ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ: η ελληνική εκδοχή του...

17
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 1 ο Λύκειο Καισαριανής Γ. ΒΙΖΥΗΝΟΣ, ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ Βάλια Μπουγάδη 1 Γ. Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου: ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ: η ελληνική εκδοχή του ρεαλισμού Στην Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα, λόγω της κυριαρχίας του επιστημονισμού και του θετικισμού, εμφανίστηκε το κίνημα του ρεαλισμού, πρόδρομου του νατουραλισμού, ως αντίδραση στις ρομαντικές υπερβολές της φαντασίας. Σε χώρες με καθυστερημένη βιομηχανική ανάπτυξη, όπως η Ελλάδα, δημιουργήθηκε ένας ξεχωριστός κλάδος του ευρωπαϊκού ρεαλισμού, που επικεντρώθηκε στη ζωή των μικρών, αγροτικών κοινωνιών. Η ελληνική εκδοχή του ρεαλισμού ονομάζεται «ηθογραφία» και αρχίζει να αναπτύσσεται στο τέλος της δεκαετίας του 1870 και συνεχίζεται ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Εμφανίζεται ως αντίδραση στη μέτρια πεζογραφία του ρομαντισμού, που ήδη πριν από το 1880 βρίσκεται σε παρακμή, και έχει επηρεαστεί τόσο από το θετικιστικό πνεύμα της εποχής όσο και από την επιστήμη της λαογραφίας, που χάρη στον Νικόλαο Πολίτη έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται στην Ελλάδα από το 1870. Η ηθογραφική πεζογραφία καταλήγει σε δύο βασικές κατευθύνσεις: α) ειδυλλιακή ωραιοποίηση της καθημερινής ζωής στην ύπαιθρο και β) ενασχόληση και με τις σκοτεινές, σκληρές όψεις της καθημερινής ζωής στον ίδιο πάλι φυσικό χώρο. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΗΘΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ Οι ηθογράφοι καλλιέργησαν σχεδόν αποκλειστικά το διήγημα. Κύριος στόχος τους ήταν η όσο το δυνατόν πιο πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο, δηλαδή η καταγραφή των τοπικών παραδόσεων, ηθών και εθίμων, των καθημερινών συνηθειών, του χαρακτήρα και της νοοτροπίας των Ελλήνων της εποχής. Στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι ήρωες των ηθογραφικών διηγημάτων είναι απλοί άνθρωποι της ελληνικής υπαίθρου. Όλα σχεδόν τα έργα της ηθογραφίας χαρακτηρίζονται από έντονο λυρισμό, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η επιμονή στη λαογραφία λειτουργεί αρνητικά για τη λογοτεχνική τους αξία. Οι ηθογράφοι εμπνέονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τα προσωπικά τους βιώματα και πολύ συχνά χρησιμοποιούν ως πλαίσιο για τα έργα τους την ιδιαίτερη πατρίδα τους (π.χ. ο Παπαδιαμάντης τη Σκιάθο). Ο αφηγηματικός λόγος των ηθογράφων λειτουργεί απομνημονευτικά περισσότερο παρά αυτοβιογραφικά, ιδίως όταν κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι ένα πρόσωπο διαφορετικό από τον ίδιο τον συγγραφέα. προσγείωση της αφήγησης στο παρόν και σε χώρους λίγο ή πολύ γνωστούς και οικείους. απεικόνιση χαρακτηριστικών ανθρώπινων τύπων. σκηνοθετημένη αληθοφάνεια της αφήγησης, η οποία στηρίζεται συνήθως στη συστηματική χρήση του πρώτου αφηγηματικού προσώπου (τεχνική που σκοπεύει στην εξίσωση της αφήγησης με τη μαρτυρική κατάθεση) και στην εκτεταμένη χρήση των διαλόγων στους οποίους αποτυπώνεται η ιδιωματική έκφραση των ηρώων (τεχνική που σκοπεύει στη δημιουργία εντύπωσης φωνογραφικής πιστότητας). ΒΙΖΥΗΝΟΣ και ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ Ο Γ. Βιζυηνός ως μοντερνιστής ηθογράφος: Χρησιμοποιεί τις συμβάσεις του ρεαλισμού, αλλά ακραία με σκοπό να τις ανατρέψει. Από τη μια μεριά χρησιμοποιεί τους νόμους του ρεαλισμού, κατά το πρότυπο του Balzac, την εξονυχιστική δηλαδή παρατήρηση και την φροντίδα για τεκμηρίωση, έτσι ώστε να επιτυγχάνει την πειστική αναπαράσταση των πράξεων των ηρώων του, την επιτυχημένη σκιαγράφηση των χαρακτήρων και την επιτυχημένη ερμηνεία της συμπεριφοράς τους. Από την άλλη όμως, χρησιμοποιεί και τους νόμους της αγωνίας και της πλάνης που θέτουν υπό αμφισβήτηση την ύπαρξη μιας και μοναδικής πραγματικότητας, την οποία υποτίθεται ότι αποδίδει ο ρεαλισμός. O Λίνος Πολίτης χαρακτηρίζει το Γεώργιο Βιζυηνό ως τον πραγματικό εισηγητή του ηθογραφικού διηγήματος και το Αμάρτημα της Μητρός μου ως το πρώτο καθαυτό ελληνικό διήγημα. Βλέπει πως τα διηγήματά του αναφέρονται στις αναμνήσεις του συγγραφέα και αποδίδουν το περιβάλλον του θρακιώτικου χωριού. Θεωρεί πως έξοχη είναι στα περισσότερα η ψυχολογική διαγραφή των προσώπων, ισχυρότατη η συνθετική ικανότητα και η αφηγηματική χάρη. Και σχετικά με τη γλώσσα, μένει πάντα η καθιερωμένη ακόμη για την πεζογραφία καθαρεύουσα, αλλά ο δημοτικός διάλογος, διανθισμένος μάλιστα με πολλά στοιχεία του βορειοελλαδίτικου ιδιώματος, δίνει μια ιδιαίτερη ζωντάνια. Λαογραφικά στοιχεία στο διήγημα «Το αμάρτημα της μητρός μου»: από το διήγημα περνάει όλος ο κύκλος της θρακιώτικης ζωής: γέννηση, θάνατος, χαρές, πίκρες, λαϊκές αντιλήψεις για την έκβαση της αρρώστιας, ιεροτελεστία επίκλησης της ψυχής ενός πεθαμένου προσφιλούς προσώπου, το εθιμικό της υιοθεσίας κ.ά.. Στο διήγημα συντελείται η αποκάλυψη ενός ολόκληρου μικρόκοσμου μέσα από τις πολλαπλές σχέσεις των ατόμων που το αποτελούν με το φυσικό και μεταφυσικό τους περιβάλλον και όχι απλώς η διερεύνηση ενός συγκεκριμένου και περιορισμένου ανθρώπινου τοπίου. Ο Mario Vitti δίνει ως πρώτο χαρακτηριστικό των διηγημάτων του Βιζυηνού το γεγονός ότι εμπλουτίζει την αφήγησή του με την ίδια εκείνη λαϊκότροπη εμπειρία, αντλώντας από τον κόσμο των παιδικών του χρόνων στο χωριό. Προσθέτει πως παραθέτει θρύλους ή αφελείς δεισιδαιμονίες, μνήμες [...] προσώπων που γνώρισε στη νεότητά του. Αυτές τις μνήμες, κατά το Vitti, δεν τις παραθέτει ακατέργαστες. Κάτι που τον βασανίζει εσωτερικά, που άλλοτε βγαίνει στην επιφάνεια και άλλοτε υποβόσκει σε λανθάνουσα κατάσταση, προσδίδει στον τόνο της εξομολόγησης μια χροιά μελαγχολίας ή, ανάλογα με τη στιγμή, μια επιφάνεια τρυφερής ειρωνείας. Παρόλο που αφηγείται γεγονότα αληθοφανή, που μπορεί και να έχουν συμβεί στην οικογένειά του, συχνά εκτείνει τη διήγηση και πέρα από τη μυθοποίηση της διήγησης, φορτίζοντας τα γεγονότα με μια συγκινητική ένταση που πλησιάζει πολύ το ρίγος.

Transcript of ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ: η ελληνική εκδοχή του...

  • 1

    . ,

    1

    . , :

    :

    19 , ,

    , ,

    . , ,

    , , .

    1870 20 .

    , 1880 ,

    ,

    1870. : )

    ) ,

    .

    .

    ,

    , , ,

    .

    ,

    .

    ,

    .

    (.. ).

    ,

    .

    .

    .

    ,

    ( )

    (

    ).

    . : ,

    . , Balzac,

    ,

    ,

    . ,

    ,

    .

    O

    .

    .

    ,

    . ,

    , ,

    , .

    :

    : , , , , ,

    , ...

    . Mario Vitti

    ,

    . , [...]

    . , Vitti, .

    , ,

    , ,

    . , ,

    ,

    .

  • 1

    . ,

    2

    : , .

    .

    , ,

    , .

    :

    , .

    , ,

    :

    , , , , . :

    , , ,

    .

    , , ,

    . ,

    ,

    ,

    .

    . ,

    , ,

    ,

    .

    .

    , .

    , , , . ,

    .

    . "

    , ,

    ". ,

    , . , " .

    " " ,

    . , .

    , .

    , .

    , .

    ". (. )

    19

    . " ,

    , , .

    . , , , ,

    . .

    : , .

    , ." (. )

    , , ,

    (. ).

    , ,

    .

    , -

    - . (..) ,

    ' ,

    "" ,

    .

    , , -

    , "", . ,

    , , ""()

    , "",

    .

  • 1

    . ,

    3

    ,

    , , ,

    . ,

    , , '

    , ,

    .

    "" . ,

    , , , , . ""

    , '

    . . ,

    ' ,

    , . ,

    ' .

    , , - .

    , ,

    . ' "

    ". , . []. (

    , "", 278, 1992, . 58-62).

    ,

    . '

    , ' .

    , ,

    ' . , ,

    , ,

    .

    , ,

    . ,

    ' -

    . ,

    .

    , (

    ) . ( , . ).

    .

    .

    , [], .

    , .

    . ,

    . , -

    - .

    - .

    , , .

    ,

    ,

    .

    ,

    . .

    , '

    . , ,

    .

    , , .

    . , .

    .

    ) :

    ,

    ,

    . .

  • 1

    . ,

    4

    . ,

    , ,

    , ,

    , .

    .

    ) , :

    .

    ,

    .

    , .

    , ,

    . ,

    ,

    . , ,

    ,

    . ,

    , ,

    , , .

    ) :

    .

    ,

    .

    .

    ) :

    .

    . ,

    , ,

    ,

    . (. , ).

    334-335 337-338

    .

    : - .

    , . [

    .] .

    , .

    , . .

    : - .

    , . [

    .] ,

    . , .

    ,

    .

    (

    / ).

    . ,

    . .

    ,

    , (

    ). .

  • 1

    . ,

    5

    ,

    .

    ,

    . , , .

    , .

    .

    ,

    . .. -

    .

    , ,

    ,

    . , ,

    .

    , :

    1. , .

    2. :

    , ( )

    ( ), .

    1. ( ):

    . .

    : ) )

    .

    2. : ,

    , .

    ,

    .

    , .

    3. : - - , .

    ,

    : - !.

    4. :

    .

    , , .

    , .

    ( )

    .

    1. , ,

    , .

    2. ,

    , , , ( ).

    )

    , ..

    - ; . - , ! ! , . - ! , , !...

    ) ,

    , .. [] , , , .

    ) ,

    , , , .. , , ....

  • 1

    . ,

    6

    3. .

    , (, ,

    , , ), ..: , , . ; . . ; ;

    4. ,

    , .., ,

    ,

    .

    5.

    , .. ! .

    , :

    (..

    ) .

    .

    , .

    ) (=

    ).

    ,

    . ,

    .

    () . ,

    .

    28 . 1875

    1847, .

    ,

    , ,

    .

    ) (=

    ). (

    ): , , .

    1. .

    ,

    .

    2. : , , .

    - , ,

    . , , , .

    3. ,

    . ,

    , 4 . , , , , .

    4. , (

    ), . , , ,

    . ,

    , , .

    , ,

    ,

    , , .

    : . .... . ) (=

    ). ,

    . ,

    , , , ,

  • 1

    . ,

    7

    , . , ,

    .

    ( ).

    ()

    :

    .

    , . ,

    ,

    .

    , :

    .

    1. , ,

    ,

    . , ,

    .

    2. .

    ,

    ,

    . ,

    , ,

    .

    .

    .

    , .

    , ,

    .

    .

    :

    , , ,

    .

    , ,

    , .

    : .,

    .

    : !, !,

    .

    ,

    , : ,

    , , ,

    . [ ,

    ,

    .]

    ,

    , .

    ,

    . , --

    . ,

    . ,

    ,

    . , ,

    .

    " " ,

    , .[].

    ( - , / , - , ). ( , -

  • 1

    . ,

    8

    ' - -- ), () ( , , ,)

    ( ,

    ,

    . ). (

    : ' , - ' ' . , . , . . , , , . .

    ( - , , , , . , , , . , "" ).

    : ,

    , (

    ) .

    (

    ).

    : ,

    . ' : [...] ,

    ,

    .

    " " - :

    , .

    / - ( - ,

    )

    : : , "" , ,

    , , , , ,

    , . , ,

    ,

    : (. , ).

    : . 335-337

    ,

    ,

    .

    ( )

    ,

    , .

    , ,

    .

    , : ,

    , , , , .

    ,

    ,

    , , .

    . ,

    , , ,

    . ,

    . (

    ) , : ,

    , , .

  • 1

    . ,

    9

    , ,

    , .

    . ,

    ,

    .

    .

    : ,

    , , -

    - ,

    .

    ( ),

    .

    (" ") ! , . , : ,

    .

    [] , ,

    . ,

    , [].

    ( ),

    . ,

    .

    :

    .

    , ,

    . ,

    .O

    (

    , Genette,

    ).

    - -

    , .

    ,

    .

    ,

    .

    - ,

    ( , ,

    ) ,

    , ,

    ,

    . []. ! , ! ,

    ,

    .

    ! . , ,

    , , ,

    . , , ,

    .

    .

    , , . []. ""

    !

  • 1

    . ,

    10

    '

    .[].

    (

    ) ,

    ,

    ,

    . ,

    ( , ), ,

    ,

    . . [].

    - ,

    ,

    . ,

    . [].

    . [].

    :

    1. , .

    ,

    .

    2.

    . , .

    . . , ,

    , : . (. , )

    ( )

    , :

    1. .

    . ;

    2. . .

    ; .

    3. ,

    , .

    ; .

    4. , , .

    .

    5. 1880,

    . ;

    6. .

    . ;

    7. .

    ;

    8. ;

    ( . . . ) , ,

    ( , , ):

    1. ;

    2. ;

    3. (leitmotiv) ;

    ;

    4. ;

    5. .

    ; ;

    6. ;

    :

    1.

    ;

    2. ' ;

    .

    3. . .

  • 1

    . ,

    11

    :

    ) ,

    ) ,

    ) .

    4. , :

    ; . , .

    , .

    5. ;

    6. ;

    ( ... ) , ..:

    1.

    ; .

    2. ,

    . ;

    3. : ;

    4.

    . ;

    5.

    ;

    6. ( = )

    .

    7.

    .

    ;

    :

    1. ;

    2. ; ;

    3. ;

    4. ; .

    5. .

    ; ;

    6. ' ;

    7. ! ! ;

    ( ... )

    , ..:

    1. ;

    2. ;

    3. ;

    4. , , ... . ,

    . ' .... ;

    5. ' ,

    ;

    :

    1. ; .

    2. ;

    3. ' ;

    4. .

    ;

    5. .

    . ;

    '

    ( ... ' )

    , ..

    1. ;

    2. ;

    3. ;

    4. .

    5. ;

  • 1

    . ,

    12

    6. ;

    7. ;

    :

    1. , .

    ;

    2. ;

    3. : ' ' ;

    4. : ,

    ;

    5. ,

    ;

    6. , .

    7. , , :

    ;

    ( ... ) , ..):

    1. ;

    2. ;

    3. ;

    4. , , ,. ;

    5. -

    . , , ;

    6. ;

    7. ;

    :

    1. ;: ;

    2. : ;

    3. ;

    4. ;

    5. . ;

    6. ; .

    7. ; .

    1. .

    2. ;

    3. ;

    , ;

    4. , , .

    ;

    5. ' ; (

    ).

    6. ;

    7. ;

    : http://latistor.blogspot.gr/

    . ( , , ,

    . , .

    . ,

    )

    . . . -! . . ,

    . . , . , :

    -! ! . ! - ; - . ! , .

  • 1

    . ,

    13

    - ; ; , .

    . , . , , . , . , , .

    . , , . , , . , . , . , . ! . ! , , , . .

    - ; . ! . , .

    , , . , , . , , . , .

    - ! ! . . , , . (......)

    . . , , , .

    , . , : . , : . . . . , . , , , . , . , . .

    ;

    ,

    . , , . .

    , . , . , ....

    , , . .

    , , , ...

    . , , . , , , : , .

    , , .

  • 1

    . ,

    14

    , . , .

    , , . , , . . . ; . - . . .

    . . . . . . . .

    2003:

    ,(. 147) .. . (. 150)

    1. ; (. 9)

    , (. 6). 15

    2. , ,

    . 20

    3. ,

    . , , , .

    ( , , . , , 1999).

    . . 20

    4. , , ! , .

    . ! . , ;

    . . , . .

    ; ; , ;.

    (130-150 ) ,

    . 25

    5. .

    .. 20

    , ,

    . , , , ,

    . , , ,

    , , . ,

    , ,

    , . , ,

    , , , ,

    , ,

    , , ,

  • 1

    . ,

    15

    , .

    , ,

    :

    , , .

    , , . ,

    ,

    . , ,

    , , ,

    . ... , , , ,

    . ,

    , , . ,

    :

    !

    , , ,

    .

    2004

    (. 140) ! (. 144)

    1. ;

    . 15

    2. : )

    . ) ,

    ) ( ) ,

    ) (,

    , ) , , ... (

    , - , "" , 1994, . 146-147).

    (: , , , ).

    . 20

    3. "

    " "".

    . 20

    4. " , , "" .

    , . . ,

    , ,

    , ." (140-160

    ) ,

    . 25

    5. "" .

    . .

    20

    ,

    , , ...

    , ,

    ' '

    ' , ,

    '

    '' '' .

    , , , ,

    ,

    ' .

    ,

    '

    '

    .

    , ,

    '

    , ,

    ' .

    ' , ' ,

    '' , , .

    1. . / 2.

    , ./ 3. .

    2006 ( )

    (. 131) , . (. 134).

    . .

    , , .

    ; , . 15

    1. , ,

  • 1

    . ,

    16

    , , . (

    )

    . 20

    2. , :

    [...]. (. , [:] . . , , :

    1998, . ). ; . 20

    . [...] ... ! [...] .

    , 120-140 . 25

    .

    . 20

    , ,

    ,

    ,

    , 7.

    ,

    .

    ,

    ,

    , , .

    , ,

    , , 8

    .

    ,

    ,

    , , .

    ,

    ,

    .

    , ,

    .

    ,

    .

    7 , .

    8 , , .

    2 0 0 8 (. .)

    . (. 125) . . (. 129)

    . . .

    ,

    . 15

    1. . , , : .

    . [...] ,

    [...].

    .... .

    ; . 20

    2. . ;

    . 20

    . .

    , , , .

    , . 120-

    140 . 25

    . .

    . . 20

    [...] , ,

    . , , ,

    , ,

    . .

    , , . , .

    , , . .

    , , . .

    , . ...

    , , .

    , , . . . ,

    ; , ,

    , ; ;

    . , , .

    , . ,

  • 1

    . ,

    17

    , .

    .

    . , , (

    ) ,

    , , ,

    , .

    2010 (. .)

    , (. 150) . (. 152)

    1.

    .

    . 15

    1. . ; (

    10) .

    , . ( 10) 20

    2. . .

    ( 10) . .

    ; ( 10) 20

    1. ,

    . ,

    ! 100 - 120

    . 25

    1. , ,

    , .

    ; .

    , ()

    . , . ,

    , , , . ,

    . !

    ; ... ,

    .

    . .

    , , :

    , , !

    , , . , .

    . , : . ,

    . . , .

    , ,

    . .

    . - .

    . .

    . -,

    , . 20

    : 1) , , , 1999, . 217 - 243, 2)

    , , 2006, 3) . , , (), 4)

    (), 5) (), 6) . :

    , , 1834 ( 2010), . 1151-1186, 7)

    . 8) .