των δεδομένων, που είναι αποθηκευμένα ή κυκλοφορούν σ’ αυτό ή τέλος στην

πρόκληση σύγχυσης στο σύστημα, μέσω του εξαναγκασμού του να προβεί σε

εσφαλμένες ενέργειες. Επομένως, οι επιθέσεις αυτής της κατηγορίας

επικεντρώνονται στη συντακτική, αλλά και στη σημασιολογική στοιβάδα του

Κυβερνοχώρου.

Σχετικά με την πρόκληση διαταραχών στο σημασιολογικό επίπεδο

πρέπει να διευκρινιστεί ότι, βάσει των σημερινών τεχνολογικών δεδομένων,

είναι εξαιρετικά δυσχερής η άμεση επίδραση και η οποιαδήποτε

αλλαγή του ουσιαστικού περιεχομένου των πληροφοριών, όταν οι

λήπτες αυτών είναι πρόσωπα κι όχι αυτοματοποιημένα συστήματα,

δηλαδή όταν το μήνυμα της πληροφορίας αποκτά συγκεκριμένο νόημα για

τον ανθρώπινο νου, που καλείται να το επεξεργαστεί και να αντιδράσει

ανάλογα. Ωστόσο, οι επιδράσεις στην ακεραιότητα των πληροφοριών, για

παράδειγμα μέσω της αλλοίωσης ή της καταστροφής τους, καθώς και η

παρεμπόδιση της πρόσβασης σ’ αυτές, που επιτυγχάνονται κυρίως με τα

μέσα που στοχεύουν το συντακτικό επίπεδο, εξυπηρετούν εξίσου

αποτελεσματικά τον σκοπό μιας σημασιολογικής επίθεσης, ήτοι της

πρόκλησης εσφαλμένων αποφάσεων των αποδεκτών λόγω ανακριβούς,

ελλιπούς ή καθόλου γνώσης της πραγματικότητας. Η κατάσταση είναι

διαφορετική όταν την πληροφορία επεξεργάζεται ένα αυτοματοποιημένο

Page 25: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

21

σύστημα. Σ’ αυτή την περίπτωση είναι πιο εύκολη η παραπλάνηση και η

ενεργοποίησή του13.

Μερικά παραδείγματα κυβερνοεπιθέσεων με τα ανωτέρω

χαρακτηριστικά είναι:

• ο βανδαλισμός ιστοσελίδων, δηλαδή η απενεργοποίηση ή

την παραμόρφωση ιστοσελίδων κρατικού, κοινωνικού ή

στρατιωτικού ενδιαφέροντος

• η εισαγωγή ψευδών δεδομένων στον κυβερνοχώρο ενός

δημοφιλούς ηλεκτρονικού δικτύου, όπως το Διαδίκτυο, με σκοπό τον

επηρεασμό των απόψεων, καθώς και της ψυχολογίας του κοινού

• η κυβερνοκατασκοπεία (cyber espionage) δηλαδή η συλλογή

απόρρητων πληροφοριών μέσω του Κυβερνοχώρου. Οι

πληροφορίες αυτές καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα και μπορεί να

αφορούν από προσωπικά στοιχεία μέχρι κρατικά μυστικά

• η πρόκληση διαταραχών στο στράτευμα μιας χώρας κατά τη

διάρκεια μιας αντιπαράθεσης με τον αποκλεισμό ή τη διαστρέβλωση

των επικοινωνιών, ώστε να τίθενται σε κίνδυνο οι ζωές των

στρατιωτών

• επιθέσεις σε υποδομές ζωτικής σημασίας, με αποτέλεσμα να

τίθενται σε κίνδυνο οι ζωές των πολιτών.

Οι επιθέσεις όλων των παραπάνω μορφών μπορούν να

πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια μιας διένεξης μεταξύ συγκεκριμένων

αντιπάλων τόσο ως μέσο επίθεσης, όσο και ως μέσο άμυνας. Επίσης,

μπορούν να προηγούνται, να συγχρονίζονται ή να έπονται πολεμικών

επιχειρήσεων με συμβατικά όπλα .

13 Martin Libicki, Conquest in…, σελ. 83-84.

Page 26: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

22

2. Το πρόβλημα της κατηγοριοποίησης των αθέμιτων

πράξεων που τελούνται στον Κυβερνοχώρο γενικά

Οι πράξεις, που τελούνται στο περιβάλλον του Κυβερνοχώρου (στο

συντακτικό και το σημασιολογικό επίπεδο αυτού) και επιφέρουν ζημιογόνα

αποτελέσματα ταξινομούνται σε διάφορες επιμέρους ομάδες.

Με βασικό κριτήριο την πρόθεση του δράστη διακρίνονται σε τρεις

κατηγορίες: στις εγκληματικές πράξεις (cyber crimes), στις τρομοκρατικές

πράξεις (cyber terrorism) και στις εχθροπραξίες (cyberwar/cyber warfare) .

Συγκεκριμένα, ως Κυβερνοεγκληματίας (cyber criminal) μπορεί να

χαρακτηριστεί το πρόσωπο που επιθυμεί από την πράξη του να αποκομίσει

οικονομικά ή ψυχολογικά οφέλη, ειδικότερα όταν στόχος του είναι να κλέψει

χρήματα ή δεδομένα, να αποκτήσει προσωπική δόξα ή να γίνει το επίκεντρο

της προσοχής, να αντιμετωπίσει μια πνευματική πρόκληση ή να απολαύσει

την αίσθηση που δημιουργείται σε κάποιους από την παρανομία. Από την

άλλη, σκοπός του Κυβερνοτρομοκράτη (cyber terrorist), ο οποίος έχει

συνήθως πολιτικά ή κοινωνικά κίνητρα, είναι να εξαναγκάσει ένα συγκεκριμένο

αποδέκτη, που μπορεί να εξειδικεύεται ακόμη και με τις επίσημες αρχές

ενός κράτους, να υποταχθεί στις απαιτήσεις του εκφοβίζοντας τον με πράξεις ή

με απειλές βίας. Τέλος, ο Κυβερνοπολεμιστής (cyber warrior/combatant)

ενδιαφέρεται πρωτίστως για την επίτευξη συγκεκριμένων στρατιωτικών

στόχων στα πλαίσια μιας γενικευμένης διακρατικής αντιπαράθεσης14.

Έχει υποστηριχθεί, επίσης, ότι η κατηγοριοποίηση των κακόβουλων

πράξεων, που τελούνται στον Κυβερνοχώρο, μπορεί να λάβει κι άλλη μορφή

ανάλογα με τις επερχόμενες συνέπειες. Συγκεκριμένα, όταν μια ενέργεια

Κυβερνοτρομοκρατίας έχει αντίκτυπο σε συγκεκριμένο κράτος θα πρέπει, μαζί

με τον Κυβερνοπόλεμο, να ενταχθεί σε μια ευρύτερη ομάδα, αυτή των

Κυβερνοεπιθέσεων (cyber attacks) και να αντιδιαστέλλεται από την κατηγορία

των Κυβερνοεγκλημάτων .

14 Natasha Solce, ό.π., σελ. 5

Page 27: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

23

Η εν λόγω προσέγγιση εμφανίζει πολλές ομοιότητες με μια άλλη

πρόταση για διαχωρισμό των πράξεων σε δύο ομάδες ανάλογα με τη

συνολική εκτίμηση τριών επιμέρους κριτηρίων: της οργανωτικής δομής,

των κινήτρων και της προέλευσης των πόρων των δραστών. Στην πρώτη

ομάδα, αυτήν της «μη δομημένη απειλής», ανήκουν τα άτομα με

περιορισμένα κεφάλαια και οργάνωση και με βραχυπρόθεσμους στόχους,

όπως είναι για παράδειγμα οι μεμονωμένοι hackers ή η μικρές εγκληματικές

οργανώσεις, με άλλα λόγια οι κοινοί εγκληματίες. Αντίστοιχα, η δεύτερη ομάδα,

αυτή της «δομημένης απειλής» απαρτίζεται από σύνολα με εκτεταμένη

χρηματοδότηση, οργανωμένη υποστήριξη, πρόσβαση σε εξελιγμένα προϊόντα

και μακροπρόθεσμους στρατηγικούς στόχους. Εθνικές μυστικές υπηρεσίες,

καλά οργανωμένα δίκτυα τρομοκρατών, επαγγελματίες hackers,

που στρατολογούνται από τα κράτη για την διεξαγωγή των μεταξύ τους

εχθροπραξιών στον Κυβερνοχώρο εντάσσονται στην κατηγορία αυτή .

Η ανωτέρω κατηγοριοποίηση εξασφαλίζει, σύμφωνα με κάποιους

αναλυτές, καλύτερη αντιμετώπιση του προβλήματος, καθώς τα όρια μεταξύ

τρομοκρατίας και εχθροπραξιών στον Κυβερνοχώρο θεωρούνται

δυσδιάκριτα, οπότε είναι ασφαλέστερο τα δύο φαινόμενα να

αντιμετωπίζονται ως ισοσθενείς απειλές για την εθνική και διεθνή ασφάλεια.

Δεδομένης της ανωνυμίας, που προσφέρει ο Κυβερνοχώρος, δεν είναι σαφές

ποιος είναι ο πραγματικός δράστης κάθε συγκεκριμένης επίθεσης που

διεξάγεται στο πεδίο αυτό, ποια είναι τα κίνητρά του, σε τι ακριβώς

αποσκοπεί και εάν ενεργεί αυτοβούλως ή εκτελεί εντολές, που

προέρχονται από κρατικές αρχές, ώστε συγκεκριμένο κράτος να φέρει την

ευθύνη για την πράξη του. Υπάρχει η πιθανότητα ένας δράστης, που ανήκει

στην κατηγορία της δομημένης απειλής να μεταμφιεστεί σε δράστη της άλλης

κατηγορίας, όπως επίσης και η περίπτωση ένας δράστης με οργανωμένη

δομή να ζητήσει τη συνδρομή μεμονωμένων ατόμων που διαθέτουν εμπειρία

και τα αντίστοιχα τεχνολογικά προσόντα και που κανονικά εντάσσονται στην

κατηγορία της μη δομημένης απειλής, για την εκπλήρωση των σκοπών του.

Η κατηγοριοποίηση των αθέμιτων συμπεριφορών στον Κυβερνοχώρο

θεωρείται επίσης καθοριστικής σημασίας και για ένα ακόμη λόγο: διότι

ανάλογα με την σοβαρότητα των επιπτώσεων που επιφέρουν στο

θύμα απαιτείται και διαφορετική αντιμετώπιση αυτών από πλευράς

Page 28: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

24

δικαίου. Η κοινή εγκληματική πράξη, ακόμα κι όταν τελείται στον

Κυβερνοχώρο, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά σε εθνικό,

καταρχήν, αλλά και σε υπερεθνικό επίπεδο με κανόνες που προσιδιάζουν

στην ποινική νομοθεσία, κανόνες ωστόσο που δεν είναι αποτελεσματικοί

ούτε για την πρόληψη, αλλά ούτε και για την καταστολή

τρομοκρατικών και πολεμικών επιθέσεων στον Κυβερνοχώρο. Οι

τελευταίες απαιτούν μέτρα και συνεργασία σε διεθνές επίπεδο διότι ακριβώς

θέτουν σε κίνδυνο τόσο την εθνική, όσο και την διεθνή ασφάλεια.

Σύμφωνα δε με άλλη προσέγγιση καθοριστικό στοιχείο για την επιλογή

του τρόπου νομικής αντιμετώπισης μιας πράξης στον Κυβερνοχώρο,

αποτελούν οι συνθήκες, που επικρατούν ακριβώς τη στιγμή κατά την οποία

αυτή τελείται, ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα των συνεπειών που επιφέρει

ή από το κατά πόσο είναι εφικτό να αποδοθεί σε συγκεκριμένο δράστη, ώστε

να εξαχθούν συμπεράσματα σχετικά με τις προθέσεις αυτού. Ειδικότερα,

όταν μια ενέργεια λαμβάνει χώρα σε καιρό που οι σχέσεις συγκεκριμένων

αντιπάλων περνούν κρίση, θα πρέπει να εξομοιώνεται με εχθροπραξία

ανάμεσα σε δυνάμεις που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, ενώ αντιθέτως

εάν συμβαίνει σε καιρό ειρήνης, θα πρέπει να εντάσσεται στην έννοια του

κοινού εγκλήματος και να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο15 .

Από την ανωτέρω ενδεικτική παράθεση κάποιων εκ των

διαφόρων θεωρητικών προσεγγίσεων, που διαμορφώθηκαν και εξακολουθούν

να διαμορφώνονται σχετικά με την κατηγοριοποίηση των ζημιογόνων

ενεργειών στον Κυβερνοχώρο, αντιλαμβανόμαστε ότι το αποτέλεσμα ποικίλει,

δεδομένου ότι ο κάθε αναλυτής εστιάζει σε διαφορετικούς παράγοντες για να

θεμελιώσει το συμπέρασμά του σχετικά με τον επωφελέστερο –πάντα κατά

την άποψή του- τρόπο αντιμετώπισης αυτών, αφενός από νομικής και

αφετέρου από στρατιωτικής σκοπιάς. Ωστόσο, καμία από τις ανωτέρω

προσεγγίσεις δεν παρέχει την απόλυτα ορθή λύση, για τη συνολική ρύθμιση

όλων των μορφών, με τους οποίους μπορεί να εκδηλωθεί η κακόβουλη

συμπεριφορά στον Κυβερνοχώρο.

15 Jon Jurich, Cyberwar and Customary International Law: The potential of a “bottom-up”

approach to an International Law of Information Operations, Chicago Journal of

International Law, Summer2008, σελ. 3

Page 29: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

25

Στη θεματική της παρούσας εργασίας εμπίπτουν εκείνες οι αθέμιτες

ενέργειες, οι οποίες αποτελούν ένα νέο και αυτοτελές αντικείμενο μελέτης για

δύο λόγους: αφενός, διότι τελούνται σ’ ένα νέο πεδίο μάχης, στο περιβάλλον

του Κυβερνοχώρου και αφετέρου διότι επηρεάζουν τον τομέα των διεθνών

σχέσεων. Πρόκειται επομένως τόσο για τις πράξεις εκείνες, που

ενορχηστρώνονται είτε φανερά, είτε κεκαλυμμένα από τις επίσημες αρχές

ενός κράτους και επιφέρουν πλήγματα στην ασφάλεια ενός άλλου κράτους,

όσο και για εκείνες, που εκτελούνται από μη κρατικούς δρώντες (π.χ.

τρομοκρατικές ομάδες) και αποσκοπούν στην ικανοποίηση

πολιτικών και κοινωνικών επιδιώξεων. Ζητούμενο είναι να δούμε ποιες είναι

οι πράξεις αυτές, πώς εκτελούνται, τι ζημίες προκαλούν και ποιοι

προβληματισμοί αναπτύσσονται σχετικά με την αξιοποίηση ή/και την

αντιμετώπισή τους, ανεξάρτητα από τον ειδικότερο χαρακτηρισμό και την

ονομασία, που τους δίνεται (π.χ.

«κυβερνοέγκλημα»,«κυβερνοτρομοκρατία», «κυβερνοπόλεμος» ή

«κυβερνοεπίθεση»). Έτσι προτιμήθηκε ο όρος «κυβερνοεπίθεση», διότι η

γενικότητά και η ουδετερότητά του δεν οδηγεί σε δεσμευτικούς συνειρμούς

σχετικά με την ταυτότητα ή την πρόθεση του δράστη, με την ένταση ή την

έκταση των συνεπειών που επέρχονται ή τη στρατιωτική αξιοποίηση και

τη νομική τους αντιμετώπιση, γεγονός που συνδράμει στους σκοπούς της

εργασίας.

3. Τα όπλα που χρησιμοποιούνται στον

Κυβερνοχώρο

Τα συνηθέστερα «όπλα» για την πραγματοποίηση μιας επίθεσης μέσω

του Κυβερνοχώρου, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε

μεμονωμένα, είτε και συνδυαστικά μεταξύ τους για να επιφέρουν εκτεταμένες

ζημίες75 είναι τα εξής:

α) Λογισμικά προγράμματα που προκαλούν ζημίες.

Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται οι ιοί (viruses), τα «σκουλήκια»

Page 30: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

26

(worms) και οι «Δούρειοι Ίπποι» (Trojan Horses). Σε γενικές γραμμές αυτά

τα προγράμματα λογισμικού επιτίθενται διαταράσσοντας την ομαλή λειτουργία

των ηλεκτρονικών υπολογιστών ή εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα σε κάποιον

να αποκτήσει τον έλεγχο του ηλεκτρονικού υπολογιστή παρότι βρίσκεται σε

απόσταση από αυτόν. Ειδικότερα: ένας ιός προσκολλάται σ’ ένα πρόγραμμα

ή σ’ ένα αρχείο και εκτελείται όταν το πρόγραμμα αυτό τεθεί σε λειτουργία.

Κατόπιν αναπαράγεται μολύνοντας κι άλλα προγράμματα ή αρχεία.

Χρησιμοποιείται για να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις στα δεδομένα ή

την ακεραιότητα ενός υπολογιστή, χωρίς αυτό να υποπέσει στην αντίληψη του

ιδιοκτήτη. Το «σκουλήκι» λειτουργεί σχεδόν όπως ένας ιός με τη διαφορά ότι

επιφέρει τις συνέπειες του άμεσα χωρίς να χρειάζεται να προηγηθεί η

εκτέλεση άλλου προγράμματος ή να υπάρξει ανθρώπινη παρέμβαση.

Διαδίδεται από υπολογιστή σε υπολογιστή μέσω του Διαδικτύου και μπορεί

να προσβάλει όλα τα συστήματα στα οποία είναι συνδεδεμένος ο

υπολογιστής που έχει μολύνει. Ο «Δούρειος Ίππος» σε αντίθεση με τα δύο

προηγούμενα ήδη δεν αναπαράγεται, αλλά κρύβεται μέσα σε αθώα

προγράμματα. Ξεγελά τον χρήστη διότι όταν θέτει σε εκτέλεση το πρόγραμμα

αυτό και μαζί με αυτό και τον «Δούρειο Ίππο», έχει την εντύπωση ότι θα

ακολουθήσουν μόνο αποτελέσματα τα οποία επιθυμεί. Ωστόσο το ζημιογόνο

αυτό λογισμικό μπορεί να επιφέρει την διαγραφή αρχείων ή να καταστρέψει τα

δεδομένα ενός συστήματος και να επιτρέψει πρόσβαση στον υπολογιστή

κάποιου που δεν την δικαιούται.

β) Επιθέσεις Άρνησης Παροχής Υπηρεσιών (Denial-of-Service

Attacks) και Κατανεμημένες επιθέσεις Άρνησης Παροχής Υπηρεσιών

(Distributed DoS)

Οι Επιθέσεις Άρνησης Παροχής Υπηρεσιών έχουν ως σκοπό να

υπερφορτωθεί τόσο πολύ το σύστημα-στόχος, όπως για παράδειγμα μια

ιστοσελίδα, έτσι ώστε να μην είναι σε θέση να εξυπηρετήσει τους χρήστες και

να διακόπτεται η λειτουργία του περιστασιακά ή μόνιμα. Αυτό επιτυγχάνεται

μέσω της μαζικής αποστολής με υπερβολικά γρήγορο ρυθμό αιτημάτων

(δηλαδή, πακέτων δεδομένων) για πρόσβαση σ’ ένα σύστημα, από ένα και

Page 31: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

27

μοναδικό υπολογιστή. Ο τεράστιος όγκος των αιτημάτων, δηλαδή των

δεδομένων που αποστέλλονται ταυτόχρονα σ’ ένα σύστημα, υπερβαίνει την

ικανότητα αυτού να επεξεργαστεί και να ανταποκριθεί συνολικά σε όλα, με

αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να δημιουργείται ανάγκη για παύση και

επανεκκίνηση του συστήματος.

Η Κατανεμημένη Επίθεση επιφέρει το αποτέλεσμα, που περιγράφηκε

ανωτέρω, με τη διαφορά ότι στο συγκεκριμένο είδος επίθεσης συμμετέχουν

χιλιάδες υπολογιστές (ακόμη και χωρίς οι χρήστες τους να το γνωρίζουν,

δεδομένου ότι οι υπολογιστές αυτοί, προσβάλλονται και «αιχμαλωτίζονται»

από κάποιο πρόγραμμα και γι’ αυτό αποκαλούνται χαρακτηριστικά

«ζόμπι»), καθένας από τους οποίους «βομβαρδίζει» με λίγα αιτήματα-

δεδομένα έναν κοινό στόχο. Αυτή η μορφή επίθεσης αναστέλλεται

δυσκολότερα σε σχέση με την πρώτη, καθώς τα δεδομένα που προκαλούν

την υπερφόρτωση και εν τέλει την κατάρρευση του συστήματος προέρχονται

από διαφορετικούς υπολογιστές και διαφορετικές τοποθεσίες. Συνεπώς

καθίσταται αδύνατος ο εντοπισμός όλων των διευθύνσεων IP16 των

υπολογιστών, που συμμετέχουν στην επίθεση, η απομόνωσή τους και

η απαγόρευση της πρόσβασης μόνο αυτών στο σύστημα, ώστε αυτό να

εξακολουθήσει να εξυπηρετεί τους υπόλοιπους χρήστες κανονικά.

γ) «Λογικές βόμβες» (logic bombs)

Πρόκειται για λογισμικό το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση αδράνειας μέχρι να

εκπληρωθούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις και το πρόγραμμα αυτό να

εκτελέσει την επιβλαβή του λειτουργία. Μπορεί να μειώσει τις ταχύτητες ενός

υπολογιστή, να διαγράψει δεδομένα ή να ενεργοποιήσει μια επίθεση Άρνησης

Παροχής Υπηρεσιών

16 Internet Protocol Address: Πρόκειται για τη μοναδική διεύθυνση κάθε συνδεδεμένης σ’ ένα

ηλεκτρονικό δίκτυο συσκευής, που χρησιμοποιεί το ιντερνετικό πρωτόκολλο επικοινωνίας

(Internet Protocol). Αποτελεί το βασικό στοιχείο αναγνώρισης της συγκεκριμένης συσκευής

από το σύστημα, με άλλα λόγια την ταυτότητά της. Βλέπε:

http://en.wikipedia.org/wiki/IP_address

Page 32: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

28

4. Πιθανότεροι Στόχοι: Οι Κρίσιμες Υποδομές

Στο παρελθόν τα στοιχεία που συνέθεταν τις βασικές υποδομές ενός

κράτους, λ.χ. των αεροδρομίων, των εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής

ενέργειας, των σιδηροδρόμων, των αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου

και των τηλεπικοινωνιακών κέντρων, αποτελούσαν μόνιμα στρατιωτικούς

στόχους, διότι η καταστροφή τους μπορούσε εύκολα να οδηγήσει στην

αποδυνάμωση του αντίπαλου κράτους και στην ευκολότερη επικράτηση στο

πεδίο της μάχης.

Στις ανεπτυγμένες κοινωνίες του σύγχρονου Δυτικού κόσμου, οι ίδιες

αυτές υποδομές, από τις οποίες εξαρτάται η οικονομική σταθερότητα και η

αμυντική ασφάλεια ενός κράτους –και γι’ αυτό χαρακτηρίζονται ως

«κρίσιμες» ή «ζωτικής σημασίας»- δεν χρειάζεται πλέον να πληγούν

υλικά, ώστε να επιτευχθεί το ποθούμενο, διότι οι περισσότερες, αν όχι

όλες, είναι πλέον άμεσα εξαρτημένες από την ομαλή λειτουργία

ηλεκτρονικών συστημάτων και δικτύων. Επομένως, συνδέονται με το πεδίο

του Κυβερνοχώρου και μπορούν εύκολα να πληγούν με την μεθόδευση μιας

επίθεσης σ’ αυτό το πεδίο μάχης. Η κατηγορία των κρίσιμων υποδομών

περιλαμβάνει τις υποδομές που ελέγχουν ενδεικτικά: την γεωργία, τα

προϊόντα διατροφής, την υδροδότηση, το σύστημα υγειονομικής

περίθαλψης, τις υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τις διοικητικές υπηρεσίες, τις

εγκαταστάσεις των αμυντικών βάσεων, τις τηλεπικοινωνίες, τα ενεργειακά

δίκτυα, τα δίκτυα μαζικής μεταφοράς, το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τα

χημικά κι άλλα επικίνδυνα υλικά και ουσίες, το ναυτιλιακό σύστημα και το

ταχυδρομικό σύστημα. Επίσης, ανάμεσα στις κρίσιμες υποδομές που

ελέγχονται από διαδικτυωμένα δίκτυα εντάσσονται και τα πυρηνικά

οπλοστάσια. Τηλεπικοινωνιακά, ενεργειακά, χρηματοπιστωτικά συστήματα και

ζωτικής σημασίας υπηρεσίας για τους πολίτες θεωρούνται οι πλέον πιθανοί

στόχοι, καθώς η αδρανοποίηση ή η καταστροφή τους μπορεί να εγείρει

αισθήματα φόβου και ανασφάλειας στον τοπικό πληθυσμό και ως εκ

τούτου να πλήξει το ηθικό του, να αποσταθεροποιήσει πλήρως την

οικονομία, να προκαλέσει ακόμα και τραυματισμούς ή θάνατο και συνεπώς να

οδηγήσει στην παράλυση ενός κράτους, μεγιστοποιώντας έτσι την

αποτελεσματικότητα μιας μεταγενέστερης επίθεσης με υλικά-συμβατικά

Page 33: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

29

μέσα17.

5. Παράγοντες που ευνοούν την διεξαγωγή των

κυβερνοεπιθέσεων

Τα στοιχεία που συνθέτουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα αυτού του νέου

είδους επιθετικής συμπεριφοράς και επιτρέπουν τη διεξαγωγή της

συνοψίζονται ως εξής:

-Λόγω της ανοιχτής αρχιτεκτονικής του Διαδικτύου και των άλλων

δικτύων, που χρησιμοποιούν τα ίδια πρωτόκολλα επικοινωνίας, παρέχεται

η δυνατότητα στον επιτιθέμενο να αποκρύψει την ταυτότητα και τις

πραγματικές του προθέσεις. Για τους ίδιους λόγους δεν είναι εφικτός ο

άμεσος, χρονικά, εντοπισμός του τόπου προέλευσης της επίθεσης, ο οποίος

άλλωστε δύναται να απέχει γεωγραφικά κατά πολύ από τον στόχο.

-Τα «όπλα» μέσω των οποίων διεξάγεται μια επίθεση στον

κυβερνοχώρο κοστίζουν ελάχιστα, διατίθενται χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς

σε κάθε ενδιαφερόμενο και ο χειρισμός τους επιτυγχάνεται εύκολα από τον

καθένα χωρίς να απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις ή σχετική

εκπαίδευση . Αντιθέτως ο οικονομικός απολογισμός των ζημιών που

υπάρχει δυνατότητα να προκληθούν μπορεί να καταλήγει σε υπέρογκα

χρηματικά ποσά.

-Οι περισσότεροι στόχοι μια τέτοιας επίθεσης, δηλαδή τα διάφορα

ηλεκτρονικά συστήματα, λειτουργούν βάσει λογισμικού, που παράγεται μαζικά

από επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα και προορίζεται για επίσης μαζική

κατανάλωση. Το αποτέλεσμα είναι τα συστήματα αυτά να είναι εγγενώς

ευάλωτα καθώς δεν δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της ασφάλειας τους.

Αυτό συμβαίνει διότι μια τέτοια πρόνοια καθίσταται οικονομικά ασύμφορη:

προϋποθέτει τον σχεδιασμό εξειδικευμένων και πολύπλοκων προγραμμάτων

επιφέροντας ανάλογη αύξηση στο κόστος παραγωγής και διάθεσης του

προϊόντος.

17 Matthew Sklerov , ό.π., σελ. 5-6

Page 34: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

30

-Συνήθως είναι λιγότερο αιματηρό είδος εχθροπραξίας, ωστόσο μπορεί

να προκαλέσει σημαντικές καταστροφές με μακροχρόνια αποτελέσματα.

Πιθανά σενάρια μπορεί να περιλαμβάνουν επιθέσεις στην ίδια την υποδομή

του Διαδικτύου, καθώς και σε δίκτυα που εξυπηρετούν σκοπούς δημόσιας

ωφέλειας, για παράδειγμα παραποιήσεις στο ηλεκτρικό δίκτυο, διακοπές στο

τηλεφωνικό σύστημα, παράλυση του τραπεζικού συστήματος, αδρανοποίηση

του συστήματος ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας18 .

-Λόγω των ανωτέρω χαρακτηριστικών ανταλλαγή κυβερνοεπιθέσεων

μπορεί να διεξαχθεί ανάμεσα σε διάφορους συνδυασμούς δρώντων της

διεθνούς σκηνής. Μπορεί να προκύψει μεταξύ των επίσημων αρχών

αντίπαλων κρατών. Να εμφανιστεί μεταξύ ενός κυρίαρχου κράτους και ενός μη

κρατικού δρώντος, που χρηματοδοτείται ωστόσο από άλλο κυρίαρχο κράτος.

Επίσης να χρησιμοποιηθεί ενάντια στις πολιτικές μια συγκεκριμένης

κυβέρνησης από ομάδες που υπερασπίζονται για παράδειγμα το περιβάλλον,

τα ανθρώπινα δικαιώματα ή άλλα ζητήματα θρησκευτικού ή πολιτιστικού

χαρακτήρα. Οι κυβερνοεπιθέσεις, τέλος, θεωρούνται μια ιδιαίτερα ελκυστική

πρακτική για τις τρομοκρατικές ομάδες, κυρίως εξαιτίας της δυνατότητας που

προσφέρουν για ανώνυμη, χωρίς υψηλό κόστος και απομακρυσμένη

δράση, ικανή να πλήξει ποικίλους στόχους και να επηρεάσει άμεσα την

καθημερινότητα μεγάλου αριθμού ατόμων19 .

6. Παραδείγματα κυβερνοεπιθέσεων στην πράξη

Το ζήτημα της ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο, αν και βρισκόταν

σταθερά στην ατζέντα, ιδίως, των στρατιωτικών επιτελείων των

ανεπτυγμένων κρατών από την δεκαετία του 1990, επικαιροποιήθηκε και

ανέπτυξε ενισχυμένη δυναμική ύστερα από την επέλευση δύο πραγματικών

συμβάντων. Πρόκειται, αφενός για το κύμα των κυβερνο-επιθέσεων, που

δέχτηκε η Εσθονία το 2007 και αφετέρου, για τις παρόμοιου τύπου

18 Για λεπτομερή σενάρια βλέπε: Jeffrey Kelsey, ό.π., σελ. 5-6

19 Ahmad Kamal, ό.π., σελ. 67-68

Page 35: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

31

κυβερνο-επιθέσεις, που ξέσπασαν ένα χρόνο αργότερα στην Γεωργία. Στα

δύο αυτά επεισόδια συμπυκνώνονται όλοι οι προβληματισμοί σχετικά με την

αξιοποίηση στην πράξη των επιθέσεων αυτού του είδους, τις

πραγματικές επιπτώσεις που μπορούν αυτές να επιφέρουν στην

καθημερινότητα των πολιτών μιας χώρας και την δυνατότητα έγκαιρης και

αποτελεσματικής αντιμετώπισης μιας επίθεσης αυτού του είδους.

α) Η περίπτωση της Εσθονίας

Αφορμή για τα γεγονότα στην Εσθονία αποτέλεσε η απόφαση των

εσθονικών αρχών τον Απρίλιο του 2007 να απομακρύνουν από

κεντρικό σημείο της πρωτεύουσας Ταλίν ένα μπρούτζινο άγαλμα της

σοβιετικής περιόδου, γνωστού και ως «ο στρατιώτης του Ταλίν» και να το

μεταφέρουν σ’ ένα διεθνές στρατιωτικό κοιμητήριο . Επρόκειτο στην ουσία

για ένα μνημείο αφιερωμένο στους πεσόντες του Δευτέρου Παγκοσμίου

Πολέμου, που προκαλούσε αρνητικά συναισθήματα στην πλειοψηφία των

Εσθονών, διότι παρίστανε έναν σοβιετικό στρατιώτη και παρέπεμπε στα

χρόνια της σοβιετικής κατοχής. Απέναντι στη συγκεκριμένη ενέργεια υπήρξε

έντονη αντίδραση τόσο από την ρωσική κυβέρνηση, που έκανε λόγο για

βεβήλωση της μνήμης όσων θυσιάστηκαν στον πόλεμο, όσο και της

πολυπληθούς ρωσικής μειονότητας που ζει στην Εσθονία, η οποία

εκδηλώθηκε με διαμαρτυρίες, πορείες ακόμη και με επιθέσεις στην εσθονική

πρεσβεία στη Μόσχα.

Η εναντίωση, ωστόσο, κορυφώθηκε μέσω πολλαπλών και

συντονισμένων επιθέσεων στον Κυβερνοχώρο, που διήρκησαν για τρεις

ολόκληρες εβδομάδες προκαλώντας αρκετά προβλήματα στην Εσθονία,

που θεωρείται η πλέον διαδικτυωμένη ευρωπαϊκή χώρα . Οι κυβερνο-

επιθέσεις έλαβαν κυρίως δύο μορφές: α) παραμόρφωση εσθονικών

ιστοτόπων, μέσω της αντικατάστασης ιστοσελίδων από άλλες, που μετέδιδαν

μηνύματα ρωσικής προπαγάνδας και β) αχρήστευση πολυάριθμων

ιστοτόπων, που εξυπηρετούσαν σημαντικές υπηρεσίας και υποδομές στο

εσωτερικό της χώρας (πχ. τα γραφεία του πρωθυπουργού και του Προέδρου

Page 36: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

32

της χώρας, τα Υπουργεία Δικαιοσύνης και Εξωτερικών, τον ημερήσιο τύπο,

τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς, τα πανεπιστήμια, τα

νοσοκομεία, τις τράπεζες της χώρας) μέσω κατανεμημένων επιθέσεων

άρνησης παροχής υπηρεσιών .

Λόγω του παρασκηνίου η Εσθονία απέδωσε ρητά και άμεσα τις

ανωτέρω πράξεις σε συντονισμένες ενέργειες των ρωσικών αρχών, κάτι το

οποίο αρνήθηκε κατηγορηματικά η ρωσική κυβέρνηση. Όταν έγινε εφικτή η

εξακρίβωση της πηγής των επιθέσεων, βρέθηκε ότι αυτές προήλθαν από

διάφορες χώρες, όπως από τις ΗΠΑ, την Αίγυπτο, το Περού, το Βιετνάμ και

τη Ρωσία. Μόνο ένας υπολογιστής της ρωσικής κυβέρνησης αποδείχθηκε

αναμεμειγμένος στις επιθέσεις, ενώ κάποιες από αυτές βρέθηκε ότι

πραγματοποιήθηκαν από την εσθονική επικράτεια.

Κατά τη διάρκεια των επιθέσεων η Εσθονία ως μέλος του ΝΑΤΟ,

ζήτησε την παρέμβαση των συμμάχων, χαρακτηρίζοντας τις επιθέσεις που

δέχτηκε ως «πράξεις πολέμου». Τα μέλη της Συμμαχίας δεν

συμμερίστηκαν την άποψη αυτή με αποτέλεσμα να μη λάβει περαιτέρω

διαστάσεις και κλιμάκωση το επεισόδιο, ωστόσο ξεκίνησε ένας μεγάλος

κύκλος συζητήσεων σχετικά με το εάν υπάρχει ανάγκη τροποποίησης των

άρθρων της Συνθήκης, ώστε να περιλαμβάνονται πλέον στην

έννοια της «ένοπλης επίθεσης», η οποία ενεργοποιεί τη συντονισμένη δράση

των συμμάχων, νέες απειλές και κίνδυνοι, μεταξύ των οποίων

συγκαταλέγονται και οι κυβερνοεπιθέσεις.

β) Η περίπτωση της Γεωργίας

Οι κυβερνο-επιθέσεις κατά της Γεωργίας, το καλοκαίρι του 2008, ήταν

ίδιας μορφής με εκείνες, που εκδηλώθηκαν στην Εσθονία ένα χρόνο πριν.

Επρόκειτο δηλαδή και πάλι για επεμβάσεις στο περιεχόμενο ιστοτόπων

κυβερνητικού και ενημερωτικού ενδιαφέροντος με σκοπό την άσκηση

προπαγάνδας, καθώς και για πραγματοποίηση κατανεμημένων επιθέσεων

άρνησης παροχής υπηρεσιών σε ιστοσελίδες των οργάνων της κυβέρνησης

(του Προέδρου της χώρας, του Υπουργού Εξωτερικών κ..α.), καθώς και σε

ιστοσελίδες των ΜΜΕ και άλλων επιχειρήσεων που σχετίζονταν με τις

Page 37: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

33

τηλεπικοινωνίες και τις μεταφορές .

Ωστόσο, υπάρχουν και αρκετές διαφορές μεταξύ των δύο επεισοδίων.

Καταρχήν, οι κυβερνο-επιθέσεις στη Γεωργία20 προηγήθηκαν ή συνέπεσαν με

την εισβολή χερσαίων δυνάμεων του ρωσικού στρατού και την ανταλλαγή

πραγματικών πυρών στις επαρχίες της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας,

δηλαδή σε γεωργιανά εδάφη. Ωστόσο, παρά τις συνθήκες υπό τις οποίες

εκδηλώθηκαν οι συγκεκριμένες κυβερνο-επιθέσεις, που διευκόλυναν την

απόδοσή τους στις επίσημες ρωσικές αρχές, σχετική ανάμειξη δεν

αποδείχθηκε ούτε και αυτή τη φορά. Η ακριβής προέλευση των επιθέσεων δεν

κατέστη δυνατόν να προσδιοριστεί, ενώ και πάλι ο ρόλος των απλών ιδιωτών

στην οργάνωση και την εκτέλεσή τους θεωρήθηκε ουσιώδης . Τα δυσμενή

αποτελέσματα στον πληθυσμό της Γεωργίας που προκλήθηκαν αποκλειστικά

από την τέλεση των επιθέσεων στον Κυβερνοχώρο, ήταν πολύ

μικρότερης έντασης από εκείνα που αντιμετώπισαν οι Εσθονοί, αφενός διότι

οι σημαντικές υποδομές της Γεωργίας, είχαν ελάχιστη έως και καμία

εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά δίκτυα και αφετέρου διότι οι ζημίες από τις

επιθέσεις μετριάστηκαν όταν γειτονικές χώρες (πρώην μέλη του σοβιετικού

μλοκ) έστειλαν αποστολές ειδικών για να βοηθήσουν με τις γνώσεις τους και

την εμπειρία τους στην αντιμετώπιση21 .

Τέλος η κυβέρνηση της Γεωργίας στην προσπάθειά της να διαχειριστεί

τον αποκλεισμό της από βασικές υπηρεσίες του Διαδικτύου, προσέφυγε σε μια

κίνηση που προκάλεσε νέες συζητήσεις σχετικά με τις αλυσιδωτές συνέπειες

μιας κυβερνο-επίθεσης από πλευράς διεθνούς δικαίου: μετέφερε τις

ιστοσελίδες της σε αμερικανικές ιδιωτικές εταιρίες, χωρίς να λάβει

προηγούμενη σχετική άδεια από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, εγείροντας

προβληματισμούς σχετικά με το πώς διαμορφώνεται η έννοια της

ουδετερότητας στην περίπτωση μιας σύγκρουσης στον Κυβερνοχώρο .

20 Patrick Franzese, Sovereignty in cyberspace: Can it exist?, Air Force Law Review, 2009, σελ.

3

21 Wolfgang McGavran, ό.π., σελ. 4

Page 38: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

34

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΩΝ

ΚΥΒΕΡΝΟΕΠΙΘΕΣΕΩΝ ΣΤΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

Σύμφωνα με όσα έχουν ήδη ειπωθεί, οι επιθέσεις στον

Κυβερνοχώρο όταν διεξάγονται στα πλαίσια μιας αντιπαράθεσης ικανής να

απειλήσει τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια -αποσκοπώντας, στην με

διάφορους τρόπους προσβολή, αφενός των πληροφοριών που κατέχει ή

μεταδίδει η αντίπαλη πλευρά και αφετέρου των κρίσιμων ηλεκτρονικών

δικτύων, τα οποία υποστηρίζουν τη λειτουργία σημαντικών υποδομών και

πληροφοριακών-επικοινωνιακών συστημάτων του εχθρού- εξυπηρετούν

κάποιους από του ειδικότερους σκοπούς της νέας στρατηγικής

αντίληψης του Πληροφοριακού Πολέμου.

Ωστόσο, σε εξέλιξη βρίσκεται στις μέρες μας μια μεγάλη συζήτηση

γύρω από το κατά πόσο οι νέες τεχνολογικές δυνατότητες στους τομείς της

πληροφορίας και της επικοινωνίας -ακριβώς μέσω των οποίων υλοποιούνται

και οι επιμέρους σκοποί του Πληροφοριακού Πολέμου- είναι από μόνες τους

σε θέση να μεταβάλλουν ή όχι ριζικά την φύση και τη λειτουργία του

πολέμου και συνακόλουθα την φύση ή/και τον χαρακτήρα της στρατηγικής,

καθιστώντας απαρχαιωμένες τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τις ανωτέρω

έννοιες. Οι καταφατικές απαντήσεις προέρχονται ιδίως από τους

θιασώτες του τεχνο-στρατιωτικού μοντέλου της «Στρατιωτικής Επανάστασης

στις Στρατιωτικές Υποθέσεις» (Revolution in Military Affairs - RMA), μιας

έννοιας που θα αναλυθεί διεξοδικά στο παρόν κεφάλαιο. Πριν την ανάλυση

αυτή και την παράθεση των επιχειρημάτων, που συγκλίνουν προς την

αμετάβλητη φύση του πολέμου και της στρατηγικής, κρίθηκε σκόπιμη η

σύντομη παρουσίαση των σχετικών κλασικών θεωρήσεων και εκ

παραλλήλου η αποτίμηση του ρόλου, που διαδραματίζουν διαχρονικά στα

πεδία αυτά η τεχνολογία –αφενός, από τη σκοπιά των επιτευγμάτων, που

χρησιμοποιούνται ως οπλικά συστήματα καιαφετέρου από τη σκοπιά των

επιτευγμάτων, που υποστηρίζουν τέτοια συστήματα - η στρατιωτική

πληροφορία και τα μέσα επικοινωνίας δια των οποίων αυτή μεταδίδεται.

Page 39: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

35

1. Η σχέση της τεχνολογίας με τον πόλεμο και τη στρατηγική

γενικά

α) Η τεχνολογία και ο πόλεμος

Καταρχήν, σύμφωνα με την κλασική θεώρηση του Κάρλ φον

Κλαούσεβιτς , σχετικά με τη φύση και τη λειτουργία του πολέμου, ο πόλεμος

είναι παντού και πάντα μια πράξη φυσικής και άνευ ορίων βίας22 , βάσει

της οποίας η κάθε πλευρά επιδιώκει να επιβάλει τη θέλησή της στην άλλη

και ως εκ τούτου αποτελεί μια απλή συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα .

Αν αποδεχτούμε το ανωτέρω δόγμα, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι,

ενόψει των διαρκών μεταβολών, που επέρχονται από καιρού εις καιρόν

στους πολιτικούς στόχους των διαφόρων δρώντων, ο πόλεμος, ανεξάρτητα

από την ειδικότερη κάθε φορά μορφή του, είναι φαινόμενο ιστορικό και

μεταβαλλόμενο. Εφόσον ο πόλεμος διασταυρώνεται αναπόφευκτα με την

ιστορία, διασταυρώνεται και με όλους τους επιμέρους παράγοντες, οι οποίοι

αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και την καθορίζουν, όπως είναι ενδεικτικά η

οικονομία, ο πολιτισμός, η πολιτική, η θρησκεία, η γεωγραφία, το κλίμα και

πολλοί άλλοι, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο παράγων

της τεχνικής – τεχνολογίας. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων

δημιουργεί σε κάθε χρονική στιγμή ένα πλέγμα δεδομένων στα οποία το

πολεμικό φαινόμενο οφείλει να προσαρμόζεται, αποκτώντας χαμαιλεόντια

συμπεριφορά. Επομένως, εξαιτίας του ότι οι οποιεσδήποτε εξελίξεις στο

επίπεδο της τεχνολογίας, όσο σημαντικές κι αν είναι, δεν αρκούν από μόνες

τους ούτε για την επέλευση ενός ιστορικού γεγονότος αλλά ούτε και για τη

διαμόρφωση του συνολικού περιβάλλοντος στο οποίο θα εκδηλωθεί το

πολεμικό γεγονός, δεν δύνανται, εξίσου, να αποτελέσουν τον ένα και

μοναδικό παράγοντα, που εξηγεί και καθορίζει την διεξαγωγή και την

έκβαση ενός πολέμου.

22 Karl Von Klausewitz, Περί του πολέμου,

Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1989, σελ. 34

Page 40: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

36

Ακόμα και για εκείνους τους μελετητές του πολεμικού φαινομένου, οιοποίοι

αντιτίθενται στη βασική θέση του Κλαούσεβιτς περί ύπαρξης ενός ενιαίου και

σταθερού τύπου πολέμου, με εγγενές χαρακτηριστικό την απεριόριστη

χρήση βίας και διακρίνουν περισσότερους τύπους πολέμου, η τεχνολογία

αποτελεί και πάλι έναν από τους περισσότερους παράγοντες, οι οποίοι

αλληλεπιδρώντας μεταξύ τους επιφέρουν εμμέσως και στον τρόπο

διεξαγωγής του πολέμου. Πόλεμος και τεχνολογία σχετίζονται ως εξής:

πίσω από κάθε τύπο πολέμου, συναντάται ένας συγκεκριμένος πολιτισμός,

δηλαδή μια κυρίαρχη κουλτούρα, που διαμορφώνεται από ποικίλες συνιστώσες

(οικονομικές, ιδεολογικές, ηθικές κ.α.). Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τόσο ο

βαθμός, όσο και τα επιμέρους επιτεύγματα της τεχνολογικής προόδου.

Παράλληλα, μέσα στα γενικότερα πλαίσια ενός πολιτισμού

διαμορφώνονται με τη σειρά τους τα ειδικότερα συμφέροντα, στων οποίων την

ικανοποίηση αποσκοπεί η εκδήλωση κάθε πολεμικής συμπεριφοράς, καθώς

και ο χαρακτήρας αυτών των συμφερόντων. Κατά τη διάρκεια δε, μιας

σύγκρουσης οι εκπρόσωποι του κάθε πολιτισμού θα καταφύγουν σε εκείνα τα

τεχνολογικά μέσα και τις μεθόδους, που θεωρούν ότι ανταποκρίνονται

καλύτερα στην εξυπηρέτηση των κρίσιμων συμφερόντων. Με άλλα λόγια,

ενώ η τεχνολογική πρόοδος προσφέρει διαρκώς καινούριες επιλογές και

δυνατότητες στον τομέα των πολεμικών συγκρούσεων, η αξιοποίηση ή ακόμη

και η κατάχρηση αυτών εξαρτάται κάθε φορά από τον τρόπο με τον οποίο, ο

κάθε εμπλεκόμενος σε μια διαμάχη πολιτισμός αντιλαμβάνεται τα συμφέροντά

του και οριοθετεί τη συμπεριφορά του στον αγώνα για τη διασφάλισή τους .

Από τα ανωτέρω συμπεραίνουμε πως, αν και εκκινούν από

διαφορετική αφετηρία σχετικά με τη φύση του πολέμου και την αιτιολόγηση του

λιγότερο ή περισσότερο βίαιου χαρακτήρα που αυτός λαμβάνει και οι δύο

θεωρήσεις αναγνωρίζουν σίγουρα μια κάποια επίδραση των τεχνολογικών

εξελίξεων στην πραγμάτωση του πολεμικού φαινόμενου, πάντοτε όμως σε

συνδυασμό με ένα πλήθος άλλων, επίσης εξελισσόμενων, παραγόντων. Αυτό

που έχει σημασία επομένως, στα πλαίσια της παρούσας εργασίας δεν είναι

τόσο εάν η φύση, ή η λειτουργία του πολέμου παραμένουν αμετάβλητα ή

αντιθέτως μεταβάλλονται για κάποιον λόγο μέσα στο χρόνο, αλλά ότι ακόμη κι

αν επέρχεται οποιαδήποτε μεταβολή, αυτή ποτέ δεν οφείλεται αποκλειστικά

σε μια τεχνολογική καινοτομία, αλλά στη σύμπτωση πολλών

Page 41: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

37

παραμέτρων.

Σε κάθε περίπτωση πάντως η τεχνολογική πρόοδος καθώς

και τα συγκεκριμένα επιτεύγματα που αυτή γεννά, συνδέονται άμεσα με έναν

απρόβλεπτο και μη υποκείμενο σε προγραμματισμό παράγοντα: την

έμπνευση και τη δημιουργικότητα του ανθρώπινου νου. Εν κατακλείδι, ο

ρόλος της τεχνολογίας στον πόλεμο δεν πρέπει να παραγνωρίζεται, αλλά ούτε

και να υπερεκτιμάται, καθώς καμία δύναμη, όσο εξελιγμένη κι αν είναι

τεχνολογικά δεν μπορεί να στηριχτεί αποκλειστικά σ’ έναν τόσο

ανεξέλεγκτο και τυχαίο παράγοντα.

β) Η τεχνολογία και η στρατηγική

Υπό τον όρο στρατηγική εννοούμε την θεωρία, που αφορά στον

συντονισμό και στη χρήση ή στην απειλή χρήσης κάθε διαθέσιμης

μορφής βίας για την προώθηση του απώτερου πολιτικού στόχου στον οποίο

αποβλέπει ο κάθε πόλεμος23 . Η στρατηγική σκέψη, επειδή ουσιαστικά

αποτελεί τη γέφυρα που συνδέει την άσκηση της ένοπλης -κυρίως- βίας

με την πολιτική114 , υπάγεται στην εννοιολογία του πολέμου, πλην όμως γι’

αυτήν γίνεται ευρύτερα αποδεκτό ότι εκσυγχρονίζεται, δηλαδή ότι

μεταβάλλεται ανάλογα με τα δεδομένα κάθε εποχής. Ωστόσο, η

προσφυγή στη συμπλοκή και η ειδικότερη μορφή που αυτή θα λάβει,

εξαρτάται από κάποια σταθερά στοιχεία-διαστάσεις, τα οποία αν και

διακρίνονται το ένα από το άλλο, αναμειγνύονται και συνεργούν μεταξύ τους

με πολλούς τρόπους και ποικίλες αναλογίες. Δε βρίσκονται σε ιεραρχική

σχέση, αντιθέτως καθένα έχει ξεχωριστή βαρύτητα και την δική του σημασία

για κάθε συγκεκριμένη συμπεριφορά και επιλογή στα πλαίσια του σύνθετου

φαινομένου της στρατηγικής. Η τεχνολογία αποτελεί και πάλι έναν από αυτούς

τους επιμέρους παράγοντες, η αλληλεπίδραση των οποίων, καθορίζει ως

σύνολο το πώς θα διαμορφωθεί η στρατηγική αντίληψη κάθε

μικρότερης ή μεγαλύτερης χρονικής περιόδου. Ως εκ τούτου, η

οποιαδήποτε τεχνολογική εξέλιξη, όσο σπουδαία κι αν είναι, δεν μπορεί από

23 Αναλυτικά για την έννοια της στρατηγικής: Karl Von Klausewits, ό.π., σελ. 119, 126,

201 επ., Colins Gray, ό.π., σελ. 3, 8

Page 42: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

38

μόνη της να επιφέρει μεταβολές στη στρατηγική σκέψη, εάν δεν

συνδυαστεί με την ταυτόχρονη ενεργοποίηση άλλων παραγόντων.

2. Η σχέση της πληροφορίας και της επικοινωνίας με τον πόλεμο

και τη στρατηγική γενικά

Στα πλαίσια ενός πολέμου ή ευρύτερα μιας πραγματικής ή ακόμη και

πιθανής αντιπαράθεσης, ο όρος «πληροφορία» αναφέρεται στην κάθε

είδους γνώση, είτε πρόκειται για δεδομένο, είτε απλώς για μια ανεπιβεβαίωτη

πληροφορία, που σχετίζεται με τον αντίπαλο και συμβάλλει στη σύνθεση της

εικόνας για την γενικότερη πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική κ.τ.λ.

κατάσταση και τα αντίστοιχα χαρακτηριστικά του. Από τον τεράστιο όγκο των

σχετικών πληροφοριών στο παρελθόν ήταν -και εξακολουθεί να είναι και

σήμερα- ιδιάζουσας σημασίας για το κάθε εμπλεκόμενο σε μια διαμάχη

μέρος, η απόκτηση ιδίως εκείνων, που παρουσιάζουν στρατιωτικό

ενδιαφέρον. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ενδεικτικά οι γενικότερες

πληροφορίες σχετικά με τις προθέσεις του αντιπάλου, την τοποθεσία, όπου

βρίσκονται οι στρατιωτικές του δυνάμεις και τις κινήσεις αυτών, ώστε να

πραγματοποιηθεί ο κατάλληλος επιχειρησιακός σχεδιασμός, καθώς και

πληροφορίες, οι οποίες, παρέχοντας στοιχεία για τις γεωγραφικές θέσεις

συγκεκριμένων εχθρικών στόχων, καθορίζουν το είδος και την ισχύ των

μέσων, που θα επιλεγούν από τη συνολική δύναμη πυρός, ώστε αυτοί να

πληγούν με επιτυχία, ιδίως όταν το σημείο βολής είναι απομακρυσμένο24 .

Εξίσου σημαντικό είναι και το στάδιο, που έπεται της απόκτησης των εν

λόγω κρίσιμων πληροφοριών, δηλαδή το στάδιο της αποστολής αυτών

στους αρμόδιους στρατιωτικούς παράγοντες, ώστε να τις επεξεργαστούν

και βάσει των συμπερασμάτων στα οποία θα καταλήξουν, να λάβουν

αναλόγως τις σχετικές με την οργάνωση και την εξέλιξη της στρατιωτικής

δράσεις αποφάσεις.

24 Για τις διακρίσεις των λειτουργιών των στρατιωτικών πληροφοριών βλέπε: Stephen

Biddle,Military Power: Explaining victory and defeat in modern battle, Princeton University

Press, 2004, σελ.63

Page 43: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

39

Η επιτυχία αυτού του σταδίου εξαρτάται άμεσα από τις δυνατότητες για

ταχεία, ασφαλή και ακριβή μετάδοση των πληροφοριών, που παρέχονται

από τα επικοινωνιακά μέσα κάθε εποχής .

Από τα ανωτέρω συμπεραίνουμε ότι οι στρατιωτικές πληροφορίες

καθαυτές, καθώς και τα επικοινωνιακά μέσα μετάδοσής τους, επιδρούν

καταλυτικά στη διεξαγωγή ενός πολέμου, επηρεάζοντας τόσο την κατάστρωση

της γενικότερης στρατηγικής, όσο και την επιλογή συγκεκριμένης τακτικής .

Ωστόσο, και στην περίπτωση των δύο αυτών στοιχείων, ήτοι της

πληροφορίας -ακόμη και της αμιγούς στρατιωτικής πληροφορίας- και της

επικοινωνίας, έχουν ισχύ όσα αναφέρθηκαν ανωτέρω κατά την αναζήτηση

του ρόλου, που διαδραματίζει η τεχνολογία στον πόλεμο και τη

στρατηγική: η εκδήλωση και η έκβαση του πολεμικού φαινομένου, αλλά και

η διαμόρφωση της στρατηγικής σκέψης ειδικότερα, εξαρτώνται από μια

ποικιλία διαφορετικών παραγόντων, κανείς εκ των οποίων δεν δύναται από

μόνος του και αποκλειστικά να προκαλέσει την οποιαδήποτε άμεση μεταβολή

στον χαρακτήρα, πολλώ δε μάλλον, στη φύση αυτών.

3. Η «Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις» (RMA)

Η μαζική και συνδυαστική χρήση των επιτευγμάτων της πληροφορικής

και των εξελιγμένων τηλεπικοινωνιακών μέσων στις στρατιωτικές

επιχειρήσεις θεωρείται ότι προκάλεσε τόσο απότομες και σημαντικές αλλαγές

στο στρατιωτικό πεδίο, ώστε να γίνεται λόγος για το ξέσπασμα μιας

«Επανάστασης στις Στρατιωτικές Υποθέσεις».

α) Η έννοια της «Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις»

Ο όρος «Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις» (“Revolution in

Military Affairs”, στο εξής RMA) προέρχεται και αποτελεί ουσιαστικά την

εξέλιξη του όρου «στρατιωτική τεχνική επανάσταση» (military technical

revolution), που ακούστηκε για πρώτη φορά την δεκαετία του 1960 στους

σοβιετικούς στρατιωτικούς κύκλους στα πλαίσια των αναλύσεων της

Page 44: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

40

ψυχροπολεμικής περιόδου σχετικά με το εάν η εμφάνιση των πυρηνικών

όπλων συνεπαγόταν μεταβολές στο ειδικό βάρος των συμβατικών δυνάμεων

κατά τη διάρκεια μιας αντιπαράθεσης και ειδικότερα με το εάν η ύπαρξη

πυρηνικού οπλοστασίου ενεργούσε ως πολλαπλασιαστής ισχύος του

συμβατικού οπλοστασίου25. Οι σχετικές συζητήσεις μεταφέρθηκαν αργότερα

και στις Η.Π.Α., όπου ο όρος μεταβλήθηκε για να καταδείξει ότι οι σημαντικές

εξελίξεις στον στρατιωτικό τομέα δεν επέρχονται απλώς λόγω της

ενσωμάτωση μιας νέας τεχνολογίας ή ενός μεμονωμένου τεχνολογικού

επιτεύγματος, αλλά λόγω της βελτίωσης της μαχητικότητας και της

αποτελεσματικότητας των στρατιωτικών δυνάμεων, που προκύπτει ξαφνικά

από τη συνδυαστική χρήση αυτών . Και πάλι οι Σοβιετικοί ήταν εκείνοι, που

στις αρχές της δεκαετίας του 1980, θορυβημένοι από το προβάδισμα της

Δύσης στον τομέα της ηλεκτρονικής τεχνολογίας, θεώρησαν ότι εγκαινιάστηκε

και ξανά μια νέα εποχή στον τρόπο διεξαγωγής των εχθροπραξιών, που

καθιστά παρωχημένο τον ρόλο, όχι μόνο των συμβατικών, αλλά και των

πυρηνικών όπλων .

Σε γενικές γραμμές με τον όρο RMA εννοείται το κάθε μοντέλο

στρατηγικής συμπεριφοράς το οποίο με βασικό εργαλείο την βέλτιστη χρήση

των τεχνολογικών εξελίξεων κάθε εποχής, αποβλέπει στην υιοθέτηση μιας

σειράς νέων αντιλήψεων και μεθόδων στο επιχειρησιακό επίπεδο, στην

πραγματοποίηση αναδιαρθρώσεων στο εσωτερικό των ενόπλων δυνάμεων και

στον εκσυγχρονισμό των οπλικών συστημάτων. Κοιτίδα των ανωτέρω

αλλαγών είναι οι Η.Π.Α. ενώ χώρες, όπως, η Μ. Βρετανία, η Γαλλία, η Κίνα, η

Ρωσία, το Ισραήλ κ.α. προσπαθούν να παρακολουθήσουν και να

προσαρμοστούν στις εξελίξεις.

β) Η πορεία της έννοιας στη στρατιωτική σκέψη των ΗΠΑ

Για το στρατιωτικό επιτελείο των Η.Π.Α. η προσέγγιση της

RMA συμπορεύεται με τις προτεραιότητες, που δημιουργούν οι διάφορες

εξελίξεις.

25 Max Boot, ό.π., σελ. 8, Παναγιώτης Κονδύλης, ό.π. σελ. 354-346, Mark Mandeles,

Page 45: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

41

Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού πολέμου υπήρξε ιδιαιτέρως σημαντικό να

αντισταθμιστεί η -λόγω γεωγραφικής θέσης- αδυναμία αποτελεσματικής χρήσης

εκ μέρους των ΗΠΑ χερσαίων δυνάμεων στο ευρωπαϊκό έδαφος, σε μια πιθανή

σύγκρουση με τη Σοβιετική Ένωση, από τις δυνάμεις αέρος και την γνώση για

την κατάσταση των αντιπάλων τους μέσω τις συλλογής και επεξεργασίας

σχετικών με αυτούς πληροφοριών.

Αργότερα, ιδίως λόγω των αντιδράσεων και των φιλειρηνιστικών

κινημάτων, που προκλήθηκαν ακόμη και στο εσωτερικό των ΗΠΑ από τις

εξελίξεις στον πόλεμο του Βιετνάμ, η RMA προσανατολίστηκε στην εξεύρεση

των κατάλληλων μέσων για την μείωση των απωλειών σε έμψυχο δυναμικό.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, με αφετηρία τον Πόλεμου του Κόλπου,

επικράτησε η εμμονή για αξιοποίηση στο έπακρο όλων των

δυνατοτήτων, που παρείχαν τα επιτεύγματα της υψηλής τεχνολογίας -

τομέας, όπου οι Η.Π.Α. εμφανώς υπερτερούσαν- για την κατατρόπωση ενός

πολύ ασθενέστερου αντιπάλου, ώστε να αναδειχθεί ο ηγεμονικός ρόλος

των Η.Π.Α. στη νέα παγκόσμια τάξη πραγμάτων, μετά τη λήξη του Ψυχρού

Πολέμου.

Μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 -το

οποίο σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές έδωσε την ευκαιρία στις Η.Π.Α. να

αναπληρώσουν το κενό του αντιπάλου, που δημιούργησε το άδοξο τέλος της

ΕΣΣΔ, αποκαθιστώντας έτσι ένα σημαντικό στρατηγικό δεδομένο - η RMA

στράφηκε, αντίστοιχα, στην κάλυψη μιας νέας ανάγκης: στην

αντιμετώπιση αιφνιδιαστικών επιθέσεων, από κράτη-ταραξίες (rogue states)

ή τρομοκρατικές ομάδες και γενικότερα στη διαχείριση των «ασύμμετρων

απειλών», των προερχόμενων από δυνάμεις, οι οποίες επειδή υστερούν

των Η.Π.Α. στο πεδίο της συμβατικής στρατιωτικής ισχύος

πειραματίζονται και αναζητούν διάφορους ανορθόδοξους τρόπους για να

επιτύχουν τις επιδιώξεις τους. Η προέλευση, σχετικών επιθέσεων και

κινδύνων δεν είναι γνωστή εξ αρχής, ώστε να προκύπτει με σαφήνεια ποιος

ακριβώς είναι ο αντίπαλος και πού τοποθετείται γεωγραφικά το πεδίο της

μάχης ή οι στόχοι της οποιασδήποτε αντεπίθεσης. Για τον λόγο αυτό

επιλέχθηκε η διασπορά των ποικίλων στρατιωτικών δυνάμεων στα κρίσιμα

σημεία του πλανήτη, οι οποίες όμως για να είναι σε θέση να λειτουργήσουν

επιτυχώς πρέπει να επικοινωνούν μεταξύ τους και να συντονίζονται μέσω

Page 46: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

42

δικτύων συλλογής και ανάλυσης πληροφοριών.

γ) Τα γενικά χαρακτηριστικά της νέας «Επανάστασης στις

Στρατιωτικές Υποθέσεις»

Από την ανωτέρω πορεία προέκυψαν τα γενικά γνωρίσματα και οι

απαιτήσεις στις οποίες κλήθηκε να ανταποκριθεί η νέα RMA.

Καταρχήν, βασικό μέλημα είναι να αποφευχθεί ή να μην είναι

αναγκαία η άμεση σωματική επαφή με τον εχθρό, κάτι που προϋποθέτει την

ικανότητα να πληγεί αυτός γρήγορα, με ακρίβεια και από μεγάλη απόσταση.

Συνεπεία του ανωτέρω υποβαθμίζεται η αναγκαιότητα της διεξαγωγής καθαρά

χερσαίων επιχειρήσεων και η προσοχή εστιάζεται στην αποδιοργάνωση των

διοικητικών και κυρίως των πληροφοριακών κέντρων του αντιπάλου και στην

αποτελεσματική συνεργασία και την ασφάλεια των αντίστοιχων ίδιων

κέντρων26 .

Τα «όπλα ακριβείας», οι δορυφόροι, τα τηλεκατευθυνόμενα και μη

επανδρωμένα αεροσκάφη που συλλέγουν δεδομένα, η δικτύωση των

χερσαίων - θαλάσσιων - εναέριων δυνάμεων με σκοπό την συνολική εποπτεία

και τη συντονισμένη δράση κατά του εχθρού, ο εξελιγμένος τηλεπικοινωνιακός

εξοπλισμός, είναι μερικές μόνο από τις εφαρμογές της τεχνολογικής προόδου,

που επιστρατεύτηκαν για την αποστολή της νέας RMA.

δ) Η «Πληροφοριακή Επανάσταση»

Επειδή σήμερα ο όρος RMA συνδέεται ειδικότερα με την επίδραση των

τεχνολογικών εξελίξεων στους τομείς της πληροφορικής και της επικοινωνίας επί

του τρόπου με τον οποίο οι σύγχρονοι στρατοί οργανώνονται και επιχειρούν,

26 Παναγιώτης Κονδύλης, ό.π., σελ. 349-355, Μαρία Μαρκαντωνάτου, ό.π., σελ. 1 και 3 του

άρθρου

Page 47: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

43

γίνεται λόγος για την εκδήλωση της «Πληροφοριακής Επανάστασης»

(“Information Revolution”) στον στρατιωτικό τομέα.

Ένα πρώτο ζήτημα αποτελεί ο εντοπισμός του εναρκτήριου σημείου

της «Πληροφοριακής Επανάστασης», η οποία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη

στις μέρες μας. Εξαιτίας της δυσκολίας να αποδοθεί το ξέσπασμά της στην

εμφάνιση μιας και μόνης συγκεκριμένης τεχνολογίας και δεδομένου ότι η

τεχνολογία από μόνη της παρέχει απλώς τη δυνατότητα για μια στρατιωτική

επανάσταση, η πραγματοποίηση της οποίας εξαρτάται από μια σειρά

άλλων παραγόντων, θα λέγαμε ότι τρεις ομάδες τεχνολογικών επιτευγμάτων

οδήγησαν στην επανάσταση αυτή α) η εφεύρεση των μέσων μαζικής

επικοινωνίας όπως το τηλέφωνο, ο ασύρματος τηλέγραφος, το ραδιόφωνο, η

τηλεόραση, β) η επινόηση των συσκευών μέτρησης, παρατήρησης και

καταγραφής των ιδιοτήτων των φυσικών φαινομένων και των αντικειμένων,

όπως το ταχύμετρο, το πιεσόμετρο και γ) η κατασκευή ηλεκτρονικών

υπολογιστών, που στηρίζονται στη λειτουργία ψηφιακών κυκλωμάτων. Η

συνδυαστική χρήση των ανωτέρω τεχνολογιών επέτρεψε την κωδικοποίηση,

την επεξεργασία, την πραγματοποίηση υπολογισμών και την εξαγωγή άμεσων

και ακριβών συμπερασμάτων (τεχνολογία τρίτης κατηγορίας) σχετικά με τα

δεδομένα και τα αποτελέσματα, που προκύπτουν από τα μέσα της δεύτερης

κατηγορίας, καθώς και την γρήγορη μετάδοση όλων των ανωτέρω (τεχνολογίες

πρώτης κατηγορίας).

Στα γενικότερα πλαίσια της νέας «Επανάστασης στις Στρατιωτικές

Υποθέσεις» γεννήθηκε ο Πληροφοριακός Πόλεμος, ο οποίος αναλύθηκε ήδη

ανωτέρω, κοντά σε άλλες πρακτικές, όπως πόλεμος ακριβείας, ο

ψυχολογικός πόλεμος κ.α , οι οποίες θεωρείται ότι απέκτησαν τόσο

μεγάλη στρατηγική βαρύτητα, ώστε να ξεπερνούν σε σπουδαιότητα τις

συμβατικές μεθόδους εχθροπραξίας.

Ιδιαίτερα μεγάλη διάσταση δίδεται στο ζήτημα από τα δυτικά κράτη,

ιδίως από τις Η.Π.Α., που θεωρούν ότι η «πληροφορική επανάσταση»

εγκαινιάζει ένα καινούριο είδος πολέμου, επιφέροντας τις πλέον ριζικές

μεταβολές στο πολεμικό φαινόμενο.

Page 48: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

44

4. Κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη στρατηγική λειτουργία

των κυβερνοεπιθέσεων

Στην παραπάνω λογική εντάσσεται μια ολόκληρη ρητορική, που

αναπτύχθηκε κατά κύριο λόγο στις ΗΠΑ, σχετικά με την τεράστια στρατηγική

αξία του Κυβερνοχώρου και των εχθροπραξιών που διεξάγονται σ’ αυτόν,

βάσει της οποίας επέρχονται ριζικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο

επιχειρούν οι σύγχρονοι αντίπαλοι. Ακολουθεί η εξέταση τριών επιμέρους

ερωτημάτων σχετικά με τη στρατηγική λειτουργία των κυβερνο-επιθέσεων.

Από τις απαντήσεις που δίνονται αποκαλύπτονται τα εσφαλμένα θεμέλια της

ανωτέρω αντίληψης.

α) Λειτουργούν αποτρεπτικά οι κυβερνο-επιθέσεις; Η σύγκριση με την

πυρηνική απειλή

Καταρχήν, υποστηρίχθηκε ότι οι κυβερνο-επιθέσεις, λόγω της έντονης

καταστρεπτικής τους ικανότητας, λειτουργούν αποτρεπτικά, όπως ακριβώς και

τα πυρηνικά όπλα. Αρκετοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι τα αποτελέσματα

κάποιων κυβερνοεπιθέσεων είναι εφάμιλλα των αποτελεσμάτων μιας

πυρηνικής έκρηξης27, καθώς, πέρα από την εκτεταμένη οικονομική ζημία, που

δύνανται να επέλθουν από μια επίθεση στον Κυβερνοχώρο, μπορούν

παράλληλα να προκληθούν έμμεσα αλλά και άμεσα τραυματισμοί ακόμη και

θάνατοι ανθρώπων ( για παράδειγμα όταν οι επιθέσεις πλήττουν

συστήματα, που ελέγχουν την κυκλοφορία μέσων μαζικής μεταφοράς ή

συστήματα που ελέγχουν φράγματα νερού κ.α).

Μια σειρά από επιχειρήματα αποδυναμώνουν ωστόσο πειστικά την

ανωτέρω προσέγγιση. Πρώτον, οι αποτρόπαιες και μακροχρόνιες συνέπειες

της χρήσης των μέσων του πυρηνικού οπλοστασίου αποτελούν

αποδεδειγμένα γεγονότα κι όχι απλές εικασίες και σενάρια, όπως οι

αντίστοιχης έντασης επιπτώσεις μιας κυβερνο- επίθεσης. Ο παράγοντας

αυτός σε συνδυασμό με την παγκόσμια αποδοκιμασία, που συνοδεύει την

27 Scott Shackelford, From nuclear war…, σελ. 4

Page 49: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

45

παραγωγή και την κατοχή πυρηνικών όπλων, έχει όντως λειτουργήσει

αποτρεπτικά για την περαιτέρω διασπορά τους. Αντίστοιχα φαινόμενα δεν

παρατηρούνται στην περίπτωση των όπλων του Κυβερνοχώρου, τα οποία

είναι εύκολα προσβάσιμα από τον καθένα, που επιθυμεί να πειραματιστεί με

τη χρήση τους.

Δεύτερον, μια πυρηνική επίθεση μπορεί να διεξαχθεί κατά

οποιουδήποτε αντιπάλου, ενώ αντιθέτως η κυβερνο-επίθεση προϋποθέτει την

εξάρτηση της επιβίωσης του πληττόμενου από ηλεκτρονικά δίκτυα και

πληροφορίες, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα στις περισσότερες περιοχές του

πλανήτη.

β) Μπορούν οι κυβερνο-επιθέσεις να υποκαταστήσουν τις συμβατικές

στρατηγικές επιλογές;

Η ψηφιακή επανάσταση, αποκύημα της οποίας είναι το φαινόμενο των

κυβερνο-επιθέσεων, θεωρείται ότι ενεργοποίησε και εξακολουθεί να

ενεργοποιεί δυνάμεις, που προκαλούν ανακατατάξεις των ισορροπιών στο

διεθνές σύστημα διότι θέτουν διαρκώς υπό αμφισβήτηση παραδοσιακά

σύμβολα οικονομικής, στρατιωτικής, διπλωματικής ισχύος, δεδομένου ότι

αυτά δεν έχουν αξία στην περίπτωση διεξαγωγής μιας επίθεσης αυτού του

είδους .

Η ανωτέρω προσέγγιση χωρίς να είναι απολύτως

λανθασμένη, δεν δικαιολογεί από μόνη της την υπερεκτίμησης της

στρατηγικής σημασίας των κυβερνο-επιθέσεων. Κι αυτό διότι μια

κυβερνο-επίθεση μπορεί να λάβει διαφορετικές όψεις ανάλογα με τις

ειδικότερες συνθήκες υπό τις οποίες τελούν οι αντίπαλες παρατάξεις σε μια

διαμάχη.

Συγκεκριμένα, είναι γεγονός ότι η εύκολη και χωρίς ιδιαίτερο κόστος

απόκτηση των «όπλων» για μια επίθεση στον Κυβερνοχώρο, καθώς

και η δυνατότητα δράσης υπό την κάλυψη της ανωνυμίας είναι

παράγοντες που ενθαρρύνουν την προσφυγή σ’ αυτή την πρακτική

δρώντων -είτε κρατικών, είτε μη κρατικών- οι οποίοι υστερούν σε συμβατικά

μέσα, ώστε να αντισταθμίσουν την αδυναμία τους αυτή. Ως αποτέλεσμα

επέρχεται η διάχυση και η αναδιανομή της ισχύος, σε βάρος των δυνάμεων με

Page 50: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

46

συμβατική υπεροπλία και για τον λόγο αυτό πολλοί αναλυτές εντάσσουν τις

επιθέσεις στον Κυβερνοχώρο στην ευρύτερη κατηγορία των «ασύμμετρων

απειλών». Η τρωτότητα μιας κοινωνίας απέναντι στις επιθέσεις αυτές είναι

ανάλογη του βαθμού της τεχνολογικής της ανάπτυξης, με άλλα λόγια

αυξάνεται, όσο αυξάνεται η εξάρτησή της από τους στόχους μιας

κυβερνο-επίθεσης, δηλαδή από τα ηλεκτρονικά δίκτυα και τις πληροφορίες

που διακινούνται σ’ αυτά.

Την ίδια στιγμή όμως, όπου μια βαθιά δικτυωμένη δύναμη, οφείλει να

ενδιαφερθεί για την διαφύλαξη της ασφάλειας των ευάλωτων στόχων της, δεν

μπορεί η ίδια να αξιοποιήσει στρατηγικά την πρακτική των κυβερνο-

επιθέσεων, όταν ο αντίπαλός της δεν διαθέτει αντίστοιχες δικτυωμένες

υποδομές, φαινόμενο που συναντάται ιδιαιτέρως συχνά σε κοινωνίες, μη

εντασσόμενες στις εξελιγμένες του δυτικού κόσμου.

Τέλος, ούτε και στην περίπτωση, που η σύγκρουση εξελίσσεται

ανάμεσα σε εξίσου ανεπτυγμένες τεχνολογικά δυνάμεις οι αμοιβαίες κυβερνο-

επιθέσεις μπορούν να καθορίσουν το αποτέλεσμα της διαμάχης, καθιστώντας

περιττή την οποιαδήποτε σύγκρουση στα υπόλοιπα πεδία μάχης. Έτσι αν

υπάρξει για παράδειγμα αλληλεξουδετέρωση των κρίσιμων ηλεκτρονικών

δικτύων από τις δύο πλευρές, μοιάζει αναπόφευκτη η συνέχιση των μάχης με

συμβατικά όπλα, μέχρι την οριστική επικράτηση της μιας επί της άλλης28 .

γ) Ανατρέπεται η παραδοσιακή σημασία της γεωγραφικής διάστασης

από τις επιδράσεις των κυβερνοεπιθέσεων;

Τέλος, στο γεγονός ότι οι ενέργειες, που πραγματοποιούνται στον

Κυβερνοχώρο ξεπερνούν τα γεωγραφικά σύνορα και γενικότερα τις φυσικές

διαστάσεις του πραγματικού κόσμου, θεμελιώνεται η άποψη που

αναγνωρίζει στις κυβερνο-επιθέσεις τη δυνατότητα να επιτυγχάνουν από

απόσταση στόχους τεράστιας στρατηγικής σημασίας, ελαχιστοποιώντας έως

και εκμηδενίζοντας την σημασία της γεωγραφίας στα πλαίσια μιας διένεξης.

28 Παναγιώτης Κονδύλης, ό.π., σελ. 370

Page 51: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

47

Όμως ακόμη κι αν θεωρηθεί ότι ο Κυβερνοχώρος αποτελεί ένα

σημαντικό «θέατρο» επιχειρήσεων, μια πραγματική αντιπαράθεση, ένας

πόλεμος για παράδειγμα, δεν μπορεί να κερδιθεί, εάν δεν εξασφαλιστεί ο

έλεγχος του εδάφους μιας περιοχής. Η εκπλήρωση της τελευταίας

προϋπόθεσης εξαρτάται άμεσα και θα εξαρτάται πάντοτε από τη φυσική

παρουσία ικανών -από άποψη αριθμού, εξοπλισμού και εκπαίδευσης και

πάντα σε σχέση με την γεωγραφία του εδάφους- χερσαίων στρατιωτικών

δυνάμεων.

Επομένως, η σημασία της γεωγραφίας -μιας από τις επιμέρους

διαστάσεις της στρατηγικής ειδικά και του χαμαιλεόντιου πολεμικού

φαινομένου γενικότερα- δεν είναι δυνατόν να εξαλειφθεί λόγω της ικανότητας

των κυβερνο-επιθέσεων να επιφέρουν δυσμενή αποτελέσματα ανεξάρτητα

από το πόσο μεγάλη είναι η απόσταση που χωρίζει τον θύτη από το θύμα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΜΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ

ΚΥΒΕΡΝΟΕΠΙΘΕΣΕΩΝ

Παρά το συμπέρασμα του προηγούμενου κεφαλαίου ότι η τέλεση

εχθροπραξιών στον Κυβερνοχώρο δεν είναι από μόνη της ικανή να μεταβάλλει

ριζικά τη φύση του πολέμου και της στρατηγικής, ο Κυβερνοχώρος

αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ακόμη πεδίο εκμεταλλεύσιμο για την επίτευξη

συγκεκριμένων στρατιωτικών στόχων στρατηγικού ή τακτικού χαρακτήρα.

Έτσι, παράλληλα με το μέλημα κρατικών και μη κρατικών δρώντων να

εξασφαλίσουν την ετοιμότητά τους για αποτελεσματική δράση στον

Κυβερνοχώρο -τόσο αμυντικά, όσο και επιθετικά - ανάλογα με τις εκάστοτε

περιστάσεις, επικρατεί έντονος προβληματισμός και εξελίσσεται μια μεγάλη

συζήτηση σχετικά με τους κανόνες δικαίου σύμφωνα με τους οποίους θα

πρέπει να αντιμετωπιστούν και να ρυθμιστούν οι απειλές που δημιουργούνται

Page 52: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

48

για την διεθνή ασφάλεια από τις αθέμιτες πράξεις που τελούνται στον

Κυβερνοχώρο και ειδικότερα από την κατηγορία των κυβερνο-επιθέσεων,

όπως αυτή προσδιορίστηκε στο οικείο σημείο της παρούσας εργασίας.

Οι προτεινόμενες λύσεις δύνανται να ομαδοποιηθούν σε δύο μεγάλες

κατηγορίες. Αφενός, υπάρχει η άποψη ότι το ζήτημα μπορεί να διευθετηθεί

μέσω της ενεργοποίησης και της αναλογικής εφαρμογής των ήδη υπαρχόντων

κανόνων του διεθνούς δικαίου (συμβατικού και εθιμικού) και αφετέρου η

άποψη ότι οι ιδιαιτερότητες, που συνδέονται με τη φύση του Κυβερνοχώρου,

την λειτουργία του καθώς και με τα μέσα άμυνας και επίθεσης που

χρησιμοποιούνται σ’ αυτόν, επιβάλλουν την θέσπιση καινούριων κανόνων και

την ανάπτυξη νέων θεσμικών μηχανισμών και εργαλείων, ώστε να

αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι κίνδυνοι, που ελλοχεύουν για την ομαλή

εξέλιξη των διεθνών σχέσεων. Ακολουθεί μια επισκόπηση των

σημαντικότερων λύσεων που προτείνονται και των προβληματισμών που

τις συνοδεύουν.

1. Οι κανόνες του ισχύοντες Διεθνούς Δικαίου που μπορούν να

συσχετιστούν με τις κυβερνοεπιθέσεις

α) Το δίκαιο της χρήσης βίας (jus ad bellum)

Στο κείμενο του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών29 , που υπογράφηκε

μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων

και διατάξεις από το συνδυασμό των οποίων προκύπτει το βασικό ρυθμιστικό

πλαίσιο του δικαίου της χρήσης βίας, δηλαδή ο κύριος μηχανισμός, που

αποβλέπει στην επίτευξη του βασικού στόχου του Οργανισμού των ΗΕ, τη

διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, μέσω της γενικής

απαγόρευσης της χρήσης βίας, ως μέσου για την επίλυση των διαφορών που

δημιουργούνται μεταξύ των μελών του Οργανισμού. Συγκεκριμένα ορίζεται ότι:

29 http://www.ysun-greece.org/files/2007_pics/UN_charter_greek.pdf

Page 53: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

49

• Όλα τα Μέλη στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την

απειλή ή τη χρήση βίας, που εκδηλώνεται εναντίον

της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας

οποιουδήποτε κράτους είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια

ασυμβίβαστη προς τους Σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών.

(Άρθρο 2 παράγραφος 4)

• Το Συμβούλιο Ασφαλείας θα αποφαίνεται αν υπάρχει απειλή

για την ειρήνη, διατάραξη της ειρήνης ή επιθετική ενέργεια και

θα κάνει συστάσεις ή θα αποφασίζει ποια μέτρα θα

λαμβάνονται σύμφωνα με τα Άρθρα 41 και 42, για να

διατηρηθεί ή να αποκατασταθεί η διεθνής ειρήνη και

ασφάλεια. (Άρθρο 39)

• Το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να αποφασίζει ποια μέτρα,

που δε συνεπάγονται τη χρησιμοποίηση ένοπλης δύναμης

θα λαμβάνονται για να εξασφαλίζουν την εκτέλεση των

αποφάσεών του, και μπορεί να καλεί τα Μέλη των

Ηνωμένων Εθνών να εφαρμόζουν αυτά τα μέτρα. Αυτά

μπορεί να περιλαμβάνουν πλήρη ή μερική διακοπή των

οικονομικών σχέσεων, των σιδηροδρομικών, θαλάσσιων,

εναέριων, συγκοινωνιών, των ταχυδρομικών, τηλεγραφικών,

ραδιοφωνικών και άλλων μέσων επικοινωνίας,

καθώς και τη διακοπή διπλωματικών σχέσεων. (Άρθρο

41)

• Αν το Συμβούλιο Ασφαλείας κρίνει ότι τα μέτρα που

προβλέπονται από το Άρθρο 41 θα ήταν ανεπαρκή ή ότι

έχουν αποδειχτεί ανεπαρκή, μπορεί να προχωρήσει με

αεροπορικές, θαλάσσιες ή χερσαίες δυνάμεις στην ανάληψη

της δράσης που θα ήταν αναγκαία για τη διατήρηση ή την

αποκατάσταση της διεθνούς ασφάλειας και ειρήνης. Αυτή η

δράση θα μπορούσε να περιλαμβάνει στρατιωτικές επιδείξεις,

αποκλεισμό και άλλες επιχειρήσεις αεροπορικών, θαλάσσιων

ή χερσαίων δυνάμεων των Μελών των Ηνωμένων Εθνών.

(Άρθρο 42)

Page 54: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

50

• Καμιά διάταξη αυτού του Χάρτη δε θα εμποδίζει το

φυσικό δικαίωμα της ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας,

σε περίπτωση που ένα Μέλος των Ηνωμένων Εθνών δέχεται

ένοπλη επίθεση, ως τη στιγμή που το Συμβούλιο Ασφαλείας

θα πάρει τα αναγκαία μέτρα για να διατηρήσει τη διεθνή

ειρήνη και ασφάλεια. Τα μέτρα που θα παίρνουν τα Μέλη των

Ηνωμένων Εθνών κατά την άσκηση αυτού του δικαιώματος

της νόμιμης άμυνας θα ανακοινώνονται αμέσως στο

Συμβούλιο Ασφαλείας, και σε καμία περίπτωση δε θα θίγουν

την εξουσία και την υποχρέωση που έχει το Συμβούλιο

Ασφαλείας, σύμφωνα με αυτόν το Χάρτη, να αναλαμβάνει

οποτεδήποτε τη δράση που κρίνει αναγκαία για τη

διατήρηση ή για την αποκατάσταση της διεθνούς ειρήνης και

ασφάλειας. (Άρθρο 51)

Από το συνδυασμό των ανωτέρω διατάξεων συνάγεται η γενική

απαγόρευση της χρήσης βίας στις σχέσεις μεταξύ των μελών του

Οργανισμού, δηλαδή μεταξύ κυρίαρχων κρατών, με εξαίρεση αφενός την

στρατιωτική επέμβαση κατόπιν αντίστοιχης απόφασης και εξουσιοδότησης του

Συμβουλίου Ασφαλείας και αφετέρου της χρήσης βίας από τον αποδέκτη μιας

ένοπλης επίθεσης, ως αυτοάμυνα. Ωστόσο, οι ανωτέρω κανόνες από τη μια

είναι αρκετά γενικόλογοι, ώστε να δημιουργείται η ανάγκη για περαιτέρω

ερμηνεία τους και από την άλλη θεσπίστηκαν σε μια εποχή, που τόσο το

φαινόμενο του Κυβερνοχώρου, όσο και των αθέμιτων πράξεων που

σχετίζονται μ’ αυτόν, ήταν δεδομένα παντελώς άγνωστα και μη προβλέψιμα.

Συνεπώς, είναι λογικό να προκύπτουν πολλά επιμέρους ζητήματα, όταν

γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισης του νέου πεδίου μάχης και των

εχθροπραξιών, που μπορούν να διεξαχθούν σ’ αυτόν, βάσει του ρυθμιστικού

πλαισίου του Χάρτη.

Οι ανωτέρω ερμηνευτικές δυσχέρειες δε φαίνεται να επιλύονται βάσει

των προβλεπομένων στο ψήφισμα Νο 3314 της 14ης Δεκεμβρίου 1974 της

Γενικής Συνέλευσης των ΗΕ όπου παρέχονται διευκρινίσεις γύρω από την

έννοια της επίθεσης. Στο άρθρο 1 του συγκεκριμένου ψηφίσματος ως επίθεση

ορίζεται «η χρήση ένοπλης βίας από ένα κράτος εναντίον της κυριαρχίας, της

Page 55: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

51

εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας ενός άλλου κράτους, ή

η χρήση βίας με άλλον τρόπο μη συνεπή με τον Χάρτη των Η.Ε.». Ακολουθεί

στο άρθρο 3 μια ενδεικτική απαρίθμηση πράξεων, που μπορούν να

χαρακτηριστούν ως επίθεση. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πράξεις αυτές ακόμη

κι όταν δεν εξειδικεύονται στη χρήση ένοπλης βίας, θα πρέπει πάντα να

προέρχονται και να διευθύνονται από τις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους,

για να υπαχθούν στην έννοια της επίθεσης του Ψηφίσματος.

Ένα πρώτο ζήτημα, που δημιουργείται, είναι κατά πόσο μια κυβερνο-

επίθεση μπορεί να υπαχθεί, αφενός, στην έννοια της απαγορευμένης

«χρήσης βίας», που δικαιολογεί την επέμβαση και τη λήψη των

κατάλληλων κάθε φορά μέτρων εκ μέρους του Συμβουλίου Ασφαλείας

και αφετέρου, στην έννοια της «ένοπλης επίθεσης», που θεμελιώνει το

δικαίωμα αυτοάμυνας του κράτους-στόχου. Κατά τα γενικώς ισχύοντα, η

οποιαδήποτε επιθετική συμπεριφορά κυμαίνεται μεταξύ των εξής επιπέδων:

α) η ένταση και οι συνέπειές της είναι τόσο περιορισμένες, ώστε δεν μπορεί

καν να χαρακτηριστεί ως «χρήση βίας», β) συνιστά «χρήση βίας» αλλά

υπολείπεται σε σοβαρότητα μιας «ένοπλης επίθεσης» και γ) πληροί τις

προϋποθέσεις μιας «ένοπλης επίθεσης». Σε μια προσπάθεια ταξινόμησης

των κριτηρίων, που χρησιμοποιούνται από τους διάφορους μελετητές για την

υπαγωγή μιας κυβερνο- επίθεσης σε μια από τις ανωτέρω κατηγορίες, θα

λέγαμε ότι στη βιβλιογραφία εντοπίζονται τα εξής τέσσερα: 1) τα μέσα που

χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση της επίθεσης, 2) η σπουδαιότητα του

στόχου της επίθεσης για τα ζωτικά συμφέροντα ενός κράτους, 3) η

σοβαρότητα των επερχόμενων αποτελεσμάτων και 4) ο βαθμός της

υπαιτιότητας του επιτιθέμενου.

Για τη μερίδα των αναλυτών, που προσεγγίζουν το ζήτημα

αποκλειστικά βασιζόμενοι στο πρώτο κριτήριο, η απάντηση είναι σχετικά

εύκολη: μια κυβερνο- επίθεση δεν μπορεί να θεωρηθεί «χρήση βίας», πολλώ

δε μάλλον «ένοπλη επίθεση», από τη στιγμή, που οι επιθέσεις στον

Κυβερνοχώρο διεξάγονται κυρίως με άυλα μέσα (π.χ. προγράμματα,

πληροφορίες), κι όχι με τα απτά όπλα των παραδοσιακών επιθέσεων .

Αντιθέτως, οι προσεγγίσεις σύμφωνα με το δεύτερο κριτήριο

καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι μια κυβερνο-επίθεση δεν εξομοιώνεται

απλά με «χρήση βίας», αλλά επιπλέον εντάσσεται στην έννοια της «ένοπλης

Page 56: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

52

επίθεσης», όταν στοχεύει στα ηλεκτρονικά δίκτυα, που στηρίζουν τη

λειτουργία των λεγόμενων κρίσιμων υποδομών ενός κράτους . Βάσει του

τρίτου κριτηρίου εάν μια επίθεση στο πεδίο του Κυβερνοχώρου είναι εφικτό

να προκαλέσει άμεσα την φυσική καταστροφή υλικών αγαθών, τότε εύλογα

μπορεί να χαρακτηριστεί ως «χρήση βίας», ενώ μεταβαίνει στο επίπεδο της

«ένοπλης επίθεσης» όταν οι συνέπειές της είναι τόσο αποτρόπαιες, όσο και

οι συνέπειες μιας επίθεσης με συμβατικά μέσα στα παραδοσιακά πεδία

μάχης, όπως για παράδειγμα όταν προκαλείται ή απειλείται ο τραυματισμός ή

ο θάνατος ανθρώπων. Με επίκεντρο δε, το τελευταίο κριτήριο, αρκεί η

εχθρική πρόθεση του δράστη για τον χαρακτηρισμό μιας επίθεσης στον

Κυβερνοχώρο ως «χρήσης βίας», ενώ το πλαίσιο εντός του οποίου λαμβάνει

χώρα, η διάρκεια και η έντασή της θα καθορίσουν περαιτέρω αν συντρέχουν

λόγοι, που να δικαιολογούν την εκδήλωση παθητικής ή ενεργητικής αμυντικής

συμπεριφοράς, ανάλογης με αυτή που δικαιούται να εκδηλώσει το θύμα μιας

«ένοπλης επίθεσης» .

Ωστόσο, ανεξάρτητα από το κριτήριο, που επιλέγει ο εκάστοτε

αναλυτής για την θεμελίωση της άποψης ότι οι διατάξεις του Χάρτη επαρκούν

για την αποτελεσματική αντιμετώπιση μιας κυβερνοεπίθεσης, παρέχοντας μια

ικανοποιητική προς τούτο νομική βάση, τα ειδικότερα χαρακτηριστικά αυτού

του είδους των επιθέσεων θέτουν μια σειρά εμποδίων στην ενεργοποίηση των

σχετικών κανόνων:

ƒ Πρώτον, όπως αναφέρθηκε στο οικείο κεφάλαιο, ο Κυβερνοχώρος

παρέχει τη δυνατότητα στον οποιονδήποτε δράστη, να αποκρύψει την

αληθινή του ταυτότητα και την πραγματική του αφετηρία και να κινηθεί

κακόβουλα υπό την κάλυψη της ανωνυμίας. Αυτός ο παράγοντας σε

συνδυασμό με την υψηλή ταχύτητα με την οποία διεξάγονται οι εχθροπραξίες

στον Κυβερνοχώρο δημιουργεί με τη σειρά του δύο επιπλέον δυσχέρειες:

εφόσον δεν καθίσταται εξαρχής δυνατόν να εξακριβωθεί σε ποιον ακριβώς

ανήκει η πρωτοβουλία μιας κυβερνοεπίθεσης (στις ένοπλες δυνάμεις ενός

κράτους, στα μέλη μιας τρομοκρατικής ομάδας ή ακόμη και σε μεμονωμένα

άτομα), δεν είναι εφικτό να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα αφενός, για το

εάν μια επίθεση μπορεί να αποδοθεί σε συγκεκριμένο κράτος -απαραίτητη

προϋπόθεση για την εφαρμογή των κανόνων του Χάρτη- και αφετέρου για την

ακριβή πρόθεση του επιτιθέμενου και το είδος της ζημίας που επιδιώκει να

Page 57: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

53

προκαλέσει.

ƒ Δεύτερον, αρκετά προβληματική εμφανίζεται και η αντίληψη ότι οι

υποδομές ενός κράτους -η διατάραξη της ομαλής λειτουργίας των οποίων

αποτελεί τον απώτερο σκοπό των επιθέσεων στα ηλεκτρονικά δίκτυα που τις

στηρίζουν- μπορούν με ασφάλεια να διακριθούν σε ζωτικής και μη ζωτικής

σημασίας για την ασφάλεια ενός κράτους. Κι αυτό διότι σοβαρές ζημίες είναι

δυνατόν να προκληθούν ακόμη και μέσω του αποσυντονισμού μιας

πολυσύχναστης υποδομής, που εξυπηρετεί για παράδειγμα ψυχαγωγικούς

σκοπούς(π.χ. μιας εγκατάστασης σε λούνα παρκ), ακόμη κι αν δε θεωρείται

μια εξ αυτών που ανήκουν παραδοσιακά στην κατηγορία των κρίσιμων

υποδομών, όπως είναι οι υποδομές, που σχετίζονται με τα δίκτυα μαζικής

μεταφοράς, παροχής ηλεκτρικής ενέργειας κ.α. .

Τρίτον, ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η επιλογή των

μέσων, που επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν από το κράτος-αποδέκτη μιας

κυβερνο-επίθεσης, ακόμη κι αν κριθεί ότι αυτή ισοδυναμεί με «ένοπλη

επίθεση», στα πλαίσια της αντεπίθεσής του. Καταρχήν, δεν είναι σαφές αν θα

πρέπει ένα κράτος να περιορίσει την άμυνά του σε παθητικά μέτρα ή αν

μπορεί να προχωρήσει παραπέρα σε πραγματική αντεπίθεση. Παράλληλα

κανένας κανόνας δεν υποχρεώνει το κράτος να καταφύγει στα ίδια όπλα και

τις ίδιες μεθόδους που χρησιμοποιεί ο επιτιθέμενος, εφόσον κινείται μέσα στα

όρια της αναλογικής αυτοάμυνας, οπότε ανακύπτει το ζήτημα εάν ο

αποδέκτης της επίθεσης έχει το δικαίωμα να αντεπιτεθεί ακόμη και με

συμβατικά όπλα.

Ένα τελευταίο δίλημμα αφορά στο εάν μια κυβερνο-επίθεση μπορεί

να εξομοιωθεί με προσβολή της κρατικής κυριαρχίας, προς υπεράσπιση της

οποίας δικαιούται ο αποδέκτης να αμυνθεί ακόμη κι όταν η επίθεση αυτή δε

συμπίπτει χρονικά με αντίστοιχες προσβολές στον πραγματικό κόσμο, απλά

και μόνο λόγω της εκτεταμένης αναστάτωσης, που προκαλεί. Η απάντηση

στο συγκεκριμένο ζήτημα προϋποθέτει την επίλυση ενός άλλου πολύπλοκου

προβλήματος, που σχετίζεται με το εάν η κυριαρχία ενός κράτους

επεκτείνεται και στον Κυβερνοχώρο ή αντιθέτως εάν αυτός εξαιρείται ως

πεδίο κοινού ενδιαφέροντος για το σύνολο της ανθρωπότητας, όπως είναι τα

διεθνή ύδατα ή το διάστημα.

Όλα σχεδόν τα ερωτήματα που τέθηκαν στην συγκεκριμένη

Page 58: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

54

ενότητα παραμένουν ανοιχτά.

β) Το δίκαιο του πολέμου (jus in bello)

Με τον όρο Δίκαιο του πολέμου, νοείται το σύνολο των συμβατικών και

εθιμικών κανόνων του Διεθνούς Δικαίου, που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά των

αντίπαλων μερών κατά τη διάρκεια μιας πολεμικής αντιπαράθεσης .

Στην περίπτωση της τέλεσης μιας κυβερνοεπίθεσης, ενόσω οι γενικευμένες

εχθροπραξίες είναι σε εξέλιξη, η εφαρμογή κάποιων εκ των αρχών του δικαίου

του πολέμου, που απορρέουν από τα τρία βασικά ρυθμιστικά κείμενα τις

Συνθήκες της Γενεύης (1949) και τα Πρωτόκολλα που προστέθηκαν σ’ αυτές

(1977), δημιουργεί ποικίλους προβληματισμούς. Ειδικότερα πρόκειται για τις

εξής αρχές:

-την αρχή της στρατιωτικής αναγκαιότητας

-την αρχή της διάκρισης

- την αρχή της ουδετερότητας

Συγκεκριμένα σύμφωνα με την αρχή της στρατιωτικής

αναγκαιότητας μια στρατιωτική επίθεση σε καιρό πολέμου είναι επιτρεπτή

μόνο όταν κατευθύνεται εναντίον εκείνων των στόχων, που βάσει της φύσης

τους, της τοποθεσίας τους και του σκοπού που εξυπηρετούν, συμβάλλουν

ουσιωδώς στη στρατιωτική δράση και των οποίων η ολική ή μερική

καταστροφή ή αδρανοποίηση ανάλογα με τις περιστάσεις προσφέρει ένα

σαφές στρατιωτικό πλεονέκτημα και οδηγεί στον επιτυχή τερματισμό της

διαμάχης30. Επομένως, απαγορευμένες είναι οι στρατιωτικές επιθέσεις

σε στόχους μη στρατιωτικής σημασίας, οι οποίο προστατεύονται. Στην

περίπτωση των κυβερνο-επιθέσεων το ζήτημα, που ανακύπτει είναι κατά

πόσο μια επίθεση αυτού του τύπου εμπίπτει στην έννοια της «στρατιωτικής

επίθεσης» ή όχι, ώστε να κριθεί εάν είναι κι αυτή εξίσου απαγορευμένη κατά

των μη στρατιωτικών στόχων.

30Κώστας Χατζηκωνσταντίνου, Προσεγγίσεις στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδόσεις

Σιδέρης, Αθήνα, 1999, σελ. 44

Page 59: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

55

Η αμηχανία της κατάταξης σε μια από τις δύο κατηγορίες ενισχύεται,

ιδίως, όταν η κυβερνο-επίθεση δεν επιφέρει υλικές ζημίες και έμψυχες

απώλειες, οπότε είναι και πιθανότερο να μην μπορεί να χαρακτηριστεί ως

«στρατιωτική επίθεση». Η παράδοξη συνέπεια στην περίπτωση αυτή

είναι ότι δεν θα εντάσσεται στην κατηγορία των απαγορευμένων

επιθέσεων. Στα ανωτέρω θα πρέπει να προστεθεί κι ένας επιπλέον

παράγοντας, που επιτείνει τη σύγχυση και αποδυναμώνει την οποιαδήποτε

επιχειρηματολογία για την ένταξή τους στο προστατευτικό πεδίο της αρχής

της στρατιωτικής αναγκαιότητας: πολλές από τις υποδομές, των οποίων η

λειτουργία στηρίζεται σε ηλεκτρονικά δίκτυα, που αποτελούν -όπως πολλές

φορές ειπώθηκε- τους κατεξοχήν στόχους των κυβερνο-επιθέσεων,

εξυπηρετούν ταυτόχρονα με τις στρατιωτικές ανάγκες, και μη στρατιωτικές,

δηλαδή ανάγκες του αστικού πληθυσμού. Από την άλλη η επίθεση σ’ έναν

τέτοιο στόχο «διπλής χρησιμότητας», όπως αποκαλείται, είναι ανεκτή όταν

αυτός συμβάλλει αποτελεσματικά στη στρατιωτική δράση και προσφέρει

σαφές στρατιωτικό πλεονέκτημα, αλλά θα πρέπει να επιδιώκεται, κατά το

δυνατόν, η εξουδετέρωση κι όχι η καταστροφή του . Επομένως, εάν κριθεί

ότι αποτελεί στόχο αυτής της κατηγορίας μια υποδομή, που στηρίζει τη

λειτουργία της σ’ ένα ηλεκτρονικό δίκτυο, μια κυβερνο-επίθεση με σκοπό

βλάβη του δικτύου και συνακόλουθα στην αδρανοποίηση της εγκατάστασης,

πιθανότατα θα ήταν σύμφωνη με την αρχή της στρατιωτικής αναγκαιότητας.

Σκοπός της αρχής της διάκρισης είναι η προστασία του αστικού

πληθυσμού πολιτών και των υλικών αγαθών που εξυπηρετούν τις ανάγκες του,

μέσω της διάκρισής τους, αντιστοίχως, από τα πρόσωπα που μάχονται ενεργά,

δηλαδή από τα μέλη των ενόπλων δυνάμεων και από τα αντικείμενα που

εξυπηρετούν καθαρά στρατιωτικούς σκοπούς. Τα μέλη των τακτικών

ενόπλων δυνάμεων έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν άμεσα στις

εχθροπραξίες, συνιστούν επιτρεπτό στόχο για την αντίπαλη παράταξη, όπως

και τα στρατιωτικά αντικείμενα, ενώ προστατεύονται από ειδικούς κανόνες

σε περίπτωση αιχμαλωσίας ή τραυματισμού τους . Αντιθέτως, οι απλοί

πολίτες απαγορεύεται να αποτελούν στόχο επίθεσης και κανονικά δεν

μετέχουν ενεργά στην ένοπλη αντιπαράθεση. Στα πλαίσια μιας

κυβερνοεπίθεσης όμως, τα ανωτέρω όρια είναι δυσδιάκριτα. Αφενός, μια τέτοια

επίθεση μπορεί να υλοποιηθεί και από πρόσωπο, που δεν εντάσσεται

Page 60: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

56

επισήμως στις ένοπλες δυνάμεις ενός κράτους, οπότε δημιουργείται το

ερώτημα αν μεταβάλλεται αυτομάτως με την σχετική ενέργεια η κατάσταση του

προσώπου αυτού από πολίτη σε πολεμιστή. Κάθε απάντηση έχει τα

θετικά, αλλά και τα αρνητικά της: αποβάλλοντας την ιδιότητα του πολίτη,

διάπραξη εχθρικών πράξεων είναι επιτρεπτή, ενώ εξασφαλίζεται η προστασία

του σε περίπτωση π.χ. αιχμαλωσίας, ενώ την ίδια στιγμή η στοχοποίησή

του καθίσταται απολύτως θεμιτή. Τέλος, η διάκριση ανάμεσα σε

αντικείμενα στρατιωτικού ενδιαφέροντος και μη, ισχύουν όσο ειπώθηκαν

ανωτέρω για την αρχή της στρατιωτικής αναγκαιότητας: υπάρχουν

αρκετές υλικές υποδομές που εξυπηρετούν ταυτόχρονα πολίτες και ένοπλες

δυνάμεις, θέτοντας σε αμφιβολία το επιτρεπτό της στόχευσης μιας τέτοιας

υποδομής .

Η αρχή της αναλογικότητας απαγορεύει την άσκηση κάθε

είδους και έντασης βίας, που υπερβαίνει το αναγκαίο μέτρο για την

επίτευξη συγκεκριμένου στρατιωτικού στόχου. Η επέλευση παράπλευρων

ζημιών κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών δεν ισοδυναμεί αυτομάτως με

παράβαση της ανωτέρω απαγόρευσης, εφόσον κρίνεται αναλογική σε σχέση

με τον το στρατιωτικό πλεονέκτημα που εξασφαλίζεται31. Δεδομένης της

παράλληλης εξυπηρέτησης στρατιωτικών και μη στρατιωτικών αναγκών από

τις αυτές υποδομές («διπλής χρησιμότητας»), μια κυβερνο-επίθεση στα

αντίστοιχα ηλεκτρονικά δίκτυα είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει

παράπλευρες ζημίες (οικονομικές, υλικές, ακόμη και ανθρώπινες

απώλειες σύμφωνα με κάποια πιο απαισιόδοξα σενάρια). Οπότε και

ανακύπτει το ερώτημα κατά πόσο οι επιπτώσεις αυτές δικαιολογούνται ως

αντιστάθμισμα των στρατιωτικών ωφελειών. Ειδικότερα δε, για την

αξιολόγηση της αναλογικότητας της αντίδρασης σε μια κυβερνο-επίθεση

θεωρείται ορθότερη η άσκηση άμυνας, μέσω της πλήξης των ηλεκτρονικών

συστημάτων από τις οποίες αυτή «πυροδοτήθηκε», με την λογική ότι οι

παράπλευρες ζημίες που θα προκληθούν σ’ αυτή την περίπτωση θα είναι πιο

περιορισμένες και λιγότερο σοβαρές απ’ ότι εάν επιλεγούν συμβατικά όπλα

ως μέσα αντεπίθεσης.

31 Scott Shackelford, From nuclear war…, σελ. 23

Page 61: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

57

Μέσω της αρχής της ουδετερότητας, η οποία εξειδικεύεται σε

δύο επιμέρους αρχές, αφενός της μη ανάμειξης και αφετέρου της

αμεροληψίας, γεννώνται συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις για το

κράτος, που δεν επιθυμεί να λάβει μέρος σε μια εξελισσόμενη πολεμική

διαμάχη: καταρχήν, το κράτος αυτό δικαιούται να μην διακόψει τις

οποιεσδήποτε σχέσεις του (οικονομικές, διπλωματικές κτλ) με τα εμπόλεμα

μέρη, ενώ παράλληλα μπορεί να αξιώνει να μην αντιμετωπίζεται η επικράτεια

του ως στόχος εχθροπραξιών, αλλά ούτε και ως δίοδος για τη διέλευση

στρατιωτικών δυνάμεων. Παράλληλα υποχρεούται να μην επιτρέπει την

χρησιμοποίηση της επικράτειάς του ως βάσης για την άσκηση πολεμικών

πράξεων. Ωστόσο η διαφύλαξη της ουδετερότητας ενός κράτους στην

περίπτωση των κυβερνο-επιθέσεων είναι ένα ιδιαιτέρως λεπτό ζήτημα, κυρίως

όταν οι επιθέσεις αυτές διεξάγονται μέσω του κυβερνοχώρου του Διαδικτύου.

Δεδομένης της αρχιτεκτονικής του Διαδικτύου και της παγκόσμιας εμβέλειάς

του, είναι εξαιρετικά εύκολο τα όπλα μιας κυβερνοεπίθεσης να διοχετευτούν

μέσα από τους κόμβους ενός κράτους, που απέχει από μια πολεμική διαμάχη,

καθιστώντας το έτσι την πηγή μιας επίθεσης32. Επομένως, για να διατηρήσει

την ουδετερότητά του ένα κράτος οφείλει σε γενικές γραμμές να μην αποτελεί

τον τόπο προέλευσης κυβερνο-επιθέσεων και να ενεργεί κατάλληλα στα

πλαίσια των δυνατοτήτων του, ώστε να αποτρέπει την διέλευση των μέσων με

τα οποία διεξάγεται μια κυβερνο-επίθεση από τους διαδικτυακούς του

κόμβους. Η στιγμιαία ταχύτητα με την οποία διεξάγονται ωστόσο οι

συγκεκριμένες επιθέσεις δεν παρέχει τα απαραίτητα χρονικά περιθώρια τη

δυνατότητα στο ουδέτερο κράτος να ενεργήσει και να ανακόψει την εξέλιξή

τους ή να προειδοποιήσει τον αποδέκτη των επικείμενων επιθετικών

πράξεων, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ο κίνδυνος της ακούσιας

εμπλοκής σε μια σύγκρουση.

γ) Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την καταπολέμηση του

εγκλήματος στον Κυβερνοχώρο

32 Jeffrey Kelsey, ό.π., σελ. 9

Page 62: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

58

Το Συμβούλιο της Ευρώπης, μπροστά στην διαρκώς αυξανόμενη

εγκληματικότητα στον Κυβερνοχώρο κατάρτισε το 2001 το πρώτο- και μέχρι

στιγμής μοναδικό- πολυμερές, δεσμευτικό νομικό κείμενο για την

αντιμετώπιση ζημιογόνων ενεργειών, που πραγματοποιούνται στον

κυβερνοχώρο του Διαδικτύου και άλλων ηλεκτρονικών δικτύων, τη «Σύμβαση

για την καταπολέμηση του εγκλήματος στον Κυβερνοχώρο». Σκοπός της

σύμβασης αυτής είναι η χάραξη κοινής αντεγκληματικής πολιτικής για την

προστασία του κοινωνικού συνόλου, δια της θέσπισης των κατάλληλων

κανόνων, της εναρμόνισης των εσωτερικών ποινικών νομοθεσιών των

κρατών-μελών (τόσο σε επίπεδο ουσιαστικού δικαίου, όσο και σε επίπεδο

διαδικασίας και δικονομικών αρχών) και της ενίσχυσης της συνεργασίας

μεταξύ των κρατών σε διεθνές επίπεδο.

Οι κολάσιμες πράξεις διακρίνονται κυρίως σε τέσσερις κατηγορίες: (α)

σε προσβολές κατά της εμπιστευτικότητας, της ακεραιότητας και

διαθεσιμότητας των δεδομένων και των συστημάτων (άρθρα 2-6), (β) σε

προσβολές που σχετίζονται με Η/Υ (άρθρα 7-8), (γ) σε προσβολές που

σχετίζονται με το περιεχόμενο των δεδομένων (άρθρο 9) και (δ) σε

προσβολές κατά της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενών δικαιωμάτων

(άρθρο 10).

Παρόλα τα θετικά της σημεία, τα οποία εντοπίζονται κυρίως στα

σημαντικά περιθώρια ευελιξίας, που παρέχονται στα κράτη για την

αποτελεσματική αντιμετώπιση των ανωτέρω προσβολών και στην

προώθηση των δεσμών συνεργασίας, που θα πρέπει να αναπτυχθούν

μεταξύ τους για τον ίδιο λόγο, η ανωτέρω Σύμβαση δεν παύει να είναι ένα

κείμενο, που αποσκοπεί στην εναρμόνιση των επιμέρους εθνικών νομοθεσιών

για την αντιμετώπιση με ομοιογενή τρόπο οι εμπίπτοντες στη δικαιοδοσία

διαφορετικής εθνικής έννομης τάξης εγκληματίες του Κυβερνοχώρου. Οι

σχετικοί κανόνες σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να τύχουν εφαρμογής,

όταν μια κακόβουλη πράξη στον Κυβερνοχώρο διεξάγεται με την

πρωτοβουλία των επίσημων κρατικών οργάνων μιας χώρας και προκαλεί

ζητήματα διεθνούς ασφάλειας. Ενδεχομένως, θα μπορούσαν να

αντιμετωπιστούν μέσω των σχετικών διατάξεων κάποια τρομοκρατικά

επεισόδια στον Κυβερνοχώρο, εφόσον όμως είναι εφικτό να αποκλειστεί το

Page 63: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

59

ενδεχόμενο της οποιασδήποτε κρατικής ανάμειξης ή υπόθαλψης αυτών και

εφόσον εμπεδωθεί η ανάγκη για συνεργασία των αρμόδιων εθνικών αρχών

όχι μόνο για την πάταξη των σχετικών πράξεων μετά την τέλεσή τους, αλλά

και για τον εντοπισμό των επικίνδυνων προθέσεων και την πρόληψη της

υλοποίησης τους.

δ) Άλλες διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις

Πολύ συχνά τα τεχνολογικά μέσα, που συνδέονται με την διενέργεια

μιας κυβερνοεπίθεσης μπορεί να σχετίζονται και με πιο συγκεκριμένες

υποχρεώσεις των κρατών σε ειδικού ενδιαφέροντος τομείς, οι οποίοι ρυθμίζονται

από κανόνες διεθνούς δικαίου. Τα σημαντικότερα παραδείγματα είναι ο τομέας

των τηλεπικοινωνιών και ο τομέας του διαστήματος.

i) O Καταστατικός Χάρτης και η Σύμβαση της Διεθνούς Ένωσης Τηλεπικοινωνιών

(ITU)

Από τα συγκεκριμένα κείμενα απορρέει η γενική υποχρέωση των

κρατών- μελών να διασφαλίζουν ότι η λειτουργία όλων των

τηλεπικοινωνιακών τους δικτύων θα πραγματοποιείται κατά τέτοιον τρόπο

ώστε να μην δημιουργούνται επιβλαβείς παρενοχλήσεις στη λειτουργία των

αντίστοιχων δικτύων των άλλων κρατών μελών και επίσης να ενεργούν

κατάλληλα για την καταστολή της μετάδοσης ή της θέσης σε κυκλοφορία

ψευδών ή απατηλών σημάτων κινδύνου, εκτάκτου ανάγκης, ασφάλειας ή

ταυτότητας/αναγνωριστικά και να συνεργάζονται για τον εντοπισμό και την

αναγνώριση των υπό τη δικαιοδοσία τους σταθμών, που εκπέμπουν

τέτοια σήματα33 .

Δεδομένου ότι οι ανωτέρω συμβατικές υποχρεώσεις αφορούν στο

σύνολο των τηλεπικοινωνιακών δικτύων, χωρίς να υφίσταται κάποια

διάκριση βάσει των αναγκών που αυτά εξυπηρετούν, καταλαμβάνουν και

33 Άρθρα 45,47,48 του καταστατικού Χάρτη

Page 64: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

60

τα δίκτυα που χρησιμοποιούνται για στρατιωτικούς σκοπούς και στα

οποία μπορεί να στοχεύσει μια κυβερνο-επίθεση, με αποτέλεσμα να

προστατεύονται τα δίκτυα αυτά σε καιρό ειρήνης. Δεν ισχύει, ωστόσο, η

σχετική κάλυψη στην περίπτωση που η κυβερνο- επίθεση έχει τέτοιο

χαρακτήρα και τέτοια ένταση, ώστε να εξομοιώνεται με χρήση βίας ή όταν

αυτή λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια ανταλλαγής πραγματικών πολεμικών

πυρών.

ii) Το Δίκαιο του Διαστήματος

Η Συνθήκη του Διαστήματος, που αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του

Δικαίου του Διαστήματος, υποχρεώνει τα κράτη να δραστηριοποιούνται

στο διάστημα μόνο για ειρηνικούς σκοπούς και να απέχουν από την άσκηση

βίας. Εάν για την εκτέλεση μιας κυβερνοεπίθεσης χρησιμοποιηθεί για

παράδειγμα κάποιος δορυφόρος, τότε ενδεχομένως να είναι εφαρμόσιμες οι

διατάξεις της ανωτέρω Συνθήκης .

2. Οι απόψεις για την αντιμετώπιση των επιθέσεων στον

Κυβερνοχώρο μέσω νέων κανόνων Διεθνούς Δικαίου

Ουραγός στις συζητήσεις σχετικά με την ανάγκη ρύθμισης του

ζητήματος της ασφάλειας ειδικά στον Κυβερνοχώρο με νέες και εξειδικευμένες

ρυθμίσεις σε διεθνές επίπεδο υπήρξε η Ρωσία. Συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο

του 1998 ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών επέβαλλε μια επιστολή στον Γενικό

Γραμματέα των Η.Ε. με την οποία πρότεινε την έκδοση Ψηφίσματος για την

ασφάλεια στον τομέα της πληροφορίας, ενώ ένα χρόνο αργότερα εμβάθυνε

επί του θέματος καθώς μέσω ενός νέου σχεδίου ψηφίσματος αναφέρθηκε για

πρώτη φορά στην δυνατότητα χρήσης των τεχνολογιών της επικοινωνίας και

της πληροφορίας για στρατιωτικούς σκοπούς34.

Οι συγκεκριμένες ενέργειες προκάλεσαν τη δραστηριοποίηση των Η.Ε.

προς την κατεύθυνση της βολιδοσκόπησης σχετικά με την συμφωνία ή μη

34 A. Streltsov, ό.π., σελ. 5-6, Matthew Hoisington, ό.π., σελ. 3

Page 65: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

61

των μελών επί της ανάγκης θέσπισης νέων κανόνων για την απαγόρευση της

ανάπτυξης, παραγωγής και χρήσης επικίνδυνων πληροφοριακών μέσων για τη

διεθνή ασφάλεια και ειρήνη.

Αν και εξακολουθεί να υφίσταται ο αντίλογος ότι οι ισχύοντες κανόνες

του Διεθνούς Δικαίου επαρκούν για να ρυθμίσουν αποτελεσματικά μια

περίπτωση εχθρικής ενέργειας στον Κυβερνοχώρο, αποβλέπουσας στην

εξυπηρέτηση πολιτικο- στρατιωτικών σκοπών, έχουν πληθύνει οι φωνές

σχετικά με την ανάγκη λήψης νέων μέτρων αποκλειστικά για την αντιμετώπιση

του φαινομένου αυτού.

Οι περισσότεροι μελετητές συνδέουν την ανωτέρω ανάγκη με τις

ιδιαιτερότητες, που παρουσιάζουν οι κυβερνο-επιθέσεις ως προς τα μέσα με

τα οποία διεξάγονται, την κλιμάκωση της έντασης των συνεπειών που

επιφέρουν, την ποικιλία των δρώντων που μπορούν να τις υλοποιήσουν και

προτείνουν την προσχώρηση των κρατών σε μια πολυμερή δεσμευτική

συμφωνία, η οποία να διακρίνει και να αντιμετωπίζει εξειδικευμένα και

κατάλληλα την κάθε περίπτωση, αξιοποιώντας τα μέχρι στιγμής διδάγματα

από τη μακροχρόνια εφαρμογή των βασικών κανόνων του διεθνούς δικαίου.

Εξαιτίας, όμως, της μεγάλης απροθυμίας των κρατών να δεσμευτούν

ρητά, τη δεδομένη στιγμή, κατά την οποία δεν έχει αποκρυσταλλωθεί ακόμη

το πόσες και ποιες ακριβώς δυνατότητες παρέχει ο Κυβερνοχώρος ως νέο

πεδίο μάχης στην περίπτωση μιας σύγκρουσης, έχει διατυπωθεί και η άποψη

ότι τα κράτη θα πρέπει να συνεργαστούν, ενδεχομένως μέσα στους κόλπους

ενός ήδη υπάρχοντος οργανισμού με διεθνή ακτινοβολία, όπως π.χ. ο ΟΗΕ,

ώστε να διαμορφωθεί ένα σύνολο από αρχές, νόρμες, κανόνες και

διαδικασίες λήψης αποφάσεων σχετικά με τη ρύθμιση του ζητήματος, με

άλλα λόγια η διαμόρφωση ενός ειδικού διεθνούς καθεστώτος.

Υπάρχει τέλος και μια τρίτη μερίδα, που υποστηρίζει ότι η λύση

βρίσκεται στην υιοθέτηση της πρακτικής της οικουμενικής δικαιοδοσίας στην

περίπτωση τέλεσης μιας σοβαρής κυβερνοεπίθεσης, είτε από κάποια

τρομοκρατική ομάδα, είτε από τις επίσημες αρχές ενός κράτους. Κατά την

άποψη αυτή θα επιτευχθεί τόσο η πρόληψη, όσο και η καταστολή των

σχετικών πράξεων που θέτουν σε κίνδυνο την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια

δεδομένου ότι μέσω της διεθνούς δικαιοδοσίας κάθε εθνικό δικαστήριο

δύναται να επιληφθεί μιας σοβαρής παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου

Page 66: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

62

ανεξάρτητα από την εθνικότητα του δράστη ή του θύματος, του τρόπου

διάπραξης ή της ύπαρξης συγκεκριμένου ενδιαφέροντος που να συνδέει το

κράτος του forum με την πράξη..

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Αναμφισβήτητα οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, αποτελούν ένα

πρωτόγνωρο φαινόμενο για το πεδίο των διεθνών σχέσεων. Η πλειοψηφία

των διεθνών δρώντων μοιάζει αμήχανη μπροστά στο πώς πρέπει να

αντιμετωπιστεί, τόσο από στρατηγικής, όσο και από νομικής άποψης, η

μετατροπή του Κυβερνοχώρου και ιδίως του κυβερνοχώρου του Διαδικτύου -

ενός μέσου που εξυπηρετεί ποικίλα συμφέροντα και ανάγκες των σύγχρονων

κοινωνιών- σε αρένα.

Τα ισχυρά ανεπτυγμένα κράτη –υποστηρικτές, αρχικώς, της

εκμετάλλευσης οποιασδήποτε τεχνολογικής καινοτομίας για την

εξυπηρέτηση στρατιωτικών σκοπών- εμφανίζονται θορυβημένα από το

γεγονός ότι τα «όπλα» του Κυβερνοχώρου βρέθηκαν σε «λάθος» χέρια, με

αποτέλεσμα να αισθάνονται ανασφαλή και τρωτά, καθώς γίνεται ιδιαιτέρως

απρόβλεπτη η εναλλαγή στους ρόλους θύτη και θύματος. Η απροθυμία τους,

προς το παρόν, για δεσμευτική ρύθμιση του ζητήματος σε διεθνές επίπεδο

εξηγείται από διάφορους λόγους, που σχετίζονται τόσο με την εσωτερική, όσο

και την εξωτερική τους πολιτική, που εκφεύγουν όμως του πεδίου της

εργασίας. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι ενώ αναζητούνται από τις εθνικές

αρχές τρόποι για την καθιέρωση ελέγχων ακόμη και στο περιεχόμενο των

πληροφοριών, που διακινούνται στον Κυβερνοχώρο, την ίδια στιγμή οι αρχές

αυτές αρνούνται την μεταξύ τους συνεργασία για την εξεύρεση μιας κοινής

λύσης γύρω από την διακυβέρνηση και την «αστυνόμευση» του

Κυβερνοχώρου.

Προς το παρόν τα αποτελέσματα όσων κυβερνοεπιθέσεων έλαβαν

χώρα δεν επαληθεύουν τα εφιαλτικά σενάρια των στρατιωτικών επιτελείων,

περί πληγμάτων στα ηλεκτρονικά συστήματα ικανών να προκαλέσουν σκηνές

αποκάλυψης. Κι αυτό ακόμη το ενδεχόμενο δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Ωστόσο, για τους λόγους που αναλύθηκαν στα οικεία σημεία, οι

Page 67: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

63

κυβερνοεπιθέσεις και τα αποτελέσματα που επιφέρουν δεν επαρκούν -όπως

και καμία τεχνολογική εξέλιξη από μόνη της- για τη ριζική μεταβολή της

πολυδιάστατης φύσης του πολεμικού φαινομένου.

Page 68: Χ Η ΕΘ ÿ Η Α Α - Army · 2019-07-22 · 1 ΚΥΒΕΡΝΟΠΟΛΕΜΟΣ, ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΠΟΛΕΜΟΥ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η « %ηφιακή επανάσταση»,

64

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Α. ΕΛΛΗΝΟΓΛΩΣΣΗ

ΓΡΙΒΑΣ Κώστας, Ο πόλεμος στον 21ο

αιώνα, Εκδόσεις Επικοινωνίες Α.Ε., Αθήνα

1999

ΚΟΝΔΥΛΗΣ Παναγιώτης, Η θεωρία του πολέμου, Εκδόσεις Θεμέλιο, 1999

ΚΥΡΙΑΖΗΣ Νίκος– ΣΠΑΝΟΣ Στέλιος, Το πρόσωπο του πολέμους στον 21ο

αιώνα,

Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2000

ΠΑΠΑΔΟΥΛΗ Μάρθα, Οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, Διπλωματική εργασία,

Θεσσαλονίκη 2009

ΣΟΥΝ Τσου, Η τέχνη του πολέμου, Εκδόσεις Περίπλους, 2003

VON KLAUSEWITZ Karl, Περί του πολέμου, Εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1989

ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Κώστας, Επτά + 1 προβλήματα για το Διεθνές

Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδόσεις Σιδέρης, 2010

Β. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

BIDDLE Stephen, Military Power: Explaining victory and defeat in modern battle,

Princeton University Press, 2004

GRAY Colins, Strategy for chaos: Revolutions in military affairs and the evidence of

history, Frank Cass, 2002

HABLES GRAY Chris, Postmodern war: The new politics of conflict, Routledge,

1997

LIBICKI Martin, What is information warfare, National Defense University, Institute

for National Strategic Studies, 1995

Η Λ Ε Κ Τ Ρ Ο Ν Ι Κ Ε Σ Π Η Γ Ε Σ

http://en.wikipedia.org/wiki/Cyberspace

http://en.wikipedia.org/wiki/Wide_area_network

http://el.wikipedia.org/wiki/TCP/IP

http://searchnetworking.techtarget.com/definition/TCP-IP

http://en.wikipedia.org/wiki/MILNET