Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων...

11
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ « ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ» A΄ΛΥΚΕΙΟΥ. (σελίδες 11-36 στο σχολικό βιβλίο) (σελίδες 11-17 της εισαγωγής του σχολικού εγχειριδίου) Ιστοριογραφία είναι η επιστήμη που καταγράφει σε χρονολογική σειρά την πορεία των γεγονότων, τα οποία αναφέρονται σ’ ένα ανθρώπινο σύνολο μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Η καταγραφή ενδέχεται να παρουσιάζεται και κατά θεματικές ενότητες. Μέθοδος αξιολόγησης υλικού: κριτική εξέταση και αξιολόγηση των πηγών, ανάλυση και ερμηνεία αιτίων και συνθηκών των εξελίξεων, δύναμη συνθετική και εκφραστική. ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ: Αιγύπτιοι, Βαβυλώνιοι και Ασσύριοι μνημειώδεις επιγραφές των κατορθωμάτων των βασιλέων ή επιγραφές για τη διαιώνιση της δόξας των θεών που προστάτευε τους βασιλείς. «Ιστορικά» βιβλία της Π.Δ. (περίοδος 1400- 1300 π.Χ.) όχι ιστορικές πηγές, αλλά «ομολογία πίστεως». Άπω Ανατολή (Κίνα)αρχές 1ης χιλιετίας. Συνθετικά έργα από τον 1ο αιώνα π.Χ. Η 1

Transcript of Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων...

Page 1: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ « ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ» A΄ΛΥΚΕΙΟΥ.

(σελίδες 11-36 στο σχολικό βιβλίο)

(σελίδες 11-17 της εισαγωγής του σχολικού εγχειριδίου)

Ιστοριογραφία είναι η επιστήμη που καταγράφει σε χρονολογική σειρά την πορεία των γεγονότων, τα οποία αναφέρονται σ’ ένα ανθρώπινο σύνολο μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Η καταγραφή ενδέχεται να παρουσιάζεται και κατά θεματικές ενότητες.Μέθοδος αξιολόγησης υλικού: κριτική εξέταση και αξιολόγηση των πηγών, ανάλυση και ερμηνεία αιτίων και συνθηκών των εξελίξεων, δύναμη συνθετική και εκφραστική.

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ:

Αιγύπτιοι, Βαβυλώνιοι και Ασσύριοι μνημειώδεις επιγραφές των κατορθωμάτων των βασιλέων ή επιγραφές για τη διαιώνιση της δόξας των θεών που προστάτευε τους βασιλείς.

«Ιστορικά» βιβλία της Π.Δ. (περίοδος 1400-1300 π.Χ.) όχι ιστορικές πηγές, αλλά «ομολογία πίστεως».

Άπω Ανατολή (Κίνα)αρχές 1ης χιλιετίας. Συνθετικά έργα από τον 1ο αιώνα π.Χ. Η ιστορία έχει για τους Κινέζους νόημα όταν προσφέρει πρακτικές συμβουλές για τη ζωή.

ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΕΣ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ :

Ξεχωρίζουν τα πραγματικά από τα φανταστικά γεγονότα και τους μύθους.

Επιστημονική μέθοδος στα έργα τους. Ραγδαία εξέλιξη από το τέλος της αρχαϊκής εποχής ως τα μέσα του

4ου αιώνα π.Χ. Όχι απλή καταγραφή γεγονότων, αλλά έργα με ιδιαίτερη

λογοτεχνική αξία.ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (7 ος με 6 ος αιώνας στη Μικρά Ασία):

1

Page 2: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Γεωγραφίαπροσωπική έρευνα και αυτοψία. Φιλοσοφίανέα ερμηνεία για τη δημιουργία και δομή του

κόσμου. Ιστορίασημαντικά γεγονότα του παρελθόντος και της

σύγχρονης εποχής.

ΠΡΩΤΟΙ ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ :

Ξάνθος ο Λυδός, Εκαταίος ο Μιλήσιος («Γενεαλογίαι», «Γής περίοδος»).

Καταγραφήπροφορικών παραδόσεων, ταξιδιωτικών περιγραφών, ναυσιπλοΐα, τοπικά έθιμα λαών, μυθογραφία, γενεαλογία καταλογογραφία.

ΗΡΟΔΟΤΟΣ Ο ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΕΥΣ :

Το έργο του είναι το αρχαιότερο πεζό κείμενο του δυτικού πολιτισμού, το οποίο σώζεται ολόκληρο. Η ιστορία του χωρίστηκε σε 9 βιβλία, το καθένα από τα οποία τιτλοφορείται με ένα από τα ονόματα των 9 Μουσών (ο διαχωρισμός αυτός είναι μεταγενέστερος).

Ο Κικέρων ονόμασε τον Ηρόδοτο «πατέρα της ιστορίας». Το έργο του ιστοριογράφου περιλαμβάνει ιστορικά γεγονότα, γεωγραφικές και εθνογραφικές πληροφορίες.

Ο Ηρόδοτος ξεκινά την αφήγηση των γεγονότων από τις απαρχές του Περσικού κράτους και φτάνει ως το έτος 479 π.Χ. (τέλος των «Μηδικών»- Περσικοί πόλεμοι).

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ Ο ΑΛΙΜΟΥΣΙΟΣ (5 ος αιώνας π.Χ.):

Γράφει ιστορία 8 βιβλίων με επιστημονική μέθοδο από το έτος 479 π.Χ. έως το 411 π.Χ. (περιλαμβάνεται η περίοδος 431-411 π.Χ., μέρος του Πελοποννησιακού πολέμου). Το έργο του Θουκυδίδη είναι το παλαιότερο σωζόμενο πεζό κείμενο σε αττική διάλεκτο. Φιλοδοξία του ιστορικού ήταν να καταστήσει την ιστορία του « κτῆμα ἐς ἀεί». Γλώσσα του έργου είναι η αττική διάλεκτος, η οποία έγινε από τότε το γλωσσικό όργανο ολόκληρης της λόγιας ιστοριογραφίας ως την άλωση της Πόλης.

2

Page 3: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΞΕΝΟΦΩΝ (από το δήμο Ερχιάς της Αττικής, 4 ος αιώνας π.Χ.)

«Ελληνικά»7 βιβλία από το 411 έως το 362 π.Χ. (μάχη της Μαντίνειας-αρχαία πόλη της Αρκαδίας στην Τρίπολη. Πολέμησαν οι Θηβαίοι με τους Σπαρτιάτες. Οι πρώτοι κέρδισαν τη νίκη, αλλά έχασαν τον ηγέτη τους Επαμεινώνδα).

«Κύρου Ανάβασις»απομνημονευματογραφία «Αγησίλαος»ιστορικό εγκώμιο του Σπαρτιάτη βασιλιά. «Λακεδαιμονίων Πολιτεία».

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (τέλος 4 ου αι./αρχές 3 ου αι. π.Χ. έως 1 ου αι. π.Χ.):Κατά την ελληνιστική εποχή, άλλοι ιστοριογράφοι έγραψαν για το μεγάλο στρατηλάτη Αλέξανδρο, άλλοι έγραψαν «Ελληνικά», τοπικές ιστορίες, μονογραφίες για ιστορικές προσωπικότητες και απομνημονεύματα.

ΠΟΛΥΒΙΟΣ Ο ΜΕΓΑΛΟΠΟΛΙΤΗΣ (3 ος αι.π.Χ)-πρότυπο του ο Θουκυδίδης:

Ο σημαντικότερος ιστορικός της ελληνιστικής εποχής. Γράφει καθολική ιστορία 40 βιβλίων (σώθηκαν ακέραια τα 5 πρώτα και αποσπάσματα ή επιτομές από τα υπόλοιπα).Περίοδος 220 π.Χ. (αρχή Β΄Καρχηδονιακού πολέμου) έως 168 π.Χ. (μάχη της Πύδνας-επιβολή ρωμαϊκής κυριαρχίας στην Ελλάδα).

ΔΙΟΔΩΡΟΣ Ο ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ (1 ος αι. π.Χ.):

Παγκόσμια ιστορία 49 βιβλίων. Περίοδος από το μυθικό παρελθόν ως τις μέρες του ιστορικού.

ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ ( κυρίως εδώ ενδιαφέρει ο 2 ος αι. π.Χ):

ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ από τη Χαιρώνεια της Βοιωτίας (2ος αι. μ.Χ): Ο γνωστότερος βιογράφος του αρχαίου κόσμου. 44 βιογραφίες κατά ζεύγη (ένας επιφανής Έλληνας κι ένας Ρωμαίος).

«Βίοι παράλληλοι»

3

Page 4: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΡΡΙΑΝΟΣ από τη Νικομήδεια της Βιθυνίας (2ος αι. μ.Χ.)-πρότυπό του ο Ξενοφώντας:

«Αλεξάνδρου Ανάβασις»7 βιβλία.

(τέλος των σελίδων 11-17 της εισαγωγής του σχολικού βιβλίου)

------------------------------------------

(σελίδες 18-28 στο σχολικό βιβλίο)

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ ΟΛΟΡΟΥ ΑΛΙΜΟΥΣΙΟΣ :

Καταγόταν από το δήμο Αλιμούντα (σημερινό Άλιμο) της Αττικής. Γεννήθηκε περίπου το 460 π.Χ. και πέθανε γύρω στο 400-399 π.Χ. στην Αθήνα. Ήταν γιος του Όλορου και προερχόταν από πλούσια και αριστοκρατική οικογένεια, που είχε δεσμούς με τους βασιλείς της Θράκης, με τους στρατηγούς Μιλτιάδη και Κίμωνα, ενώ διέθετε κι ένα χρυσωρυχείο στη Σκαπτή Ύλη της Θράκης.Ο Θουκυδίδης μαθήτευσε δίπλα στο φιλόσοφο Αναξαγόρα, κοντά στο ρήτορα Αντιφώντα, καθώς και στους σοφιστές Γοργία και Πρόδικο. Έζησε τη μεγάλη ακμή της κλασικής Αθήνας του Περικλή ( ο οποίος υποστήριζε της εξής πολιτική γραμμή : άμυνα στην ξηρά, επίθεση στη θάλασσα, σύνεση και αυτοπεποίθηση), του οποίου υπήρξε μέγας θαυμαστής.Το 2ο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου (430 π.Χ.) προσβλήθηκε από το λοιμό, όπως και ο Περικλής. Ο ίδιος επέζησε, ο Περικλής όχι. Το 424 π.Χ. εξορίστηκε από τους Αθηναίους, γιατί ως στρατηγός απέτυχε να προστατεύσει τη νευραλγική αποικία της πόλεως Αμφίπολη στη Μακεδονία, έναντι του Σπαρτιάτη βασιλιά Βρασίδα. Αποσύρεται στην εξορία και συγγράφει «Ιστορία», η οποία χωρίστηκε μεταγενέστερα σε 8 βιβλία.Περίοδος479 π.Χ. (όπου είχε σταματήσει ο Ηρόδοτος) έως το 411 π.Χ. (οπότε και τον προλαβαίνει ο θάνατος). Εξιστορεί αρκετά χρόνια από τον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.Χ.).Πρέπει σίγουρα να ζούσε στο τέλος του πολέμου. Πιθανόν, μετά το 404 π.Χ. να επανήλθε στην Αθήνα, όπου και πέθανε λίγο αργότερα.

4

Page 5: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Είναι ο πρώτος ιστορικός που εφαρμόζει επιστημονική μέθοδο για τη συγγραφή της ιστορίας του. Το έργο του το συνεχίζει ο Ξενοφώντας (από το 411 π.Χ. ως τη μάχη της Μαντίνειας το 462 π.Χ.) «Ελληνικά» (7 βιβλία).Έρευνα του παρελθόντοςόπου οι πηγές δεν μπορούσαν να είναι αξιόπιστες, ο Θουκυδίδης εφαρμόζει:α. «τά εἰκότα»(=εύλογα, σύμφωνα με τη λογική και την πείρα).β. «σημεῖα» ή «μαρτύρια» (=ενδείξεις και αποδείξεις).γ. «τεκμήρια» (=συμπεράσματα έρευνας).

Η απόδειξη των θέσεων του ιστορικού θυμίζει την επιχειρηματολογία των σοφιστών. Ο ιστορικός ανιχνεύει τη βαθύτερη αιτία του πολέμου ( η ανάπτυξη, οικονομική και στρατιωτική, της αθηναϊκής δύναμης και ο ανταγωνισμός με τη Σπάρτη) και τη διαχωρίζει από τις αφορμές του πολέμου.Τίθενται από τον ιστορικό: α) το πρόβλημα της ηγεμονικής δύναμης και η ορθή αξιοποίησή της, β) το πρόβλημα της δύναμης της εξουσίας και η συνετή αξιοποίηση ή η κατάχρησή της , γ) ο παραλογισμός του πολέμου.Για το Θουκυδίδη, πρότυπο ηγέτη αποτελούσε ο Περικλής, αφού είχε πολιτική οξυδέρκεια, ευρεία αποδοχή από το λαό, ανωτερότητα απέναντι στο χρήμα, πολιτικό θάρρος, φιλαλήθεια.Ο ιστορικός θίγει και την υπευθυνότητα του απλού πολίτη: λογική, σύνεση, μετριοπάθεια, ανώτερο ήθος, ανθρωπιάείναι χαρακτηριστικά που προτείνει στους απλούς πολίτες.Χαρακτηριστικό στοιχείο της σκέψης και της μεθόδου του Θουκυδίδη είναι η τάση για γενίκευση (μέθοδος και των σοφιστών). Εφαρμόζει επίσης και τη μέθοδο των επιγραμματικών διατυπώσεων.Για το μακρινό παρελθόν έκανε εξαντλητική έρευνα. Για τη σύγχρονή του εποχή εφάρμοσε τον αναλυτικό έλεγχο των πληροφοριών που διέθετε.Συμπεριέλαβε στο έργο του δημηγορίες γνωστών ιστορικών προσώπων (πολιτικών και στρατιωτικών). Πρόκειται για ρητορικούς λόγους που εκφωνήθηκαν κατά την προετοιμασία του πολέμου ή κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων. Δόθηκαν με τη μορφή θέσης – αντίθεσης, κατά το πρότυπο των «δισσών λόγων»των σοφιστών. (δηλαδή για κάθε άποψη υπάρχει και η αντίθετή της).Χρονολόγηση έργου: δυσκολία υπήρχε, αφού δεν ήταν διαδεδομένο στις ελληνικές πόλεις-κράτη ένα ενιαίο σύστημα χρονολόγησης, ούτε κοινές ονομασίες μηνών). Επομένως, εξιστορεί τα γεγονότα κατά χρονολογική σειρά και όχι κατά θεματικές ενότητες. Διαιρεί το έτος σε θέρος 8 μηνών (εποχή στρατιωτικών επιχειρήσεων) και σε χειμώνα 4 μηνών ( εποχή πολεμικών προετοιμασιών).

5

Page 6: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

Γλώσσα του Θουκυδίδη : είναι η λεγόμενη «αρχαία αττική»του 5ου αι. π.Χ, η οποία έχει χαρακτηριστικές γλωσσικές ιδιομορφίες α) πρόθεση ἐς αντί εἰς, β) πρόθεση ξύν αντί σύν, γ) το αρχαϊκότερο σύμπλεγμα σσ αντί ττ.

(τέλος των σελίδων 18-28 της εισαγωγής του σχολικού βιβλίου)

-------------------------------

(σελίδες 29-33 στο σχολικό βιβλίο)

ΞΕΝΟΦΩΝ ΓΡΥΛΛΟΥ ΕΡΧΙΕΥΣ :

Καταγόταν από το δήμο Ερχιάς της Αττικής. Γεννήθηκε περίπου το 431/29 π.Χ. Ο πατέρας του λεγόταν Γρύλλος και ήταν πλούσιος κτηματίας. Ο ίδιος ο Ξενοφών είχε 2 γιους, το Γρύλλο και το Διόδωρο. Πέθανε οπωσδήποτε μετά το 355 π.Χ. (πιθανόν την επόμενη χρονιά).Είχε έναν πολύ καλό φίλο, τον Πρόξενο. Ο τελευταίος του πρότεινε να συμμετάσχει στην εκστρατεία του Κύρου, εναντίον του αδερφού του Αρταξέρξη Β΄. Ο Ξενοφών δέχτηκε και εντάχθηκε σε μισθοφορικό ελληνικό στρατόπεδο 10.000 ανδρών, υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Κλέαρχου. Το 401 π.Χ. στη μάχη στα Κούναξα ο Κύρος σκοτώθηκε, όπως και ο Κλέαρχος. Τότε ο Ξενοφών μαζί με το Σπαρτιάτη Χειρίσοφο ανέλαβαν να οδηγήσουν το ελληνικό μισθοφορικό σώμα από τα βάθη της Περσίας πίσω στην πατρίδα. Είναι η περίφημη κάθοδος των μυρίων, την οποία αφηγείται ο Ξενοφών στο έργο του «Κύρου Ανάβασις». Τελικά, 6.000 οπλίτες έφτασαν στον Εύξεινο Πόντο.Γνωρίστηκε με το βασιλιά της Σπάρτης Αγησίλαο και τον ακολούθησε σε κάποιες επιχειρήσεις του. Οι Αθηναίοι γι’αυτή του την πράξη τον εξόρισαν από την πατρίδα του.Οι Σπαρτιάτες πρόσφεραν στον Ξενοφώντα «προξενίαν»(=άδεια παραμονής στη Σπάρτη), όπου έζησε ο ίδιος για 20 περίπου χρόνια.Μετά τη μάχη στα Λεύκτρα (371 π.Χ.) ο Ξενοφών μετακομίζει στην Κόρινθο για νέα μακρόχρονη εγκατάσταση. Κάποια στιγμή επιστρέφει στην Αθήνα, αφού ανακλήθηκε το ψήφισμα για εξορία εις βάρος του.Πρότυπα του ιστορικού υπήρξαν 2 μεγάλες ιστορικές μορφές, ο Σωκράτης με τα πρότυπα ζωής που πρέσβευε και ο Αγησίλαος με τα ηγετικά προσόντα και την απλότητα της συμπεριφοράς του.Το έργο του Ξενοφώντα έχει τριαδική διαίρεση :α. Έργα ιστορικά «Ελληνικά» (περίοδος 411-362 π.Χ.)-Στο 3ο βιβλίο των «Ελληνικών»του ο Ξενοφών κάνει σύντομη αναφορά στο περιεχόμενο της «Κύρου Αναβάσεως», χρησιμοποιεί μάλιστα το ψευδώνυμο Θεμιστογένης, όπως μαρτυρεί και ο Πλούταρχος. Άλλα έργα

6

Page 7: Σημειώσεις εισαγωγής αρχαίων Ελλήνων ιστοριογράφων A΄ΛΥΚΕΙΟΥ

του: «Κύρου Ανάβασις», «Κύρου Παιδεία», «Αγησίλαος», «Λακεδαιμονίων Πολιτεία».β) Έργα σωκρατικά «Απολογία Σωκράτους», «Απομνημονεύματα Σωκράτους», «Συμπόσιον»( για τον έρωτα), «Οικονομικός»( για τη διαχείριση ενός νοικοκυριού και ενός αγροκτήματος).γ) Έργα διδακτικά «Περί ιππικής», «Ιέρων», «Ιππαρχικός», «Πόροι» ή Προσόδων».

(τέλος σελ. 29-33 του σχ.βιβλίου)

---------------------

(σελ. 34-36 στο σχολ. βιβλίο)

Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (431-404 Π.Χ, 27 ΧΡΟΝΙΑ)

445 π.Χ.-->Τριακονταετείς σπονδές. Συμφωνία ειρήνης 30 χρόνων ανάμεσα στην αριστοκρατική/ολιγαρχική Σπάρτη και στη δημοκρατική Αθήνα. Η ειρήνη κράτησε μόλις 14 χρόνια.431-404 π.Χ.--> Πελοποννησιακός πόλεμος. Έναρξη: αιφνίδια επίθεση των Θηβαίων (συμμάχων των Σπαρτιατών) στους Πλαταιείς (συμμάχων των Αθηναίων). Λήξη: ολοκληρωτική ήττα των Αθηναίων στη ναυμαχία στους Αιγός ποταμούς (φθινόπωρο του 405 π.Χ.-νικητής ο Σπαρτιάτης Λύσανδρος κατά του Αθηναίου Κόνωνα) και κατάληψη της Αθήνας από τους Σπαρτιάτες βασιλιάδες Άγη και Παυσανία.Ο πόλεμος χωρίστηκε σε 3 περιόδους: α) Δεκαετής ή Αρχιδάμειος (431-421 π.Χ) –Νικίειος ειρήνη, β) η Σικελική εκστρατεία (415-413 π.Χ.)-μόνιμη οχύρωση της Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτης, γ) Δεκελεικός πόλεμος –ο πόλεμος στο ανατολικό Αιγαίο (413-404 π.Χ.)

(τέλος σελ. 34-36)

7