-­‐Δ  ΕΛ  Τ  Ι  Ο      Τ  Υ  Π  Ο  Υ-­‐    

Σερζ  Μπερστίν  –  Πιερ  Μιλζά  IΣTOPIA  THΣ  EYPΩΠHΣ  

       

Tόμος  1:    Από  τη  Ρωμαϊκή  Αυτοκρατορία  στα  ευρωπαϊκά  κράτη  (5ος-­‐18ος  αιώνας)  ISBN:  960-­‐221-­‐142-­‐3,  σελ.  559,  σχ. 24Χ17,  α’  έκδοση  1997,  τιμή  35,00€  (χωρίς  ΦΠΑ)    Tόμος  2:    Η  ευρωπαϊκή  συμφωνία  και  η  Ευρώπη  των  εθνών  (1815-­‐1919)  ISBN:  960-­‐221-­‐129-­‐6,  σελ.  303  ,  σχ.  24Χ17,α’  έκδοση  1997,  τιμή  30,00€  (χωρίς  ΦΠΑ)    Tόμος  3:    Διάσπαση  και  ανοικοδόμηση  της  Ευρώπης  (1919  ώς  σήμερα)  ISBN:  960-­‐221-­‐131-­‐8,  σελ.  351,  σχ24Χ17,  α’  έκδοση  1997,  τιμή  32,00€  (χωρίς  ΦΠΑ)  

 

H  ιστορία  της  Eυρώπης  περνάει  μέσα  από  αλλεπάλληλες  ρήξεις  και  συγκλίσεις:  συμμαχίες   και   πολέμους   μεταξύ   κρατών,   μεταναστεύσεις   πληθυσμών,  οικονομικοκοινωνικές  μεταβολές,  θρησκευτικά  και  πολιτιστικά  ρεύματα.  

Oι  τρεις  τόμοι  της  Iστορίας  της  Eυρώπης  ανασυνθέτουν  αυτή  την  κοινή  ιστορία,  που   παρουσιάζεται   σημαδεμένη   από   αντιθέσεις   και   συγκρούσεις   και  στοιχειωμένη  από  την  ιδέα  της  ενότητας.    

Κάθε   τόμος   περιλαμβάνει   περιλήψεις   κατά   κεφάλαιο,   χάρτες   και   αναλυτικό  ευρετήριο.  

 

 

Tόμος  1:  Από  τη  Ρωμαϊκή  Αυτοκρατορία  στα  ευρωπαϊκά  κράτη  (5ος-­‐18ος  αιώνας)  

(Πρόλογος   στην   ελληνική   έκδοση   Μιχάλης   Κοκολάκης,   μετάφραση   και  σημειώσεις:  Αναστάσιος  Κ.  Δημητρακόπουλος)  

 

Aν   είναι   δύσκολο   να   χρονολογηθεί   η   αφετηρία   ενός   κοινού   ευρωπαϊκού  κόσμου,   οπωσδήποτε   η   καταρρέουσα   Pωμαϊκή   Aυτοκρατορία   υπήρξε   το  χωνευτήρι  του.  Στις  αρχές  του  Mεσαίωνα,  η  Eυρώπη  γεννιέται  ήδη  διαιρεμένη  ανάμεσα  στην  ανατολική  αυτοκρατορία,  που  θα  συνεχιστεί  με  το  Bυζάντιο  για  μία  χιλιετία,  και  στη  δυτική,  που  καταλύεται  από  τις  μεγάλες  μεταναστεύσεις  των   λαών   και   δίνει   τη   θέση   της   σε   πολυάριθμα   βαρβαρικά   κράτη   με   ρευστά  σύνορα.   H   κατάτμηση   θα   παγιωθεί   με   την   οριστική   εγκατάσταση   και   την  εδαφική  συγκρότηση  των  λαών,  απ’  όπου  θα  προκύψουν  μετά  τον  14ο  αιώνα  τα   νεωτερικά   έθνη-­‐κράτη.   Tις   απόπειρες   ισχυρών   ηγεμόνων   (από   τον  Ιουστινιανό  και  τον  Kαρλομάγνο  ώς  τον  Kάρολο  Kουίντο)  να  αποκαταστήσουν  τη   χαμένη   αυτοκρατορική   ενότητα   θα   διαδεχθούν   προσπάθειες   ενοποίησης  της  ηπείρου  υπό  την  κυριαρχία  ενός  έθνους  (που  αναλαμβάνουν  ο  Φίλιππος  B΄,  ο   Φερδινάνδος   B΄,   ο   Nαπολέων).   Όμως   τα   ηγεμονικά   αυτά   εγχειρήματα  προσκρούουν  πάντα  στις  αντιστάσεις  άλλων  λαών  και  εθνών,  που  ευνοούν  μια  ευρωπαϊκή  ισορροπία.  

Παραδόξως   ο   κατακερματισμός   δεν   εμποδίζει   την   ανάδυση,   ήδη   από   τον  Mεσαίωνα,   μιας   ευρωπαϊκής   ταυτότητας,   θεμελιωμένης   από   τη   μια   στον  ελληνορωμαϊκό  πολιτισμό,  που  κληρονομεί  στην  Eυρώπη  την  ελληνική  σκέψη,  τα  ρωμαϊκά  κρατικά  και  νομοθετικά  πρότυπα  και  το  όραμα  μιας  οικουμενικής  αυτοκρατορίας,   από   την   άλλη   στη   χριστιανική   θρησκεία,   που   εμφανίζεται  μέσω   της   Eκκλησίας   ως   συνεκτικό   στοιχείο   των   κοινωνιών.   Tην   κοινή   αυτή  ταυτότητα  πιστοποιεί  μια  σειρά  εξελίξεων  που  αγνοούν  τα  σύνορα:  βαρβαρικές  εισβολές,   συρρίκνωση   και   κατόπιν   διεύρυνση   των   ανταλλαγών,   εκτεταμένες  εκχερσώσεις,   χωροδεσποτική   ζωάρκεια,   μετάβαση   από   τη   βιοτεχνία   στη  βιομηχανία,  παποσύνη,  ορθοδοξία  και  αιρέσεις,  προτεσταντική  μεταρρύθμιση  και  ρωμαιοκαθολική  αντιμεταρρύθμιση,  φιλοσοφικές  κινήσεις  του  ουμανισμού  και  του  διαφωτισμού,  καλλιτεχνικά  ρεύματα  της  Aναγέννησης,  του  μπαρόκ  και  του   κλασικισμού,   εδραίωση   του   επιστημονικού   πνεύματος,   ακτινοβολία   των  ιδεών   της   Γαλλικής   Eπανάστασης...   Δίπλα   στην   Eυρώπη   των   κρατών  διαμορφώνεται  μια  Eυρώπη  των  εμπόρων,  των  τραπεζιτών,  των  μοναχών,  των  καλλιτεχνών  ή  των  λογίων  που,  στην  αυγή  πλέον  του   19ου  αιώνα,  ανοίγει   τις  πόρτες  του  μέλλοντος.  

 Tόμος  2:  Η  Ευρωπαϊκή  συμφωνία  και  η  Ευρώπη  των  εθνών  (1815-­‐1919)  (Μετάφραση  και  σημειώσεις:  Αναστάσιος  Κ.  Δημητρακόπουλος)  

Σχεδιάζοντας  την  Ευρώπη  της  Παλινόρθωσης  στο  συνέδριο  της  Βιέννης,  το  1815,  οι   νικητές   του   Ναπολέοντα   πίστευαν   ότι   πραγματοποιούσαν   ένα   έργο  διαρκείας.   Όμως,   επί   έναν   αιώνα,   η   Ευρώπη   δεν   παύει   να   κινείται   και   να  μεταμορφώνεται,   να   συνενώνεται   και   να   διασπάται   σε   όλα   τα   επίπεδα:   από  τον  Μέτερνιχ,  στον  Ναπολέοντα  Γ΄  και  από  τον  Βίσμαρκ  στον  Κλεμανσώ,  από  την  Ιερά  Συμμαχία  στην  Τριπλή  Συνεννόηση  και  στην  Κοινωνία  των  Εθνών,  από  

 

τη   (μεσογειακή  και   βαλκανική)   «Ευρώπη   του  κάρου»  στη   (δυτική   και   βόρεια)  «Ευρώπη   της   ατμομηχανής»   και   της   βιομηχανικής   επανάστασης,   από   τις  αυταρχικές  μοναρχίες  στα  φιλελεύθερα,  εθνικά,  δημοκρατικά  και  σοσιαλιστικά  κινήματα,   από   την   παπική   αυθεντία   στη   θετικιστική   επιστήμη   και   την  αμφισβήτησή  της,  από  τον  ρομαντισμό  στο  ρεαλισμό  κι  από  τις  εθνικές  σχολές  και   τις   λαϊκές   παραδόσεις   στις   κοσμοπολίτικες   πρωτοπορίες   και   τη   μαζική  κουλτούρα.  

Ενώ  οι  εθνικιστικές  βλέψεις  («κάθε  έθνος,  ένα  κράτος»)  αντιπαρατίθενται  στα  ιμπεριαλιστικά   σχέδια   ενοποίησης   της   ηπείρου,   η   επιβεβαίωση   των   εθνικών  ιδιαιτεροτήτων   συμβαδίζει   με   τη   συνειδητοποίηση   διεθνικών   συμφερόντων  και  δεσμών.  Μέχρι  πού  φτάνει  αυτή  η  συνειδητοποίηση;  Όχι  πολύ  μακριά,  αν  αναλογιστεί   κανείς   την   αναζωπύρωση   των   συγκρούσεων   ανάμεσα   στους  ευρωπαϊκούς   λαούς   και   το   ξέσπασμα   του   Α΄   Παγκοσμίου   Πολέμου.   Από   την  άλλη   μεριά,   οι   επίμονες   προσπάθειες   κάθε   προέλευσης   για   μια   «ευρωπαϊκή  συμφωνία»   δείχνουν  ότι,   διακριτικά,   στη  σκιά   των   εθνικών  αξιώσεων,   η   ιδέα  μιας  οργανωμένης  Ευρώπης  δεν  έπαψε  ποτέ  να  αναπτύσσεται.  

 Tόμος  3:  Διάσπαση  και  ανοικοδόμηση  της  Ευρώπης  (1919  ώς  σήμερα)  (Μετάφραση  και  σημειώσεις:  Μιχάλης  Κοκολάκης)  

Το   τέλος   του   Α΄   Παγκοσμίου   Πολέμου   φαίνεται   να   σφραγίζει   τη   μοίρα   της  Ευρώπης  καταλύοντας  τις  δεσποτικές  αυτοκρατορίες.  Στην  πραγματικότητα,  ο  πόλεμος   εισάγει   τα   σπέρματα   της   αποσταθεροποίησης.   Κομμουνισμός   και  φασισμός   αναπτύσσονται   χάρη   σε   οικονομικές   και   πολιτικές   κρίσεις   που  κλυδωνίζουν  συθέμελα  την  Ευρώπη,  διεκδικώντας  και  οι  δυο  τη  διαδοχή  των  φθαρμένων   φιλελεύθερων   δημοκρατιών.   Στα   τέλη   της   δεκαετίας   του   ’30  τίποτα,   εκτός   από   έναν   Β΄   Παγκόσμιο   Πόλεμο,   δεν   φαίνεται   ικανό   να  σταματήσει  την  ενοποίηση  της  ηπείρου  κάτω  από  τη  «νέα  τάξη»  του  ναζισμού,  όπου  η  σύγχρονη  τεχνική  συνδυάζεται  με  την  επιστροφή  στη  βαρβαρότητα.  

Μετά  το  1945,  η  σύγκρουση  καπιταλισμού  και  σοσιαλισμού  διασπά  με  τη  σειρά  της   την   Ευρώπη   στους   δύο   συνασπισμούς   που   ηγεμονεύονται   από   τους  πανίσχυρους  νικητές  του  πολέμου,  τις  ΗΠΑ  και  την  ΕΣΣΔ.  Ο  ψυχρός  πόλεμος,  με  όλες   τις   διακυμάνσεις   του,   εμπλέκει   σε   μια   διαρκή   αναμέτρηση   οικονομικά  συστήματα,  κοινωνικά  προγράμματα,  κοσμοθεωρίες  και  πολιτισμούς.  Η  δυτική  Ευρώπη   περνά   από   τη   «χρυσή   τριακονταετία»   της   ανοικοδόμησης,   της  ανάπτυξης   και   της   ευημερίας   –όπου   παρεμβάλλεται   ωστόσο   η   ριζική  αμφισβήτηση   του   ’68–   στην   ύφεση   της   δεκαετίας   του   ’70,   ενώ   παράλληλα  κάνει  τα  πρώτα  βήματα  ενοποίησης  με  τη  σύσταση  και  τη  σταδιακή  διεύρυνση  της  ΕΟΚ.  Η  ανατολική  Ευρώπη,  που  μετά  την  αποσταλινοποίηση  ταλαντεύεται  ανάμεσα   στους   «εθνικούς   δρόμους   προς   το   σοσιαλισμό»   και   το   δόγμα   της  «περιορισμένης   κυριαρχίας»,   θα   χάσει   τελικά   τον   οικονομικό   πόλεμο   με   το  φιλελευθερισμό   και   θα   οδηγηθεί,   μετά   το   ’89,   στην   κατάρρευση   των  καθεστώτων  της.  Η  συνακόλουθη  αναβίωση  των  εθνικισμών,  από  τη  μια  μεριά,  και  η  σύγκλιση  που  έχει  επέλθει  στον  τρόπο  ζωής  και  στις  αξίες,  από  την  άλλη,  ξαναφέρνουν   στο   προσκήνιο   το   ζήτημα   του   πεπρωμένου   μιας   ηπείρου   που  μπορεί  και  πάλι  να  ελέγξει  το  μέλλον  της.  

 

 

ΙΣΤΟΡΙΑ  ΤΗΣ  ΕΥΡΩΠΗΣ  –  Γενική  παρουσίαση    

Οι   τρεις   τόμοι   της   ελληνικής   έκδοσης  καλύπτουν  την   ευρωπαϊκή   ιστορία  από  τον   πρώιμο   Μεσαίωνα   (5ος   αιώνας)   ώς   τις   μέρες   μας.   Το   έργο   δεν   εξετάζει  απλώς   την   πολιτική   ιστορία   της   ηπείρου,   αλλά   ένα   ολόκληρο   πλέγμα   στενά  συνυφασμένων   πολιτικών,   στρατιωτικών,   διπλωματικών,   οικονομικών,  κοινωνικών  και  πολιτιστικών  στοιχείων  που  σημάδεψαν  την  πορεία  της.  

Ο   πρώτος   τόμος   βρίσκει   την   Ρωμαϊκή   Αυτοκρατορία   ήδη   χωρισμένη   σε  Ανατολική   και   Δυτική   και   παρακολουθεί   την   εξέλιξη   της   ηπείρου   από   τον  Μεσαίωνα  ώς  τους  Νεότερους  χρόνους  και  ώς  τους  ναπολεόντειους  πολέμους.  Είναι  οι  αιώνες  κατά  τους  οποίους,  μετά  τις  μεγάλες  μεταναστεύσεις  των  λαών,  ισχυροί  ηγεμόνες  όπως  ο  Ιουστινιανός,  ο  Καρλομάγνος,  ο  Κάρολος  Κουίντος,  ο  Όθων  κ.ά.  προσπάθησαν  να  ενοποιήσουν  την  Ευρώπη  κάτω  από  το  σκήπτρο  τους,   είτε   στο   πλαίσιο   μιας   νέας   οικουμενικής   αυτοκρατορίας   είτε   υπό   την  κυριαρχία  ενός  έθνους,  για  να  αποτύχουν,  καθένας  με  τη  σειρά  του,  μετά  από  μια  πρόσκαιρη  επικράτηση.  Οι  αγώνες  της  χριστιανοσύνης  εναντίον  του  ισλάμ  καταλήγουν   στην   Ισπανική   Ανάκτηση   και   καταφέρουν   ανεπανόρθωτα  πλήγματα   στη   Βυζαντινή   Αυτοκρατορία,   η   οποία   καταλύεται   δύο  εκατονταετίες   αργότερα   από   την   οθωμανική   λαίλαπα.   Οι   ιδιαιτερότητες   των  λαών  που  αναδύονται  από  τη  φεουδαρχία  αποκρυσταλλώνονται  μετά  τον  14ο  αιώνα   στα   νεωτερικά   έθνη-­‐κράτη.   Παρά   την   πολιτική   κατάτμηση   και   τη  διαφορά   των  συνθηκών,   των  παραδόσεων   και   των   ηθών,   ορισμένα  πολιτικά  και   θεσμικά   πρότυπα   (μοναρχικών   και   συνταγματικών   καθεστώτων),  οικονομικοκοινωνικές   διαδικασίες   (χωροδεσποτική   ζωάρκεια,   ανάπτυξη   του  εμπορίου,   μετάβαση   από   τη   βιοτεχνία   στη   βιομηχανία,   διαμόρφωση   αστικής  τάξης),   θρησκευτικά   και   πολιτιστικά   ρεύματα   (μεταρρύθμιση,   αναγέννηση,  ουμανισμός,   διαφωτισμός,   μπαρόκ   κ.λπ.)   διαχέονται   στην   ήπειρο,  επιβεβαιώνοντας  την  ύπαρξη  ενός  κοινού  ευρωπαϊκού  κόσμου.  Ο  τόμος  κλείνει  με  την  καταιγίδα  που  φέρνει  σε  ολόκληρη  την  Ευρώπη  η  Γαλλική  Επανάσταση  και  στη  συνέχεια  το  ηγεμονικό  εγχείρημα  του  Ναπολέοντα.  

Ο   δεύτερος   τόμος   ξεκινά   με   το   συνέδριο   της   Βιέννης   το   1815   και   την  «Ευρωπαϊκή   Συμφωνία»   για   την   παλινόρθωση   της   προηγούμενης   τάξης  πραγμάτων   που   επιζητεί   η   Ιερά   Συμμαχία.   Όμως   η   αφύπνιση   των   εθνών  προδικάζει   την   αποτυχία   της   προσπάθειας.   Για   αρκετές   δεκαετίες,   η   Ευρώπη  συγκλονίζεται   από   διαδοχικές   ή   και   ταυτόχρονες   εξεγέρσεις   λαών   που  επιζητούν   είτε   την   ανεξαρτησία   τους   είτε   την   απαλλαγή   τους   από   τους  αναχρονισμούς  του  Παλαιού  Καθεστώτος  και  την  εγκαθίδρυση  φιλελεύθερων  θεσμών.   Δύο   τέτοιες   εξεγέρσεις   (Ελλάδα,   Βέλγιο)   επιτυγχάνουν   σχεδόν  αμέσως·∙  οι  άλλες  πνίγονται  στο  αίμα  για  να  επαναληφθούν  λίγο  αργότερα  με  μεγαλύτερη  ένταση  και,  αργά  ή  γρήγορα,  με  επιτυχία.  Μετά  το  1860  ο  χάρτης  της  Ευρώπης  έχει  τροποποιηθεί  έτσι  ώστε,  σε  μεγάλο  βαθμό,  κράτος  και  έθνος  συμπίπτουν.  Παράλληλα,  ορισμένα  φαινόμενα  που  δεν  γνωρίζουν  σύνορα,  από  τη  βιομηχανική  επανάσταση  και  την  αστικοποίηση  ώς  την  αναδιάρθρωση  του  καπιταλισμού  και  την  αποικιοκρατία  κι  ακόμη  ώς  το  ρομαντισμό,  το  θετικισμό  και   τον   κοσμοπολιτισμό,   ενεργούν   ως   καταλύτες   στην   εξέλιξη   της   Ευρώπης,  κάνοντάς   την   κέντρο   του   κόσμου.   Το   φούντωμα   των   εθνικισμών   και   οι  προσπάθειες   να   ανακοπεί   η   αποσύνθεση   του   πολυεθνικού   κράτους   της  

 

Αυστροουγγαρίας   θα   συντείνουν   στον   Α΄   Παγκόσμιο   Πόλεμο,   η   έκβαση   του  οποίου  επιβεβαιώνει  το  θρίαμβο  των  εθνών.  

Ο   τρίτος   τόμος   αρχίζει   από   τον   Μεσοπόλεμο   και   φτάνει   ώς   τις   αρχές   της  δεκαετίας   του   ’90.   Από   τα   ερείπια   της   Ευρώπης   που   έχει   χάσει   την  πρωτοκαθεδρία   της   στον   κόσμο,   αναδύονται   εύθραυστες   φιλελεύθερες  δημοκρατίες   απέναντι   στις   οποίες   ορθώνονται,   μετά   την   επιτυχία   της  Οκτωβριανής   Επανάστασης,   το   σοσιαλιστικό   καθεστώς   στη   Ρωσία   και   τα  κομμουνιστικά   κόμματα   σε   όλες   τις   ευρωπαϊκές   χώρες,   αργότερα   δε   ο  φασισμός  στην   Ιταλία,   τη   Γερμανία  και  αλλού.  Η  προσπάθεια   ενοποίησης   της  ηπείρου  κάτω  από  τη  ναζιστική  «νέα  τάξη»  οδηγεί  στον  Β΄  Παγκόσμιο  Πόλεμο,  που   λήγει   με   τη   νίκη   των   Συμμάχων   και   την   επιβολή   σοσιαλιστικών  καθεστώτων   στην   Ανατολική   Ευρώπη.   Τα   ευρωπαϊκά   κράτη   γίνονται   πιόνια  στην   παγκόσμια   αντιπαράθεση   των   δύο   υπερδυνάμεων   –ΗΠΑ   και   ΕΣΣΔ–   και  των   αντίστοιχων   συνασπισμών   –ΝΑΤΟ   και   Σύμφωνο   της   Βαρσοβίας–,   που  αντιπροσωπεύουν  αντίθετα  προγράμματα  και  συμφέροντα.  Ο  ψυχρός  πόλεμος  παγιώνει  μια  «ισορροπία  του  τρόμου»  με  διαδοχικές  εξάρσεις  και  υφέσεις,  που  θα  καταλήξει  το  1989  στην  αιφνίδια  κατάρρευση  του  «υπαρκτού  σοσιαλισμού».  Στο  μεταξύ  η  ΕΟΚ,  που  εμφανίζεται  στη  δεκαετία  του  ’50  και  μετεξελίσσεται  το  1993   σε   Ένωση   με   αυξανόμενα   κράτη-­‐μέλη,   αποτελεί   την   πιο   πρόσφατη  προσπάθεια   ενοποίησης   της   Ευρώπης,   με   βάση   όχι   πλέον   την   επιβολή   ενός  έθνους,   με   τα   όπλα,   αλλά   την   εθελούσια   προσχώρηση   κρατών   σύμφωνα   με  φιλελεύθερα   πολιτικά   και   οικονομικά   κριτήρια.   Παρά   την   ανανέωση   των  τοπικισμών   και   των   εθνικισμών,   παρουσιάζεται   μια   σύγκλιση   ως   προς   τον  τρόπο   ζωής   και   τις   αξίες,   θεμελιωμένη   στις   εμπειρίες   της   μεταπολεμικής  ανοικοδόμησης,   της   ευημερίας   και   της   κρίσης,   αλλά   και   σ’   εκείνες   των  κοινωνικών  κινημάτων,  των  πνευματικών  και  καλλιτεχνικών  πρωτοποριών  και  της  μαζικής  κουλτούρας,  που  διατρέχουν  τον  20ό  αιώνα.  

Όπως  είναι  φανερό,  η  σημερινή  εποχή  έχει  αυξημένο  βάρος  και  προσδιορίζει  με  τα   ερωτήματά   της   τη   σφαιρική   αυτή   επισκόπηση   της   ευρωπαϊκής   ιστορίας.  Ολόκληρο  το  έργο  διαπνέεται  από  μια  προβληματική  διαίρεσης  και  ενοποίησης  της  Ευρώπης,  παρακολουθεί  δηλαδή  συστηματικά  τις  αλλεπάλληλες  ρήξεις  και  συγκλίσεις   ανάμεσα  στους   λαούς   και   τα   έθνη   της,   τα   ηγεμονικά   εγχειρήματα  αποκατάστασης  της  χαμένης  ρωμαϊκής  ενότητας  και  τις  επίμονες  αντιστάσεις  που  προέβαλαν  σ’  αυτά  επιμέρους  κρατικοί  σχηματισμοί.  Αναδεικνύει  έτσι,  στη  διαπλοκή   τους,   τις   τοπικές   ή   εθνικές   ιδιαιτερότητες   και   τις   υπερεθνικές   και  διακρατικές   τάσεις   στην   πολιτική,   την   οικονομία,   την   κοινωνία   και   τον  πολιτισμό.  Ας  σημειωθεί,  ότι  προσδιορισμένη  ώς  ένα  βαθμό  από  τα  δεδομένα  και   τα   μελήματα   των   συγγραφέων,   η   μελέτη   στέκεται   περισσότερο   στους  «πρωταγωνιστές»   της   Ευρώπης,   κυρίως   στις   περιοχές   της   σημερινής   Γαλλίας  και   Γερμανίας,   αλλά  και   στα  βρετανικά   νησιά   και   την   ιταλική  και   την   ιβηρική  χερσόνησο.   Η   Βυζαντινή   Αυτοκρατορία   αναφέρεται   εκτενώς,   αλλά   στη  συνέχεια   η   έννοια   της   Ευρώπης   περιορίζεται   στο   δυτικό   τμήμα   της.   Έτσι   τα  Βαλκάνια   και   η   νοτιοανατολική   Ευρώπη,   μαζί   με   την   Ελλάδα,   απουσιάζουν  μετά   τον   15ο   αιώνα,   για   να   επανεμφανισθούν   από   τον   19ο   με   την   ελληνική  Επανάσταση  και  τη  διάλυση  της  Οθωμανικής  Αυτοκρατορίας.    

Α.Κ.  Δημητρακόπουλος