ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ...

175
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟ* ΡΑΡΝΑ<*0* ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ ΠΕΡΙΟΑΟΧ ΛΕΥΤΕΡΑ ΤΟΜΟΣ Γ' ΑΡ. 1 (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 1961) ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α.Β.Υ. ΠΡΙΓΚΙΠΟΣ ΠΕΤΡΟΥ Το Αΐώνιον ζήτημα (Μελέτη) ΓΡ. Π. ΚΑςΙΜΑΤΗ Δύναται να ύπάρξχ) αποτελεσματική διεθνής πολιτική χωρίς Ιδανικά ; ( Μελέτη ) ΣΕΡΓΙΟΥ ΓΥΑΛΙςΤΡΑ . . Οί Σλαΰοι, ό κομμουνισμός και ή Μακεδονία του ΑΙγαίου ( Μελέτη ) ΚΩΝΣΤ. Ι. ΒΟΥΡΒΕΡΗ ελληνικός ανθρωπισμός κατά τον Werner Jaeger (Μελέτη) Ε. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τεχνική και νοητικά πλαίσια ( Μελέτη ) Σ. Α. ΚΑΒΒΑΔΙΑ "Ενα ανέκδοτο γράμμα τοΰ Παλαμά HANS DITTEN . Ή περί Ρωσίας παρέκβασις τοΰ Λαονίκου Χαλκοκονδύλου ( Μελέτη ) Α. Ν. ΖΟΥΜΠΟΥ . παρά Καντίω έννοια της < 'Εκκλησίας » ώς μορφή « ήθικοϋ κράτους » ( Μελέτη ) Κ. Δ. ΜΕΡΤΖΙΟΥ . . Ανέκδοτος αλληλογραφία τοΰ 'Ιωάννου Καποδίστρια ( Μελέτη ) ΝίΚ. Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ 'Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, δ χριστιανός συγγραφεύς ( Μελέτη ) ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ Ψαλμός Στίχοι Άπό τό « Μοιρολόγι της φώκιας » ( Ποιήματα ) ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΆΝΤΗ Τό άγνάντεμα ( Διήγημα ) Γ. Θ. ΖΩΡΑ .... 700ή επέτειος της ανασυστάσεως της βυζαντινής αυτοκρατο ρίας ( Μελέτη ) ΧΡΟΝΙΚΑ Γ. Θ. Ζ Σημείωμα ΓΕΡ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ .... Ό Πρίγκιψ Πέτρος της 'Ελλάδος ώς επιστήμων ερευνητής ( Πνευματική Κίνησις ) it ... . Νέος Καθηγητής Ν. Έλλ. Φιλολογίας έν Ιταλία (Πνευματική Κίνησις) EMM. ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ - ΓΑ. ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ - Τ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ . . Κριτική Βιβλίων Γ. ΣΚΛΑΒΟΥ Κριτική Μουσικής : Ή Εθνική Λυρική Σκηνή Σπ. ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙκαστικαί τέχναι ( Εκθέσεις ) it Ή κίνησις τοΰ Παρνασσού-Νέα Βιβλία ?

Transcript of ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ...

Page 1: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι ΣΥΛΛΟΓΟ* Ρ Α Ρ Ν Α < * 0 *

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Σ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Π Ε Ρ Ι Ο Α Ο Χ ΛΕΥΤΕΡΑ

ΤΟΜΟΣ Γ' ΑΡ. 1 (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 1961)

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Α.Β.Υ. ΠΡΙΓΚΙΠΟΣ ΠΕΤΡΟΥ Το Αΐώνιον ζήτημα (Μελέτη) ΓΡ. Π. ΚΑςΙΜΑΤΗ Δύναται να ύπάρξχ) αποτελεσματική διεθνής πολιτική

χωρίς Ιδανικά ; ( Μελέτη ) ΣΕΡΓΙΟΥ ΓΥΑΛΙςΤΡΑ . . Οί Σλαΰοι, ό κομμουνισμός και ή Μακεδονία του ΑΙγαίου

( Μελέτη ) ΚΩΝΣΤ. Ι. ΒΟΥΡΒΕΡΗ "Ο ελληνικός ανθρωπισμός κατά τον Werner Jaeger (Μελέτη) Ε. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ Τεχνική και νοητικά πλαίσια ( Μελέτη ) Σ. Α. ΚΑΒΒΑΔΙΑ "Ενα ανέκδοτο γράμμα τοΰ Παλαμά HANS DITTEN . Ή περί Ρωσίας παρέκβασις τοΰ Λαονίκου Χαλκοκονδύλου ( Μελέτη ) Α. Ν. ΖΟΥΜΠΟΥ . . Ή παρά Καντίω έννοια της < 'Εκκλησίας » ώς μορφή « ήθικοϋ

κράτους » ( Μελέτη ) Κ. Δ. ΜΕΡΤΖΙΟΥ . . Ανέκδοτος αλληλογραφία τοΰ 'Ιωάννου Καποδίστρια ( Μελέτη ) ΝίΚ. Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ 'Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, δ χριστιανός συγγραφεύς ( Μελέτη ) ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ Ψαλμός ­ Στίχοι ­ Άπό τό « Μοιρολόγι της φώκιας » ( Ποιήματα ) ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΆΝΤΗ Τό άγνάντεμα ( Διήγημα ) Γ. Θ. ΖΩΡΑ . . . . "Η 700ή επέτειος της ανασυστάσεως της βυζαντινής αυτοκρατο­

ρίας ( Μελέτη )

ΧΡΟΝΙΚΑ Γ. Θ. Ζ Σημείωμα ΓΕΡ. ΚΟΝΙΔΑΡΗ . . . . Ό Πρίγκιψ Πέτρος της 'Ελλάδος ώς επιστήμων ερευνητής

( Πνευματική Κίνησις ) it . . . . Νέος Καθηγητής Ν. Έλλ. Φιλολογίας έν Ιταλία (Πνευματική Κίνησις) EMM. ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ - ΓΑ. ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ - Τ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΥ . . Κριτική Βιβλίων Γ. ΣΚΛΑΒΟΥ Κριτική Μουσικής : Ή Εθνική Λυρική Σκηνή Σπ. ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΥ ΕΙκαστικαί τέχναι ( Εκθέσεις ) it Ή κίνησις τοΰ Παρνασσού-Νέα Βιβλία

?

Page 2: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Σ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ Γ ρ α φ ε Τ α : Πλατεία Άγ. Γεωργίου Καρύτση 8 — 'Αθήναι

ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Θ Ρ Α ς . ΒΑΗΣΙΔΗΣ: Πρόεδρος Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός Γ Ε Ρ . ΚΟΝΙΔΑΡΗς : Γεν. Γραμματεύς Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός Γ. Θ. ΖΩΡΑΣ : Πρόεδρος Φιλολογικού τμήματος Παρνασσού,

'Υπεύθυνος περιοδικού Φ. Κ. ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ : Γραμματεύς συντάξεως

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ ( συμπεριλαμβανομένων και των ταχυδρομικών ) Εσωτερικού Δρχ. 80 Εξωτερικού Δολ. 6

Δια Συλλόγους, Σχολεία και 'Επιχειρήσεις Δρχ. 120 Δι' 'Οργανισμούς, Τράπεζας, Δήμους καί Κοινότητας Δρχ. 200

Τιμή εκάστου τεύχους Δρχ. 20

'Εμβάσματα αποστέλλονται έπ' ονόματι Φιλολογικού Συλλόγου « Παρνασσός >

Χειρόγραφα δημοσιευόμενα ή μή δέν επιστρέφονται. Διευθύνσεις συμφώνως τφ Νόμω 1092/1938 "Αρθρ. 6 § 1 :

'Υπευθύνου περιοδικοί», Γ. Θ. ΖΟΡΑ : Πολυτεχνείου 5* 'Αθήναι. Προϊσταμένου τυπογραφείου, Ι. Δ. ΜΥΡΤΙΔΗ : Σεΐζάνη 5 'Αθήναι.

Page 3: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ

Page 4: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΕΦΟΡΕΙΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ»

ΠΡΌΕΔΡΟς ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ ΒΛΗΣΙΔΗΣ ΑΝΤΙΠΡΌΕΔΡΟς . ΜΑΡΙΝΟΣ ΣΙΓΟΥΡΟΣ

» . . . . . . . . ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΛΙΤΣΟΥΝΑΚΗΣ » ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

ΓΕΝΙΚΌς ΓΡΑΜΜΑΤΕΎς ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ ΕΙΔΙΚΌς ΓΡΑΜΜΑΤΕΎς ΠΑΡΙΣ ΚΟΚΚΙΝΗΣ

» » ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ Θ. ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΤΑΜΊΑς ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΑΛΙΚΗΣ ΚΟΣΜΉΤΩΡ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΣ ΕΦΟΡΟς ΒΙΒΛΙΟΘΉΚΗς ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ

» ΚΑΤΑΣΤΉΜΑΤΟς . . . . ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ » ΣΧΟΛΏΝ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΎΜΒΟΥΛΟς ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΩΡΑΣ » ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣ » ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗΣ » ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΤΑΛΑΣ

ΚΟΣΜΗΤΕΙΑ ΣΧΟΛΩΝ Κοσμήτωρ Γραμματεύς : ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ ΚΛΕΩΠΑΣ Κοσμήτορες: ΙΩΆΝΝΗς ΑΛΕΞΑΚΗΣ, ΣΠΎΡΟς ΑΡΓΥΡΟΣ, ΤΙΜΟΛΕΩΝ ΒΟΥΚΥ­

ΔΗΣ, ΓΕΏΡΓΙΟς ΔΡΑΒΙΛΛΑΣ, ΘΑΛΉς ΘΕΟΔΩΡΙΔΗΣ, ΙΩ. ΚΑΤΣΑΜΠΗΣ, ΓΕΡΆΣΙΜΟς ΛΙΒΑΘΥΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΝΙΚΌΛΑΟς ΜΑΛΑΓΑΡΔΗΣ, ΜΙΧΑΉΛ ΜΙΧΑΛΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, ΧΡΊΣΤΟς ΠΑΠΑΣ, ΠΆΝΟς ΠΑΤΡΑΣ, ΧΆΡΗς ΑΓΓ. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΕΥΑΓΓ. ΣΤΑΜΑΤΗΣ, ΓΕΏΡΓΙΟς ΣΤΟΥΠΑΘΗΣ, ΘΕΌ­

ΚΛΗΤΟς ΦΙΝΤΙΚΛΗΣ, ΙΩ. ΦΩΤΙΟΣ

ΔΙΕΥΘΥΝΟΥΣΑ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ

ΘΡΑΣΥΒΟΥΛΟΣ ΒΛΗΣΙΔΗΣ . Πρόεδρος Παρνασσού ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ . . Γεν. Γραμματεύς Παρνασσού ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΩΡΑΣ Πρόεδρος Φιλολογικού Τμήματος Παρ­

νασσού, Υπεύθυνος" περιοδικού ΦΑΙΔΩΝ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΔΗΣ Γραμματεύς συντάξεως

Page 5: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Φ Ι Λ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι ΣΥΛΛΟΓΟ* ΡλΡΝΛ<<0*

Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Σ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Π Ε Ρ Ι Ο Α Ο Χ ΛΕΥΤΕΡΑ

ΤΟΜΟΣ Γ'

ΕΝ Α Θ Η Ν Α Ι Σ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΝ ΜΥΡΤΙΔΗ

1 961

Page 6: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ
Page 7: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΤΟΜΟΣ Γ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΜΑΡΤΙΟΣ 1961 ΑΡΙΘ. 1

Α.Β.Υ. τοϋ πρί.·>γκιπος της 'Ελλάδος ΠΕΤΡΟΥ

ΤΟ ΑΙΩΝΙΟΝ ΖΗΤΗΜΑ*

Ι. Ό ψυχρός πόλεμος καί ή διάγνωσίς του. Το 1948 έγραψα έ'να βιβλίο με τίτλο « Το Αιώνιο Ζήτημα», πού εδη­

μ*οσιεύθη στή Δανία το 1952. Στο βιβλίο αυτό προσεπάθησα να εξηγήσω με τη βοήθεια πάντοτε των διδαγμάτων της εθνολογίας — ή οποία ώς γνω­

στόν αποτελεί ενα κλάδο της επιστήμης της ανθρωπολογίας — εκείνο πού κατά την γνώμην μου θεωρώ δτι αποτελεί το αίτιον της σημερινής εντά­

σεως, αφ' ενός μεν μεταξύ των ελευθέρων χωρών της Δύσεως δηλ. της Δυτι­

κής Ευρώπης και της Αμερικής, αφ* ετέρου δε της Σοβιετικής Ενώσεως καί των υποτελών εις αυτήν χωρών.

Ή εντασις αυτή πού μέχρι της στιγμής αυτής δεν έδειξε σημεία χαλα­

ρώσεως, αντιθέτως μάλιστα, άπεκλήθη ό « Ψυχρός πόλεμος », κατά την εκφρασιν του 'Αμερικανού προεδρικού συμβούλου Bernard Baruch.

Tò θέμα τής σημερινής ομιλίας μου είναι να κάμω μία σύντομη άνα­

σκόπησιν βάσει εκείνων πού πιστεύω δτι αποτελούν την φύσιν καί τα αίτια τοΰ ψυχρού πολέμου, καθώς και των συμπερασμάτων εις τα όποια εχω κατα­

λήξει μετά μίαν δεκαπενταετίαν πού εμελέτησακαί παρηκολούθησα το ζήτημα τούτο. Φυσικά δεν θα ώνομάζετο αιώνιον, εάν ήτο εύκολον να λυθή. "Ατυ­

χώς, ή συνέχισίς του, καί επί τών ήμερων μας, αποτελεί νομίζω επαρκή άπόδειξιν ότι αι απόψεις μου έχουν κάποιαν πραγματικήν βάσιν.

Ή περισσότερον διαδεδομένη γνώμη δια την εντασιν τών σχέσεων μεταξύ 'Ανατολής καί Δύσεως είναι ότι αύτη οφείλεται εις μίαν ατυχή κατά­

στασιν πραγμάτων και προσώπων ώς καί εις ελλειψιν κατανοήσεως μεταξύ τών νικητών τού δευτέρου παγκοσμίου πολέμου πού θα μπορούσε, λέγεται, κατά πάσαν πιθανότητα να τερματισθή δια μιας συσκέψεως μεταξύ τών άρχη­

* Άνεγνώσθη εις τον Ροταριανον "Ομιλον 'Αθηνών, την 9ην Φεβρουαρίου 1961, μετά είσήγησιι,ν τοϋ καθηγητού τοϋ Πανεπιστημίου * Αθηνών καί Γεν. Γραμματέως τοΰ Σύλλογοι» Παρνασσός κ. Γερασίμου Κονιδάρη.

Page 8: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 6 —

γών τών Κυβερνήσεων εν εΐδει « Διασκέψεως Κορυφής », οπότε ­θα ημπο­

ρούσαν ενδεχομένως να έλθουν σε συνεννόησιν επί τη βάσει τών κοινών συμ­

φερόντων και της αμοιβαίας επιθυμίας δια την ειρήνη. Αύτη είναι ή περισ­

σότερον επικρατούσα γνώμη δια την διευθέτησιν της υφισταμένης εντάσεως και 'ίσως να στηρίζεται εις το γεγονός δτι κατά την διάρκειαν του πολέμου εγένοντο τοιαΰται συσκέψεις μεταξύ τών συμμάχων μέ αγαθά κατά το πλεί­

στον αποτελέσματα. Δυστυχώς, φοβούμαι δτι υπάρχουν και πολιτικοί ήγέται ώρισμένων χωρών τού κόσμου πού διαβλέπουν δτι δια του τρόπου αυτού θα επέλθη βελτίωσις της καταστάσεως.

Κατά την γνώμην μου δ τρόπος αυτός μέ τον οποίον βλέπει σήμερα δ περισσότερος κόσμος το ζήτημα τούτο, είναι υπερβολικά αφελής και δεν ανταποκρίνεται προς τα πράγματα. Ή σημερινή εντασις μεταξύ τού ελευθέρου κόσμου και τού κομμουνιστικού συνασπισμού δεν είναι — είμαι απόλυτα βέβαιος — απλώς ενα ζήτημα κακής συνεννοήσεως μεταξύ ηγετικών προσωπικοτήτων της διεθνούς πολιτικής ζωής, κάτι δηλαδή πού θα μπο­

ρούσε να διευθετηθή μέ τήν επίδειξιν περισσότερος καλής θελήσεως ή έ'στω και μιας ειλικρινούς επιθυμίας για τήν ειρήνη. Είναι αντιθέτως κάτι τού οποίου οι ρίζες φθάνουν πολύ βαθύτερα και ή προσπάθεια κατανοήσεως τών βασικωτέρων αιτίων τού ζητήματος τούτου απαιτεί μεγαλυτέραν κατα­

νόησιν και άποφασιστικήν άντιμετώπισιν προβλημάτων εκπολιτιστικού « προορισμού » και ιστορικού δυναμισμού.

Τοιουτοτρόπως, είμαι βέβαιος, δτι ή στάσις τών δύο αντιπάλων κό­

σμων στον σημερινό ασίγαστο και αδυσώπητο παγκόσμιο ανταγωνισμό είναι αποτέλεσμα παλαιών τάσεων τών σχεδόν αντιθέτων πολιτισμών τών δύο παρατάξεων. Τάσεων, ενώπιον τών οποίων οι ηγέτες και οι λαοί διαφόρων χωρών είναι ασυνειδήτως αιχμάλωτοι αυτών, ενεργούντες σύμφωνα μέ εκείνο πού ίσως ειλικρινά καΐ δικαιολογημένα θεωρούν δτι είναι «ορ\*)όν». Οι τάσεις αυτές είναι στενά συνδεδεμένες μέ το εντελώς διάφορον περιβάλλον στο οποίον εγεννήθησαν και άνεπτύχθησαν οι αντίστοιχοι πολιτισμοί καΐ μάλιστα μπορούν να θεωρηθούν ώς το ά'μεσον αποτέλεσμα της ανάγκης προσαρμογής προς αυτό, δπως θα δείξω εν συνεχεία.

Ό πολιτισμός τού ελευθέρου κόσμου, πού άπολαμβάνομε και εμείς πού ανήκουμε σ' αυτόν, ό δυτικός πολιτισμός, δπως επίσης μπορεί να ονομασθή, έ'χει το λίκνο του και τήν κοιτίδα του, δπως δλοι σας γνωρίζετε, εδώ σ° αυτή τήν χώρα πού βρίσκεται στις ακτές τού Αιγαίου. Ή θάλασσα αύτη παρου­

σιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εκτείνεται προς ανατολάς φθάνουσα μέχρι τών ακτών τής Μικράς 'Ασίας καί εις τήν οποίαν είναι εγκατεσπαρμένα πολλά νησιά, το μεγαλύτερο τών οποίων είναι ή Κρήτη, πού τήν περιορίζει προς νότον ώς από σκοπού. Οι διάφοροι αποικισμοί ανθρώπων πού ανά τους αιώνας ενεφανίσθησαν στα παράλια τής περιοχής αυτής άπεμονούντο,

Page 9: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 7 —

αλλά συγχρόνως και συνεδέοντο με την θάλασσαν αυτήν, πού περιβρέχει τάς άκτας ολοκλήρου της χώρας. 'Απέραντοι κοιλάδες πού διαχωρίζονται από ψηλά βουνά συνεχίζουν και εντείνουν το χαρακτηριστικό αυτό και στην ξηρά εις τρόπον ώστε από των αρχαιοτάτων εποχών οι "Ελληνες έμαθαν να κυβερ­

νώνται ελεύθεροι, εις μικρός άλλα ουσιαστικώς αυτόνομους κοινότητας. Κα! ενφ ή θάλασσα συνέτεινε στον εκπολιτισμό τους με τΙς συνεχείς επαφές τους με τον ξένον κόσμον, ταυτοχρόνως τους επροστάτευε από κάθε αιφνιδιαστική επίθεσι και τους παρείχε τοιουτοτρόπως προστασία καΐ ασφάλεια πού τους εχρειάζοντο δια να μπορέσουν ν' αναπτύξουν ενα άνώτερον άτομικον πολιτι­

σμόν. Άπο πολύ ενωρίς ό άνθρωπος έγινε τοιουτοτρόπως το μέτρον τών ελληνικών πραγμάτων καΐ ή ελευθερία ήταν ή φυσική κατάστασις μέσα στα πλαίσια της οποίας οι άνθρωποι ζούσαν, εκινούντο, εσκέπτοντο και εμπο­

ρεΰοντο εις την χώραν αυτήν. 'Ακριβώς αντίθετοι συνθήκαι ζωής και περιβάλλοντος συναντώνται στην

περιοχή εκείνη στην οποίαν εγεννήθη ό πολιτισμός τών ανθρώπων, πού σή­

μερα βρίσκονται αντιμέτωποι από ημάς, δηλαδή στας απέραντους στέππας της κεντρικής 'Ασίας κα! στάς έρημους αυτής. Κλεισμένο απ'δλες τίς πλευ­

ρές μόνο από ξηράς και κακώς προσδιωρισμένο, το κέντρο τής Εύρασιατι­

κής ηπείρου προσφέρει δύσκολα και δαπανηρά μέσα συγκοινωνίας καΐ καμ­

μίαν άλλην ασφάλεια από τήν δύναμιν τών δπλων δια τα ανθρώπινα εκείνα πλάσματα στα όποια έτυχε ό κλήρος να γεννηθούν στην περιοχή εκείνη. Συνεπώς, δια μέσου τών αιώνων, εστηρίζοντο επί ηγετών υπό ισχυράν κεν­

τρικήν διοίκησιν, πού εξουσίαζε διάφορα ανθρώπινα συγκροτήματα, στα όποια το συμφέρον τής ομάδος είχε τήν προτεραιότητα επ! τοΰ συμφέρον­

τος του ατόμου καΐ όπου ή δεσποτική εξουσία και ή τυραννία ήσαν οί μόνες εγγυήσεις κατά τής αναρχίας καΐ τών κίνδυνων εχθρικών επιθέσεων εκ τών έξω. Δεν πρέπει ν' άπορη κάνεις εάν ή τυραννική ηγεσία εις τάς κοινωνίας εκείνας εδημιοΰργησε μια πραότητα και απάθεια, πού μπορούσε να παρο­

μοιασθή με τάς συνήθειας τών δούλων. Κα! πολύ ορθώς ό 'Αριστοτέλης δταν ωμίλει περ! τών ασιατικών γειτόνων τής Ελλάδος, πού εΰρίσκοντο στην τεραστία περίμετρο τής αυτοκρατορίας τών Άχαιμενιδών, τους άπεκάλει «εκ φύσεως δούλους». Διότι πράγματι ήσαν δούλοι εάν τους συνέκρινε κανείς με τους ελευθέρους πολίτας τών ελληνικών κρατών κα! πόλεων, οι όποιοι εζοϋσαν κατά διαφορετικον τρόπον. Ή όίποψίς μου λοιπόν είναι δτι οι δύο εκείνοι πολιτισμό! τόσον αντίθετοι ώς προς τα ιδεώδη κα! τήν φΰσιν των, δταν ήλθαν σε επαφή, μοιραίως συνεκροΰσθησαν κα! ό ανταγωνισμός των αυτός συνεχίσθη δια μέσου τών αιώνων σ' ενα « Αιώνιο ζήτημα », το όποιον ακόμη δεν έχει λυθή κα! του οποίου τ!ς ιστορικές φάσεις εξελίξεως θα εκθέσω εν συντομίο;.

Page 10: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 8 —

II. 'Ιστορική έξέλιξις του «Αιωνίου ζητήματος». Πότε έγινε ή πρώτη σΰγκρουσις μεταξύ του ελληνικού θαλασσίου πολι­

τισμού της Μεσογείου καί του πολιτισμού της Κεντρικής 'Ασίας, του νομα­

δικού πολιτισμού των στεππών ; Μερικοί ισχυρίζονται ότι τοΰτο συνέβη κατά την εποχήν του Τρωϊκοΰ πολέμου όταν οι κάτοικοι των Μυκηνών από την Ελλάδα εξεκίνησαν δια να αναμετρηθούν με τους Τρώας της "Ασίας κάτω από τα τείχη της Τροίας παρά τις ακτές του Ελλησπόντου. "Οπως και αν έ'χχ) το πράγμα — καΐ νομίζω δτι στην περίπτωσιν αυτήν είναι μάλλον συμβολική παρά ιστορική ή σΰγκρουσις — ή πραγματική αρχή του « Αιωνίου ζητήματος » πρέπει κατά τήν γνώμη μου να τοποθετηθή περί το έτος 546 π.Χ. δταν αϊ Σάρδεις της Λυδίας, πρωτεύουσα του Βασιλέως Κροίσου, κατε* λήφθησαν από τάς δρδας του Πέρσου Βασιλέως Κΰρου του Μεγάλου, με τον όποιον οι "Αθηναίοι από απερισκεψία τους είχαν συμμαχήσει, με αποτέ­

λεσμα ολίγον βραδΰτερον να ΐδουν τον 'ίδιον κίνδυνον να απειλή και αυτούς. Έπηκολούθησαν οι Μηδικοί πόλεμοι τους οποίους, ως γνωστόν, με

τόση γλαφυρότητα περιγράφει ό 'Ηρόδοτος. Ό ίδιος ήταν "Ελλην από τήν 'Αλικαρνασσό, εγεννήθη συνεπώς υπό Περσική κατοχή και στο έργο του επανειλημμένως κάμνει μνεία δια τον αιωνίως επαναλαμβανόμενον άνταγω­

νισμόν τών δυο αντιθέτων πολιτισμών—του πολιτισμού δηλαδή των ελευ­

θέρων πολιτών του ελληνικού κόσμου καί εκείνων τών αχανών εχΰτοκρα­

τοριών τών 'Ασιατών τυράννων. Προχωρεί μάλιστα μέχρι του σημείου να προείπη τον ερχομον ενός ελευθερωτοΰ, ό όποιος μία ημέρα θα εσάρωνε τους αύθέντας της Μικρασιατικής πατρίδος του. Μετά τήν απόκρουσιν τών επι­

θέσεων τών Περσών βασιλέων στον Μαραθώνα, στή Σαλαμίνα καί στις Πλαταιές ή διάλυσις τής Ελλάδος, συνεπεία του Πελοποννησιακοί} πολέμου, ώδήγησε αυτήν πράγματι στην ενότητα υπό τήν Μακεδονικήν κυριαρχίαν ολοκλήρου του ελληνικοί} έθνους καί τήν τελική μεταφορά τών απελευθερω­

τικών πολέμων επι ασιατικού εδάφους. Το μέγα τοΰτο γεγονός επέτρεψε στον 'Αλέξανδρο τον Μέγα να φέρη εις πέρας τα σχέδια τοΰ πατρός του Φι­

λίππου καί να φθάση μέχρι τών « περάτων » τοΰ τότε γνωστοΰ κόσμου, στις 'Ινδίες.

Ό Μέγας 'Αλέξανδρος πράγματι εντός ένδεκα ετών εκυρίευσε τήν Άσίαν μέχρι τών τελευταίων ορίων. Τοΰτο πράττων, έστω καί αν ό ίδιος δέν άντε­

λαμβάνετο το μέγεθος τοΰ κατορθώματος του, προσέφερε στο πολιτισμό μας τήν μεγίστη δυνατή υπηρεσία. Γιατί χωρίς τή μεγαλεπήβολη εκείνη επίτευξί του θα καθίστατο άραγε δυνατή ή συγκράτησις τών ορδών τής κεντρικής 'Ασίας πού επήλθαν κατά τους μετέπειτα αιώνας, δπως συνέβη δταν τα ελ­

ληνιστικά βασίλεια τών διαδόχων ανέλαβαν τήν φροΰρησιν τής 'Ανατολής; 'Αναμφιβόλως ή Ρώμη δέν θα κατώρθωνε να εξελίχθη δπως εξειλίχθη μέσα στην Ιδία αυτή λεκάνη τής Μεσογείου ώς διάδοχος τής Ελλάδος καί δέν θα

Page 11: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 9 —

ήδύναντο» οι Ρωμαίοι Καίσαρες και οι ρωμαϊκές λεγεώνες να μεταφέρουν τον μεσογειακών πολιπσμόν εις τήν Δύσιν με την κατάκτησιν της 'Ιβηρικής χερ­

σονήσου,, τής Γαλάτειας και των Βρεταννικών νήσων. Τα ελληνικά ναυτικά φιλελεύθερα ιδεώδη είχαν πλέον μεταφυτευθή μεταξύ των πρωτογόνων φυλών τής Δυτικής Ευρώπης πράγμα πού απετέλεσε το αντιστάθμισμα δια τήν βαθμιαίαν άπώλειαν τής ρωμαϊκής κυριαρχίας εΐς τάς επαρχίας τής 'Ανατο­

λής, δποιυ οι Πάρθοι, οι Σκΰθες και οι Σασσανίδες Πέρσαι προχωρούσαν συνεχώς προς τήν Δΰσιν.

Ταυτοχρόνως, κατά μήκος των γερμανικών συνόρων τής αυτοκρατορίας, άλλοι βάρβαροι λαοί τής 'Ανατολής επίεζαν τάς δυτικός περιοχας και τέλος αυτοί είναι πού επέφεραν τήν πτώσιν τής Ρώμης το 476 μ.Χ., δταν δ Όδόακρος, στρατηγός τών Γερμανών μισθοφόρων τής Πραιτωριανής φρου­

ράς, εδολοφόνησε τον αύθέντην του και άνεκήρυξε εαυτόν βασιλέα τής 'Ιταλίας.

Ευτυχώς για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, τα ελληνικά Ιδεώδη και οι ανθρωπιστικές παραδόσεις είχαν πλέον στερεά ενσωματωθή εις τον Χριστια­

νισμόν. Ή νέα αύτη θρησκεία εΐχεν εμφανισθή ολίγους αιώνας ενωρίτερον στίς άναιτολικές ακτές τής Μεσογείου, δπου δ στυγνός μονοθεϊσμός του εβραϊ­

κού Ίεχοβα είχε μετριασθή καΐ σύν τφ χρόνω έ'γινε μετριοπαθέστερος υπό τήν επιρροή τών ελληνιστικών κρατών. Κατ' αρχάς ό Χριστιανισμός επε­

κράτησε στην 'Αντιόχεια, τήν παλαιά πρωτεύουσα τών Σελευκιδών, τελικώς δμως έ'γινε ή επίσημος θρησκεία τής Νέας Ρώμης εις τας περιοχάς τοΰ Βοσπόρου και τοΰ Βυζαντίου, δπου ό Αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος είχε μετα­

φέρει τήν πρωτεύουσα του από το έ'τος 330 μ.Χ. Τοιουτοτρόπως εμείς οι "Ελληνες δεν ΰπεκύψαμεν δταν το σκότος τοΰ

Μεσαίωνος επεχύθη επί τής Δύσεως μέ τας επιδρομας τών Βησιγότθων, τών 'Αλανών, τών Σουηδών, τών Βουργουνδίων, τών Βανδάλων, τών Φράγκων, τών 'Αλαμανών, τών Ούννων, τών "Αγγλων και Σαξώνων, τών 'Οστρο­

γότθων wai τών Άβάρων, τών Βουλγάρων καΐ τών Μαγυάρων, πού διεδέ­

χοντο ή μία τήν άλλην κατόπιν σφοδρών πολέμων καΐ φοβερών καταστρο­

φών. Ή Βυζαντινή Ελληνική 'Ορθόδοξος 'Εκκλησία έ'γινε δ θεματοφύλαξ τής ελληνικής ατομικιστικής και ορθολογιστικής παραδόσεως καί, μέ επί­

κεντρο την μεγάλη εκκλησία τής τοΰ Θεοΰ Σοφίας διετήρησε τήν πίστιν επί χίλια εκατό έτη, δηλαδή μέχρις δτου ή Κωνσταντινούπολις κατελήφθη από τους Τούρκους.

Προ του έτους εκείνου, προ τοΰ 1453, πολλοί ήσαν οι είσβολεΐς από τα βάθη της 'Ασίας τους δποίους άνεχαίτισαν οι Βυζαντινοί. Κατά πρώτον ήσαν φυσικά οι προαιώνιοι εχθροί μας από τήν Περσία, οι δποΐοι έστω καί επ' ολίγον χρονικόν διάστημα κατώρθωσαν να εισδύσουν εις το βυζαντι­

νό ν κράτος καί μάλιστα να λάβουν υπό τήν κατοχή τους ένα τεμάχιο τοΰ

Page 12: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 10 —

Τιμίου Σταύρου πού εφυλάσσετο εις την 'Ιερουσαλήμ. Μετά τους Γότθους, οι "Άραβες, εμψυχούμενοι από την νέα και φανατικήν πίστιν τους στο 'Ισλάμ μόλις καί ως εκ θαύματος άπεκρούσθησαν μπροστά από τις πΰλες της Κων­

σταντινουπόλεως, οπότε έστρεψαν την κατακτητική μανία τους προς τα νοτιο­

δυτικά, δηλαδή κατά μήκος των ακτών της βορείου 'Αφρικής και εις τήν Ισπανία.

Παραλλήλως στην Δΰσιν ή Ρώμη είχε πλέον εΰρει μία νέαν δΰναμιν υπό τον χριστιανον Έπίσκοπον αυτής καί επεξέτεινε τήν κυριαρχία της επί των γερμανικών φυλών δια της προσηλυτίσεως τών αρχηγών των εις τον Χρι­

στιανισμόν. Κάτι παρόμοιον είχε γίνει και από τήν ελληνική εκκλησία, δταν το έτος 1000 μ.Χ. επεξέτεινε τήν χριστιανική διδασκαλία μεταξύ τών Σλαύων της Μοραβίας καί του Κιέβου καί, μαζί με τήν θρησκεία, τους έδωσε καί ενα ελ?αινικο αλφάβητο τήν λεγόμενη « Κυριλλικήν γραφήν ». Μετά τάς επι­

δρομάς τών Μογγόλων, ολίγον βραδΰτερον, κατά τών ρωσικών ηγεμονιών, έσβησε το φώς εκείνο, θα έλεγε κανείς, αν καί τούτο, επέτρεψε στή Μόσχα να επιζήση και τελικώς να λάβη τήν θέσιν τών εισβολέων στις στέππες της κεντρικής "Ασίας. Πριν όμως συμβή τούτο, ενεφανίσθησαν επί σκηνής οι Τούρκοι κ' ένας κλάδος αυτών, οι Όσμανλήδες, πού διεδέχθησαν τους Πετσι­

νάκους καί τους Σελτζουκίδας, εκινήθησαν προς δυσμάς δια να απειλήσουν τήν Κωνσταντινοΰπολιν. Ή θρυλική Βασιλεύουσα εΐχεν δμως εξασθενήσει από τήν άλαζονίαν τών Σταυροφόρων, οι όποιοι ενα) πολεμούσαν κατά τών Μουσουλμάνων στους 'Αγίους Τόπους δεν είχαν κατορθώσει να κατανοή­

σουν τον ρόλον της 'Ελληνικής 'Ανατολικής Αυτοκρατορίας, τήν οποίαν μάλι­

στα κατέλυσαν τον 13ο ν αιώνα καί ή οποία δμως εσώθη επι μίαν πεντηκον­

ταετίαν χάρις στην εισβολή εντός τού 'Οθωμανικού βασιλείου τού Τουρκο­

μογγόλου βασιλέως τής Σαμαρκάνδης Ταμερλάνου. Ή μεγάλη Μητρόπολις επι τού Βοσπόρου κατελήφθη ως γνωστόν τελικώς υπό τού Μωάμεθ τού Μεγάλου τήν 29ην Μαΐου ήμέραν Τρίτην τού 1453 και τοιουτοτρόπως ετε­

λείωσε ή επί δυο χιλιάδες χρόνια ελληνική άντίστασις κατά τής 'Ασίας. Με τήν ήτταν αυτήν, οι "Ελληνες έπαυσαν πλέον να βρίσκωνται εις τήν πρώτην γραμμήν τής αμύνης εναντίον τής στέππας. Για μας το « Αΐώνιον ζήτημα» έκλεινε τώρα με μία συντριπτική νίκη τών νομάδων. Μετ' ολίγον οι Τουρα­

νικές ορδές έξεχύθησαν μέχρι τών πυλών τής Βιέννης, δπου δμως άνεχαιτί­

σθησαν από τήν ήνα>μένη στρατιωτική προσπάθεια τών Πολωνών και τών Αυστριακών.

Ή Ευρώπη, ή Έλληνο ­ Ρωμαϊκή, ή χριστιανική Ευρώπη, είχε τώρα πλέον εκμηδενισθή γεωγραφικώς : Είχε καταντήσει ενα θλιβερό λείψανο τού εαυτού της. Είχε αποκοπή και φυσικά είχε στερηθή τού πλούτου τών 'Ινδιών καί τής Κίνας γιατί οι άπομένοντες ελεύθεροι Ευρωπαίοι δεν ημπορούσαν να διαπλεύσουν ούτε αυτήν τή δική τους θάλασσα τής Μεσογείου λόγω τών

Page 13: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 11 —

Μπαρμπερίνων πειρατών, πού είχαν κατακλύσει δλας τάς θάλασσας και τους εμπορικούς δρόμους. "Ετσι οι Εύροοπαΐοι εφέροντο προς μίαν τελικήν και άνεπανόρθωτον καταστροφήν. Ωστόσο το σκληρό πλήγμα εκ της τουρκικής προελάσεως θα έ'λεγε κανείς δτι άπετίναξε κάπως τον λήθαργο του Μεσαίω­

νος. Ό πόθος για την άναβίωσιν του κλασσικού παρελθόντος και ή άναζή­

τησις, δπως αντλήσουν δΰναμιν οι Ευρωπαίοι εΐς τάς ρίζας του ελληνικού πολιτισμού, ώδήγησε στην άνανέωσιν τού ενδιαφέροντος δια τους αρχαίους "Ελληνας συγγραφείς. Το γεγονός τούτο υπήρξε άποφασιστικόν. Εΐς τέτοιον βαθμόν ειχεν άναπτυχθή το αίσθημα της άφυπνίσεως μετά από την μακράν και μοιραίαν περίοδον τής άποτελματώσεως, ώστε στις εποχές πού ήκολούθη­

σαν εδόθη το δνομα τής 'Αναγεννήσεως. Κυρίως στις λατινικές χώρες, στην 'Ιταλία, την Γαλλία, την 'Ισπανία και την Πορτογαλλία ή νέα αύτη παρόρ­

μησις εξεδηλώθη ζωηρότερα στο πεδίον τής τέχνης, τής πολιτικής αναδιορ­

γανώσεως, τής επιστήμης και τής φιλοσοφίας καΐ ιδιαίτερα στον τομέα τής ναυσιπλοίας.

Οι Πορτογάλλοι εξερευνηταί, στην απόπειρα τους δπως παρακάμψουν το άραβικον εμπόδιο στην 'Εγγύς 'Ανατολή, υπήρξαν οι πρώτοι πού έφθασαν στις 'Ινδίες δια τού 'Ατλαντικού ωκεανού. 'Αλλ' εκείνος πού άπεδΰθη στην τολμηρότερα εξ δλων τών αποστολών ήτο δ εκ Γενούης Χριστόφορος Κολόμ­

βος, δ όποιος πρώτος επεχείρησε να φθάση εξ 'Ανατολών στη μυθική Xipangu τού Μάρκο Πόλο. Άπέτυχεν δμως, δπως γνωρίζομεν, να φθάσΐ] στον προο­

ρισμόν του και εν τη άφελεία; του εξέλαβε τους γυμνούς ερυθροδέρμους τών Μπαχάμας για 'Ινδούς. Και δμως ή αποτυχία του εκείνη είχε άσυγκρίτως μεγαλυτέρας και σοβαρωτέρας συνεπείας για το μέλλον τής άνθρωπότητος και εΐδικώτερον για την Ευρώπη παρά ο θρίαμβος τού Βάσκο Ντε Γκάμα, ό όποιος περιέπλευσε το Άκρωτήριον τής Καλής 'Ελπίδος και έφθασε πρά­

γματι στις 'Ινδίες ολίγα έ'τη βραδύτερον. "Ενας ολόκληρος νέος κόσμος είχε πλέον άνακαλυφθή, πλουσιώτερος καΐ ευρύτερος από κάθε τι πού θα μπο­

ρούσε κανείς να αναζήτηση ή να ονειρευθή, ενα άπροσδόκητον ήμισφαίριον είχε προστεθή εΐς την ύδρόγειον και εΐς το όποιον οι Ευρωπαίοι θα συνέρ­

ρεον μετ' ολίγον κατά πολυάριθμους ομάδας φέροντες μαζί τους τον ελληνι­

κον χριστιανικον πολιτισμόν τους. "Ετσι απέκτησαν επαρκές έ'δαφος, ώστε να εξουδετερώσουν ευκόλως τους αντιπάλους των τής κεντρικής 'Ασίας και επι πλέον απέκτησαν αγαθά εΐς μεγάλας ποσότητας, ώστε να παύσουν να εξαρτώνται εΐς το εμπόριον από τάς 'Ινδίας και την Κίναν. Για πρώτη φορά εΐς την ιστορία ή αχανής εκτασις τού 'Ατλαντικού ωκεανού είχε γίνει ή γέ­

φυρα μιας ορμητικής ανθρωπινής μεταναστεύσεως πού έθετε τις βάσεις τής ΐσχυρας μελλοντικής 'Ατλαντικής Κοινότητος.

Οι Όλλανδοί, οι Γάλλοι και οι Βρεταννοί ήσαν εκείνοι, οι οποίοι ήκο­

λούθησαν την ύπερπόντιον πορείαν τών τραχέων κατοίκων τής 'Ιβηρικής χερ­

Page 14: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 12 —

σονήσου. Πολύ γρήγορα ολόκληρος ή περιφέρεια της Εύρασιατικής ηπείρου μαζί με τάς νήσους και μεγάλας χερσαίας εκτάσεις, πού πολύ άπεΐχον από αυτήν, έγινε δική τους. "Ετσι ή έξορμήσασα Ευρώπη ταχέως ύπερφαλλάγ­

γησε τους άποκεκλεισμένους άνταγωνιστάς της εις τήνκατάκτησιν του κόσμου. Στην Κεντρική Ασία το Μογγολικον βασίλειον είχε καταρρεύσει καΐ

τον 17ον αιώνα ή Μόσχα εκινήθη για να καταλάβπ την θέσιν του. Ό πρίγ­

κιψ του μικρού εκείνου βασιλείου είχε γίνει ό άντιβασιλεύς τών Δυτικών κτήσεων τών περιπλανωμένων μογγολικών νομάδων καί δεν ήταν καθόλου δύσκολον εις αυτόν να καταστρέψη κατά πρώτον την λεγομένην Χρυσήν Όρδήν καί ακολούθως να πορευθχί προς Ανατολάς μέχρις δτου μπορέσουν οι Μοσχοβΐται του να φθάσουν και αύτοι στίς ακτές του Ειρηνικού. Συνέβη μάλιστα βραδύτερον να τον διασχίσουν, να καταλάβουν την Άλάσκαν, και εν συνεχεία να συναντήσουν τους 'Ισπανούς κονκισταδόρες ανοικτά του 'Αγίου Φραγκίσκου εις το Φόρτ Ρός.

"Ετσι με τους Ευρωπαίους, πού κατείχαν όλες τις περιοχές της γης, το τέλος του παρελθόντος αΐώνος εφαίνετο πραγματικά, δτι το «Αιώνιο Ζήτημα» είχε διευθετηθή προς την αντίθετο κατεύθυνσιν από εκείνην πού εφαίνετο δτι διεγράφετο γι ' αυτό προ πέντε αιώνων. Για κάθε ενα πού ανήκει σε γενεά πολύ παλαιοτέρα της ιδικής μας αυτό θα έπρεπε να συνέβαινε.

Κι δμως ατυχώς τούτο δεν ήτο πεπρωμένον να συμβη. Μετ' ολίγον, οι ύπερβέβαιοι νικηται ήρχισαν τάς δυσαρέσκειας, αϊ όποΐαι τελικώς μετε­

βλήθησαν εις διχόνοιαν και άτελείωτον διαμάχην μεταξύ των. ΒρεταννοΙ καί Γάλλοι, Γάλλοι και Γερμανοί, Γερμανοί και Σλάβοι ήγωνίζοντο συνεχώς για την επικράτησίν τους, εως δτου τελικώς έφθάσαμε στα ολοκαυτώματα τών δύο προσφάτων παγκοσμίων πολέμων· "Εκτοτε το « Αιώνιο ζήτημα » ύψωσε εκ νέου τήν φρικτήν κεφαλή του, καί μπορούμε να πούμε, δτι πολύ απέχει από του να είναι νεκρόν. Σήμερον μετά τήν μπολσεβικικήν επανάστασιν τού 1918 στη Ρωσία, ό κομμουνισμός έχει προσλάβει καί πάλιν τήν πάλαιαν μορφήν της συγκεντρωτικής απολυταρχικής καί τυραννικής διοικήσεως επί τών κατοίκων της Κεντρικής 'Ασίας. Έπί πλέον οι παρόντες κατακτηταί της περιοχής αυτής είναι εκείνοι πού έχουν αναλάβει τον πατροπαράδοτον ρόλον τους να κατακλύσουν τήν Εύρώπην κυρίως, καθώς επίσης καί τήν Κίναν καί τάς 'Ινδίας. Σήμερον καθ' δλην τήν περίμετρον της περιοχής τών στεππών και τών ερήμων της Κεντρικής 'Ασίας, ή κομμουνιστική πίεσις προς επέκτασιν της Σοβιετικής 'Ενώσεως ασκείται συνεχώς επί τών περι­

φερειακών λαών καί τών δυτικών των συμμάχων. Το ηφαίστειο πού εσιγό­

καιγε επί τρεις αιώνας αρχίζει καί πάλι να εκτοξεύη τήν λάβα του καί ν' απειλή τις πολιτισμένες περιοχές της Εύρασίας με νέες εισβολές εκ της κεντρικής 'Ασίας.

Τό έ'ργον της αναχαιτίσεως τού ερυθρού χειμάρρου είναι δυσχερές και

Page 15: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 13 ­

απαιτεί φρόνησιν, εύφυΐαν και δυνάμεις ισχυρός. Έ π Ι πλέον έ'χει καταστή περισσότερον επικίνδυνον με τήν γοητείαν, πού μία τυραννική δικτατορία τών αποκλήρων της μοίρας ή μάλλον τών εκπροσώπων των αποκλήρων, άσκεΐ διαρκώς επί τών πτωχών αγροτικών κοινοτήτων και τών πρώην αποι­

κιακών λαών. Ή Δύσις, ή οποία είναι δ άμεσος κληρονόμος του ελληνικού πολιτισμού της Μεσογείου, πιέζεται σκληρώς όπως διατήρηση τον πατροπα­

ράδοτον ρόλον της, ρόλον σθεναρού προασπιστού τών δια μεγάλων θυσιών κατακτηθέντων Ιδεωδών της ελευθερίας καΐ του πολιτισμοί}. Και δμως δεν ημπορεί να γίνη τίποτε άλλο από τήν ήρωϊκήν προάσπισιν τών ελευθεριών μας, εάν δεν ΐ)έλωμεν να ΐδωμεν μίαν νέαν νίκην του προαιώνιου εχθρού του νομαδικού πολιτισμού τών στεππών της Κεντρικής 'Ασίας.

III. Το σύγχρονον δίλημμα. 'Αλλ* υφίσταται καΐ μία επί πλέον περιπλοκή : Οι εξοπλισμοί. Άπο

του τέλους του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου τα ατομικά δπλα καί οι διη­

πειρωτικοί βαλλιστικοί πύραυλοι απαρτίζουν το δπλοστάσιον αμφοτέρων τών αντιπάλων παρατάξεων. Παρήλθον οι ημέρες πού άντικρΰζαμε δ ένας τον άλλο με σφενδόνας και λίθους, με τόξα και βέλη, ακόντια καί ασπίδας ή ακόμη και με πυρίτιδα καί πυροβόλα, τών δποίων έκαμαν πρώτοι χρήσιν οι Μογγόλοι και οι Τούρκοι. Τώρα μόνον με τρομακτικά δπλα ολικής κατα­

στροφής δύναται να διεξαχθη δ άγων, δ δποΐος μοιάζει μάλλον με αύτο­

κτονίαν. Μία συμφωνία επι τής απαγορεύσεως τών ατομικών δπλων προς το

συμφέρον αμφοτέρων τών πλευρών, θα ήτο εύκολος εάν δεν ΰφίστατο ακόμη ή προς τήν καταστροφήν καί τον δλεθρον οδηγούσα πανίσχυρος δύναμις του « Αιωνίου ζητήματος ». Αι εφευρέσεις και τα μηχανικά μέσα πού διαθέτο­

μεν σήμερον έχουν ύπερβή κατά πολύ τήν ικανότητα μας να θέσωμεν τέρμα στις πολιτιστικές καί ιστορικές εκείνες αντιθέσεις πού αποτελούν τήν θεμε­

λιώδη αιτία τής παρούσης εντάσεως και αγωνίας, πού επικρατεί εις όλό­

κληρον τον κόσμον. 'Ιδού γιατί θεωρώ απολύτως άναγκαΐον, δπως κατα­

νοήσωμεν τήν σοβαρότητα και το βάθος τοΰ προβλήματος καί άπομακρυν­

θώμεν από τις επιπόλαιες εκείνες εκτιμήσεις τής καταστάσεως τάς δποίας ανέφερα στην αρχή τής ομιλίας μου.

Διαφορετικά εμείς οι Δυτικοί θα εξακολουθήσουμε να βασανιζώμεθα από το τρομερό δίλημμα το δποΐον συνίσταται εις το εξής : "Η να κάμωμεν χρήσιν τών φρικιαστικών νέων δπλων ή να χάσωμεν τάς ελευθερίας μας. Είναι μία εκλογή τήν δποίαν νομίζω δτι ουδείς εξ ημών δύναται να κάμη. Να εκφράσω πιθανότητας και εικασίας δέν είναι ή πρόθεσίς μου. Διότι νομίζω δτι τούτο είναι έργον άχαρι και κενόν περιεχομένου. Άλλα θα εΐπω τούτο : Ή θεραπεία τού παρόντος τρομακτικού αδιεξόδου έγκειται κυρίως

Page 16: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 14 —

εις την δρθήν κατανόησιν της σημερινής διε­θνούς καταστάσεως και εις βαθμιαίαν « δυτικοποίησιν » της περιοχής τής Κεντρικής 'Ασίας. Το τελευ­

ταΐον τοΰτο dà είχεν ως αποτέλεσμα να εξέλΌη από την παροΰσαν πρωτό­

γονον κατάστασίν της ή Κεντρική Ασία και να επέλΟη μία ισορροπία μεταξύ τής καρδίας τής Εύρασίας και τής περιφερειακής ηπείρου, διότι εις τελευ­

ταίαν άνάλυσιν ή ελλειψις πολιτιστικής ισορροπίας μεταξύ των δυο αυτών περιοχών είναι ακριβώς εκείνο πού παρέχει τα αίτια τής δημιουργίας και τής διατηρήσεως ζωντανού ανά τους αιώνας μέχρι σήμερον εκείνου πού απε­

κάλεσα « ΑΊώνιον ζήτημα».

Page 17: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ Π. ΚΑΣΙΜΑΤΗ Βουλευτού, προρην 'Υπουργού

ΔΥΝΑΤΑΙ ΝΑ ΥΠΑΡΞΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΧΩΡΙΣ ΙΔΑΝΙΚΑ;

'Υπάρχουν « σταθερά! γράμμα! » εις την διεθνή ζωήν ; Ή πολιτική των κρατών εκείνων, πού ημπορούν αμέσως και προγραμματικούς να επηρεά­

σουν τήν διεθνή εξέλιξιν, είναι δυνατόν να χαραχθή παγίως και δια μακράν σειράν ετών ; Διότι μεταξύ τών κρατών σήμερον, δπως κα! πάντοτε, υπάρχουν δυνάμεις πού ημπορούν να επηρεάζουν μονίμως τήν διεθνή κατάστασιν, εγ­

γυώμεναι μίαν ωρισμένην, καλήν ή κακήν, τάξιν πραγμάτων. Και όίλλαι δυ­

νάμεις, πού είναι μεν δυνατόν να προκαλέσουν ριζικός άλλαγας μίαν στιγμήν λόγω τής στάσεως των, δεν έχουν δμως συνήθως άλλην δύναμιν παρά να ακολουθούν με μεγαλύτερην ή μικρότερην αύτοτέλειαν, με περισσότερην ή δλιγώτερην καλήν διάθεσιν, τους μεγάλους. Το ερώτημα είναι αν αί « ενερ­

γό! » αύτα! δυνάμεις επηρεάζουν τήν διεθνή ζωήν μέ ωρισμένην γραμμήν, ή* ώρισμένα πλαίσια, ή ή επίδρασίς των είναι επεισοδιακή και καθαρώς εμ­

πειρική. Κα! εις τήν τελευταίαν αυτήν περίπτωσιν, δν ή εμπειρική άντιμετώ­

πισις είναι απολύτως ελεύθερη ή οφείλει να μή απομακρύνεται από ώρι­

σμένας αρχάς δια να είναι επιτυχημένη και να μή όδηγή εις τα αντίθετα αποτελέσματα.

'Εάν ύπάρχη πάντοτε διάκρισις μεταξύ «ενεργών» κα! «αδρανών» δυνάμεων εις τον κόσμον, ή θεμελίωσις τής ενεργητικότητος τών πρώτων είναι διαφορετική εις κάθε εποχήν. Δια να μή άναζητούμεν πολλάς λεπτο­

μέρειας, ήμποροΰμεν να διακρίνωμεν δύο μεγάλος θεμελιώσεις, πού αντιτίθεν­

ται μεταξύ τους και μίαν τρίτην, πού συνθέτει και τας δύο, μέ άπόκλισιν άλλοτε προς τήν μίαν κα! άλλοτε προς τήν αλλην. Ή πρώτη είναι ή δύναμις. Μέ μοναδικήν δικαιολογίαν τήν ίσχύν της επέβαλε ή Ρώμη τήν Pax Ro­

mana. Μέ τήν ιδίαν δικαιολογίαν ό Χίτλερ επεζήτησε να επιβάλη τήν Pax Germanica.

Ή δευτέρα θεμελίωσις είναι ή πίστις εις ένα ΐδανικόν. Κατ' αρχήν το ιδανικον είναι ΐσχυρότερον από τήν δύναμιν. Δημιουργεί φανατισμον πού ξεπερνά δλα τα υλικά εμπόδια. Ή εξάπλωσις του Χριστιανισμού πού ημπο­

ρούσε αξιόλογα να οδήγηση εις τήν δημιουργίαν μιας μεγάλης Αυτοκρατο­

ρίας— δπως έγινε μέ το 'Ισλάμ — ανήκει εις αυτήν τήν περίπτωσιν. Ή Pax

Page 18: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 16 —

Cristiana της οποίας εκτελεστικού χείρες ήσαν οι ηγεμόνες της Δύσεως εστη-

ρίζετο εις το έναυσμα της πίστεως με την ιδέαν του Σωτήρος. Ή Γαλλική Έπανάστασις πού ανέτρεψε τήν κρατούσαν ταξιν εις τον κόσμον είναι επίσης άνάλογον φαινόμενον. Διότι, δσον και αν ή μορφή πού επήρε ή εξέγερσις των sans culottes με τον Βοναπάρτην φαίνεται δτι άπεμακρΰνετο από τα αρχικά συνι^ήματα της l iberté-égalité-fraternité, εις το βάθος το κοινον Ϊδανικον ήταν το ίδιον, ή πίστις εις το μέλλον και τήν ελευθερίαν της εξελί­

ξεως του. 'Ορθώς δ Hôlderlin, δπως και ό Schiller, προτιμώντες τας 'Αθή­

νας από τήν Ρώμην, εχαιρέτησαν με ενθουσιασμον τήν Γαλλικήν Έπανά­

στασιν. "Αλλο αν το μυαλό του ποιητοΰ του Ύπερίωνος δεν ημπόρεσε να ανθέξχι, διότι έβλεπε μόνον το παρόν, εις τήν κρίσιν της τρομοκρατίας και του βοναπαρτισμού.

Μεταξύ των δυο περιπτώσεων υπάρχει το χώρισμα του διαφορετικού χαρακτήρος. Ή πρώτη είναι ματεριαλιστική, ή δευτέρα Ιδεολογική. Ή πρώτη είναι συντηρητική, ή δευτέρα εξελικτική. Ή πρώτη, ή δύναμις, προ­

καλεί τήν παροδικήν μέθην των μαζών, ουδέποτε δμως τήν θυσίαν τους. Κινείται είς το παρελθόν και το παρόν και θέλει να παγίωση το μέλλον. Ή δευτέρα συνδέεται με το εμφυτον θρησκευτικον συναίσθημα του ανθρώπου, στηρίζεται εις το παρόν ως εις αφετηρίαν και κοιτάζει εις το μέλλον. "Ενα μέλλον πού αρχίζει από σήμερον και εξικνείται πέραν της ζωής. Είναι ή πίστις δια μίαν καλΰτερην σήμερον καί μίαν ακόμη καλύτερην αύριον. Εις τον χριστιανισμόν, πού δεν ηθέλησε να γίνχι πολιτική θρησκεία, το κρίσιμον σημεΐον του μέλλοντος είναι μετά θάνατον. Ευρίσκεται επί της γης αυτής εις τάς πολιτικάς θρησκείας της σήμερον. Κα! μία από τας θρησκείας αύτάς, πού πρέπει να σημειώσωμεν ιδιαίτερα, διότι έχει ήδη υπό τήν αιγίδα της λαούς ενός και πλέον δισεκατομμυρίου πληθυσμού, είναι δ κομμουνισμός.

Μια στενώτερη άνάλυσις των ιδανικών τής Γαλλικής Επαναστάσεως αφ3 ενός καί τής Ρωσικής αφ' ετέρου έχει Ίδιαίτερον ενδιαφέρον. Διότι τής πρώτης τα ιδανικά είναι τα σημερινά ιδανικά του δυτικού κόσμου. Ή Γαλ­

λική Έπανάστασις, πράγματι, δεν προσέφερε τίποτε νέον. Ή μεγάλη της συμβολή είναι δτι υπενθύμισε καί επέβαλε εκ νέου εις τον πολιτισμένον κόσμον τάς αξίας του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Ή βασική αξία τού πολιτισμού αυτού είναι ό άνθρωπος. Ό μεσαίων, με τάς επιδράσεις των βαρβάρων φυλών πού εδημιοΰργησαν τήν Εύρώπην καί τών δποίων βασικαι άξίαι ήσαν ή ομάς και ή εντός αυτής 'Ιεραρχία, είχε κάμει και τήν Έκκλη­

σίαν ακόμη να λησμονήση τάς ιδεολογικός βάσεις τού Χριστιανισμού. Ή Εγκυκλοπαίδεια καί, προ αυτής, ή οίνθησις τών ουμανιστικών σπουδών εις τήν Γαλλίαν, εδημιούργησε τήν άντίδρασιν πού εξέσπασε, με αΐτίαν ασχετην με αυτήν, άλλα πού επέτρεψε τήν επικράτησιν τών αρχών της δια τήν οποίαν ήτο ώριμος ή κοινωνία, Ινφ ή ήγέτις τάξις, δπως συμβαίνει συνήθως, ετύ­

Page 19: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 17 —

φλωττε. 'Αλλ' ό Ελληνοχριστιανικός πολιτισμός ζητεί τήν καταξίωσιν τού παρόντος. Είναι λογική, δεν είναι μύθος. Ζητεί αμέσους δημιουργίας, ίκανοποίησιν των αιτημάτων του ανθρώπου αμεσον και συνεπώς οι φορείς, πού υπόκεινται εις αμεσον κριτικήν, δεν ημπορούν να εκμεταλλευθούν κατά βάθος το παρόν δια να οικοδομήσουν το μέλλον. 'Υπό τήν επίδρασιν του ελληνικού ρασιοναλισμού, πού έχει τήν σφραγίδα του χαραγμένην βαθέως εΐς τον ελληνοχριστιανικον πολιτισμον και έχει κατά πολύ άπομυστικοποιήσει tò θρησκευτικόν στοιχεΤον του χριστιανισμού, το μέλλον αρχίζει από σήμερα. Ό πολιτισμός μας είναι πολιτισμός με αξίας ώλοκληρωμένας, των οποίων ή εξέλιξις πρέπει να γίνη από όλους παραδεκτή δια να εφαρμοσθη. Χωρεΐ τελειοποίησις των άξιων εΐς το μέλλον, όχι αλλαγή.

Τουναντίον ή 'Οκτωβριανή επανάστασις καθιέρωσε τήν άξίαν της προσ­

πάθειας δι' ενα καλύτερον μέλλον, επί θυσία του παρόντος. Μέσα εις τον ίδεολογικόν της χαρακτήρα κυριαρχεί το μυστικιστικον στοιχειον. Και δια τούτο παρεκκλίνει από τον ρασιοναλισμον τού ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Ή βασική αξία τού πολιτισμού αυτού, δ άνθρωπος, διχάζεται χρονικώς, και δ σημερινός άνθρωπος θυσιάζεται υπέρ τού αυριανού άνθρωπου. Δια τούτο, μόνον λαοί από τήν φΰσιν ή τήν παράδοσιν μοιρολατρικοί ή μυστικοπαθεΐς εγκολπώνονται τήν κομμουνιστικήν πίστιν. Πράγμα το δποϊον ήμεΐς δεν ήμπορούμεν να άντιληφθώμεν εν τω ρασιοναλισμω μας και άποδίδομεν το κομμουνιστικόν φαινόμενον εις διάφορα εξωγενή αϊτια, δπως τήν τυραννίαν, τήν καταπίεσιν, τήν εξαπάτησιν των μαζών κλπ., οδηγούμενοι έτσι συχνά εις τήν χάραξιν εσφαλμένης πολιτικής.

Εϊς τήν σΰγχρονον εποχήν, τήν εποχήν των μεγάλων αυτοκρατοριών, καμμία από τας δυο θεμελιώσεις δεν είναι δυνατή μόνη. Οί ήγέται τού σημε­

ρινού κόσμου μοιραίως θα συνθέσουν τήν ιδεολογίαν με τήν δύναμιν. Άλλα συγχρόνως πρέπει να αναγνωρίσουν, δτι μόνη ή δΰναμις, δεν είναι αρκετή. "Αν ήτο δυνατόν να τεθη εις τήν πλάστιγγα το βάρος καθ' ενός από τους δύο παράγοντας, της δυνάμεως και της 'ιδέας, δ προσεκτικός μελετητής θα έπρεπε να αναγνώριση δτι ή ιδέα έχει αποτελέσματα και χωρίς τήν δΰναμιν, αποτε­

λέσματα δμως μακράς πνοής, εις μίαν πρώτην φάσιν αρνητικά, διαλυτικά, άλλα έχει υπέρ αυτής το μέλλον. "Η δύναμις έχει μόνον το βραχΰβιον παρόν.

'Επί μακρόν επιστεΰετο δτι ή σοβιετική αυτοκρατορία εστηρίζετο είς μόνην τήν δύναμιν. Τούτο νομίζεται άπό πολλούς σήμερον δτι συμβαίνει μέ τήν κομμουνιστικήν Κίναν. Ή άντίληψις αυτή είναι εσφαλμένη. Ά ν ήτο αληθής, ή σοβιετική αυτοκρατορία δέν θα εζη σαράντα τρία χρόνια. Ή σοβιε­

τική δεσποτεία είναι θεμελιωμένη εΐς ιδεολογικά κριτήρια, δπως και ή Κινε­

ζική. Τούτο νομίζω δτι απέδειξαν αί προηγηθεΐσαι σκέψεις. Ή πολιτική τών ενεργών δυνάμεων είναι κατ' ανάγκην εμπειρική. "Οταν

δμως στηρίζεται εΐς μόνην τήν δύναμιν δ εμπειρισμός έχει ως μόνον δριον 2

Page 20: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 18 —

την ικανότητα των φορέων του και την τύχην. Άλλ' ή δΰναμις δεν άρκεΤ πλέον ώς δπλον ασκήσεως της διεθνούς πολιτικής. Συνεπώς δ εμπειρισμός δεν ημπορεί πλέον να κινήται παρά εϊς ώρισμένα πλαίσια. Και τα πλαίσια αυτά είναι ιδεολογικά. 'Αναλόγως δε προς την ποιότητα αυτών των ιδεολο­

γικών πλαισίων, δ εμπειρισμός καθίσταται εύκινητότερος η δυσκινητότερος. Ό σοβιετικός εμπειρισμός στηριζόμενος εϊς την ενόρασιν του μέλλοντος έχει περισσότερα, πολύ περισσότερα περιθώρια αναπτύξεως. Ό ιδικός μας, με τας αμέσους απαιτήσεις του, επιβάλλει περισσοτέραν προσοχήν. "Ετσι νομίζω δτι εξηγείται ή σειρά τών ατυχημάτων πού υφίσταται δ ελεύθερος κόσμος.

Αι κοινωνίαι μας κατέστησαν προεχόντως ματεριαλιστικαί. Ή καλοπέ­

ρασις έχει και τα σκοτεινά της σημεία. Και το σπουδαιότερον από αυτά είναι δτι αμβλύνει το αίσθημα της αλληλεγγύης τών λαών τών ανηκόντων εις το ϊδιον πολιτιστικον δίκτυον, έχουν δηλαδή τον ίδιον τρόπον αντιμετωπίσεως του προβλήματος τών αξιών. Κάτι περισσότερον. Ό ματεριαλισμος μεταβάλ­

λει την κλίμακα τών αξιών. Την θέσιν του ανθρώπου εις την κλίμακα αυτήν καταλαμβάνει το χρήμα. Εις αυτό το συμπέρασμα οδηγεί ή απλή κοινωνική παρατήρησις. 'Ενώπιον αυτού του φαινομένου, ή πνευματική και ηθική ηγε­

σία τών λαών πού έχει συνείδησιν της πολιτιστικής της τοποθετήσεως άντι­

δρςί με τήν σύνθεσιν, δηλαδή μέ την προσπάθειαν να διατήρηση τον ανθρω­

πον ώς παράλληλον άξίαν προς το χρήμα. 'Αλλ' ή επιτυχία τής προσπάθειας είναι ενίοτε αμφίβολος. «Ου δύναται τις δυσίν Κυρίοις δουλεύειν Θεφ και Μαμμωνφ ». Και ή αμφιβολία αυτή εκδηλώνεται εις τους θεσμούς.

Κάθε θεσμός απηχεί μίαν ιδιαίτερην ϊδεολογικήν πίστιν. Ή δημοκρα­

τία στηρίζεται εις το ΐδανικον τής ελευθερίας. Αυτό το Ίδανικον εχομεν να άντιτάξωμεν εις τον σοβιετικον κόσμον, ό δποΐος προβάλλει το αίτημα τής κοινωνικής δικαιοσύνης. Ή Κοινωνική Δικαιοσύνη εν τφ πλαισίφ τής 'Ελευ­

θερίας, είναι το επιχείρημα του Δυτικού Κόσμου. Ή Κοινωνική Δικαιο­

σύνη, έστω και χωρίς ελευθερίαν, είναι ή άπάντησις τού Σοβιετικού. Το γλύ­

στρημα δμως προς τον ματεριαλισμον τού δυτικού κόσμου περιστέλλει τήν πίστιν εις τήν 'Ελευθερίαν. Και εκ τούτου πάσχουν οι θεσμοί τής δημοκρα­

τίας. Άλλα χωρίς ελευθερίαν και δημοκρατίαν δεν υπάρχουν βάσιμα επιχει­

ρήματα κατά τού κομμουνισμού. Ε'ις τούτο συνίσταται το σύγχρονον δράμα τού ελευθέρου κόσμου.

Ή Ίσορρόπησις μεταξύ ιδανικού, δυνάμεως και εμπειρίας πρέπει να στηρίζεται εις τήν σύνθεσιν και όχι εις τήν επιλογήν. Πραγματικός εμπειρι­

σμός δεν είναι εκείνος, πού στραγγαλίζει τήν Ίδέαν δια τας άνάγκας τής στι­

γμής. Τέτοιος είναι πολλές φορές δ σοβιετικός εμπειρισμός. Χωρίς να παύουν να προπαγανδίζουν και ίσως καί να πιστεύουν εις το Ίδανικόν τους, οι Ρώσοι ήγέται προβαίνουν χάριν τής ανάγκης τής στιγμής, εις πράξεις αντιθέτους προς αυτό. Ή άποκήρυξις τού Τίτο ύπήρξεν από τάς πράξεις εμπειρίας, πού

Page 21: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 19 —

εκλόνισαν την πίστιν πολλών σοβιετικών, όπως και ta γενονότα της Ουγγα­

ρίας. Αντίστοιχοι πράξεις εις τον ϊδικόν μας κόσμον έχουν πολύ μεγαλυτέραν σημασίαν. Διότι ακριβώς είμεθα δ « ελεύθερος » κόσμος. Ή διαγωγή του μακαρίτου Ντάλλες εις το Κυπριακον θέμα, δπου αδίκως και με έ'λλειψιν στοιχειώδους προβλεπτικότητος δια τήν Τουρκίαν, συνεπίεσε την Ίδεολογικήν του πίστιν, είναι τρανον παράδειγμα. Ό Bertrand Russel υποστηρίζει, άπο­

μακρυνόμενος από τήν μονόπλευρον πίστιν του Σωκράτους εις τήν « γνώσιν», δτι ή πραγματική σοφία είναι ή σΰνθεσις της γνώσεως, της θελήσεως και του αισθήματος. Το τελευταΐον τούτο φοβούμαι δτι ελλείπει από τον σΰγχρονον κόσμον. ΚαΙ εν τούτοις ή πρόοδος της τεχνικής επιβάλλει τήν άνάπτυξιν του αισθηματικού δεσμοί} της αλληλεγγύης μεταξύ τών λαών. Διότι ακριβώς ή πρόοδος της τεχνικής δημιουργεί μίαν τρομακτικήν άλληλεξάρτησιν. Φαν­

τάζεται κανείς δτι ημπορεί μία δΰναμις να τήξη δι' ατομικής ενεργείας τους πάγους του Νοτίου Πόλου, δια να καταστήση κατοικήσιμον τήν Άνταρκτίδα, χωρίς να εξαφανισθούν υπό τα ΰδατα ή 'Ολλανδία, ή Λουϊζιάνα και πολλά άλλα μέρη του κόσμου ;

Βάσει τών σκέψεων αυτών, ημπορεί να δοθη ή απάντησις εϊς το ερώ­

τημα πού ετέθη ε'ις τήν αρχήν, αν υπάρχουν σταθερά! γραμμαί είς τήν διεθνή ζωήν. Ή άπάντησις είναι ή εξής :

Πρώτον, σταθερά! γράμμα! ημπορούν να υπάρξουν υπό μίαν προϋπό­

θεσιν. "Οτι ή πολιτική τών «ενεργών» δυνάμεων θα είναι συνεπής με μίαν ίδεολογικήν γραμμήν σΰμφωνον με το πολιτιστικον πλέγμα εις το όποιον ανήκει ό κόσμος πού τάς ακολουθεί. Δεν ήμπορούμεν εντίμως να ύποστηρί­

ζωμεν δτι αί « ενεργό! » δυνάμεις του ελευθέρου κόσμου είχαν πάντοτε κατά τα ετη της κρίσεως τήν συνέπειαν αυτήν. Έ ξ ου κα! ή εξασθένισίς μας.

Δεύτερον, ή δύναμις είναι άπαραίτητον συμπλήρωμα της πολιτικής. "Οταν όμως καταλήγει να θεωρήται ως ή μόνη βάσις της, όδηγεΐ εις τον δλε­

θρον, κυρίως διότι διαφθείρει τήν ψυχολογίαν τών μαζών πού χάνουν κάθε άντίστασιν εμπρός εις το κύμα του ματεριαλισμοΰ, πού οδηγεί εις τήν άπά­

θειαν της ευμάρειας η τήν τυφλήν άντίδρασιν της άπογοητεύσεως. Τρίτον, δτι δ άξιος του ονόματος του εμπειρισμός αποτελεί, εις τήν

διεθνή πολιτικήν, σύνθεσιν της Ιδεολογίας, της δυνάμεως κα! της ανάγκης τής στιγμής κα! δεν είναι απλώς ένας τρόπος παρακάμψεως τών δυσκολιών του παρόντος προς εξασφάλισιν τής ησυχίας τών Κυβερνήσεων. Θα ήταν ύπερβο­

λικον να εΐπωμεν δτι το τελευταΐον τούτο δεν είναι ό κανών. Έξ ου κα! αΐ ζημίαι τού ελευθέρου κόσμου. Ό εμπειρισμός δμως πού εφαρμόζεται εις τον Δυτικον Κόσμον, όδηγεΐ εις άντίθετον προς τήν πρέπουσαν απάντησιν εις το ερώτημα μας. Επιβάλλει να εΐπωμεν δτι δεν εχομεν σταθεράς γραμμας εις τήν διεθνή μας πολιτικήν. Κα! δμως, ήμπορούμεν να εχωμεν. "Αλλωστε, νομίζω, δτι από τήν οίλλην πλευράν, με τα ιδικά τους κριτήρια έχουν

Page 22: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 20 —

περισσότερος. Καί αυτό αποτελεί tòv μεγαλΰτερον κίνδυνον δια το μέλλον. Ή ιδεολογική πίστις εις την εποχήν μας δεν είναι ύπόθεσις του εσωτε­

ρικού κόσμου του ανθρώπου. Προσλαμβάνει πρακτικός μορφάς, αί δποΐαι αποτελούν καί την άπόδειξιν της υπάρξεως της πίστεως. Ή κυριώτερη δε μορφή πού εύρήκε δ πολιτισμός μας δια να εκδήλωση τήν πίστιν του, είναι ή δημοκρατία.

Αυτή ή δημοκρατία ευρίσκεται σήμερον εν κινδύνω. Και ό κίνδυνος της δεν είναι εσωτερικον ζήτημα του κάθε κράτους. Έσωτερικον ζήτημα είναι να ευρη κάθε λαός τήν μορφήν της δημοκρατίας, πού θα του επιτρέψη να εξελίχθη προς τήν ενότητα του περιεχομένου της δημοκρατίας. "Αλλη είναι ή μορφή της δημοκρατίας εις τάς Ήνωμένας Πολιτείας και άλλη εις τήν Μεγάλην Βρεταννίαν, το περιεχόμενόν τους δμως είναι το ϊδιον. Και δταν ό κ. Ayab Khan υποστηρίζει εις τάς Foreign Affairs, δτι το κυριώτερον λάθος των πολιτικών ανδρών του Πακιστάν ήτο δτι ηθέλησαν να εφαρμόσουν ακα­

τάλληλα προς τάς λαϊκός παραδόσεις πολιτικά συστήματα, ελπίζω να αποδο­

κιμάζω τήν μορφήν της δημοκρατίας πού επεδίωκαν καί όχι το περιεχόμενόν. Ό κίνδυνος της δημοκρατίας είναι διεθνές ζήιημα. Το μόνον δπλον του

δυτικοί) κόσμου, δηλαδή του 'Ελληνοχριστιανικού Πολιτισμού, είναι ή δημο­

κρατία. Καί αν αί Ήνωμέναι Πολιτεΐαι καί κατά δεύτερον λόγον ή Μεγάλη Βρεταννία αναγνωρίζονται εις τήν κορυφήν της ηγεσίας του ελευθέρου κόσμου, τούτο οφείλεται εΐς τήν άδιάβλητον δημοκρατίαν πού έχουν.

Αυτό το πρόβλημα της δημοκρατίας συζητήσαμεν προ ολίγων μηνών εΐς το Βερολίνον.

Το Συνέδριον δια τήν Έλευθερίαν της Σκέψεως οργανώνον τήν εύρεΐαν, άνταλλαγήν απόψεων καί ιδεών, πού έγινε μεταξύ ύπερδιακοσίων διανοουμέ­

νων καί πολιτικών τού μή κομμουνιστικού κόσμου, εΐς τήν νησίδα αυτήν της Δύσεως, μέσα εις τήν θάλασσαν τού ερυθρού ολοκληρωτισμού, δεν προέβαλε μόνον εις τους ανθρώπους της άντίπεραν δχθης τήν άξίαν της ελεύθερης συζητήσεως, πράγμα πού έχει βέβαια τήν σημασίαν του. Επέτυχε κάτι περισ­

σότερον καί ούσιωδέστερον. Τον ελεγχον τών συνειδήσεων μας. Ή 'Ελευθε­

ρία της Σκέψεως είναι, πράγματι, αδιαίρετος. Δεν επιτρέπεται, υπογραμμίζον­

τας τα ελαττώματα και τα λάθη τών αντιπάλων μας, να μή επισημαίνωμεν και να καταγγέλωμεν τα Ιδικά μας.

Ή συζήτησις πού έγινε, επέτρεψε, κατά το δυνατόν, τήν κριτικήν της διαγωγής τού ελευθέρου κόσμου, και τήν άναζήτησιν τών αιτίων τών λαθών του. "Αλλ9 άπέδειξεν επίσης τήν άδυναμίαν τών πνευματικών ηγετών του να επιδράσουν επί της εποχής τους, προτείνοντες καθαρές καί τολμηρές λύσεις. Περισσότερον από τήν κοινωνιολογικήν διαπίστωσιν της «εξελίξεως της δημο­

κρατίας », όπως ώνομάσθη το φαινόμενον της συμπιέσεως ή της εκμεταλλεύ­

σεως της λαϊκής κυριαρχίας, πού παρατηρείται σχεδόν παντού, καί τήν δια­

Page 23: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 21 —

φωνίαν ως προς τάς εξηγήσεις της εξελίξεως αυτής, έπρεπε, κατά την γνώμην μου, να αναζητηθούν τα αίτια της παρακμής και να ερευνηθούν τα μέσα της ανανεώσεως ενός καθεστώτος, πού είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένον μέ την ελευθερίαν της Σκέψεως. Και την γνώμην μου αυτήν δεν εδίστασα να την προβάλω.

Πράγματι, ενώπιον των κίνδυνων, πού διαγράφει το μέλλον και πού ή πείρα του παρόντος καθιστά βαρύτερους και άπειλητικώτερους, ή ελευθερία δεν πρέπει να ύποταχθη εις το δίλημμα, ή* ολοκληρωτισμός ερυθρός ή* μαύ­

ρος, κομμουνιστικός ή φασιστικός από την μίαν πλευράν, η ονομαστική, αδύ­

ναμη, παρηκμασμένη δημοκρατία από τήν άλλην. Διότι δταν δεχώμεθα ως μόνην ϊσχυραν διάκρισιν μεταξύ των διαφόρων κρατών τήν συμμετοχήν τους η μη εις tò δυτικον σύστημα συμμαχιών και είμεθα πρόθυμοι να βαπτί­

σωμεν τάς δικτατορίας, πού είναι φιλικαί μας, ώς δημοκρατίας « δυνάμει », διότι αρνούνται τον κομμουνιστικον δλοκληρωτισμόν, ύποτασσόμεθα εις το δίλημμα αυτό, πού ολοκληρώνει τήν παρακμήν της δημοκρατίας. Είμαι ευτυ­

χής διότι ύστερα από εμέ, τήν ιδίαν άποψιν ύπεστήριξεν ό Ε. V. Rostow. Ύποτασσόμενοι εις το δίλημμα αυτό, όμοιάζομεν τους γιατρούς πού εις το τελευταΐον συμβούλων ενός βαριά άρρωστου, συμφωνούν να περιμένουν τήν αύτοψίαν δια να εξακριβώσουν τίνος ή άποψις ήταν σωστή !

Ό κ. Raymond Aron υπεστήριξε, βασιζόμενος είς τα πορίσματα του Iyipset, δτι μία δημοκρατία ημπορεί να θεωρηθη σταθεροποιημένη καΐ συνε­

πώς βιώσιμη, μόνον δταν είναι νόμιμη και αποδοτική. Νόμιμη είναι δταν το δημοκρατικόν παιγνίδι γίνεται δεκτον από δλους, δηλαδή δταν ή Κυβέρνησις αναγνωρίζεται από τήν άντιπολίτευσιν ώς νομίμως προελθοΰσα, ανεξαρτήτως της πολιτικής της και των διαφωνιών επ' αυτής. 'Αποδοτική είναι μία δημο­

κρατία, δταν ημπορεί ή Κυβέρνησίς της να λαμβάνη αποφάσεις και να τάς εκτελη ανεξαρτήτως της ορθότητός των, ή οποία επιδρφ μόνον εϊς τήν κρίσιν τού λαού και κατ' άκολουθίαν εϊς τήν τύχην της δεδομένης Κυβερνήσεως. *Υπο τήν εννοιαν αυτήν, σταθεροποιημένες δημοκρατίες είναι ή Μεγάλη Βρε­

ταννία, αί Ήνωμέναι Πολιτεΐαι καΐ τα Σκανδιναυϊκα Κράτη. Ή Γαλλία, ή Ιταλία και ή Γερμανία—ιδίως αί δύο τελευταΐαι εις τάς οποίας δεν επήλθε ακόμη, από της καθιερώσεως της δημοκρατίας, εναλλαγή κομμάτων εις τήν εξουσίαν, δια να κριθή ή άναγνώρισις της «νομιμότητας» τους — και φυ­

σικά, ή 'Ελλάς, δεν είναι. Αυτό είναι το σχήμα. "Ας το συζητήσωμεν. Το μεν θέμα της « νομιμότητος » είναι ευρύ και αΐώνιον. Συνδέεται

με τήν ιδίαν τήν δημοκρατίαν και ώς εννοιαν και ώς πραξιν. Διότι, πρώτον, από ποίους πρέπει να άναγνωρισθή ή νομιμότης, πού δεν είναι έννοια εις τήν πολιτικήν ζωήν νομική, άλλα πραγματική ; 'Από τάς μάζας, τήν κοινήν γνώμην, τον πολιτικον κόσμον ; Δια να φέρω ενα παράδειγμα, ή Κυβέρνησις Καραμανλή μετά τάς εκλογάς τού 1956 δεν άνεγνωρίζετο ουσιαστικά από τήν

Page 24: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 22 —

αντιπολίτευσιν. Ή κοινή γνώμη, δμως, εθεώρει νόμιμον την Κυβέρνησιν και δρθήν την πραξιν του Βασιλέως μη δεχόμενη την άποψιν της 'Αντιπολι­

τεύσεως, εθνικόφρονος και αριστεράς, ή οποία εθεώρει ότι ό Βασιλεύς υπε­

ρέβη τα συνταγματικά του δικαιώματα, χρίσας ώς πρωθυπουργον ενα βου­

λευτήν, δ όποιος δεν ήτο, αλλά έγινε δια του χρίσματος τούτου 'Αρχηγός Κόμ­

ματος. Μετά τάς εκλογας του 1958 ή μεν έθνικόφρων άντιπολίτευσις, συνερ­

γασθείσα εις την ψήφισιν του νέου εκλογικοί) συστήματος με τήν Κυβέρνησιν καΐ μή δυναμένη να όμιλή πλέον περί « ευνοιοκρατίας » τήν θεωρεί νόμιμον, είναι αδηλον δμως, τι φρονεί γενικώς περί αυτής ή κοινή γνώμη, δια τήν οποίαν το θέμα της νομιμότητος έχει ίσως δευτερεΰουσαν σημασίαν, διότι προέχει δι3 αυτήν το θέμα της άποδοτικότητος.

"Υστερα, ποια είναι τα δρια της νομιμότητος, και μέχρι που ημπορεί να φθάσΐΐ μία Κυβέρνησις προς κατοχΰρωσιν της εξουσίας της, χωρίς να ύπερβή* τα αντικειμενικά δρια της νομιμότητος ; "Ενα εκλογικον σύστημα, πού κατα­

λήγει εις το να καταλάβυ τήν εξουσίαν ενα κόμμα πού έχει π.χ. το εν τρίτον των ψήφων, είναι μέσα εις τα πλαίσια της νομιμότητος ; Και δταν υπάρχει Ίσχυρον κομμουνίστικον κόμμα, ή Ίσχυρόν φασιστικον κόμμα ή και τα δυο, δπως εις τήν Ίταλίαν, αί ψήφοι των ημπορούν να υπολογισθούν δια τήν καταμέτρησιν της νομιμότητος ;

Νομίζω δτι ή συζήτησις περί της νομιμότητος, μολονότι ή έννοια έχει μεγάλην ψυχολογικήν σημασίαν ιδίως εις ωρισμένας κρίσιμους στιγμάς, δεν έχει μεγάλην ωφελιμότητα δια τήν άναζήτησιν των αιτίων της σημερινής κρίσεως της δημοκρατίας.

Ή βαρεία νόσος της συγχρόνου δημοκρατίας είναι ή έλλειψις άποδοτι­

κότητος. Και εις αύτας τάς λεγομένας « σταθεράς δημοκρατίας », ή άποδοτι­ ­

κότης δεν είναι πάντοτε ό κανών. Ή περιπέτεια του Σουέζ π.χ. απεφασίσθη καΐ εξετελέσθη καλά, δηλαδή αποδοτικά, από τήν Βρεταννικήν Κυβέρνησιν ; Ήμπορεΐ, ϊσως να θεωρηθη δτι απεφασίσθη καλά, κατά τήν αποψιν του κ. Aron, διότι ή Κυβέρνησις έλαβε τήν δεδομένην στιγμήν μίαν άπόφασιν, καλήν ή κακήν. Μολονότι πιστεύω, δτι ή έννοια της άποδοτικότητος εϊς τήν δημοκρατίαν δεν είναι ουδέτερη και άχρωμη, άλλα πρέπει να συνυφαίνεται με ώρισμένας ιδεολογικός αρχάς, ώρισμένα πλαίσια, ή ύπέρβασις των οποίων έ'χει τρομερούς αντίκτυπους εις άλλα επίπεδα. Ή ταλαιπωρία του Σουέζ εμείωσε τήν σημασίαν της σφαγής τής Βουδαπέστης. "Ισως και τήν επέτρεψε. Και έτσι, ή άντίδρασις δια το Ούγγρικον δράμα περιωρίσθη εις ώρισμένους διανοουμένους, μεταβληθεΐσα τελικώς εις θέμα προπαγάνδας ! Έ ν πάση δε περιπτώσει ή εκστρατεία του Σουέζ, καλώς ή κακώς, δια τους Βρεταννούς φυσικά, άποφασισθεΐσα, εξετελέσθη κάκιστα, δηλαδή μή αποδοτικά.

Πόσον είναι αληθές δτι το κΰριον πρόβλημα τής σημερινής δημοκρατίας είναι ή άπόδοσις, φαίνεται και από το δτι δ στρατηγός Ντε Γκώλλ, αυτήν

Page 25: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 23 -

την σημαίαν της άποδοτικότητος άνεπέτασε δια να επανέλθη εις την αρχήν. Διατί δμως ή Δημοκρατία εις τάς πλείστας περιπτώσεις δεν είναι απο­

δοτική ; Διατί συχνά καταλήγει εις τον άκινητισμόν πού δλοι γνωρίζομεν ; Διότι, έτσι συμβαίνει. "Αν ήτο αποδοτική ή 'Αμερικανική Δημοκρατία, δεν θα εγίνοντο τα λάθη, πού επέτρεψαν εις τον κ. Χρουστσώφ να ματαίωση την διάσκεψιν κορυφής. Οΰτε να κινδυνεΰη να χαθη το Ίαπωνίκον προγεφύρωμα. Ούτε να ζή εις την άγωνίαν το Βερολΐνον. "Οπως συμβαίνει.

Αί απαντήσεις πού δίδονται εις το ερώτημα αυτό, συνδέονται με τάς καθ5 εκαστον μορφάς της δημοκρατίας εις τας οποίας αναφέρονται. Εις τήν κοινοβουλευτικήν δημοκρατίαν πταίουν οι βουλευταί. Εις τήν προεδρικήν, ή αυστηρά διάκρισις των εξουσιών. Ύπο τήν δημοκρατικήν Μοναρχίαν του σημερινού γαλλικού τύπου, αιτία θεωρείται ή υποταγή των πάντων εις τήν θέλησιν ενός ανθρώπου, τιθεμένου υπεράνω των θεσμών. Εις δλας τάς μορ­

φάς της δημοκρατίας— μήπως όμως, μόνον της δημοκρατίας ; — πταίει ή γρα­

φειοκρατία. Πόσον εύκολα έρχεται εις τήν μνήμην ή κραυγή απελπισίας πού ήκούσθη μετά τήν καθιέρωσιν της τρίτης δημοκρατίας εις τήν Γαλλίαν : Τί ωραία πού ήταν ή Δημοκρατία, υπό τήν Αύτοκρατορίαν !

Ή κυρία νόσος της συγχρόνου δημοκρατίας — διότι υπάρχουν βέβαια πολλαί — είναι νομίζω, ή απάθεια τών μαζών. Νόσος, συγχρόνως καΐ θρυαλ­

λίς. Ή απάθεια αυτή οφείλεται εις αντιφατικά αίτια. "Αλλοτε είναι συνέ­

πεια της υλικής αναπτύξεως μεγάλων καί δυναμικών λαϊκών στρωμάτων, όπως συμβαίνει εις τάς ανεπτυγμένος χώρας, δπου δμως εξακολουθούν να υπάρχουν και ευρέα στρώματα δυστυχούντων, πού δμως αΐ περιστάσεις δεν τους δίδουν, επί τού παρόντος, δυνατότητα δράσεως. "Αλλοτε, είναι συνέπεια τής απολύτου πενίας ή της εκτεταμένης δυστυχίας, δπως συμβαίνει εις τους εντελώς άναναπτύκτους λαούς. Ή 'Αφρική πού ξύπνοι, αρχίζει να τινάζη τήν άπάθειάν της χάρις εις τάς ήγετικάς της τάξεις, είναι αγνωστον δμως ποίαν μορφήν θα πάρη το ξύπνημα. Τα γεγονότα τού Κογκο και τού Καμερούν είναι πολύ χαρακτηριστικά."Αλλοτε πάλιν — και αυτό συμβαίνει συχνότατα εις τους εξελιγμένους λαούς — ή απάθεια είναι συνέπεια ιδεολογικού κορεσμού. ΟΙ θεοί γκρεμίζονται' καί τήν άπάθειάν θα τήν τινάξη δημιουργικά μόνον μία νέα πολιτική θρησκεία. Πέραν τής παρηκμασμένης δημοκρατίας και τού κομμουνισμού. "Αν δεν είναι αυτή ή ανανεωμένη καί αποδοτική δημο­

κρατία, ημπορεί να είναι δ θανάσιμος λιβανωτος τών ειδώλων. Δεν είναι, βέβαια, άπαραίτητον να υπάρχουν μεγάλαι ιδεολογικά!

συγκρούσεις, δπως τον δέκατον ενατον αιώνα και τον μισόν εικοστόν. Καίτοι έχουν οίδικον δσοι νομίζουν δτι αι ιδεολογικά! συγκρούσεις επροκάλεσαν τους περισσοτέρους νεκρούς ! Μά, πρέπει, δια να ύπαρξη δημοκρατική ζωή καί πρόοδος να βρίσκεται στα βάθη τής ψυχής τών λαών κάποια ιδεολογική πίστις. Ό Carlo Schmidt ανέφερε τον Μακιαβέλλι, πού λέει δτι ένας τόπος

Page 26: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 24 —

είναι ευτυχέστερος, δταν όλοι οί πολΐται είναι πτωχοί. "Ισως δ Μακιαβέλλι έχει δίκιο. Φυσικά δταν δεν υπάρχουν καΐ πλούσιοι. Και σήμερα, τόπος χωρι­

στός δεν υπάρχει. Ό κόσμος είναι ενιαίος. Και μέσα όμως στον κόσμον αυτόν μόνον οί αφελείς δεν βλέπουν δτι ή "Ιστορία γράφεται από τους πτω­

χούς λαούς. Είναι, δέ, θλιβερον το φαινόμενον, πού παρουσιάζουν οί πλού­

σιοι λαοί, πού έγιναν ύλιστικώτεροι από τους Μαρξιστάς. ΕΙς εποχήν πού οί Μαρξισταί αναγνωρίζουν την πρώτην θέσιν εις τον πολιτικόν παράγοντα, τα παρατράγουδα των διαπραγματεύσεων δια την εϊσοδον της 'Ελλάδος εις την κοινήν αγοράν, αποδεικνύουν δτι οί Ιλεύθεροι λαοί αδιαφορούν δια τους πολιτικούς παράγοντας της σημερινής Ισορροπίας εις τον κόσμον, μεταβληθέν­

τες εις « βρωμερούς ματεριαλιστάς » κατά την εκφρασιν ενός Γάλλου Πρωθυ­

πουργού του μεσοπολέμου — εκφρασιν άναφερομένην φυσικά, τότε, εις τους κομμουνιστάς.

Ευρισκόμεθα σήμερον ενώπιον μιας καθέτου τομής του κόσμου εις Δΰσιν και Άνατολήν. 'Υπάρχει δμως μία άλλη οριζόντιος τομή, πού είναι περισσότερον σημαντική και δια το μέλλον του κόσμου και δια τήν δημο­

κρατίαν. "Η τομή μεταξύ τής νοσταλγίας του παρελθόντος και του μυστικι­

σμού του μέλλοντος. Ή πρώτη τομή, ή σύγκρουσις μεταξύ Δύσεως και 'Ανα­

τολής εντοπίζεται σήμερον εις το στάδιον του ανταγωνισμού πού λέγεται « ψυχρός πόλεμος ».

'Υπεστήριξα πάντοτε δτι ή ΰφεσις είναι μία μορφή ψυχρού πολέμου. 'Από τήν στιγμήν πού εσταθεροποιήθη ό χωρισμός τοΰ κόσμου εϊς δύο στρα­

τόπεδα, με διαφορετικήν Ιδεολογικήν θεμελίωσιν το καθένα, θα ήτο άνεδα­

φικόν να θεωρηθή δτι θα ημπορούσε να μή ύπάρχη μεταξύ των ένας συνε­

χής, αδυσώπητος, εξικνούμενος μέχρι μυστικισμού, ανταγωνισμός. 'Αλλ' δ ανταγωνισμός αυτός δεν ημπορούσε να εχη πλέον τήν μορφήν τοΰ ανοικτού, τοΰ « θερμού » πολέμου. 'Από τον Σεπτέμβριον τοΰ 1949, δταν ήρχισε με τήν δοκιμήν τής πρώτης Σοβιετικής ατομικής βόμβας, δ συναγωνισμός των πυρηνικών παρασκευών, ήτο άναπότρεπτον ή ισορροπία τοΰ τρόμου να καθι­

στοί αδύνατον τον θερμόν πόλεμον. "Αλλο αν δια τους μικρούς τούτο ήτο μάλλον κακόν, διότι ήνοιγεν ακινδύνως τήν θύραν εις τους τοπικούς πολέ­

μους. Έ ν σχέσει με τον θερμόν πόλεμον ή «συνύπαρξις» αντιπροσώπευε τήν ύφεσιν. 'Αλλ' ή ύφεσις είναι αρνησις τοΰ « θερμού » πολέμου και όχι τοΰ « ψυχρού ». Αύτοΰ αρνησις θα ήτο δ ιδεολογικός αφοπλισμός. Τοιούτον δμως άφοπλισμόν ουδείς ζητεί ή επιδιώκει. "Ολοι θέλουν ή λέγουν δτι θέλουν τον στρατιωτικόν άφοπλισμόν. 'Αλλά κάνεις δεν θέλει να αναγνώριση τήν στοιχειώδη καΐ αΐωνίαν άλήθειαν, δτι αί Ίδέαι είναι δπλα φοβερώτερα από οιονδήποτε πύραυλον. Και πολύ ολιγώτερον στέργουν εις τον ίδεολογικόν άφοπλισμόν εκείνοι, πού προσδίδουν εις τήν ίδεολογίαν τους τήν θρησκευτι­

κήν πίστιν δι' ενα καλύτερον μέλλον και πού παρέχουν έτσι εϊς τους ήγέτας

Page 27: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 25 —

τους την δυνατότητα ελιγμών, πού δεν έχουν οι ταγοί των άλλων λαών, τους οποίους δ τρόπος της ζωής των και — ας το εΐπωμεν — ό πλούτος των, τους καθιστούν δυσηνίους εις θυσίας του παρόντος, χάριν του μέλλοντος. Βέβαια ή θρησκεία του κομμουνιστικού παραδείσου σιγά­σιγά κουράζεται. Ή Ρωσική κοινωνία αστικοποιείται. Ή πρόβλεψις πού έκαμα δταν επεσκέφθην την Σοβιετικήν "Ενωσιν αμέσως μετά τον θάνατον του Στάλιν, επαληθεύει. Δεν υπάρχει πλέον Στάλιν δια να άποκεφαλίζη εκάστοτε τάς άνερχομένας προς την άστικήν εύμάρειαν τάξεις. Άλλα το φαινόμενον δεν είναι γενικόν. Ή Λαϊκή Κίνα έχει ακόμα μεγάλα χρονικά περιθώρια και μεγάλα αποθέματα μυστικιστικής οιστρηλατήσεως. Ό Tibor Mende τελευταία μόλις διεπίστωσε τήν άπέραντην πίστιν, πού διατρέχει σαν ήλεκτρικον ρεύμα την ραχοκοκκαλιά της Λαϊκής Κίνας και τήν ωθεί προς ενα εκφρονα εκσυγχρονισμόν, του οποίου δ ρυθμός πρώτην φοράν απαντάται και πού καθιστή το τρίγωνον Πεκίνου ■ Τόκιο ­ Νέου Δελχί, τον χώρον δπου θα κριθή το μέλλον του κόσμου.

*Η πρόγνωσις, εξ άλλου, ότι δ Ρωσικός τρόπος ζωής θα οδήγηση, λόγω τής άστικοποιήσεώς του, εις σΰγκρουσιν προς τήν Σοβιετικήν Ένωσιν τήν Λαϊκήν Κίναν, θα κριθή μετά δέκα ή είκοσι ετη, δπότε όμως και εις τήν "Απω Άνατολήν ή εξέλιξις, πού είναι αδύνατον να προβλεφθή από τώρα, ίσως να είναι ανάλογη με τής Ρωσίας. Δεν θα είναι ΐσως μεγάλη κουτουράδα να ύποστηριχθή, δτι ακριβώς ή τελευταία αυτή πρόβλεψις ωθεί τους σημερινούς ήγέτας τής Κίνας εις τήν ιδεολογικήν άκαμψίαν, πού τους χρειάζεται ως μύ­

θος δια να ολοκληρώσουν τον εκσυγχρονισμόν τής χώρας τους και να τήν καταστήσουν τήν τρίτην και σιγά­σιγά τήν πρώτην — Μεγίστην Δύναμιν τού κόσμου. Ό κίνδυνος, πράγματι, τής ιδεολογικής διαφθοράς τών «επι­

γόνων » είναι Ιστορική πραγματικότης. Τότε δμως τίποτε δεν αποκλείει και εις τήν Δΰσιν ή εξέλιξις να είναι τέτοια ώστε ενδεχομένως να φθάση δ κόσμος εις τήν σύνθεσιν, δηλαδή εις τον ιδεολογικόν άφοπλισμόν. Μήπως δ καπιταλισμός τού 1960 είναι δ ίδιος με τον τού 1890; "Η μήπως—δια να μή αύταπατώμεθα — ή καθολική, ή θρησκευτική πίστις εις το ΐδανικόν τής Ιλευθερίας έχει το ίδιον βάθος και προκαλεί τους ίδιους σεισμούς εις τον δυτικόν κόσμον, πού προκαλούσε άλλοτε ; 01 θεοί γηράσκουν. Και αί θρη­

σκεΐαι κάμπτονται. Και από τήν μίαν και από τήν όίλλην πλευράν. Το δυσά­

ρεστον δια τήν ισορροπίαν τού κόσμου είναι δτι εις τήν Ιδικήν μας ό'χθην — με τα ιδανικά τής δποίας εσυνηθίσαμεν και εις τα όποια, ήμεΐς οι μικροί τουλάχιστον, οι ολίγοι έστω, ολιγώτεροι από δσον φανταζόμεθα οΐ ίδιοι, πιστεύομεν ώς τρόπον ζωής — ή κάμψις είναι εντονώτερη και συνεπώς ό θώραξ περισσότερον εύτρωτος εις τα βέλη τού άντίπεραν φανατισμού, πού υπάρχει ακόμη είτε εις τήν ήγεσίαν είτε εις το παρασκήνιον, δηλαδή εις τους κομματικούς αρμούς, δπως υποστηρίζουν οί πιστεύοντες είς τήν καλήν πίστιν τού Χρουστσώφ. Με τον ψυχρόν πόλεμον, είς το βάθος κάμνομεν αγώνα φθο­

Page 28: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 26 —

ράς toîi εχθρού εις δλους τους τομείς, μέχρις δτου ελθη ή ισορροπία. "Οπως και ό αντίπαλος κάμνει αγώνα δρόμου δια να ολοκλήρωση την άνάπτυξίν του και να κατοχύρωση την θέσιν του, πριν του εξασθένιση τον δυναμισμον ή αδυσώπητος εξέλιξις, πού τον έχει ήδη αρκετά αλλάξει. Διότι καί ήμεΐς προσαρμοζόμεθα. Το τόσον προχωρημένον οικοδόμημα της σημερινής κοινω­

νικής δικαιοσύνης δεν θα υπήρχε χωρίς τον πέλεκυν του κομμουνιστικού κίν­

δυνου. Και οι άλλοι όμως επανέρχονται εις τον ματεριαλισμον τής νεώτερης ζωής, πού είναι τόσον αντίθετος, δσον περίεργον και αν φαίνεται τούτο, προς την ΐδεολογικήν φλόγα πού αναψεν, εν ονόματι του ιστορικού υλισμού, ό Λένιν !

Ύπο τάς συνθήκας πού περιέγραψα ανωτέρω δεν νομίζω, δτι θα έπρεπε να δοθή εις τάς ελπίδας περί ύφέσεως μεγαλύτερα σημασία από εκείνην πού είχαν. Ούτε καί να θεωρήται ή αποτυχία τής διασκέψεως κορυφής ώς θεμε­

λιακός σταθμός εξελίξεως. Άπετέλει δλη ή διαδικασία τής Διασκέψεως αυτής, μορφήν τού ανταγωνισμού των δύο κόσμων. "Αν εξαιρεθούν αί εκατέρωθεν προσπάθειαι εκμεταλλεύσεως των πραγμάτων, είτε επετύγχανε, είτε δχι, ή Διάσκεψις Κορυφής, δ πραγματικός ανταγωνισμός θα συνεχίζετο. Εις tò οΐκονομικόν, εις το ιδεολογικόν, εις το πολιτικον επίπεδον. Ούτε και ση­

μαίνει ή αποτυχία της, δτι το θέμα ετερματίσθη οριστικώς. Μετά τινας μήνας, δταν ή συνέχισις τής καταστάσεως θα δημιουργήση πάλιν το κενόν τών εντυπώσεων, πού υπήρχε τον χειμώνα τού 1958, οπότε ό Χρουστσώφ εξεσφενδόνισε την άπειλήν του περί Βερολίνου, θα εύρεθή πάλιν τρόπος να ξανασυναντηθούν οί Μεγάλοι, αφού ξαναρχίσουν « δια τής διπλωματικής οδού » τάς συνεννοήσεις των και να επανέλθωμεν εΐς την φάσιν τής ψυχολο­

γικής ύφέσεως, ίσως καί γρηγορώτερα από δ,τι φανταζόμεθα. "Ισως μάλιστα ή ψυχολογία αύτη να μην εσταμάτησε ποτέ.

Ή δεύτερη τομή, ή άντίθεσις μεταξύ τής νοσταλγίας τού παρελθόντος καί τού μυστικισμού τού μέλλοντος, είναι οριζόντιος. Διατρέχει και τους δύο συνασπισμούς. Υπάρχει ακόμη και εις τον τρίτον κόσμον, τα κράτη πού θέλουν να ακολουθήσουν ούδετέραν πολιτικήν και πού νομίζω δτι πρέπει να θεωρηθούν δτι έχουν πολλήν περισσότερην σχέσιν με τον δυτικον παρά με τον άνατολικόν συνασπισμόν. Οί νεοφασίστα! τής 'Ιταλίας καί οι σταλινικοί τής Σοβιετικής Ενώσεως ανήκουν εΐς την ιδίαν κατηγορίαν τών νοσταλγών τού παρελθόντος, πού δεν έχουν καμμίαν σχέσιν με τους "Αγγλους συντηρη­

τικούς — άλλο συντήρησις και άλλο επιστροφή εις το παρελθόν — δπως και οί όραματισταί ενός καλυτέρου μέλλοντος δεν είναι πάντοτε προοδευτικοί.

Αύτη ή τομή προσλαμβάνει μεγαλύτερην σημασίαν εΐς τάς ελευθέρας χώρας, διότι συμπλέκεται πότε με την άπογοήτευσιν καί πότε με την ύλικήν εύμάρειαν τών μαζών, πού και αί δύο οδηγούν εις την πολιτικήν άπάθειαν.

"Ετσι, εις μίαν άτμόσφαιραν πλήρους απάθειας τών μαζών, εγένετο δε­

κτή εΐς τήν Γαλλίαν ή μεταβολή τής 13*1? Μαΐου 1958. Και ευτυχώς δια τήν

Page 29: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 27 —

δημοκρατίαν υπήρξε τότε ό Στρατηγός Ντε Γκώλλ, τον οποίον άλλωστε δεν είχαν καθόλου σκεφθή οι αρχικοί φορείς τον κινήματος εις τήν Άλγερίαν, και ό όποιος με τήν προσωπικήν του πίστιν και θέλησιν έσωσε δ,τι ημπο­

ρούσε να σωθή από τα ατομικά δικαιώματα μιας δημοκρατίας και διετήρησε άδέσμευτον τήν ελευθερίαν της σκέψεως εις τήν χώραν του. Χωρίς αυτόν θα είχε γίνει δεκτός οποιοσδήποτε άλλος Στρατηγός, πού δεν θα ήταν παρά μόνον Στρατηγός.

Κατά τον ίδιον τρόπον και με τήν ιδίαν διαδικασίαν έγινε δεκτός εις τήν Τουρκίαν — δλοι οι λαοί εις τήν άπάθειάν τους είναι όμοιοι — ένας άγνωστος ως χθες Στρατηγός, με τριάντα άλλους κρυπτομένους καΐ μετά τήν επιτυχίαν τους επί ενα μήνα στρατιωτικούς και τον όποιον ό πολύς κ. Μεν­

τερές, μέγας « δημοκράτης » δια τήν Δύσιν, έσπευσε να συγχαρη τηλεγραφι­

κώς από το κελλί της φυλακής του ! "Η άπογοήτευσις όμως δια τάς διαψευσθείσας ελπίδας οδηγεί προσω­

ρινώς μόνον εις τήν άπάθειάν. "Ερχεται κάποτε ή στιγμή της θυέλλης, άλλο αν πολλές φορές δέν προκαλείται ή στιγμή από τας μάζας. Τα σκάνδαλα του Μεντερές, περισσότερον από τήν συμπίεσιν της αντιπολιτεύσεως, εκίνησαν τον τουρκικόν στρατον είς τήν δράσιν, διότι δέν επήλθεν εγκαίρως ή αλλαγή, πού είναι δχι μόνον ή ασφαλιστική δικλεις της δημοκρατίας, άλλα καί ή ένεσις δια τήν άναζωπΰρωσιν του ενδιαφέροντος του χορτασμένου ή απογοητευμέ­

νου από τήν διάψευσιν των ελπίδων του λαού. Διότι δλοι ΰπεσχέθησαν εις τάς υπανάπτυκτους Ιδίως χώρας τα πάντα καί δέν κατώρθωσαν ή δέν εδεί­

χθησαν ικανοί να εκπληρώσουν τάς υποσχέσεις τους. Και δπου δμως ή άπό­

δοσις υπήρξε καλή — δέν πρέπει να λησμονούνται τα οικονομικά επιτεύγματα της τετάρτης γαλλικής δημοκρατίας — ή πρόοδος εθεωρήθη από τάς υλιστι­

κός κοινωνίας της εποχής μας ώς κάτι το φυσικον και οι πολιτικοί άνδρες δέν εύρήκαν άλλο σύνθημα δια να ανανεώσουν το ενδιαφέρον των λαών τους, παρά τήν σταθερότητα. Άλλα από τήν σταθερότητα είς τήν προσωποποίησιν των καθεστώτων υπάρχει πολύ μικρά απόστασις.

Ή έννοια της σταθερότητος παρεξηγήθη. Ή σταθερότης τών θεσμών είναι απαραίτητος προϋπόθεσις δια τήν ΰπαρξιν της δημοκρατίας. Βέβαια, δταν οί θεσμοί καθίστανται αρτηριοσκληρωτικοί διότι δέν ημπορούν να προ­

σαρμοσθούν δια τυπικούς λόγους — δπως συμβαίνει μέ το ελληνικον Σύντα­

γμα, πού εϊναι το δυσχερέστερον άναθεωρούμενον Σύνταγμα τού κόσμου — ή δημοκρατία δέν ωφελείται, άλλα ζημιώνεται. Αυτό δμως είναι άλλο θέμα. Ό κοινός πολίτης ομιλών περί σταθερότητος δέν σκέπτεται τους θεσμούς, άλλα τήν Κυβέρνησιν και τον Άρχηγόν της. Καί, λησμονών πολλάκις ποίος κυβερνφ, αδιαφορεί δια τα κοινά και ενδιαφέρεται δια το ποδόσφαιρον. Έτσι επέρχεται ό αργός θάνατος της δημοκρατίας...

Δέν πρέπει βέβαια να οδηγούμεθα εις ύπερβολάς. Ούτε να στηρίζωμεν

Page 30: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 28 —

τους συλλογισμούς μας εις δεδομένα πάντοτε εκ των προτέρων σχήματα. AÎ χώραι, πού δεν έχουν ισχυρά κομμουνιστικά κόμματα, ή που, κατά παράδοσιν, έχουν δυο κόμματα, πού καταλήγει να άντιπροσωπεύη καθένα τους δλα τα ρεύματα της εποχής του και να μη διαφέρουν σχεδόν καθόλου αναμεταξύ τους, δπως συνέβαινε πάντοτε εις τας Ήνωμένας Πολιτείας, συμβαίνει σήμε­

ρον εις την Άγγλίαν καΐ δημιουργείται και εις την Γερμανίαν μετά το νέον πρόγραμμα του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, ή μακροχρόνιος διακυβέρ­

νησις από τα ίδια πρόσωπα δεν είναι κακόν. Τουναντίον. "Οταν μάλιστα το Σύνταγμα η ή παράδοσις έχει φροντίσει, δπως εις την Άμερικήν η εις την Άγγλίαν, να δίδεται συχνά ευκαιρία λαϊκής κρίσεως, και ιδίως ανανεώσεως της ηγεσίας των κομμάτων. Δια τας αλλάς δμως χώρας με τα μεγάλα πολι­

τικά προβλήματα και τάς ανώριμους κοινωνίας, ή μακρά διάρκεια οδηγεί εις την προσωποποιήσω της εξουσίας. ΚαΙ είναι ή προσωποποίησις αύτη επι­

κίνδυνος. Ξεφεύγει από τα δρια της απαραίτητης εννοίας της "Ηγεσίας καί γίνεται θρυαλλίς εις τα θεμέλια των ελευθεριών. "Ολοι οι αρχηγοί Κρατών η Κυβερνήσεων δεν είναι Ντε Γκώλλ η Νέρου, πλείστοι δμως πιστεύουν δτι είναι και καλύτεροι. "Οτι έχουν το θείο χάρισμα να είναι οι μόνοι, πού ημπορούν να σώσουν τον λαόν τους, ό όποιος χωρίς αυτούς θα κατρακυλίση εις την άναρχίαν, την στρατιωτικήν δικτατορίαν ή τον κομμουνισμόν. Και δυστυχώς συμβαίνει, με τάς αντιλήψεις αύτάς, στραγγαλίζοντες την άπόδο­

σιν, πού προϋποθέτει συνεργασίαν πολλών καί ικανών ανθρώπων, εις μίαν πρώτην μεν φάσιν να γίνουν υποχείριοι της γραφειοκρατίας καί τών οργα­

νωμένων, πάσης φύσεως, ολιγαρχιών, εις το τέλος δέ, να οδηγήσουν οι ίδιοι την χώραν τους και μάλιστα από δρόμους κατά το μάλλον και ήττον δημο­

κρατικούς εις την άναρχίαν, την δικτατορίαν ή τον κομμουνισμόν. Ό Carlo Schmidt ώμίλησεν εις το Βερολΐνον περί της εκμηδενίσεως της

σημασίας τών προσωπικοτήτων εις ενα Κοινοβούλιον με κυρίαρχα κομματικά συγκροτήματα. Καί ό καθηγητής Arthur Schlessinger, εξέθεσε τον ρόλον τών πολιτικών Ηρώων και την τάσιν της υπέρμετρου προσωποποιήσεως της εξουσίας εις την Δημοκρατίαν. Ή γραμμή πλεύσεως της Δημοκρατίας περνφ δυστυχώς από την Σκύλλαν του 'Εξοστρακισμού, εις την Χάρυβδιν της προ­

σωπολατρείας. Και πολλές φορές το άκάτιον της Δημοκρατίας συντρίβεται εις αυτήν.

Ή ρεαλιστική άντιμετώπισις της νόσου επιβάλλει φάρμακα ανάλογα με αυτήν. Ή έγκαιρος άναζωπύρωσις του ενδιαφέροντος τών μαζών είναι το κυριώτερον. "Εγκαιρος δια να μη ξυπνήση μίαν ήμέραν ή Δημοκρατία με διαδηλώσεις, δπως εις το Τόκιο ή την Γένοβαν, ή με ψήφους διαμαρτυρίας δπως τον Μάϊον τού 1958 εις την Ελλάδα, δπου 2 5 % τών εκλογέων, χωρίς να είναι κομμουνισταί, εψήφισαν το καμουφλαρισμένον κομμουνιστικόν κόμμα. Δια να εξορκισθη το κακόν, πρέπει να ρυθμισθη το θέμα της κυβερνητικής

Page 31: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 29 —

σταθερότητος. 'Από την μίαν ακρην, τήν απόλυτον άστάθειαν, ή Δημοκρα­

τία πηγαίνει συχνά εις τήν αλλην, τήν στεΐραν και άκίνητον σταθερότητα, πού σκοτώνει τήν αποδοτικότητα.

Ό μόνος δρόμος, δ δρόμος της γκαμήλας, είναι και εδώ δ χρυσούς κανών. Πρέπει αί εκλογαί να επιτρέπουν τήν δημιουργίαν περιθωρίου στα­

θερότητος δυο εως τριών ετών, διότι μετά τα δυο πρώτα χρόνια ή δρμή της δημιουργίας πίπτει. Το γνωρίζω διότι διετέλεσα δέκα τρεΐς φορές Υπουρ­

γός. Άλλα πρέπει συγχρόνως να ύπάρχη ευθύς κατόπιν ή δυνατότης η μάλ­

λον ή διευκόλυνσις της αλλαγής. Σε κάθε χώρα και σε κάθε δημοκρατικον σύστημα, δια τήν άναγκαίαν αυτήν σύνθεσιν της σταθερότητος και της άλλα­

Υήζι χρειάζονται τα κατάλληλα ιδιαίτερα μέτρα. Εις τάς Ήνωμένας Πολιτείας αί εκλογαί εις το μέσον της Προεδρικής θητείας είναι ή ασφαλιστική δικλείς. Και πάλιν ή τετραετία του Προέδρου εις το τέλος καθίσταται μή αποδοτική λόγω του εκλογικού αγώνος. Το ίδιον προεδρικον σύστημα εις τήν Νότιον Άμερικήν έχει ανάγκην άλλων διαρθρώσεων, διότι εκεί δ κίνδυνος είναι ή δικτατορία, τού στρατού ή τοΰ όχλου. Εις τάς κοινοβουλευτικός δημοκρατίας το φάρμακον ημπορεί να είναι δ περιορισμός της θητείας της Βουλής εις τριετή, χωρίς δικαίωμα προώρου διαλύσεως και ή ύπαρξις δευτέρας Βουλής.

Ή αλλαγή είναι δ νόμος άλλα και ή σωτηρία της Δημοκρατίας. Κα! ή απάθεια τών μαζών — πού μόνη ή αλλαγή ημπορεί να σπάση — ή μεγάλη, ή Θανατηφόρος άρρώστεια της.

Το συμπέρασμα τής μελέτης αυτής είναι, δτι αί σταθεραί κατευθύνσεις εις τήν διεθνή πολιτικήν μιας μεγάλης δυνάμεως είναι απαραίτητος προϋπό­

θεσις τής επιτυχίας τών επιδιώξεων της. Είναι δε κυρία επιδίωξις ή αύξη­

σις τής επιρροής της. Αί μεγάλαι δυνάμεις δεν έχουν τήν δυνατότητα να μένουν στάσιμοι. "Otav δεν προχωρούν, υποχωρούν. "Ενας κυνικός θα τάς παρωμοίαζε με δίκυκλον ποδήλατον, πού δεν ημπορεί να σταθη άκίνητον μόνον του. Ή πρόοδος τους αλλάζει βέβαια εκάστοτε μορφήν, είναι δμως πάντοτε συνυφασμένη με τήν επιρροήν εις τους άλλους λαούς. Δια τούτο είναι καΐ « ενεργοί ». "Αλλοτε ή πρόοδος συνίστατο εις τήν εδαφικήν επέκτασιν και τήν οικονομικήν εκμετάλλευσιν τών μακρινών υποανάπτυκτων χωρών. Ή ΰποανάπτυξις είναι έννοια σχετική, υπάρχει πάντοτε εν σχέσει με κάτι άλλο. Σήμερον στηρίζεται εις τήν άκτινοβολίαν και τήν πίστιν τών ιδίων αυτών υποανάπτυκτων δτι ημπορούν να βασίζωνται εις τήν Μεγάλην Δύναμιν.

Και ή πίστις αύτη μόνον εις τήν ίδεολογικήν συνέπειαν τής πολιτικής τών «ενεργών δυνάμεων» ημπορεί να θεμελιωθή. Συνέπειαν εμφανή εις εκείνους προς τους δποίους θέλομεν να εξαγάγωμεν τήν ίδικήν μας πίστιν.

Λέγομεν δτι ή πίστις μας είναι ή ελευθερία. Πρέπει να το άποδεικνύω­

μεν κάθε ήμέραν δια να πιστεύσουν και οί άνθρωποι τοΰ « τρίτου κόσμου », τοΰ κόσμου τών υποανάπτυκτων, δτι ή ελευθερία είναι πράγματι Ινα ιδανι*

Page 32: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 30 —

κον δια το οποίον αξίζει να θυσιάσουν μερικός από τας στιλπνός μαρμαρυ­

γάς, πού τους εμφανίζουν οι σημαιοφόροι της δικαιοσύνης. Προ παντός δεν πρέπει να φοβούμεθα την ελευθερίαν. Βέβαια ή συμπίεσίς της εις τάς μικράς χώρας βγάζει από πολλούς πονοκεφάλους την διοίκησιν των μεγάλων­ Άλλα πληρώνεται πολύ ακριβά υστέρα. Τα ναρκωτικά δεν υπήρξαν ποτέ μέθοδος θεραπείας των ασθενειών. ΚαΙ ασθένεια είναι ή παροδική κάμψις του ιδα­

νικού τής ελευθερίας τήν οποίαν διατρέχομεν. Ό δε μύθος τής « σταθερό­

τητος» είναι πολλές φορές ένα πολύ κακόν ναρκωτικόν. Ή ελευθερία δμως σημαίνει δημοκρατίαν. Ό ελεύθερος κόσμος δεν

ημπορεί να ζήση αρνούμενος τήν δημοκρατίαν. Ούτε να εφαρμόση παγίαν και τελεσφόρον διεθνή πολιτικήν χωρίς τήν πίστιν εις αυτήν. Άλλοίμονον αν τήν άφήση να παρακμάση και να λησμονηθή.

Page 33: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΣΕΡΓΙΟΥ Α. ΓΥΑΛΙΣΤΡΑ 'Αντιστράτηγου έν άπ.

Τέως 'Υφυπουργού

ΟΙ ΣΛΑΥΟΙ Ο ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Α' ­ Σκοπός της παρούσης μελέτης.

'Από πλευράς Ρωσικής, από πλευράς δηλαδή Πανσλαυϊστικής, αΐ βλέ­

ψεις προς εξοδον εις το Αιγαίον και τήν Μεσόγειον, δια του Βοσπόρου καΐ τών Δαρδανελλίων, χρονολογούνται από του 17ου μ.Χ. αιώνος.

*Από πλευράς Βουλγαρικής, κατά τους νεωτέρους χρόνους, αϊ βλέψεις προς τήν Μακεδονίαν καΐ τήν θάλασσαν του Αιγαίου χρονολογούνται από τής εποχής τής συνθήκης του 'Αγίου Στεφάνου του 1878, τής οποίας ή πι­

στή εφαρμογή και ή ολοκληρωτική πραγματοποίησις αποτελεί έκτοτε μέχρι σήμερον το δνειρον τής Μεγάλης 'Ιδέας παντός Βουλγάρου, και παντός Βουλγαρόπαιδος.

'Αρχομένου τοΰ έτους I960, εις συνέδριον Βουλγαρομακεδόνων εγκατε­

στημένων εν Βορείω 'Αμερική και εν Καναδή, διεκηρΰχθη καΐ πάλιν ή εμ­

μονή εις τήν ιδέαν τής δημιουργίας Κράτους Αυτονόμου Μακεδονίας περι­

λαμβάνοντος και τήν Έλληνικήν Μακεδονίαν, τήν Μακεδονίαν του Αιγαίου. Ά π ο πλευράς στενώς Σερβικής, κατά τους νεωτέρους χρόνους, βλέψεις

προς εξοδον εις το Αιγαίον δεν ΰφίσταντο εφ' δ'σον, από τοΰ έτους 1905, δι' άγραφου συμφωνίας, μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας, εΐχον αμοιβαίως ρυθμισθή αΐ σφαΐραι επιρροής εν τή περιοχή Σκοπίων και νοτίως ταύτης. Ή τοιαύτη ρΰθμισις είχεν επιτρέψει τήν από κοινού διεξαγωγήν, εκ μέρους Ελλήνων και Σέρβων, τοΰ εναντίον τών Βουλγάρων κομιτατζήδων άμυντι­

κοΰ αγώνος. Έ ξ άλλου, ή υπογραφείσα τήν 2 9 ^ Φεβρουαρίου/ΙΦΊ* Μαρ­

τίου 1912 Σέρβο ­ Βουλγαρική Συνθήκη, ήτις προέβλεπε τήν διανομήν Τουρ­

κικών εδαφών μεταξύ τών δυο συμβληθεισών Χωρών, εξαιρέσει τής υπό τήν διαιτησίαν τοΰ Τσάρου «αμφισβητούμενης ζώνης», καθιέρωνε κατά τρόπον επισημότερον τήν παραίτησιν τής Σερβίας από πάσης ιδέας εξόδου προς το Αιγαίον. Δια τής Συνθήκης τοΰ Βουκουρεστίου μηνός Αύγουστου 1913 ή Σερβία προσεκτάτο εν τή κοιλάδι τοΰ Άξιου εδάφη με συμπαγείς Σλαυϊκούς πληθυσμούς, κατά πλειονότητα Βουλγαρικής εθνικής συνειδήσεως.

Page 34: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 32 —

Ά π ο εΰρυτέρας πλευράς, Νοτιοσλαυϊκής, βλέψεις προς έ'ξοδον εΐς το Αιγαίον αναφαίνονται αφ* ής δια τών συνθηκών του 1919, εδημιουργεΐτο, μετά τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον, ή Μεγάλη Νοτιοσλαυΐα τών 17 εκα­

τομμυρίων πληθυσμών και μοιραίως κατηργεΐτο ή δημιουργηθεΐσα δια της Συνθήκης του Βουκουρεστίου Ισορροπία δυνάμεων εν τοις Βαλκανίοις. Δια τών συνθηκών του 1919 ή Νοτιοσλαυΐα προσεκτατο εν τη κοπάδι Στρωμνί­

τσης και νέα εδάφη με πληθυσμούς Σλαυϊκοΰς, κατά πλειοψηφίαν Βουλγα­

ρικής εθνικής συνειδήσεως. Την πρώτην, τΰποις μεν άνεΰθυνον, κατ' οΰσίαν όμως ήμιεπίσημον, Νοτιοσλαυϊκήν εκδήλωσιν βλέψεων περί εξόδου εΐς το Αιγαίον αποτελεί ό έγχρωμος εθνογραφικός χάρτης του συγγράμματος του Σέρβου Καθηγητού τών Πανεπιστημίων Βελιγραδίου και Παρισίων Jovan Cvijic, υπό τον τίτλον « La Péninsule Balkanique. Géographie Hu­

maine » έτους εκδόσεως 1918. Tò σύγγραμμα τοΰτο δύναται να θεωρηθή βασίμως ως άντίστοιχον προς το « La Macédoine et l 'Hellénisme » του Β. Κολοκοτρώνη, έτους εκδόσεως 1919. eO έγχρωμος εθνογραφικός χάρτης του συγγράμματος Cvijic χαρακτηρίζει το πλείστον μέρος τής συγχρόνου Ελληνικής Μακεδονίας, τής « Μακεδονίας του Αιγαίου », τής ενσωματωθεί­

σης εις το Έλληνικον Βασίλειον δυνάμει τής συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1913, ώς κατοικοΰμενον υπό πληθυσμών αμιγών « Νοτιοσλαΰων Μακεδόνων ».

Ή εκδήλωσις αΰτη Cvijic αποτελεί, εξ δ'σων ήμεΐς γνωρίζομεν, τήν πρώτην ήμιεπίσημον Νοτιοσλαυϊκήν εκδήλωσιν δημιουργίας Μακεδόνικου ζητήματος. Έκτοτε εξεδηλώθησαν μεταγενέστεροι ανάλογοι διεκδικήσεις, περί ών θα άναφέρωμεν κατωτέρω εν τη παροΰση. Τελευταίαν ύπεΰθυνον άπροκάλυπτον άνακίνησιν επεμβάσεως εΐς τα εσωτερικά τής Χώρας μας, φθί­

νοντος του 1960, αποτελούν οί λόγοι του Προέδρου τής Δημοκρατίας Σκο­

πίων κ. Κολισέφσκυ, εν επισήμω συνεδρίφ, παρόντος και του 'Αντιπροέ­

δρου τής Κυβερνήσεως Βελιγραδίου κ. Καρντέλλι, τηρήσαντος απόλυτον σιγήν επί τών λεχθέντων εκ μέρους του κ. Κολισέφσκυ. Ό τελευταίος οΰτος διετΰπωσεν επικρίσεις δχι μόνον εναντίον μέτρων εθνικής διαπαιδαγωγήσεως τών πληθυσμών, μέτρων δηλαδή εθνικής ασφαλείας του "Εθνους μας, λαμ­

βανομένων εκ μέρους τής εν 'Αθήναις Κυβερνήσεως, άλλα και εναντίον εθνο­

λογικών ερευνών και ιστορικών μελετών εις ών τήν δημοσίευσιν προβαίνει ή εν Θεσσαλονίκη εδρεύουσα 'Εταιρεία Μακεδόνικων Σπουδών. Προφανώς αί εθνολογικά! αΰται έρευναι και ιστορικοί μελέται τής ώς εΐρηται Εται­

ρείας ενοχλούν τους σωβινιστάς τής Σόφιας και του Βελιγραδίου. Τάς εκτε­

θείσας απόψεις εκ μέρους του κ. Κολισέφσκυ, τάς οποίας συνεμερίσθη δια τής σιωπής του και δ κ. Καρντέλλι, υίοθέτησεν επί πλέον πλήρως και ή μάλλον έγκριτος εφημερίς τής Νοτιοσλαυΐας, ή « Πολιτικά ». Παρά τήν πάρο­

δον επαρκούς χρονικού διαστήματος ουδεμία άποκήρυξις δημοσία εκ μέρους του Στρατάρχου Τίτο εγνώσθη.

Page 35: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 33 —

Τέλος, λίαν προσφάτως, κατά Δεκέμβριον π.ε., ή Μακεδόνικη Πολιτική Όργάνωσις προσέφυγε, δι' υπομνήματος της, προς τήν « Έπιτροπήν επί των Δικαιωμάτων του Άνθρωπου », του Όργανισμαύ 'Ηνωμένων Εθνών, αιτουμένη τήν διενέργειαν δημοψηφίσματος μεταξύ των πληθυσμών της Μα­

κεδονίας, προς ϊδρυσιν 'Ανεξαρτήτου Μακεδόνικου Κράτους. Παρ' δτι ή προσφυγή αΰτη στερείται ουσιαστικού περιεχομένου, ειδικώς δια τήν Χώραν μας, δια τους εκτεθησομένονς κατωτέρω εν τη παροΰση λόγους, εν τούτοις, προσλαμβάνει σχετικήν σημασίαν εκ του γεγονότος δτι, όπισθεν της τοιαύ­

της προσφυγής, εκ τών παρασκηνίων, ενεργεί το Κρεμλΐνον. Πράγματι, κατά το παρελθόν, οι Σλαΰοι τών Βαλκανίων επεζήτουν εξοδον προς το Αιγαίον, ασχέτως τών Ρωσικών βλέψεων. Τα Βαλκανικά Κράτη, άπαντα ανεξαιρέτως, άπετέλουν Κράτη ανεξάρτητα. Σήμερον ή Βουλγαρία αποτελεί δορυφόρον, στερείται οιασδήποτε πολιτικής πρωτοβουλίας. Αι βλέψεις της Σόφιας αποτε­

λούν και βλέψεις του Κρεμλίνου και τανάπαλιν. Σήμερον ό Πανσλαυϊσμος ­Κουμμουνισμός, συνεχής και άνευ διακοπής από Βαλτικής Θαλάσσης μέχρι Ροδόπης, εποφθαλμιά Ελληνικά εδάφη προς εξοδον εις το Αιγαίον. 'Από τής άπό\[>εως ταύτης κρινομένη ή προσφυγή τής Μακεδόνικης Πολιτικής 'Οργανώσεως προσκτάται κάποιον ενδιαφέρον. Τούτων ένεκα, εν τη παροΰση, θα ερευνηθή δι' ολίγων εν τέλει και δ Ρωσικός παράγων, ως άλλως και ή γενικότης του τίτλου τής παρούσης μελέτης προϋποθέτει.

Έ π ! πασών τών ανωτέρω εξελίξεων ή Ελληνική Κοινή Γνώμη ενημε­

ροΰται δια τών ειδήσεων του Τΰπου. Παραμένει δμως τελείως απληροφόρη­

τος επί τών καλλιεργούμενων μεταξύ τών Λαϊκών μαζών τών Όμορων Λαών απαραδέκτων πολιτικών βλέψεων. Θα άπετέλει βαρύ σφάλμα δια τήν εθνικήν μας άσφάλειαν, εάν ενομίζομεν δτι, ή τεχνική πρόοδος τής θερμοπυρηνικής επιστήμης παρεμέρισε τους ή{)ικούς παράγοντας διά τε τον θερμον και ψυ­

χρον πόλεμον. Ή παράλειψις παρ' ημών πάσης προσπάθειας προς δημιουρ­

γίαν γλωσσομαθών, τών γλωσσικών Ιδιωμάτων τών Γειτόνων μας, έχει ως αμεσον επακολούθημα τήν άδυναμίαν τής διαφωτίσεως και τής παρακολου­

\*)ήσεως, εκ μέρους τής Ελληνικής Κοινής Γνώμης, τών παραληρημάτων μιας πληθωρικής και ασύδοτου σωβινιστικής λογοτεχνίας 'Ομόρων τινών Λαών.

"Εργον τής παρακολουθήσεως τής κινήσεως ταύτης θα ώφειλε σύν τοις άλλοις ν* άποτελή και ή αποστολή τών ανωτέρων Πνευματικών μας 'Ιδρυμάτων.

Κατόπιν τών ως ανωτέρω εν μεγίστη συντομία εκτεθέντων στοιχείων, εξ ών καταφαίνονται αί ύφιστάμεναι και προβαλλόμενοι απαράδεκτοι αξιώσεις, νομίζομεν δτι επιβάλλεται ή διεξονυχιστικωτέρα έρευνα του προβλήματος.

Κατά ενα γενικον κανόνα, αξιώσεις επεμβάσεως καθ' οιονδήποτε τρόπον 3

Page 36: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 34 —

εκ μέρους μιας Γείτονος Χώρας εις τας εσωτερικός υποθέσεις άλλης Γείτονος Χώρας, δύνανται να απορρέουν μόνον από προβλεπομένας και ειλημμένας σχετικώς προσφάτους συμβατικός υποχρεώσεις, ρυθμίζουσας μίαν ύφιστα­

μένην σΰγχρονον πραγματικότητα, εν συνδυασμφ προς ύφισταμένας ιστορι­

κός παραδόσεις. Ουδεμία απολύτως συνθήκη ή σΰμβασις προβλέπει επέμβασιν οιασδή­

ποτε μορφής εκ μέρους οιασδήποτε Γείτονος ή μη Χώρας εις τάς εσωτερικός μας υποθέσεις, των οποίων δ χειρισμός άποτολεί άποκλειστικον δικαίωμα του κυριάρχου Ελληνικού Λαοΰ και της υπευθύνου Κυβερνήσεως.

Έ π ι πλέον ή υφισταμένη σήμερον εν τη Χώρα μας δημογραφική πρα­

γματικότης εμφανίζει εθνολογικήν όμοιογένειαν πληθυσμών, ην δεν εμφανί­

ζει ίσως ουδεμία άλλη Χώρα της 'Υφηλίου. Έ π ι συνολικού πληθυσμού της σημερινής Ελληνικής Μακεδονίας εξ 1.600.000 κατοίκων είναι άμφίβολ.ον εάν οι Σλαυόφωνοι συμποσούνται εις 80­000 ήτοι εις το 5°/0 . Έπι συνολικού δε πληθυσμοί} της Χώρας εξ 8.000.000 περίπου κατοίκων το σΰνολον τώνΣλαυο­

φώνων είναι ζήτημα εάν εξικνείται μέχρι τής αναλογίας 1 °/0. Θα ήτο δε άδικον και άντίθετον προς την πραγματικότητα, το να εχαρακτηρίζοντο άπαντες ανε­

ξαιρέτως οι Σλαυόφωνοι πληθυσμοί τής Βορείου Ελλάδος ως μειωμένης Ελ­

ληνικής εθνικής συνειδήσεως. Το Βίτσι και δ Γράμμος κατά το 1949 συνε­

πλήρωσαν επαρκώς το έργον τής ανταλλαγής των πληθυσμών κατά το 1924. Δεδομένου λοιπόν δτι οΰτε συμβατικά! υποχρεώσεις άνειλημμέναι εκ

μέρους τής Χώρας μας, οΰτε ή σημερινή δημογραφική πραγματικότης, ή σύγχρονος εθνολογική σΰνθεσις, επιτρέπουν οιανδήποτε, έστω και πόρρωί)εν, <ΐνάμιξιν εις τα εσωτερικά μας δεν υπολείπεται ει μή να ερευνήσωμεν τάς ιστορικός παραδόσεις. Βάσει λοιπόν των ανωτέρω εκτεθέντων διαγράφεται ως σκοπός τής παρούσης μελέτης ή ευθύς αμέσως κατωτέρω επακολουθούσα ιστορική έρευνα γεγονότων τινών.

Β' ­Σύντομος Ιστορική άνασκόπησις.

Μετά την ά'λωσιν τής Κωνσταντινουπόλεως, κατά το 1453, επ' αρκε­

τούς αιώνας, ουδείς εσκέφθη να αμφισβήτηση τήν 'Ελληνικότητα των εδα­

φών εκ νότου, από των νοτίων ακτών τής Κρήτης, προς βορράν μέχρι του Δουνάβεως και πέραν τούτου. Οι διαλαμβανόμενοι εν τφ συγγράμματι του Β. Κολοκοτρώνη χάρται δημοσιευθέντες κατά τα ετη 1570, 1598, 1645, 1650, 1680, 1699 και 1740 υπό τήν ονομασίαν « Graecia » περιλαμβάνου­

σαν άπασαν τήν μέχρι του Δαυνάβεως περιοχήν. Έ π ι αιώνας παρέμεινε νωπή ή αίγλη του Βυζαντίου, δπερ είχε πλήρως εξελληνισθή κατά τους 6ον

και 7ον αιώνας. Ελληνική Χερσόνησος ή Βαλκανική άπεκαλεΐτο άπασα ή νοτίως τοΰ Δουνάβεως και του Σαΰου εδαφική περιοχή.

Page 37: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 35 —

e 0 Τσάρος Πέτρος, δ επικληθεις Μέγας, άνελθών εις τον θρόνον του Κρεμλίνου κατά το έτος 1689, κληροδοτεί εις τον Ρωσικον Λαόν, ως πολι­

τικήν διαθήκην, την διάλυσιν της 'Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και την πρόσκτησιν των εδαφών και πληθυσμών της διαλυθείσης Ελληνικής Αυτο­

κρατορίας, του Βυζαντίου, ύπο το στέμμα τών Τσάρων. Κατά το έτος 1867 συνήρχετο εν Μόσχα το πρώτον Πανσλαυϊστικον

Συνέδριον. Τοΰτο άπέρρευσεν ώς επακόλουθον τής μάχης τής Σάδοβας του 1866. Ή μεν νίκη τών Γερμανών, απετέλεσε την πρώτην κροΰσιν τοΰ κώ­

δωνος κίνδυνου κατά τοΰ Πανσλαυϊσμοΰ εκ μέρους τοΰ Παγγερμανισμοΰ, ούτινος ή τελική ενωσις επέπρωτο να πραγματοποιηθή μετά πάροδον τριε­

τίας υπό τοΰ Βίσμαρκ. Ή δε ήττα τής Αυστρίας, τοΰ θανάσιμου εχϋροΰ, ήρέθιζε τάς ορέξεις τής Ρωσίας. Τυγχάνουν αξιοσημείωτοι αί παρατηρήσεις αί προκΰπτουσαι εκ τής περιγραφής τοΰ συνεδρίου τούτου V Έκ μέρους πλείστων ομιλητών διεκηρΰχϋη δτι έπρεπε να επιδιωχθή ή έξάπλωσις εις τήν Δΰσιν τοΰ Έλληνο ­ Σλαυϊκοΰ πολιτισμοΰ, αντί τοΰ επικρατοΰντος Λατίνο ­Γερμανικοΰ. Συνεπλήρουν δμως οι δμιληται οΰτοι δτι επεβάλλετο δπως ή εΑγία Σοφία και τα Δαρδανέλλια καταστοΰν Ρωσικά. Έκ μέρους τών άγο­

ρευσάντων εκπροσώπων τών εν διασπορά Σλαΰων, Κροατών, Πολωνών, Ρουθήνων, Σέρβων, Σλοβάκων, Σλοβίνων, Τσέχων κτλ. έτονίσθη ή ανάγκη δημιουργίας μιας κοινής Ρωσικής διαλέκτου τών διανοουμένων Σλαΰων ώστε, μέσω τής κοινής ταύτης διαλέκτου, να επέλθη ή ενωσις τών απαντα­

χοΰ Σλαΰων, να λάβη σάρκα και οστά δ Πανσλαυϊσμός. Κατά περίεργον δε σΰμπτωσιν, καθ' δν τρόπον σήμερον δ Τίτο αποτελεί τήν ήγεσίαν τοΰ « ρε­

βιζιονισμοΰ », τοΰ «τιτοϊσμοΰ», αναλόγως τότε δ εκπρόσωπος τής Σερβικής Νεολαίας φοιτητής Γεώργεβιτς μόνος άντετάχθη, αποδοκιμασθείς εντόνως, εις τήν προσπάθειαν τής τεχνητής δημιουργίας μιας κοινής διαλέκτου τών διανοουμένων Σλαΰων. 'Υπεστήριξε, δικαίως, δτι εν τοιαΰτη περιπτώσει « οι διανοούμενοι Σλαΰοι συγγραφείς ·θά εξειλίσσοντο εις μίαν χωριστήν τάξιν (κάσταν) βραχμάνων ακατάληπτων εις τάς λαϊκάς μάζας». Σημειοΰμεν το γεγονός τοΰτο τής σημασίας, ήτις άπεδόθη εις το συνέδριον εκείνο τής Μό­

σχας εις τον γλωσσικόν παράγοντα καθ' δσον, και μετά πάροδον ελαχίστων ετών, δ άγων επικρατήσεως εν Μακεδονία, μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων, μεταξύ Σχισματικών καί Πατριαρχικών, διεξήχθη με κριτήριον το γλωσσι­

κόν ιδίωμα εκ μέρους τών Βουλγάρων, και με κριτήριον τήν εθνικήν συνεί­

δησιν εκ μέρους τών Ελλήνων. Ό μεν Πανσλαυϊσμος τοΰ Ίγνάτιεφ εστη­

ρίζετο εΐς τήν ενότητα τοΰ γλωσσικοΰ ιδιώματος. Το δε Πανελλήνιον τοΰ Αισχΰλου, τοΰ 'Αριστοτέλους και τοΰ 'Ισοκράτους, εστηρίζετο εις τήν ενό­

τητα τοΰ πνεΰματος, ην ενότητα τοΰ πνεΰματος και τής συνειδήσεως ήσπά­

1. Βλέπε « Revue des Deux Mondes >. Τεύχος 1*IÎ Σεπτεμβρίου 1867.

Page 38: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 36 —

σθησαν καΐ οί Σλαυόφωνοι Πατριαρχικοί "Ελληνες Μακεδόνες. Γενικώς ή ανάγνωσις των περιγραφομένων εορτών, παρελάσεων μετά πολύχρωμων στο­

λών, αγορεύσεων, θεαμάτων, ποικίλων επιδείξεων, εκθέσεων κ.τ.λ. του προ ενενήντα τριών ετών συνεδρίου εκείνου αποτελεί ζωντανήν εικόνα της σημε­

ρινής κομμουνιστικής δραστηριότητος. Μετά πάροδον τριετίας, από του ώς άνω συνεδρίου, κατά τα ετη 1870 ■

1872, ό εν Κωνσταντινουπόλει Ρώσος Πρεσβευτής Στρατηγός Ίγνάτιεφ επι­

τυγχάνει την ιδρυσιν τής Βουλγαρικής Έξαρχείας. Είναι αληθές δτι ή τοιαύτη ΐδρυσις εβασίζετο επί ιστορικών παραδόσεων. Προϋπήρξε Βουλγα­

ρική 'Αρχιεπισκοπή καταργηθείσα εν ετει 1767. Προϋπήρξεν δμως εν Άχρίδι και ουχί εν Κωνσταντινουπόλει, ώς άλλωστε υπήρξε και Σερβική Αρχιεπι­

σκοπή εν Ίπέκ. Θα επαναλάβωμεν ενταύθα, με μεγαλυτέραν πεποίθησιν, μίαν γνώμην, ην εΐχομεν διατυπώσει εις σχετικήν μελέτην μας δημοσιευθεΐσαν εν ετει 1945 υπό τον τίτλον : «ό Ελληνισμός και οί Βαλκανικοί Γείτονες του ». Έγράφομεν λοιπόν εν τη μελέτη εκείνη, τα ακόλουθα επί λέξει : « 'Εφ ' δσον, οΰτως ή άλλως, θα εδημιουργεΐτο δ Εθνικός ανταγωνισμός μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων εν Μακεδονία, ή δημιουργία τής Έξαρ­

χείας και του Σχίσματος εδημιούργησε μεν μέγαν αριθμόν θυμάτων, εν ταύτφ δμως εδημιοΰργησε και ενα φανατισμον μεταξύ τών πιστών τοΰ Οι­

κουμενικού Πατριαρχείου. Χάρις εις τήν Έξαρχείαν και το Σχίσμα επήλθε συνεργασία μεταξύ Ελλήνων και Σέρβων εις τον μεταγενέστερον από κοινού αγώνα, εναντίον τών Τούρκων και Βουλγάρων, δτε οι Νεότουρκοι ήρπασαν αυθαιρέτως 651 Ελληνικός εκκλησίας και σχολεία και παρέδωκαν ταύτα εις τους Βουλγάρους. Χάρις τέλος εις το σχίσμα τού 1872, μετά παρέλευσιν 41 ολοκλήρων ετών από τής κηρύξεως τούτου, ήτοι κατά το 1913, οι Σλαυό­

φωνοι Πατριαρχικοί πληθυσμοί τής 'Ανατολικής Μακεδονίας επεδείξαντο τοιαύτην προσήλωσιν και φανατισμόν προς τήν Έθνικήν Έλληνικήν Ίδέαν, ώστε δ Βούλγαρος Στρατηγός Ίβάνωφ, δ Αρχιστράτηγος τής Βουλγαρι­

κής Στρατιάς, ήτις ήτο αντιμέτωπος τής Ελληνικής κατά τον πόλεμον τού 1913, μετά πικρίας αποφαίνεται περί τούτων ως ακολούθως επί λέξει1 : « Εις τήν ταξιαρχίαν ταύτην ( τήν ταξιαρχίαν Πετρώφ ) εισεχώρησαν και πλείστοι Βούλγαροι ανήκοντες εις το Πατριαρχεΐον, στοιχεΐον λίαν άποθαρρυντικόν καΐ πλέον επικίνδυνον καΐ αυτών τών Ελλήνων ». Είναι τόσον σαφής και εύγλωτος ή αφελής ομολογία τοΰ άτυχήσαντος Βουλγάρου Στρατηγού, ώστε παρέλκει παν σχόλιον». Τάς απόψεις ταύτας επι λέξει εδημοσιεύομεν εν ετει 1945. "Ηδη μετά παρέλευσιν μιας δεκαπενταετίας θα διατυπώσωμεν μίαν

1. 'Αντιστράτηγου Ν. Ί β ά ν ω φ , "Ο Βαλκανικός πόλεμος τοΰ 1912 ­ 1913. Με· τάφρασις εκ τοΰ Βουλγάρικου δημοσιευθείσα υπό τής « Στρατιωτικής Έπιθεωρή σεως ». Τεΰχος 'Οκτωβρίου 1929.

Page 39: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 37 —

τολμηροτέραν γνώμην. Καθ' δν τρόπον « δ ηρωικός Δεκέμβρης του 1944 » αφύπνισε τάς συνειδήσεις των εθνικοφρόνων αριστερών Δημοκρατικών και προελείανε τάς νίκας του Βίτσι και του Γράμμου, οΰτω πως και ή Εξάρ­

χεια, το Σχίσμα, και ό κομιτατζηδικος άγων εΐχον αφυπνίσει την εθνικήν Έλληνικήν συνείδησιν τών Σλαυοφώνων ή Βλαχοφώνων Πατριαρχικών Μα­

κεδόνων. Διεχώρισε τα ερίφια από τα πρόβατα. Θα ήδυνάμεθα επίσης εκ της προαναφερθείσης μελέτης μας να άρυσθώμεν γνώμας αλλοεθνών συγγρα­

φέων, καθ' ας το γλωσσικον ιδίωμα, και εις αλλάς πολλάς Χώρας της συγ­

χρόνου Ευρώπης, δεν αποτελεί το άποκλειστικον τεκμήριον της εθνικής συνει­

δήσεως. Φρονοΰμεν δμως δτι επιβάλλεται να μη επεκταθώμεν ΰπερβαλλόντως. Κατά το ε'τος 1878 το Ρωσικον αίμα δημιουργεί την Βουλγαρικήν

Ήγεμονίαν και την θνησιγενή συνθήκην του 'Αγίου Στεφάνου. Ή ήττα μας του 1897 συμπίπτει με το εγκαινιαζόμενον αιματοκύλισμα

τών Χριστιανών τών Βαλκανίων, εκ μέρους τών κομιτατζήδων της Σόφιας, και υπό τάς ευλογίας της 'Αγίας Ρωσίας.

Οΰτω πως, κατά τους τελευταίους χρόνους του 19ου αιώνος, και τους πρώτους του 20οΰ, το Βουλγαρικον εγχειρίδιον και ή Βουλγαρική χειροβομ­

βις αΐματοκυλίουν τήν Μακεδονίαν και εν ήσσονι μέτρω και την Θράκην. Κατά τήν ιδίαν εποχήν, το Ρωσικον ροΰβλιον δημιουργεί άφθονίαν αργυ­

ρωνήτων συγγραφέων, οΐτινες, διαστρέφοντες εις βαθμον άσΰλληπτον τήν αλήθευαν, δημιουργούν άληί)ή κυκεώνα πέριξ του ζητήματος της αναλογίας τών διαφόρων εθνοτήτων εν Μακεδονία.

Προς επακριβή άπεικόνισιν του τοιούτου επικρατούντος κυκεώνος φθί­

νοντος του 19ου αιώνος, παραθέτομεν τα κάτωθι στοιχεία, τα όποια χαρα­

κτηρίζουν τήν μέχρι της εποχής εκείνης επικρατούσαν άσΰστολον καΐ δργιά­

ζουσαν ψευδολογίαν : Ό Βούλγαρος συγγραφεύς Κάντσεφ παρεδέχετο τήν ΰπαρξιν εν Μακεδονία 225.152 Ελλήνων, 1.184.036 Βουλγάρων και 700 Σέρβων, ήτοι συνολικώς 2.049.888.

Ό Σέρβος Γκόπτσεβιτς παρεδέχετο 201.140 Έλληνας, 57.600 Βουλ­

γάρους και 2.048.320 Σέρβους, ήτοι συνολικώς 2.307.060. Ό Έλλην Νικολαΐδης παρεδέχετο 656.300 Έλληνας και 454.700

Σλαΰους, ήτοι συνολικώς 1.111.000 \

Γ' ­ Ή εθνολογική σύνθεσις τών πληθυσμών της Μακεδονίας προ του 1912.

Κατόπιν τής επελθούσης κατά το έτος 1904 συμφωνίας του Mursteg, μεταξύ τών Μεγάλων Δυνάμεων αφ* ενός καΐ αφ' ετέρου τής Τουρκίας, περί

1. V. C o l o c o t r o n i s , La Macédoine et l'Hellénisme. Paris'1919, σελ. 604.

Page 40: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 38 -

λήψεως μέτρων προστασίας των Χριστιανών της Μακεδονίας, Τούρκος Γενι­

κός 'Επιθεωρητής Μακεδονίας των τριών βιλαετίων Θεσσαλονίκης, Μονα­

στηρίου και Κοσσόβου, έχει διορισθή δ Χουσείν Χιλμή Πασσας. Οΰτος τελεί υπό την εποπτείαν δυο πολιτικών εκπροσώπων τών Κυβερνήσεων τών δυο ενδιαφερομένων κυρίως αντιζήλων Μεγάλων Δυνάμεων, της Αΰστρο ­Ουγγαρίας και της Ρωσίας. Τα καθήκοντα του αρχηγού της Χωροφυλακής έχουν άνατεθή εις Ίταλον Στρατηγόν. Ύπο τας διαταγάς τούτων υπηρε­

τούν επί κεφαλής μικρότερων διοικητικών περιοχών "Αγγλοι, Αυστριακοί, Γάλλοι, 'Ιταλοί και Ρώσοι αξιωματικοί, εξαιρέσει Γερμανών. Ή ηττημένη Ελλάς του 1897 δεν λαμβάνεται σοβαρώς υπ' όψιν ως πολιτικός παράγων εν τη 'Ανατολή. "Απασαι ανεξαρτήτως αί Μεγάλαι Δυνάμεις άμιλλώνται εις ερωτοτροπίας προς τον Πρώσσον της Ανατολής, τον Βοΰλγαρον, αλλ' εν ταΰτώ επιδεικνύουν απόλυτον άνοχήν και έναντι του Τούρκου. Ή Ευρώπη τρέμει προ του κίνδυνου εκρήξεως Ευρωπαϊκοί) πολέμου δστις θα ήδΰνατο να άπορρεΰση εξ ενός ενδεχομένου διαμελισμού τής τότε 'Οθωμανικής Αυτο­

κρατορίας. Ύπο τοιαύτας συνθήκας, υπό την εποπτείαν δηλαδή Ευρωπαίων αξιωματικών, τών οποίων ή πλειονότης διέκειτο εχΐίρικώς προς τον Έλληνι­

σμόν, διενεργήθη απογραφή τών πληθυσμών τής Μακεδονίας. 'Εάν τυχόν κατά την άπογραφήν ταΰτην επεκράτησε μερο?α]ψία τις, αΰτη, προφανώς δια τους εκτεθέντας λόγους, θα επεκράτησεν είς βάρος τών Ελλήνων.

Τα αποτελέσματα τής τοιαύτης απογραφής εδημοσιεΰθησαν σποραδικώς ύπο του τΰπου τής εποχής εκείνης. Συν τοις άλλοις κατεχωρήθησαν εις το περισποΰδαστον σύγγραμμα του Β. Κολοκοτρώνη « La Macédoine et l 'Hellénisme ».

Βάσει λοιπόν τών στοιχείων ατινα προέκυψαν εκ τής ως άνω επισήμου απογραφής, ή ημιεπίσημος « 'Ιταλική Βιβλιοθήκη δια τάς 'Εξωτερικός Υπο­

θέσεις » εξέδιδεν,εν ετει 1908, ογκώδες σύγγραμμα, εξ 998 σελίδων, υπό τον τίτλον « L a Questione Roumeliota e la Politica I tal iana».

Ό συγγραφεύς τούτου Giovanni Amadore Virgilj, κατά τήν μελέτην του, εν τή αναζητήσει λύσεως του περίπλοκου Μακεδόνικου προβλήματος, λύσεως δικαίας και πραγματοποιήσιμου εχάραξε νέαν γραμμήν, ορθήν, εν τή αναζητήσει τής λύσεως ταύτης. Δεν παρεσΰρθη από τήν ισχΰουσαν κατά τήν εποχήν εκείνην διοικητικήν διαίρεσιν εις βιλαέτια, σαντζάκια και καζάδες τής Αυτοκρατορίας, ήτις άλλως τε διοικητική διαίρεσις ΰπέκειτο εις συχνός μετα­

βολάς. Δεν παρεσΰρθη από το τέχνασμα τών Πανσλαυϊστών οϊτινες, χαρα­

κτηρίζοντες αυθαιρέτως ως βόρεια σύνορα τής συγχρόνου Μακεδονίας, σύ­

νορα κείμενα κατά πολύ βορειότερον τών πραγματικών ιστορικών βορείων συνόρων τής Μακεδονίας, επετΰγχανον να συμπεριλαμβάνουν συμπαγείς αμι­

γείς Σλαυϊκούς πληθυσμούς, οϊτινες ουδέποτε εΐχον συμπεριληφθή εις τάς Έλληνικάς διεκδικήσεις, και ενεφάνιζον οΰτω ηΰξημένην αναλογίαν τών

Page 41: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 39 —

Σλαΰων.'Ανεζήτησε λοιπόν, και άνεΰρεν, δ 'Ιταλός οΰτος συγγραφεύς, το δριον εκείνο δπερ διεχώριζεν, κατά προσέγγισιν βεβαίως, την βορειοτέραν εκείνην περιοχήν της Μακεδονίας, ήτις, άπο απόψεως Χριστιανικών πληθυσμών, κατωκείτο υπό πληθυσμών κατά το μάλλον και ήττον συμπαγών Σλαυϊκών, από την νοτιωτέραν εκείνην περιοχήν, ήτις κατωκείτο υπό πληθυσμών συγ­

κριτικώς συμπαγέστερων Ελληνικών. Προκειμένου λοιπόν να εμφανίσωμεν το πρόβλημα των πληθυσμών επί

Τουρκοκρατίας, του τμήματος εκείνου εκ της δλης Μακεδονίας, δπερ, μεταγε­

νεστέρως δυνάμει της συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1913, ενεσωματώθη είς την Χώραν μας, οφείλομεν να λάβωμεν υπ' δψιν όλόκληρον το Βιλαέτιον Θεσσαλονίκης, εκ δε του Βιλαετίου Μοναστηρίου να λάβωμεν υπ' δψιν εκ τών τριών σαντζακίων τούτου μόνον το σαντζάκιον Γρεβενών ­ Κοζάνης (Σερβίων). Έξαιροΰμεν δηλαδή το σαντζάκιον Μοναστηρίου, κοιΤ δσον το μεγαλΰτερον μέρος τούτου δεν ενεσωματώθη εις τα Ελληνικά εδάφη. Το σαντζάκιον τοΰτο επί Τουρκοκρατίας ναι μεν προς νότον εξετείνετο νοτίως Φλωρίνης, προς βορράν δμως εξετείνετο βορειότερον του Κίρτσεβο. Περιέ­

κλειε δε πράγματι εις τους βορειοτέρους καζάδες κατά πλειοψηφίαν σλαυϊ­

κούς πληθυσμούς, Βουλγάρους και Σέρβους. Έξαιροΰμεν επίσης το σαντζά­

κιον Κορυτσάς, και τοΰτο εκ του βιλαετίου Μοναστηρίου, δπερ κατά μέγα μέρος δεν έχει ενσωματωθή εις την Χώραν μας, καίτοι εμφανίζει συντριπτι­

κήν ύπεροχήν τών Ελλήνων έναντι δλων τών λοιπών εθνοτήτων. Τούτων οΰτως εχόντων, και φρονοΰντες δτι οι ολιγώτεροι αριθμοί ομιλούν περισσό­

τερον εύγλώττως, δημιουργούν δλιγωτέραν σΰγχυσιν, παραθέτομεν κατωτέρω τα στοιχεία τα καθορίζοντα τους πληθυσμούς εξ Ελλήνων, Βουλγάρων και Σέρβων μόνον εν τη εδαφική περιοχή της Μακεδονίας, ήτις κατά το 1913 ενεσωματώθη εις την Χώραν μας.

, „_ Σαντζάκιον Σερβιων (Γρεβενά ­ Κοζάνη)

Ι "Ελληνες 'Ορθόδοξοι i 111.000 Βούλγαροι Σχισματικοί 1.500 Σλαΰοι ­ Σέρβοι 0­000

Βιλαέτιον θεσσαλονίκης

362.000 198.000

1.400

Σύνολον πληθυσμών ύπαχθέντων είς την

χάρκν μας

473.000 199.500

1.400

Οι αριθμοί οΰτοι, οΐτινες εμφανίζουν την άναλογίαν τών Χριστιανικών πληθυσμών εν τη πλέον πολυταράχω περιοχή της 'Οθωμανικής Αυτοκρατο­

ρίας, περιοχή ήτις άπετέλει το κατ' εξοχήν μωσαϊκόν πληθυσμών, είναι αυτό­

χρημα συντριπτικοί. Οι αριθμοί οΰτοι είναι οι μόνοι οι όποιοι ενδιαφέ­

ρουν, από απόψεως ιστορικής, τήν Μακεδονικήν ύπόθεσιν, από καθαρώς Ελληνικής πλευράς.

Page 42: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 40 —

Οΰχ' ήττον δμως, φρονοΰμεν δτι δεν στερείται ενδιαφέροντος ή πλήρης παράθεσις, δλων ανεξαιρέτως των εθνοτήτων, Χριστιανών και μή, ολοκλή­

ρου της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, της εποχής εκείνης, ώς εμφανίζει τα σχετικά στοιχεία δ προαναφερθείς ΰπομνηματικος πίναξ του Ίταλοΰ συγγραφέως, όστις δια μεν τήν Μακεδονίαν εβασίσθη, κα\Τ α ήδη ελέχθη, εις την επίση­

μον τουρκικήν άπογραφήν του 1904 επί Χιλμή, δια δε τήν "Ηπειρον, Θρά­

κην καΐ περιοχήν Κωνσταντινουπόλεως εις αλλάς άπογραφάς.

Σύνολον πληθυσμών Ευρωπαϊκής Τουρκίας κατά τήν περίοδον 1?04-1?08:

"Ελληνες 'Ορθόδοξοι Βούλγαροι Σχισματικοί

Σλαΰοι οπαδοί τής Σερβικής Προπαγάνδας

'Αθίγγανοι Άομένιοι . . . Εβραίοι

1.613.300 455.000

13.750 16­550

8.890 95.350

151.235

"Υπάρχει καΐ μία άλλη πηγή, ίσως αύθεντικωτέρα τής ανωτέρω, ήτις εμμέσως καθορίζει τα τής αναλογίας τών Χριστιανών εν Μακεδονία, εν τη Ευρωπαϊκή Τουρκία, και γενικώτερον εν όλη τη 'Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τήν πηγήν ταΰτην αποτελεί ή αναλογία τών βουλευτών οϊτινες αντιπροσώ­

πευσαν τάς διαφόρους εθνότητας, παρακαθήσαντες εν τώ Νεοτουρκικώ Κοι­

νοβουλίω. Έ κ πρωτοτύπου επετηρίδος τής Τουρκικής Βουλής τής περιόδου του έτους 1911, τήν οποίαν κατέχει εν τή εν 'Αθήναις Βιβλιοί)ήκη του δ σεβαστός καΐ έγκριτος τουρκομαθής συγγραφεύς πλείστων συγγραμμάτων εθνικού περιεχομένου, κ. Νικηφόρος Μοσχόπουλος, ζήσας εκ του σύνεγγυς τήν Νεοτουρκικήν Βουλήν, ήρΰσθημεν τα ακόλουθα στοιχεία σχετικά προς τήν κατανομήν κατά εκλογικάς περιφερείας απάντων ανεξαιρέτως τών βουλευ­

τών τής Αυτοκρατορίας. Βάσει λοιπόν τής επετηρίδος ταύτης, καθ' ολην μεν τήν Αΰτοκρατορίαν

ή αναλογία τών μή Μουσουλμάνων βουλευτών ύπήρξεν συνολικώς ή ακόλου­

θος : "Ελληνες 24. Βούλγαροι 4. Σέρβοι 3. 'Αρμένιοι 9. Εβραίοι 4. Κου­

τσόβλαχοι 1 *.

1. Ή «Εκκλησιαστική ΆλήΦεια », το έπίσημον όργανον τοΰ Οικουμενικού Πα­

τριαρχείου, εις το φύλλον 48 τής 5η? Δεκεμβρίου 1908 κατονομάζει 23 "Ελληνας βου­

λευτάς.

Γενικόν Σύνολον 4.177.575

Page 43: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 41 —

Ειδικώτερον δε εις τάς εκλογικάς περιοχάς αϊτινες δια της συνθήκης τοΰ Βουκουρεστίου ένεσωματώθησαν κατά προσέγγισιν εις την Χώραν μας : Σαντζάκιον Σερβίων : "Ελληνες δυο ( 2 ) . Βούλγαροι και Σέρβοι ουδείς (0 ) . Βιλαέτιον Θεσσαλονίκης: "Ελληνες τρεις ( 3 ) . Βούλγαροι δυο ( 2 ) . 'Εβραίοι εις ( 1 ). Σέρβοι ουδείς (0) . "Ητοι εν συνόλω εν τη περιοχή τη ύπαχθείση εις τήν Χώραν μας: "Ελληνες πέντε ( 5 ) . Βούλγαροι δυο (2 ) . Έβραΐοι είς ( 1 ) . Σέρβοι ουδείς ( 0 ) .

Οι αριθμοί οΰτοι των πέντε ( 5 ) Ελλήνων βουλευτών, των δύο ( 2 ) Βουλγάρων βουλευτών και του ούδενος Σέρβου, διατελούν εν πλήρει αρμονία προς τους προαναφερθέντος αριθμούς τών 473 χιλιάδων 'Ελλήνων και 199.500 Βουλγάρων.

Ή αναλογία αυτή βουλευτών Ελλήνων, Βουλγάρων προσλαμβάνει ετι μείζονα σημασίαν εάν ληφθή υπ' δψιν δτι εγένετο κοινή συμφωνία'Πατριαρ­

χείου και Έξαρχείας. *

* *

"Ηδη θα εξετάσωμεν ενα άλλον δείκτην δια του οποίου καταδεικνύεται ή συντριπτική υπεροχή του 'Ελληνικού πληθυσμού εν Μακεδονία της επο­

χής εκείνης. Ό δείκτης οΰτος δεν καταδεικνύει μόνον τήν ποσοτικήν ύπερο­

χήν, άλλα και τήν ποιοτικήν, το άνώτερον πνευματικόν έπίπεδον τών Ελλή­

νων έναντι τών άλλων Χριστιανών. Μετά τήν αλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως, παρά τήν άποδημίαν της

πνευματικής ίκμάδος του Έθνους εις Ίταλίαν και Γαλλίαν, ΰπελείφθη, μεταξύ του παραμείναντος υπό τον ζυγον "Εθνους, άρη*)μος διανοουμένων μή δυνηθέντων ν ' αποδημήσουν.

Ά π ο τών πρώτων ημερών της δουλείας δ Πατριάρχης Γεννάδιος Σχο­

λάριος προβαίνει εις τήν άναδιοργάνωσιν τής Μεγάλης του Γένους Σχολής. Δεν θα παρακολουθήσω μεν βήμα προς βήμα τήν πνευματικήν καλλιέργειαν τοΰ υποδούλου "Εθνους μας δια μέσου τών αιώνων. Ή Άθωνιάς, ή σχολή τής Πάτμου, τα σχολεία τής 'Ηπείρου, τής Μοσχοπόλεως, τής Κοζάνης, τής Σμύρνης, τών Κυδωνιών, και απειρία άλλων, υπήρξαν φυτώρια καλλιέργειας τής εθνικής συνειδήσεως.

Κατά τους τελευταίους χρόνους τοΰ 19ο υ αιώνος, και αρχομένου τοΰ 20οΰ, εγενικεύθη μεταξύ δλων τών υποδούλων Χριστιανών ή εκπαιδευτική προσπάθεια. Άναφορικώς προς το ζήτημα τοΰ άριθμοΰ σχολείων, διδασκά­

λων και φοιτώντων μαθητών ή Πανσλαυΐστική προπαγάνδα δεν ήδύνατο να δργιάση. Δεν ήτο εύ'χολον να ΐσχυρισθή δτι εις τήν τάδε ή δείνα κωμό­

πολιν ή χωρίον ελειτούργει σχολεΐον εις περίπτωσιν καθ' ην δεν ελειτούργει. Άφθονοΰν τα συγγράμματα καΐ αΐ πηγαί. Ενδιαφέρον, σύν τοις άλλοις, είναι και το άκόλουθον σύγγραμμα γαλλιστι εκδοθέν υπό Έλληνος εκπαιδευ­

Page 44: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 42 —

τικοΰ επ' ευκαιρία της εν Παρισίοις εκθέσεως τοΰ 1881: C h a s s i o t i s, L'Instruction Publique chez les Grecs depuis la prise de Constanti­

nople jusqu'à nos jours, Paris 1881. Άποσπώμεν λοιπόν εκ τοΰ φύλλου υπ' αρ. 46, της 12*1? Νοεμβρίου 1904,

τοΰ Bulletin d'Orient, τα ακόλουθα συγκριτικά στοιχεία άφορώντα την Μα­

κεδονίαν κατά το έτος 1904 :

Σχολεία Διδάσκοντες ΜαθηταΙ

Ελληνικά

998 1.463

59.640

Βουλγαρικά

561 873

18.311

Ρουμανικά

49 145

2.002

Σερβικά

53 112

1.674

Οι αριθμοί οΰτοι τυγχάνουν αποστομωτικοί.

Δ' ­ Συσχέτισις των υφιστάμενων δικαιωμάτων καΐ των προβληθεισών αξιώσεων προς τα επιδικασθέντα δια της συνθήκης τοΰ Βουκουρεστίου 'Ιουλίου 1913.

"Απαντα τα ανωτέρω εκτεθέντα συνοψίζουν τα κατά την εποχήν εκείνην εθνολογικά στοιχεία, ατινα άπετέλουν τον οΰσιωδέστερον παράγοντα των εθνικών μας διεκδικήσεων, επί τοΰ οποίου το "Εθνος μας βασιζόμενον, θα διεξεδίκει τα δίκαια του, μετά την επιτυχή εκβασιν τοΰ αγώνος εις δν εΐχεν άποδυθή μετά τών λοιπών Χριστιανών συμμάχων, Βουλγάρων, Μαυροβου­

νίων καΐ Σέρβων κατ' Όκτώβριον τοΰ 1912. Βεβαίως, επ! πλέον τοΰ τοιού­

του ουσιωδέστερου παράγοντος, ύφίσταντο και άλλοι συμπαρομαρτοΰντες παράγοντες. Ύφίστατο δ παράγων ό απορρέων εξ ιστορικών δικαιωμάτων ώς και δ παράγων δ'στις θα άπέρρεεν εκ της αναλογίας τοΰ φόρου τοΰ αίμα­

τος, δν έκαστος εκ τών Χριστιανών συμμάχων ήθελε καταβάλει προς επιτυχή εκβασιν τοΰ αναληφθέντος αγώνος.

Τοΰτων τεθέντων, θα εξετάσωμεν κατωτέρω, εν τη δυνατή συντομία, κατά πόσον αΐ εκάστοτε πολιτικά! συνέπειαι, αί εκάστοτε εδαφικά! διαρρυ­

θμίσεις εις τα Βαλκάνια, εκ τών δυο πολέμων 1912 κα! 1913, ετέλουν εν αρμονία προς την συνισταμένην τών διαφόρων παραγόντων εξ ών αΰται απέρρευσαν.

Δυνάμει λοιπόν της συνθήκης τοΰ Λονδίνου της 17/30 Μαΐου 1913, ή ήττηθεΐσα Τουρκία ανέθετε το ζήτημα τοΰ διακανονισμοΰ της τΰχης της 'Αλ­

βανίας κα! τών νήσων Κρήτης κα! Αιγαίου πελάγους εις τάς Μεγάλας Δυνά­

μεις, εξεχώρει δε την πλήρη κυριαρχίαν τών Ευρωπαϊκών εδαφών της Αυτο­

κρατορίας, τών ευρισκομένων δυτικώς της γραμμής Αίνου ­ Μήδειας, εις τους τεσσάρας νικητας Χριστιανούς Συμμάχους.

Page 45: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 43 —

Έ ξ άλλου αρχομένου του 1912, εΐχεν ήδη καταστή προφανές ότι δυσκό­

λως θα επετυγχάνετο ή συμφωνία τών νικητών προς διανομήν των άπελευ­

θεροθησομένων εδαφών και πληθυσμών. Ή Σερβία ήρνεΐτο να συμμορφωθή προς την εδαφικήν διανομήν την προβλεπομένην υπό του "Αρθρου 2 του Μυστικού Παραρτήματος της Σέρβο ­ Βουλγαρικής Συνθήκης τής 291Ί? Φε­

βρουαρίου 19121. Τοΰτο δε δια τους ακολούθους λόγους: Άφ'ενός μεν εζήτει άξιοποίησιν του χυθέντος Σέρβικου αίματος κατά την συνδρομήν την προσφερθεΐσαν εις τους Βουλγάρους προς αλωσιν του φρουρίου τής Άδρια­

νουπόλεως, περίπτωσις μη προβλεφθεΐσα υπό τής Σέρβο ­ Βουλγαρικής συν­

θήκης. Ά φ ' ετέρου δε είχε καταστή προφανές δτι, αξιώσει τής Αυστρο­

ουγγαρίας και τής 'Ιταλίας, θα άπεστερεΐτο τής ελπιζομένης εξόδου εις την Άδριατικήν, ην έ'ξοδον εν τούτοις δεν προέβλεπε το προαναφερθέν άρθρον. Δια τους δυο τούτους κυριωτέρους λόγους ή Σερβία ισχυρίζετο δ'τι ί­πεβάλ­

λετο ή άναθεώρησις τών συμφωνηθέντων. Σημειωτέον δ'τι ή τελευταία παρά­

γραφος του προαναφερθέντος άρθρου καθώριζεν ως ύποχρεωτικήν, εν περι­

πτώσει διαφωνιών, την διαιτησίαν του Αΰτοκράτορος τής Ρωσίας. Έξ άλλου δια τής Έλληνο ­ Βουλγαρικής συνθήκης τής 16*1? Μαΐου 1912 και τής στρατιωτικής συμβάσεως τής 22α? Σεπτεμβρίου 1912 ', ουδεμία εδαφική διανομή προεβλέπετο.

Παρ' δτι ή Ελλάς δέν ύπεχρεοΰτο, εν τούτοις εδέχθη την Ρωσικήν διαιτησίαν. Παρά ταϋτα, δέν κατέστη δυνατή ή αποφυγή τής προσφυγής εις τα δπλα τών Χριστιανών Συμμάχων προς διανομήν τών Τουρκικών εδαφών.

Οι εξυπηρετούντες την φιλοβοΰλγαρον προπαγάνδαν, ασυστόλως δια­

στρέφοντες την άλήθειαν αποσείουν τάς Βουλγαρικός εύθΰνας δια την έ'κρηξιν του δευτέρου Βαλκανικού πολέμου. Την μάλλον άποκαρδιωτικήν εντΰπωσιν εμποιεΐ το σύγγραμμα τής Dotation Carnegie pour la paix Internatio­

nale. Enquête dans les Balkans. Paris 1914. Τον τρόπον καθ' δν Ευρω­

παϊκά! προσωπικότητες, αυθεντικού κύρους, έ'θεσαν τάς ΰπογραφάς των κάτωθι του πολυτελούς τούτου ογκώδους συγγράμματος, δπερ διέστρεφε κατά τρόπον πρωτοφανή την άλήθειαν, αποκαλύπτει ό "Αγγλος συγγραφεύς Seton Watson3 . Εις την προαναφερθεΐσαν δημοσιευθεΐσαν μελέτην μας κατά το 1945 άφιερώσαμεν εΐδικόν κεφάλαιον υπό τον τίτλον « Ή Φιλο­

βοΰλγαρος Προπαγάνδα », προς άνατροπήν τών κυριωτέρων επιχειρημάτων του αναίσχυντου τούτου συγγράμματος.

1. Βλέπε Παράρτημα τόμου Γ" 'Υπουργείου Στρατιωτικών. Πολεμική "Εκθε­

σις. Ό 'Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912­1913. 2. Βλέπε Παράρτημα τόμου Α' 'Υπουργείου Στρατιωτικών. Πολεμική "Εκθε­

σις. Ό 'Ελληνικός Στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912­1913. 3. The rise of nationality in the Balkans. London 1917, σελ. 276.

Page 46: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 44 —

Δυνάμει της συνθήκης του Βουκουρεστίου του 1913, το προς ανατολάς σΰνορον Ελλάδος ­ Βουλγαρίας καθωρίζετο ο ρους του ποταμού Νέστου. Έδημιουργεΐτο δε εις τα Βαλκάνια μία ισορροπία δυνάμεων, καθόσον ή μεν Βουλγαρία θα περιελάμβανεν εφεξής πληθυσμόν 4.766.000 κατοίκων, ή Σερβία πληθυσμόν 4.247.000 κατοίκων και τέλος ή Ελλάς θα περιελάμ­

βανε τον δλιγώτερον πληθυσμόν, 4.225.000 κατοίκων. Προς άμερόληπτον και άντικειμενικήν λοιπόν διεξονΰχισιν των πολιτι­

κών συνεπειών τών δυο Βαλκανικών πολέμων δέον να ληφθούν υπ' όψιν τα κάτωθι :

α' ) Καθ' α εμφαίνεται εκ του αναφερθέντος Ύπομνηματικοΰ στατιστι­

κού Πίνακος του συγγράμματος της ημιεπισήμου « 'Ιταλικής Βιβλιοθήκης δια τάς 'Εξωτερικός Υποθέσεις» κατά την χρονικήν περίοδον 1904­ 1908 διετέλουν προς απελευθέρωσιν από του Τουρκικού ζυγοΰ εις τα εδάφη της Ευρωπαϊκής Τουρκίας "Ελληνες 1.613­300, Βοΰλγαροι 455.000 και Σέρβοι 16.550. Κατά την αυτήν χρονικήν περίοδον, ως ήδη εξεθέσαμεν λεπτομε­

ρώς, εΐς το Βιλαέτιον Θεσσαλονίκης και το Σαντζάκιον Σερβίων, εξ όλης τής^,τότε Μακεδονίας τής ένσωματωθείσης εΐς τήν χώραν μας, διετέλουν προς απελευθέρωσιν από τον Τουρκικον Ζυγον "Ελληνες 473.000, Βοΰλγαροι 199.500 και Σέρβοι 1.400. Συνεπώς ή χώρα μας δεν κατέστη υπερβολικά διωγκωμένη εκ τής συνθήκης του Βουκουρεστίου.

β' ) Είναι αληθές, συμφώνως προς τα ευθύς αμέσως ανωτέρω εκτε­

θέντα, δτι κατά τήν εποχήν εκείνην εις τα ενσωματωθέντα εΐς τήν χώραν μας Μακεδόνικα εδάφη συμπεριελαμβάνοντο και Βοΰλγαροι 199­500, ως και Σέρβοι 1.400. Είναι δμως εξίσου αληθές δτι εΐς μεν τήν Βουλγαρίαν ενεσω­

ματώθησαν πολυαριθμότεροι Ελληνικοί πληθυσμοί τής Δυτ. Θράκης, εν τη οποία το Έλληνικον στοιχεΐον ήτο άριΐϊμητικώς ΰπέρτερον εΐς δε τήν Σερβίαν ένεσωματώθησαν 'Ελληνικοί πληθυσμοί εΐς το Σαντζάκιον του Μοναστηρίου. Δια τήν ακριβή δε προσμέτρησιν τής τοιαΰτης απόψεως δέον να ληφθή υπ' όψιν δτι κατόπιν τής προδοτικής επιΐ)έσεως εναντίον τών Συμμάχων της κατά τήν Π Ά» 'Ιουνίου 1913, ή Βουλγαρία άπεστερήθη τών εδαφών και τών πλη­

θυσμών τών περιλαμβανομένων εν τη περιοχή τη οριζόμενη ανατολικώς μεν δια τής γραμμής Αϊνου Μήδειας, δυτικώς δε δια τοΰ ροΰ τον "Εβρου. Ώ ς γνωστόν ή Τουρκία επωφεληθεΐσα τοΰ δευτέρου Βαλκανικού πολέμου ανεκα­

τέλαβε τα εδάφη ταϋτα άνευ σχεδόν αντιστάσεως εκ μέρους τών Βουλγάρων. γ' ) Έ ν αντιθέσει προς τάς ανακρίβειας τοΰ 'Ινστιτούτου Carnegie και

πληθΰος άλλων συγγραφέων, υπάρχει ή πολΰτιμος ομολογία τοΰ διατελέσαν­

τος Πρωθυπουργού τής Βου?νγαρίας από 11 Μαρτίου 1911 μέχρι 16 'Ιουνίου 1913 Γκέσωφ, δστις εΐς το σύγγραμμα του «L'Alliance Balkanique» 1

1. Ιν . G u e c h o f f , L'Alliance Balkanique, Paris Hachette 1915.

Page 47: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 45 —

ομολογεί άπεριφράστως ou την επίθεσιν της Ι?1!? 'Ιουνίου 1913 εναντίον τών Συμμάχων Ελλήνων και Σέρβων εξαπέλυσε το Βουλγαρικόν Στρατή· γεΐον τη επινεΰσει του Βασιλέως Φερδινάνδου. Το σύγγραμμα τοΰτο περιέχει πληθύν ομολογιών ενδιαφερουσών το "Εθνος μας. Παραδέχεται τάς διεκδι­

κήσεις της χώρας μας ως δεδικαιολογημένας. Διευκρινίζει δτι ήτο της γνώ­

μης δτι επεβάλλετο ή εκχώρησις της Θεσσαλονίκης εις την χώραν μας. Όμο­

λογεΐ δτι είχεν έπιτευχθή πλήρης σΰμπτωσις απόψεων της Κυβερνήσεως του μετά της Ελληνικής Κυβερνήσεως. 'Ομολογεί δτι ή Ελληνική Κυβέρνησις ειχεν άποδεχθη την Ρωσικήν διαιτησίαν (σελ. 171). Την προτεραίαν της Βουλγαρικής αίφνιδιαστικής επιθέσεως κατά των Συμμάχων Ελλήνων και Σέρβων υπέβαλε την παραίτησιν της Κυβερνήσεως του αντικατασταθείς υπό της Κυβερνήσεως Δάνεφ. Έ ν τούτοις δ κ. Γκέσωφ, καθ' δ γνήσιος Βούλγα­

ρος, περαίνει χαρακτηρίζων τον Βασιλέα τών Βουλγάρων και το Βουλγαρι­

κον Στρατηγεΐον « ώς ανεύθυνους παράγοντας» (σελ. 180). Εις ανάλογους ομολογίας προβαίνει και ό 'Αρχιστράτηγος της Βουλγα­

ρικής Στρατιάς Βούλγαρος Στρατηγός Ίβάνωφ εις το προμνησθέν εν τη παροΰση έργον του. "Ο Στρατηγός Ίβάνωφ εις το τέλος του συγγράμματος προσθέτει δυο παραρτήματα, ίνα συμπληρωματικώς διασαφήνιση γεγονότα λόγω της εν τφ μεταξύ κηρύξεως του πρώτου παγκοσμίου πολέμου. Ό Βούλ­

γαρος λοιπόν Στρατηγός δχι μόνον επιβεβαιοΐ τάς εν τη αρχή του έργου του ομολογίας, καθ' ας δ Βουλγαρικός Στρατός προδοτικώς επετέθη άνευ κηρύξεως πολέμου εναντίον τών Συμμάχων του Ελλήνων και Σέρβων, άλλα προβαίνει ετι περαιτέρω εις διαπίστωσιν συμπερασμάτων τα δποΐα κέκτην­

ται αρκούσαν λογικότητα. 'Αποφαίνεται δηλαδή δτι, εάν ή Βουλγαρία δεν εΐχεν επιτεθή προδοτικώς την 1 7 ^ Ιουνίου 1913, εάν είχε κυρωθή ή επι­

τευχθεΐσα υπό της Κυβερνήσεως Γκέσωφ συμφωνία προς διανομήν τών Τουρκικών εδαφών, και συνεπώς δεν θα είχε διαλυθή ή Βαλκανική Συμφω­

νία, τότε εν τοιαύτη περιπτώσει, επάγεται δ συγγραφεύς, τυγχάνει άμφίβο­

λον εάν ή Αΰστρο ­ Ουγγαρία κατά τον Αΰγουστον τοΰ 1914 θα άπετόλμα να επιτεθή κατά τών Βαλκανικών Συμμάχων ηνωμένων.

δ' ) Ουδείς απολύτως συγγραφεύς οιασδήποτε εθνικότητος, ουδείς απο­

λύτως προσπαγανδιστής οιασδήποτε εθνικότητος, προκειμένου να υποστήριξη δτι ή Βουλγαρία ήδικήθη δια της συνθήκης τοΰ Βουκουρεστίου του 1913 επικαλείται τον δημογραφικόν παράγοντα. 'Επικαλείται την συνθήκην τοΰ Αγίου Στεφάνου τοΰ 1878, ως εάν ή συνθήκη αΰτη άποτελή την άφετηρίαν της δημιουργίας τοΰ Κόσμου. Ώς γνωστόν ή συνθήκη αΰτη συνήφθη μονο­

μερώς μεταξύ της νικήτριας Ρωσίας και τής ήττηθείσης Τουρκίας, ήκυρώθη δε μετά τινας μήνας δια τής Βερολινείου.

Page 48: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 46 —

Ε ' ­ Α ϊ έδαφικαΐ μεταβολαί εις τα Βαλκάνια κατόπιν τοΰ πρώτου παγκοσμίου πολέμου.

Συνεπεία τοΰ πρώτου παγκοσμίου πολέμου, αϊ ακόλουθοι εδαφικαι μεταβολαί επήλθον εις τα Βαλκανικά Κράτη. Ή μεν Ελλάς προσήρτησε τήν μεταξύ των ποταμών Νέστου και "Εβρου περιοχήν, τήν Δυτικήν Θράκην. Ή περιοχή αΰτη επί Τουρκοκρατίας κατωκεΐτο υπό 135.500 Ελλήνων και 57.000 Βουλγάρων επί πλέον τών πλειοψηφούντων Μουσουλμάνων. Ή δε νεοπαγής Νοτιοσλαυΐα προσήρτησε τήν κατά προσέγγισιν περιοχήν τοΰ τότε κάζα Στρωμνίτσης. Ή προσάρτησις αΰτη επεβάλλετο δια στρατιωτικούς λόγους, καθ'δσον άπετέλει μίαν σφήνα εισέχουσαν εις τα Σερβικά εδάφη.'Η προσαρτηθεΐσα περιοχή περιελάμβανε πληθυσμούς πρωτίστως εκ Μουσουλμά­

νων, δευτερευόντως Βουλγάρων και τέλος αρκούντως συμπαγών Ελλήνων. Το γεγονός δτι εις τήν Χώραν μας επεδικάσΐ)η ή Δυτική Θράκη ουδέ

πόρρωθεν δύναται να χαρακτηρισί)ή ώς αδικία προσγενομένη εις τήν Βουλ­

γαρίαν, ώς αΰτη εξακολουθεί επιμόνως ισχυριζόμενη. Κατέστη μεν δυνατή ή άπόδοσις της Δυτικής Θράκης εις τήν Χώραν μας, βεβαίως λόγω τοΰ δτι αΰτη από τοΰ έτους 1916 εύρίσκετο εις το στρατόπεδον τών νικητών τοΰ πρώτου πολέμου. 'Απετέλει δμως πράξιν δικαιοσύνης λόγω της προεκτεθεί­

σης εθνολογικής συνθέσεως τών πληθυσμών της. Καθ' α εξεθέσαμεν εις τήν προηγηχ^εΐσαν παράγραφον, δια της συνθή­

κης τοΰ Βουκουρεστίου τοΰ 1913, εν πνεΰματι άσυγγνώστου επιεικείας προς τήν Βουλγαρίαν, ώς κατέδειξαν τα επακολουθήσαντα τήν συνθήκην ταΰτην γεγονότα, παρά τήν προδοτικήν της επίθεσιν της 17*1? 'Ιουνίου 1913, παρά τας σφαγάς και εμπρησμούς πόλεων εις ους είχε προβή εις το μεταξύ τών δυο πολέμων χρονικόν διάστημα εναντίον Ελλήνων, Σέρβων και Μουσουλ­

μάνων τών υπό τήν κατοχήν της εδαφών, είχεν επιδικασθή εις τήν ήττημέ­

νην Βουλγαρίαν ολόκληρος ή περιοχή ή περικλεισμένη εξ ανατολών υπό της γραμμής Αίνου­Μήδειας και εκ δυσμών υπό τοΰ ροΰ τοΰ ποταμού Νέστου. Δια της προδοτικής επιθέσεως της Βουλγαρίας εναντίον τών Χριστιανών συμμάχων της, κατά τήν 17Tv 'Ιουνίου 1913, αΰτη παρέσχε τήν δυνατότητα εις τήν Τουρκίαν να άνακαταλάβη άμαχητει· τήν περιοχήν Αίνου ­ Μήδειας, γενικώς μεν μέχρι τοΰ ροΰ τοΰ πόταμου "Εβρου, εν τη περιοχή δε της Άδριανουπόλεως και δυτικώτερον τοΰ ροΰ τοΰ ποταμού τούτου, ώστε να εξα­

σφαλίζεται εν προγεφύρωμα τοΰ φρουρίου της Άδριανουπόλεως. Ή περιοχή αΰτη, απασα δηλαδή ή περιοχή ή ευρισκομένη δυτικώς τής γραμμής Αίνου­

Μήδειας, είχεν εκχωρηθή υπό τής Τουρκίας εξ αδιαιρέτου εις τους Χριστια­

νούς Βαλκανικούς Συμμάχους δυνάμει, καθ' α προεξετέδη, τής Συνθήκης τοΰ Λονδίνου τής 17/30 Μαΐου 1913. Τήν άνακαταληφθεΐσαν υπό τής Τουρκίας ταΰτην περιοχήν ή Βουλγαρία άπώλεσεν εξ ιδίου σφάλματος. Π ά ν

Page 49: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 47 —

τως δμως δέον να συνυπολογίζεται ως εκχωρηθεΐσα υπό των Συμμάχων προς την Βουλγαρίαν. Ή Δυτική Θράκη εξηκολοΰθησε παραμένουσα υπό την κυριαρχίαν της.

Έάν απλώς και μόνον ή Βουλγαρία είχεν ενταχθή κατά τον πρώτον παγ­

κόσμιον πόλεμον εις το στρατόπεδον των ήττηθεισών Κεντρικών Αυτοκρατο­

ριών θα ήδΰνατο εν πνεΰματι εξαντλήσεως επιεικείας να ζήτηση αφεσιν αμαρ­

τιών, δια τήν τοιαΰτην άτυχη έ'νταξίν της. Ή Βουλγαρία δμως κατά τα ετη 1915 καΐ 1916, δεν διέπραξεν απλώς σφαγάς, προέβη εΐς συστηματικήν γενο­

κτονίαν του Ελληνισμού εις τάς καταληφθείσας περιοχάς. Ύπο τήν επίδρα­

σιν της Αυτοκρατορικής Γερμανίας, ήτις άπέβλεπεν εΐς τήν οΐκονομικήν και πολιτικήν διείσδυσιν εΐς τήν Άνατολήν, ό Λίμαν Φον Σάνδερς και οί Νεό­

τουρκοι κατά το εαρ του 1914 εγκαινιάζουν τήν γενοκτονίαν του "Εθνους μας εν Μικρφ 'Ασία. Ταΰτην συνεχίζουν οί Βοΰλγαροι εΐς τα Βαλκάνια κατά τα ετη 1915 και 1916.

Οΰτω πως εμφανίζονται οι λόγοι δι' ους ή Δυτική Θράκη, κατοικου­

μένη υπό Ελλήνων, συντριπτικώς αριθμητικώς υπέρτερων τών Βουλγάρων, άπεδόθη εΐς.τήν Χώραν μας.

Σημειωτέον δτι, δυνάμει της συνθήκης του Νεϊγύ του 1919, προεβλέ­

πετο ή εκχώρησις εΐς τήν Βουλγαρίαν εκ μέρους της Ελλάδος εμπορικής διε­

ξόδου, ελευθέρας ζώνης, εΐς τον Θρακικον λιμένα της 'Αλεξανδρουπόλεως. Έ π ι πλέον ό "Ελλην Πρωθυπουργός της εποχής εκείνης, ό 'Ελευθέριος Βε­

νιζέλος, είχε συγκατατεθή να στέρξη εις τήν εκχώρησιν εμπορικής ζώνης εΐς τον Μακεδονικόν λιμένα τής Καβάλλας 1. Έ ν τούτοις οί Βούλγαροι άπέστερ­

ξαν, επιμόνως αρνούμενοι τήν τοιαΰτην προνομιακήν εκχώρησιν, έν τη επι­

θυμία των δπως παραμένη εκκρεμής διεκδίκησις επί Ελληνικών εδαφών με πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα εκ μέρους τής Βουλγαρίας.

"Ηδη θα σχολιάσωμεν δι' ελαχίστων, εκ τών απειραρίθμων συγγραμ­

μάτων τής Βουλγαρικής προπαγάνδας τών αναφερομένων εΐς τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον, τα δυο, τα κατά τήν γνώμην μας μάλλον αξιοσημείωτα.

Ό Βούλγαρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου και μέλος τής 'Ακαδη­

μίας τής Σόφιας και αντεπιστέλλον μέλος τής Σερβικής Γεωγραφικής Έται­

1. Βλέπε λ.χ. εφημερίδα * Ακρόπολις» και « Πατρίς», φύλλον της 12ης Δε­

κεμβρίου 1919, εν τφ όποίφ καταχωρίζεται αυτούσιος μακρά επιστολή του "Ελληνος Πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου προς τον Βούλγαρον Πρωθυπουργόν Σταμπο­

λίνσκυ περί τών Έλληνο ­ βουλγαρικών σχέσεων. Βλέπε και ήμετέραν μελέτην έτους 1945, ε'ιδικόν κεφάλαιον περί τής Βουλγαρικής εξόδου εις το Αιγαίον.

Page 50: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 48 —

ρείας Ischirkow, εν άκρα αντιθέσει προς άλλους Βουλγάρους συγγραφείς προπαγανδιστάς, παραδέχεται δτι οι επιφανέστεροι 'Αρχιεπίσκοποι Όχρί­

δος, ους και κατονομάζει, παρ' δτι υπήρξαν "Ελληνες, εν τούτοις άπέβλεψαν πρωτίστως εις την καλλιέργειαν τον θρησκευτικοί) ιδεώδους της 'Ορθοδο­

ξίας, άπέφυγον τον προσηλυτισμον προς τα εθνικά Ελληνικά ιδεώδη, συμ­

βαλόντες οΰτως εμμέσως εις την διατήρησιν της Βουλγαρικής συνειδήσεως εκ μέρους των Βουλγάρων. Δια τής τοιαύτης πολιτικής άπέβλεπον εις την διατήρησιν τής εκκλησιαστικής αυτονομίας των έναντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως1. Έ ν φ εις τον πρόλογόν του ( σελις 5) ομολογεί επί λέξει δτι « μεταξύ των Λαών των Βαλκανίων, οι Βούλγαροι, μετά τους 'Αλβανούς, είναι οι δλιγαριθμότεροι » εν τούτοις, ως γνήσιος Βούλγαρος, στηρίζει τάς Βουλγαρικός διεκδικήσεις εις την Συνθήκην του 'Αγίου Στεφάνου. Το σύγγραμμα τοΰτο θα ήδΰνατο να θεωρηθή δτι άφορ$ τα οικογενειακά των Σλαΰων. Λόγω του δτι ή Βουλγαρία ήτο σύμμαχος τής Τουρκίας, καΐ δεν ήδΰνατο να προβάλη αξιώσεις προς Τσατάλτζαν, στρέφε­

ται προς δυσμάς, προς την Δυτικήν Μακεδονίαν, προς Σερβίαν καΐ Ελλη­

νικά εδάφη, προς την « άμφισβητουμένην ζώνην του 1913». Έ ν σελίδι 249 κακοποιεί ειδικώτερον εις βάρος μας την άλήθειαν εν τή περιοχή Φλωρίνης ­Μοναστηρίου.

Ό Βούλγαρος Πρεσβευτής εν Βερολίνω Δ. Ριζώφ εξέδωκε κατά το 1917 λεύκωμα εγχρώμων χαρτών μετά προλόγου και επεξηγηματικού κειμέ­

νου ενός εκάστου χάρτου*. Το σύγγραμμα τοΰτο, ώς και το προηγοΰμενον, αποφεύγει ολοσχερώς να επικαλεσθή επιχείρημα συγχρόνου αναλογίας εθνο­

τήτων, αναλογίας βουλευτών εν τή Νεοτουρκική Βουλή, αναλογίας σχολείων και φοιτώντων μαθητών, αρχομένου του 20°" αιώνος, κατ' εθνικότητας. Άφοΰ διαστρέφει τα γεγονότα του Βυζαντίου, τα τής δημιουργίας τής Έξαρχείας κ.τ.λ. προβαίνει εις την αφελή άξίωσιν, δτι ή Χώρα μας οφείλει να εκχώρηση είς την Βουλγαρίαν τα εδάφη εκείνα, ατινα ή Ελληνική Κυ­

βέρνησις συγκατετίθετο να εκχώρηση κατά τάς Έλληνο ­ Βουλγαρικάς δια­

πραγματεύσεις, κατά τάς παραμονάς του δευτέρου Βαλκανικού πολέμου, και αϊτινες άπέβλεπον εις τήν πρόληψιν και αποφυγήν τής αιματοχυσίας του δευτέρου Βαλκανικού πολέμου, του πολέμου του 1913 Φρονοΰμεν δτι το σύγγραμμα τοΰτο, συντεταγμένον εις τεσσάρας γλώσσας, τυγχάνει εκ τών πλέον άριστοτεχνικώς εντυπωσιακών προπαγανδιστικών συγγραμμάτων δια τους άγνοοΰντας καΐ μή επιθυμοΰντας να εμβαθύνουν εις τήν άλήθειαν.

1. Α. I s c h i r k o v , Les confins occidentaux des terres Bulgares. Lau­sanne 1915, σελ. 25 και 29.

2. D. Rizoff , Les Bulgares dans leurs frontières Historiques, Ethno­graphiques et Politiques. Berlin 1917.

Page 51: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 49 —

<Γ' ­ Ή ανταλλαγή των πληθυσμών κατά τα ετη 1922­1924. Κατόπιν της Μικρασιάτικης καταστροφής, καΐ εις εκτέλεσιν της Συν­

θήκης τής Λωζάνης του 1923, έλαβε χώραν ανταλλαγή πληθυσμών καί περιουσιών μεταξύ Ελλάδος αφ' ενός καί αφ' ετέρου Βουλγαρίας καί Τουρ­

κίας, υπό την επίβλεψιν της κατά τήν εποχήν εκείνην λειτουργούσης εισέτι Κοινωνίας τών Εθνών.

Συντελεσθέντος του έργου τής ανταλλαγής και τής εγκαταστάσεως τών προσφυγών και τών άνταλλαγέντων εκ μέρους του 'Οργανισμού τούτου τής Κοινωνίας τών 'Εθνών, τή συνεργασία τής Μικτής 'Επιτροπής 'Ανταλλαγής Έλληνο ­ Τουρκικών πληθυσμών, τής Μικτής 'Επιτροπής δια τήν εκουσίαν μετανάστευσιν Ελλήνων ­ Βουλγάρων καί τέλος τής 'Επιτροπής 'Εγκατα­

στάσεως Προσφυγών, εδημοσιεΰθη εν ετει 1926 'Επίσημος 'Απολογισμός του άχθέντος εις πέρας "Εργου υπό τον τίτλον « L'Etablissement des réfugiés en Grèce » \ Το επίσημον λοιπόν τοΰτο σύγγραμμα εις προσηρτη­

μένον εγχρωμον σχεδιάγραμμα παραθέτει είδικώς δια τήν Έλληνικήν Μακε­

δονίαν τα ακόλουθα στοιχεία:

"Ελληνες Μουσουλμάνοι Βουλγαρίζοντες Λοιποί

Σύνολον . . .

Κατά το έτος 1912 Προ τής ανταλλαγής

τών πληθυσμών

513.000 42,6 7ο 475.000 39,4 7ο 119.000 9,9 7ο 98.000 8,17ο

1.205.000 1007ο

Κατά rè ϊτος 1926 Μετά την άνταλλαγήν

των πληθυσμών

1.341.000 88,8 7ο 2.000 0,17ο

77.000 5,17ο 91000 6,07ο

1.511.000 1007ο

Τυγχάνει προφανές ότι, οι ως άνω αριθμοί, οι εμφαίνοντες τους πλη­

θυσμούς τής Μακεδονίας κατά το έτος 1912, τών περιοχών τών ενσωματω­

θεισών εις τήν Χώραν μας, δεν δύνανται να συμφωνούν πλήρως με τα παρα­

τεθέντα εν τή παροΰση στοιχεία, τα προκύψαντα εκ τής κατά το έτος 1904 γενομένης απογραφής επι Χιλμή ­ Πασσά ολοκλήρου του πληθυσμού τής τουρ­

κοκρατούμενης Μακεδονίας. Ή γενική δμως εΐκών παραμένει αναλλοίωτος. "Οσον άφορα τήν εμφανιζομένην άναλογίαν κατά το 1926, ή σύγχρο­

νος αναλογία εμφανίζει ετι μάλλον αισθητήν βελτίωσιν από Ελληνικής πλευ­

ράς, εν συγκρίσει προς τήν άναλογίαν τοΰ 1926, κατόπιν τής εκούσιας εγκα­

ταλείψεως τών Ελληνικών εδαφών, μετά τάς νίκας τοΰ Βίτσι ­ Γράμμου τοΰ 1949, υπό συμπαγών μαζών κεκτημένων εχ'ϊνικήν συνείδησιν ουχί Έλληνικήν.

1. Publications de la Société des Nations, ^'établissement des Réfugiés en Grèce. Genève 1926.

4

Page 52: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 50 —

Συνεπώς παραμένει ώς τελική εικών, δτι εν Ελλάδι επί πληΐ)υσμοΰ περίπου 8 εκατομμυρίων υπάρχουν Σλαυόφωνοι 80 περίπου χιλιάδες, ήτοι εις άναλογίαν 1 °/0· Εις την Μακεδονίαν επί πληθυσμού περίπου 1.600.000 εν τη οποία είναι συγκεντρωμένοι άπαντες οί Σλαυόφωνοι πληθυσμοί ή εκα­

τοστιαία αναλογία ανέρχεται εις 5°/ο· Δεν θα άντεπεκρίνετο δε εις την πρα­

γματικότητα και θα ήτο τελείως αδικον εάν εχαρακτηρίζοντο κατ' αρχήν οί ύπολειφθέντες εις τα Ελληνικά εδάφη, μετά τάς νίκας Βίτσι ­ Γράμμου, Σλαυόφωνοι Μακεδόνες ώς εστερημένοι Ελληνικής εθνικής συνειδήσεως. "Απαντες οι Πατριαρχικοί Μακεδόνες ήσαν, είναι, καΐ θα είναι, "Ελληνες τήν συνείδησιν.

Ζ' ­ Ό δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.

Δημιουργηθείσης, κατόπιν του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, τής ενώ­

σεως των Νοτιοσλαΰων υπό το σκήπτρον του Βασιλέως των Σέρβων Αλε­

ξάνδρου Καραγεώργεβιτς του Α', ταΰτην επακολουθεί ή επανασΰστασις τής « Ναρόντνα Όντμπράνα », «τής Εθνικής Άμΰνης». Αΰτη προεδρευομένη ουσιαστικώς υπό του Νοτιοσλαΰου Μονάρχου, διωκεΐτο κατά τήν εποχήν εκείνην υπό πολυμελούς διοικητικοί) συμβουλίου Προσωπικοτήτων, Στρατη­

γών εν ενεργεία, Πολιτικών, 'Ακαδημαϊκών, Καθηγητών του Πανεπιστημίου, και άλλων επίλεκτων τους οποίους είχε να εμφάνιση εις Διανόησιν ή Χώρα.

Ή Εταιρεία αυτή, επί πλέον τής άλλης ποικίλης δραστηριότητος της, εδημοσίευεν ετησίως πανηγυρικον λεύκωμα. Το λεύκωμα λοιπόν του έτους 1926, δπερ επωλεΐτο και τοΰτο, ώς και παντός έτους, ελευθέρως εις δλα τα βιβλιοπωλεία τής Χώρας, εθέσπιζε, συν τοις άλλοις, και τάς Έθνικάς βλέ­

ψεις τής Νοτιοσλαυΐας προς Νότον. Τάς βλέψεις ταύτας καθώριζεν επι λέξει ώς άκολοΰθοος : « Το εθνικον δριον τών Νοτιοσλαΰων προς νότον αποτελούν τα επί τοΰ Αιγαίου παράλια, από τών εκβολών του ποταμού Στρυμώνος, μέχρι τών εκβολών τοΰ ποταμού 'Αλιάκμονος, δυτικώς τής Θεσσαλονίκης, και κατά μήκος τούτου και τής δεξιάς γραμμής διαχωρίσεως τών υδάτων μέχρι τών 'Αλβανικών συνόρων εις τήν "Ηπειρον». Δηλαδή αί Νοτιοσλαυϊ­

και βλέψεις εξετείνοντο εις τα Ελληνικά εδάφη ετι νοτιώτερον τής γραμμής τής καθορισθείσης δια τήν δημιουργίαν τής Μεγάλης Βουλγαρίας υπό τής συνθήκης τοΰ 'Αγίου Στεφάνου τοΰ 1878.

Π?ραιτέρω το λεύκωμα δια να φρονηματίση τήν νεολαίαν ισχυρίζεται δτι εις τα εδάφη ταΰτα τής Ελληνικής Μακεδονίας προ τών Βαλκανικών πολέμων δεν κατφκουν παντελώς γηγενείς "Ελληνες καί μόνον επήλυδες τινές. "Οτι ή Ελληνική Κυβέρνησις με τον σκοπον να αλλοίωση τήν εθνολογικήν σΰνθεσιν τών πληθυσμών τής Ελληνικής Μακεδονίας, ήτις προ τών Βαλκα­

νικών πολέμων κατωκεΐτο υπό τριακοσίας δέκα χιλιάδας Νοτιοσλαΰων, εγκα­

Page 53: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 51 —

τέστησε 700 έ'ως 800 χιλιάδας προσφυγών της Μικρας 'Ασίας. Κατόπιν το λεύκωμα αναφέρει καταπιέσεις κ.λ.π. και ά'λλα φαιδρά.

* * *

Την 25πν Μαρτίου 1941 εξαγγέλεται επισήμως ή προσχώρησις της Νοτιοσλαυΐας εις τον άξονα Βερολίνου ­ Ρώμης­Τόκιο. Ό Χίτλερ προσφέ­

ρει, και δ Άντιβασιλεύς Παΰλος αποδέχεται, ώς τίμημα της προσχωρήσεως του την Θεσσαλονίκην.

Ή μετά τριήμερον εκραγεΐσα επανάστασις υπό τον Στρατηγον Σίμο­

βιτς, εναντίον της γερμανοφίλου Κυβερνήσεως Τσέφτκοβιτς, προγραμμματί­

σασα ώς εθνικήν επιδίωξιν την ουδετερότητα, απετέλεσε μίαν των μεγαλυτέ­

ρων ουτοπιών του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

* * *

Ά π ο του 'Απριλίου 1941 μέχρις 'Οκτωβρίου 1949, ή πολύπαθης αυτή Χώρα, ήτις από αρχαιοτάτων χρόνων απετέλεσε το σταυροδρόμι των εκ δυσμών, εκ βορρά και εξ ανατολών επιδρομέων, ή Μακεδονία, επί πλέον των δεινοπαθημάτων εις α υπεβλήθη ολόκληρος ή Χώρα εκ της κατοχής τών ιτα­

λικών και γερμανικών στρατευμάτων, υπέστη και τον αιμοσταγή ζυνον αφ' ενός μεν τών Βουλγάρων, οϊτινες ήκολοΰθησαν τάς Χιτλερικός φάλαγ­

γας, και αφ' ετέρου τών Νοτιοσλαΰων, οϊτινες εφιλοξένησαν εις τα εδάφη των τους κομμουνιστάς σφαγείς.

Ό Στρατάρχης Τίτο εγκαίρως αντελήφθη δτι, οι παρ' αύτοΰ φιλοξε­

νούμενοι εις τα εδάφη του, και ποικιλοτρόπως ενισχυόμενοι "Ελληνες κομ­

μουνισταί, επέφερον μεν σοβαρας εθνικάς ζημίας εις την Ελλάδα, επιθυμη­

τός δια την Νοτιοσλαυΐαν, εν ταύτφ δμως καθίσταντο συγχρόνως επικίνδυ­

νοι και δια το καθεστώς της Χώρας του, καθόσον οΰτοι ύπήκουον τυφλώς εις τα νεύματα του Κρεμλίνου, ενφ το Βελιγράδι είχεν άναπετάσσει την σημαίαν της ούδετερότητος. Τούτων ένεκεν κατά το 1948 έκλεισε την Έλληνο ­ Νο­

τιοσλαυϊκήν μεθόριον. Το κλείσιμον τοΰτο υπήρξε πλήγμα δεινόν δια τους "Ελληνας κομμουνιστάς, καθ' δσον εστερήθησαν τών βάσεων των εις τα Νοτιοσλαβικά εδάφη. Το 1949 ό Ελληνικός Στρατός κατήγαγε τάς αποφα­

σιστικός νίκας του Βίτσι ­ Γράμμου. Τα γεγονότα ταΰτα του 1948 ­ 1949 καταδεικνύουν, δια μίαν εισέτι φο­

ράν, ώς είχε καταδειχθή κατά την εποχήν τής συνεργασίας Ελλήνων και Σέρβων εις τον άμυντικον αγώνα κατά τών Βουλγάρων κομιτατζήδων, την σΰμπτωσιν τών συμφερόντων τών δυο γειτόνων λαών. Έ φ ' δσον ή Νοτιο­

σλαυϊκή πολιτική αποβλέπει εις το να μη καταστη ή Χώρα αΰτη δορυφόρος,

Page 54: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 52 —

να μη ύποδουλο)θή εις το Κρεμλΐνον, ή μετά της Χώρας μας συνεργασία είναι επιβεβλημένη. Είναι επιβεβλημένη άμφοτέρωθεν.

'Ατυχώς, αί εν αρχή της παρούσης μνημονευθεΐσαι προκλητικά! δηλώ­

σεις του Προέδρου της Δημοκρατίας Σκοπίων κ. Κολισέφσκυ δεν άπεκηρΰ­

χθησαν δημοσία και κατά τον προσήκοντα τρόπον εκ μέρους της Κυβερνή­

σεως του Βελιγραδίου, ως θα ήτο επιθυμητόν.

Η ' ­ Ό Ρωσικός παράγων.

"Απαντα τα μέχρι τοΰδε ώς ανωτέρω εκτεθέντα, εξαιρουμένων μόνον των ελαχίστων γραμμών τών άφορωσών το Πανσλαυϊστικον συνέδριον της Μόσχας κατά το 1867, αποτελούν στοιχεία εμφανίζοντα τάς βλέψεις ας οι Σλαΰοι τών Βαλκανίων ετρεφον και εξακολουθούν τρέφοντες έναντι τών πλη­

θυσμών και τών εδαφών της Ελληνικής Μακεδονίας. Αι βλέψεις όμως αΰται εξετράφησαν εν τφ πλαισίφ τών Πανσλαυϊστικών προσπαθειών, υπό τάς πτέρυγας του Δικέφαλου Άετοΰ και τάς ευλογίας του Ρωσικού Κολοσσού. Δεν δύναται λοιπόν να νοηθή έρευνα της Σλαυϊκής επιρροής και τών Σλαυϊ­

κών διεκδικήσεων επί της Μακεδονίας άνευ συγχρόνου ερεΰνης και ιοΰ Ρω­

σικοί) παράγοντος. Δια μίαν τοιαΰτην όμως, σχετικώς πλήρη, ερευναν ­θα άπητεΐτο ή ανα­

δρομή εις το άπώτερον παρελθόν, εις τους χρόνους του Βυζαντίου καθ' ους το Κίεβον και ή Μόσχα εμυήθησαν το πρώτον εις τον Χριστιανισμον εκ μέρους τών απεσταλμένων του Ελληνορθόδοξου Οικουμενικού Πατριαρ­

χείου Κωνσταντινουπόλεως. Θα απ^τεΐτο επίσης, συν τοις άλλοις, και ή ανα­

δρομή εις τήν εποχήν τών Όρλωφικών, άπότε το Έλληνικον αίμα εχΰθη άφθόνως χάριν τών Ρωσικών συμφερόντων. Πάντα ταΰτα δμως θα μας ήγον μακράν. Πάντα ταΰτα θα ώφειλον να αποτελούν το άντικείμενον ερεΰνης ενός πλήρους ιστορικού συγγράμματος. Ή παρούσα δμως αποτελεί απλοΰν καΐ σΰντομον ιστορικόν σκαρρίφημα.

Τούτων λοιπόν οΰτως εχόντων, άναφορικώς προς τον Ρωσικον παρά­

γοντα, θα περιορισθώμεν κατωτέρω εις τήν ερευναν τών πολιτικών ενεργειών της Ρωσίας, κατά τους δυο παγκοσμίους πολέμους, εις τα Βαλκάνια και τήν Μακεδονίαν.

* * *

Ώς γνωστόν, εκ λόγων εθνικής αΐσθηματολογίας, πας διανοούμενος Ρώσος άπέβλεπεν δπως ή 'Αγία Σοφία καθίστατο ή έδρα της 'Ορθοδοξίας και ή Κωνσταντινούπολις περιήρχετο ύπό τήν πλήρη Ρωσικήν κυριαρχίαν. Ούχ' ήττον δμως επίσης καΐ εκ λόγων σκληρας πραγματικότητος οι Ρώσοι ετρεφον τας τοιαύτας βλέψεις, καθόσον ήσθάνοντο εαυτούς εγκλωβισμένους

Page 55: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 53 —

εντός της Μαύρης Θαλάσσης, της Τουρκίας δυναμένης ανά πασαν στιγμήν να φράττη τον Βόσπορον και τα Δαρδανέλλια.

Άρξαμένου του πρώτου παγκοσμίου ή Ρωσία δεν είχε διατυπώσει βλέ­

ψεις επί της Κωνσταντινουπόλεως. Το τοιούτον καταδεικνύεται πασιδήλως και εκ του γεγονότος δτι και αί τρεις Δυνάμεις της Άντάντ, 'Αγγλία, Γαλ­

λία και Ρωσία, δια διακοινώσεώς των προς την Τουρκίαν, γενομένης την 1 6 ^ Αύγουστου 1914, ύπισχνοΰντο καί ήγγυώντο την εδαφικήν της ακε­

ραιότητα, εφ' δσον αΰτη θα ετήρει αύστηράν ουδετερότητα καθ* δλην την διάρκειαν του πολέμου 1. Μόνον μετά την προσχώρησιν της Τουρκίας προς τάς Κεντρικός Αυτοκρατορίας Ρωσία ήρξατο να αποβλέπω εις την πραγμα­

ποίησιν των προαιώνιων ονείρων περί Κωνσταντινουπόλεως. Έλθομεν ήδη εις την πλευράν την Έλληνικήν. Κατά τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον, ύπεβλήί)ησαν τρεις προτάσεις

εν συνόλω εκ μέρους της Ελληνικής Κυβερνήσεως περί συμμετοχής μας εις επιχειρήσεις κατά των Δαρδανελλίων. Έκ τούτων αί δυο πρώται υπεβλήθη­

σαν κατ' Αΰγουστον του 1914, προ και μετά την εΐσοδον των Gôeben καί Breslau εις Δαρδανέλλια. Άμφότεραι, ως αναφέρει ό Τσώρτσιλ εις τα 'Απο­

μνημονεύματα του, υπεβλήθησαν εκ συμφώνου μετά του Βασιλέως Κωνσταν­

τίνου 2. Ή έμμονος ψΰχωσις των "Αγγλων καί Γάλλων περί δυνατότητος προσεταιρισμού τής Τουρκίας καί Βουλγαρίας ήγαγε τον Βρεταννον Ύπουρ­

γον των 'Εξωτερικών sir Edward Grey να εισηγη{)ή την άπόρριψιν3. Έάν μία εκ των δυο τούτων προτάσεων είχε γίνει αποδεκτή, δ μεν πρώτος παγ­

κόσμιος, ασφαλώς, ασφαλέστατα, θα είχε τερματισθή εγκαιρότερον, δ δε κομμουνισμός δεν θα είχε προφθάσει να άρπάσβ την εξουσίαν κατά το έτος 1917.

Κατά Φεβρουάριον του 1915, υπεβλήθη εκ μέρους τής Ελληνικής Κυ­

βερνήσεως εκ τρίτου πρότασις περί συμμετοχής εις τήν ήδη κατ* αρχήν άπο· φασισθεΐσαν εκ μέρους τών "Αγγλων και Γάλλων και επικειμένην επίθεσιν κατά τών Δαρδανελλίων. Ό πατήρ τής επιχειρήσεως ταΰτης, τότε Υπουρ­

γός τών Ναυτικών Winston Churchill, κατά τρόπον επιγραμματικόν, εις μίαν μόνην σελίδα, εκθέτει τήν άποκαρδίωσιν ήτις κατέλαβε τήν Βρεταννι­

κήν Κυβέρνησιν, συνεπεία ληφθείσης εις Λονδίνον τήν 3 ^ Μαρτίου άνακοι­

1. A History of European Diplomacy by Mowat. ( Arnold 1927 ), σελ. 27. 2. W i n s t o n C h u r c h i l l . Πρωτότυπος εκδοσις άγγλιστί έτους 1938.

The World Crisis 1911 ­1918. Volume Ι, σελ. 440. — W i n s t o n C h u r c h i l l . Γαλλική μετάφρασις υπό Delage. "Εκδοσις 1925, τόμ. Ι, κεφάλαιον XX, σελ. 425­427.

3. Twenty Five Years. Grey of Fallodon. 'Αγγλική εκδοσις 1928, τόμ. I l l , κεφάλαιον XXVI, σελ. 133. W i n s t o n C h u r c h i l l . Γαλλική μετάφρασις υπό Maurice Allain. Έκδοσις 1928, τόμ. II, σελ. 39.

Page 56: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 54 —

νώσεως εκ μέρους του εν Πετρουπόλει Βρεταννοΰ Πρεσβευτοΰ 1. Δια της ανα­

κοινώσεως ταύτης εγνωστοποιείτο ή ρητή καΐ κατηγορηματική ά'ρνησις του Τσάρου, περί, υπό οιανδήποτε μορφήν, συμμετοχής τής Ελλάδος εις επιχεί­

ρησιν κατά των Δαρδανελλίων. Ή άνακοίνωσις αΰτη περί κατηγορηματικής αρνήσεως, ως αναφέρει ρητώς δ Τσώρτσιλ, διετυπώθη προς τον εν Πετρου­

πόλει Βρεταννον Πρεσβευτήν την 3^ν Μαρτίου, δηλαδή τήν 18Τ1ν Φεβρουα­

ρίου κατά το παλαιον ήμερολόγιον, ήτοι δυο ημέρας προγενεστέρως τής κατά το δεύτερον Συμβοΰλιον του Στέμματος τής 20 Φεβρουαρίου/5 Μαρτίου επελθούσης διαφωνίας κατόπιν του υποβληθέντος ΰπο ήμερομηνίαν 17 Φε­

βρουαρίου/2 Μαρτίου υπομνήματος εκ μέρους του τότε προσωρινού 'Αρχη­

γού του Γενικού 'Επιτελείου Στράτου Άντισυνταγματάρχου Ί . Μεταξά. Ή τοιαύτη Ρωσική άρνησις είχε γίνει δεκτή άπροφασίστως ΰπο τής Γαλλικής Κυβερνήσεως με αίσθημα μάλλον άνακουφίσεως καί ικανοποιήσεως. Έ ξ αντι­

θέτου το Βρεταννικον Ναυαρχεΐον ήσθάνθη βαθεΐαν άπαγοήτευσιν. Ή Βρεταννική Κυβέρνησις εξ άλλου άπροφασίστως παρεδέχθη τήν Ρωσικήν άρνησιν τελεσίδικον καί τετελεσμένον γεγονός μή επιδεκτικον περαιτέρω δια­

πραγματεύσεων. Τρόπον τινά, φιλοσόφων ό Βρεταννος Υπουργός εις τα 'Απομνημο­

νεύματα του, εν τη ως εΐρηται σελίδι, επί τής τοιαύτης « μοιραίας», ως τήν χαρακτηρίζει, αποφάσεως, διερωτάται επι λέξει : « άρα γε δεν ΰφίστατο το πνεύμα κάποιου προγόνου του άτυχους Αΰτοκράτορος να του προμαντεΰση τήν πτώσιν τής οικογενείας του, τήν καταστροφήν τοΰ Λαοΰ του, το αΐμα­

τόβρεκτον ύπόγειον τής Αΐκατερινεμποΰργκ ; ». Τα ανωτέρω προσεπικυρώνει ό άρμοδιώτερος πάντων, ό Βρεταννός

'Υπουργός τών 'Εξωτερικών, οΰτος δ'μως εις πλείονας σελίδας, καθ* όσον, προκειμένου να δικαιολόγηση τήν ανάγκην τής αποδοχής εκ μέρους του τής αρνήσεως τοΰ Τσάρου, προβαίνει εις μίαν γενικωτέραν άνασκόπησιν τής πολιτικής τής 'Αγγλίας έναντι τής Ρωσίας σχετικώς προς τα Στενά8.

Ό μεταγενέστερος Βρεταννός Πρωθυπουργός Lloyd George, εις τα 'Απομνημονεύματα του, κακίζει καί επικρίνει αυστηρώς τον Βρεταννόν Ύπουργον επι τών 'Εξωτερικών Λόρδον Grey διότι απέρριψε τάς Ελληνι­

κός προτάσεις τοΰ 1914 και τοΰ 19153. Έ ν συμπεράσματι είναι και πάλιν πιθανόν, βεβαίως δλιγώτερον εν συγ­

1. W i n s t o n C h u r c h i l l . Πρωτότυπος εκδοσις άγγλιστί 1938. The World Crisis 1911­1918. Volume Ι, σελ. 620. Πρόσθες καί W i n s t ο n C h u r c h i l l . Γαλλική μετάφρασις ύπο Maurice Allain. "Εκδοσις 1928, τόμ. Π, κεφάλαιον VIII, σελ. 141.

2. G r e y of F a l l o d o n , τόμ. Ill, σελ. 140 ­ 146. 3. L l o y d G e o r g e , 'Απομνημονεύματα. Γαλλική μειάφρασις ύπό Bonne­

fon. "Εκδοσις 1934, τόμ. Ι, σελ. 104 και 376.

Page 57: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 55 —

χρίσει προς τάς δυο προτάσεις τού μηνός Αυγούστου 1914, δτι εάν ή Ε λ λ η ­

νική αυτή πρότασις, κατά Φεβρουάριον του 1915, δεν εΐχεν άπορριφθή υπό του Τσάρου, λόγφ των βλέψεων της Ρωσίας επι της Κωνσταντινουπόλεως και των Δαρδανελλίων, δτι δ πρώτος παγκόσμιος πόλεμος θα είχε τερματι­

σθή εγκαιρότερον και ό Κομμουνισμός δεν θα εΐχεν άρπάσει την εξουσίαν κατά το 1917.

"Οσον άφοράΐ το ζήτημα της κατ' αρχήν αναγνωρίσεως Ρωσικών δικαιω­

μάτων επί της Κωνσταντινουπόλεως και τών Δαρδανελλίων, κ α θ ' α εξάγεται εκ του ημερολογίου του εν Πετρουπό?ιει Γάλλου Πρεσβευτού Maur ice Pa­

leologue, ήδη από της 14*1? Νοεμβρίου 1914 (ν . ήμ. ) ή Βρεταννική Κυβέρ­

νησις εΐχεν ύποσχεθη εις τήν Ρωσικήν δτι το ζήτημα της Κωνσταντινουπό­

λεως και το ζήτημα τών Στενών θα ελΰοντο τελικώς εν εΰθέτω χρόνω συμ­

φώνως προς τους Ρωσικούς πόθους. Έ κ τοΰ αυτού ημερολογίου της ΙΉ? Μαρτίου 1915 ( π. ήμ. 16ΐ Φεβρουαρίου ) εξάγεται, δτι ό Βρεταννός Βασιλεύς προ πολλού είχε καθησυχάσει τον Τσάρον ειπών προς αυτόν δτι : « Con­

s t an t inop le m u s t be yours » ( « Ή Κωνσταντινούπολις πρέπει να είναι ιδική σας » ) \

'Αφθονούν αί πηγαί, ολιγώτερον αΰθεντικαί2 , αϊτινες επιβεβαιούν τ ' ανωτέρω και καταδικάζουν τήν άπόρρι\|πν της Ελληνικής προτάσεως. Περιωρίσθημεν δμως μόνον εις τας αφηγήσεις Προσωπικοτήτων, αϊτινες ύπευθυνως εχειρίσθησαν το ζήτημα τούτο.

* * *

"Ελί)ωμεν ήδη εις τον δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον. Ά φ * ης κατ' Άπρίλ ιον τού 1941, ή Χώρα μας ύπέκυπτεν υπό τα πλή­

γματα και της δευτέρας Αυτοκρατορίας, μέχρι τού 'Ιουλίου 1945, αΐ εκδη­

λώσεις έκ μέρους της Σοβιετικής Η γ ε σ ί α ς προς τον Έλληνικόν Λαον υπήρ­

ξαν πλέον ή φιλόφρονες. Τεκμήριον άδιάσειστον περί τοΰιου αποτελεί ή εκπομπή τού ραδιοφωνικού σταθμού της Μόσχας της 27Ί1ζ 'Απριλίου 1942, πρώτης επετείου, θλιβεράς μεν πλην ενδόξου, της εισόδου τών Γερμανών εις 'Αθήνας. 'Εξυμνεί τήν Έλληνικήν άνδρείαν, ην παρωμοίαζε προς τήν τών λεόντων. Διεκήρυσσεν δτι επολεμήσαμεν άοπλοι εναντίον ενόπλων. 'Εξήρε

1. M a u r i c e P a l e o l o g u e , La Russie des Tsars, τόμ. Ι, "Έκδοσις 1921, σελ. 192­ 193 και 312 ­315.

2. Tò μάλλον πρόσφατον σχετικον σύγγραμα, εξ όσων τουλάχιστον ήμεΐς γνωρί­

ζομεν, εκδοθέν άγγλιστί υπό τον τίτλον < Gallipoli » παρά τοΰ συγγραφέως Alan Moorehead, Αυστραλού παλαιού πολεμιστοΰ τών Δαρδανελλίων, μεταφρσσθέν γαλ­

λιστί (Presses de la Cité, 1958), εις τάς σελίδας 65 ­ 66 προσεπιβεβαιοΐ τήν αρνη­

οιν τοΰ Τσάρου της 3*1? Μαρτίου ( ν.ή. ).

Page 58: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 56 —

την εύγνωμοσύνην του Ρώσικου Λαοΰ προς τον Έλληνικόν, δστις δια της εξαμήνου αντιστάσεως του παρέσχεν εις τον πρώτον την δυνατότητα οργα­

νώσεως αμύνης των εδαφών του Χ. 'Από του 'Απριλίου 1941 μέχρι του θέρους τοΰ 1944, ενω ή υπόλοι­

πος Χώρα ύφίστατο τα δεινά εκ της Γερμανό ­ 'Ιταλικής κατοχής, ή Μακε­

δονία δλως ιδιαιτέρως, καθ' δλην αυτήν την τριετίαν, ύπέκειτο εις απηνή γενοκτονίαν. Κατά το χρονικόν τούτο τριετές διάστημα οι Βούλγαροι, με επί κεφαλής Γερμανόφιλον Κυβέρνησιν, σφάζουν και εξανδραποδίζουν τους "Ελ­

ληνας τής Μακεδονίας δι' ίδιον λογαριασμόν, συνεχίζοντες τάς παραδόσεις του Κροΰμου και των βαρβαροτήτων του 1904 εν Άγχιάλω και Στενημάχω τάς σφαγάς του κομητατζηδικοΰ αγώνος, τάς σφαγας και τους εμπρησμούς πόλεων τών πολέμων 1912 και 1913, και του πρώτου παγκοσμίου.

Κατά την διάσκεψιν τής Τεχεράνης, τον Νοέμβριον του 1943, δ Στάλιν κερδίζει μίαν έξαιρετικήν διπλωματικήν νίκην, τής οποίας τους καρπούς θα δρέψπ από του επομένου έτους και έπειτα. Κατορθώνει να παραπείση τον Πρόεδρον Ρούζβελτ, δπως ματαιωθούν τα σχέδια τοΰ Τσώρτσιλ περί άποβά­

σεως εις τον μυχόν τής 'Αδριατικής2. Άντ ' αυτής εγένετο κατά το επόμενον έτος ή και εκ τών υστέρων υποδειχθείσα άσκοπος και ματαία επιβοηθητική αποβατική ενέργεια εις νότιον Γαλλίαν.

Κατά το θέρος ­ φθινόπωρον τοΰ 1944, τα Σοβιετικά στρατεύματα εισ­

βάλλουν εις τα Βαλκάνια και εγκαθιστούν εις Βουκουρέστι, Σόφιαν και Βελιγράδι φιλοσοβιετικάς Κυβερνήσεις. Ή γενοκτονία τοΰ Ελληνισμού και το παιδομάζωμα, προ τοΰ οποίου ώχρι§ το παιδομάζωμα τών Σουλτάνων, εξακολουθεί μέχρι τών νικών Βίτσι ­ Γράμμου τοΰ 1949, αλλ' ήδη πλέον δχι προς ίδιον όφελος τών Βουλγάρων, άλλα προς γενικώτερον όφελος τοΰ Κομ­

μουνισμού. Κατά τα Δεκεμβριανά ή στάσις τοΰ εν 'Αθήναις Ρώσου Πρεσβευτοΰ

υπήρξεν άψογος. "Αλλως τε ειργάζοντο υπέρ τοΰ κομμουνισμού οι 'Αγγλο ­Σάξωνες. Ό μέν επίσημος ραδιοφωνικός Σταθμός τοΰ Λονδίνου, κατά τους μήνας Σεπτέμβριον έως Δεκέμβριον 1944, εξυμνεί τους ηρωισμούς τών Ελ­

λήνων κομμουνιστών, οϊτινες εσφαζον τους εθνικόφρονας συμπατριώτας των, δ δέ εν 'Αθήναις 'Αμερικανός Πρεσβευτής κατεχειροκροτεΐτο άμα τη δημο­

σία εμφανίσει του υπό τών οπαδών τοΰ ΕΑΜ­ΕΛΑΣ. Όφείλομεν χάριτας εΐς τον Βρεταννόν στρατηγόν Σκόμπυ, δστις κατώρθωσε να απελευθέρωση το Έλληνικόν Κράτος, δπερ εν 'Αθήναις κατ' ούσίαν είχε περιορισθή τότε

1. Στρατηγού Γ υ α λ ί σ τ ρ α , The Greek nation once more stems a barba­rian onslaught. 'Αθήναι 1950, σελ. 30 και 39.

2. C h e s t e r W i l m o t , The struggle for Europe. Collins 1953, σελ. 710­711.

Page 59: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 57 —

μεταξύ πλατείας Κολωνακίου καΐ ξενοδοχείου Μεγάλης Βρεττανίας. Όφείλο­

μεν χάριτας εις τον τότε Βρεταννον Πρωθυπουργον Winston Churchill, ελθόντα κατά τα Χριστούγεννα του 1944 εις 'Αθήνας, ϊνα εξουδετέρωση τα σφάλματα του Woodhouse. Όφείλομεν χάριτας εις τον Γενικον Γραμματέα της Βρεταννικής 'Εργατικής Συνομοσπονδίας Citrine, δστις ελθών εις Α θ ή ­

νας, πρώτος απεκάλυψε και διεκήρυξε την Άλήθειαν. Τέλος όφείλομεν χάρι­

τας εις τον άείμνηστον Βασιλέα ημών Γεώργιον Β', δστις, δια της σθεναρας εν Λονδίνω επεμβάσεως του, αφύπνισε τον Βρεταννον Πρωθυπουργον εκ του λήθαργου του.

Κατά την διάσκεψιν της Γιάλτας, κατά Φεβρουάριον του 1945, ό Στά­

λιν εξακολουθεί να εμφανίζεται μετριοπαθής. Ό Τσώρτσιλ προσπαθεί και πάλιν, αργά όμως από Ελληνικής πλευράς, να επαναφέρη το ζήτημα τής άποβάσεως εΐς την Άδριατικήν 1.

Την 29ΊΊν 'Απριλίου 1945 δ Φΰρερ τής Γερμανίας αυτοκτονεί. 'Επακο­

λουθεί ή άνευ δρων παράδοσίς της. Αι προστριβαί μετά τών Σοβιέτ, δι' ας δ Τσώρτσιλ άφιεροΐ ίδιον κεφάλαιον, εντείνονται.

Κατά την διάσκεψιν λοιπόν του Πότσδαμ, τον Ίοΰλιον του 1945, δ Στάλιν απορρίπτει το προσωπεΐον. "Εχει πλέον ήδη δρέψει τους καρπούς τής προαναφερθείσης διπλωματικής νίκης του κατά την διάσκεψιν τής Τεχε­

ράνης. Οι πεσσοί του στρατηγικού ζατρικίου τής Κεντρικής Ευρώπης καί τών Βαλκανίων έχουν εγκατασταθή συμφώνως προς το προδιαγεγραμμένον σχέδιον. Καθίσταται άπροκαλύπτως βάναυσος.

Ειδικώς δια την Χώραν μας, αί προθέσεις τού κομμουνισμού είναι διτ­

ταί.Άφ'ενος μεν εζήτησε βάσεις εις τάς άκτάς τού Αιγαίου.Άφ' ετέρου, λόγω τής αποτυχίας τού Δεκεμβριανού κινήματος, λυσσωδώς επετέθη εναντίον τού σχεδίου τών 'Αμερικανών και τών Βρεταννών, περί διενεργείας ελευθέρων εκ­

λογών εν Ελλάδι, τή εποπτεία αντιπροσώπων τών τριών Μεγάλων Νικητών. Αφού δεν απέτυχε, παρά τάς επίμονους κατηγορίας κατά τής τότε Ελληνικής Κυβερνήσεως, να ματαίωση την διενέργειαν τών εκλογών και τού δημοψηφί­

σματος τού 1946, ήρνήθη να άποστείλη Ρωσική ν άντιπροσωπείαν 2. Ίσχυ­

ρίζετο δτι ή επέμβασις τών "Αγγλων εις Ελλάδα κατά Δεκέμβριον τού 1944 επανέφερε τον φασισμόν. "Εκτοτε το Κρεμλΐνον άπέβλεπεν εις την δημιουρ­

γίαν τού ψυχρού πολέμου. "Εκτοτε άπηχθάνετο την επικράτησιν δμαλότητος εν Ελλάδι. Προετίμα την άναταραχήν.

1. W i n s t o n C h u r c h i l l , 'Απομνημονεύματα άγγλιστί, τόμ. VI, κεφά­λαιον XXI, σελ. 305.

2. S p e a k i n g F r a n k l y , James Byrnes. Harper, σελ. 72­79.

Page 60: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 58 —

Θ' ­ Ό καταβληθείς φόρος αίματος προς τους Σλαύους καΐ τον Κομμούνισμόν'.

Δεν δύναται να ύπαρξη δευτέρα γνώμη περί του δτι άπαντες οφείλομεν να εύχώμεθα, και να ελπίζωμεν, όπως ή καταβαλλομένη σήμερον προσπάθεια προς διεθνή πολιτικήν ύφεσιν και μείωσιν τών εξοπλισμών, με άπώτερον σκοπον την ειρηνικήν συμβίωσιν τών Λαών, εύοδωθή καΐ άχθη εις αΐσιον πέρας. Θα άπετέλει δμως ούτοπίαν και χίμαιραν να νομίσωμεν δτι ό ψυχρός πόλεμος εκ μέρους του Κομμουνισμού θα κατάπαυση. Ά π ' εναντίας, αυξανο­

μένων τών πιθανοτήτων ενός διεθνούς αφοπλισμού, εκ παραλλήλου θα εντεί­

νωνται αί ποικίλαι δραστηριότητες πρόςεπικράτησιν δια του ψυχρού πολέμου. Τοΰτων οΰτως εχόντων, δεδομένης αφ' ενός της επιβουλής του Κομμου­

νισμοί) εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας μας, επιβουλής καταφανώς εκδη­

λουμένης, συν τοις άλλοις, και δια του εκ μέρους του Κρεμλίνου συντελε­

σθέντος Βουλγάρικου ύπερεξοπλισμού κατά παράβασιν του άρθρου 9 τής Έλληνο ­ Βουλγαρικής συνθήκης τών Παρισίων του 1946, δεδομένης εξ άλλου τής διαπαιδαγήσεως τής Βουλγαρικής νεολαίας, ήτις εκτρέφεται και Φρονηματίζεται, φανατιζομένη δχι μόνον με την Ιδέαν τής Μεγάλης Βουλ­

γαρίας τής Ρώσο ­ Τουρκικής συνθήκης του 1878, άλλα και με την ϊδέαν δτι ό Μέγας Αλέξανδρος... υπήρξε Σλαΰος, θα καθίστατο ιδιαιτέρως επικίνδυνον δια το "Εθνος μας εάν, εν τή προσπάθεια μιας συνεννοήσεως μετά τών γει­

τόνων μας, διεγράφομεν εκ τής μνήμης μας μερικά πράγματι θλιβερά γεγο­

νότα εκ του προσφάτου παρελθόντος. Θα συνοψίσωμεν δθεν κατωτέρω, εις ελαχίστας γραμμάς, τον φόρον του

αίματος, τον όποιον κατά τον τρέχοντα αιώνα κατέβαλε το "Εθνος μας εις τους Σλαύους και τον Κομμουνισμόν, εξαιρουμένου τοϋ καταβληθέντος φό­

ρου αίματος κατά τους μεταγενεστέρους απελευθερωτικούς αγώνας μας από του Τουρκικού ζυγοΰ.

Κατά τα ετη 1903­ 1908, έχουν πιστοποιηθή υπό τής « Εκκλησιαστι­

κής Αληθείας» του Οικουμενικού Πατριαρχείου, και υπό άλλων πηγών, 1284 φόνοι Ελλήνων προκρίτων, διδασκάλων και κληρικών υπό τών· Βουλ­

γάρων κομιτατζήδων κυρίως εν τή Δυτική Μακεδονία. Κατά το ε'τος 1906 και μεταγενεστέρως, υπολογίζονται εις 100­000, εν

1. Λεπτομερή πίνακα τών είς αίμα θυσιών τοϋ "Εθνους μας άπο τοΰ πολέμου τοΰ 1897 μέχρι τοΰ 1949, και τών πηγών αφ' ών ήρΰσθημεν τα στοιχεία, εχομεν περιλάβει είς δύο προγενεστέρας μελετάς μας. Πρώτον μεν εις μελέτην δημοσιευθεΐ­

σαν εν ετει 1950, άγγλιστί, υπό τον τίτλον « The Greek nation once more stems a barbarian onslaught > και δεύτερον είς μελέτην δημοσιευθεΐσαν άγγλιστί, εν ετει 1955, ύπό τόν τίτλον < Hellas and Cyprus > και Ελληνιστί, εν ετει 1956, υπό τον τίτλον « 'Ελλάς >.

Page 61: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 59 —

τη 'Ανατολική Ρωμυλία και λοιπή Βουλγαρία τα θύματα, είτε εκτοπισθέντα είτε τινά καΐ δολοφονηθέντα, προς τον σκοπον της διαρπαγής και λεηλασίας των περιουσιών Ελλήνων ιδιωτών, εκκλησιών, μοναστηριών, ορφανοτρο­

φείων καΐ λοιπών ευαγών Ελληνικών 'Ιδρυμάτων. Κατά τον δεύτερον Βαλκανικον πόλεμον του 1913, τα εκ της Βουλγα­

ρικής πλεονεξίας και δολιότητος ί)ύματα επί τών πεδίων τών μαχών άνήλθον εις 17.000 νεκρούς καΐ τραυματίας.

Κατά την ιδίαν εποχήν περί τάς 60.000 γηγενών Ελλήνων εκ Θράκης και Μακεδονίας εσφαγιάσθησαν είτε εστερήθησαν παντός αγαθού εκ μέρους τών Βουλγάρων, διαρκοΰντος του μεταξύ τών δυο πολέμων 1912 και 1913 χρονικού* διαστήματος.

Κατά τον πρώτον παγκόσμιον πόλεμον, ασχέτως τών 490.063 θυμάτων της Τουρκικής θηριωδίας, τα οποία λεπτομερώς και εμπεριστατωμένους καθο­

ρίζει ή υπό του Οικουμενικού Πατριαρχείου δημοσιεύαμε!σα εν Κωνσταντι­

νουπόλει κατά το έτος 1919 « Μαΰρη Βίβλος», τα εκ τής κατοχής τής Μα­

κεδονίας καΐ Θράκης κατά την περίοδον 1916­ 1918 εκ μέρους τών Βουλγά­

ρων ποικίλης μορφής θύματα, είτε σφαγιασθέντα, είτε στερηθέντα παντελώς τής περιουσίας των και εκτοπισθέντα άνήλθον εις 150.000.

Κατά τον δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον τα θύματα επι τών πεδίων τών μαχών, τα θύματα τών μετόπισθεν συνεπεία τής Ίταλο ­ Γερμανό ­ Βουλγα­

ρικής κατοχής εκ πείνης, βομβαρδισμών, εκτοπισμών, επιδημιών κ.τ.λ. συμ­

ποσούνται εις 407­477 φονευθέντας ή θανόντας, και εις 47.290 τραυματίας. Σύνολον 455.267.

Κατά τον διεξαχθέντα εν συνεχεία αγώνα εναντίον τού Κομμουνισμού μέχρι τού κατά το 1949 πέρατος τούτου συνεπεία τής νίκης Βίτσι­Γράμμου τα θύματα άνήλθον ώς ακολούθως: φονευθέντες 154.561, τραυματίαι 27.682. Σύνολον 182.243. Βιαίως άπαχθέντες 37.856. "Αστεγοι εκτοπισθέν­

τες βιαίως ή εκουσίως εγκαταλείψαντες τάς εστίας των 730.000 περίπου. Άπορφανισθέντα πατρός τέκνα 226.301. Άπορφανισθέντα μητρός τέκνα 77.427. Άπορφανισθέντα αμφοτέρων τών γονέων τέκνα 36.185.

'Από τής κατά το έτος 1917, εκρήξεως τής κομμουνιστικής επαναστά­

σεως, εν Ρωσία περί τας 650.000 ομογενών εγκατεστημένων εις τα αχανή εδάφη τής Αυτοκρατορίας είτε εξετοπίσθησαν, ει'τε συνεκεντρώθησαν εις στρατόπεδα συγκεντρώσεως, στερηθέντες παντελώς τών αγαθών των.

Μετά την εγκατάστασιν κατά το έτος 1946 τού Κομμουνιστικού καθε­

στώτος εν Ρουμανία περί τάς 60.000 Ελλήνων εστερήθησαν τών αγαθών των ει'τε και εξετοπίσθησαν.

Τα στοιχεία ταύτα λοιπόν πρέπει να εχωμεν υπ' όψιν μας κατά την διεξαγωγήν τού αγώνος επιβιώσεως μας ως έθνους, ώς επίσης και τον θη­

ριώδη τρόπον εκτελέσεως τών θυμάτων τού κομμουνισμού τών εθνικοφρό­

Page 62: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 60 —

νων Ελλήνων πολιτών και ουχί τας δογματικός διαφοράς και άντιγνωμίας μεταξύ Πεκίνου καί Μόσχας, εις δ,τι αφορά τάς θεωρίας και τα διδάγματα των διαφόρων προφητών, τοΰ Μαρξ, του "Ενγκελς, του Λένιν, του Τρότσκη, του Στάλιν, τοΰ Χρουστσώφ και τοΰ Μάο ­ Τσε ­ Τοΰγκ. Ή ΰπόμνησις των θλιβερών τούτων γεγονότων δεν θα ώφειλε να εκληφθή, ώς καί ανωτέρω εξεθέσαμεν, ώς κήρυγμα μισαλλοδοξίας, ώς άντίδρασις προς το έργον της προσπάθειας μιας εΐλικρινοΰς συμβιώσεως τών Λαών τών Βαλκανίων. Μίαν τοιαΰτην εΐρηνικήν συμβίωσιν ιδιαιτέρως ημείς οι "Ελληνες, οι ανέκαθεν πολυπάθεις, καί δλως ιδιαιτέρως κατά τους τελευταίους χρόνους, οφείλομεν διακαώς να εύχώμεθα.

' Ε π ί λ ο γ ο ς .

Το δνειρον τοΰ Μεγάλου Πέτρου και της Μεγάλης Αικατερίνης, περί εγκαταστάσεως τών Ρώσων εις Κωνσταντινοΰπολιν, Βόσπορον καί Δαρδα­

νέλλια, άπετέλει δευτερευόντως σκοπον καί κυρίως μέσον. Δηλαδή, εις εποχήν καθ' ην ή Ρωσία εύρίσκετο εις συνεχείς πολέμους μετά της Τουρκίας, ήτις ήδΰνατο ευχερώς να άποκλείη τα Στενά είτε εΐς τον εμπορικόν είτε εις τον πολεμικον στόλον τών Τσάρων, εΐς εποχήν καθ' ην ή Ρωσία δεν διέθετεν οΰτε άεροπορίαν, οΰτε υποβρύχια, οΰτε διηπειρωτικούς πυραύλους, ήσθάνετο εαυτήν άσφυκτιώσαν και άποκεκλεισμένην εΐς τον Εύξεινον, ως ήτο και εν τη Βαλτική. Τούτων οΰτως εχόντων, εζήτει να εξασφάλιση δι' εαυτήν πρωτί­

στως την κατοχήν τών εδαφών εκείνων, ατινα εξησφάλιζον την ελευθέραν δίοδον εκ τοΰ Ευξείνου προς το Αιγαίον μέσω τοΰ Βοσπόρου και τών Δαρ­

δανελλίων. Άπέβλεπεν εΐς την κατοχήν επι της Θράκης μιας εδαφικής πε­

ριοχής, ενός εύρέος προγεφυρώματος, και ετέρου επί τών Μικρασιατικών εδαφών. Δεν υπήρξε τυχαίος δ καθορισμός τής γραμμής Αίνου ­ Μήδειας, κατά την συνδιάσκεψιν τοΰ Λονδίνου τοΰ 1913, άνατολικώτερον τής οποίας ή Ρωσία άπηγόρευεν εΐς τήν Βουλγαρίαν βλέψεις. 'Αποτελεί κοινον μυστικόν δτι ή Διπλωματία τών Τσάρων εθεώρει τα Θρακικά εδάφη, τα ανατολικώς τής ώς άνω γραμμής, ώς το άπαραίτητον προγεφύρωμα, επί τών Ευρωπαϊ­

κών εδαφών, οψέποτε ή Κωνσταντινούπολις, ό Βόσπορος και τα Δαρδανέλλια ήθελον περιέλθει εΐς τήν κατοχήν τών Τσάρων.

'Από πολιτικής απόψεως οι Σλαΰοι τών Βαλκανίων, κατά το παρελθόν δεν υπήρξαν πάντοτε πειθήνια όργανα τοΰ κηδεμόνος καί προστάτου Μεγά­

λου Άδελφοΰ. Παρ' δτι ό Βουλγαρικός Λαός απέκτησε τήν ελευθερίαν του δια τοΰ Ρώσικου αίματος, παρ' δτι δια τής συνθήκης τοΰ 'Αγίου Στεφάνου έδημιουργεΐτο ή Μεγάλη Βουλγαρία, εξικνουμένη σχεδόν μέχρις 'Ολύμπου, εν τούτοις κατ' άμφ>οτέρους τους μεγάλους πολέμους ή Σόφια ετάχθη αντι­

μέτωπος τοΰ Τσαρικού ω; και τοΰ Κομμουνιστικού άδελφοΰ έθνους. Σήμε­

Page 63: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 61 —

ρον όμως ή Βουλγαρία αποτελεί δορυφόρον και Λαον ύπόδουλον εις τον Κομμουνισμόν. "Εχει άποξενωθή πάσης πολιτικής πρωτοβουλίας.

"Οσον αφορά την μέχρι του 1918 Σερβίαν, αΰτη καθ' δ θανάσιμος εχθρός της Αΰστρο ­ Ουγγαρίας, θανάσιμου εχθροΰ της Ρωσίας, μοιραίως υπήρξε πιστός φίλος και οπαδός των Τσάρων. Κατά Μάρτιον όμως του 1941 ή Νοτιοσλαυια ετάχθη παρά το πλευρον των Γερμανών. 'Από του έτους δε 1948 ή οΰδετερόφιλος Νοτιοσλαυια του Τίτο ακολουθεί τάς παραδόσεις του Σέρβου φοιτητοΰ Γεώργεβιτς κατά το Πανσλαυϊστικον Συνέδριον τής Μό­

σχας του 1867. Σήμερον το Κρεμλΐνον διατελεί εν επιγνώσει των ακολουθών δυο

πραγματικών γενονότων. Πρώτον μεν δτι, εις περίπτωσιν καθ' ην θα ανε­

λάμβανε πρωτοβουλίαν επι\*)έσεως, δια θερμοπυρηνικών δπλων εναντίον τής Δύσεως, εκ παραλλήλου, εις τα εδάφη του, θα ΰποστή αντίποινα εκ βά­

σεων κινητών εγκατεστημένων ήδη επί σιδηροτροχιών εν "Αμερική και Άγ­

γλίςι, ή εξ υποβρυχίων. Δεύτερον δε δτι, εις περίπτωσιν προελάσεως κατά ξηραν Σοβιετικών στρατευμάτων προς Δυτικήν Εΰρώπην, τα εν τή Κεντρική Ευρώπη μέσα συγκοινωνιών τών μετόπισθεν θα ύπέκειντο εις σοβαρούς κίν­

δυνους δολιοφθορών. Είναι αληθές δτι, ή επανάστασις τών Ούγγρων Κομ­

μουνιστών εναντίον του Ρωσικού Κομμουνισμού, κατ* Όκτώβριον του 1956 κατεπνίγη εις το αίμα. Διάφορος δμως θα είναι ή κατάστασις εν καιρφ πο­

λέμου. 'Υπό τον Ρωσικον ζυγόν δεν στενάζει μόνον ό Ουγγρικός Λαός. Στε­

νάζουν οι Πολωνοί, οι Ρουμάνοι, οι Τσέχοι, οι Γερμανοί τής 'Ανατολικής Γερμανίας. Σήμερον λοιπόν το Κρεμλΐνον διατελεί εν επιγνοίσει δτι τα Ευρωπαϊκά στρατηγικά του κράσπεδα τυγχάνουν επισφαλή. Ό Ρωσικός κολοσσός κέκτηται πόδας εξ αργίλου προς την Δΰσιν. Οι πληθυσμοί τών δορυφόρων Χωρών τής Κεντρικής Ευρώπης θα αποτελούν πάντοτε την 'Αχίλλειον πτέρναν του Ρωσικού Μαμούθ. Τούτων ένεκεν το Κρεμλΐνον θα περιορισθή εις συνέχισιν διεξαγωγής ψυχρού πολέμου υπό το προσωπεΐον τής συνυπάρξεως.

Δια τήν περίπτωσιν λοιπόν διεξαγωγής του ψυχροί) πολέμου, προς εξά­

πλωσιν ανά τήν Ύφήλιον τής νέας θρησκείας, δεν άρκοΰν πλέον εντετοπι­

σμένα στρατηγικά προγεφυρώματα, συγκεκριμένων εδαφικών ορίων ως λ.χ. ή περιοχή τής 'Ανατολικής Θράκης ανατολικώς τής γραμμής Αίνου­ Μήδειας. 'Απαιτείται ή διασπορά ιεραποστόλων και ιεροκηρύκων εΐς δλας τας Χώρας.

Δι' ημάς τους "Ελληνας ιδιαιτέρως, ή απειλή εκ του κομμουνισμού δεν έγκειται μόνον εις τον κίνδυνον επιβολής ενός οικονομικό­κοινωνικοί) καθε­

στώτος, απολύτως ασυμβιβάστου προς τον ύπερτροφικόν άτομικισμόν μας. "Εγκειται εΐς το δτι ή γενοκτονία δεν θα περιωρίζετο μέχρις 'Ολύμπου, άλλα θα επεξετείνετο μέχρι Ταινάρου και τών νοτίων ακτών τής Κρήτης. Μόνον υπό τοιαύτας προϋποθέσεις, το Αιγαίον και ή 'Ανατολική Μεσόγειος, αΐτινες

Page 64: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 62 —

από των αρχαϊκών χρόνων απετέλεσαν φορείς πολιτισμών και θρησκειών, θα καθίστατο δυνατόν να μεταλαμπαδεΰσουν τον κομμουνισμον εις Άφρικήν.

Ή συσπείρωσις περί τους Μεγάλους Συμμάχους μας, και ειδικώτερον των φίλων μας του NATO, και δ ηθικός εξοπλισμός του Λαοΰ, θα επιτρέ­

ψουν όπως, ή νοτιοανατολική αΰτη γωνία της Ευρώπης εξασφάλιση, επί των ειρηνικών πεδίων, την επικράτησιν του πολιτισμού έναντι της 'Ασιατικής βαρβαρότητος, καθ' δν τρόπον, προ 2450 ετών, εΐχεν εξασφαλίσει ταΰτην επί τών πολεμικών πεδίων, δια τών νικών του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος.

Ή διαβρωτική όμως δΰναμις και ή σατανικότης του κομμουνισμού και ή συστηματική δηλητηρίασις της Νεολαίας τών Γειτόνων μας, δια δια­

στροφής της 'Αληθείας, αποτελούν συγχρόνους νεοφανείς κίνδυνους, δια τήν αμυναν τών οποίων δεν εξαρκεΐ ό έμφυτος πατριωτισμός του "Ελληνος.

Page 65: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ I. ΒΟΥΡΒΕΡΗ Καϋηγητοϋ τοΰ Πανεπιστημίου 'Αθηνών

Προέδρου της 'Ελληνικής 'Ανθρωπιστικής 'Εταιρείας

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ TON WERNER JAEGER

A' ­ Γενική εισαγωγή εις το έργον τοΰ Γαΐγκερ, ίδια το άνθρωπιστικόν.

Ή νέα εμφάνισις τοΰ Werner Jaeger, τοΰ γνωστοΰ μεγάλου φιλολό­

γου τοΰ Harvard καΐ Άρχηγέτου τοΰ προπολεμικοΰ νεοανθρωπισμοΰ, εις τάς γνωρίμους εις αυτόν παιδευτικός επάλξεις τοΰ άνθρωπιστικοΰ του κηρύ­

γματος, είναι από τα σημαντικώτερα γεγονότα της μεταπολεμικής πνευματι­

κής ζωής. Άνεμένετο δε ή νέα αυτή παρουσία τοΰ Γαΐγκερ εις το πνευμα­

τικόν προσκήνιον τής εποχής, διότι δλοι επίστευον, δτι ήτο αδύνατον να παραταθή επί μακρότερον ή σιωπή τοΰ Άνθρωπιστοΰ Ήγέτου, ενώπιον τοΰ ευρύτερου παγκοσμίου Κοινοΰ, κατά τήν σημερινήν κρίσιν και τήν οξεΐαν φάσιν, πού διανύει μεταπολεμικώς το πρόβλημα τοΰ 'Ανθρώπου, ώς βασικον θέμα πολιτισμοΰ και παιδείας.

Το νέον δημόσιον βήμα τοΰ άνθρωπιστικοΰ λόγου τοΰ Γαΐγκερ είναι ή πρόσφατος δευτέρα επηυξημένη εκδοσις * των « 'Ανθρωπιστικών λόγων και διαλέξεων ». Είναι μία συλλογή δέκα εννέα εμπνευσμένων ακαδημαϊκών ομι­

λιών και διαλέξεων. Εις τάς 13 ομιλίας τής πρώτης εκδόσεως τοΰ 1937 προστίθενται ήδη, με τήν δευτέραν εκδοσιν, 6 νέαι εργασίαι, εξ ών αί δυο τελευταΐαι δημοσιεύονται άγγλιστί, οΰτω δέ αυξάνεται σχεδόν κατά το ήμισυ ή εκτασις τής αρχικής εκδόσεως.

Ή ουμανιστική φιλοσοφία και διδασκαλία τοΰ Γαΐγκερ είναι μία παι­

δευτική δραστηριότης του, ιστορικής και κηρυγματικής μορφής, παράλληλος προς το ά'λλο αυστηρώς επιστημονικον ερευνητικον φιλολογικον έργον του ( 'Αριστοτέλης, Πλάτων, Ελληνική θεολογία τής πρωίμου φιλοσοφίας, εκδο­

σις Γρηγορίου τοΰ Νΰσσης, Νεμέσιος ό Έμέσης, Διοκλής ό Καρΰστιος κ.λπ. scripta minora ). 'Αλλ' ενφ το φιλολογικον τοΰτο έργον προσεπόρισεν εις τον Γαΐγκερ φήμην και κΰρος παγκόσμιον κορυφαίου ερμηνευτοΰ και μΰστου τής Ελληνικής 'Αρχαιότητος, τήν προσωπικότητα τοΰ φιλολόγου τούτου

1. Humanistische Reden und Vortrâge, Βερολΐνον, I9602. Σελ. 336. Έκδ. οίκος Walter de Gruyter.

Page 66: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

­ 64 —

εκφράζεί άντιπροσωπευτικώτερον και χρωματίζει με ΐδιαίτερον άτομικον χρώμα ή ετέρα μορφή της πνευματικής του δημιουργίας, δηλαδή ή ανθρω­

πιστική σκέψις καΐ ό ουμανιστικός λόγος του, ό γοητεΰων με τον παλμον της 'Ιδέας καΐ το θέλγητρον και χάρισμα της εκφράσεως.

"Ας μας επιτραπή να περιορίσωμεν τήν σκιαγραφίαν αυτήν του Γαΐγ­

κερ μόνον εις τήν άνθρωπιστικήν πλευράν του έργου του, προς τήν οποίαν σχετίζεται και ή νέα εκδοσις, άλλα να είμεθα κάπως άναλυτικώτεροι εις τήν ερμηνείαν της πλευράς αυτής.

Χρειάζεται δε διεξοδικότης εις το προκείμενον σημεϊον, διότι εδώ εις τον τόπον μας το άνθρωπιστικον θέμα, υπό τήν δξείαν σΰγχρονον μορφήν του, ανέκυψε κυρίως αμέσως μετά τον πόλεμον, και ιδίως αφ' δτου δια πέντε ομιλιών μας εις τήν Θεσσαλονίκην, τα τέλη του 1945, άνεκινήσαμεν ζήτημα μεταπολεμικού ανθρωπισμοί) και εθέσαμεν αυτό ως θεμελιώδες πνευματικόν αίτημα της μεταπολεμικής ανασυγκροτήσεως της χώρας μας, εξ ίσου σοβα­

ρον με το πρόβλημα της υλικής άνορθώσεως από τα ερείπια, πού άφήκεν ό πόλεμος. Προλογίζοντες τότε τήν σειράν τών ομιλιών μας, ετονίζομεν « τήν δραματικήν άγωνίαν του μεταπολεμικού κόσμου υστέρα από τήν εξαετή άνθρω­

ποκτονίαν και τας φρικτας πολεμικός δοκιμασίας της άνθρωπότητος ». Κατά τήν γνώμην μας εις τους ώμους τών εργατών της κλασσικής αρχαιογνωσίας, και ιδίως τών φιλολόγων, τών αληθινών και ζωντανών φιλολόγων, περισσό· τερον δλων τών άλλων πνευματικών ανθρώπων, έπιπτε το βάρος της ευθύ­

νης και του χρέους « να δώσουν με τήν εΰρωστον επιστημονικήν σκέψιν και τήν άνθρωπιστικήν πίστιν των μίαν λυτρωτικήν διέξοδον εις τήν συνέχου­

σαν τον μεταπολεμικον κόσμον άγωνίαν : να αποκαταστήσουν τήν βαθύτατα κλονισθεΐσαν πίστιν εις τον "Ανθρωπον και να κάμουν συνειδητήν, υπό το φώς τών νέων καιρών, τήν ίεράν εντολήν του ανθρωπισμοί) καΐ της ιδέας της μορφώσεως, πού εκπορεύεται άπο το πνεύμα και τήν ψυχήν τών Ελλήνων».

Το νόημα της Ελληνικής αυτής εντολής καΐ το περιεχόμενον της ιδέας της μορφώσεως ήρμήνευσεν ό Βέρνερ Γαΐγκερ κατά τρόπον άριστοτεχνικόν, εις μίαν εποχήν πνευματικής αναρχίας καί συγχύσεως, τήν οποίαν άπειργά­

ζοντο κατά τάς δύο πρώτας δεκαετίας τού αιώνος μας τα αλληλοσυγκρουό­

μενα παιδαγωγικά και μορφωτικά ιδανικά. Προέβαλε τήν αΐωνίαν ιδέαν τής ελληνικής παιδείας, ως το κατ' εξοχήν προσήκον εις ανθρώπους μορφωτικον Ιδεώδες, και υπέδειξε, με νέαν φιλοσοφημένην και πειστικήν επιχειρηματο­

λογίαν και θείαν ζέσιν, τον προς το Ϊδανικόν τούτο άγοντα δρόμον, ήτοι τον δρόμον τών ελληνικών ανθρωπιστικών γραμμάτων, ώς το καλύτερον και άπο­

τελεσματικώτερον μέσον γενικής βασικής μορφώσεως. Ό Γαΐγκερ εζωντά­

νεψε με τον ούμανιστικον λόγον του το νόημα του περίφημου ορισμού τού «φιλολόγου » από τον "Ελληνα γραμματικόν Φρύνιχον : « φιλόλογος' ό φιλών λόγους καί σπουδάζων περί παιδείαν, οι δε νύν επί εμπειρίαν τιθέασιν ουκ

Page 67: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

­ 65 —

ορθώς», διέστειλε κατά το υπόδειγμα των πλατωνικών « Νόμων » τον άνθρω­

ποπλαστικον χαρακτήρα της αληθινής παιδείας από τον χρησιμοθηρικον χαρα­

κτήρα της εμπειρίας και της προς αυτήν εστραμμένης τεχνικοεπαγγελματικής μαθήσεως και ύψωσε τήν συγχρονον φιλολογίαν από αρχαιογνωστικής καΐ πνευματικής δραστηριότητος, υπηρετούσης τήν καθαράν επιστήμην, εΐς φιλοσοφίαν καΐ παιδείαν του ανθρώπου εις ανθρωπον ! Αΰιή δε ακριβώς ή άνύι|κοσις του φιλολόγου υπό του Γαϊγκερ εΐς φιλοσοφοΰντα παιδαγωγον και παιδευτήν τής εποχής του, ενεφΰσησε νέαν πνοήν και ζωήν εΐς το φιλολογι­

κόν κλίμα του καιρού του, πού επίεζεν ή αποπνικτική ξηρότης του άκρου φιλολογικού θετικισμού του 19ου αιώνος καί του βερμπαλιστικού σχολαστι­

κισμού τής διδασκαλίας τών κλασσικών εΐς τα σχολεία — είναι καί δίκαιον καί συμφέρον δια τάς τΰχας του ουμανισμού να μη άποκρΰπτωνται ωρισμέ­

ναι άλήθειαι. Οΰτω δε ό Γαϊγκερ άνενέωσε τον προς άπονέκρωσιν βαίνοντα παλαιότερον ούμανισμόν, καθιέρωσε καί σχεδόν επέβαλε παγκοσμίως ε να νέον, τον « τρίτον » ανθρωπισμόν, καί ετόνωσε το φρόνημα και το επιστημονικόν ήθος τών φιλολόγων με τήν συνειδητοποίησιν τής αποστολής των ως πνευ­

ματικών ηγετών τής συγχρόνου κοινωνίας. Μία ολόκληρος σειρά νέων καλογραμμένων αρχαιογνωστικών και ανθρω­

πιστικών βιβλίων, εκδοθέντων από μαθητας καί ομοτέχνους του Κορυφαίου Άνθρωπιστοΰ αμέσως μετά τον πόλεμον, δεν είναι δυνατόν να νοηθή, χωρίς τήν προϋπόθεσιν τών ωθήσεων και παρορμήσεων, πού οφείλονται εΐς τήν θερμουργον φιλολογικήν πίστιν και τήν επτερωμένην σκέψιν και « λέξιν » του Βέρνερ Γαϊγκερ· Ό « Έλλην άνθρωπος » τοΰ Νέστορος τής Γερμανι­

κής φιλολογίας Pohlenz, ή « Εΐκών του άνθρωπου τής 'Αττικής » του Egermann, ή « Εΐκών του ανθρώπου εΐς τήν Έλληνικήν πλαστικήν του Schweitzer, ή « Άνακάλυψις του πνεύματος» τοΰ Snell, ή « Humanitas Romana » τοΰ Buchner, πολλαί εργασίαι τής συλλογής « Ελλάς και Εσπε­

ρία » τοΰ Schadewaldt καί τοΰ εΐς Η. G. Gadamer αφιερώματος υπό τον τίτλον « Ή παρουσία τών Ελλήνων εις τήν νεωτέραν σκέψιν », τα ουμανι­

στικά δοκίμια τοΰ Regenbogen, τοΰ Hadas, τοΰ Kaegi, τοΰ Kranz και άλλα πολλά ήχοΰν ως μία άνταπόκρισις καί άπάντησις τής συγχρόνου ανθρω­

πιστικής φιλολογίας εΐς τήν ούμανιστικήν εκκλησιν καί το κήρυγμα τοΰ Γαϊγ­

κερ δια το Έλληνικον « humanum ». Καί ή ιδική μου δε σχετική ανθρω­

πιστική προσπάθεια, ως λόγος και βίος, εΐς τήν παραίνεσιν καί δδηγίαν τοΰ Διδασκάλου μου τούτου εστήριξε τήν εκκίνησίν της καί τα πρώτα της βήματα.

* * *

Το άνθρωπιστικον κήρυγμα τοΰ Βέρνερ Γαϊγκερ χρονολογείται από τοΰ εναρκτήριου λόγου του το 1914 εΐς το Πανεπιστήμιον τής Βασιλείας,

5

Page 68: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 66 —

υπό τον τίτλον « Φιλολογία και ιστορία», αποτελούντος τα προπύλαια, δι' ών εισάγεται δ αναγνώστης εις την φιλολογικήν του κοσμοθεωρίαν. Είναι ακρι­

βώς δ λόγος οΰτος το πρώτον δημοσίευμα της σειράς τών « 'Ανθρωπιστικών » του. Δι' αΰτοΰ δ Γαΐγκερ έδειξε την μέχρις ωρισμένων δρίων ταυτότητα τοΰ υποκειμένου καΐ της μεθόδου της φιλολογικής και της ιστορικής επιστήμης, άλλα και τα διακριτικά εκατέρας γνωρίσματα και ιδίως την ιδιοτυπίαν του αληθινού φιλολόγου, δ όποιος, εις την γνησίαν ούσίαν του, δεν είναι οΰτε γραμματολόγος οΰτε ιστορικός τοϋ πολιτισμού ( πολιτισμογνώστης), άλλα κριτικός του κειμένου και ερμηνευτής έργων του λόγου και παιδαγωγός τών συνανθρώπων του.

Το ούμανιστικον έργον του Γαΐγκερ προήλθεν από την υπ' αΰτοΰ άρχή­

θεν θεώρησιν τής 'Αρχαιότητος υπό το πρίσμα τοϋ βασικού προβλήματος : Ποίαν άξίαν έχει ή αρχαία 'Ιδέα του 'Ανθρώπου δι' ημάς και δι' δλας τάς μετακλασσικάς εποχάς; Το πρόβλημα τοΰτο ερευνφ δ Γαΐγκερ κατά δυο τρό­

πους : ιστορικώς και συστηματικώς. Ό ιστορικός τρόπος τής διαπραγματεΰ­

σεως του προβλήματος μας έδωκε το μέγα έργον του « Παιδεία », το δποΐον εξετάζει τον άνθρωπισμόν ώς παράδοσιν και παρακολουθεί εξελικτικά την διαμόρφωσιν του ελληνικού ανθρωπίνου τΰπου. 'Από τους σχεδιασθέντας 5 τόμους του έργου, εξεδόθησαν ήδη οι τρεις πρώτοι, παρέχοντες την ίστορι­

κήν εικόνα του "Έλληνος 'Ανθρώπου απ' αρχής μέχρι του τέλους του 4 ο υ

π.Χ. αιώνος. Ή έρευνα στρέφεται κυρίως προς την θεώρησιν τής εσωτερι­

κής ζωής τοϋ "Ελληνος, είναι ιστορική εκφρασις τής πνευματικής του φυσιο­

γνωμίας και του παιδαγωγοΰντος ελληνικοΰ πολιτισμοί). 'Από τον δεύτερον τρόπον τής αντιμετωπίσεως του βασικού προβλήμα­

τος τοΰ Γαΐγκερ προήλθεν ή προκειμένη συλλογή τών δμιλιών και δοκιμίων του, ήτις εμφανίζεται πληρεστέρα εις τήν περί ης δ λόγος νέαν εκδοσιν. Αι εργασίαι αυτής τής συλλογής, αν και χρονολογικώς εκφράζουν δρόσημα δια­

φόρων πανεπιστημιακών και άλλων κοινωνικών επικαιροτήτων μιας ολοκλή­

ρου σχεδόν πεντηκονταετίας, αποτελούν μίαν πνευματικήν ενότητα, ριζωμέ­

νην εις τον άκοίμητον αγώνα τοΰ Δημιουργοί) των δια τήν άνανέωσιν τής ανθρωπιστικής 'Ιδέας εις τήν εποχήν μας.

Έ ν τούτοις εις τήν ενότητα αυτήν δυνάμεθα και πρέπει να διακρίνω­

μεν δυο ομόκεντρους κύκλους. Τον πρώτον, τον εσωτερικόν κΰκλον, πληρούν τα προπολεμικά δημοσιεύματα τής συλλογής. Αυτά πλαισιώνονται εις τον δεύτερον κΰκλον άπό τάς εξ μεταπολεμικός εργασίας τής δευτέρας εκδόσεως, αί δποΐαι ακριβώς και εκφράζουν τήν σημερινήν άνθρωπιστικήν θέλησιν τοΰ Γαΐγκερ. Και οι δυο κύκλοι αποδίδουν τήν δλην στάσιν τοΰ Άνθρωπι­

στοΰ έναντι τοΰ προβλήματος. Έ ν φ δμως ή στάσις του είναι εις το βάθος καΐ τήν οΰσίαν της ενιαία — δι' αυτό δε ώμιλήσαμεν ανωτέρω και περί κύκλων ομοκέντρων —, είς τήν εκτασιν και το πλάτος είναι ευχερώς δυνατή

Page 69: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 67 —

ή επισήμανσις της ανελικτικής πορείας toîi στοχαστού εν τη θεωρήσει του ανθρωπιστικοί} φαινομένου.

Β' ­ Το νόημα χοϋ προπολεμικού ανθρωπισμού. Ό π ρ ο π ο λ ε μ ι κ ό ς α ν θ ρ ω π ι σ μ ό ς του Βέρνερ Γαΐγκερ έχει το

έξης νόημα : Ό πολιτισμός των χωρών της Δυτικής Ευρώπης (και δ υπό την επίδρασίν του διαμορφωθείς πολιτισμός τών Ηνωμένων Πολιτειών) αποτε­

λούν ενα ενιαΐον κΰκλον πολιτισμού, τον όποιον ονομάζομεν «ελληνογενή » ή « ελληνοκεντρικόν », διότι ως πνευματικόν του κέντρον έχει τήν έλληνικήν ΐδέαν του 'Ανθρώπου και ώς κεντρικήν πίστιν την πίστιν εΐς τον "Ανθρω­

πον και εις τήν εκπολιτιστικήν και εξανθρωπιστικήν δΰναμιν τής ελληνικής παιδείας. Τήν μορφωτικήν επίδρασίν ασκεί κατά τον Γαΐγκερ δχι ολόκληρος ό ιστορικός πολιτισμός τών Ελλήνων, αλλ' αι επιζήσασαι ΰπεριστορικαι πνευματικαί, ήθικαΐ και καλλιτεχνικαί του άξίαι, πού έχουν τήν δΰναμιν να ωθούν εκάστοτε τους αντάξιους δέκτας των εις νέαν παραγωγήν πολιτι­

σμοί) και νέαν δημιουργίαν δια τής συνθέσεως παρελθόντος και παρόντος. Αυτή είναι ή πρώτη πλευρά του ανθρωπισμοί) ώς ιδέας καΐ αρχής δημιουρ­

γικής του νεωτέρου ευρωπαϊκού (και γενικώτερον ανθρωπίνου) πολιτισμού. Τής αρχής ταύτης το κΰρος είναι συνεχές, διότι συνεχής είναι και ή πνευμα­

τική παρουσία τής ελληνικής 'Αρχαιότητος εις τον βίον τών ανθρώπων· Άναλυτικώτερον το περιεχόμενον τής ανθρωπιστικής σχέσεως και ή

ουσία του ανθρωπιστικού φαινομένου κατά τον Γαΐγκερ είναι ή εξής : "Οταν ένας μεταγενέστερος τών 'Αρχαίων Ελλήνων λαός ή μία μετά τους "Ελλη­

νας εποχή ή και εν απλούν ά'τομον ευρεθούν υπό τήν επίδρασίν του πνευμα­

τικού πολιτισμού τών Ελλήνων, προκαλείται, εφόσον υπάρχουν ευμενείς πνευματικαί και ψυχικά! προδιαθέσεις και προϋποθέσεις εΐς τον μεταγενέ­

στερον δέκτην (δηλαδή τον δημιουργικόν δέκτην), εν ΐδιότυπον πνευμα­

τικόν φαινόμενον, το ά ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ο ν φ α ι ν ό μ ε ν ο ν του πολιτισμού, αναπτύσσεται μία διαλεκτική σχέσις, άνταπόκρισις και επικοινωνία μεταξύ τής αρχαίας ελληνικής και τής μεταγενεστέρας πνευματικής πραγματικότητος, ή ανθρωπιστική σχέσις, πού είναι ΐσχυρότατον μέσον προς διάπλασιν πο­

λιτών­ ανθρώπων και προς διαμόρφωσιν πολιτισμού « ανθρωπίνου », δηλαδή ανταξίου τού 'Ανθρώπου. Ή δε συνείδησις τής τοιαύτης σχέσεως εΐς τους μεταγενεστέρους και ή υπ' αυτών άναγνώρισις τών ελληνικών ανθρωπίνων αξιών και τής εκπολιτιστικής των δυνάμεως αποτελεί τήν λεγομένην άνθρω­

πιστικήν (ούμανιστικήν) αρχήν ( principium ) και πίστιν. Ό ανωτέρω καθορισμός του ανθρωπιστικού φαινομένου τού πολιτισμού

γίνεται σαφέστερος με τάς ακολούθους απαραιτήτους διευκρινήσεις : Ό ανθρωπισμός ( ουμανισμός ) είναι φαινόμενον σχέσεως βίων καΐ

Page 70: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 68 —

πολιτισμών, δηλαδή τοΰ αρχαίου ελληνικοί) αφ* ενός και τοΰ μεταγενεστέρου αφ' ετέρου, και δη και φαινόμενον ιδιότυπον και α τ ο μ ι κ ή ς εκάστοτε φύσεως. Ή σχέσις δηλαδή προς τον Έλληνισμον ενός μεταγενεστέρου, είτε λαοΰ είτε εποχής είτε ατόμου, δεν είναι σχέσις γενική, επαναλαμβανόμενη τυπικώς και κατά τον 'ίδιον τρόπον εις δλας τάς περιπτώσεις, άλλα σχέσις ατομική και ιδιαιτέρα εκάστου λαοΰ, εκάστης εποχής και εκάστου επί μέρους ανθρώπου προς τους "Ελληνας. Τήν ατομικότητα τοΰ ανθρωπιστικού φαινο­

μένου επιμαρτυρεΐ ή ιστορία τοΰ ανθρωπισμού. Κάθε μεταγενέστερος έχει ιδιαίτερον τρόπον στάσεως έναντι τών 'Αρχαίων. Άλλοία λ.χ. είναι ή σχέσις τοΰ πρώτου Χριστιανισμοΰ προς τον κλασσικον Έλληνισμον και άλλοία ή τοΰ 4 ο υ μ.Χ. αιώνος ή ή τοΰ 13ου μ.Χ. αιώνος ή τών χρόνων τής 'Αναγεν­

νήσεως ή τών χρόνων τοΰ λεγομένου Νεοανθρωπισμοΰ. "Αλλη ή σχέσις τών ξένων λαών με τον Άρχαΐον Έλληνισμόν και άλλη ή σχέσις ημών τών Νεοελ* λήνων με τον πολιτισμον τών 'Αρχαίων, πού είναι ομοεθνείς μας πρόγονοι. Κατ' άλλον τρόπον έβλεπε τήν 'Αρχαιότητα ό 19°? αιών και κατ' άλλον δ σύγχρονος τρίτος ουμανισμός ή νεοκλασσικισμος τοΰ 20°ϋ αιώνος. "Ολαι αύται αι μερικαί περιπτώσεις, πού άνεφέραμεν, έχουν μεν κοινον γνώρισμα, δτι είναι εκδηλώσεις ανθρωπιστικής σχέσεως βίων και πνευματικών καταστά­

σεων, διακρίνονται δμως απ" αλλήλων δια τής ιδιαιτέρας μορφής τοΰ πνευ­

ματικοΰ αγώνος, ό όποιος κατεβλήθη εκάστοτε δια τήν γνωριμίαν και οΐκείω­

σιν με τους 'Αρχαίους. Το ίδιον ισχύει και δια τα καθ' εκαστον άτομα εχο­

μεν και εις αυτά άτομικήν­προσωπικήν διαφοροποίησιν τής ανθρωπιστικής σχέσεως. Γενικώς λοιπόν παρατηροΰμεν, δτι δια τήν κατάκτησιν, τήν άφο­

μοίωσιν καί τήν πολιτισμογόνον κάρπωσιν τοΰ 'Αρχαίου πνεύματος απαι­

τείται ιδιαίτερος εκάστοτε άγων, ατομική συναναστροφή, άτομικόν « συνεΐ­

ναι » με τους 'Αρχαίους, προσωπική εκάστοτε βίωσις τών κλασσικών άξιων. "Επειτα και το εξής πρέπει να ύπογραμμισθή περαιτέρω : Ή ανθρωπι­

στική σχέσις τών μεταγενεστέρων με τους 'Αρχαίους, υπό τήν γνησίαν της μορφήν, εμφανίζεται ως σχέσις δ ι α λ ε κ τ ι κ ή , ουχί δε ως σχέσις δουλικής μιμήσεως, αντιγραφής ή παθητικής εισδοχής. Ή πρώτη σχέσις, ή υγιής καί δημιουργική, είναι σχέσις μ ο ρ φ ώ σ ε ω ς , ή δευτέρα είναι σχέσις μ α θ ή ­

σεως , πνευματικής μεταγγίσεως. Εις αύτας τας δυο μορφάς τής σχέσεως εχομεν τήν διάκρισιν τοΰ δημιουργικού άπό τον στεΐρον ίστορισμόν. Δια τήν διάκρισιν αυτήν απαιτείται μία περισσότερον επίμονος άνάλυσις, εις τήν οποίαν καί προβαίνομεν δια τήν πλήρη κατανόησιν τοΰ ανθρωπιστικού φαι­

νομένου, δπως το αντιλαμβάνεται ό Βέρνερ Γαϊγκερ. #

Μάθησις και μόρφωσις είναι δυο μορφαι επιδράσεως ή εκδηλώσεις τοΰ παιδαγωγικού φαινομένου, τοΰ θεμελιώδους αυτού φαινομένου τοΰ κοινωνι­

Page 71: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 69 —

κοΰ βίου τών ανθρώπων. Και ή επίδρασις τοϋ 'Αρχαίου Ελληνισμού επί τους μεταγενεστέρους γίνεται υπ' άμφοτέρας ταύτας τάς παιδαγωγικός μορ­

φάς. Ή πρώτη, ή μάθησις, στρέφεται προς τον Άρχαΐον Έλληνισμον ώς ιστορικότητα. Ή μόρφωσις βιοΐ, κάμνει συνειδητός και καρπούται τάς ελλη­

νικός ΰπεριστορικάς δυνάμεις, μορφάς και αξίας. Αυτά τα δυο ζεΰγη τών εννοιών, πού εΐπομεν, ί σ τ ο ρ ι κ ό τ η ς ­ μ ά θ η σ ι ς αφ' ενός και ύ π ε ρ ι * σ τ ο ρ ι κ ό τ η ς ­ μ ό ρ φ ω σ ι ς αφ' ετέρου, έχουν ανάγκην ιδιαιτέρας φιλοσο­

φικοϊστορικής διασαφήσεως. Ή ιστορική ζωή είναι μία διαρκής ροή και συνέχεια, κίνησις δμως, μή

διεπομένη από ρυθμον μονοειδή καΐ δμοιόμορφον. Ό ρυθμός της ζωής είναι άλλοτε βραδύτερος και άλλοτε γοργότερος, τήν δε επιτάχυνσιν αυτού προκα­

λεί ή εμφάνισις εις τήν ϊστορικήν σκηνήν εποχών, λαών καΐ ανθρώπων, προ­

καλούντων εύρεΐαν εις εκτασιν και ρωμαλέαν εις εντασιν ίστορικήν εξέλιξιν. Τών λαών και τών εποχών τούτων ό βίος έχει διττήν φυσιογνωμίαν : ίστο­

ρικήν και ύπεριστορικήν. Ή πρώτη συντίθεται από τα συγκεκριμένα ιστο­

ρικά ανεπανάληπτα γεγονότα του βίου τούτου. Ή ύπεριστορική φυσιογνω­

μία τών εν λόγω λαών και εποχών εμφανίζεται, δταν δ βίος των, επιβαλ?νό­

μενος δια της ιστορικής του αποτελεσματικότητος, τοποθετη εις τον ιστορι­

κόν ρουν ενδεικτικά σταθμών ορόσημα, κατευθΰνη τήν Ιστορικήν εξέλιξιν προς τήν υπό της μεγαλοφυίας των ύποδεικνυομένην τροχιάν και προ παντός επιζή πνευματικώς εις μεταγενεστέρας εποχάς και λαούς και μετά τήν πολιτι­

κή ν δΰσιν τών πρωτοπόρων λαών ή τήν πάροδον τών ρηξικέλευθων εποχών. Ή πνευματική αυτή διάρκεια καΐ επιβίωσις ενδόξων παρωχημένων εποχών και μεγάλων λαών οφείλεται εις το δτι ή ρωμαλέα ιστορική ζωή των συλ­

λαμβάνει ριζικά και θεμελιώδη ανθρώπινα προβλήματα, εις τα όποια και δίδει ώρισμένας ίστορικάς λύσεις, δημιουργεί μονίμους και σταθεράς μορ­

φάς, πνευματικός και αισθητικός, σκέψεως και βιώσεως, στοχασμού και ενο­

ράσεως, και ανάγεται εις γενικώς αναγνωριζόμενος και επιβαλλόμενος αξίας. Με αλλάς λέξεις, ό βίος και δ πολιτισμός τών μεγάλων εποχών, λαών και

προσώπων αποτελείται από διττά στοιχεία : α ) τα στατικής φύσεως συγκε­

κριμένα, ατομικά και εφήμερα στοιχεία, τα δποΐα χαρακτηρίζουν τήν εν τόπω και χρόνω εντοπισμένην ίστορικήν φυσιογνωμίαν τών φορέων των και τα δποΐα, συνεκλείποντα μαζί των κατά τήν εξοδόν των εκ της ιστορικής σκη­

νής, προκαλούν μεν τήν ίστορικήν περιέργειαν και γνώσιν, δεν ενδιαφέρουν δμως ουδέ συγκινούν τήν μεταγενεστέραν άνθρωπίνην ζωήν. Τα στοιχεία αυτά είναι τα γνωρίσματα της ί σ τ ο ρ ι κ ό τ η τ ο ς τών περί ων δ λόγος εποχών, λαών και ανθρώπων. Καί β) τα δυναμικής φύσεως ύπερατομικά, ύπερεποχικά, ύπεριστορικά στοιχεία, πού είναι μορφαΐ και άξίαι μονίμου χαρακτήρος και γενικού ανθρωπίνου ενδιαφέροντος, συνυφασμένοι μεν καί ενσαρκωμένοι εις τήν ιστορικότητα, εχουσαι δμως, ώς εκ της φύσεως των,

Page 72: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 70 —

επεκτατικήν επί τους συγχρόνους και τους μετέπειτα επιβιωτικήν και παι­

δαγωγικήν ροπήν. Τα δευτέρα αυτά στοιχεία είναι τα γνωρίσματα της ύ π ε ρ ι σ τ ο ρ ι κ ό τ η τ ο ς τών εν λόγω εποχών, λαών και προσώπων.

"Ολοι οι λαοί και οι ανί)ρωποι, οι εισελθόντες εις τήν σκηνήν της ιστο­

ρίας και άπασχολήσαντες τήν ίστορικήν γνώσιν και σκέψιν, έχουν ιστορικό­

τητα' τάς δε λεπτομέρειας της ίστορικότητος αυτής επιμελώς συλλέγει, εξα­

κριβώνει και ερμηνεύει ή ιστορική έρευνα, δια να ικανοποίηση το γνωστι­

κον ενδιαφέρον και τήν ίστορικήν περιέργειαν και τροφοδότηση έτσι τήν ίστορικήν μάθησιν. Ύπεριστορικότητα όμως δεν έχουν δλοι οι λαοί, εποχαί και πρόσωπα της ιστορίας, αλλά μόνον οι μεγάλοι και οι ένδοξοι. Θα είμεθα ακριβέστεροι, αν εΐπωμεν, δτι και τών ιστορικώς άσημων υπάρχει κάποιος φόρτος επί του δια τών αιώνων κινουμένου άρματος της ζωής. Άλλ' δ φόρ­

τος αυτός είναι ολίγα λιθάρια, σύμβολα της πενιχρας και ασήμαντου ύπερι­

στορικότητος αυτών. Το οίκουμενικόν βλέμμα της επιστήμης στρέφεται προς τήν ιστορικό­

τητα κατ' εκτασιν καί, δια να ομιλήσω πλατωνικά, κατ* « άριθμητικήν » ισότητα. Δια τήν θεώρησιν όμως και το ζύγισμα της ύπεριστορικότητος, το θεωρητικόν βλέμμα χωρεί εις βάθος καί αξιολογεί με κριτήρια « γεωμετρι­

κής » ΐσότητος, κατά τον δρον πάλιν του Πλάτωνος. "Η εκτίμησις της ύπεριστορικότητος δεν είναι ζήτημα ιστορικής γνώσεως και μαθήσεως, ήτις βεβαίως αποτελεί προϋπόθεσιν, άλλα ζήτημα προσωπικής βιώσεως και μορφώ­

σεως. Ή μάθησις συνίσταται εις πλουτισμον τών γνώσεων δια προσκτήσεως δεδομένων τής ίστορικότητος. Ή μόρφωσις βιοΐ και αξιολογεί και προσοι­

κειοΰται δυνάμεις και μορφάς τής ΰπεριστορικότητος. Το φαινόμενον τής μορφώσεως είναι μόνον μέχρι τινός συνυφασμένον με το τής μαθήσεως' διότι ουσιαστικά εμφανίζεται πέραν τής μαθήσεως και υπέρ αυτήν. Ή μάθησις είναι στατική, ώς καί ή ίστορικότης' ή μόρφωσις έχει τον δυναμισμον καί τον εντελεχειακόν χαρακτήρα τής ύπεριστορικότητος.

Ό ' Α ρ χ α ί ο ς Ε λ λ η ν ι σ μ ό ς ως ίστορικότης ενδιαφέρει τήν άρ­

χαιογνωσίαν. "Οταν δμως ό Ελληνισμός γίνη συνειδητός ώς ΰπεριστορικό­

της, καθίσταται Ε λ λ η ν ι κ ό ς α ν θ ρ ω π ι σ μ ό ς . Ό υγιής δηλαδή ανθρω­

πισμός δεν είναι ιστορία καί γνώσις καί μάθησις περί τών 'Αρχαίων καί χάριν αυτών, άλλα μόρφωσις δια τών 'Αρχαίων χάριν του συγχρόνου πολι­

τισμού καί τής συγχρόνου ζωής. Ό ανθρωπιστής, πού προσφέρει εκουσίως όλόκληρον το είναί του εις τήν μορφωτικήν επίδρασιν τών Ελλήνων, ζή μέσα του τήν άφΰπνισιν κρυμμένων δυνάμεων, δπως συνέβη με δλους τους μεταγενεστέρους τών Ελλήνων λαοΰς, δσοι δι' άξιολογοΰσης κριτικής στά­

Page 73: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 71 —

σεως εκαρπώθησαν τας έλληνικάς μορφωτικάς δυνάμεις, επετυχον μέσω τοΰ 'Ελληνικού πνεύματος την πνευματικοπολιτικήν των αύτοαπελευθέρωσιν και ύψωσαν, απέναντι του οικοδομήματος του πολιτισμού των Ελλήνων, το νέον δημιούργημα του ιδικού των πνεΰματος. Το έργον αυτό δεν επετυχον δλοι οι μεταγενέστεροι των Ελλήνων λαοί. Ελληνικός πολιτισμός λ.χ. διεδόθη, εκτός των Ρωμαίων, και εις την Άνατολήν : εις τους 'Ιουδαίους, τους "Αρα­

βας, τους Σύρους. Εις αυτούς όμως διεδόθη ώς μάθησις, ως πνευματική μεταβίβασις και μετάγγισις, δεν μετεδόθη ώς μόρφωσις, δπως εις τους Ρω­

μαίους. Ό « ελληνισμός » δηλαδή των λαών αυτών δεν κατεκτήθη δια προ­

σωπικού αγώνος και ατομικής βιώσεως, δέν ύψώθη από επιστήμης και μαθή­

σεως εις « παιδείαν », δέν εγινεν ανθρωπισμός. Τοΰτο επετυχον πρώτοι οι Ρωμαίοι και υστέρα, από τών νεωτέρων χρόνων και εξής, οι άλλοι λαοί οΐ ανήκοντες εις τον « ελληνοκεντρικόν » λεγόμενον κΰκλον πολιτισμού. Διότι αΰτοι πρώτοι ήσθάνθησαν και άφωμοίωσαν μέσα των το κατ' εξοχήν άνθρώ­

πινον, το « humanum » τών Ελλήνων και του πολιτισμού των. Το ανθρώπινον δε τοΰτο τών Ελλήνων είναι, κατά τους λόγους του

Γαΐγκερ, μία έμφυτος μαγική δΰναμις της Ελληνικής ψυχής, πού εκδηλώνε­

ται, δταν αΰτη εύρεχ^ή προ άλλων λαών, κατωτέρων μεν εΐς τήν άντίληψιν και τήν αΐσθησιν της μορφής, πλουσίων δμως εΐς εσωτερικήν κίνησιν και δυναμικότητα. Αυτούς τους λαούς και αυτούς τους ανθρώπους ή Ελληνική ψυχή με τήν διαΰγειαν καΐ τήν καθαρότητα της ελληνικής σκέψεως και με τήν αντικειμενικότητα της έχει τήν δΰναμιν να όδηγή και κατευθΰνη εΐς πνευματικήν αΰτοαπελευθέρωσιν, να λύη τήν γλώσσάν των, να καθαρίζη τήν άχλύν από τα μάτια των, να κάμνη το βλέμμα των διαυγές, δξύ και εύ'στο­

χον, τα δυνατά των χέρια επιτήδεια και ευκίνητα. "Ετσι διεμόρφωσαν οΐ νέοι ζωντανοί λαοί τους πολιτισμούς των και

δι' αυτό λέγεται και αναγνωρίζεται, δτι ή Ελλάς είναι ή κοιτις του πολιτι­

σμού και τών φώτων. Άνθρωπιστικώς μορφωτικήν άξίαν δια τον νεώτερον και τον σύγχρονον κόσμον δέν έ'χουν αΐ ΐστορικαί λύσεις, πού έ'δωσαν οΐ 'Αρχαίοι εΐς τα προβλήματα της ζωής. Αΐ λύσεις αύται έ'χουν κυρίως ίστο­

ρικήν, επιστημονικήν άξίαν. Μορφωτικήν δμως, δηλαδή άνθρωπιστικήν άξίαν έ'χει δ τρόπος και ή μορφή, υπό τήν οποίαν οΐ 'Αρχαίοι συνέλαβον και έθε­

σαν τα προβλήματα και προ παντός επάλαισαν μέ αυτά. "Ενα παράδειγμα από το έργον τοΰ Πλάτωνος :

Ή σημασία της « Πολιτείας » και τών « Νόμων » τοΰ Πλάτωνος δια τήν πανανθρωπίνην πολιτικήν σκέψιν και τήν άνθρωπιστικήν παιδείαν δέν έγκειται εΐς τους συγκεκριμένους πολιτικούς θεσμούς των, οΐ όποιοι ού'τε έφηρμόσθησαν ποτέ αυτούσιοι ούτε πρόκειται να γίνουν πολιτική πραξις κατ' άντιγραφήν και δουλικήν μίμησιν. 'Από της απόψεως λοιπόν τής ΐστο­

ρικότητος τα δύο αυτά πλατωνικά έ'ργα, και ιδίως ή « Πολιτεία », είναι ούτο­

Page 74: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 72 —

πίαι. Άλλοι) δμως έγκειται ή ανθρωπινή σημασία των : εις την θεμελιώδη και ριζικήν σύλληψιν του πολιτικοί φαινομένου και εις την διαλεκτικήν ρώμην, μεθ' ης επάλαισε προς το πολιτικον πρόβλημα δ μεγάλος πολιτικός φιλόσοφος. Εις το πρόβλημα αυτό ό Πλάτων λύσεις «ιστορικός» έδωκε την πόλιν της « Πολιτείας » και την πόλιν των « Νόμων ». Αί δυο αύται λύσεις είναι ιστορικά δημιουργήματα, εν τόπω και χρόνω ωρισμένω, του γνωστού ιστορικού προσώπου Πλάτωνος. Ή πολιτική σκέψις των δμως δεν απέθανε μαζί με τον Πλάτωνα. Χάρις εις αυτήν τα έργα αυτά επέζησαν, έμειναν ΰπεριστορικά, υπέρ τον εφήμερον Πλάτωνα της ιστορικής πραγματικότητος, ΰπερελληνικά, πανανθρώπινα. Ή « ιστορική » πλατωνική πολιτική λΰσις είναι μάθησις καΐ γνώσις προσωρινής διαρκείας, ή πλατωνική πολιτική σκέψις είναι αιωνόβιου διαρκείας ανθρωπινή μόρφωσις, οικουμενική πολιτική παιδεία !

Το εκτεθέν παράδειγμα από το έργον του Πλάτωνος παρέχει μίαν ακόμη εποπτικοποίησιν και επικΰρωσιν της αρχής, δτι ό υγιής ανθρωπισμός και κλασσικισμος δεν αποβλέπει τόσον είς το υλικόν της κλασσικής ελληνικής παραδόσεως, δσον είς τάς εν τφ ύλικφ τοΰτω ενσαρκωμένας άνθρωποπλα­

στικάς πνευματικός και ήθικάς αξίας και δυνάμεις της 'Αρχαιότητος. Υπάρχουν αναμφιβόλως πολλά θεμελιώδη προβλήματα, τα όποια κατ' οΰ·

σίαν μένουν τα ίδια και τότε και τώρα και πάντοτε. Και υπάρχουν άξίαι των 'Αρχαίων αιωνίου κύρους ! Το δίκαιον και το δσιον, το ελεύθερον και το αγαθόν, το αληθές και το ώραΐον (το καλόν), το μέτρον, ή αρμονία κ.λπ. είναι άξίαι αθάνατοι, αι όποΐαι ισχύον, Ισχύουν και θα ισχύουν ύπο οιασ­

δήποτε συνθήκας, εν παντί τόπω και χρόνω. Παρά ταΰτα δμως υπάρχουν και πολλά προβλήματα, τεθέντα μέν υπό των 'Αρχαίων, απαιτούντα δμως νέας λύσεις, διότι σήμερον πολλαι συνθήκαι έχουν αλλάξει και μεταβάλλονται καθημερινώς. 'Επί πλέον ή νέα ζωή εδημιοΰργησε καί δημιουργεί διαρκώς νέα καί διάφορα προβλήματα, συσπειροΰμενα περί το αιώνιον κεντρικόν πρό­

βλημα του 'Ανθρώπου, το οποίον κατ' εξοχήν έτυράννησε τήν ελληνικήν σκέ­

ψιν. Σΰλληψις δμως, θέσις καί άντιμετώπισις νέων προβλημάτων, οιασδήποτε, ιδίως δέ πνευματικής φύσεως, απαιτεί δχι τόσον μάθησιν και γνώσεις έτοιμους άλλοθεν, δσον δυνάμεις και ικανότητας και φρόνημα καί πίστιν, μέ μίαν λέξιν : παιδείαν, μόρφωσιν. Αυτήν ακριβώς τήν παιδείαν παρέχουν οι 'Αρ­

χαίοι Κλασσικοί εις τους μεταγενεστέρους, τους έχοντας τήν ικανότητα της γονίμου αφομοιώσεως καί συνθέσεως παρελθόντος καί παρόντος προς νέαν δημιουργίαν !

Αύται είναι αί περί ανθρωπισμού, νοουμένου ως φιλολογικής κοσμο­

θεωρίας καί ώς αρχής πολιτισμού και καθολικής παιδείας ανθρώπων, αντι­

λήψεις τοΰ Γαΐγκερ. Μία δευτέρα ειδικωτέρα άντίληψις του Γαΐγκερ επιβεβαιώνει τήν πάλαιαν

Page 75: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 73 —

πίσην της ελληνορωμαϊκής και βυζαντινής παραδόσεως εις τον ούμανισμον ως παιδαγωγικον εν στενωτέρα εννοία ιδανικόν, ως αρχήν μορφωτικήν τής νεολαίας καΐ σχολικοοργανωτικήν. Κατά την αρχήν ταΰτην μόρφωσις ανθρω­

πιστική δεν είναι δ εξοπλισμός τοΰ νέου με ειδικός γνώσεις, βοηθούσας εις τήν εξάσκησιν ωρισμένου επαγγέλματος, δεν είναι ή δια το επάγγελμα προ­

παρασκευή, αλλά ή διάπλασις του νέου άνθρωπου εις ανθρωπον, ή βελτίω­

σις τής δλης ανθρωπινής ουσίας τοϋ τροφίμου. Ή επαγγελματική μάθησις, είτε θεωρητική είτε πρακτική, είναι βεβαίως αναγκαία, διότι ό άνθρωπος δεν ημπορεί να ζήση χωρίς επάγγελμα, αλλά πάντως ή πρόσκτησις επαγγελματι­

κών ωφελίμων και χρησίμων γνώσεων είναι κάτι το ασχετον προς τήν άν­

θρωπιστικήν μόρφωσιν, πού είναι το πρώτον και κΰριον δια τον ανθρωπον. Ώ ς καλύτερον δε μέσον προς πραγματοποίησιν τής ανθρωπιστικής ιδέας τής μορφώσεως θεωρείται ή ερμηνεία τών μεγάλων Ελλήνων Κλασσικών από τοΰ πρωτοτύπου κειμένου εις τα κατ' εξοχήν ανθρωπιστικά σχολεία, τα γυμνάσια.

Δια τήν διάδοσιν τών ιδεών του ό Γαΐγκερ δεν ήρκέσθη μόνον εις τήν εκδοσιν τών βιβλίων του, αλλ' εζήτησε να δημιουργήση περί εαυτόν ενα κΰ­

κλον εκλεκτών δμοφρόνων, ανηκόντων εις πνευματικώς και οικονομικώς ανώ­

τερα στρώματα, μίαν κοινωνικήν Elite, τήν « Έταιρείαν τών φίλων τοΰ 'Αρχαίου Πολιτισμοί} » και αυτής όργανον ήτο το θαυμάσιον περιοδικον «Die Antike» ( Ή Άρχαιότης), με πρωτοφανή είς επιστημονικά περιο­

δικά αρτιότητα εμφανίσεως. ΕΙς τοιαΰτην άνθησιν και άκμήν εΰρε το έργον τοΰ Γαΐγκερ ό δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.

Γ' ­ Ή τραγφδία τοΰ ανθρωπισμοί} καΐ ή λυτρωτική του άνανέωσις σήμερον.

Αι 6 μεταπολεμικά! εργασίαι τοΰ Γαΐγκερ, σχετικώς με το άνθρωπι­

στικον πρόβλημα, τάς οποίας προσφέρει ή νέα εκδοσις, προέρχονται από τήν τελευταίαν μόλις πενταετίαν, πλην μιας, χρονολογουμένης από τοΰ 1947. Αυτή ή σιγή τοΰ επιφανοΰς φιλοσόφου τοΰ άνθρωπισμοΰ επί μίαν εΐκοσαετίαν ( 1937 ­1957 ), έναντι τοΰ προσφιλοΰς και γνωρίμου του άνθρω­

πιστικοΰ θέματος, εξηγείται κυρίως εκ τής εντατικής απασχολήσεως του κατά τα ετη αυτά με τήν κριτικήν εκδοσιν τοΰ Γρηγορίου τοΰ Νυσσης και αλλάς εργασίας προσωπικας και όμαδικάς τοΰ υπ' αΰτοΰ ίδρυθέντος και διευθυνο­

μένου « 'Ινστιτούτου κλασσικών σπουδών » τοΰ Πανεπιστημίου Χάρβαρντ τών Ηνωμένων Πολιτειών. "Αλλ' αναμφιβόλως ή σιγή αΰτη συνδέεται και με τήν τραγικότητα τοΰ ουμανισμοΰ κατά τήν πολεμικήν και τήν πρώτην μεταπολεμικήν περίοδον.

Ό « Ευρωπαίος άνθρωπος», δια τήν διάπλασιν και τον εξανθρωπισμον

Page 76: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 74 —

του οποίου τόσον είχον εργασθή τα ανθρωπιστικά γυμνάσια και τα άλλα πνευματικά ιδρύματα και Έταιρεΐαι, αΐ Φιλοσοφικά! σχολαι και αί Άκαδη­

μίαι της Ευρώπης, απέδειξε δια τών έργων της απανθρωπιάς, τα όποια διε­

πράχθησαν κατά την περίοδον αυτήν — που, πόσα και ποία, είναι εις δλους γνωστόν —, δτι πολύ ολίγον εΐχεν επηρεασθή από τα κηρύγματα της ανθρω­

πιάς. "Εμενεν ακόμη πολύ το « βάρβαρον » εις την « πολιτισμένην » ψυχήν του ! Μετά τρεις αναγεννήσεις του ανθρωπισμού ( Ιταλική άναγέννησις ­ νεοαν­

θρωπισμος­τρίτος ανθρωπισμός), παρίστατο ανάγκη το 1953 δ πρώτος ομι­

λητής τοΰ διεθνούς φιλολογικού συνεδρίου τού Βερολίνου καθηγητής της Άϊδελβέργης Regenbogen, εις τον υπό τον τίτλον « eO Ουμανισμός εϊς τήν ϊστορίαν και τήν ζωήν » λόγον του, να υπόμνηση τήν μεστήν πάΰονς έ'κκλη­

σιν τού Κικέρωνος, εις τήν υπέρ τοΰ Σέξτου Ρωσκίου συνηγορίαν του ( 80 π.Χ. ), προς τους Ρωμαίους δικαστάς, δπως αποφύγουν τήν άπανθρωπίαν και τήν ωμότητα (domestica crudelitas), ήτις εΐχεν εισχωρήσει εις τας προς αλλήλους σχέσεις τών πολιτών της άλλοτε και προς τάς πολεμίους της ακόμη ήπίας καΐ συγγνώμονος Ρωμαϊκής πολιτείας.

Πρέπει να όμολογηθή, δτι πολύ μικρά άντίστασις προεβλήθη εις το μένος της πολεμικής και μεταπολεμικής ανθρωποκτονίας. Ευθύνεται δια τούτο ό ανθρωπισμός ; 'Αλλ' εν τοιαύτη περιπτώσει μήπως συνευθύνεται και ό Χριστιανισμός ; Εΐδικώτερον πρέπει να ζητηθούν εύθύναι από τον π ρ ο π ο λ ε μ ι κ ό ν άνθρωπισμόν, και ιδίως τον τ ρ ί τ ο ν ο υ μ α ν ι σ μ ό ν, τον όποιον με τόσην ζέσιν εκήρυξεν ό ενθεος Άρχηγέτης του Γαΐγκερ, διότι παραπλεύρως τών ουμανιστικών γυμνασίων και τών Φιλοσοφικών Σχολών και 'Ακαδημιών τής Ευρώπης ελειτούργησαν τόσα στρατόπεδα συγκεντρώ­

σεως και τόσα μέσα εξανδραποδισμού και εξοντώσεως ανθρώπων κατά τον άπανθρωπότερον τρόπον ;

Εις το ζήτημα αυτό, το όποιον άπησχόλησε πολλούς πολεμίους, αλλ' ολί­

γους συνηγόρους και θιασώτας τού ανθρωπισμού, ό Γαΐγκερ δ ε ν λ α μ β ά ­

ν ε ι α π ' ε υ θ ε ί α ς θ έ σ ι ν . Το άντιπαρέρχεται αρά γε εν σιγή; 'Ή μή­

πως ό υπό τον τίτλον « Οι "Ελληνες και το φιλοσοφικον ιδανικόν ζωής » λόγος του, πού έξεφωνήθη μεν το 1947 εις τήν Νέαν Ύόρκην, άλλα τώρα το πρώτον δημοσιεύεται εις τήν παρούσαν νέαν εκδοσιν τών « Άνίϊρωπιστι­

κών » του, αποτελεί τήν αφ' υψηλού άντιμετώπισιν καΐ θεώρησιν τοΰ αιω­

νίου προβλήματος : «ουμανιστικός λόγος και βίος» ; Το θέμα τής ομιλίας αυτής τού Γαΐγκερ είναι ό « θεωρητικός βίος » (ή

κατά Σενέκαν «vita contemplativa»), ως βιοτικόν ιδανικόν τών Ελλήνων φιλοσόφων, τοΰ οποίου εξετάζεται τόσον ή γένεσις, δσον και ή ουσία και ή ύπεριστορική σημασία δια τήν άνθρωπίνην καθόλου ζωήν. Το ιδεώδες τούτο τών 'Ελλήνων, ως εκφρασις τής αδιάσπαστου ενότητος λόγου καΐ βίου, επέ­

ζησε τού κλασσικού πολιτισμού επί μίαν χιλιετηρίδα, καθ' ήν ή χριστιανική

Page 77: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 75 —

ζωή άνενέωνε διαρκώς τους με tò ιδανικόν τούτο δεσμούς της. Ό Γαϊγκερ ως προς το σημερινόν κύρος του ιδεώδους αΰτοΰ παρατηρεί τα εξής:

"Ισως, λέγει, πολλοί από ημάς διερωτώνται σήμερον, αν ή ραγδαία πρόοδος του τεχνικού μας πολιτισμού και το πνεύμα της νεωτέρας επιστή­

μης, με την συνεχή πειραματικήν της δραστηριότητα και τον ζήλον και το πάθος της οργανώσεως, ευρίσκονται ή δχι εις άγεφΰρωτον αντίθεσιν προς το άρχαΐον ιδανικόν τής αυτάρκους θεωρήσεως τον Κόσμου. Άλλ' δλοι γνω­

ρίζομεν, δτι ή νεωτέρα επιστήμη έχει τάς ρίζας της εις την ελληνικήν επι­

στημονικήν παράδοσιν. Πολλάς τών σημερινών εφευρέσεων εΐχον ήδη προαι­

σθανθή και προείπει οι 'Αρχαίοι. Οι δε μεγάλοι σύγχρονοι ερευνηταΐ τής φύσεως, συνεχίζει δ Γαϊγκερ, μας λέγουν σήμερον, δτι δεν είναι δυνατόν να επιζήση το επιστημονικόν πνεΰμα, αν τα πειράματα του καθορίζουν μόνον πρακτικά! σκέψεις. Αι σπουδαιότεραι ανακαλύψεις τής νεωτέρας επιστήμης δεν είναι αποτέλεσμα τοιούτων σκόπιμων σκέψεων και χρησιμοθηρικών υπο­

λογισμών, αλλά γεννήματα συστηματικής θεωρητικής ερεΰνης, ελευθέρας από πρακτικά διαφέροντα.

Κατά τον Γαϊγκερ ή δυνατότης τής περαιτέρω υπάρξεως ενός γνησίως ελληνικού « βίου θεωρητικού » είναι συνημμένη με την εννοιαν του δντος και την δι' αυτό βεβαιότητα, με την φιλοσοφικήν κατάφασιν τής εννοίας ταύτης, δπως την άντελαμβάνοντο οι μεγάλοι του θεωρητικού βίου φορείς και μΰσται. Εις ενα κόσμον, χωρίς του δντος την εννοιαν, ή λειτουργία τής γνώσεως καθίσταται καθαρώς μηχανική ΰπόθεσις κινήσεως εργαλείων. Τα Πανεπιστήμια μας σήμερον, συνεχίζει δ Γαϊγκερ, έπαυσαν πλέον εκ πολ­

λών επόψεων να είναι εστίαι θεωρίας, χώροι φιλοσοφικής θέας του δντος. "Εγιναν μάλλον εργοστάσια παραγωγής εργαλείων του τεχνικού πολιτισμού, εν οΐς περιλαμβάνονται καί τα μέσα τής εξοντώσεως και του αφανισμού του πολιτισμού τούτου. 'Αλλ' αυτή αρά γε είναι δντως ή τελευταία λέξις του 'Ανθρώπου, αύτη είναι ή άπάντησις, πού δίδει οΰτος εις το ερώτημα : διατι ενδιαφερόμεθα δια την άπόκτησιν γνώσεων ; 'Αρά γε μοναδικός σκοπός μας είναι να άποκτήσωμεν κυριαρχίαν επί τών πραγμάτων του Κόσμου ; 'Από τής σκοπιάς τής αρχαίας φιλοσοφίας, άλλα και πάσης αληθινής φι?νοσοφίας, μία τοιαύτη τετριμμένη άπάντησις πολύ απέχει από του να εξαντλή το θέμα. Ή μόνη αληθής δικαιολογία δια τον επίμονον καί συνεχή μόχθον μας προς άπόκτησιν γνώσεων είναι δι' ημάς, ως και δια τον Πλάτωνα και τον Άρι­

στοτέλην, εκείνο το πρωταρχικον και πηγαΐον «θαυμάζειν», δπερ είναι αρχή πάσης φιλοσοφίας !

Κατά τον Άριστοτέλην ή φιλοσοφία ήρχισεν εις μίαν στιγμήν τής ιστο­

ρίας του πολιτισμού, καθ' ην ειχον μεν εφευρεθή τα εργαλεία, άλλα το πνεΰμα του ανθρώπου άπό τών αναγκών τής υπάρξεως εστράφη προς την ελευθέραν θεώρησιν του κόσμου καί του βίου. Φιλοσοφία δεν είναι το να « παίρνω­

Page 78: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 76 -

μεν την ζωήν, δπως είναι » και απλώς να βελτιώνωμεν τα τεχνικά της μέσα. CH αληθινή φιλοσοφία είναι μία υψηλότερα μορφή καΐ βαθμίς της ζωής, ζωή και αυτή, άλλα « vita nuova ». "Αν τα Πανεπιστήμια μας θέλουν να είναι αυτό, πού οφείλουν να είναι, δηλαδή δΰναμις αναγεννήσεως της ανθρω­

πινής υπάρξεως, τότε έχουν χρέος να μή παύσουν ποτέ να έτοιμάζωνται, δια να αποτελούν εστίας και έδρας θεραπείας του ιδανικού του θεωρητικού βίου.

Το ίδιον πνεύμα της θεωρίας του δντος και τήν αυτήν άναστροφήν και κίνησιν εις τον κόσμον του 'Ιδανικού και του 'Αληθινού εκφράζει και το δοκίμιον του Γαϊγκερ υπό τον τίτλον « Ή ιδέα της ελληνικής μορφώσεως κατά τον Hòlderlin », το όποιον είναι ή τιμητική προσφορά τοϋ Γαϊγκερ εις τον πανηγυρικόν τόμον επί τη έβδομηκονταπενταετηρίδι του φίλου του, διαπρεπούς φιλοσόφου της Τυβίγγης Εδουάρδου Σπράγκερ.

Δια των δυο αυτών εργασιών ό Γαϊγκερ λαμβάνει τήν κλασσικήν και δρθόδοξον άνθρωπολογικήν θέσιν απέναντι της συγχρόνου τεχνικής προόδου και των ωμών απαιτήσεων του τεχνοκρατικού αΐώνός μας. Το κήρυγμα του είναι, δχι εκτεχνίκευσις του ανθρωπισμού, δπως και ημείς εγράψαμεν εις τήν περί 'Ανθρωπισμού και Τεχνικής πραγματείαν μας, άλλα εξανθρωπισμός της τεχνικής ! Διότι δεν είναι δυνατόν να νοηθή τεχνική επεξεργασίας ανθρω­

πίνων ψυχών, αντίστοιχος προς τήν τεχνικήν επεξεργασίαν της φύσεως. Δεν ημπορεί να σταθή άνθρωποτεχνική ουραγός της φυσιοτεχνικής !

* *

Ή μελέτη τών ανωτέρω μεταπολεμικών ανθρωπιστικών δημοσιευμάτων του Γαϊγκερ εις ενα σημεΐον, πολύ σπουδαΐον, ας μας επιτραπή να εΐπωμεν, δτι δεν ικανοποιεί εκείνον, πού έ'ζησε και ζή το σΰγχρονον άνθρωπιστικόν πρόβλημα υπό τήν μορφήν τής τραγικότητος, ύφ'ην μας το εκληροδότησεν ό τελευταίος πόλεμος. Κα! ιδού το σημεϊον τής διαφωνίας μας : Ό Γαϊγκερ φαίνεται εμμένων εις τήν πάλαιαν, τήν προπολεμικήν άριστοκρατικήν άντί­

ληψιν του ανθρωπισμού. Εις τον κόσμον τών υψηλών θεωρητικών λογισμών του δεν φαίνεται δτι κατέστη ακόμη συνειδητή ή σημερινή επιτακτική ανάγκη τής διαμορφώσεως καί διακηρύξεως ενός καθαρώς λαϊκού ανθρω­

πισμού, παραλλήλως προς τήν θεωρητικήν άρχαιογνωστικήν και άνθρωπι­

στικήν ερευναν. Είναι αλήθεια, δτι το άνθρωπιστικόν « πιστεύω » είναι δημιούργημα τής αριστοκρατίας τοΰ πνεύματος, προϊόν τής υψηλής πνευμα­

τικής ζωής. Ή άποξένωσις δμως τών ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων από τήν θεμελιώδη αυτήν άνθρωπίνην πίστιν και γνώσιν ευλόγως εθεωρήθη ώς εν άπό τα αίτια τής ήλαττωμένης αντιστάσεως τής εποχής μας κατά τής σημειωθείσης απανθρωπιάς και ώμότητος. 'Επιβάλλεται και γενικεύεται διαρκώς σήμερον ή γνώμη, δτι ή σύγχρονος λύτρωσις τής τραγωδίας τού

Page 79: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 77 —

ανθρωπισμού, νοουμένου υπό την εΰρυτάτην κοινωνικήν του εννοιαν, ή σημε­

ρινή του άναμόρφωσις, εξαρτάται από την πραγματοποίησιν ενός κυρίου και βασικοΰ αιτήματος : Ό ανθρωπισμός να μη μείνη περιωρισμένος εις τήν αυστηρώς θεωρητικήν περιοχήν των λογίων ή κλεισμένος εις τα βιβλία, άλλα να γίνη ανθρωπισμός ολοκλήρου του λαοΰ και της ζωής. Να γίνη άληθινόν, προσιτον εις δλους, λαϊκον βιβλίον, λαϊκον Πανεπιστήμιον, πνευματικόν περιεχόμενον της εργατικής εστίας, αίτημα τοΰ εργατικοί) συνδικάτου και του υπαλληλικού σωματείου !

Πιστεΰομεν, δτι, αν εξαιρέσωμεν μίαν πολύ ΰψηλήν σφαιραν της δια­

νοήσεως και της θεωρίας, τήν σφαιραν τοΰ πλατωνικού « άρρητου », δπερ συμβολίζει δ υπερκείμενος τοΰ λόγου πλατωνικός μΰθος, όλα τα άλλα πεδία της γνώσεως δυνάμεθα να καταστήσωμεν προσιτά εις τον λαόν μας. Και αυτόν προ παντός πρέπει να κερδίσωμεν δια τήν ΐεράν ΰπόθεσιν τοΰ άνθρωπισμοΰ.

Δια τήν εκλαΐκευσιν ταΰτην των ανθρωπιστικών αξιών απαιτείται (οργα­

νωμένη και συντονισμένη εργασία και προσπάθεια πολλών ομοτέχνων και όμοπίστων, ρυθμιζόμενη και κατευθυνόμενη από έ'να ειδικόν πνευματικόν οργανισμον συλλογικής σκέψεως και μελέτης τών προβλημάτων τοΰ θεωρη­

τικοΰ και λαϊκοΰ ­ πρακτικοΰ ανθρωπισμού. Τήν ΐδέαν της ιδρύσεως ενός τοιούτου δργανισμοΰ εις τήν Ελλάδα,

«'Ιδρύματος (Κέντρου, Ινστιτούτου) Ελληνικών ανθρωπιστικών σπουδών», ερρίψαμεν το πρώτον το 1950, είτα δε άνεπτΰξαμεν δι' ομιλιών και άρθρων μας, εΐδικώτερον δε εξεθέσαμεν, υπό διαλεκτικώς θεμελιωμένην μορφήν, δια τής πραγματείας μας « "Ιδρυμα ανθρωπιστικών σπουδών» ('Αθήναι, 1955), εις τήν οποίαν δ αναγνώστης ευρίσκει λεπτομέρειας σχετικάς με τήν δργά­

νωσιν καΐ λειτουργίαν τοΰ θεσμοΰ τοΰτου. 'Επί πλέον ή συνείδησις τών θεωρητικών ουμανιστικών και πρακτικών αυτών λαομορφωτικών αναγκών εις τήν χώραν μας, τήν κοιτίδα τοΰ άνθρωπισμοΰ, απετέλεσε το κίνητρον τής ιδρύσεως τής «'Ελληνικής 'Ανθρωπιστικής Εταιρείας», ήτις διανύει ήδη το δεύτερον έτος τοΰ βίου της εν τη διακονία τής λαϊκής ανθρωπιστικής παιδείας, καταβάλλει δε τάς αναγκαίας προπαρασκευαστικός προσπάθειας δια τήν δργάνωσιν και εναρξιν τής λειτουργίας τοΰ « Έλληνικοΰ Κέντρου ανθρω­

πιστικών μελετών και ερευνών ». Πόσον ή συνείδησις τής πνευματικής αυτής ανάγκης γενικεύεται και

επιβάλλεται καΐ εκτός τής Ελλάδος, μαρτυρεί ή εντεινόμενη λαοπαιδευτική δράσις τών κατά τόπους ανθρωπιστικών Εταιρειών. Το Διεθνές συνέδριον γενικής διαλεκτολογίας τής Λουβαιν και τών Βρυξελλών τον Αΰγουστον 1960, λαβον άφορμήν εκ σχετικής ανακοινώσεως ημών, ώς αντιπροσώπου τοΰ Πα­

νεπιστημίου 'Αθηνών και τής Ελληνικής 'Ανθρωπιστικής 'Εταιρείας, εξέ­

φρασε κατά πρότασιν τοΰ Προέδρου του, Γάλλου Άκαδημαϊκοΰ και δια­

Page 80: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 78 —

πρεποΰς ελληνιστοΰ της Σορβόννης κ. Pierre Chantraine, τήν εύχήν υπέρ άμεσου ενάρξεως της λειτουργίας του « Ελληνικού Κέντρου ανθρωπιστικών μελετών και ερευνών » καΐ επεκτάσεως του θεσμού τούτου και εις αλλάς ευρω­

παϊκός χώρας. Με ιδιαιτέραν δε ίκανοποίησιν άνεγνώσαμεν τάς εξής σοφάς γνώμας του "Αγγλου καθηγητού της αρχαίας φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Καΐμπριτζ Guthrie εις τον λόγον του κατά τήν εναρκτήριον συνεδρίασιν του διεθνούς συνεδρίου κλασσικών σπουδών του Λονδίνου του 1959 : « Εις τήν φιλολογικήν επιστήμην και τήν άρχαιογνωσίαν καθόλου, ετόνισεν ό Guthrie, υπάρχουν δυο τΰποι επιστημόνων και λογίων : α ) δ ερευνητής της λεπτομέρειας και ζητητής της αληθείας, 6 εΰρίσχων ώρισμένα επιστημονικά ευρήματα' και β) ό ερμηνευτής, δ εντάσσων τήν εξακριβωχ^εΐσαν λεπτομέρειαν και τα αποτελέσματα της ερεΰνης εις εν εΰρΰτερον ερμηνευτικον πλαίσιον και συσχετίζων τήν παράδοσιν με το εκάστοτε παρόν. Σήμερον, λέγει δ Guthrie, μας χρειάζεται περισσότερον δ δεΰτερος, δ συνθετικός ­ ερμηνευ­

τικός τΰπος φιλολόγου ». Εις οίλλο σημεϊον του λόγου του δ "Αγγλος ομιλητής παρατηρεί τα εξής

δια τήν άποστολήν τών ανθρωπολογικών επιστημών εν συσχετίσει προς τάς θετικός επιστήμας : Εις τάς θετικός έπιστήμας, λέγει, πρωτεύει ή έρευνα' αλλ* εις τήν φιλοσοφικήν και επιστημονικήν άνθρωπολογίαν πρέπει να εχη το προβάδισμα ή παιδεία και ύστερον να έρχεται ή έρευνα. Σκοπός τών ανθρωπολογικών επιστημών δεν είναι ή ειδίκευσις εις αυτήν μιας μικράς μειονότητος ερευνητών (λ.χ. ειδικοί αιγυπτιολόγοι, σινολόγοι κ.λπ· ), άλλα ή παιδεία, ή διάδοσις τών ιδεών και τών αξιών εις τήν σΰγχρονον ζωήν, διότι μόνον δι* αυτής αποκτά νόημα και δικαίωσιν της υπάρξεως της ή πνευματική ανθρωπολογική επιστήμη και έρευνα.

Πώς δ ανθρωπισμός τών βιβλίων γίνεται λαϊκή παιδεία και ζωή, δει­

κνύει κατά τον πειστικώτερον και πανηγυρικώτερον τρόπον ή σύγχρονος από σκηνής διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και κωμωδίας, εις τήν δποίαν αναμφιβόλως έχει το παγκόσμιον προβάδισμα ή χώρα μας. 'Οφείλε­

ται ιδιαιτέρα τιμή καΐ εθνική ευγνωμοσύνη εις τους εμπνευσμένους οργανω­

τάς και τους θείους καλλιτέχνας της άναβιώσεως αυτής του αρχαίου θεάτρου εις τήν πατρίδα μας, διότι με τήν ερμηνείαν των κατώρθωσαν να γίνη άλη­

θινον και γνήσιον βίωμα μυριάδων Ελλήνων και ξένων δ τραγικός πόνος και λόγος του Αισχύλου και του Σοφοκλέους.

"Ολοι αυτοί οι εργάται τής άναβιώσεως του αρχαίου δράματος προσφέ­

ρουν από ανθρωπιστικής απόψεως εις τήν εθνικήν λαϊκήν παιδείαν ίσως πολύ περισσότερα και άποτελεσματικώτερα πράγματα από δ,τι προσφέρομεν ήμεΐς οι διδάσκαλοι του κλασσικού τραγικού και κωμικού λόγου εις τα γυμνά­

σια και τα Πανεπιστήμια, και δταν ακόμη ή ερμηνεία τών δραμάτων εΐς αυτά γίνεται κατά τρόπον αρτιον, συγχρονισμένον και άντάξιον τών πρώτο­

Page 81: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 79 —

τΰπων κειμένων ! Οι εκ των αξιότιμων ομοτέχνων μου εν τώ προκειμένφ άναμάρτητοι, άφοΰ λάβουν υπ' δψιν, δτι εδώ περί παιδείας δ λόγος καί δχι περί επιστημονικής ερεύνης, ας βάλουν πρώτοι τον λίθον του αναθέματος κατά της ειλικρινούς αυτής ομολογίας μου ! Παρά τάς λαομορφωτικάς δμως ταύτας και ά'λλας προσπάθειας, το πρόβλημα του λαϊκού ανθρωπισμού και του ανθρωπισμού της ζωής, πρόβλημα δχι μόνον Έλληνικόν, άλλα παγκό­

σμιον, το όποιον εδώ εΐς τον τόπον μας από διετίας ή Ελληνική 'Ανθρωπι­

στική Εταιρεία νομίζει, δτι έχει θέσει εν τφ συνόλφ του, μένει άνοικτον ακόμη καί αναμένει τήν όριστικήν λΰσιν του. Ή πολύτιμος γνώμη του Άρχηγέτου Βέρνερ Γαΐγκερ εν τφ προκειμένφ αναμένεται πάντοτε από τους μαθητάς του περισσότερον απερίφραστος από δ,τι είναι είς τήν νέαν εκδο­

σιν τών « 'Ανθρωπιστικών » του.

Έθίξαμεν εως τώρα τα σχετικά προς το έργον του Γαΐγκερ δΰο πρώτα σημεία του μεταπολεμικού ανθρωπισμού, ήτοι τήν σχέσιν του προς τήν τεχνικήν καί τήν σημασίαν του δια τήν λαϊκήν παιδείαν, ήτις άνέκυψεν ως αμείλικτος μορφωτική ανάγκη υπό τήν εμπειρίαν τής πολεμικής απανθρω­

πιάς. 'Υπολείπεται το τρίτον σημεΐον: ή σχέσις ανθρωπισμού και χριστια­

νισμού, ωσαύτως επίκεντρον τοΰ μεταξύ φιλολογίας και θεολογίας μεταπολε­

μικού διαλόγου. Εις το θέμα τούτο άφιερο)νει 2 μελετήματα ή νέα εκδοσις τών « 'Αν­

θρωπιστικών » τοΰ Γαΐγκερ, το υπό τον τίτλον « Παιδεία Χρίστου » γερμα­

νιστί, και το άγγλιστι γεγραμμένον « 'Ανθρωπισμός καί Θεολογία». Το δεύ­

τερον αναφέρεται κυρίως εις τήν σχέσιν τής θεοκεντρικής απόψεως περί κόσμου τοΰ Θωμά τοΰ Άκινάτου προς το έλληνικόν ιδεώδες τοΰ πολιτισμοΰ και τής κλασσικής παραδόσεως. Και τα δΰο δημοσιεύματα είναι εξαίρετα, δπως θαυμάσια είναι και τα υπόλοιπα δΰο τής νέας εκδόσεως : « Αι ελληνι­

κά! ιδέαι περί αθανασίας » καί « Ή ασκητική ­ μυστική θεο?^ογία τοΰ Γρη­

γορίου τής Νΰσσης», εκ τών οποίων το δεύτερον προσφέρει τήν πεμπτου­

σίαν τοΰ πολυετούς πνευματικού μόχθου τοΰ Γαΐγκερ δια τήν εκδοσιν τών έργων τοΰ Γρηγορίου.

'Επειδή το θέμα « Ελληνικός και Χριστιανικός 'Ανθρωπισμός » έχει τύχει, Ιδίως άλλαχοΰ άλλα και παρ' ήμΐν, διεξοδικής διαπραγματεύσεως, από τήν οποίαν δεν έλειψαν και περιπτώσεις τινές άντιλογίας μεταξύ φανατισμού καί μέτρον έχοντος λογισμού, άρκούμεθα εΐς τάς κυριωτέρας αντιλήψεις τοΰ Γαΐγκερ, τάς οποίας άρυόμεθα από τήν περί Χριστιανικής παιδείας πραγμα­

τείαν του. Έ ν πρώτοις, παρατηρεί δ Γαΐγκερ, σήμερον έχει καταντήσει μόδα το

Page 82: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 80 —

να χαράσσεται, όσον το δυνατόν βαθΰτερα, μία διαχωριστική γραμμή μεταξύ Χριστιανικής διδασκαλίας και Ελληνικής παραδόσεως. Άλ?νά δεν πρέπει να λησμονήται, δτι ή Ελληνική παιδεία είναι δ μόνιμος και σταθερός ιστορι­

κός πυρήν παντός μεταγενεστέρου ουμανισμού, επομένως καΐ του χριστιανι­

κού, και δτι τα τυπικά γνωρίσματα της ουμανιστικής ­ θεολογικής προβλημα­

τικότητος εμφανίζονται και διαπιστοΰνται ήδη, καθ' ην στιγμήν γίνεται ή πρώτη συνάντησις τής χριστιανικής διδασκαλίας με τήν ελληνικήν παράδο­

σιν. Ό παγκοσμίως επιβληθείς Χριστιανισμός ήτο Χριστιανισμός ελληνιστί ομιλών, κατανοών δε και εξηγών εαυτόν δι5 ελληνικών κατηγοριών του σκέ­

πτεσθαι. Οΰτως δ Γαΐγκερ, εξετάζων το θέμα τών σχέσεων Ελληνισμού και Χριστιανισμού, διαφωτίζει τάς εξής δυο πλευράς του: α) τήν αύτοένταξιν του Χριστιανισμού εις εν προϋπάρχον ήδη σύστημα πολιτισμού και ιστορι­

κόν πλαίσιον' καΐ β) τήν άξίωσιν τής νέας θρησκείας, δπως άναλάβη μίαν παγκόσμιον παιδαγωγικήν, άνθρωποπλαστικήν άποστολήν, παρέχουσα νέον νόημα εις το ελληνικόν πνευματικόν καθεστώς, το δποΐον εΰρε προϋπάρχον αυτής. Το γεγονός, δπερ συνήθως ονομάζεται αορίστως πως « εξελληνισμός τής Χριστιανικής θρησκείας », δ Γαΐγκερ αντιλαμβάνεται μάλλον συγκεκρι­

μένως ώς πρόσκτησιν ελληνικής παιδείας υπό τής χριστιανικής θρησκείας καί μεταμόρφωσιν τής ελληνικής παιδείας εις παιδείαν κατά Χριστόν. Τήν βα­

θμιαίαν αυτήν μετακόσμησιν και τήν διαμόρφωσιν ενός Χριστιανικού ανθρω­

πισμού, μιας μεγάλης Χριστιανικής λογοτεχνίας με τάς μορφάς τής ελληνικής παραδόσεως, μιας χριστιανικής παιδείας καί ενός νέου Χριστιανικού θεωρη­

τικού βίου, παραλλήλου προς τον Ελληνικόν φιλόσοφον βίον, παρακολουθεί ιστορικώς ή εργασία του Γαΐγκερ.

Πάς ανθρωπισμός καί πάσα παιδεία προϋποθέτει πρότυπα προς μίμη­

σιν* φυσικά δχι προς δουλικήν μίμησιν. Πρότυπον εν τη νέα Χριστιανική παιδεία είναι δ Χριστός. Ό σκοπός πάσης ουμανιστικής παιδείας είναι δχι μόνον να προβάλη καί εξέλιξη το εν τφ άνθρώπω άνθρώπινον, άλλα καί να αποδέσμευση το εν αΰτφ θείον.

Ό Γαΐγκερ από τής ιστορικής εξετάσεως του προβλήματος τών σχέσεων Ελληνισμού και Χριστιανισμού χωρεί εΐς τήν εξέτασιν αύτοΰ ώς ζωτικού προβλήματος του παρόντος.

Τό ζήτημα έγκειται κατά τον Γαΐγκερ εις τήν προσπάθειαν μιας « con­

cordia discors», μιας συνθέσεως τών αντιθέσεων Ελληνισμού και Χριστια­

νισμού, τήν δποίαν ήγωνίσθη να επιτυχή ή όψιμος Άρχαιότης, ένας Γρη­

γόριος, ένας ιερός Αυγουστίνος. 'Ατυχώς τα πράγματα σήμερον εμφανίζονται μάλλον περίπλοκα παρά τότε, αΐ αντιθέσεις οξύτεραι. Έ ν τούτοις, παρατηρεί δ Γαΐγκερ, ή φιλολογία και ή θεολογία, ΐχνεΰουσαι και ιστορικώς τήν πορείαν του παλαιού προβλήματος, πρέπει, εν δ'ψει τών νέων καιρών καί υπό την επιταγήν τής αληθούς ιστορίας, ήτις είναι μεΐξις τών αντιθέσεων, να

Page 83: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 81 —

επιτύχουν τήν άρμονικήν σΰνθεσιν δια της εξάρσεως των κοινών σημείων, συμφωνά με τήν γνωστήν ήρακλείτειον ρήσιν περί της «εκ τών διαφερόν­

των καλλίστης αρμονίας». "Οσα εΐς τήν σκέψιν χωρίζονται, εις τήν ζωήν είναι μαζί. Ή ανθρωπιστική παράδοσις της Αρχαιότητος και ή χριστιανική θρησκεία, τονίζει ό Γαΐγκερ εν επιλόγω, απειλούνται άμφότεραι από τον κοι­

vòv εχθρον του πνεύματος, τήν « ζωοκρατίαν » ( Animalismus). Άρχαιότης και Χριστιανισμός έχουν τήν κοινήν πίστιν : « τί γαρ ωφελήσει ανθρωπον, εάν κερδίση τον κόσμον δλον και ζημιωθη τήν ψυχήν αύτοΰ ; » Ή παντοει­

δής συνάντησις και διασταΰρωσις των προς άλλήλας συνεπαφών και συσχε­

τίσεων Ελληνισμού και Χριστιανισμού δεν δύναται να αποδοθη με φραστι­

κήν τυπικότητα, αλλά « το επιστημονικον έργον μου εΐς τον τομέα τών εκκλη­

σιαστικών συγγραφέων, λέγει ό Γαΐγκερ, μου θέτει συνεχώς προ οφθαλμών τήν πραγματικότητα της κοινότητος ανθρωπισμού καΐ χριστιανισμού. Πιστεύω όχι μόνον εΐς τήν σΰγχρονον, αλλά καΐ εΐς τήν εν τφ μέλλοντι παρουσίαν της κοινότητος ταύτης ».

* * *

Έδώσαμεν ανωτέρω εΰρεΐαν κριτικήν ανάλυσιν της νέας εκδόσεως τών « Ανθρωπιστικών λόγων και διαλέξεων » του Βέρνερ Γαΐγκερ, δχι μόνον ως άντίδωρον ευχαριστίας προς τον Διδάσκαλον, άλλα και ως μικράν προσφο­

ρών μας προς τους ομοεθνείς μας, ενισχΰουσαν τήν παρ' ήμΐν συνείδησιν της θεμελιώδους σημασίας, πού έχει δια τήν σΰγχρονον νεοελληνικήν ζωήν καί το μέλλον της ή πρώτη και βασική φάσις της, ή 'Ελληνική Άρχαιότης, καί κρατΰνουσαν τήν πίστιν εις τον Έλληνικον άνθρωπισμόν. Θα ήτο πολύτι­

μος μία μετάφρασις του έργου εΐς τήν νέαν ελληνικήν. Ό κορυφαίος μύστης του 'Αρχαίου Ελληνισμού, και προ παντός της επιβιώσεως του εις τήν παγκόσμιον αιωνιότητα, πρέπει να γίνη ευρύτατα γνωστός εις δλους τους Νέους "Ελληνας.

6

Page 84: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΕΠ. ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΥ Στη βρύση τοΰ χωριοϋ

Page 85: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Ε. ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ 'Υφηγηχοΰ χοΰ Πανεπιστημίου ΆΦηνών

ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΑ ΠΛΑΙΣΙΑ

Τριών ειδών προβλήματα θέτει ή Τεχνική εις τον σΰγχρονον κόσμον : κα&αρώς τεχνικά, αναφερόμενα εις αυτούς τους υλικούς, μηχανικούς κλπ. δρους υπάρξεως, επεκτάσεως καί ολοκληρώσεως αυτής, οικονομικά καϊ κοι­

νωνικά, άφορώντα κυριώτατα εΐς τον άνθρώπινον παράγοντα καί εϊς τον ρόλον αυτού εν τή συνέχει αναπτύξει του σημερινού εν πολλοίς τεχνοκριτικού πολιτισμού, αποτελούντος τού λοιπού μίαν τών βάσεων της εξελίξεως τής άνθρωπότητος, και τέλος, πνευματικά, δηλαδή αναφερόμενα είς τήν ύπόστα­

σιν τής δημιουργούσης τον πολιτισμον αυτόν νοητικής και εν γένει πνευμα­

τικής δραστηριότητος. Έάν τα εΐς το πρώτον είδος αναγόμενα φυσικον είναι ν' απασχολούν τον τεχνικόν, ως αποτελούντα ζωτικον μέρος τής ιδίας αύτοΰ δραστηριότητος, τα δ' εις το δεύτερον, τον ο'ικονομολόγον και τον κοινωνιολό­

γον, καθ' δ μέτρον ούτοι θετικώς και ούχι δεοντολογικώς αντιλαμβάνονται το άντικείμενον τής αντιστοίχου αυτού έκαστος επιστήμης, αντιθέτως τα πνευ­

ματικά προβλήματα απασχολούν τήν Φιλοσοφίαν καί δή τήν Γνωσιολογίαν και τήν Έπιστημολογίαν, τών οποίων αποτελούν ενα επί πλέον δεσμόν. Βε­

βαίως, και τήν Ήθικήν, ως άξιολογίαν τής ανθρωπινής δραστηριότητος, ενδιαφέρουν τα πνευματικά τής Τεχνικής προβλήματα, αύτη δμως αποτελεί μεταβατικήν τρόπον τινά περιοχήν μεταξύ άξιολογίας τού πνεύματος και ενίων επιστημών τού ανθρώπου, οΐαι πρέπει να θεωρώνται ή Πολιτική Οικονο­

μία και ή Κοινωνιολογία. Θα εξετάσωμεν εν τοις εξής τους όρους και τάς δυνατότητας καθορισμού σχέσεων μεταξύ τής εξελίξεως τής Τεχνικής καθ' εαυ· τήν και τών πλαισίων τής νοητικής δραστηριότητος.

Καθίσταται αμέσως άντιληπτόν, ότι το εκ τών ουσιωδέστατων τούτο πρό­

βλημα παρουσιάζει τρεις μερικωτέρας απόψεις : αφ' ενός, είναι φανερόν, δτι ή Τεχνική δεν είναι κατ' απόλυτον λόγον αναγκαία δια τήν νόησιν, αφ* ετέ­

ρου δμως είναι εξ ίσου φανερόν, δτι αποτελεί συγκεκριμένην εξεικόνισιν τών νοητικών επιτεύξεων, τέλος δ' δτι αναδεικνύεται εκ τών κυρίων διεγερτικών τής νοήσεως και εύρυντικών τών πλαισίων ταύτης παραγόντων. At απόψεις αύται δεν είναι ασυμβίβαστοι προς άλλας, τούτο δε θέλομεν προσπαθήσει να δείξωμεν εξετάζοντες αύτας διεξοδικώτερον.

Page 86: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 84 —

Ι. Ή Τεχνική òkv είναι αναγκαία εις τήν νόησιν, ήτις είναι δια τον ανθρωπον πρώτον τι, ταυτοχρόνως προς την συναίσθησιν της οντολογικής αΰτοΰ υποστάσεως, εις το στάδιον καθ' δ οΰτος ούτε την σημασίαν αλλ' οΰτε καν την υπαρξιν της δυνατότητος της Τεχνικής συλλαμβάνει. Βεβαίως από τοΰ Bacon και του Descartes, ή μέθοδος η αί μέθοδοι της νοήσεως δύναν­

ται να θεωρηθούν ώς πνευματική τις τεχνική, ή τοιαύτη δμως άντίληψις του δρου εξέρχεται των ορίων τής παρούσης εξετάσεως των προβλημάτων τής Τεχνικής, υπό την σημασίαν συνόλου υλικών και δη βιομηχανικών πραγμα­

τοποιήσεων. α') Ή ένδοστρεφής νόησις αγνοεί την Τεχνικήν. Ή ενορατική νοητική

κίνησις, δι' ης συλλαμβάνεται ή οντολογική ημών ύπόστασις, τήν οποίαν άλλω­

στε άριστα εκφράζει το Καρτεσιανον Cogito, είναι άμεσος ενέργεια τής νοη­

τικής δραστηριότητος. Ώ ς τοιαύτη, είναι γνωσιολογικώς, αφ3 ενός μεν πρώτη, αφ3 ετέρου δ3 αυτάρκης, δυναμένη ν3 άποτελέσχ) άφετηρίαν οντολογικής αξιο­

λογήσεως του εγώ άνευ αναφοράς προς ύλικόν τι συγκεκριμένον. β' ) Ή εξωστρεφής νόησις δύναται ν' àyvofj την Τεχνικήν. Ό Καντια­

νός κριτικός άπριορισμος εδειξεν δτι αί νοητικά! κατηγορίαι αποτελούν αυτο­

τελείς πραγματικότητας δυναμένας να συντελέσουν εις τήν ά'μεσον γνώσιν τών φαινομένων ώς αντικειμένων τής διανοίας, ή δ° έμπειριοκρατία δεν ήρνήθη τήν εμμεσον, έστω δια τών αισθήσεων, σΰλληψιν τών αντικειμένων τούτων, οΰτε τον καθαρώς, πέραν πάσης « τεχνικής » επεμβάσεως, ψυχολογικον χαρα­

κτήρα αυτής, τοΰτο δε προκειμένου περί αντικειμένων αισθητών, ώστε τοσοΰτω μάλλον, πάσα Ίδεοκρατία να μή άμφισβητή καν τήν αΰτοτέλειαν τής νοητικής καθόλου δραστηριότητος. ΚαΙ περί αυτής τής φαινομενολογίας, τα αυτά δύναν­

ται να λεχθούν. γ ' ) Ήνόησις δύναται ν' « άντικαταστήσγ} » την Τεχνικήν. Δογματικώς,

πάν νοητικον σύστημα οικοδομείται πέραν πάσης προς τήν Τεχνικήν αναφο­

ράς, ώς δε διεπιστώσαμεν, ό καθορισμός τής μεθόδου αποτελεί αυτήν ταΰτην τήν «τεχνικήν» του διανοεΐσθαι. Πέραν δε τούτου, ή νόησις είναι μεν δυνα­

τόν να δεχθή οιανδήποτε τής Τεχνικής συνεργασίαν, πλην, και αφ3 εαυτής, είναι εις θέσιν παντάπασι ν' άντικαταστήση εκείνην, ώς πληρέστερον συλλαμ­

βάνουσα καΐ εξεικονίζουσα τήν πραγματικότητα, διά τίνος εποπτικής ζητή­

σεως τής ουσίας τών αντικειμένων. Ή εποπτική λ.χ. εΐκών μηχανήματος είναι οΰσιαστικωτέρα τής πραγματικής παρουσίας ενός συγκεκριμένου αντίτυπου του μηχανήματος τούτου, δια τήν περαιτέρω διαμόρφωσιν εξειλιγμένου αΰτοΰ τΰπου.

Ή Τεχνική δύναται να είναι έπίτευξις ευφυής — τοΰτο δ' αποτελεί ιδιό­

τητα αυτής — πάντως δμως πρέπει να είναι επίτευξις προσφυής — τοΰτο δ3 αποτελεί αναγκαιότητα αυτής — πλην ουδέποτε — τοΰτο δ' αποτελεί τήν άδυναμίαν αυτής—θέλει θεωρηθή ώς επίτευξις μεγαλοφυής, τοΰ χαράκτη­

Page 87: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 85 —

ρος τούτου δντος προνομίου του πνεύματος εν τή δημιουργία,, ουχί δε και εν τη ευκολία της υλικής διαμορφώσεως των δημιουργημάτων αΰτοΰ.

Π. Παρά ταΰτα, ή Τεχνική είναι υλική διακρίβωσις τής νοήσεως, εις ην παρέχει πλείστας υπηρεσίας. Συλλαμβάνων κατ' άφαίρεσιν την πρα­

γματικότητα, δ νους, καίπερ, ώς εΐδομεν, ουδαμώς έχων ανάγκην περαιτέρω τεχνικής προεκτάσεως, ήτις ήθελε καταστρέψει την πνευματικήν των συλλή­

ψεων αΰτοΰ ύπόστασιν, εν τούτοις ευχαρίστως δέχεται « συνεργασίαν » τής Τεχνικής ουχί κατ3 ανάγκην, άλλα κατά συγκατάβασιν, χάριν εναργεστέρας και πλέον συγκεκριμένης παραστάσεως των επιτευγμάτων αΰτοΰ. "Η Τεχνική :

α') Κα&ιστδ. συγκεκριμένα τα πλαίσια τής νοήσεως, αποτελούσης, κατά βάσιν, δργανικον σύνολον πνευματικών διεργασιών επί γενικωτάτου αφηρη­

μένου επιπέδου, προσανατολίζει άμεσώτερον την κριτικήν του νοΰ δραστη­

ριότητα προς το συγκεκριμένον, ώστε ή περί εκάστου κεφαλαίου τής διανοή­

σεως επισκόπησις να θεμελιωθή θετικώτερον, σαφέστερον, εναργέστερον, και παρέχει τα εκάστοτε παραδείγματα τής « εφαρμοστικής αξίας » τών νοητι­

κών διδαγμάτων, ήτοι συγκεκριμένος μορφάς τής προς πασαν ν,ατεύ&υνσιν εξαγωγής τών άκρων συνεπειών εκείνων.

β' ) Διαφωτίζει τα τής νοήσεως ερευνώσης τα εις αυτήν άμεσα δεδο­

μένα, τα όποΐα βεβαίως παραμένουν γενικότητες, καΐ παρέχει ακριβείς εικό­

νας τής σημασίας, ήν εκάστοτε έχουν αΐ υπό τής νοήσεως διατυποΰμεναι γενι­

κά! παρατηρήσεις. γ' ) 'Αποτελεί ουχί το άναγκαΐον, αλλά το εϋκταΐον συμπλήρωμα τής

νοήσεως, « ελευθεροΰσα » αυτήν δια τής αμέσου αξιοποιήσεως τών διδαγμά­

των αυτής, ώστε, προέκτασις οΰσα ώρισμένου ή ώρισμένων εκείνης πεδίων, ν3 άπαλλάσση αυτήν περαιτέρω απασχολήσεως προς ζητήματα καί προβλή­

ματα λαβόντα ήδη θεωρητικώς μορφήν τελεσίδικον. Εφεξής, ακραιφνώς παραγωγικήν μετερχομένη μέθοδον ή Τεχνική συμπληροΐ, κατά τάς λεπτομε­

ρειακός αυτών απόψεις, τα υπό τής θεωρητικής διανοίας διατυπωθέντα. Ή τοιαύτη λειτουργία τής Τεχνικής αποτελεί αληθή άπαλλαγήν τής

θεωρητικής διανοήσεως εκ τοΰ φόρτου, τον όποιον παρειχεν εις εκείνην ή παλλαπλότης τών κατευθύνσεων και τών πεδίων εφαρμογής τών πορισμάτων αυτής. Δια τοΰ συγκεκριμένου τής Τεχνικής, ή θεωρητική διανόησίς απο­

φεύγει συνεπώς τον πειρασμόν τοΰ συγκεκριμένου κα&όλου. III. Ή Τεχνική διεγείρει τήν νοητιχήν ενεργητικότητα. 'Από ώρι­

σμένου σημείου, τεχνική και θεωρητική διανόησις ακολουθούν δρόμους δια­

φόρους, πλην οΰχι δλως διισταμένους, άλλα παραλλήλους, ώστε ή πρώτη να επηρεάζη συχνάκις τήν δευτέραν. Ύπο τήν εννοιαν ταΰτην, δυνάμεθα να εΐπωμεν δτι ή Τεχνική :

α') Προλαμβάνει τήν ϋεωρητικήν διανόησιν.'Υπο τήν εμπειρικήν αυτής μορφήν εξικνείται ενίοτε μέχρις άκρου βαθμοΰ τελειότητος καί μέχρις άποτε­

Page 88: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 86 —

λεσμάτων αξιόλογων από των οποίων εκ των ύστερων άφορμάται πάλιν ή θεωρία εν τη προσπάθεια αυτής δπως εξήγηση και έκφραση τους νόμους των φαινομένων, ατινα ή Τεχνική διεπίστωσεν. Οΰτω, εκ της εμπειρικής λ.χ. αγροκαλλιέργειας των πρωτογόνων, άνεπτυχθη ή επιστήμη της καλλιέργειας. Ή Θεωρητική γνώσις γεννάται αφ' ης τα εμπειρικά δεδομένα εκφρασθούν δι9 εννοιών. Άλλα και ή «σοφή» τεχνική συντελεί είς άνάλογον άνοδον του νοητικού επιπέδου. Οΰτω, εκ της τεχνικής της τελειοποιήσεως των πτήσεων ταχΰτητος εδημιουργήθη ή έννοια του «φράγματος» του ήχου, κατά περαι­

τέρω δε άναλογίαν ή του « φράγματος » του φωτός, εν τη θεωρία. β ) Κεντρίζει τήν &εωρητικήν διανόησιν. Ή όλονέν αύξουσα και τελειο­

ποιουμένη τεχνική διευθέτησις αντικειμένων ή ενεργειών έχει ενίοτε απρό­

βλεπτα αποτελέσματα κατά τοΰτο, δτι συμβαίνει να παρατηρηθή λεπτομέρεια τις, ή οποία άλλως ήθελε παραμείνει άγνωστος, καί είς της οποίας τήν άνά­

πτυξιν προβαίνει ή θεωρητική γνώσις, συμπυκνοΰσα τα διάφορα δεδομένα. γ ' ) Διαπλατύνει τα πλαίσια της νοήσεως, εκμεταλλευόμενη καί αΰτας

τάς ελαχίστας λεπτομερειακός δυνατότητας τών νόμων εις τών οποίων τήν διατΰπωσιν προβαίνει ή θεωρία, αποτελούσα προέκτασιν άμα καί επέκτασιν του εφ9 ου ή νόησις κινείται πεδίου.

Ή Τεχνική φαίνεται δυναμένη να καταστη αυτό τοΰτο το πλαίσιον μιας φιλοσοφίας, υπό τον δρον δπως παραμείνη βοηθητικον στοιχείον και ουχί θεμέλιον εκείνης, οπότε ήθελε καταστή «Τεχνική χάριν της Τεχνικής» ή πάλιν τεχνική ωφελιμιστική, αποτελούσα αυτόχρημα κίνδυνον δια τήν ελευθερίαν της διανοήσεως.

Προεκτείνουσα και επεκτείνουσα τα νοητικά πλαίσια, ή Τεχνική δύναται να τεθη εις τήν ύπηρεσίαν κοσμοθεωρίας τινός ( προπαγάνδα, θέμα γοήτρου κλπ. ), είς τήν πραγματικότητα δμως είναι δλως ανεξάρτητος πάσης κοσμο­

θεωρίας. Δεν υπάρχει «υλιστική» ή «ιδεαλιστική» λ.χ. τεχνική. Ή ταυ­

τότης τών βασικών στοιχείων τών διαφόρων τεχνικών αποδεικνύει, δτι αύται εκφράζουν δλιγώτερον μίαν κοσμοθεωρίαν εκάστη ή αυτό τοΰτο το πνεΰμα τοΰ ημετέρου πολιτισμοΰ εις το οποίον προσδίδουν τον χαρακτήρα τής τεχνι­

κής προοδευτικότητος. Πέραν λοιπόν τών συντυχιών καί επιπτώσεων, αιτινες ανήκουν εις τον τομέα τής Ηθικής, τής Κοινωνιολογίας ή τής Πολιτικής Οικονομίας, καί αί όποΐαι ουδέποτε παύουν οΰσαι άπλαΐ συντυχίαι οΰδένα χαρακτήρα άναγκαιότητος επιδεχόμενοι, ή Τεχνική, καθ' εαυτήν, οΰδεμίαν έχει αλλ' οΰτε καν δύναται να εχη προς οιανδήποτε κοσμοθεωρίαν σχέσιν.

Οΰτω, ή Τεχνική εμφανίζεται ως « συγκεκριμενοποίηση» εν ταΰτφ υλική και νοητή τοΰ πνεύματος, το όποιον βοηθεΐ να λάβη συνείδησιν τών πραγμα­

τικών αΰτοΰ δυνατοτήτων και τοΰ οποίου εκφράζει εν τών κυριωτάτων προ­

νομίων, ήτοι τήν δυνατότητα δημιουργίας αυτών τούτων τών επεκτεταμένων πλαισίων, εντός τών οποίων ή νόησις κινείται.

Page 89: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Σ. Α. ΚΑΒΒΑΔΙΑ

ΕΝΑ ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΠΑΛΑΜΑ

Ό Καλοσγοΰρος είναι μία μεγάλη μορφή των νεοελληνικών γραμμάτων. Οί μεταφράσεις του Ελληνικών και ξένων αριστουργημάτων θα παραμένουν υποδειγματικές. Και οι κριτικές του μελέτες έρχονται σαν συνέχεια του κρι­

τικού έργου του Πολυλά καί τοΰ Βραΐλα · Άρμένη. Ή κριτική του είναι σοβαρή, καθαρή, ανεπηρέαστη, χωρίς θολούρες

και άνεδαφικότητες. Σαν κανόνα καί μέτρο της έ'χει την αλήθεια, την σωστή εκτίμησι της αξίας ενός έργου.

'Ιδιαίτερη αξία έχει ή περισπούδαστη μελέτη τοΰ Καλοσγοΰρου για την ποιητική συλλογή τοΰ Κωστή Παλαμά « Τα μάτια της ψυχής μου ». Δημο­

σιεΰί)ηκε στην « Εικονογραφημένη Εστία » τις 31 τοΰ Γενάρη και τις 14 τοΰ Φλεβάρη τοΰ 1893 με τον τίτλο « Φιλολογική Άναγέννησις ».

Αυτή μας φανερώνει τήν διορατική και προφητική δύναμη, τήν ολοκά­

θαρη σκέψη, και το θαρραλέο κριτικό πνεΰμα τοΰ Καλοσγοΰρου. Ό μεγάλος βάρδος Παλαμάς αμέσως με ενα πεντασέλιδο γράμμα του

( δυστυχώς δεν σώθηκε ολόκληρο ) έσπευσε να ευχαρίστηση τον Καλοσγοΰρο. Πάντοτε άλλωστε έκτιμοΰσε και ελάτρευε τόσο τον Καλοσγοΰρο, δσο καί τήν οικογένεια του. Και ή μνήμη τοΰ Κερκυραίου λογίου ήταν ζωντανή στή ψυχή τοΰ Παλαμά κι αργότερα, δπως φαίνεται από το ανέκδοτο γράμμα του πού έστειλε στην κόρη τοΰ Καλοσγοΰρου, τήν κ. Φωκά το 1935, τήν οποίαν καί ευχαριστώ θερμότατα γιατί μοΰ επέτρεψε να το αντιγράψω καί να το φέρω σε φώς.

'Επειδή ή 'Ακαδημία είχε ζητήσει από τήν κ. Φωκά τα χειρόγραφα τοΰ Σολωμοΰ, πού τα είχε στ,ήν ιδιωτική της βιβλιοθήκη, ή κ. Φωκά έκρινε καλόν να γράψη στο φίλο τοΰ πατέρα τής Κ. Παλαμά που ήταν τότε 'Ακαδημαϊκός και να τοΰ ζητήση ώρισμένες συμβουλές.

Ό Παλαμάς τής απαντάει ως εξής : «25 Σεπτ. 1935

Ευγενέστατη Κυρία, Μπορείτε να στοχασθήτε τη συγκίνηση πού μοϋ γέννησεν ή επιστολή σας.

Τα έργα καί ή μνήμη τοϋ Πολυλά καί τοϋ Καλοσγοΰρου εξακολουθούν ακόμη για μένα τουλάχιστον να είναι φιλολογικό προσκύνημα και να σννδέωνται με

Page 90: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

τις ωραιότερες και τις φθονιτότερες περιόδους της νέας Ελληνικής και της σύγχρονης φιλολογίας μας. Ό Καλοσγοϋρος άνεγέννησε ή κυριότερο, εγέν­

νησε την κριτική μας — ή βιογραφία του για τον Πολυλά ουνεχίζει και αντι­

σταθμίζει την εργασία του Πολυλά για το Σολωμό και οι μεταφράσεις του για τα Ιταλικά ποιήματα τοϋ Σολωμού, για το Δάντη, για το Θεόκριτο και τα βαθιά και τα δημιουργικά του μελετήματα και ή συμπάθεια με την οποίαν εκήρυξε την πρώτη μου εμφάνιση στη ποίηση στέκονται πάντα στην ϊδια προνομιούχα μεριά τοϋ νοϋ και της καρδιάς μου. Πώς ήτο λοιπόν νά διαβάσω αδιάφορος το τελευταίο σας γράμμα προς εμένα; Δυστυχώς είναι δύο χρόνια τώρα Ισως και περισσότερος καιρός πού είμαι άρρωστος, αποκλεισμένος και πού βρίσκο­

μαι μακρυά άπα την 'Ακαδημία. Μακρυά θά πη πώς δεν επικοινωνώ και δεν παρακολουθώ τίποτε από τά πράγματα της 'Ακαδημίας, μαθαίνω μερικά από τις εφημερίδες, χωρίς νά βλέπω και τους φίλους πού με πλησίαζαν άλλοτε. Για τοϋτο και δέν γνωρίζω τι έγινε και τι γίνεται για την ιδέα τοϋ Σολωμού πού ëμaθa πώς σας την απασχολεί. 'Αλλά το γράμμα σας μέ κάνει ν' απευ­

θυνθώ πάντα με γράμμα μου, γιατί δεν υπάρχει άλλος τρόπος, προς το γε­

νικό γραμματέα της 'Ακαδημίας τον κ. Οικονόμο. Τοϋ γράφω καθώς αρμό­

ζει για την πρόταση σας, και πιστεύω νά μοϋ άποκριθη και σας γράφω πάλι. Με συγχωρείτε πού σας γράφω με το μολύβι, γιατί είναι το μόνο μέσο της αλληλογραφίας μου δταν αναγκάζομαι και σ αυτή. Μένω με την βεβαίωση της αγάπης μου και της συμπάθειας προς εσάς και προς ότι εκληρονομήσετε από τον αείμνηστο και τον αλησμόνητο πατέρα σας.

Κωστής Παλαμάς».

"Εμεινα πιστός στην ορθογραφία και στή στίξη της επιστολής.

^

Page 91: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

HANS DITTEN

Η ΠΕΡΙ ΡΩΣΙΑΣ ΠΑΡΕΚΒΑΣΙΣ ΤΟΥ ΛΑΟΝΙΚΟΥ ΧΑΛΚΟΚΟΝΔΥΛΟΥ

Εις το τρίτον βιβλίον του έργου του ό Χαλκοκονδύλης, άφορμήν λαμβά­

νων εκ της συγκρούσεως μεταξύ του Μπαγιαζήτ Α' και του Ταμερλάνου, εξιστορεί την αύξησιν της εξουσίας του τελευταίου. Μεταξύ των πολλών εκστρατειών του Ταμερλάνου περιγράφει και εκείνην, την οποίαν οΰτος ανέλαβε κατά τών «Σκυαών» [Ι 120, 8 κε. ], όπως αποκαλεί τους Τατάρους με τον αρχαΐζοντα τρόπον του.

Γράφει, λοιπόν, δτι από τών «Σκυθών» άπεσχίσθησαν οι « Σαχα­

τάΐοι », ήτοι οί Τσαγατάϊοι του Τουρκεστάν, εκ τών οποίων, ως λέγεται, κατάγεται καί ό Ταμερλανος [Ι 120, 11­18] . Θεωρεί εξ άλλου και τους Τούρκους « Σκυυών απογόνους», προπαντός λόγω της γλωσσικής συγγε­

νείας τών δυο εθνών, δπως έχει ήδη εκθέσει εις το πρώτον βιβλίον [Ι 7, 11 ­14 και 9, 2 ­ 8 ] . Οι δε λοιποί «Σκύααι» υπάγονται εις βασιλέα, « κατά Ούρδάν την καλονμένην άγοράν τα βασίλεια ποιούμενοι» [Ι 120, 20­23] , ήτοι τον Χάνον της Χρυσής 'Ορδής. Έ π ι πλέον ύπάρχουσι « και αλλαχοϋ της Ευρώπης ές τον Βόσπορον » [ήτοι τον Κιμμέριον] «μοίρα τούτων ουκ δλίγη, ανά την χώραν ταύτην διεσκεδασμένον, υπό βασιλεΐ ταττόμενον, οί­

κον τών βασιλέων, όνομα oh τούτω Άτζικερίης·» [Ι 120, 24­121, 2 ] . Πρόκειται ενταύθα περί τών Τατάρων τής Κριμαίας, οί όποιοι κατέστησαν ανεξάρτητοι του Χάνου τής Χρυσής'Ορδής μετά το 1420. Ό πρώτος σημαν­

τικός Χάνος των ήτο ό Χατζή Γκεράϊ [1420­1466], ό « Άτζικερίης », δπως αποκαλεί τούτον δ Χαλκοκονδύλης. "Αλλοι « Σκύ&αι » ακόμη « (παρά) Καζιμήρφ τω βασιλεΐ Αιτουάνων την δίαιταν εχονσι, την γήν νεμόμενοι ές ετι καί νυν, ες τε τον προς τους περιοίκους αϋτφ πόλεμον συμβαλλόμενοι τα κράτιστα» [ Ι 121, 9 ­ 1 2 ] , δηλαδή είναι υπήκοοι του μεγάλου πρίγκίπος τής Λιθουανίας [από του 1440], ό όποιος βραδύτερον [από του 1447 μέχρι του 1492] ήτο και βασιλεύς τής Πολωνίας ώς Καζίμηρός Δ'.

Εις τους Τατάρους τής Κριμαίας καταβάλλουσι φόρον οΐ γείτονες των, ήτοι οί Γενουήνσιοι καί οΐ Γότθοι τής Κριμαίας, άλλα και τμήμα τι τών κατοίκων τής « Σαρματίας » [Ι 121, 14­20] , Οί περισσότεροι « Σαρμάται »

Page 92: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 90 —

όμως « τφ μεγάλφ Σκυ&ών βασιλεΐ τών εν τη αγορά φόρον άπάγουσιν », αφ' δτου οι Τάταροι υπέταξαν την « Σαρματίαν » [Ι 121, 20­122, 4 ] . Τί εννοεί ό Χαλκοκονδύλης, χρησιμοποιών το όνομα τούτο αρχαίου έθνους, έχει ήδη εξηγήσει αυτός οΰτος εις το πρώτον βιβλίον του έργου του : « Σαρματίας της νυν ούτω 'Ρωσίας καλούμενης» [Ι 31, 2 ­ 3 ] .

'Από του χωρίου τούτου άρχεται ή περί Ρωσίας και άλλων χωρών και περί τών εθνών της ανατολικής Ευρώπης παρέκβασις. Ό Χαλκοκονδύλης συνεχίζει περαιτέρω την περί τών Τατάρων διήγησίν του [ Ι 126, 10 κε.]. Ή εν λόγω παρέκβασις έχει την μορφήν περιηγήσεως : αρχόμενος από τών Ρώσων, διεξέρχεται τα περί τών Περμίων, τών Γερμανών της «Πρωσίας», τών Ζεμαϊτίων, Τσέχων, Πολωνών, Λιθουανών καί τα περί της «μέλαινης Πογδανίας », και εν τέλει επιστρέφει πάλιν εις τους Ρώσους. Περιέχει ή παρέκβασις γεωγραφικάς, εθνογραφικός καί ϊστορικάς πληροφορίας.

Έ ν αρχή γράφει περί της γεωγραφικής εκτάσεως της Ρωσίας [ Ι 122, 5 ­ 6 ] : « Σαρματία μεν ουν διήκει από Σκυ&ών τών νομάδων επί Δάκάς τε καί Λιτουάνονς », δηλαδή από τών Τατάρων μέχρι τών Ρουμάνων καί τών Λιθουανών. Καθ' δσον άφορο; Τ°ΰς Ρουμάνους, οϊτινες επίσης αναφέρονται με το άρχαΐον όνομα τών Δακών, πρόκειται ενταύθα περί τών Ρουμάνων της Μολδαυΐας, την οποίαν ό Χαλκοκονδύλης κατωτέρω θα άποκαλέση « μέ­

λαιναν Πογδανίαν». Κατά τον 15ον αιώνα οι Ρώσοι μόνον ως έθνος, αλλ9

όχι ώς κράτος, ήσαν γείτονες τών Ρουμάνων, αφ3 δτου οι Λιθουανοί ειχον κατακτήσει πάντα σχεδόν τα ρωσικά πριγκιπάτα τής Λευκής Ρωσίας και της Ουκρανίας.

Ό Χαλκοκονδύλης γράφει περαιτέρω περί τής γλώσσης τών Ρώσων [Ι 122, 6 ­ 7 ] : « γένος τών 'Ιλλυριών φωνή τα πολλά διαχρώμενον». Τί σημαίνει ό αρχαϊσμός οΰτος «'Ιλλυριοί », εξηγείται εις άλλα χωρία του έρ­

γου: « καλούνται δε ούτοι» [ήτοι οι Ιλλυριοί] «τα νυν Βόονοι » [ Π 277, 16] και « Πόσ&νη δε ή χώρα αϋτη » [ήτοι τών "Ιλλυριών] «καλείται» [ I I 26, 10­11] . Άλλα δεν αποκαλεί ούτω τους Βοσνίους μόνον, αναφέρει και « Ιλλυριούς, τους προς τον Ίόνιον φκισμένους παρά την θάλασσαν» [Π 26, 12­13] . Δεν πρόκειται ενταύθα περί τών 'Αλβανών τους οποίους ό Χαλκοκονδύλης πάντοτε αποκαλεί με το δνομα τοΰτο [« 'Αλβανοί » ], άλλα περί τών κατοίκων τής Δαλματικής παραλίας, οι όποιοι άλλαχοΰ αναφέρον­

ται μετ' άλλων σλαβικών εθνών [Π 277, 1 6 ­ 1 9 ] : « οι μέν Δαλμάται καί Μυσοί άμα και Τριβαλλοϊ καί προς γε ετι Σαρμάται τούτοις » [ ήτοι τοις Ίλλυριοΐς] « την αϋτην ιενται την φωνην και τφ παντι παραπλησίαν, ώς μη χαλεπώς συνιέναι αλλήλων αυτούς». Οι « Μυσοί » είναι οι Βούλγαροι και οι « Τριβαλλοϊ » οι Σέρβοι, δπως πάλιν αυτός οΰτος ό συγγραφεύς εξηγεί [ Ι 26, 11­12] . Περί τής συγγενείας τών σλαβικών γλωσσών γράφει και εις άλλα χωρία, εκ τών οποίων εν μόνον ακόμη επιθυμώ να αναφέρω [Ι 31, 18­20] :

Page 93: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 91 —

« τους γε Τριβαλλους καϊ Μυσους και 'Ιλλυριούς και Κροατίονς και Πολά­

νους καΐ Σαρμάτας τήν αυτήν επίσταμαι ΐέντας φωνήν». Ό Χαλκοκονδύλης γνωρίζει δτι οι αρχαίοι 'Ιλλυριοί είχον γλώσσαν διάφορον της του εν λόγω έθνους, « δια δε την χώραν, ην ενοικοϋν, φαίνεται τήν 'Ιλλυριών, αξιόν έστι φέρεσ&αι οι τοϋνομα τοϋτο» [ I I 279, 1 3 ­ 2 2 ] . Κατωτέρω εις τήν αυτήν σελίδα ορίζει λίαν σαφώς: « καλείσαωσαν δε μοι τω ονόματι τούτω, 'Ιλλυ­

ριοί, οι περί τον Ίόνιον οίκοϋντες αχρις άκρας Ίστρίας καλούμενης προς τω μυχφ του κόλπου... καϊ οι περί τήν ταύτη μεσόγαιαν οίκοϋντες 'Ιλλυ­

ριοί » [ Π 278, 2 6 ­ 2 7 9 , 3 ] , τοϋΥ εστίν οι Νοτιοσλάβοι της παραλίας της 'Αδριατικής θαλάσσης και της συνεχόμενης προς ταΰτην ενδοχώρας.

"Οχι μόνον ή γλώσσα τών Ρώσων ενδιαφέρει τον Χαλκοκονδΰλην, άλλα και ή θρησκεία των [ Ι 122, 7 ­ 1 1 ] : « καϊ διαίτη τε καϊ ήυεσι του Ίηοοϋ νόμοις επήκοοι1, ini τους "Ελληνας μάλλον τετραμμένοι ου πάνυ συμφέ­

ρονται τω Ρωμαίων άρχιερεΐ, Έλληνικω δε αρχιερεΐ χρώνται, καϊ τούτω πείθονται τα ες ϋ^ρησκείαν τε καϊ δίαιταν σφίσι και ή&εσι τοις αύτοΐς 'Ελ­

λήνων διαχρώμενοι». Οι Ρώσοι, λοιπόν, ουδόλως συμφωνοΰσι προς τον Πάπαν, αλλ' είναι ορθόδοξοι και εχουσιν δρθόδοξον μητροπολίτην. « 'Ελλη­

νικός » συνεπώς έχει ενταύθα τήν σημασίαν του «ορθόδοξος». Ή « σκευή », τοντ' εστί τα ενδύματα κτλ., τών Ρώσων όμοιάζουσι προς

τα ταταρικά [ Ι 122, 1 1 ­ 1 2 ] : «σκευή xfj Σκυαών παραπλήσια προσ­

χρώνται ». Έ ν συνεχεία ό Χαλκοκονδύλης γράφει περί της διαιρέσεως της Ρωσίας

και περί τών σημαντικωτέρων πόλεων της [ Ι 122,12 ­ 21 ] : « τα μέντοι προς Εϋξεινον πόντον Σαρματών γένη, από Λευκοπολίχνης καλούμενης, ήγεμο­

νίαι τε διαλαγχάνουσι τα πολλά, τό τε Μοσχόβιόν τε και Κίεβος καϊ Τοφάρι και Χωρόβιον, πόλεις υπό τυράννους εύΰυνόμεναι, ες τήν μέλαιναν οϋτω υπό σφών αυτών καλουμενην Σαρματίαν τελοϋσι. τα δε προς ώκεανον υπό τήν αρκτον οικημένα γένη λευκήν Σαρματίαν καλοΰσι. προς μέντοι ώκεανον πόλις Ούγκράτης καλούμενη, ες άρισχοκρατίαν τετραμμένη, δλβον τε παρέ­

χεται καϊ αυτήν ευδαιμονία υπερφέρουσαν τών άλλων της Σαρματίας πό­

λεαιν, της τε λευκής καϊ μέλαινης ουτωσι καλούμενης». Διακρίνει, λοιπόν, δυο « Σαρματίας», τήν μέλαιναν Ρωσίαν «προς Εϋξεινον πόντον», ή οποία άρχεται από της « Λευκοπολίχνης», ήτοι από του Μπέλγκοροντ επί του Δα­

νάστρεως [ μεταγενέστερον τουρκ. A k ­ k e r m a n ] , και τήν λευκήν Ρωσίαν «προς ώχεανον υπό τήν αρκτον». 'Αναφέρονται πριγκιπάτα τίνα και μία πολιτεία « ες άριστοκρατίαν τετραμμένη». Ποια πριγκιπάτα είναι ταΰτα ;

1. Ό Darkò ετήρησε τήν γραφήν τών χειρογράφων « έποικοι ». Βραδύτερον ό E. K u r t z , Byzantinische Zeitschrift, τεΰχ. 25 (1925), σ. 114, διώρθωσε ταΰ­

την εις « επήκοοι ».

Page 94: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 92 —

Ουδεμία αμφιβολία οτι « τό τε Μοσχόβιόν τε και Κίεβος καί Τοφάρι » είναι ή Μόσχα, tò Κίεβον καί το Τβέρ, το σημερινον Καλίνιν. "Οντως τα πριγκι­

πάτα ταΰτα ήσαν τα σημαντικότερα της Ρωσίας περί τα μέσα του 1 5 ο υ αιώ­

νος. Το πριγκιπατον του Κίεβου, ως γνωστόν, άνηκε κατά την εποχήν ταΰ­

την εις το μέγα πριγκιπατον της Λιθουανίας [από του 1362] , αλλά ό μητρο­

πολίτης της Ρωσίας καί μετά την μετάθεσιν της έδρας του εις το Βλαδίμιρ [ 1 2 9 9 ] και κατόπιν είς την Μόσχαν [ 1 3 2 6 ] εξηκολοΰθει να δνομάζηται μητροπολίτης του Κίεβου. Πάντα ταΰτα σαφή. Άλλα τί είναι το « Χωρό­

βιον» ; Ό T a f e l 1 « διώρθωσεν » την γραφήν ταΰτην εις « Χαρκόβιον», και δ D a r k ò , δ δποΐος εξεπόνησε κριτικήν έ'κδοσιν του έργου του Χαλκοκονδύλου [ 1 9 2 2 ­ 1 9 2 7 ] , και δ G r a b l e r 2 και δ G r e c u 3 , οι δποΐοι μετέφρασαν τμή­

ματα του έργου ή το δλον έργον [ 1954 και 1958] , εδέχθησαν την «δ ιόρθω­

σιν» ταΰτην. Το Χάρκοβον όμως δεν ύπήρχεν ακόμη κατά την εποχήν ταΰ­

την, αλλ' ΐδρΰθη μόνον περί τα μέσα του 17«υ αιώνος [1655 περίπου] , δηλαδή 200 περίπου ετη μετά τον Χαλκοκονδΰλην.

Έ ν τοιαύτη περιπτώσει ποία άλλη πόλις δύναται να είναι τοΰτο το μυστηριώδες « Χωρόβιον » ; Παρά το γεγονός δτι το Ψκοβ κείται μάλλον « προς ώκεανον » και παρά το γεγονός δτι δεν ήτο πριγκιπατον, αλλά πόλις « Ις άριστοκρατίαν τετραμμενη » [ όπως ήτο και το Νόβγκοροντ], προτείνω το «Χωρόβιον» να διορθωθη εις « Ψωχόβιον», δι ' ου νοοΰμεν το ανωτέρω Ψκόβ, πόλιν, ήτις είχε μεγάλην σημασίαν κατά τήν εποχήν ταΰτην. Πιθανώς πρόκειται ενταύθα περί συγχΰσεως, ή δποία οφείλεται εις τον Χαλκοκονδΰλην ή εις τήν πηγήν του, διότι το Ψκόβ διετήρ'ει καλάς σχέσεις προς τήν Μόσχαν αλλ' εΐχεν εχθρικός σχέσεις προς το Νόβγκοροντ. Έ ν εναντία περιπτώσει δυνάμεθα να άλλάξωμεν το «Χωρόβιον» εις « 'Ρωστόβιον », ήτοι Ροστόβ, όχι δμως το επι του Τανάϊδος, άλλα Ροστόβ Βελίκι το βορείως της Μόσχας κείμενον. Το πριγκιπατον τοΰτο υπήρχε βεβαίως ακόμη κατά τήν εποχήν ταΰτην [μέχρι του 1474] , εΐχεν δμως απολέσει τήν πάλαιαν σημασίαν του, και δια τοΰτο προτιμώ το Ψκόβ.

Έ π ί πλέον αναφέρεται υπό τοΰ Χαλκοκονδΰλου εν βορεία Ρωσία « ηό­

λις Ονγκράτης καλούμενη, ες άριστοκρατίαν τετραμμενη ». Δεν υπάρχει

1. "Ιδ. το κριτικον υπόμνημα της εκδόσεως τοΰ Darkò [ έν σχέσει προς τα εν Ι 122, 14 γραφόμενα].

2. "Ιδ. Aus dem Geschichtswerk des Laonikos Chalkokondyles, ûbersetzt, eingeleitet utid erlâutert von Franz Grabler, εν τφ έργω : Europa im XV. Jahrhundert von Byzantinern gesehen, Graz, Wien, Kòln (1954) ( = Byzanti­

nische Geschichtsschreiber, herausgegeben von Endre v. Ivânka, τόμ. 2 ), σ. 31. 3. "Ιδ. Laonic Chalcocondil, Expuneri istorice ìn romìnesti de Vasile

Grecu ( Bucureçti ) 1958 ( = Scriptores Byzantini, τόμ. I I ) , σ. 91, 21 καί αυτόθι σημ. 7.

Page 95: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 93 —

αμφιβολία, ότι πρόκειται ενταύθα περί της ολιγαρχικής δημοκρατίας του πλουσίου Νόβγκοροντ παρά το γεγονός δτι το όνομα παρεμορφάνθη η υπό του συγγραφέως η υπό του άντιγραφέως.

Δεν θα επεκταθώ περί της διαφόρου χρησιμοποιήσεως των δρων « μέ­

λαινα » καΐ « λευκή 'Ρωσσία », οι όποιοι υπέστησαν μεγάλας μεταβολας δια μέσου των αιώνων, διότι τοΰτο αποτελεί θέμα, δια το όποιον απαιτείται ιδιαιτέρα μελέτη.

Έ κ του Νόβγκοροντ ο Χαλκοκονδύλης μεταβαίνει εις άλλην χώραν, ήτις κείται πλησίον [Ι 122, 2 1 ­ 2 4 ] : « καί διήκει επ ώκεανον αντη ή χώρα, Ίνφλάντη καλούμενη, εν&α δη δρμίζονται καί αϊ από Δανίας1 νήες και Γερμανίας, φορτία φερουοαι Βρετανικά τε άμα καί Κελτικά ές τήνδε την χώραν ».

« Αντη ή χώρα » ενταύθα — δπως « ούτος » κτλ. και εις ά'λλα χωρία του έργου του Χαλκοκονδΰλου — έχει την σημασίαν « ή εξής χώρα ». « Ίνφλάντη » [ εις τα χειρόγραφα εύρίσκομεν « Ινφλάστη » ] είναι διόρθωσις του Darkò, τήν οποίαν εδέχθη και ό Grabler*. 'Αμφότεροι ορθώς εξήγησαν το όνομα ως «L,ivland» — Λιβονία, χωρίς δμως να σημειώσωσιν, δτι πρόκειται ενταύθα περί του πολωνικού ονόματος τής χώρας ταύτης, το όποιον γνωρίζομεν εκ πολωνικών πηγών3. "Ισως μάλιστα ή μνεία τής Λιβονίας με το πολωνικόν της δνομα τοΰτο εις το έργον του Χαλκοκονδΰλου είναι ή παλαιότατη πασών τών ύπαρχουσών. — Έκτος τούτων ποιείται μνείαν περί του εν Λιβονία εμπορίου τής Χανσεατικής ομοσπονδίας, ήτις εισάγει εμπορεύματα εκ τής 'Αγγλίας καί τής Γαλλίας.

Έ ν συνεχεία [ Ι 122, 24­123, 8] ό Χαλκοκονδύλης παρέχει πληροφο­

ρίας περί τής αποστάσεως εκ του Τανάϊδος [Ντον] μέχρι τής Γαλλίας καί γράφει περί τής « υπέρ τον Τάναϊν » χώρας τής ανατολικής Ευρώπης, τήν οποίαν « νέμονται » ταταρικαί φυλαί.

Και τους Περμίους αναφέρει [ Ι 123, 9 ­ 13 ], εν φιννο ­ ούγγρικον έθνος τής βόρειας ανατολικής Ρωσίας, το όποιον σήμερον ονομάζεται ΣυργαΤνοι [ή Κόμη]. Γράφει δτι « φωνή ν την αυτήν ΐενται οί Σαρμάται τοις Περ­

μίοις». Ή χώρα τών Περμίων είναι ήδη γνωστή εκ του παλαιορωσικοΰ οΰτω καλουμένου χρονικού του Νέστορος και επίσης εκ παλαιών σκανδιναυι­

κών και αγγλικών πηγών. 'Από του 13 ο υ αιώνος άπετέλει επαρχίαν του κρά­

1. Είς τά χειρόγραφα «<5αχ/ας>. "Ο Tafe l διώρθ·ωσε τήν νραφήν ταύτην είς < Δανίας », αλλ' Ιδ. καί G r e c u , Ivfr' άν., σ. 92, σημ. 2.

2. "Ιδ. G r a b l e r , ενθ* άν. , σ. 31. 3 . Πρβλ. Slownik j e z y k a polsk iego , przez M. Sa tnue l a Bogumi la Iyinde,

τόμ. 2 : G ­ L, L,wow 1855, σ. 206 ( INFIVANCZYK καί ΙΝΡΙ ,ΑΝΤΥ ) καί σ. 650 ( UWONIA ).

Page 96: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 94 —

τους τού Νόβγκοροντ. Κατά το δεύτερον ήμισυ του 14ου αιώνος ήρξατο ό εκχριστιανισμός της χώρας ταύτης και συγχρόνως πλείστοι Ρώσοι εγκατεστά­

θησαν εκεί. Δυνάμεθα οΰτω να κατανοήσωμεν την πληροφορίαν του Χαλκο­

κονδΰλου, δτι οι Πέρμιοι και οι Ρώσοι όμιλοΰσι την αυτήν γλώσσαν. Περαιτέρω λόγον ποιείται περί της «Πρωσσίας» [Ι 123, 13­124, 3 ] .

Γράφει σχετικώς δτι ή βορεία Ρωσία, τοΰΥ έ'στι το κράτος του Νόβγκοροντ, « επί Προνσίαν καλουμένην χώραν διήκει και επί τους ταύτγ] λευκοφόρους Ναζηραίους καΐ ιερόν το εν xfjôs xfj χώρα». Έ κ της εκφράσεως ταύτης [ « λευκοφόρους Ναζηραίους » ] — « Ναζηραΐοι » είναι λέξις ευρισκομένη εις την Πάλαιαν Διαθήκην προκειμένου περί μοναχών, ή οποία χρησιμοποιείται και υπό άλλων βυζαντινών συγγραφέων — εννοοΰμεν αμέσως δτι πρόκειται περί του τευτονικού τάγματος, το οποίον, πράγματι, εφόρει τοιαΰτην στολήν, ήτοι λευκον μανδΰαν μετά μέλανος σταυρού. Επειδή ό Χαλκοκονδύλης γρά­

φει δτι οι Ρώσοι τοΰ Νόβγκοροντ είναι οι γείτονες τών ιπποτών, νομίζω δτι « Προυσία» εις τήν περικοπήν ταύτην δεν σημαίνει μόνον κυριολεκτικώς τήν «Πρωσσίαν», άλλα καί τήν Λιβονίαν. Κατά το 1237 το λιβονικον ίπποτικον τάγμα εϊχεν ενωθή μετά τοΰ τευνονικού τάγματος της « Πρωσσίας » καί εϊχεν άναδεχθή και τήν στολήν τοΰ τελευταίου. Έ ν σχέσει προς ταΰτα δύναμαι να σημειώσω ενταύθα ως λίαν ενδιαφέρον, δτι ή οδός, ήτις έφερε από τού Νόβ­

γκοροντ εις τήν πρωτεύουσαν της Λιβονίας, τήν Ρίγαν, ώνομάζετο « Πρωσ­

σική οδός »1. Έν συνεχεία συγκρίνει το εν λόγω τάγμα προς άλλα δύο τάγματα : το

μεν εν Ρόδω, το δ' έτερον εν « 'Ιβηρία. », ήτοι εν 'Ισπανία. Καθ' δσον άφοροι την Ρόδον, πρόκειται περί τών αυτόθι Ίωαννιτών. Το ίσπανικον δμως τάγμα εν ούδεμι^ περιπτώσει δύναται να είναι το τών Ίησουιτών, δπως νομίζει ό Grecu2 , εφ' δσον το τάγμα τούτο ίδρύθη μόνον κατά το έτος 1534. Έ γ ώ νομίζω δτι πρόκειται περί τοΰ στρατιωτικού τάγματος τού 'Αγίου 'Ιακώβου (de spada), το όποιον εϊχεν άποστολήν να προστατεύση τον πολυσύχναστον καί ιερόν τόπον τού Σαντιάγκο ντε Κομποστέλα, ένθα κατά τήν χριστιανι­

κήν παράδοσιν ευρίσκεται ό τάφος τού 'Αγίου 'Ιακώβου. Νομίζω δε τούτο, διότι ό Χαλκοκονδύλης εις άλλο χωρίον αναφέρει τήν πόλιν ταύτην [ I I 51, 9­10] : «εντός» [ήτοι εν τη Ιβηρία] « à' èoxl το του 'Ιακώβου Ιερόν». Έ ν εναντία περιπτώσει δυνάμεθα να νοήσωμεν ενταύθα το σύνολον τών ταγμάτων της ισπανικής reconquista [ επανακτήσεως], τοΰτ' εστίν εκτός τού τάγματος τούτου καί τα τάγματα της Καλατράβας και της Άλκαντάρας.

1. Πρβλ. P. Johansen, Nowgorod und die Hanse, εν τφ εργφ : Stâdte­wesen und Biirgertum als geschichtliche Krâfte, Gedâchtsnisschrift fur Fritz Ròrig, Uibeck 1953, σ. 129.

2. G r e c u , ενθ' άν., σ. 92, σημ. 5.

Page 97: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 95 —

« Ταντα γαρ δη τα τρία ιερά ανά την οίκονμένην ες την τον Ίησον ΰρησκείαν επί τους βαρβάρους φκημένα δη καταφανή εστί, τό τε εν 'Ιβη­

ρία, προς τους ταύτη των Λιβύων διαβάντας, και Προνοιών προς τε τους Σαμώτας καί Σκνυών τονς νομάδας..., και Ροδίων δε προς τονς èv ΑΙγύ· πτω τε καί Παλαιστίνη δια τον τον Ίησον τάφον και προς τονς εν τγ\ ''Ασία. βαρβάρους» [ Ι 123, 19­124, 3] . 'Αγωνίζεται, τοΰτ' εστί, το ΐσπανικον τάγμα κατά των μωαμεθανών Μαυριτανών της Ισπανίας, το τευτονικον τάγμα κατά τών παγάνων Ζεμαϊτίων και τών μωαμεθανών Τατάρων της ανατολικής Ευρώπης και οι Ίωαννΐται κατά τών Τούρκων καί τών Μαμε­

λουκων της Μέσης 'Ανατολής. Έννοοΰμεν εκ τούτου δτι ô Χαλκοκονδύλης πάντας τους μη Χριστιανούς θεωρεί βαρβάρους, ενψ εξ άλλου δχι μόνον οι "Ελληνες και οι λοιποί ορθόδοξοι, άλλα καί οι δυτικοί καθολικοί δεν απο­

καλούνται « βάρβαροι ». Γείτονες του τευτονικοΰ τάγματος είναι οι Ζεμαΐτιοι, περί τών οποίων

γράφει εν συνεχείο; [Ι 124, 4 ­ 7 ] : «Προνοιών δε εχονται Σαμώται». Γρά­

φει περί τούτων δτι είναι « γένος... ονδενϊ τών περιοίκων δμοδίαιτον, ονδε δμόγλωσσον ». Οι Ζεμαΐτιοι [η Ζμοΰδοι] είναι μία λιθουανική φυλή, δπερ δμως ό Χαλκοκονδύλης δεν αναφέρει. Έπι πλέον γράφει και περί του παγα­

νισμού τούτων. Καί οι « Βοέμοι », ήτοι οι Τσέχοι, είναι ακόμη κατά την γνώμην του

εν μέρει παγάνοι [ Ι 124, 8­22] . Δια τοΰτο δε πιθανώς υποθέτει, δτι γειτο­

νεΰουσι προς τους Ζεμαϊτίους : «Τούτων ôè εχονται Βοέμοι, ττ] τε Σαμω­

τών δόξγι τιθέμενοι καί τη Γερμανών οι εν τγ) χώρα ταύτί] ενοικονντες ». Καί εις όίλλας περικοπας γράφει περί του παγανισμοί) ενός τμήματος· τών Τσέχων [ I I 180, 18­21 . 186, 21­187, 3] , αναφέρει δε έκεΐ τον Ίωάννην Καπεστρανον, τον όποιον άπέστειλεν ό Πάπας κατά το 1451 εΐς την Γερμα­

νίαν δια να επαναφέρη τους Ούσίτας εις τον καθολικόν Χριστιανισμόν. Βρα­

δΰτερον, κατά το 1455, οΰτος μετέβη εις τήν Ούγγαρίαν, ένθα και απέθανε κατά το 1456. Βλέπομεν εκ τούτων, δτι ό Χαλκοκονδύλης παρεξήγησε τάς πληροφορίας, τάς οποίας έλαβε περί τών Τσέχων Ούσιτών, αλλ' ίσως ήδη εις τήν πηγήν, εκ τής οποίας ήντλησεν, εκ προθέσεως περιγράφονται οΰτοι ως παγάνοι. Σχετικώς προς ταΰτα ό Χαλκοκονδύλης αναφέρει εις το εν λόγω χωρίον καί τήν πρωτεΰουσαν τής Βοεμίας, τήν Πράγαν, καί γράφει επί πλέον δτι « μόνον δε το ευνος τοντο τών εν τγι Ενρώπη εκτός γενόμενον ταϊς εγνωσμέναις ήμΐν εν τω παρόντι ϋρησκείαις, τής τε τον Ίησον φημι καί τής τον Μεχμέτεω και Μωσέως ». Είναι τοΰτο παράδοξον, εφ' δσον εΐχεν ήδη εΐπει δτι και οι Ζεμαΐτιοι είναι παγάνοι.

Έ ν φ ό Χαλκοκονδύλης ουδέν περί τής γλώσσης τών Τσέχων γράφει, αντιθέτως περί τών Πολωνών παρέχει τήν πληροφορίαν δτι είναι καθολικοί καί όμιλοΰσι γλώσσαν παραπλησίαν προς τήν ρωσικήν [ Ι 124, 23­125, 2] .

Page 98: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 96 —

Έ κ των Πολωνών ο Χαλκοκονδύλης μεταβαίνει εις τους γείτονας των Λιθουανούς [1.125, 3­4 . 10­19] . Γράφει σχετικώς δτι ή χώρα των εκτεί­

νεται μέχρι του Ευξείνου Πόντου, δπερ καί αληθές από της εποχής του Βί­

τολντ, του μεγάλου πρίγκιπος της Λιθουανίας [1392/1402­1430]. Άκο­

λουθοΰσι πληροφορίαι περί της «μέλαινης Πογδανίας», ήτοι της Μολδαυΐας, αϊ δποΐαι, κατά την γνώμην μου — όπως εξέθεσα εις ά'λλην μελέτην*—πρέ­

πει να μετατεθώσιν εις το τέλος τών περί των Λιθουανών πληροφοριών. Δια τοΰτο εξακολουθώ ασχολούμενος κατά πρώτον με τάς λοιπός περί τών Λιθουα­

νών πληροφορίας. Γράφει, λοιπόν, ό Χαλκοκονδύλης, δτι δμιλοΰσι γλώσσαν διαφέρουσαν πασών τών άλλων γλωσσών, δτι «εστί ôè αύτοϊς βασίλεια πό­

λις μεγάλη τε καί πολνάν&ρωπος καί ευδαίμων» [εννοών δια τούτου την Βίλναν, την οποίαν δμως δεν αναφέρει], δτι οι ΛιθουανοΙ είναι καθολικοί, δτι εχουσιν ενδύματα, τα όποια δμοιάζουσι προς τα τών Ρώσων, και δτι πολεμοΰσι κατά τών γειτόνων των, τών Γερμανών ιπποτών της « Πρωσ­

σίας » καί τών Πολωνών, δια τα δρια της χώρας των και εκτός τούτου κατά τών Μολδαυών.

Προτιμότερον θα ήτο, εάν ήκολούθουν από του σημείου τούτου αί περί της Μολδαυΐας πληροφορίαι [ Ι 125, 4 ­ 9 ] , αί όποΐαι άρχονται ώς εξής: « και οϋτοί' ή μεν μέλαινα Πογδανία » κτλ. 8. Κατά την γνώμην μου αί πληροφορίαι αΰται άποτελοΰσι προσί)ήκην, γραφεΐσαν μεταγενέστερον ύπο του συγγραφέως εις το περιθώριον του χειρογράφου του και παρεμβληθεΐσαν υπό του άντιγραφέως εις το κείμενον, όχι δμως εις την κατάλληλον θέσιν.

'Αναφέρει, λοιπόν, δ Χαλκοκονδύλης «τα βασίλεια» τής Μολδαυΐας, την « Λευκοηολίχνην », το Μπέλγκοροντ — βραδΰτερον [από του 1484] τουρκ. ak­kerman — ένθα, πράγματι, ήδρευεν εις έκ τών πριγκίπων τής Μολδαυΐας, δ 'Αλέξανδρος Β' [ 1448­ 1449 καί 1451 ­1455], δστις απέθανε κατά το 1455 καί ενεταφιάσθη αυτόθι. 'Επί πλέον γράφει περί τής εκτάσεως τής χώρας ταύτης, περί τής γλώσσης τών κατοίκων της, ή δποία είναι ή ρουμάνικη, καί περί τής υπάρξεως δυο ρουμανικών πριγκιπάτων : δπως πλη­

ροφορούμεθα έξαλλης περικοπής [ Ι 73, 1­3] , τής Μολδαυΐας [ « Βογδα­

νία » ] και τής παρά τον Δούναβιν χώρας, ήτοι τής Βλαχίας. Έ ν τέλει τής παρεκβάσεως δ Χαλκοκονδύλης επιστρέφει εις τους Ρώ­

σους. 'Επαναλαμβάνει δτι « Σαρμάται δε φωνή διαχρώνται παραπλήσια τη

1. H a n s D i t t e n, Laonikos Chalkokondyles und die Sprache der Rutnâ­

nen, εν τφ έργω : A us der byzantinistischen Arbeit der Deutschen Demokra­

tischen Republik, τόμ. I, Berlin 1957 ( = Berliner Byzantinistische Arbeiten, τόμ. 5), σσ. 93 ­ 105 καί κυρίως σσ. 95 ­98, ένθα γράφω περί τής εν λόγω περικοπής.

2. Εις την άντιγραφήν τής φράσεως ταύτης ήκολούθησα την παράδοσιν τών χειρογράφων, ένω ό D a r k ò καί ό G r a b l e r , ένα*' άν., σ. 33, νομίζουσιν ότι το « καί οντοι » ανήκει είς την προηγουμένην φράσιν.

Page 99: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 97 —

'Ιλλυριών τών ες τον Ίόνιον παροικούντων εστε επί 'Ενετούς* [ Ι 126, 1 ­ 2 ] και διερωτάται — δπως και άλλαχοΰ εις το έργον του — περί της αρχι­

κής κοιτίδος των Σλάβων [Ι 126, 2 ­ 9 ] : « δπότεροι μεν τούτων παλαιότε­

ροι, καί την ετέρων δπότεροι τούτων χώραν έπινέμονται, ΐ) 'Ιλλυριοί επέ­

κεινα της Ευρώπης διαβάντες Πολανίαν τε καί Σαρματίαν ωκησαν, fj Σαρ­

μάται δε επί τάδε του "Ιστρου γενόμενοι την τε Μυοίαν καί Τριβαλλών χώραν καί δη καί 'Ιλλυριών τών προς τον Ίόνιον άχρι δη 'Ενετών ωκη­

σαν, ούτε άλλου τινός έπυ&όμην τών παλαιοτέρων διεξιόντος, ουτ* αν Ιίχοιμι πάντη ως αληθή διασημήνασϋαι ».

Δεν δύναται να αποφανθή ακριβώς περί τούτου. Εις το αυτό αρνητικον συμπέρασμα καταλήγει καί εις αλλην περικοπήν [Ι 30, 19­31 , 9]. Κατωτέρω [ Ι 31,22­32, 10] δμως υποθέτει ως πιθανώτερον, δτι οι Σλάβοι μετφκησαν εκ τών πέραν του Δουνάβεως χωρών εις την Βαλκανικήν χερσόνησον παρά δτι μετεκινήθησαν εκ της Βαλκανικής χερσονήσου εις εκείνας τάς σχεδόν ακα­

τοίκητους χώρας τάς πέραν του Δουνάβεως. 'Ακριβώς το άντίθετον θεωρεί πιθανώτερον ό συγγραφεύς, εξετάζων πάλιν το αυτό ζήτημα εις το δέκατον καί τελευταΐον βιβλίον του έργου του. Είναι προφανές δτι δ Χαλκοκονδύλης δεν εγνώριζε τους βυζαντινούς συγγραφείς της εποχής τών εισβολών τών Σλάβων εις την Βαλκανικήν χερσόνησον, εκ τών οποίων πλείστα ήδΰνατο να άρυσθή εν σχέσει προς tò ζήτημα τοΰτο.

« Αυτόχθονες η επήλυδες», « indigenae an advenae» — είναι τοΰτο παλαιός κοινός τόπος τής αρχαίας ελληνικής [ δπως κατόπιν καί τής λατινικής] εθνογραφίας, την παράδοσιν τής οποίας ακολουθεί και ό Χαλκοκονδύλης.

Περαίνοντες τήν εξέτασιν τής περί Ρωσίας παρεκβάσεως του Χαλκοκον­

δΰλου, πρέπει να ερωτήσωμεν, εάν προκύπτωσι στοιχεία επιτρέποντα τον προσδιορισμον τών ετών, εις τα δποΐα αναφέρονται αϊ πληροφορίαι αΰται.

Ό Χαλκοκονδύλης αναφέρει ρωσικά τίνα κράτη, τών οποίων βραδΰτερον ή Μόσχα κατέλυσε τήν ανεξαρτησίαν: Τβέρ 1485, Ψκοβ 1510 [ή Ροστοβ 1474], Νόβγκοροντ 1478. Καθ' δσον άφορς: το Κίεβον, το όποιον κατά το 1362 κατέστη λιθουανική κτήσις, ανήκε μέχρι του 1394 εις ενα πρίγκιπα, τον όποιον ό Βίτολντ εξεθρόνισεν, εγκαταστήσας αυτόθι τοπάρχην, άλλα κατά το 1440, δτε οι ΛιθουανοΙ φεουδάρχαι εξέλεξαν μέ/αν πρίγκιπα τον Καζί­

μηρον, τον νεώτερον υίόν του Γιαγκιέλλωνος, οΰτος επανέδωσε το πριγκιπα­

τον εις τον υίόν του εκθρονισθέντος πρίγκιπος. Κατά το 1471 δμως το Κίε­

βον οριστικώς μετετράπη εις τοπαρχίαν τής Λιθουανίας. Συμφώνως προς ταΰτα αί πληροφορίαι του Χαλκοκονδΰλου δέον να άναφέρωνται εις τα ετη 1440­1471. Ή πληροφορία του δτι οι Ρώσοι ουδόλως συμφωνοΰσι προς τον Πάπαν έχει πιθανώς σχέσιν προς τήν σΰνοδον τής Φλωρεντίας ( 1439 ] καί τήν εκθρόνισιν του 'Ισιδώρου, του μητροπολίτου Ρωσίας [1441], δ

7

Page 100: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 98 —

όποιος υπέγραψε τον δρον ενώσεως τών δυο εκκλησιών καί, επιστρέψας εις την Ρωσίαν, εξεθρονίσθη και εφυλακίσθη υπό του τότε μεγάλου πρίγκιπος της Μόσχας. "Αναφέρονται, τοΰΥ εστίν, αΐ πληροφορίαι αΰται εις τα μετά το 1441 ετη.

"Ας ΐδωμεν καί τας περί τών Λιθουανών πληροφορίας του Χαλκοκον­

δΰλου. Ενταύθα δ συγγραφεύς λόγον ποιείται περί τών πολέμων, τους οποίους διεξήγαγον οι Λιθουανοί δια τα δρια της χώρας των κατά του τευ­

τονικού τάγματος καί κατά τών Πολωνών. Κατά τών Γερμανών ίπποτών, δπως γνωρίζομεν, είχον έλθει εις πόλεμον δια την χώραν τών Ζεμαϊτίων από του 13ο υ αιώνος, μέχρις δτου οί ίππόται ήναγκάσθησαν να παραιτηθώσι ταύτης κατά το 1411 και οριστικώς κατά το 1422. Καθ' δσον άφορο: τους Πολωνούς, επίμαχον μεταξύ τούτων και τών Λιθουανών ητο ακόμη το ζή­

τημα της Βολυνίας και της Ποδολίας, δτε ό Καζίμηρος κατέστη μέγας πρίγκιψ της Λιθουανίας [1440] καί βραδύτερον και βασιλεύς της Πολωνίας [1447]. Οί Πολωνοί φεουδάρχαι μέχρι του 1447 δεν ανεγνώρισαν τούτον μέγαν πρίγκιπα της Λιθουανίας, αλλ' ύπεστήριξαν τον άντίπαλόν του, τον Σβιν­

τριγκιέλλωνα, ό όποιος είχεν ύποσχεθή εις τούτους να θεωρή την Βολυνίαν του πολωνικόν φέουδον. Έ ξ επιστολής τών Πολωνών φεουδαρχών προς τον πρεσβύτερον άδελφον τού Καζιμήρου, τον βασιλέα της Πολωνίας Βλαδίσλαον Γ ' [από τού 1434], ό όποιος κατά το 1440 έστέφθη και βασιλεύς της Ουγ­

γαρίας [ως Λαδίσλαος Τ ' ] , γνωρίζομεν, δτι ό Καζίμηρος ομού μετά τών Λιθουανών καί Τατάρων του ελεηλάτησε την Βολυνίαν και την Μασοβίαν. Δεν αναφέρεται προσέτι υπό τού Χαλκοκονδύλου ή μεταξύ Πολωνίας καί Λιθουανίας ενωσις, ή οποία από τού 1440 μέχρι τού 1447, πράγματι, δεν ύπήρχεν.

Νέα κατάστασις εδημιουργήθη, δτε ό Βλαδίσλαος κατά το 1444 έπεσε παρά την Βάρναν, πολέμων κατά τών Τούρκων. Τρία ετη βραδύτερον ό αδελ­

φός του, Καζίμηρος, εστέφθη βασιλεύς της Πολωνίας. Ό Χαλκοκονδύλης αναφέρει τον εν λόγω Καζίμηρον εν συνάφεια προς τους Τατάρους, οί όποιοι διαβιούσιν εις την υπ' αυτού κατεχομένην χώραν και οί όποιοι παρέχουσιν εις τούτον μεγάλην βοήθειαν εν πολεμώ [ Ι 121, 9 ­12 ], αλλ* αποκαλεί τούτον «βασιλέα» μόνον τών Λιθουανών. Είναι, λοιπόν, πιθανόν δτι αί περί τών Λιθουανών πληροφορίαι τού Χαλκοκονδύλου αναφέρονται εις την προ της στέψεως τού Καζιμήρου ως βασιλέως της Πολωνίας εποχήν, ήτοι προ τού 1447. Νομίζω μάλιστα, δτι αναφέρονται εις ετι προγενεστέραν τούτου εποχήν, ήτοι προ τού 1444, δτε συνήφθη ή μάχη της Βάρνας, δια τον εξής λόγον : Περίεργον είναι το πολωνικόν δνομα της Λιβονίας, «Ίνφλάντη», το όποιον αναφέρεται υπό τού Χαλκοκονδύλου μετά τών περί της Ρωσίας πληροφοριών του. Είναι προσέτι εκπληκτικόν, πόσον ακριβώς ητο πληροφορημένος ό Χαλ­

κοκονδύλης περί της γλώσσης καί της θρησκείας τών διαφόρων εθνών τής

Page 101: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 99 —

ανατολικής Ευρώπης. Θεωρώ, λοιπόν, πιθανόν δτι ό Χαλκοκονδύλης ήρΰσθη τας περί της Ρωσίας, της Πολωνίας και της Λιθουανίας πληροφορίας του εκ τίνος πεπαιδευμένου Πολωνού, τον οποίον είχον συλλάβει αΐχμάλωτον οί Τούρκοι κατά τήν μάχην της Βάρνας.

Αι περί των Τσέχων πληροφορίαι αναφέρονται εις τήν από του 1451 μέχρι του 1455 περίοδον, δτε ό Καπεστρανος προσεπάθει να επαναφέρη τους Ουσσίτας εις τήν καθολικήν εκκλησίαν. Περιέργως διατείνεται δτι οι Τσέχοι είναι το μοναδικον παγανικον έθνος της Ευρώπης, εφ3 δσον και τους Ζεμαϊ­

τίους αποκαλεί παγάνους. "Οπως φαίνεται, πρόκειται ενταύθα περί δυο δια­

φόρων πηγών. Αι περί της Πρωσσίας και αι περί των Ζεμαϊτίων πληροφορίαι νομίζω

δτι λόγω του περιεχομένου των προέρχονται εκ της αυτής πηγής. 'Αμφιβάλλω δμως, εάν προέρχωνται επίσης εκ τής αυτής πηγής, εκ τής οποίας προέρχον­

ται αί περί τής Ρωσίας, τής Λιβονίας, τής Πολωνίας και τής Λιθουανίας πληροφορίαι, διότι δ Χαλκοκονδύλης δεν γνωρίζει δτι οι Ζεμαίτιοι είναι μία λιθουανική φυλή, και επί πλέον διότι, γράφων « Πρόνοια», εννοεί και τήν Λιβονίαν, τήν οποίαν εξ άλλου αναφέρει με το πολωνικον δνομά της [« Ίν­

φλάντη »] όμοΰ μετά των περί του Νόβγκοροντ πληροφοριών. Επειδή ό Χαλκοκονδύλης αναφέρει « ηόλεις περικαλλεΐς και εννομονμένας » εν «Πρωσ­

σία » [Ι 123, 1 7 ­ 1 8 ] , αι πληροφορίαι του δέον να άναχθώσιν εις τήν προ τής αναταραχής τής προκληθείσης εκ του κατά τής Πολωνίας πολέμου [ 1454 ­1466] περίοδον. Πιθανώς μάλιστα αναφέρονται και είς τήν προς τής λήξεως τών μεταξύ του τευτονικοΰ τάγματος και τών Ζεμαϊτίων συγκρούσεων επο­

χή ν, ήτοι προ του 1422 ή 1411. Καθ' δσον άφοροι τάς περί τής Μολδαυΐας πληροφορίας, θεωρώ ταύτας

μεταγενεστέραν προσθήκην. Ή μνεία τής « Λευκοπολίχνης » ως έδρας ενός πρίγκιπος τής Μολδαυΐας επιτρέπει εις ημάς να ύποθέσωμεν, δτι πρόκειται περί τής εποχής του πρίγκιπος 'Αλεξάνδρου Β' [ 1448 ­1449 και 1451 ­1455 ].

Δυνάμεθα συνεπώς να διακρίνωμεν τρεις ή τεσσάρας πηγάς, αί δποΐαι δμως απασαι — πλην ϊσως τής πηγής τών περί τής « Πρωσσίας » και τών Ζεμαϊτίων πληροφοριών — ανάγονται εις τα μέσα του 15ο υ αιώνος, ήτοι 50 ετη περίπου μετά τήν σύγκρουσιν μεταξύ του Ταμερλάνου και του Μπα­

γιαζήτ Α' [1402], ή οποία αποτελεί το πλαίσιον τής εν λόγω παρεκβάσεως.

Page 102: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ
Page 103: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Α. Ν. ΖΟΥΜΠΟΥ Δ.Φ.

Η ΠΑΡΑ ΚΑΝΤΙΩ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ « ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ » ΩΣ ΜΟΡΦΗ « ΗΘΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ » '

'Ολόκληρος σχεδόν ή φιλοσοφία τοΰ Κάντιου δύναται να συνοψισθή εις τα κάτωθι τρία ερωτήματα, ατινα διετύπωσε μονολόγων προς εαυτόν ό φιλόσοφος της Kònigsberg' ταΰτα δε είναι τα εξής: 1. τί δΰναμαι να γνω­

ρίζω ; (was kann ich wissen?), τί οφείλω να πράττω; (was soil ich tun?) , τί δικαιούμαι να ελπίζω; (was darf ich hoffen?)' επί των ως ανω δυο πρώτων ερωτημάτων επιλαμβάνεται ή γνωσιολογία και ή ηθική αύτοΰ' επί δε του τελευταίου ή φιλοσοφία της θρησκείας ( Religionsphilosophie ) και περί τής οποίας ό Kant επραγματεύθη εν τφ έργω αύτοΰ « ή θρησκεία εντός των ορίων τοϋ καθαρού νοος » ( = Die Religion innerhalb der Grenzen der blossen Vernunft. 1793 ).

Έ ν τφ έργω τοΰτφ ό Kant προσπαθεί να έκθεση μεταξύ άλλων και τας περί « εκκλησίας » απόψεις αύτοΰ' ή θρησκεία κατ* αυτόν έχει σχεδόν ως άντικείμενον τήν εξέτασιν των διαφόρων θείων εντολών, αϊτινες και άποτε­

λοΰσι τα ημέτερα καθήκοντα και προσδιορίζουσι κατ3 αυτόν τον τρόπον τήν ούσίαν τής ηθικής.

Αι ήθικαι αύται υποχρεώσεις θα έδει τοΰ λοιποΰ να κατευθύνωσι τον βίον των ανθρώπων καΐ να ό^ηγώσι τούτον εις τήν όσον το δυνατόν τελείω­

σιν αύτοΰ' ή κοινωνία δύναται να επιτυχή δια τής εκκλησίας τήν ενωσιν των μελών αυτής, δπως ταΰτα προάγωσι το έργον τής αρετής και ανθίστανται έναντι των δυνάμεων τοΰ κακού. Ή εκκλησία αύτη, ήτις δεν τυγχάνει ύπο­

κείμενον εμπειρίας, αλλ' απλώς επιδιώκει τήν συγκέντρωσιν πάντων τών πιστών ύπο τήν θείαν διεύθυνσιν τοΰ κόσμου καλείται αόρατος εκκλησία (unsichtbare Kirche)· ενώ ή ορατή εκκλησία ( sichtbare Kirche ) προσπα­

θεί να δημιουργήση μίαν « Civitatem Dei » επί τής γης, δσον βεβαίως δύνα­

ται να κατορθώση τούτο. Προς επίτευξιν τών ανωτέρω ή ορατή εκκλησία δέον να άκολουθήση

τους εξής απαραιτήτους κανόνας καΐ τύπους, ους ό ιστορικός τής φιλοσο­

φίας 'Αλβέρτος Schwegler (1819­1857) διετύπωσεν εν τφ έργω αύτοΰ

1. Ή ανωτέρω μελέτη τυγχάνει περίληψις τής κατατεθείσης γερμανιστί ημετέ­

ρας ανακοινώσεως ( = Der Begriff der « Kirche » als Form eines « ethischen Staates » bei Kant ) εν τφ 6<P Γερμανικφ Φιλοσοφικφ Συνεδρίω συγκληθέντι εν Μονάχφ κατ' Όκτώβριον τοϋ 1960 ( 6. Deutscher Kongress fur Philosophie, Miinchen, Oktober 1960 ) και όργανωθέντι ύπο τής Γενικής Γερμανικής Φιλοσοφι­

κής 'Εταιρείας ( Allgemeine Gesellschaft fur Philosophie in Deutschland ).

Page 104: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 102 —

(Geschichte der Philosophie im Umriss, Stuttgard ( 15^ εκδοσις) 1891, σ. 269­270). 1. «Εις την εκκλησίαν πρέπει να άνήκη ή κοινωνία έστω καΐ αν αυτή περιλαμβάνη ανθρώπους διαφόρων θρησκευτικών πεποιθήσεων, πάντως οφείλει ή ανωτέρω εκκλησία να στηρίζηται επί τοιούτων βασικών προτάσεων, αΐτινες απαραιτήτως πρέπει να δδηγήσωσι ταύτην προς ενωσιν εις μίαν καθολικήν εκκλησίαν. 2. Ή ΐδιότης της πραγματικής δρατής εκκλη­

σίας ως ενωσις τών ανθρώπων υπό την επιρροήν μόνον τών ηθικών ελατη­

ρίων είναι ή άγνότης ( = Die Lauterkeit) , συγχρόνως δμως αΰτη οφείλει να είναι άπηλλαγμένη της δεισιδαιμονίας και της μανίας. 3. Ή ενάλληλος σχέσις τών μελών της εκκλησίας βασίζεται επί της αρχής της ελευθερίας ( = beruht auf dem Prinzipe der Freiheit) ­ επειδή δε ή εκκλησία είναι εν ελεύθερον κράτος ( = Freistaat) δεν είναι ούτε ιεραρχία οΰτε δημοκρα­

τία ( = keine Hiérarchie noch Demokratie), αλλ' είναι μία εκούσια γε­

νική και αδιάκοπος ενωσις καρδιών ( = eine freiwillige allgemeine und fortdauernde Herzensvereinigung ). 4. Ώς προς τον τρόπον του διοικείν ή εκκλησία απαιτεί το άμετάβλητον τών θεσμών αυτής" οι νόμοι δε οΰτοι δεν επιτρέπεται να μεταβάλλωνται, αν και εις ώρισμένας περιπτώσεις συγ­

χωρούνται μεταβολαί, αϊτινες άφορώσι μόνον εις τήν διοίκησιν ». "Η ανωτέρω εκκλησία φέρει μεθ' εαυτής δυο στοιχεία, το ηθικόν στοι­

χεΐον, εις δ ευρίσκεται ή λογική πίσιις ( Vernunftglaube), δι' ης κρατεί αυτή εν αρμονία τα άπαρτίζοντα αυτήν μέλη, δσον άφορ$ εις το αντικείμε­

νον και τον επιδιωκόμενον υπ' αυτής προορισμόν, καΐ το ιστορικόν στοι­

χεΐον, ήτοι τήν πίστιν τής εκκλησίας (kirchenglaube), ήτις άφορφ εις το ιστορικόν τής ιδρύσεως τής εκκλησίας, τάς νομοθετικός αυτής πράξεις, αϊτινες είναι απαραίτητοι δια τήν δργάνωσιν και διοίκησιν καΐ Ιν γένει τήν εσωτε­

ρικήν αυτής λειτουργίαν Χ. Έ ν κατακλείδι άναφέρομεν δτι ή έννοια τής εκκλησίας κατά Κάντιον

προήλθεν εκ τής αμύνης τών ανθρώπων, όπως στερεώσωσι τάς ηθικός αξίας καί δημιουργήσωσι δι' αΰτάς εν θείον κράτος, εν ηθικόν κράτος, εις δ θα διαβιώσωσι πάντες οί άνθρωποι πραγματικώς ηνωμένοι ώς εν σύνολον ( = wirklichen Vereinigung der Menschen zu einen G a n z e n ) 8 καλλιερ­

γοΰντες και προάγοντες τάς ανωτέρω αξίας και πραγματοποιούντες οΰτω πως τήν πλήρωσιν του ηθικού Νόμου δι' εαυτούς8.

1. Περί τών δογμάτων τών διαφόρων εκκλησιών, τών μυστηρίων, ώς καί τής λατρείας μετά τών έν αύταϊς τΰποον δεν fra πραγματευΰ­ώμεν έν τη περιλήψει ταύτη.

2. Die Religion innerh., d. Gr. d. bl. Vern., σ. 101. 3. Πρβ. B r u n o B a u c h , Immanuel Kant ( = Geschichte der Philoso­

phie, ύπο Bauch, Ewald, Hartmann κ.ά., τόμ. 7°ς), Berlin ­ Leipzig 1921, σ. 349 κ.έξής ( εκδοσις 2« ). R i c h a r d F a l c k e n b e r g , Hilfsbuch zur Geschi­chte der Philosophie seit Kant ( έκδοσις 3η), Leipzig 1917, σ. 26 κ.έξής.

Page 105: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Κ. Δ. ΜΕΡΤΖΙΟΥ ά.μ. της 'Ακαδημίας Ά φ η ν α ν

ΑΝΕΚΔΟΤΟΣ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ*

Μ Ε Ρ Ο Σ Β'

Δημοσιεΰομεν κα! το δεύτερον μέρος — το κα! σπουδαιότερον — της ανεκδότου αλληλογραφίας 'Ιωάννου Καποδίστρια, της οποίας εδώσαμεν μίαν συντομωτάτην περίληψιν είς τα προλεγόμενα του Α' μέρους.

Θεωροΰμεν ήδη σκόπιμον να πληροφορήσωμεν τους άναγνώστας του λαμπροί) περιοδικού « Ό Παρνασσός » πώς και που άνευρέθη ή σημαντική αΰτη αλληλογραφία, ή οποία διέφυγε μέχρι τοΰδε την προσοχήν τών ερευ­

νητών καΐ βιογράφων του αειμνήστου εκείνου πολιτικού ανδρός. Την δνομάζομεν σημαντικήν, διότι συμπληρώνει εν κενόν, καθόσον

μας παρέχει αναμφισβήτητα ιστορικά στοιχεία περί τών αισθημάτων του Καποδίστρια έναντι της ομαδικής εξεγέρσεως του "Εθνους, το όποιον είχεν άποδυθή εις ενα απελπιν, αίματηρον άπελευθερωτικον αγώνα.

Τα παρατιθέμενα έγγραφα άπόκεινται εις δυο καλοδεμένους τόμους παρά τη Βιβλιοθήκη του Δημοτικού Μουσείου Correr εν Βενετία. Οί τόμοι δπου περιέχονται πολλά! εκατοντάδες αυθεντικών αντιγράφων, εΐχον καταρτισθή από τήν άριστα ωργανωμένην Αύστριακήν εν Βενετίςι Άστυνομίαν καΐ είναι εν ολω δώδεκα. Άλλα τα άφορώντα εις τήν χώραν μας περιέχονται εις τον πρώτον και τον ενδέκατον.

Ή Αυστριακή 'Αστυνομία, έχουσα αύστηράς διαταγάς από τήν Κυβέρ­

νησιν της Βιέννης, δπου εμεσουράνει το ά'στρον του πολλού Μέττερνιχ, ϊνα παρακολουθη τάς κινήσεις τών υπόπτων ( καρβουνάρων κ.λ.π. ), οι όποιοι επεδίωκον τήν άνατροπήν του εδαφικού καθεστώτος πού εΐχεν επιβάλει το Συνέδριον της Βιέννης κα! υίοθέτησεν ή υποκριτική 'Ιερά Συμμαχία, δχι μόνον άπεσφράγιζεν επιμελέστατα τήν άφικνουμένην και άποστελλομένην άλληλογραφίαν κρατούσα πιστά αντίγραφα, άλλα καΐ είχε και κατασκόπους και πληροφοριοδότας, ο! όποιοι παρηκολοΰθουν τα ύποπτα άτομα κα! ΰπέβαλλον τάς μυστικάς των εκθέσεις.

* "Ιδ. « Παρνασσός"» Β' ( 1960), σ. 445­472.

Page 106: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 104 —

Ot τόμοι ούτοι έπρεπε να εύρίσκωνται εις tò Κρατικον Άρχεΐον Βενε­

τίας, οπότε δεν θα διέφευγον την προσοχήν τών ερευνητών. Άλλα, κατά μίαν παράδοξον σΰμπτωσιν, κατέληξαν εις την Βιβλιοθήκην ενός Μουσείου πού είχεν ιδρύσει το 1830 ένας ευγενής Ενετός ονόματι Θεόδωρος Correr και εκεί τους άνεκάλυψεν ή άρχειοδιφική μας σκαπάνη.

Τα αντίγραφα είναι πιστά και ακριβή επί τη βάσει τών πρωτοτύπων και το διεπιστώσαμεν, παραβαλόντες έ'νια τούτων προς τα δημοσιευθέντα το 1839 εν Γενεύη εις τήν « Correspondance du Comte Capodistrias », υπό του εκ τών Γραμματέων τούτου S. Α. Bétant.

Ταύτα είναι : 1ο ν . 'Επιστολή εκ Πετρουπόλεως της 25 'Ιουλίου 1827 προς τον Βιά­

ρον (Bétant Α', σελ. 138­139). 2ο ν . Έ ξ Άγκώνος, προς Μουστοξΰδην της 18/30 Νοεμβρίου 1827

(Α' , 317­318) . 3 ο ν . Προς Νεράντζην, πρόξενον της Ρωσίας εν Βενετία της 30/12

Δεκεμβρίου 1827 (Α' , 347). 4°ν . Προς Μουστοξΰδην της 7/19 Δεκεμβρίου 1827 (Α' , 360­362). 5ο ν . Προς Κόμητα Μοτσενΐγον της 14/26 Δεκεμβρίου 1827 (Α' , 365). 60ν· Έ κ Ναυπλίου προς Μουστοξΰδην της 14/26 'Απριλίου 1828 (Β ' ,

36­38) . Της τελευταίας ταΰτης παραθέτομεν ήμεΐς τήν μακροσκελή άπάντησιν

του Μουστοξΰδη προς τον Καποδίστριαν διότι δεν υπάρχει παρά Bétant, ενώ τάς προηγουμένας εξ, δεν τάς άναδημοσιεΰομεν.

Εις τους τόμους της Αυστριακής 'Αστυνομίας περιλαμβάνονται και δλί­

γαι αλλαι επιστολαΐ του Καποδίστρια προς διαφόρους, τας οποίας, δμως, δεν εθεωρήσαμεν σκόπιμον να παραθέσωμεν, διότι τας εσημείωσεν ήδη, από Κώδικα τής 'Ιονίου 'Ακαδημίας, εις τήν άνακοίνωσίν της προς τήν Άκα­

δημίαν 'Αθηνών, ή λογία δεσποινίς Ελένη Κοΰκκου (Πρακτικά 1956 τόμος 31ος, σελ. 445­454) .

'Από τάς επιστολάς πού παραθέτομεν πληροφορούμεθα ότι ό Καπο­

δίστριας ήτο φιλάσθενος και συχνά επεσκέπτετο τάς ιαματικός πηγάς τής Γαλλίας, 'Ιταλίας καΐ Πρωσσίας, χάριν τής υγείας του.

Ή τ ο ήπιος χαρακτήρ, καλός κάγαθός, άνεξίκακος. Συνεχώρει τάς παρεκ­

τροπάς του νεωτέρου αδελφού του Γεωργίου και συνίστα θερμώς και εις τους άλλους άδελφοΰς του να παραβλέπουν καΐ αυτοί και να ομονοούν, ετι δε καί να φροντίζουν δια τήν διατήρησιν καΐ βελτίωσιν τής κοινής οικογε­

νειακής περιουσίας. Ή τ ο ό αείμνηστος και ένας ευσεβής χριστιανός και επεκαλεΐτο διαρκώς

τήν αντίληψιν τής θείας προνοίας επι τού αγωνιζομένου "Εθνους. Και δταν

Page 107: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 105 —

εμάνθανε τάς διχόνοιας τών κυβερνώντων, καίτοι εδυσφόρει, δμως δεν έξε­

δήλωνε δυσμενείς κρίσεις, τουναντίον, εθεώρει τάς εσωτερικός έριδας ώς κάτι τι το άναπόφευκτον εις τοιαύτας περιστάσεις. « Ποιος λαός, — έ'γραφεν εις τον άδελφόν του, — ήγωνίσθη και επέτυχε την άπελευθέρωσίν του, χωρίς να ύποστη τας βιαίας κρίσεις του εμφυλίου σπαραγμοί; ; ».

"Ηρεμος, ευγενής, ταπεινόφρων, πατριώτης, δεν έπαυε, παρ' δλον το φιλάσθενον της υγείας, τας ενεργείας του υπέρ του δοκιμαζόμενου "Εθνους και διαρκώς μετεκινεΐτο από την Γενεΰην.

Και μήπως ήτο φίλαρχος ; Κάθε άλλο. Ουδέποτε επεδίωξε την θέσιν του Ήγέτου, οΰτε και εφανέρωσεν ενθουσιασμόν τίνα δταν έμαθε την εκλο­

γήν του ώς Κυβερνήτου.

Αι επιστολαί μας παρέχουν επί πλέον πολλάς και διαφόρους πληροφο­

ρίας. Ούτω μανθάνομεν δτι ό υπεράνθρωπος άγων πού διεξήγον οι « ελεύ­

θεροι πολιορκημένοι » στο Μεσολόγγι είχε συνταράξει την Έλβετικήν κοι­

νήν γνώμην ώς καί την των άλλων λαών της Ευρώπης. Εις την Γενεΰην άνεπέμποντο δεήσεις εις τους Ναούς υπέρ της κατισχΰσεως των Ελληνικών δπλων, τα δε φιλελληνικά κομιτάτα επολλαπλασίαζον την συλλογήν εράνων. «Κάθε τάξις ανθρώπων στην Ελβετία και την Γενεΰην — γράφει δ Καπο­

δίστριας προς τον Μουστοξΰδην — θέλει κάτι να κάμη περισσότερον, οί ζωγράφοι, οί λιθογράφοι και οί έμποροι ιχνογραφιών καί πινάκων, θέτουν εις πλειοδοσίαν τα έργα των καί τα πωλούν προς όφελος τών Ελλήνων... ». Και τέλος απεφάσισαν να εκτυπώσουν εν άναμνηστικον μετάλλιον προς τιμήν τών ηρωικών αγωνιστών του Μεσολογγίου καί εζήτησαν από τον Καπο­

δίστριαν να τους προμηθεΰση εν πρότυπον, ούτος δέ άπηυθΰνθη δια της από 26 'Απριλίου 1826 επιστολής του προς τον εν Βενετία Μουστοξΰδην.

Και άλλη μία πληροφορία, πιθανώς άγνωστος, είναι δτι από την φρου­

ράν του Μεσολογγίου είχον μεταχθή εις Πρέβεζαν περί τους τριακόσιους ώς αιχμάλωτοι και τούτων επετεύχθη ή εξαγορά δια τών Γεροστάθη καί Βιά­

ρου, είς ους εΐχον σταλή από τα φιλελληνικά κομιτάτα καί τον Έϋνάρδον, 13000 κολωνάτα. Κα! μήπως δέν διωργανώθησαν τότε και άποστολαί άφθο­

νων τροφίμων ;

Δέν εκτεινόμεθα περισσότερον, άλλα δέν δυνάμεθα να μην επισημάνω­

μεν την δυσφορίαν πού ήσθάνθη δ μέγας εκείνος "Ελλην, δταν ό Αιμίλιος Τυπάλδος τοϋ έστειλε μερικά ανάτυπα της Ελληνικής Γραμματολογίας τοϋ Γάλλου F . Schoell, την οποίαν είχε μεταφράσει είς την Ίταλικήν. « Σου στέλλω, του γράφει, τα 25 φλωρια βενετικά, άλλα, διατί δέν έκαμες την μετά­

φρασιν είς την Έλληνικήν πού θα ήτο ευπρόσδεκτος εΐς την πατρίδα μας ; ». Μας ξενίζει ολίγον τι το δτι καί ό ίδιος καί οί αδελφοί του μεταχειρί­

Page 108: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 106 —

ζονται εις τήν άλληλογραφίαν το « Σεις » και το « Σας » και γράφουν Γαλλιστί.

Ούδεμίαν ελληνικήν επιστολήν άνεΰρομεν καΐ πολύ άμφιβάλλομεν αν δ Καποδίστριας ήτο εις θέσιν να γράψη Ελληνιστί επιστολάς. Μας το βεβαιώ­

νει άλλως τε και ό εκ τών Γραμματέων του Bétant δ επιμεληθείς τήν εκδο­

σιν της «Correspondance», όστις μεταξύ άλλων γράφει εις τον πρόλογον: « Peut­être semblera­t­il étrange que dans celles des lettres qu'il

adresse à des grecs, le Président n'emploie pas la langse maternelle. C'est que le comte Capodistrias, bien qu'il parlât le grec avec facilité, n'avait cependant l'habitube de l'écrire... il composait donc en français et la Secrétaîrerie d'État faisait les traductions nécessaires...».

Εΐπομεν ήδη και επαναλαμβάνομεν δτι ή ανέκδοτος αΰτη αλληλογραφία συμπληρώνει εν κενόν και διαφωτίζει πλήρως τή εύμενεστάτην διάθεσιν τοΰ αειμνήστου πολιτικού ανδρός έναντι της Ελληνικής 'Επαναστάσεως και λογι­

ζόμενα ευτυχείς, διότι εις ημάς ελαχεν δ κλήρος να φέρωμεν εις τήν δημο­

σιότητα τα πολύτιμα ιστορικά ταύτα στοιχεία και να άποκαταστήσωμεν, ούτω, τήν μνήμην τού μεγάλου εκείνου πατριώτου και μεγίστου πολιτικού ανδρός, αδίκως μέχρι τούδε παρεξηγηΟέντος από τους βιογράφους του.

BIBLIOTECA MUSEO CORRER-VENEZIA DOCUMENTI DELLA POLIZIA AUSTRIACA-VOLUME 1°

I Estratto di una lettera del conte Capo d'Istria d'Aquisgrana al

console G. Naranzi in Venezia. « ...tutto qui terminerà colla massima armonia; per altro l 'Impe­

ratore Alessandro, invasato dall'idea di poter dar al secolo il nome del suo Regno (simile al secolo di Luigi XIV vuole esser egli considerato) porta la dissimulazione al più alto grado, proteggendo, invece dei prin­

cipii della Sacra Alleanza, quelli della indipendenza e costituzione liberale...»*.

* « ...Tò πάν εδώ θα τελείωση μέ τήν μεγαλυτέραν άρμονίαν. "Αλλως τε ό αυτοκράτωρ 'Αλέξανδρος, έμπεποτισμένος μέ τήν Ιδέαν να δώση εις τον αίώνα τού­τον το δνομα της Βασιλείας του ( όπως το εδωκεν ό Λουδοβίκος 14°ς, μέ τον όποιον θέλει να εξομοιωθώ ) υποκρίνεται θαυμασίως και ένφ υπεραμύνεται, δήθεν, τών άρχων της 'Ιεράς Συμμαχίας, εν τούτοις όμως εμφορείται άπό φιλελεύθερα α'ισθή­ματα υπέρ της ανεξαρτησίας τών λαών... ».

Page 109: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 107 —

II No 57. Le corrile Augustin Capodistrias à son frère Jean (sous

couvert Naranzi). Corfu le 14/26 Avril 1821. « J'ai reçu dernièrement votre lettre en date du 30 passé concer­

nant les affaires de Valachie. Il y a bien longtemps que les symptômes de cette fatale explosion, qui menace aujourd'hui notre dernière ruine, se faisaient clairement apercevoir et, si vous avez fait quelque attention aux lettres que je vous ai écrites depuis le mois de Juillet passé, vous vous rappelerez que je n'ai pas manqué, selon l'occasion, de vous com­muniquer mes observations sur ce sujet. Aussi, d'un autre côté, con­naissant parfaitement ces sentiments et les principes invariables qui ont toujours réglé votre conduite, je n'ai pas cessé ici un seul instant de dire et de faire tout ce que je pouvais pour désabuser bien de gens qui risquaient d'être induits en erreur, par la fourberie de quelques méchants, par l'inconcevable légèreté de quelques autres et par la malveillance, enfin, qui se plaît à donner les interprétations les plus sinistres aux actions les plus innocentes et aux plus pures attentions. Il m'est impossible de vous donner dans ce moment plus de détails sur ce sujet, mais vous saurez, j'espère, un jour si j'ai fait mon devoir. Il est étonnant de voir qu'un petit nombre de têtes folles de grecs, sans pudeur, ni conscience, ait voulu ouvrir un abîme où devait s'en­gloutir entière, notre innocente et malheureuse nation.

La déclaration de l'Empereur me donne l'espoir que cet abîme pourra être fermé. C'est Dieu lui-même qui l'inspira à la faire ; en démasquant les imposteurs et en les privant si publiquement de sa protection, il leur ôta tout d'un coup toutes leurs forces parceque je crois fermement que notre pauvre nation, n'est pas pervertie comme nos philosophes générateurs l'espéraient, mais elle a été horriblement abusée et si elle sent au vif la douleur de ce mot, elle sait aussi qu'elle est la main que le ciel lui destine pour la soulager.

Plus je considère cette criminelle et audacieuse entreprise et plus je suis frappé de l'enormité du crime et de la grandeur du danger et certes, c'en est fait de nous pour toujours, si cet ange qui a été donné par le ciel à la terre pour y faire régner la justice et la vérité, ne prend pitié de notre sort. Il saura distinguer les innocents des cou­pables et si les uns ont mérité justement son indignation par leurs criminels projets, les autres sont d'autant plus dignes de sa clamence et de ses secours que ce n'est que de lui seul qu'ils peuvent les attendre.

Page 110: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 108 —

En Albanie les affaires d'Aly sont à peu près sur le même pied ; il est toujours assiégé par l'armée ottomane. La cause des Souliotes n'a aucun lien avec les autres événements. Les apôtres de Constantino­

ple ou Valachie tâchent de le faire entrer dans leurs vues, mais il n'en sera rien. Les Souliotes, heureux d'avoir recouvré leurs rochers, ils ne sont pas si bêtes pour se laisser séduire par de projets insensés... ».

III Volume No 11. Rapporto1 confidenziale intorno all'arrivo a Vene­

zia del conte Capodistria (senza data]*. « La mattina del 28 spirato Maggio da una Fregata Inglese sbarcò

1. Ή εμπιστευτική αΰτη εκθεσις προς την εν Βενετία Άστυνομικήν Διεύθυν­

σιν δέν φέρει χρονολογίαν, πλην δυνάμεθα να την προσδιορίσωμεν, ήτοι αρχάς ' Ιου­

νίου 1819. — Άπεβ ιβάσθη , γράφει, ό πληροφοριοδότης από άγγλικήν φρεγάταν τήν 2 8 ^ Μαΐου εις Βενετίαν, προερχόμενος, αναμφιβόλως, εκ Κερκύρας δπου είχε μεταβή τόν Άπρίλ ιον προς έπίσκεψιν της γενέτειρας του.

* 'Εμπιστευτική εκθεσις επί τη άφίξει είς Βενετίαν τοΰ κόμητος Καποδίστρια ( χωρίς χρονολογίαν).

« Τήν πρωΐαν της 28ης λήξαντος Μαΐου άπεβιβάσθη αιφνιδίως από μίαν άγγλι­

κήν φρεγάταν ό κόμης Καποδίστριας, ό όποιος άνεμένετο από τον ίππότην Ναράν­

τζην και τον Μιλατσάνη. 'Αμφότεροι έθεάθησαν επί δυο ημέρας είς το Lido δπου τον ύπεδέχθησαν. Ό είρημένος κόμης Καποδίστριας, ών φιλάσθενος, δέν έδωκε τόσα σημεία ζωής κατά τήν ενταύθα βραχεϊαν παραμονήν του. Έ ξ άλλου, πολλοί από τους ένταΰθα διαμένοντας "Ελληνας μετέβησαν είς το σπίτι τοΰ Ναράντζη, δπου κατέλυ­

σεν ίνα υποβάλουν τα σέβη των, άλλα δέν εδέχθη παρά ολίγους έξ αυτών. Τίποτε το σπουδαίον δέν εσημειώθη κατά τήν άφιξιν και τήν βραχεϊαν παραμονήν του, πλην ό γράφων δέν δύναται να αποσιώπηση το γεγονός δτι ό δικηγόρος κ. Φρουσκόνι, πρώην νομάρχης τοΰ Bel luno, έγένετο δεκτός παρά τοΰ προαναφερθέντος Καποδί­

στρια το εσπέρας της 291Ί5 παρελθόντος Μαΐου και παρέμεινε συνομιλών μετ' αύτοϋ, μόνος προς μόνον, έπί μίαν ώραν. Δέν είναι παράδοξον δτι ή ματαιοδοξία και ό ασυγκράτητος ενθουσιασμός έπιδρώσιν ενίοτε είς τήν άποκάλυψιν των πραγμάτων εκείνων τα όποια θα έπρεπε, πιθανώς, να μένουν μυστικώτατα. Και οφείλεται είς αυτήν τήν άνθρωπίνην άδυναμίαν, τόσον ίδιάζουσαν εις τον κ. Φρουσκόνι, ή παρου­

σιασθεϊσα ευκαιρία να μάθη ό γράφοιν δτι ό Φρουσκόνι, μεταξύ άλλων θεμάτων, πού συνεζήτησε μέ τόν Καποδίστριαν ήσαν και ένδιαφέρουσαι ανακοινώσεις της Ρω­

σικής Κυβερνήσεως δια τόν πρίγκηπα Εύγένιον Beat iharna is είς Μόναχον' αΰτη θεωρεί τόν πρίγκηπα ως ώφελιμώτατον όργανον τών Ρωσικών συμφερόντων εν Γερ­

μάνιο:, ώς επίσης ή Ροοσία έχει μεγίστην έμπιστοσύνην είς τήν μερίδα πού προτεί­

νει να σχηματισθή είς τάς αύλάς της Βυρτεμβέργης, τοΰ Μπάδεν, της Βεϊμάρης και τοΰ Γκόττα και τών άλλων πριγκήπων τοΰ Γερμανικού "Εθνους, πού διίστανται προς τάς αρχάς τών μεγάλων δυνάμεων της Γερμανίας. — "Ο γράφων ήδυνήθη, εν τέλει, να διαπίστωση δτι ό κ. Φρουσκόνι αλληλογραφεί μέ τόν προαναφερθέντα πρίγκηπα Εύγένιον δ ι ' ιδιωτικού μέσου και διαβιβάζει τήν άλληλογραφίαν από τα μέρη τοΰ Beluno είς Βαυαρίαν >.

Page 111: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 109 —

inaspettato il conte Capo d'Istria, il qual era però atteso dal cavalier Naranzi e da Milazzani, che per due giorni precedenti furono osservati al Iyido per riceverlo.

Di salute poco ferma il sullodato conte Capo d'Istria, non si fece qui rimarcare gran fatto nella sue breve dimora ; per altro una gran parte dei Greci qui stazionati si fece premura di portar i suoi omaggi alla casa Naranzi ove era alloggiato, senza che però il Ministro prelo­

dato ne abbia accolti in gran copia. Niuna cosa venne qui in generale rimarcato su tal arrivo e breve permanenza, ma lo scrivente non deve tacere che il signor avvocato Frusconi, ex prefetto di Belluno ebbe accesso nella sera del 29 spirato Maggio presso il suaccennato conte Capo d'Istria, col quale si trattenne per un'ora da solo a solo.

Non è strano che la vanagloria od il malfrenato entusiasmo alle volte influisca alla scoperta delle cose che sembrerebbero nel più recondito secreto dover rimanere. Egli è per questa debolezza umana tanto propria del signor Frusconi che allo scrivente è riuscito di sapere che quest 'ultimo fra gli altri oggetti, trattati nella conversazione col conte Capo d'Istria, ebbe egli delle comunicazioni interessanti da par­

tecipare al principe Eugenio Beauharnais a Monaco per parte del Ga­

binetto di Russia, il quale considera in detto principe un utilissimo strumento nella Germania per gli interessi della Russia medesima, come d'altronde questa confida moltissimo nel partito che tende for­

marsi nelle Corti di Wirtembergh, di Baden, di Weimar e di Cotha e di quanti altri principi di quella Nazione in dissidio colle massime della Grandi Potenze della Germania.

Lo scrivente potè infine rilevare che il signor Frusconi dirige con qualche frequenza la sua corrispondenza col sullodato principe Euge­

nio con privato mezzo della parte di Belluno per farla di là passare in Baviera ».

IV Rapporto, confidenziale alla Polizia : « Certo Coronelli, alle volte denominato Coronini, d'origine Toscana,

pensionato colonello al servizio della Russia, che da qualche anno sog­

giorna a Padova, è sulle mosse di partire ο forse di già partito alla volta di Ragusi, dove fu destinato console Russo.

Egli conta di effettuare il viaggio di Corfu, nonché di visitare le altre isole Ioniche, così incaricato dal conte Capo d'Istria, ad oggetto di rendersi missionario della recente setta greca denominata Philomusa, la quale, a pretesto d'incoraggiamento delle scienze, tende infatto allo

Page 112: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 110 —

scopo eguale delle altre società greche d'Italia. Alcuno mi ha voluto far credere che queste ultime hanno già fraternizzato con quella dei Carbonari, nella circostanza che il Ministro Capo d'Istria soggiornò a Roma.

Circoscritto lo scrivente a pochissime relazioni estranieri alle società accennate, non ha potuto sin qui rilevare con precisione se una tal fraternizzazione seguì realmente. Egli però ha fiducia di riuscirvi ben presto a conoscerlo, poiché, dovendo in breve rimpatriarsi a Modena il marchese Diofebo Cortesi che sembra aver fatto un lungo giro nel Regno di Napoli e di Sicilia ad oggetto di apostolizzazione settaria, non gli sarà difficile con quel mezzo di mettersi in chiaro e della circostanza surriferita e dell'andamento in genere delle ripetute sette politiche » *.

V Rapporto confidenziale alla Polizia (Volume II). Venezia 16 Giugno 1821. « Emilio Tipaldo di Spiridione nativo di Cefalonia ma domiciliato

in questa città a San Polo, vicino ai Frari, ove tiene una fabbrica di generi di lanificio, è uno di quei giovinastri che fa consistere il proprio

* 'Εμπιστευτική εκθεσις προς την Άστυνομίαν : « Κάποιος Κορονέλλι, ενίοτε ονομαζόμενος Κορονίνι, Τοσκάνος την καταγωγήν,

συνταξιούχος συνταγματάρχης της Ρωσικής υπηρεσίας, πού διαμένει άπό ετών εις τήν Παδούην, ετοιμάζεται να αναχώρηση — ίσως καΐ να άνεχώρησεν ήδη — δια τήν Ραγούζαν, όπου διωρίσθη ως Ρώσος πρόξενος.

Ούτος προτίθεται να μεταβή είς Κέρκυραν και θά έπισκεφθή και αλλάς 'Ιονίους νήσους, λαβών προς τοϋτο εντολήν άπό τον κόμητα Καποδίστριαν, μέ τον άντικειμε­

νικόν σκοπόν να γίνη αγγελιοφόρος της προσφάτως συστηθείσης ελληνικής φατρίας τής ονομαζόμενης « Φιλόμουσος >, ή οποία μέ το πρόσχημα ενθαρρύνσεως τών επι­

στημών, τείνει πράγματι να επιτυχή τον αυτόν σκοπόν πού επιδιώκουν και άλλαι ελληνικά! οργανώσεις έν 'Ιταλία.

Μερικοί ηθέλησαν να μέ πείσουν περί του ότι αϊ Έταιρεΐαι αΰται συναδελφώ­

θησαν ήδη μέ τήν τών Καρβουνάρων, επι τη ευκαιρία πού ό 'Υπουργός Καποδί­

στριας ηύρίσκετο εν Ρώμη. "Εχων ό γράφων περιωρισμένας σχέσεις μέ άτομα ξένα προς τάς αναφερθείσας

οργανώσεις, δεν ήδυνήθη μέχρι τοΰδε να εξακρίβωση αν έγένετο πράγματι τοιαύτη συναδέλφωσις. "Εχει όμως πεποίθησιν ότι γρήγορα θα δυνηθη να τό μάθη, διότι εντός ολίγου θα επανακάμψη είς τήν πατρίδα του Modena, ό μαρκήσιος Διόφηβος Καρτέζι, ό όποιος φαίνεται ότι έκαμε μακράν περιοδείαν είς το Βασίλειον τής Νεα­

πόλεως και Σικελίας μέ τόν σκοπόν να επιτυχή τήν διάδοσιν τών επαναστατικών Ιδεών. Δέν θα είναι, συνεπώς, δύσκολον είς τόν γράφοντα, μέ τό μέσον τούτο να διαφώτιση πλήρως τήν άναφερθεϊσαν περίπτωσιν και τήν έν γένει δρασιν τών μυστι­

κών πολιτικών φατριών... ».

Page 113: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— I l l —

valore nel far l'apologia delle pericolose dottrine di politiche innova­

zioni e di indipendentismo. Da quanto ho potuto destramente rilevare da suoi connazionali,

studenti dell'Università di Padova, il Tipaldo appartiene alla segreta società greca'recentemente conosciuta sotto la denominazione di Phi­

lomusa, la quale sembra istituita sui medesimi principili di quelle segrete società che infestano da qualche tempo molti paesi d'Europa. L,a medesima società pare, a quanto ne dicono gli studenti greci che sia istituita sotto gli auspici del conte Capodistria ed animata in Ita­

lia segretamente dal notorio Mustoxidi. Il Tipaldo frequenta in Venezia il Caffè « Divina Providenza »

sotto le Procuratie, ove si distingue nella declamazione contro i go­

verni monarchici antichi, nella promulgazione dei principii insurrezio­

nali ed infine nell'esagerare oltre modo i progressi dell'insorgenza greca nei paesi ottomani, dai quali ne deduce un completo trionfo per parte dei greci, i quali, a suo dire, debbono a suo tempo divenire i pro­

teggitori dell'indipendenza delle nazioni. Questo giovane studente che ha molta vivacità, accoppia una pre­

coce coltura di spirito, sembra inteso a scrivere diffusamente sugli avvenimenti del giorno nella Grecia, non senza far l'apologia alle mo­

derne insubordinazioni politiche. Il di lui padre non è meno riscaldato dal figlio intorno alle massime politiche del giorno » *.

* 'Εμπιστευτική εκθεσις προς τήν Άστυνομίαν Βενετίας. « Ό Αιμίλιος Τυπάλδος τοΰ Σπυρίδωνος γεννηθείς εις Κεφαλληνίαν κα'ι εγκα­

τεστημένος εν τη πόλει ταύτη είς τήν συνοικίαν Σαν Πόλο, πλησίον των Φράρι, δπου διατηρεί μικράν βιομηχανίαν μαλλίνων ειδών, είναι ένας άπό τους κακούς εκείνους νέους και δέν κάμνει άλλο τι παρά να διακηρύττη επικίνδυνους θεωρίας περί πολι­

τικών νεωτερισμών και ανεξαρτησιών. Έξ όσων κατώρθωσα τεχνηέντως να μάθω άπό τους ομοεθνείς του φοιτητάς

είς το Πανεπιστήμιον Παδούης, ό Τυπάλδος ανήκει εις τήν μυστικήν έλληνικήν φα­

τρίαν τήν γνωσθεΐσαν προσφάτως με τήν όνομασίαν « Φιλόμουσος ». Αυτή φαίνεται δτι συνεστήθη με τάς ιδίας αρχάς τών άλλων μυστικών οργανώσεων πού λυμαίνονται άπό τίνος καιροΰ πολλάς χώρας της Ευρώπης. Ή εταιρεία αΰτη, δπως μοΰ λέγουν οι "Ελληνες φοιτηταί, συνεστήθη υπό τήν αιγίδα τοΰ κόμητος Καποδίστρια και εμψυ­ · χώνεται μυστικώς εν Ίταλίςι άπό τον γνωστότατον Μουστοξύδην.

Ό Τυπάλδος συχνάζει εν Βενετία είς το Καφενεϊον «Θεία Πρόνοια» υπό τάς Προκουρατίας, δπου διακρίνεται με τάς θορυβώδεις κραυγάς του κατά τών παλαιών μοναρχικών Κυβερνήσεων, προπαγανδίζουν τάς επαναστατικός του ιδέας. Τέλος, διακη­

ρύττει μέ ύπερβολικόν τρόπον τάς προόδους της 'Ελληνικής 'Επαναστάσεως είς τα 'Οθω­

μανικά μέρη και προβλέπει τον πλήρη θρίαμβον τών 'Ελλήνων, οί όποιοι, κατά το λέγειν του, πρέπει, μέ τον καιρό, να γίνουν οί προστάται της ανεξαρτησίας τών εθνικοτήτων.

Ό νέος οΰτος φοιτητής είναι πολύ ζωηρός και επιδεικνύει μίαν πρόωρον πνευ­

Page 114: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 112 —

DOCUMENTI DELLA POLIZIA AUSTRIACA - VOLUME XI

VI Lettre du comte Jean Capodistria à son frère Viaro­Corfou

(No 1240). Genève le 11/23 Février 1823. « Ma santé est beacoup meilleure et j 'espère que l'été me trouvera

parfaitement bien portant. La prise de Napoli de Romanie est un événement majeur. Il sera

même décisif pour le sort de la Grèce, si les nôtres, auront le courage moral de l'élever à la dignité à laquelle il les porte. Je fais de voeux bien sincères pour qu'ils sortent de l 'atmosphère basse dans laquelle leurs ennemis barbares et non barbares, s'efforcent de les environner. Ils ont fait en peu de temps grandes choses, mais la plus grande de toutes est encore à faire et elle ne se peut faire qu'à l'aide du temps et de la persévérance. Ils ont montré au monde qu'ils peuvent exister et se défendre par leurs seuls moyens. 11 faut qu'ils lui prouvent encore que, c'est par leurs seuls moyens, qu'ils sauront profiter des bienfaits que la Providence leur accorde et que sans secours étrangers, ils sau­

ront ordonner la chose publique parmi eux... Cette démonstration donnée, on viendra frapper à la porte... et ils remercieront Dieu, alors, d'avoir voulu que toutes les portes auxquelles ils ont frappé jusqu'à présent démeurent fermées. Ce peu de mots vous annonce mes voeux et ma pensée toute entière. Je vous écrirai encore sous peu de jours... ».

(Ricevuta il 18 Marzo No 1584J.

VII Lettera di Giovanni Capodistria a Emilio Tipaldo­ Venezia (No

1247). Ginevra 18 Gennaio 1824. « Il Papadopoli vi pagherà venticinque zecchini per alcuni esem­

plari delle vostre traduzioni. Se, anziché a straniera 1 lingua, alla no­

stra aveste consacrato le vostre veglie, l'opera vostra sarebbe stata

ματικήν άνάπτυξιν. Φαίνεται ότι προτίθεται να γράψτ) έμπεριστατωμένην ίστορίαν των εν 'Ελλάδι γεγονότων, έκθειάζων τάς νέας πολιτικός ανατρεπτικός Ιδέας. Και δ πατήρ του δέν είναι όλιγώτερον θερμόαιμος τοϋ υίοΰ, ώς προς τάς πολιτικας τω­

ρινός ιδέας ». 1. Είχε τότε μεταφράσει εις την Ίταλικήν τήν δίτομον Histoire de la litté­

rature Grecque Profane τοϋ F. Schoell.

Page 115: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 113 —

più a voi onorevole e più grata alla patria. Giovane e studioso come siete, volendo di buon cuore, potete in breve riacquistare il passato e mal speso tempo, e dirvi conseguendo, greco fra greci e prepararvi così un migliore avvenire. Sono questi i miei voti » *.

(Ricev. 25 Gennaio 1824 No 476).

Vili Copie d'une lettre de Viaro Capodistria à son frère Jean, à Genève

(No 1248} (par merj. Corfou le 24 Février 1824. «J'apprends le sacrifice que vous venez de faire pour Georges1.

Plaise à Dieu qu'il ne soit perdu. Il devrait enfin connaître l'ahîme dans le quel il serait par sa conduite passée et cela devrait le contenir dans la bonne route.

Le nouveau pouvoir exécutif acquiert tous les jours de la force nouvelle. Aux membres de l'ancien ne reste qu'un seul parti très faible et je porte cette opinion d'après une lettre de Colletti, que je viens d'avoir lue, du mois de Janvier. Le nouveau pouvoir promet beaucoup de bonnes choses par sa première proclamation. La chose qui vous est connue, ou sera précisément uniforme à votre avis, ou elle ne sera pas. Les occasions se présentent d'elles­mêmes, pour qu'elle soit ainsi. J'at­

tends quelqu'un qui m'a fait avertir qu'il vient ici exprès. Depuis que je l'aurai vu, je vous rendrai compte du véritable but de sa mission et du résultat ».

Ricev. 22 Marzo 1824 (No 1535).

IX Extrait d'une lettre de Viaro comte de Capodistria à son frère Jean

à Genève (No 1250) (par mer) sous couvert de MM Heutsch à Genève. Corfou le 12/24 Mars 1824. « Georges est arrivé ; de ses affaires Pollila vous écrira. Je crois

* 'Επιστολή τοΰ Ί . Καποδίστρια προς τον ΑΙμίλιον Τυπάλδον ­ Βενετίαν. Γενεύη 18 Ίανουαρ. 1824. « ...ό Παπαδόπουλος θα σας καταβάλυ 25 τζεκίνια δι' ολίγα αντίτυπα των

μεταφράσεων σας. "Αν, αντί είς ξένην γλώσσαν, είχατε διαθέσει τάς αγρυπνίας σας είς την ήμετέραν γλώσσαν, το έργον σας θα ήτο πλέον τιμητικον δια σας και πλέον εύπρόσδεκτον είς την πατρίδα. Νέος και φιλομαθής δπως είσθε, αν το θελήσητε εξ δλης καρδίας, δύνασθε συντόμως να έπανακτήσητε τον παρελθόντα, κακώς διατε­

θέντα, χρόνον και εγώ τότε θα σας ονομάσω "Ελληνα μεταξύ Ελλήνων. Τοιουτοτρό­

πως θα έξασφαλίσητε καλύτερον μέλλον. Αύται είναι at εύχαί μου... >. 1. "Ο νεώτερος τών τεσσάρων αδελφών Καποδίστρια.

8

Page 116: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 114 —

que ses dettes, par le sacrifice que vous avez fait, ne seront payées qu'en par t ie ; cependant vous serez informé au juste. Je l'ai reçu, je le nourris jusqu'à présent, ainsi que le valet de chambre qui'il a apporté avec lui. Permettez que je ne continue davantage cette histoire. Je fais des voeux pour me tromper, mais je doute que tout est perdu.

Nos voisins * tâchent de faire ce qu'ils peuvent pour arranger l'inté­

rieur de leurs pays ; j 'espère qu'ils y réussiront. L,e colonel Posomby qu'il vient de retourner de Cranidi et qui eut

occasion de s'entretenir pour l'accomplissement de sa commission, qu'on ignore, avec les nouveaux membres du Gouvernement, il en est resté très content, ainsi que de l'esprit du peuple qui sent et avoue la nécessité de soutenir de toutes ses forces son Gouvernement et qui déteste les abus passés et leurs fauteurs.

C'est certain et il est certain aussi que le Gouvernement allait détacher 3000 hommes, les envoyant prendre possession de Naples de Romanie, dans la ferme resolution de déclarer Colocotroni rebelle, s'il s'y oppose et de le combattre. J'espère qu'il se soumettra sans coups faire.

Pour les expéditions contre Arta et L,épante il n'y a rien qui les confirme. Ulysse se conduit bien dans l 'Eubée.

Aussitôt que l 'argent de l 'emprunt arrivera, la machine alors pren­

dra des mouvements. Sur l'affaire qui vous est connue, rien de nou­

veau. Soyez tranquille, nous serons toujours d'accord. De l'imprimerie de Missolonghi est dernièrement sorti le projet

d'un journal hebdomadaire qui sera dénommé le Fillographe Elléni­

que. L'avertissement était en mauvais italien ; le rédacteur de cette pièce et ses associés, se croyent les avocats du genre humain. Ils ont pris pour dévise : II mondo è nostra patria e fare il bene la nostra religione. Ils se professent indifférents de tout parti. Ils se proposent d'imprimer les articles en Italien, Français, Allemand et Anglais. L,e but annoncé est per assistere gli uomini a migliorare la loro condizione.

Je sais que beaucoup de monde a crié à la folie. Je ne sais pas encore si les sages l 'emporteront contre quelque tête échauffée qui aura conçu ce projet, que s'il y a quelque but, ce n'est que pour nuire à la Grèce ».

(Ricev. 10 Aprile 1824 No 1948).

1. Έννοεΐ του; κυβερνώντας εν 'Ελλάδι.

Page 117: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 115 —

Χ Extrait d'une lettre da comte Viaro Capodistria à son frère Jean

à Genève (No 1251). Corfou le 20 Avril 1824. « Les observations que l'on fait aux rédacteurs du Fillographe

seront écoutées, et le journal ne contiendra rien qui puisse manquer aux égards dûs à la politique du Continent.

Par lettres de Missolonghi arrivées hier au soir on assure que le nouveau Gouvernement gagne tous les jours et que Lord Byron depuis une maladie de 10 jours est mort ».

(Ricev. 9 Maggio 1824 No 2549).

XI Copie d'une lettre de Jean Gapodistrias à son frère Viaro à Corfou

(No 1255) (sous couvert Sechelin et Papadopoli de Venise). Genève 18/30 Mai 1824. « Mille grâces de votre lettre du 24/6 Avril. Elle me donne des

nouvelles bien affligeantes sur le chapitre toujours triste de George et je suis dès lors très impatient de recevoir les lettres de Pollila. Elles ne sont pas encore entre mes mains et je ne puis trop m'expliquer le motif, attendu que je vois dans votre dernière qu'il m'a déjà écrit. J'attends cependant les informations de Pollila pour parler clair et pour la dernière fois à Georges... Il ne faut pas pousser la bonhomie et la complaisance au delà de certaines bornes... Pour ce qui est de la commission dont vous ont chargé Daliani et Mergus (?), c'est avec bien de regret que je vous engage de leur répondre que je ne me rap­

pelle guère de leurs individus et que, quand même, je m'en rappelais, il me serait de toute impossibilité de leur dire ce qu'il est dévenu et où il se trouve. Personne n'est tenu à l'impossible.

Je vous remercie des Gazettes. Elles me font prouver bien de la peine à raison des relations qu'elles renferment. Les discordes et la guerre civille sont les plus redoutables ennemis de nos voisins et qu'ils prennent bien garde !

Travaillez de votre côté, autant que cela pourra dépendre de vous, à les porter à une conciliation définitive, stable et permanente. C'est le sine qua non de leur existence présente et à venir. Cette vérité est si palpable qu'il me semble inutile de la démontrer. Ceux qui sont sur les lieux ne voyent et ne peuvent, peut­être, voir les choses que d'un seul côté ; il n'est pas de même de ceux qui sont dehors. Vous êtes, donc, bien placé pour écrire aux uns et aux autres la vérité tout

Page 118: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

­ 116 —

entière et les rendre, conséquemment, attentifs à ce qu'ils font et à ce qu'ils ne font pas.

Du moment que la saison deviendra favorable et cette année elle semble arriérée, j ' irai quelque part prendre les eaux. Vos lettres cependant pourront toujours avoir la même direction, parce que dans tous les cas, je ne m'éloignerai pas trop de ces parages. On me pro­

pose d'aller à Vichy en France ; je verrai si ce parti est bon. Augustin fait ses préparatifs. Et je crois à cette heure qu'il n'a rien de mieux à faire, que de s'occuper de nos pauvres affaires et de vous aider. Vous n'aurez pas de la peine à vous entendre avec lui, surtout si vous approuvez le plan d'arrangement que je vous ai communiqué. C'est par lui que je vous donnerai, en grand détail, de mes nouvelles et que je vous ferai part de ma manière d'envisager la question de nos arran­

gements domestiques pour le reste de nos jours ». (Ricev. 8 Giugno 1824 No 3234).

X I I Copie d'une lettres du comte Augustin Capodistria au chevalier

Mustoxidi­Venise (No 1256). Genève le 1/13 Juillet 1824. «Je n'ai pas répondu de suite, mon cher André, à votre aimable

lettre du 12 Juin parce que je comptais vous donner la réponse de vive voix, en vous faisant une surprise à Recoaro. Mais ayant été obligé par des circostances particulières d'ajourner mon projet, je vais suivre mon frère à Saint Gervais où nous allons demain prendre des eaux chaudes et nous promener parfois aux bords des glaciers.

Je vous remercie, en attendant, de bonnes nouvelles que vous vous êtes empressé à me donner, quoiqu'elles ne se soyent pas entièrement confirmées. Le terrible fléau qui menaçait très sérieusement cette année­ci notre chère partie a été dissipé à temps par cette main qui seule a opéré de véritables prodiges pour nous sauver. Je pense que pendant la saison actuelle il n'y aura rien de remarquable de part ni d'autre.

Vous n'avez pas tout­à­fait tort d'être peiné pour la situation intérieure du pays ; à dire vrai elle est bien loin d'être satisfaisante ; cependant, en réfléchissant avec calme et en examinant les affaires sous tous les rapports, on trouverait peut­être qu'ils sont encore assez mieux de ce qu'ils pouvaient être et cela grâce à la force du caractère national et au gros bon sens des ignorants qui a su jusqu'ici à faire face à toutes les extravagances et à toutes les sottises des κτύπου κεφα­

λαΐ en conséquence remercions toujours et bien sincèrment le Seig­

Page 119: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 117 —

neur et soyez plus confiant dans l'avenir. Θαρσεϊτε, ονπω Ζευς αυχένα λοξον έχει. Mon frère, vous embrasse et moi aussi fais autant, du fond de l'âme ».

(Ricev. 21 Luglio 1824 No 4224).

XIII No 1257. Copie d'une de Jean Capodistrias à son frère Viaro ­ Ve­

nise (sous couvert Ν arami). Genève le 4 Juillet 1824. « Je suis bien aise de vous savoir arrivé à Trieste en bonne santé

et par une prompte traversée. Je serais plus encore de vous embrasser. Si vos lettres du 26 Avril m'avaient annoncé que vous êtes bien

décidé d'aller cette année à Recoaro, il se peut alors que j'eusse pris à temps des arrangements pour me trouver à cette heure à Valdagno avec vous.

Mais votre lettre du 22 Juin me parvient au moment où j'ai déjà arrêté mon logement de Saint Gervais et loué pour une année celui que j'occupe à Genève. D'ailleurs, monsieur le docteur Butini m'or­

donne les eaux chaudes de Saint Gervais ou de Vichy en France et je préfère les unes aux autres, c'est que Saint Gervais n'est qu'à une demie journée de Genève, que c'est un coin peu fréquenté, en consé­

quence on peut passer quelques semaines à peu de frais et dans une parfaite solitude. Ces avantages sont majeurs à mes yeux et Recoaro ne saurait les offrir, si les eaux de cette source pourraient me convenir.

Je partirai donc pout Saint Gervais dans cinq ou dix jours et j 'y resterai quatre semaines. Je me rendrai, ensuite, ici où je vous propose de venir passer avec moi la fin du mois d'Août. Cet arrangement me paraît, sous tous les rapports, le meileur de tous ; il est le moins dis­

pendieux pour moi et le plus agréable pour vous. Augustin doit une fois faire la course de Genève à Venise et en la

faisant avec vous, la différence ne serait pas considérable. Tout se réduit à ce que peut me coûter le vôtre de Valdagno à Genève. Or, en vous y prenant d'une manière mercantile ou bourgeoise, elle me coû­

tera bien moins de ce que j'aurais dépensé en me déplaçant d'ici et en voyageant avec armes et bagages.

Vous pouvez arriver par le Simplon et revenir par le mont Cénis ou viceversa. Mustoxidi peut vous donner à cet égard des informations très utiles et s'il entrait dans ses projets de vous faire compagnie, ce serait une très bonne fortune pour vous et d'une véritable satisfaction pour moi.

Page 120: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 118 —

Vous me donneriez une ou deux semaines et ensuite vous parti­

riez avec Augustin pour Corfou pour régler une fois nos pauvres inté­

rêts de famille. Ce résultat me tient infiniment au coeur et il est le seul qui puisse encore embellir le reste de nos jours ».

(Ricev. 10 Luglio 1824 No 3949).

XIV No 1258. Il conte Giovanni Capodistria al Console Νaranzi­Venezia. Dai Bagni di S. Gervais 13/25 Luglio 1824. « Alla vostra de 14 corrente risponderanno queste poche linee. Vi

sono gratissimo del pensiero che renderebbe grata la possibilità di accompagnar Viaro. Ma è d'uopo di lasciarla da parte. Poiché senza permesso non esiste essa per voi e poiché non vai la pena incomodare i vostri superiori di cose che non hanno alcun rapporto coi vostri publici doveri ; restate dunque tranquillo al vostro posto e accontenta­

tevi dei viaggi che potete fare nello spazio non ristretto della vostra giurisdizione.

Eccovi un biglietto per Viaro * : Jean Capodistrias à son frère Viaro à Valdagno: (même date). « Je ne tarde pas à vous accuser la réception de votre lettre du

14 courant. Ces lignes vous trouveront à Recoaro ; c'est après la moi­

tié d'Août que je serai de retour à Genève, très heureux de vous at­

tendre et plus heureux encore de vous revoir et de vous embrasser. Je suis bien aise d'apprendre que Mustoxidi vous fait compagnie. Ce serait l'offenser que de lui offrir les frais de voyage et je vous engage de vous en bien garder.

Puisque vous aurez l'occasion de faire votre cour à Madame la Princesse et au Prince de Rasoumofsky et à madame la comtesse Isa­

belle l ayez la bonté de me rappeler à leur bon suvenir ». (Ricev. 4 Agosto 1824 No 4591 j .

* Άρ. 1258. Ό κόμης Καποδίστριας προς τον εν Βενετία πρόξενον Ναράντζην. Λουτρά του Saint Gervais 13/25 'Ιουλίου 1824. «Etc τήν έπιστολήν σας της 14ης τρέχ., fra απαντήσουν αί όλίγαι αύται γραμ­

μαί. Σας είμαι λίαν ευγνώμων δια τήν πρόθεσίν σας να συνοδεύσητε τον Βιάρον. "Αλλά να τήν άφίσητε κατά μέρος, διότι χωρίς αδειαν αδυνατείτε να τήν πραγμα­

τοποιήσητε και διότι δεν αξίζει τον κόπον να ενοχλήσητε τους προϊσταμένους σας δια πράγματα πού δέν έχουν καμμίαν σχέσιν με τα δημοσιά σας καθήκοντα.

Καθ·ήσατε, συνεπώς, ήσυχος είς τήν θέσιν σας και περιορισθείτε εις τάς περιο­

δείας πού ημπορείτε να κάμητε είς τα στενά δρια της δικαιοδοσίας σας. 'Ιδού εν σημείωμα δια τον Βιάρον...».

1. 'Εννοεί τήν διάσημον Ίσαμπέλλαν Θεοτόκη­ Άλμπρίτσι.

Page 121: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 119 —

XV No 1260. Il console di Russia Naranzi al conte Giov. Capodistria ­

Ginevra : Venezia li 21 Agosto 1824. « Avanti ieri ebbimo, Conte mio, una sessione e si separassimo a

Vicenza col vostro conte Viaro, egli prendendo in buona salute la via di Milano ed io quella di Venezia.

Il signor Spiridion Vlandì che ho tenuto al sacro fonte nell'anno 1795 che fu allevato e nutrito in casa nostra e che in lui riponevo ogni mia fiducia, nei piccoli miei affari, raccomandandolo più volte alla Corte per esser preso al servizio, codesto signorino ebbe l'abilità di falsificare la mia firma e di spargere qua e là delle cambiali false col mio nome per tre mille talleri, esponendomi al pericolo di perdere presto ο tardi il mio stato civile e la mia stessa esistenza... L'ho con­

gedato subito dal mio servizio e dal servizio del Consolato, Viaro vi conterà il resto.

Vidi con piacere il cavaliere Varvachi che va a partire questa sera per Cefaionia. L'ho servito in alcuni affari che lo interessavano. Mi ha dato le ultime vostre nuove»*.

(Ricev. 28 Agoslo 4824 No 5007).

XVI No 1262. Le comte Jean Capodistrias à son frère Viaro à Corfou : Genève le 9 Janvier 1825. « En m'envoyant les gazzettes de Missolonghi vous me répétez

les bruits qui annoncent le renouvellement des brouilleries entre les

* Ά ρ . 1260. Ό πρόξενος της Ρωσίας Ναράντξης προς τον κόμητα Ι. Καπο­

δίστριαν εις Γενεύην. < Προχθές είχαμε, κόμη μου, μίαν συνάντησιν και έχωρίσθημεν είς την Vicenza

μέ τον άδελφόν σας κόμητα Βιάρον, ό όποιος εΐναι υγιής και άνεχώρησε δια το Μι­

λάνον, εγώ δε δια Βενετίαν. Ό κ. Σπυρίδων Βλαντής τον όποιον εβάπτισα το 1795 και τόν ανέθρεψα εις

τό σπίτι μου και τοΰ είχα κάθε εμπιστοσύνην είς τάς μικράς μου υποθέσεις και τόν συνέστησα πολλάκις είς την Αύλήν, ίνα προσληφθη είς την ύπηρεσίαν, αυτός λοιπόν ό κύριος εσχε την έπιτηδειότητα να πλαστογράφηση την ύπογραφήν μου και να θέση είς κυκλοφορίαν εδώ καί εκεί ψευδείς συναλλαγματικός μέ το όνομα μου δια 3000 τάλληρα καί μέ έξέθεσεν είς τόν κίνδυνον να χάσω αργά ή γρήγορα τήν πολιτικήν μου ύπόστασιν καί αυτήν τήν ΰπαρξίν μου. Τόν απέλυσα αμέσως καί άπό τήν ύπη­

ρεσίαν μου καί άπό τήν τοΰ Προξενείου, ό Βιάρος θα σας άναφέρη τα καθέκαστα. Είδα μέ εύχαρίστησιν τόν ίππότην Βαρβάκην, ό όποιος θα αναχώρηση απόψε

δια τήν Κεφαλληνίαν. Τόν εξυπηρέτησα σέ κάτι υποθέσεις πού τόν ενδιέφερον, μοΰ έφερε δέ καί τα τελευταία νέα σας... >.

Page 122: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 120 —

différents partis. C'est un grand malheur sans doute et le plus grand de tous. Mais il ne peut être pas au pouvoir des hommes qui se trou­vent en pareille situation de s'en préserver.

On voit le présent et on en juge sans se donner la peine de jeter un coup d'oeil en arrière. Quel peuple s'est jamais affranchi sans subir des crises violentes de la guerre civile? Il serait assurément à désirer que cette règle trouvât une exception en faveur des Grecs. Prions Dieu qu'il daigne leur accorder le bienfait. Espérons-le, mais ne l'espé­rons que de sa miséricorde. Vous m'obligerez, au demeurant, de me tenir au courant de ce qui s'y passe, ou du moins de ce qui peut parvenir à votre connaissance sauf à ne pas admettre tout entier le langage ou les versions d'un seul parti ».

(Ricev. 16 Gennaio 1825 No 365).

XVII No 1264. Le comte Jean Capodistrias à son frère Viaro à Corfou : Genève le 15/27 Mars 1825. « Je suis fâché de la manière étrange avec laquelle Georges a célé­

bré ses noces. Néanmoins, si de votre part vous n'avez pas des repro­ches à vous faire, le ridicule et le blâme retombent uniquemen sur lui... mais je n'en suis pas moins peiné. De toute cette histoire je ne tire qu'une conséquence. C'est qu'il y a dans la vie humaine des contra­riétés aux quelles il faut se résigner. Ce dont je vous prie toujours, c'est de traiter Georges avec une invariable bienveillance et de lui dire toujours avec loyauté et franchise ce que vous pensez en toute âme et conscience, de sa conduite. Ce devoir rempli, le bon Dieu fera le reste. Quelques que soient nos arrangements domestiques, sachez, au nom du ciel, de rester unis, ou du moins de ne pas provoquer les premiers, vous et Augustin, une séparation plus forte avec Georges de celle qui n'existe déjà que trop, pour le mode d'administration de notre pauvre fortune.

J'ai lu avec intérêt les journaux grecs. Ceux de Paris, si vous en recevez vous auront appris que l'on y a établi un Comité à l'imitation de celui de Londres. Ce Comité est très bien composé. Il y a des hom­mes marquants de toutes les couleurs et des personnages qui jouissent de la bienveillance particulière du Roi. Le Gouvernement provisoire recevra à ce que l'on prétend, des témoignages d'intérêt de la part de cette nouvelle Association. Dieu veille que tant de faveurs et de for­tune ne trouble la tête aux hommes nouveaux du Gouvernement de la Grèce ».

(Ricev. 5 Aprile 1825 No 2241J.

Page 123: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 121 —

XVIII No 1265. Le comte Jean Capodistrias à son frère Viaro à Cor fou: Genève le 24 Mai 1825. «J'ai reçu les gazettes grecques jusqu'à la date du 18 Mars mais

avec de grandes lacunes. Il y a, à ce qu'il semble, de quarts d'heure dans lesquels cette marchandise est défendue. Il faut se résigner et accepter de grand coeur ce que l'on veut nous laisser passer.

Les nouvelles que vous me donnez m'arrivent aussi de Livourne et au total ; in n'y a que les antécédentes qui puissent légitimer de bonnes espérances. Vous m'obligerez infiniment de me faire part de tout ce que vous apprendrez des lieux où se décident à présent les grands intérêts ».

(Ricev. il Si Maggio 1825 No 3674}.

XIX No 1274 (sous couvert Sechelin et Naranzij. Extrait d'une lettre

du comte Jean Capodistrias à son frère Viaro à Cor fou. Genève le 12 Juillet 1825. « Je vais enfin faire une tournée de trois à quatre semaines. Cette

fois-ci ce n'est pas à Saint Gervais en Suisse, mais à Ems où je pren­drai les bains et reverrai avec beaucoup de plaisir des anciennes bon­nes connaissances.

Le général et madame son épouse que vous m'avez annoncés, ne paraissent pas. Je serais fâché qu'ils vinsent à Genève au moment où je n'y serai pas. Si c'est cependant vers la fin d'Août, ils me trouve­ront déjà de retour de ma tournée.

Je vous remercie de votre lettre du 28 Mai dernier. Les nouvelles de la Grèce que nous recevons ici en date du premier Juillet de Flo­rence, sont, on ne peut plus, satisfaisantes. Elles nous portent les grands succès de l'amiral Sakturi contre le Capitaine Pacha, ceux de Gouras dans la Grèce orientale et de Colocotroni dans le Peloponèse. Il me tarde d'avoir la confirmation de ces nouvelles par les vôtres».

(Ricev. 18 Luglio 1825 No 4841J.

XX No 1277. Lettre de S.E. le comte Jean de Capodistrias à son frère

Viaro à Cor fou (Extrait). Genève le 15/27 Septembre 1825. «Vos dernières lettres 21 et 22 me sont exactement arrivées. Les

nouvelles qu'elles renferment m'ont fait beaucoup de plaisir. On me

Page 124: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 122 —

mande de Trieste les copies des lettres du 14 Août de la Grèce ; les détails qu'elles donnent sont satisfaisants et s'ils ne sont pas trop embellis, il est à espérer que la campagne finira à la gloire des nôtres. Dans mon particulier je n'en doute pas, parce que ma véritable con­fiance est en Dieu et fort de cette confiance, je deplore mais je ne considère pas comme fatales les misères de tout genre et espèce, dont le Peloponèse est et sera encore peut-être longtemps affligé.

Parlons de nos affaires. Voici d'abord une petite lettre pour notre oncle. Elle vous dit que je prends une part sincère à votre arrange­ment avec lui et que j 'en suis bien réconnaissant. Pour ce qui est des fonds dont vous auriez besoin afin d'utiliser dès aujourd'hui ce qui nous reviendra un jour de l'héritage, je vous observerai qu'il n'est pas en mon pouvoir de vous aider ni en argent, ni en vous offrant ma garantie auprès de capitalistes, qui vous prêteraient.

J'ignore l'état positif de mon compte-courant avec DOBOLIS ; lorsqu'on garantie, il faut se tenir prêt de payer à échéance. D'ailleurs si j 'avais à disposer de quelques petites économies, à vous dire vrai, je préférerais à les employer à la restauration de notre maison.

Ma santé est assez bonne et je passe mon temps comme à l'ordi­naire.

Dites au comte de Guilford que je suis bien sensible à son souve­nir et à toutes les choses aimables qu'il a voulu dire sur mon compte au bon Grigos ».

(Ricev. 5 Ottobre 1825 No 6955).

XXI No 1285 (sous couvert de Sechielin et Naranzi). S.E. le comte Jean

de Capodistrias à son frère Viaro à Corfou : Genève le 1/13 Novembre 1825. « Je réponds à vos numéros 24 et 25. Je dois supposer que Polilàs

ne veut plus se mêler de nos misères et qu'Augustin en pense de façon à ne pas s'accorder avec vous. Convenez que tout ceci n'est pas con­solant, sourtout lorsqu'on a, comme moi, le sentiment de tout ce que j 'ai fait pour que nul intérêt personnel ne puisse jamais motiver ou entretenir la discorde ou la division dans notre famille. C'est une illu­sion peut-être que cette union et cette concorde que je prétends rame­ner et faire vivre sous le toit de nos pères... mais alors, quelle autre illussion pourrais-je lui substituer?... il n'est pas à mon pouvoir d'en créer une autre et je suis forcé conséquemment de m'en tenir à celle-là.

Les nouvelles de la Grèce sont bonnes et j 'aime à espérer que

Page 125: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 123 —

celles que vous transmetterez par la suite, seront encore meilleures. Monsieur Stratford Canning, en se rendand à Naples pour s'embarquer, a passé pas Genève. Il s'est rappelé qu'en 1814 et 15 j'ai été son col­lègue en Suisse et il m'a fait l'honneur d'aller me voir. Je suis sensible à son bon souvenir ; il m'a dit de n'être pas sûr s'il touchera à Corfou ; s'il venait, cependant, je vous prierais de vous présenter chez lui, de lui parler de l'estime profonde que je lui ai voué et de voeux dont je l'accompagne. Ma santé est assez bonne...».

(Ricev. 20 Novembre 1825 No 8270).

XXII No 1286 (sous couvert à Naranzi). Le comte Jean Capodistrias à

son frère Viaro à Corfou: Genève le 8 Janvier 1826. « Augustin m'a donné des nouvelles de la famille et de vos envi­

rons en date du 23 Novembre/5 Décembre et elles ont apporté quelque soulagement à ma douleur si toutefois elle peut être soulagée. Je lui réponds pas Trieste et ces lignes vous arrivent par Venise-

Je veux me rendre à Berne où l'on célébrera à la chapelle un ser­vice funèbre. Malgré ma faible santé, la saison et les distances, c'est à Moscou ou à Saint - Petersbourg que j'aurais dirigé ma triste cource afin de rencontrer le convoi de l'Empereur et me procurer ainsi la consolation de lui rendre le dernier service. Je m'en abstiens cependant parce que les gazettes de ceux qui aiment à lire l'avenir dans les gazet­tes, auraient donné à ce triste voyage tout autre motif et il ne m'est pas permis de leur prouver cette satisfaction. Mon absence de Genève ne sera que de peu de jours. Continuez donc à m'écrire ici».

(Ricev. 18 Gennaio 1826 No 395).

XXIII No 1290 (sous couvert à Naranzi). Le comte Jean Capodistrias à

son frère Viaro à Corfou: Genève le 2 Avril 1826. Je suis bien aise de vous accuser la réception de vos numéros 31

et 32 et je vous remercie du bon acueil que conjointement à Augustin vous avez fait a Messieurs Remilly et Marcet. Us arrivent en Grèce dans un beau moment. L,es exploits de la brave garnison de Misso-longhi les portera à mieux juger de la nation qu'ils vont visiter, leurs premières lettres n'étant pas couleur de rose et je ne m'en étonne pas. ha. victoire des derniers jours de Février a fait en Europe, auprès des

Page 126: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 124 —

amis et des ennemis des Grecs, une forte impression et ces consé­quences peuvent être décisives.

En attendant, on a ouvert partout de nouvelles souscriptions et elles produiront de quoi soutenir les braves des braves,qui ont si héroï­quement justifié l'intérêt qu'ils inspirent.

J ' ignore jusqu'ici pour ma part si c'est en Italie qu'il peut me convenir d'aller chercher une meilleure santé. Je n'ai pour le moment aucun projet et si j 'avais une opinion à articuler sur votre fait, je vous dirais de ne pas dépenser votre temps et votre argent hors de chez vous, à moins que la nécessité ne fût réconnue pressante par les méde­cins. Nos pères vieillissaient en très bonne santé et pas un d'eux n'allait faire des cures aux eaux minérales dans l 'étranger. Lorsqu'ils avaient besoin de se refaire à la belle saison, ils gardaient un régime sevère, prenaient des sucs d'herbes et en étaient quittes, sans déranger leur économie et surtout donner le mauvais exemple des voyages de fan­taisie à leurs concitoyens. Voilà de la morale. Je vous en demande pardon ; mais jaurais eu grand tort de vous déguiser ma pensée ».

(Ricev. il 9 Aprile 1826 No 2504).

XXIV No 29. Extrait d'une lettre du comte Jean Capodistrias à son frère

Viaro à Cor fou : Genève le i8 Avril 1826. Je viens de recevoir vos deux lettres No 23 et 24 ; la dernière me

donne la triste nouvelle que Missolonghi était à toute extrémité. Les gazettes annoncent que cette place avait succombé le 18/20 Mars; quand même cette catastrophe se devait accomplir, encore je serais loin de désespérer de la Grèce. Je croirais tout au contraire que c'est de là que partirait le commencement de son salut. J'en ai une preuve dans l'impression que cette nouvelle a produite dans le monde. Les prêtres de toutes les communions prient publiquement pour les Grecs. E t peu soit en Hollande, en France, en Suisse, en Allemagne, de nou­velles souscriptions sont ouvertes. Ce mouvement chrétien leur appor­tera des secours considérables. La Providence fera le reste».

(Ricev. 25 Aprile 1826 No 2865).

XXV No 1203 (sous couvert Schielin). S.E. le comte Jean Capodistrias

au chevalier Mustoxidi à Venise : Genève le 25 Avril 1826. « Vous savez que les lettres de Corfou nous assurent que Misso-

Page 127: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

125 —

longhi tenait encore le 5 Avril ? Cette nouvelle a fait ici infiniment de plaisir à tous ceux qui s'intéressent aux Grecs; c'est-à-dire à tout le monde. On a prié et on prie dans les églises pour eux. Monsieur Eynard a été autorisé à faire de nouveaux envois de vivres dans cette place si elle existe encore, ou dans celles qui restent encore debout. Une nouvelle souscription a été ouverte et en peu de jours on a versé plusieurs mil­liers de francs. Mais les Helvétiens et les Genevois ne s'arrêtent pas là ; chaque classe veut faire quelque chose de plus. Les peintres et graveurs, les marchands d'estampes et de tableaux, mettent leurs ouvrages en loterie au profit des Grecs. Et enfin Monsieur Baulte à la tête des siens, veut frapper à ses frais une médaille en honneur et mémoire de l'héroïque garnison de Missolonghi : soit qu'elle succombe, soit qu'elle triomphe. Il s'est, conséquemment, adressé à moi, en me demandant le projet de ce travail. Et je ne saurais mieux satisfaire à sa demande qu'en vous priant de nous donner vos idées. La resistance de Missolonghi est un fait qui domine l'histoire de la lutte que les Grecs soutiennent contre leurs oppresseurs. Il la caractérise et peut-être il la décidera en faveur de la justice, de l'humanité et de la religion.

Ce fait donc peut et doit mériter l'honneur du burin numismati­que. Je souligne ces mots parce que la personne abstraite qui payerait le tribut d'admiration aux hellènes, serait le burin Genevois. Tâchez donc de prendre dans votre inépuisable dépôt, de bonnes et antiques idées, une idée simple et faites travailler Croni. Vous m'obligerez infi­niment de servir vite et de me répondre avec votre petit croquis par la prochaine poste. Je désire répondre à mon tour à la confiance qu'on me témoigne. Et ce n'est que par vous qu'il me soit donné de le faire avec une véritable satisfaction intérieure ».

XXVI No 1294. Par mer; lettre du comte Augustin Capodistrias à son

frère Jean à Genève ·' Corfou le 6 Mai 1826. « Nous vous souhaitons les saintes fêtes très heureuses et plus, s'il

est possible, de ce qu'elles ont été pour nous. Car, à dire le vrai, quelque grande que soit notre résignation aux volontés du Seigneur, l'affaire de Missolonghi, avait laissé une grande tristesse au fond de nos âmes. Notre courage, cependant, se trouve un peu relevé dans ces jours-ci ayant appris qu'outre la garnison, la plus grande partie de la population de cette malheureuse ville était arrivée saine et sauve au camp de Costa Bozzaris ».

(Ricev. il 20 Maggio Ì826 No 3526).

Page 128: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 126 —

XXVII Par la voie d'Olrante (sous couvert Ν avanzi) No Ì295. Lettre de

Viaro Capodistria à son frère Jean à Genève. Corfou le 14/26 Mai 1826. «Votre prophétie que la chute de Missolonghi sera le commence­

ment du salut, commence à s'accomplir et j ' a i les meileures espérances. Ce fut un coup qui a dépilé des yeux et a éclairé des consciences. La majeure partie des braves de Missolonghi se sont sauvés. Ils sont en sûreté à présent à Cravari avec Caraiscaki : ses chefs se sont tous sauvés et ils écrivent au Gouvernement de Napoli de Romanie, lui faisant courage et l 'assurant que, puisque la miséricorde de Dieu les a sauvés, il y a dans la Grèce d'autres points pour faire d'autres Mis­

sologhi. Les Turcs ont fait des pertes énormes. Ibrahim Pachà n'a pas la moitié de ses arabes ; une profonde tristesse régne sur les Turcs, et de l'armée et de l'Albanie.

Tan t que vous et sur ce que vous pourrez contribuer, faites que les secours des amis des Grecs arrivent sans retards.

Le colonel Gordon à cette heure­ci doit être à Naples de Romanie et il va travailler sur son projet de faire et entretenir à ses dépenses pour un an un corps de 3000 hommes réguliers.

Tout le monde devra avouer que l'héroïsme des braves de Misso­

longhi, n'a pas d'exemple. Par lettre particulière on sait que la commission de 13 membres,

en suite des communications verbales que le ministre Canning eut avec quelques uns à Idra, en allant à Constantinople, lui écrivit annonçant les demandes de la Grèce :

1 ) Parfaite indépendance, sans être éloignée de payer un tribut annuel au Sultan.

2 ) Que l 'Etat de la Grèce consiste dans les îles, en comprenant Candie, la Grèce occidentale et l 'Orientale et le Peloponèse.

3) Flotte et armée». (Ricev. 5 Giugno 1826 No 3984).

Έπανόρ&ωσις. Ό εις' το Α' μέρος της αλληλογραφίας ( Παρνασσός, Β', σ. 465) αναφερόμενος κόμης Λιέβεν, ήτο Ρώσος πρέσβυς εν Άγγλίςι και ουχί "Αγγλος εν Πετρουπόλει. Την ύπόδειξιν όφείλομεν εις τον διακεκριμένον ΚαΦηγητήν­κ. Μ. Λά­

σκαριν, δν και εύχαριστοϋμεν. Κ.Δ.Μ.

Page 129: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ Β. ΤΩΜΑΔΑΚΗ Καθηγητού τοϋ Πανεπιστημίου ΆΦηνών

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (1851­1911)

Ό Χριστιανός συγγραφεύς*

Έ ν πρώτοις οφείλω να εκφράσω τας ευχαριστίας μου προς την Α. Σεβα­

σμιότητα τον Μητροπολίτην 'Ηλείας κ. Γερμανόν, διακεκριμένον Ίεράρχην, εις την πρόσκλησιν του οποίου ύπείκων, ευρίσκομαι προ υμών δια να ομιλήσω σήμερον, τόσον δια την προτίμησιν προς το πρόσωπον του ομιλητού δσον και δια τήν γενομένην μοι ξενίαν. Είτα οφείλω να ευχαριστήσω πάντας υμάς, οι όποιοι προσήλθατε δια να με ακοΰσητε και να άναμνησθώ των ανθρώπων των Γραμμάτων, οι όποιοι κοσμούν τήν πόλιν τοϋ Πύργου, ιδία δε των εκλεκτών διανοουμένων εν 'Αθήναις δε εγκατεστημένων Πυργιών, εν οις ό διακεκριμένος ιστορικός της Επαναστάσεως και ακαδημαϊκός κ. Διονύσιος Κόκκινος και ό αγαπητός εν τη Φιλοσοφική Σχολή συνάδελφος κ. Γεώργιος Ζώρας. Ή άφοσίωσίς Σας εις τα Γράμματα, ό σεβασμός προς τήν μητέρα Έκκλησίαν, ή παροχή εις τήν Πατρίδα διακεκριμένων όλως πολιτικών προ­

σωπικοτήτων, ή προσήλωσις προς τήν παράδοσιν, τα χριστιανικά και ελλη­

νικά ιδεώδη, τάττουν τήν πόλιν 'Υμών μεταξύ τών σπουδαίων επαρχιακών πόλεων της Επικρατείας, διό και ή πρόσκλησίς μου και ή παρουσία Σας με τιμά ό'λως ιδιαιτέρως. Σας ευχαριστώ και πάλιν και παρακαλώ να με ακοΰσητε μετ* εύμενείας.

Α­

Τό θέμα τό όποιον εξέλεξα δια τήν σημερινήν μου όμιλίαν είναι « 'Αλέ­

ξανδρος Παπαδιαμάντης ό χριστιανός συγγραφεύς». Τοΰτο δ' έπραξα εξ αφορμής της κατά τό νέον τοΰτο έτος συμπτώσεως τής 50*1? επετείου από τοΰ θανάτου τοΰ μεγάλου Σκιαθίτου διηγηματογράφου, τής οποίας μνημο­

νεύει τό Πανελλήνιον μετά σεβασμού προς τον ανθρωπον καΐ μετά θαυ­

μασμοΰ προς τό έργον του. Ό κοσμοκαλόγηρος Παπαδιαμάντης, μολονότι

* 'Ομιλία γενομένη εν Πύργω 'Ηλείας τήν 12ην Φεβρουαρίου 1961.

Page 130: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 128 —

δεν περιεβλήθη ποτέ ράσον και μόνον επί εν έ'τος έ'ζησεν εις το "Αγιον "Ορος, είναι ή ιερατική μορφή της συγχρόνου λογοτεχνίας μας, ή βασανισμένη αλλ' αγία και άνεξίκακος ψυχή, ή διαγαγούσα τον βίον εν στερήσει καΐ άπλότητι, εν ταπεινώσει και προσευχή, ή άξιωθεΐσα απέραντου ψυχικοί) πλούτου καΐ ανέλπιστου υστεροφημίας, ή λυτροΰσα υπέρ πασαν αλλην σΰγ­

χρονον λογοτεχνικήν μορφήν από το άγχος τον πολυτάραχον ανθρωπον και οδηγούσα εις τα απλά καί απέριττα νησιά μας, δπου κατοικούν απλοί, βασα­

νισμένοι, συμπαθείς άνθρωποι, πρόσκαιροι, φθαρτοί καί επίγειοι, αλλά περι­

κλείοντες τήν άγνήν διάθεσιν της πίστεως καί τήν πνοήν της άγιότητος. Χριστιανός συγγραφεύς. Βεβαίως δλοι δσοι γράφουν, μ* ελαχίστας εξαι­

ρέσεις, είναι Χριστιανοί συγγραφείς. 'Αλλ'δ 'Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης δέν είναι ούτε ό τυπικός ΰμνητής τής 'Εκκλησίας, δ εξ υποχρεώσεως τίνος ύμνων τα θεΐα και δια τήν εκπλήρωσιν επαγγελματικού και*)ήκοντος ενασχολούμενος μέ τήν Έκκλησίαν καί τον Χριστιανισμόν. Οΰτε δ κατ' επιστήμην θεολόγος δ άνιχνεΰων τάς σοφάς ρήσεις των Πατέρων και τας διατάξεις των αγίων Συνόδων. 'Απλούς δημοσιογράφος, μεταφραστής μάλιστα ξενόγλωσσων τεμα­

χίων, εις τάς άθηναϊκας εφημερίδας τον καιρού του. 'Ερασιτέχνης ψάλτης εις τάς ακολουθίας καί τάς κατανυκτικός ολονυκτίας του 'Αγίου Έλισσαίου παρά το Μοναστηράκι των 'Αθηνών, δπου απλοί άνθρωποι εζητούσαν να εΰρουν ψυχικήν άνακοΰφισιν. Θαμών των καπηλειών, δπου δ εργατικός κό­

σμος ζητεΐ μετά τον ήμερήσιον μόχθον να εΰρη μικράν άνακοΰφισιν εις τον εΰφραίνοντα τήν καρδίαν τοϋ ανθρώπου οίνον, τήν ρετσίναν τής Αττικής, καί ν ' άνταλλάξη μέ τους δμοίους του ολίγα λόγια στρεφόμενα περί τήν καθημερινήν ζωήν καί τα εφήμερα προβλήματα της. Δύνασθε να τον φαν­

τασθήτε εις τήν ταβέρναν του Κεχριμάνη, ζώντα πτωχότατα μέ ανίδεους περί τής αξίας του ανθρώπους, καπνίζοντα καί πίνοντα μέ ύπομονήν, και ςίδοντα εκκλησιαστικούς ύμνους αντί κοσμικών τραγουδιών. Ή περιβολή του είναι περισσότερον παρά απλή, ατημέλητος, πτωχική, λερωμένη. Δέν αποδίδει εις τήν εξωτερικήν εμφάνισιν σημασίαν, δέν του αρέσει ή τΰρβη, δ θόρυβος των σαλονιών, των μεγάλων κέντρων τής εποχής, ή συναναστροφή μέ τους επηρμένους καί πλήρεις αύτοπεποιθήσεως λογίους. 'Εκείνος δέν ζή μέ τήν πρόοδον, μέ τήν κίνησιν, μέ τήν ο'ίησιν. Ούτε μέ το δνομά του καλά καλά δέν θέλει να ύπογράψη τα δημοσιεύματα του, διότι καί τήν διαφήμη­

σιν θεωρεί άμαρτίαν. Δέν προβάλλει τον εαυτόν του, δέν θορυβεί. Είναι άποτραβηγμένος εις τον κόσμον των ταπεινών, δπου ευρίσκει εύκαιρίαν δια ρεμβασμόν. Και το μυαλό του πάντοτε προς το νησί του, τα αισθήματα του προς τον κόσμον δπου είδε το φώς, δπου συνανεμίγησαν αί χαραι καί αί πικρίαι τής ζωής, τα παιδιάστικα αισθήματα καί τα τραύματα του εφήβου.

Ή Σκιάθος, μία των Σποράδων, μέ τάς 4.000 των κατοίκων της, τήν χώραν της, τα κάστρα της, τα λιμάνια καί τους αίγιαλούς της, τις άμμου­

Page 131: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 129 —

διές, τους λόγγους, τάς εξοχάς, και το πλήθος των παρεκκλησίων της. "Εν από τα ιερά νησιά του Αιγαίου, όπως ή Τήνος, δπως ή Πάτμος, γεμάτη ή Σκιάθος από ναούς και παρεκκλήσια, τάματα των ναυτιλλομένων και των ξενιτευμένων παιδιών της, πού αντιμετωπίζουν τάς θάλασσας και τα ναυά­

για δια να ζήσουν οι. ίδιοι και ν' αναστήσουν τας οικογενείας πού προστα­

τεύουν. Οι άνδρες συνήθως ταξιδεύουν από την εφηβικήν ήλικίαν και αι γυναίκες περιμένουν. Αναμένουν αι σύζυγοι και τα κορίτσια, πολλά και ανύ­

παντρα συνήθως. Περιμένουν ματαίως και αι χήραι πού έχασαν τους ιδι­

κούς των, θύματα των κυμάτων. Παρηγοριά δι' δλους αυτούς είναι ή Εκ­

κλησία, γλυκεΐαι μορφαΐ της Παρθένου εις τα εξωκκλήσια, ασκητικοί άγιοι, μάρτυρες καρτερικοί και ήρεμοι όσιοι, πού τα καντήλια τους ανάβουν τα ευλαβικά χέρια των γυναικών καΐ στολίζουν τάς εικόνας των με τα αγριο­

λούλουδα και με τα μυριστικα τού κήπου καΐ της αυλής των. Παιδικά κι' εφη­

βικά χείλη ψάλλουν, συνοδεύουν την προσφοράν της άμωμου θυσίας, προς 'Εκείνον πού κατευθύνει τας τύχας τού κόσμου, πού σκέπει τα ορφανά, προ­

φυλάσσει τους πλέοντας, όδοιπορούντας, εγείρει τους κάμνοντας καί νοσούν­

τας. Τα ίδια ευλαβικά χέρια θα αποθέσουν τα σημάδια της ευγνωμοσύνης των, τα αργυρά κυι χρυσά ταξίματα, καντήλια καί άλλα αφιερώματα, δι' εκεί­

νους πού επέρασαν τους κινδύνους καί εγλύτωσαν. Ό "Αγιος Νικόλαος εβού­

τηξε ό ίδιος στη Μαύρη Θάλασσα δια να τους προστατεύση και τους εγλύτω­

σεν από το ναυάγιον, ή Κυρία Θεοτόκος με τάς δεήσεις της τους έδωσε τον δρόμον της επιστροφής και την χαραν να ξαναευρεθούν εις την θαλπωρήν της οικογενειακής εστίας, ανάμεσα εις τα παιδιά τους, τήν γυναίκα τους, τους συγγενείς, το αγαπημένο τους νησί. "Ολος αυτός ό βασανισμένος κόσμος, εξαρτών από τάς ιδιοτροπίας της φύσεως τήν επιβίωσιν και τήν τύχην του, θρήσκος, ευλαβικός, ειδυλλιακός, γνωρίζει και να ζή τα βράδια εις τα μαγα­

ζιά τού γιαλού, τραγουδώντας, πίνοντας, δνειρευόμενος. Τα παλληκάρια αποβλέπουν εις τα παρθενικά κοράσια πού θα γίνουν σύντροφοι τής ζωής των, οι κοπέλλες περιμένουν τον άνδρα πού θα τους δώσουν οι γονείς των ως σύζυγον, καί πού θα τον μοιρασθούν με τήν θάλασσαν. Οι νέοι ονει­

ρεύονται να γίνουν κυβερνήται των ποικιλώνυμων ιστιοφόρων, να πάνε μα­

κρυά, να γνωρίσουν κόσμον, να κερδήσουν χρήματα, να φέρουν τα δώρα και τα λεπτά στο νησί, να γίνουν κι' αυτοί νοικοκυραίοι. Κι' δπως είναι φυσικόν, πολλά από τα δνειρ' αυτά ναυαγούν εις τήν θάλασσαν τού βίου, και οι καραβοτσακισμένοι— παλαιοί ναυτικοί ή απόμαχοι τής ζωής — περι­

φέρουν τα υπολείμματα τής υπομονής καί τών αναμνήσεων των εις τα λιμά­

νια και τους αιγιαλούς, ψαράδες τώρα, ή ανάπηροι από το γήρας. Ή ζωή είναι πικρή καί δύσκολη, ο θάνατος παραμονεύει, ή πτώχεια συντροφεύει τους "Ελληνας. Μικροκακίαι, διαφοραί, αντεγκλήσεις δεν λείπουν. Καί τα θηλυκά δεν είναι δυνατόν ν ' αποκατασταθούν δλα, πολλές κοπέλλες θα μαρα­

9

Page 132: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 130 —

θοϋν πίσω από τα κλειστά παράθυρα των πατρικών των σπιτιών, χωρίς τα στήθη των να θρέψουν άλλας υπάρξεις. Βασανισμένη ζωή μέσα εις τήν απλότητα της. Μία άλλη θάλασσα, άλλου είδους τρικυμία του βίου. Μικρά προβλήματα ίσως δια τον σημερινον προπετή και παντογνώστην ά'νθρωπον, τον ζήσαντα τα γεγονότα τών τελευταίων παγκοσμίων πολέμων και τάς μετ* αυτούς τΰχας και ανακαλύψεις. "Ομως βασανιστικά δια τον άνθρωπον τοϋ τέλους του παρελθόντος αιώνος ακόμη, και εις αΰτας τας πόλεις και εις αυτήν τήν πρωτεΰουσαν, δπου συνεσωρεΰθη ή φτωχολογιά δια να ζήση εΐς τάς συνοικιακός αύλας τών 'Αθηνών και τα ταβερνεΐα της Πλάκας.

Εις αυτόν τον κόσμον ανήκει ψυχικώς ό Παπαδιαμάντης. Δεν εγεν­

νήθη κόμης ή πλοΰσιον άρχοντόπαιδον δπως ό Σολωμός ή δ Βαλαωρίτης, οΰτε ανήκει εις οΐκογένειαν διδασκάλων ως δ Παλαμάς. Δεν εγνώρισε τήν χλιδήν, τα ταξίδια εις το εξωτερικόν, τάς άνετους σπουδάς, τας τιμάς της Πολιτείας. Και δεν τα ήθέλησεν.

Ό πατέρας του ελέγετο παπά 'Αδαμάντιος, καί το πατρικόν του δνομα του εχρησίμευσεν ως επώνυμον, ήτο δ' ιερεύς, Οικονόμος το δφφίκιον εΐς μίαν από τάς δυο της Χώρας της Σκιάθου ενορίας εφημέριος, πτωχός, εργα­

τικός, φαμελίτης. "Εξι παιδιά, το πρώτον δ 'Αλέξανδρος (1851), εν αγόρι ακόμη ( δ Γεώργιος πού θ ' άποθάνη αργότερα με σαλευμένας τάς φρένας και θα γέννηση άλλα προβλήματα εις τήν οΐκογένειαν ) καί τέσσαρα κορί­

τσια, από τα δποΐα μόνον τήν μεγαλυτέραν, τήν Ούρανίαν, κατώρθωσε να παντρέψη δ παπάς. Αι ά'λλαι τρεις εμαράθησαν εΐς το τέλος, επέζησαν τοϋ Παπαδιαμάντη, χωρίς δ προώρως γηρασμένος συγγραφεύς να ήμπορέση να τάς βοηθήση άποτελεσματικώς.

Μέ πολλήν δυσκολίαν, με συχνός διακοπάς, τελειώνει, άνδρας πλέον, το Σχολαρχεΐον και υστέρα το Γυμνάσιον, αφού εφοίτησεν εΐς τήν Σκόπελον, τήν Χα?.κίδα, τον Πειραιά, τας 'Αθήνας. Ό παπάς, δ πατέρας του, τον επε­

ρίμενεν εΐς τήν Σκίαθον, να εργασθή, να βγάλη τα κορίτσια. "Ομως δ 'Αλέ­

ξανδρος εγγράφεται εις τήν Φιλοσοφικήν Σχολήν, μανθάνει ξένας γλώσσας μόνος του, φοιτφ εΐς τα βιβλιοπωλεία καί τα γραφεία τών εφημερίδων περισσότερον παρά εΐς το Πανεπιστήμιον, δπου άλλως τε δεν δίδουν τότε τμηματικός εξετάσεις. Τα μέσα του είναι γλίσχρα, ζή κυρίως από τάς παρα­

δόσεις, συνήθως έχει χρέη, σπανίως δ πατέρας του εξοικονομεί κάτι να τοϋ στείλη. Ό 'Αλέξανδρος γράφει από μικρός στιχάκια, ρεμβάζει πολύ, δεν φαίνεται να είναι φύσις δραστήρια, ελκυομένη από τήν πρακτικήν ζωήν. Εΐς τήν πρωτεΰουσαν δεν περνά βεβαίως εξαιρετικά, άλλα μορφώνεται, ζή με ανθρώπους πνευματικούς. Δεν θέλει να επιστρέψη εΐς τήν Σκίαθον ως ελληνοδιδάσκαλος. Ό πατέρας του, ή οικογένεια του ζητεί να δώση τάς σχε­

τικάς εξετάσεις, να γυρίση πίσω, να διορισθή, να εργασθη δια τάς άδελφάς του, πού έχουν μικροτάτην κτηματικήν περιουσίαν και ουσιαστικώς είναι

Page 133: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 131 —

απροικοι. Εκείνος αρνείται να εγκλωβισθή δι' δλην του την ζωήν εις την Σκίαθον, να εξαρτάται από τους τοπικούς πολιτευόμενους, να ζή την τοπι­

κήν ζωήν του διδασκάλου. « Δεν κάνω για δάσκαλος εγώ » λέει. Κα! ή πάλη μέσα του συνεχίζεται. 'Αφ' ενός αγαπά το νησί, ζή με τάς αναμνήσεις του παιδιού και του εφήβου, με τήν αγιότητα της χαμένης πλέον εποχής, μέσα εις την πολυθόρυβον καΐ τότε (δλα τα πράγματα είναι σχετικά) πρωτεΰουσαν. Δεν αφομοιώνεται από το άθηναϊκόν περιβάλλον· Δεν ­9α γίνη εδώ οΰτε δ διαπρεπής δημοσιογράφος ή εκδότης εφημερίδων ή περιοδικών, οΰτε ό κο­

σμικός κύριος, ουδέ καν ό καί)ηγητής μέ το μαΰρον ένδυμα της εποχής, τήν γενειάδα και το ήμίψηλον. Άλλα δεν ­θέλει και να μεταβληθή εις ενα δστρα­

κον προσκεκολλημένον εις τους αιγιαλούς του νησιοϋ του. Μεταξύ τοΰ κόσμου και της ερημιάς, μεταξύ της πρωτευούσης και τής Σκιάθου πού αργά και πού τήν ξαναβλέπει δια σΰντομον ή μακρότερον διάστημα, μεταξύ τών τα­

πεινών γραφείων τών εφημερίδων και τών καπηλειών, φτωχοντυμένος ( εις τα τελευταία εφοροΰσε δ,τι τοΰ εχάριζαν οι γνωστοί του), ταπεινός, εχθρός τής δημοσιότητος και τής προβολής, δμως έ'χων επίγνωσιν τής δυνάμεως του, αιγιαλός χωρίς άγκυροβόλιον, θάλασσα χωρίς γαλήνην, τρικυμία χωρίς αφρούς, συνετρίβη ό ευαίσθητος άνθρωπος. Αι οικογενειακοί του δυστυχίαι, ό αυστηρός γονεΰς, αί ύπομονητικαι αλλ' απροστάτευτοι άδελφαί πού θα μαραθούν περιφρονημέναι ως άγαμοι, ό αδελφός πού θα τρελαθή, τα χρέη, τα βάσανα και τα πάθη τοΰ κόσμου πού δεν έχουν τελειωμόν, ετσάκισαν τήν τρυφεράν αυτήν και άσκητικήν και λιτοδίαιτον φΰσιν. Ή θρησκεία ύπήρξεν ή παρηγοριά του, αί ψαλμωδίαι ή έκφρασις τής αγωνίας, τοΰ πόνου και τής ελπίδος του, ή συντροφιά τών απλών ανθρώπων ή άνάπαυσίς του. Μέ μα­

νάβηδες, μέ φτωχονοικοκυραίους, απομάχους ναυτικούς, μέ γνωριμίας τών αγρυπνιών τοΰ αγίου Έλισσαίου θα σχηματίσω τον κύκλον του, θα πιή το κρασί του, θα περάση προσκεκλημένος και φιλοξενούμενος τάς μεγάλας εορ­

τάς, τα Χριστούγεννα, το Πάσχα, θ ' αναπόληση τα παιδικά του χρόνια και τα νησιωτικά έθιμα, και θα προσπαθήση να σβήση τήν νοσταλγίαν του, εΐς μάτην. Τότε μία άλλη έ'κφρασις θα τον λύτρωση : Το γράψιμον. "Οχι ή επαγγελματική μετάφρασις ή σύνταξις εις τάς εφημερίδας. Ό μπάρμπ' 'Αλέ­

ξανδρος, δπως τον αποκαλούν οΐ απλοί του φίλοι, ζή μέσα εΐς το σύννεφον τών αναμνήσεων του, και εις τήν μνήμην του ξαναζωντανεύουν ανάκατα πανηγύρια, ναυάγια, ίερουργίαι, θαλασσινά! ίστορίαι, ναυαγοί και αρραβω­

νιασμένοι, μπεκρήδες, ψαράδες, καλαντιστάδες, βοσκοί, παπάδες, παιδιά, δσα έζησε κι' δσα ήκουσεν από άλλους, κόσμος ολόκληρος προς ταξινόμησιν. Εις αυτόν τον κόσμον πού κινείται μέσα του, άγιος ή κακούργος, καλός καΐ κακός, θα δώση ύπόστασιν και δικαιολόγησιν ό συγγραφεύς. Διότι ό υπό τοΰ Θεοϋ εύηργετημένος μέ το αληθές τάλαντον δημιουργός, είναι και αυτός μικρός Θεός, δυνάμενος δχι δια πηλού πλέον άλλα δια σκιών, ονείρων καΐ

Page 134: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 132 —

αναμνήσεων να δώση σάρκα καί οστό? εις τους ήρωας των ιστοριών του, να μεταφέρη αυτούς εκ του μη είναι εις το είναι της Τέχνης. Να τανΰση νεύρα, ν ' ανάπτυξη σάρκας, να ζεστάνη το αίμα, να φυσήση πνοήν και λόγον καί ηθικόν νόημα εις ανθρώπους της μνήμης και της φαντασίας του, να τοπο­

θέτηση αυτούς εν τόπω καί χρόνω και να τους καταστήση αληθέστερους από δ,τι πιθανόν υπήρξαν, αν έζησαν, με την ιδιαιτέραν άλήθειαν πού καταξιώ­

νει ή Τέχνη. "Ετσι ζή σήμερα σπαρτός άπό τον διηγηματογράφον μας δ Φτωχός "Αγιος, ό Χριστός στο Κάστρο, ή Φραγκογιαννού, ή θεια Σοφούλα, ή Μοσχοΰλα, καί στρατιά ολόκληρος από γριές, νέας, νέους, παιδιά, ναυτι­

κούς και άγρότας, καί το κυριώτερον ένας κόσμος ό όποιος υπήρξε καί δεν υπάρχει πλέον με αυτήν την μορφήν. Και παραλλήλως έ'νας μικρότερος κό­

σμος τής μεταξύ του 1875 και 1905 αθηναϊκής φτωχολογιάς τής αυλής, της μάντρας, τής αγοράς, των καπηλειών, ξεχασμένος και ξεπερασμένος κι' αυτός. Τώρα με τα πλοία καί τα ατμοκίνητα καί τα βενζινοκίνητα, με τ' αερο­

πλάνα, με τα ραδιόφωνα, που πλέον αυλή και ταβέρνα καί συντροφιά καί άπλότης και άγαθότης καί αλληλεγγύη καί που φευ ευσέβεια από εκείνος πού περιγράφει ό Παπαδιαμάντης ! Και που οι λόγιοι καί οι δημοσιογράφοι, και πού ή Δεξαμενή, ή υπό τον Λυκαβηττον φτωχογειτονιά, όπου ό Ρουμε­

λιώτης Γιάννης Βλαχογιάννης άνεβίβασε τα τελευταία έτη τής ζωής του τον ά'γιον τής Πλάκας, δια να συντροφεΰεται από τους πειναλέους άλλα καρτερι­

κούς λογίους τής εποχής, πού έμαζεΰοντο εις καφενεία και φτωχοεστιατόρια δίπλα εις τα πεύκα ; Ό επισκεπτόμενος το άριστοκρατικώτατον αυτό ενδιαί­

τημα του Κολωνακίου δεν ·θά ημπορούσε φευ πλέον να φαντασθή δτι εκεί επαίχθη το δράμα του Παπαδιαμάντη εις τάς τελευταίας του πράξεις : Διότι πεντήκοντα μόλις ετών ό πτωχός άγιος είχε γηράσει καί κατά τα περί το 1908 ετη δεν είχε πλέον την σωματικήν εύχέρειαν ουδέ να γράφη. Και εχρειάζετο ή μεγαλοψυχία τών φίλων καί ή μετά αξιοπρέπειας συμπαράστασις δια να μη άποθάνη από την πεΐναν. Καί ή αβουλία ηύξάνετο με την κατάπτωσιν. Τώρα τον κατατρώγει ή επιθυμία να ιδή το έργον του τυπωμένον εις τό­

μους. Διότι ενώ ή Δΰσις είχε φανή και επέκειτο το τέλος, το « έργον » του 'Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη δεν ήτο παρά επιφυλλίδες εις περιοδικά καί εφημερίδες καί οι περισσότεροι δεν ενεθυμούντο παρά, περιστατικώς μόνον, μικρά διηγήματα πρωτοχρονιάτικα, πασχαλινά, χριστουγεννιάτικα, δημοσιευ­

μένα με την ύπογραφήν του εις τα εορταστικά φΰλλα. Μεταξύ του εκκλη­

σιασμού και τής κρασοκατανΰξεως τών μεγάλων ήμερων ποιος εδιάβαζεν εις τα σοβαρά τα διηγήματα ; Μόνον να περάση ή χρονιάρα μέρα. "Ομως δεν ήσαν δλα εορταστικά, τα επί παραγγελία γραφόμενα πολλάκις. Και έπρεπε κάποτε να συλλέγουν εις τόμους και να κυκλοφορήσουν δια να δώσουν συνο­

λικήν εντυπωσιν τής αξίας του δημιουργού των. Μερικοί θαυμαστοί του διοργανώνουν μίαν συγκέντρωσιν εις τον Παρνασσόν, υπό την προστασίαν

Page 135: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 133 —

της πριγκιπίσσης Μαρίας Βοναπάρτη, συζύγου του πρίγκιπος Γεωργίου. Τα χρήματα πού θα συνεκεντροΰντο θα διετίθεντο δια τον Παπαδιαμάντην. Μαζεύεται εκείνο το βράδι δλη ή αριστοκρατία των Άί)ηνών, δια ν' άκοΰση το εγκώμιον του παραγνωρισμένου λογοτέχνου. "Ομως εκείνος αντί να παρα­

στή εις την τόσον επίσημον δικαίωσιν της ζωής του, αποτραβιέται εις την Πλάκαν, εις ένα φτωχόσπιτο του κύκλου του αγίου Έλισσαίου κι' άποσπε­

ρίζει. Οΰτε αυτήν τήν φοράν δεν επρόδωσε τον εαυτόν του. "Ομως παίρνει τας εισπράξεις, πληρώνει τα χρέη του, αποχαιρετά τήν Δεξαμενήν, μένει μίαν εβδομάδα εις τα παλαιά λημέρια της Πλάκας, κατεβαίνει εις τον Πει­

ραιά και άπαίρει : Επιστρέφει εις τήν Σκίαθον χωρίς γυρισμόν. Έκεΐ θα προσπαθήση με άρθρα και μεταφράσεις να εξοικονόμηση τα φτωχά του γηρα­

τειά, εκεί θα τον εύρη το τέλος τήν 3^/16 'Ιανουαρίου 1911, προ ήμίσεος ακριβώς αιώνος. 'Ιδού πώς περιγράφει σύγχρονος ιερεύς τον θάνατον του :

Ήσθένησε τήν 29Τ1ν Νοεμβρίου τοΰ 1910, τήν τρίτην ήμέραν της ασθενείας του ελιποθύμησεν. "Οταν δε συνήλθε — τί μου συνέβη; είπε.— Δεν είναι τίποτε" μία λιποθυμία μικρά, τοΰ ειπον αι περιστοιχίζουσαι αυτόν τρεις άδελφαί του.

— Τόσα έτη, λέγει ό 'Αλέξανδρος, εγώ δέν ελιποθύμησα. Δεν εννοείτε δτι αυτά είναι προοίμια του θανάτου μου ; Φέρετε αμέσως τον παπα και μήν αναβάλλετε. Έθρήνουν τότε αί άδελφαί του, ό δε Παπαδιαμάντης βλέ­

πων αύτας καΐ συλλογιζόμενος δτι εάν άποθάνη δέν έχουν άλλον βοηθον και συντηρητήν, ταΐς άπέτεινε τους εξής παρήγορους λόγους :

—"Εχω καλούς φίλους, οι όποιοι θα εκδώσουν τα έ'ργα μου' ησυχάσατε, φιλόστοργες μου αδελφές.

Μετ* ολίγον κληθέντες ήλθον συγχρόνως και ό ιερεύς και ό Ιατρός. Ό Παπαδιαμάντης προ πάντων ήτο χριστιανός και χριστιανός ευσεβής. Μόλις λοιπόν είδε τον ΐατρόν, είπεν εις αυτόν' — Τί θέλεις σύ εδώ ; — Ή ρ θ α να σε δώ, του λέγει ό ιατρός.

— Να ήσυχάσης, τοΰ λέγει ό ασθενής, εγώ θα κάμω πρώτα τα εκκλη­

σιαστικά ( δηλ. θα επικαλεσθώ τήν βοήθειαν τοΰ Θεοΰ ) καΐ ύστερα να ρθής εσΰ. "Ηθελα να κάμω το παλληκάρι, έλεγε κατά το διάστημα τής ασθενείας του, άλλα τήν έπαθα. "Αμα λείψω απ' αυτόν τον κόσμον, τότε, θα καταλά­

βουν πόσον χρήσιμος είμαι, έλεγε κατά τάς προ τοΰ θανάτου του ημέρας. Είχε σφας τάς φρένας του μέχρι τέλος και επεθύμει να συγγράψη διή­

γημα. Ό νους του μέχρι τής τελευταίας του αναπνοής ήτο αφιερωμένος εΐς τον Θεόν. Μόνος του ολίγας ώρας πριν άποθάνη έστειλε να κληθη ό ιερεύς δια να κοινωνήση·

— Ξεύρεις, μήπως αργότερα δέν καταπίνω, έλεγε. Ή τ ο ή παραμονή τοΰ θανάτου του και ώς τις είρωνεία τοΰ άνηγ­

γέλθη ή απονομή τοΰ Σταύρου τοΰ Σωτήρος ( ή παρασημοφορία του ).

Page 136: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 134 —

Την εσπέραν της 29ΊΊ? 'Ιανουαρίου, παραμονήν του ­θανάτου του. —'Ανάψτε ενα κηρί, είπε, φέρτε μου έ'να ( εκκλησιαστικόν ) βιβλίον. Το κηρίον ήνάφθη. Επρόκειτο δε να ελθη καΐ το βιβλίον. Άλλα πάλιν

άποκαμών ό Παπαδιαμάντης είπε : —'Αφήστε το βιβλίο. 'Απόψε θα ειπώ δσα ενθυμούμαι απ' εξω. Και

ήρχισε ψάλλων τρεμουλιαστά « Την χείρα σου την άψαμένην » (την κορυφήν τοΰ Δεσπότου. Τροπάριον εκ των ωρών τών Φώτων). Αυτό ήτο και το τελευταΐον ψάλσιμον τοΰ Παπαδιαμάντη, δστις την ιδίαν νΰκτα, κατά την 2 α ν μετά το μεσονΰκτιον δταν εξημέρωνεν ή 31! 'Ιανουαρίου, παρέδωκε την ψυχήν του εις χείρας τοΰ Πλαστού. Ή Σκιάθος δλη έκλαυσε και κλαίει δια την άπώλειαν τοΰ Παπαδιαμάντη. Ή κηδεία του έγινε επιβλητική ». 'Από το χαρακτηριστικον αυτό γράμμα φαίνεται δτι ό βασανισμένος άνθρωπος άνε­

παΰθη εν Κυρίω με την παράστασιν και παρηγορίαν της 'Εκκλησίας και με ψαλμούς από τάς ακολουθίας της. 'Εδώ ταιριάζει να μεταφέρω τους στίχους του, ψαλμικήν διασκευήν τοΰ ως αγαπητά τα σκηνώματα Σου, Κύριε τών Δυνάμεων.

Καί πάλι κίνησα ναρθώ, Χριστέ μου, στην αυλή σου, να σκύψω στα κατώφλια σου τα τρισαγαπημένα, δπου με πόθο αχόρταγο το λαχταρεΐ η ψυχή μου.

Ή σάρκα μου αναγάλλιασε σιμά σου κι ή καρδιά μου, το χελιδόνι ηύρε φωλιά και το τρυγόνι σκέπη, να βάλουν τα πουλάκια τους τα δόλια να πλαγιάσουν, στον Ιερόν σου το βωμό, αθάνατε Χριστέ μου. Κάλλιο μια μέρα στη δική σου αυλή παρά χιλιάδες. Στον ήσκιο ας είμαι του ναοϋ σαν παραπεταμένος καλύτερα, παρά να ζω σ' αμαρτωλών λημέρια.

Β'

Διατί τώρα δ Παπαδιαμάντης είναι χριστιανός συγγραφεύς ; Είναι άνε­

,ξάρτητον το ερώτημα τοΰτο από την άξιολόγησιν τοΰ έργου του, από την άνάλυσιν κ α! τοποθέτησίν του εις τα πλαίσια της συγχρόνου Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Είναι φυσικον εις μίαν διάλεξιν να μη άναμείνητε την λΰσιν δλων σας τών αποριών και δλων τών προβλημάτων πού προκύπτουν από την άνάγνωσιν και μελέτην τοΰ έργου τοΰ Σκιαθίτου συγγραφέως. Ήμεΐς δεν δυνάμεθα να προσφέρωμεν καθολικήν εικόνα τοΰ ανθρώπου και τοΰ συγ­

γραφέως, οΰδ' είναι ό σκοπός μας αυτός σήμερον. 'Αλλ' άντιμετωπίζομεν το πρόβλημα της θρησκευτικότητος τοΰ Παπαδιαμάντη, και δη ουχί μιας θρη­

σκευτιχότητος γενικής, ευσέβειας αφηρημένης προς το Θείον, ώς αρχής και τέλους τοΰ περιβάλλοντος ημάς κόσμου και ημών τών ιδίων, οΰδ'ώς θεωρή­

Page 137: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 135 —

σεως φιλοσοφικής, ώς συμβαίνει συχνά. Ήθελημένως ή δχι κατά τα τελευ­

ταία έ'τη διεφημίσθησαν ώς ­θρησκευτικοί συγγραφείς, πνευματικοί άνθρωποι αρνούμενοι τάς δογματικός αληθείας του Χριστιανισμού. Τοΰτο οφείλεται κυρίως εις την διακρίνουσαν αυτούς μεταφυσικήν άναζήτησιν. Είναι δ' αλη­

θές δτι ή αληθής θρησκευτικότης είναι συνδεδεμένη με την άναζήτησιν των αρχών των όντων καί του κόσμου, το τέλος και τον σκοπον της δημιουργίας, τήν δικαιοσΰνην και την αγαθότητα. "Ομως ή τοιαύτη θρησκευτικότης είναι δυνατόν να οδήγηση καί εις πλάνας και εις αυτήν τήν άρνησιν. Δεν θέλω να εκτεθώ εν προκειμένω ουδέ να φέρω παραδείγματα τα όποια αυτομάτως έρχονται εις τον νουν σας.

Εις τήν περίπτωσιν Παπαδιαμάντη δέν υπάρχει ερώτημα του τίς εστίν ό Θεός, πώς εδημιοΰργησε τον κόσμον και τον άνθρωπον, διατί και πώς καταλήγει ή δημιουργία. Διότι ή δογματική θέσις περί Τριαδικού Θεοΰ, ηθικής τελειώσεως, σωτηρίας και κρίσεως εδωκεν εΐς τον συγγραφέα άπάντη­

σιν εν προκειμένω, τήν θέσιν τήν οποίαν λαμβάνει ή 'Ορθόδοξος 'Ανατολική 'Εκκλησία. Επομένως, μή υπάρχοντος μεταφυσικού προβλήματος, δέν υπάρ­

χει μεταφυσική αγωνία, καί ή συνομιλία του συγγραφέως μετά τοΰ Θεοΰ δέν είναι ερώτημα" είναι παράκλησις, ευχή, ευχαριστία, συντριβή. "Αν τούτο δέν νοηθή, θα ήτο δύσκολος ή κατανόησις τοΰ χριστιανού Παπαδιαμάντη. Διότι οΰτος είναι ώς εΐς τών απλών υπ' αΰτοΰ περιγραφομένων νησιωτών, δια τον οποίον ή πίστις δέν είναι ουδέ έρευνα ουδέ άναζήτησις, αλλ' είναι βίωμα, ζωή, πράξις. Ό Χριστιανός Παπαδιαμάντης πρέπει ν' άναζητήται εις τον βιοΰντα τήν καθημέραν ζωήν άνθρωπον, τον Όρθόδοξον Χριστια­

vòv της λατρείας. Ή δέ λατρεία, χωρίς να είναι τυπική έ'κφρασις τών συναι­

σθημάτων του, τΰπος, είναι βίωσις τών παραδεδομένων της 'Εκκλησίας ακο­

λουθιών, νηστειών, ΰμνογραφίας, εθών καί εθίμων. Δέν αρνούμαι τήν γνώ­

σιν τών εκκλησιαστικών ζητημάτων, της δογματικής ακόμη εις τον Παπα­

διαμάντην. Άλλα δι' αυτόν μία φράγκικη εΐκών, μία χριστουγεννιάτικη ακο­

λουθία καθ' ην ό όρθρος ψάλλεται άνατείλαντος τοΰ ηλίου, ή στέρησις τών πασχαλινών αυγών καί τών χριστουγεννιάτικων εδεσμάτων, ή παράβασις δηλ. τής εθιμικής τάξεως, αναιρεί τήν έ'ννοιαν της 'Ορθοδοξίας. Καί εις τοΰτο είμεθα απολύτως σύμφωνοι. Διότι ή λατρεία δέν είναι ΰπόθεσις και­

νοτομίας, είναι ύπόθεσις παραδόσεως. Ή παπαδιαμάντειος ψυχή αναφέρε­

ται προς τον Θεον μέ τους αυτούς τύπους, τους αυτούς τρόπους τής παρα­

δεδομένης λατρείας και εκφράζει τον εαυτόν της προς τον κατά παράδοσιν εΐκονογραφούμενον κΰκλον τών θείων καί αγίων παραστάσεων, εΐς τήν κατά παράδοσιν δρθοδόξως άρχιτεκτονουμένην περιοχήν τοΰ ναοΰ μέ τάς κατά παράδοσιν ιεράς συνήθειας. Χρησιμοποιεί δέ τον ιερόν λόγον τών Πάτερων καί τών 'Αγίων τής 'Εκκλησίας υμνωδών δια ν ' άποδώση τήν χαράν, τήν λΰπην, τήν συντριβήν, δια να ευχαρίστηση καί δια να δεηθή,

Page 138: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 136 —

δια να προπέμψη τους απερχόμενους της πρόσκαιρου ζωής φίλους και συγ­

γενείς και εν Χριστώ αδελφούς, δια να στήριξη αυτούς παλαίοντας τον σκλη­

ρότερον των ανθρώπων αγώνα, κατά της αμαρτίας, τον εν τώ ΐδίω σώματι διαδραματιζόμενον και πνευματικώς πολεμοΰμενον. Λατρευτικός λοιπόν Χρι­

στιανός, μη άφιστάμενος της διδασκαλίας της Εκκλησίας, μη ανήσυχων πέραν αυτής. Ουδεμία μουσική, ουδεμία ποίησις, ουδεμία ζωγραφική ή πλαστική αρμονία, εξω των καθιερωμένων 'Ορθοδόξων, είναι δυνατόν ν' άποδώση δ,τι είναι ό ίδιος ό Παπαδιαμάντης. Και οσάκις χρειασθή να ψάλη ό ίδιος, θα σύνθεση ακολουθίας εις τους κατά παράδοσιν ρυθμούς και τα μέτρα τής Ελληνικής Ύμνογραφίας.

Τί προσθέτει κατόπιν τούτου ό Παπαδιαμάντης ως συγγραφεύς εΐς τον Χριστιανισμόν ; Νομίζω δτι δΰναμαι ν ' απαντήσω γενικώς : το άρωμα τής ευσέβειας τής ιδίας του αγνής ψυχής, και την ΐδεατήν άπεικόνισιν έμψυχων καί αψύχων εις τα όποια βλέπει ζώσαν την ενέργειαν του Θεού, ακόμη δε και το βάθος τής δυστυχίας τής ανθρωπινής, τοϋ πεπτωκότος ανθρώπου, ό όποιος μεταξύ αμαρτίας καί λυτρώσεως αισθάνεται την άδυναμίαν του μεγα­

λυτέραν σύν τή παρόδω του χρόνου και άποζητεΐ τήν στήριξιν εις τον διά­

λογόν του μετά του Θεού, εις τήν λατρευτικήν εκφρασιν. Κατά ταύτα δεν πρόκειται περί απλής ηθογραφίας, λαογραφικών δια­

πιστώσεων περί τών ηθών, εθίμων, ενδυμάτων, κατοικιών, τραγουδιών καί παραμυθιών τών νησιωτών, ανάμεσα εΐς τους οποίους έζησε. Διότι κάλλιστα είναι δυνατόν να περιγραφούν ούτοι λεπτομερέστατα καί να διαφυγή ή ψυχή των. Ή Λαογραφία πολλάκις υπό τα ειδυλλιακά φορέματα τών χωρικών δεν διεΐδε τα δράματα τής ψυχής των. Ό Παπαδιαμάντης δεν είναι φωτογρά­

φος, είναι ψυχογράφος. Δεν μένει εις όσα ακούει και βλέπει, εις το περί­

γραμμα, προχωρεί εις όσα διαισθάνεται, έτσι δε δεν ζωγραφίζει απλώς, άλλα δημιουργεί ανθρώπους, κοινωνίας, χώρους.

Αυτό πάλιν γίνεται με τα μέσα τής Τέχνης του : Περιγραφάς, αποτελέ­

σματα οξείας παρατηρητικότητος και αΐσθήσεως εκλεπτυσμένης, διατυπωμέ­

νος εις άδράς φράσεις με άνάμεικτον λόγιον καί δημώδες λεκτικόν. Διάλο­

γους φυσικούς εΐς τήν γλώσσαν τών ομιλητών τήν άπλήν ή επιτηδευμένην, με τους ιδιωματισμούς καί τους σολοικισμούς της. Το ρητορικον ύφος υποχωρεί εΐς τάς λυρικός εξάρσεις, ή ζωηρά φυσιολατρεία και ή αΐσθη­

σις τής μυστικής ζωής εξ ΐσου βοηθούν εΐς το πλάσιμον αυτού τού παπα­

διαμαντείου κόσμου. Ή θάλασσα, ή ξενιτεία, ή καλογηρική καί ασκητική ζωή, ή ψυχολογία τού καπηλειού, ή θρησκευτική εξαρσις, ή τρυφερά οικο­

γενειακή ζωή, το μίσος, ή αγάπη, ή κατάθλιψις από τήν φτώχια καί το άγχος από τα πολυάριθμα θηλυκά πού γεννώνται τόσον πολλά και συγ­

χρόνως τόσα απομένουν ορφανά καί ανύπαντρα και απροστάτευτα, ώστε ή Φραγκογιαννού να τα καρυδοπνίγη ώς δια να τα ευεργέτη, κόσμος άφε­

Page 139: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 137 —

λής και εμπαθής με τα ιδικά του προβλήματα με τήν ιδίαν του δικαίωσιν. Προς τί δλα αυτά ; Ποία ή κατάληξις ; Ποία ή δικαιολογία τόσης τα­

λαιπωρίας της ανθρωπινής υπάρξεως, της εν πολλοίς ανεύθυνου δια τάς μάχας, τους πολέμους, τάς συμφοράς, τάς στερήσεις, τάς ταλαιπωρίας του βίου ; Ό θάνατος. Ή άλλη ζωή, τήν οποίαν θα ζήσωμεν κατά Χριστόν, εάν συνεμορφώθημεν προς τάς εντολάς του καΐ κεκοπιακότες θ ' άναπαυθώ­

μεν εις τήν δικαιοσΰνην του. Μακάριοι λοιπόν οι πραεΐς και οι δίκαιοι και οι πτωχοί τω πνεΰματι και μακαριστά τα προώρως απερχόμενα νήπια, των οποίων, τήν ΐδιαιτέραν τότε άκολουθίαν, τοσάκις άπαντώμεν εις τάς σελίδας του Παπαδιαμάντη. Κυλίομεν τον λίθον, το άχθος του βίου, προς τον θάνα­

τον, δ όποιος θα είναι ή λΰτρωσις. Τοΰτο δεν σημαίνει δτι ό θάνατος είναι αγαθόν και δή επιθυμητόν αγαθόν. Διότι είναι τόση ή σΰνδεσίς μας προς τήν άθλίαν ζωήν, ώστε και αν ό άγγελος μας έφερε, κατά τήν παράδοσιν, εις τον θρόνον του Θεοΰ, ημείς θα εποθούσαμεν να ζήσωμεν εδώ, αναζη­

τούντες τον κομμένον κρίκον της άλΰσεως της Ζωής. Καθείς έχει κάτι πού άγαπφ, γονείς, τέκνα, σΰζυγον, νησιά, επάγγελμα, δ,τι μεγάλο κλείεται εις

•τήν λέξιν Ζωή.

Και αν μαζί σου υπερβώ τα νέφη, κι εις του Θεοϋ ή χειρ σου αν με φέρη, το πνεύμα μου οπίσω επιστρέφει και θεατής της γης να με'ινη χαίρει.

Ώς ξένος εν τω μέσω της ερήμου ζητεί τον προ πολλού ταφέντα οίκον, της προσφιλούς ζητεί και ή ψνχή μου άλύσεώς της τον κοπέντα κρίκον.

"Ετσι ό θρησκευτικός ποιητή; και διηγηματογράφος είναι πρωτίστως άνθρωπος και γράφει δια τους ανθρώπους.

Νομίζω δε δτι δεν δύναται να νοηθή ό Παπαδιαμάντης από της από­

ψεως αυτής 3ν δέν άκοΰσωμεν τα τραγούδια πού έγραψε δια τήν Παναγίαν. Δεν πρόκειται περί τής Θεοτόκου της μιας απλής κόρης της Ναζαρέτ, γνωστής από τας Γραφάς και από τήν εικονογραφίαν, δσον περί τεσσάρων τΰπων τής Θεοτόκου πού εγνώριζεν ή Σκιάθος, τέσσαρα μοναστήρια ή εξωκκλήσια. Και τα τέσσαρα ταύτα ποιήματα εγράφησαν μεταξύ του 1909 και 1910, τα τελευ­

ταία δηλονότι έ'τη τής ζωής τοϋ Παπαδιαμάντη. Το πρώτον αναφέρεται εις τήν Θ ε ο τ ό κ ο ν τ ή ν Ε ΐ κ ο ν ί σ τ ρ ι α ν , τήν οποίαν ή λαϊκή φαντασία μετεσκεύασεν εις Κ ο υ ν ί σ τ ρ ι α ν ( είναι γνωστόν εις το βόρειον ιδίωμα, και ή Σκιάθος επηρεάζεται απ' αυτό, το ο δύναται να γίνη ου) και ύστερα τήν εφαντάσθη σαν απλό κοριτσάκι κρεμασμένο από τήν αιώραν, να παίζη κού­

Page 140: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 138 —

νια μ' άλλα λόγια. Αυτή ή μοναδική παράστασις της θαυματουργού δια τα φρενικα νοσήματα Θεοτόκου ■ παιδίσκης έδωκε τήν άφορμήν εις τον επικαλε­

σθέντα οικογενειακώς άλλοτε τήν χάριν της δια τήν θεραπείαν του άδελφοΰ του Παπαδιαμάντην να της ύψωση τον άπέριττον και διαυγή αυτόν ΰμνον και να ζητήση τήν χάριν της, δια τήν θεραπείαν των ιδίων του ψυχικών παθών.

Ή Π α ν α γ ί α ή Κ ε χ ρ ι ά είναι με κλειστά τα μάτια, ή άπόδοσις της Κοιμήσεως τήν ενάτην ήμέραν μετά τήν μεγάλην θερινήν εορτήν. Ό ναός της εις τοποθεσίαν μαγευτικήν με πλατάνια και νερά, και ή αΰρα φυσά γλυκά, δπως ή χάρις της. eO ποιητής συσχετίζει το π ε π ο ι κ ι λ μ έ ν η της ύμνο­

γραφίας προς τα ροδιακά πιάττα με τα όποια είναι απ' εξω στολισμένος ό εξοχικός ναός. Με απλότητα, χάριν και συγκίνησιν αποδίδεται ή εικονογρα­

φία της μετάστασης Παρθένου, ,τής οποίας τήν ψυχήν κρατεί ό Υιός και Πλάστης εις τα χέρια του σαν τρυγόνι, ενώ γϋρο της είναι συνηγμένοι οι 'Απόστολοι και πάνω από τήν στέγην του εικονιζόμενου εις τήν άγιογρα­

φίαν οικοδομήματος φαίνονται δυο νέοι μοναχοί με ρητά δοξαστικά της Πανάγνου. Ό Παπαδιαμάντης ζητεί να τον άξιώση ή χάρι της να επισκεφθη ξανά τον ναόν της. Ύπο ποίας συνθήκας το επέτυχε διηγείται εις το όμώ­

νυμον διήγημα του. Ή Π α ν α γ ί α τ ο υ Ν τ ο μ ά ν είναι μικρό γραφικό εκκλησιδάκι σε

μέρος κτισμένον πού γοητεύει τον Παπαδιαμάντην, φυσιολάτρην, καθώς ευ­

φραίνει, φαντάζεται, και τήν ιδίαν τήν Θεοτόκον. Ή χάρις της Παρθένου είναι όμοία, ατέλειωτη, με το ρεΰμα πού χύνεται προς τήν θάλασσαν. "Ας ήταν ν ' άγγίση και τήν άπεξηραμένην καρδίαν του Ποιητοΰ και να της δώση δύναμιν. Ό βράχος πάνω από τον όποιον ό να'ίσκος είναι εκτισμένος, ενθυ­

μίζει το τοΰ ευαγγελίου, το στήριγμα της πίστεως είναι βράχος επί τοϋ οποίου ωκοδομήθη ή 'Εκκλησία του Χριστού. Κι' αυτός ό βράχος εδώ εκτί­

σθη με τα χέρια και με το αίμα της Θεοτόκου. Το τελευταϊον ίσως είναι το πλέον χαριτωμένον απ' δλα. Ή Π α ν α ­

γ ί τ σ α στο Π υ ρ γ ί εορτάζει τήν Γέννησιν της Θεομήτορος από τήν στεΐ­

ραν "Ανναν και τον γέροντα 'Ιωακείμ εις τας 8 Σεπτεμβρίου. Χαρούμενοι είναι οι Θεοπάτορες δια το ευτυχές γεγονός καί τήν χαράν των συμμερίζεται ό αιγιαλός και ό κρημνός και ό βράχος, δπου έχει οικοδομηθή το εξωκκλήσι, καθώς το εμψυχον δένδρον, ό βοσκός και τα γίδια του πού χοροπηδούν χα­

ρούμενα κι' δλη ή πλάσις αναγαλλιάζει, δχι δια τήν γλυκεϊαν του φθινοπώ­

ρου ώραν δσον δια τήν συμμετοχήν των εις τήν γέννησιν της Μαρίας από τους παρήλικας γονείς. "Ας τον αξίωνε καί τον Ποιητήν ό Θεός να άναγαλ­

λιάση κι' αυτού ή ψυχή του πριν να άποθάνη : « "Αφες μοι ίνα άναψύξω προ τού με άπελθεΐν και οΰκέτι ου μή υπάρξω ». Ή φωνή αυτή δεικνύει τήν στέρησιν της χαράς από τήν βασανισμένην ψυχήν. Δεν ζητεί εις το τέλος άλλην άνάπαυσιν ό Παπαδιαμάντης, αρκεί να νοιώση μέσα του τήν

Page 141: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 139 ­

άγαλλίασιν της οργανικής, της ανόργανου, της έμψυχου φύσεως επί τη γεν­

νήσει τής Θεοτόκου, τής Παναγίας στο Πυργί.

Δι' ολίγων προσεπάθησα να δικαιολογήσω τον τίτλον τής ομιλίας μου. "Αν επέτυχον να Σας μεταδώσω τόσην συγκίνησιν ό'σην εγώ αισθάνομαι από την ανάγνωσιν του Παπαδιαμάντη, θα θεωρήσω τον εαυτόν μου ευτυχή. Διότι εις τας ταραγμένας αύτας ημέρας, ή νοσούσα ψυχή του κόσμου ζητεί παρηγορίαν, στήριγμα και άνάπαυσιν. Και μαζί με το μεγάλο υπόδειγμα του Παπαδιαμάντη, καταφεΰγομεν, χωρίς δισταγμον εΐς τον άγιασμον τής Ελληνικής 'Ορθοδόξου Εκκλησίας, του στηρίγματος του Γένους μας κατά τάς ώρας των δοκιμασιών, δια να εΰρωμεν άναψυχήν καΐ να λάβωμεν δΰνα­

μιν. Τοΰτο δεν είναι μικρόν πράγμα.

Page 142: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 140 —

ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

Ψαλμός

Και πάλι κίνησα να 'ρθώ, Χριστέ μον, στην αυλή σου, να σκύψω στα κατώφλια σου τα τριο'αγαπημένα, όπου με nodo αχόρταγο το λαχταρεΐ ή ψυχή μου.

Ή σάρκα μου αναγάλλιασε σιμά σου κι ή καρδιά μου, το χελιδόνι ηϋρε φωλιά και το τρυγόνι σκέπη, να βάλουν τα πουλάκια τους τα δόλια να πλαγιάσουν, στον ιερό σου το βωμό, αθάνατε Χριστέ μου.

Κάλλιο μια μέρα στη δική σου αυλή, παρά χιλιάδες. Στον ησκιο ας είμαι τοϋ ναοϋ σαν παραπεταμένος καλύτερα, παρά να ζώ σ' αμαρτωλών λημέρια.

Στίχοι

'Αγάπες ταξιδιάρες στο κΰμα το θολό' κι εβούλιαξε ή βαρκούλα κι έπεσαν στο γυαλό.

* # * Καλό σας κατευόδιο, φτωχοί τυραγνισμένοι:

Άπα το « Μοιρολόγι της φώκιας »

Σα νά 'χαν ποτέ τελειωμό τα πάθια κι οι καημοί τοϋ κόσμου.

Page 143: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΑΛ. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

ΤΟ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ

Επάνω στον βράχον της ερήμου ακτής, από παλαιούς λησμονημένους χρόνους, εύρίσκετο κτισμένον το εξωκκλήσι της Παναγίας της Κατευοδώτρας. "Ολον τον χειμώνα παπάς δεν ήρχετο να το λειτουργήσω· Ό βοριάς μαίνε­

ται και βρυχάται ανά το πέλαγος, το άπλωμένον μαυρογάλανον καί βααθύ, το κύμα λυσσά και αφρίζει εναντίον του βράχου. Κι ό βράχος υψώνει την πλάτην του γίγας ακλόνητος, στοιχειό ριζωμένο βαθιά στην γήν, καί το ερημοκκλήσι λευκον και γλαρόν, ώς φωλιά θαλασσαετού, στεφανώνει την κορυφήν του.

"Ολον τον χρόνον πάπας δεν εφαίνετο και καλόγηρος δεν ηρχετο να δοξολογήση. Μόνον τήν ήμέραν των Φώτων κατέβαινεν από το ΰψος του βραχώδους βουνού, από το λευκόν μοναστηράκι του 'Αγίου Χαραλάμπους, σεβάσμιος, με φτερουγίζοντα κάτασπρα μαλλιά και κυματίζοντα βαθιά γένια, ένας γέρων ιερεύς, «ως νεοττος της άνω καλιάς των Αγγέλων », δια να λειτουργήση το παλαιον λησμονημένον ερημοκκλήσι. Έκεϊ ήρχοντο τρεις ­τέσσαρες βοσκοί, βουνίσιοι, αλειτούργητοι, άλιβάνιστοι, ήρχοντο με τις φαμίλιες των, τις άνέβγαλτες καί άπραχτες, με τα βοσκόπουλα των, τ* αχτέ­

νιστα και άνιφτα, πού δεν ήξευραν να κάνουν το σταυρό τους, δια να άγια· σθούν και να λειτουργηθούν εκεΓ και εις τήν άπόλυσιν της λειτουργίας ό γηραιός παπάς με τους πτερυγίζοντας βοστρύχους εις το φύσημα του βορρά, καί τήν βαθεΐαν κυμαινομένην γενειάδα, κατέβαινε κάτω εις τον μέγαν άπλωτόν αιγιαλόν, ανάμεσα εις αγρίους θαλασσοπλήκτους βράχους, δια να φωτίση κι άγιάσχ) τ' άφώτιστα κύματα.

Τον άλλον καιρόν ήρχοντο, συνήθως τήν ά'νοιξιν, γυναίκες ναυτικών καί θυγατέρες, κάτω από τήν χώραν, με σκοπόν ν' ανάψουν τα κανδήλια, καί παρακαλέσουν τήν Παναγίαν τήν Κατευοδώτριαν να όδηγήση καί κατευοδώση τους θαλασσοδαρμένους συζύγους καί τους πατέρας των. 'Ωραίες κοπέλλες με υποκάμισα κόκκινα μεταξωτά, με τραχηλιές ψηλοκεντημένες, με τους χυτούς βραχίονας και τα στήθη τα γλαφυρά, ήρχοντο να ίκετεύσουν δια τα αδελφάκια των, πού εθαλασσοπνίγοντο δι' αύτάς, δια να τις φέρουν προικιά από τήν Πόλιν, στολίδια από τήν Βενετιάν, κειμήλια από τήν Άλε­

Page 144: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 142 —

ξάνδρειαν. « Πάντα νά 'ρχωνται, πάντα να φέρνουν »... Βοϊδάκια λογικά πού ώργωναν αντί της ξηράς την θάλασσαν, φρόνιμα όπως τα δυο εκείνα τέκνα της ιέρειας της Δήμητρος, τα μακαρισθέντα. Νεαραι γυναίκες ρεμβάζουσαι και μητέρες συλλογισμένοι ήρχοντο δια να καθίσουν και αγναντέψουν.

"Αμα είχαν φωτισθή τα νερά, η οψιμώτερα, άφοΰ είχαν περάσει κι αΐ 'Απόκρεω, συνήθως περί την δευτεραν εβδομάδα των Νηστειών, άφοΰ είχαν γευθή πλέον αχινούς και στρείδια αρκετά, οι ναυτικοί μας επέβαιναν εις τα βρίκια, εις τις σκούνες των καΐ εμίσσευαν' επήγαιναν να ταξιδέψουν. Τον και­

ρόν εκείνον καράβια και γολέττες « έδεναν » μεσοΰντος τοΰ φθινοπώρου. Οι θα?νασσινοί μας αγαπούσαν πολύ της εστίας την θαλπωρήν, τον καπνον τοΰ μελάθρου και το θάλπος της αγκάλης. Και δταν επανήρχετο ή άνοιξις εις την γήν, τότε αύτοι επέστρεφαν εις την θάλασσαν.

Έσηκώνοντο στα πανιά τα αΐμωδιασμένα και ναρκωμένα από την μακράν ραστώνην σκάφη, ανά δυο ή τρία την αυτήν ήμέραν, καΐ ή σκούνα έφερνε βόλτες εις τον λιμένα, εάν ήτο ενάντιος, ή και ούριος αν ήτο δ άνεμος. Ή βάρκα επερίμενε διπλαρωμένη εξω εις την προκυμαίαν. Ό καπετάνιος δεν ετελείωνε τους αποχαιρετισμούς εις την οικίαν, και ό λοστρόμος εμάκρυνε τΙς πανετάδες εις τα καπηλειά. Κι ή βάρκα επερίμενε. Και ό μοΰτσος εχασκεν επάνω εις το κεφαλόσκαλον. Και 6 νεαρός ναύτης, δ'στις εΐχεν έλθει με τον μοΰτσον τώρα από την σκοΰναν, πού ήτον στα πανιά, εγίνετο άφαντος. Δυο άλλοι σύντροφοι, περασμένοι στα χαρτιά, ναυτολογημένοι, έλειπαν. Κανείς δεν ήξευρε που ήσαν. Και μέσα εις το πλοΐον οπού έφερνε βόλτες ­βόλτες, κι εστρέφετο ως δεμένον περί κέντρον άόρατον — το κέντρον ήτο μέσα εις τάς καρδίας και εις τάς εστίας των ναυτικών — άλλος δεν ήτο ειμή ό πηδαλιούχος, ό μάγειρος κι ένας επιβάτης, ξένος κι έρημος, εις τον όποιον είχαν ειπεί « τώρα, στή στιγμή, νά, τώρα ­ τώρα θα φύγουμε », κι είχε μπαρ­

κάρει, ό άνθρωπος, από δώδεκα ώρας πρίν. Ό πλοίαρχος έπρεπε να βάλη εμπρός τήν καπετάνισσαν' αυτή ώφειλε

να προπορευθη, επειδή ήτον τυχερή, βέβαια* κι έτσι άπεφάσιζε να μπαρκάρη. Τέλος εσυμμαζεύετο ό λοστρόμος, άνεκαλύπτοντο οι δύο απόντες σύντροφοι, εξεκολλοΰσεν ό πλοίαρχος, έπεφταν τρομπόνια αρκετά, τρομπόνια από το πλοΐον, τρομπόνια εξω από τήν πόλιν' έκοφταν, έψαλίδιζαν τές βόλτες ταχύ­

τερα, συντομώτερα, ως να εσφίγγοντο, δια να κόψουν τήν άόρατον εκείνην κλωστήν, το λεπτον ισχυρον νήμα, ώς μίαν τρίχα ξανθήν μακράς κυματιζού­

σης κόμης, καΐ το σκάφος ε'βαλλε πλώρην προς βορράν. Τήν ήμέραν εκείνην καΐ τάς άλλας ημέρας της αρχής τοΰ έαρος, καρα­

βάνια γυναικών, ασκέρια, φουσσάτα γυναικών, άνεΐρπον, άνέβαινον, ανήρ­

χοντο, επάνω στην ρεματιάν, το ρέμα­ρέμα, τον ελικοειδή δρομίσκον, δστις διαχαράσσεται άνα τους λόφους τους τερπνούς με τάς χιλιάδας τών έλαιο­

Page 145: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 143 —

δένδρων, tòv αειθαλή πρασινόφαιον στολισμον της μεγάλης κοιλάδος με τές Ο^χες, Μ·έ τάς κορυφάς, με τάς εσοχάς και εξοχάς, άνετώτερον από την κυμα­

τίζουσαν ποδιάν της βοσκοπούλας του βουνού, πολυπτυχώτερον από την χρυσοκέντητον εσθήτα της νύμφης. 'Επάνω εις τον βράχον της ερήμου βορεινής ακτής, πλησίον εις το λησμονημένον παρεκκλήσι τής Παναγίας της Κατευοδώτρας, εκεί εγίνετο το μάζεμα των γυναικών, ή σΰναξις ή μεγάλη.

Τότε έ'λαμπον με μεγάλες φωτιές τα κανδήλια τής Παναγίας τής Κα­

τευοδώτρας. Ή γραία Μαλαμίτσα, ή κλησάρισσα του 'Αγίου Νικολάου, έβαλε τις φωνές' έκανε το κακό... εμάλωνε με δλες τις γυναίκες. Αύτη επήρε το καλαθάκι της, την ρόκαν της, τ' αδράχτι της, ,καί ήλθεν από τον "Αγιον Νικόλαον επίτηδες, κατά παραγγελίαν τοϋ κυρ ­'Αγγελή του επιτρόπου... δια να μαλώση τις γυναίκες τις ευλαβητικές ( άλλοίμονον ! ή ευλάβεια μας είναι για το συμφέρον, έλεγε σείουσα την κεφαλήν), να μην το παρακάνουν και χύνουν λάδια πολλά και καταλαδώνουν το έδαφος του ναοϋ, και τα στα­

σίδια καΐ το άναλόγι, καΐ τα δυο ­ τρία παμπάλαια βιβλία, πού ήσαν εκεί, καΐ τα μανάλια, και τον τοΐχον και το τέμπλον, και τις ποδιές καΐ αύτας τάς αγίας εικόνας. Άλλ' αί γυναίκες δεν την άκουαν. Τί χρειάζονται τόσες φωτιές, σαν πυροφάνια, εφώναζεν ή γριά Μαλαμίτσα. Αύτη είχε μάθει από τον γέροντα της τον παπα ­ Γεράσιμον, δτι οι φωτιές των κανδηλιών πρέπει να είναι μικρές, τόσες δά, σαν λαμπυρίδες. Του κάκου. Κανείς δεν την ακουεν. Οι όρμαθοί των γυναικών, ομάδες ­ ομάδες, συγγενολόγι..., διεσπείροντο εις μικρούς όχθους, εις πτυχάς του βράχου, ανάμεσα εις θάμνους και χαμόκλαδα, εις μέρη υψηλά και εις μέρη υπήνεμα, ήρχοντο μέ τα καλαθάκια τους, με τα μαχαιρίδια τους..., διότι πολλαΐ εξ αυτών ήσχολοϋντο να βγάλουν άγριολά­

χανα..., μέ τα προγεύματα τους, τα σαρακοστιανά, και άφοΰ είχαν ανάψει τα κανδήλια τής Παναγιάς, αφού είχαν κάνει μετάνοιες στρωτές πολλές, κι είχαν κολλήσει αφιερώματα εις την εικόνα, κι είχαν χορτάσει τ' αυτιά τους από τάς νουθεσίας τής γριάς Μαλαμίτσας, εστρώνοντο εκεί εις την δροσεραν χλόην κι αγνάντευαν κατά το πέλαγος.

Τα βοσκόπουλα, εκείνα τ' άγρια κι αχτένιστα κι απλοϊκά, πού τις έβλε­

παν από μακράν σαν σκιασμένα, απορούσαν κι έλεγαν. — Κοίτα τες ! στα μάτια έ'καμαν. Ώς τόσον αί γυναίκες τών θαλασσινών αγνάντευαν. 'Ιδού το βρίκι τοϋ καπετάν­Λιμπέριου τοϋ Λιμνιοϋ είχε σηκωθή στα

πανιά αργά τήν νΰκτα' μέ το απόγειο τής νυκτός ηύρε το ρέμα και άπεμα­

κρύνθη κι εχώνεψε. Κατευόδιο καλό ! Ή προσευχή τών μικρών παιδιών του ας είναι ή πνοή στα πανιά, στα ξάρτια τοϋ καραβιού σας... στο καλό, στο καλό !

'Ιδού το καράβι τοϋ καπετάν ­ Σταμάτη τοϋ Σύρραχου. 'Υπερήφανα, καμαρωμένα, άδελφωμένα τα δυο, αυτό κι ό πλοίαρχος του, πάνε να μας

Page 146: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 144 —

φέρουν καλά, να μας φέρουν στολίδια. Στο καλό, πουλί μου, στο καλό ! 'Ιδού και ή γολέττα του καπετάν ­ Μανόλη τοϋ Χατζηχάνου... Ή ψυχή

μου, ή πνοή μου να είναι πάντα στα πανιά σου, ωσάν λαμπάδα του 'Επι­

ταφίου, να διώχνη τα μαύρα, τα κατακόκκινα τελώνια, πρίν προφτάσουν να κατακαθίσουν στα πινά του. Σύρε, πουλί μου, στο καλό καΐ στην καλή την ώρα ! Στο καλό!...

Να κι ή σκοΰνα του καπετάν­ 'Αποστόλη του Βιδελνή, καινούργιο σκαρί, ή τετάρτη ή πέμπτη, τήν οποίαν κατορθώνει εντός δεκαετίας να σκαρώση, μ' δλην της τΰχης τήν καταδρομήν. "Επεσε πολύ γιαλό, δεν τήν ηύρε καλό το απόγειο, κι άργησε. Διακρίνεται το πλήρωμα, οι άνθρωποι σαν ψύλλοι, πού πηδούν εμπρός κι οπίσω στην κουβέρτα. Δούλευε τα, καπετάνιο μου ! Ή Παναγιά, μπροστά σας ! Στο καλό, στο καλό !

— Παιδιά μου, κορίτσια μου, αρχίζει να όμιλή ή γρια ­ Συρραχίνα παλαιά καπετάνισσα, με το ραβδάκι της καΐ με το καλαθάκι της στο χέρι, πού με τα ογδόντα χρόνια στην πλάτη της, μπόρεσε κι άνέβη τον άνήφορον δια να καμάρωση, ίσως δια τελευταίαν φοράν, το καράβι του γυιού της πού έφευγε. Ξέρετε τί μεγάλη χάρι έχει, καΐ πόσο καλό έκαμε στους θαλασσινούς αυτό το εκκλησιδάκι της Μεγαλόχαρης !

— Πώς δεν το ξέρουμε, είπαν αί οίλλαι" ας εχη δόξα το δνομά της. — Το εξωκκλήσι αυτό άγιασε και μέρωσε δλο το οίκριο κύμα' πρωτύ­

τερα είχε κατάρα δλος αυτός ό γιαλός. — Γιατί ; — Βλέπετε εκείνον τον βράχο, κάτω στο κύμα πού ξεχωρίζει απ' το

γιαλό ;... πού φαίνεται σαν άνθρωπος με κεφάλι και με στήθια ;... πού μοιά­

ζει σαν γυναίκα ; 'Εκείνη είναι ή Φλανδρώ. — Ναί, το Φλανδρώ, ειπεν ή ύπερεξηκοντούντις Χατζηχάναινα. Κάτι

εχω ακουστά μου. 'Εσύ θα το ξέρης καλύτερα, θεια ­ Φλωρού. — Το βλέπετε κι είναι ξέρα, είπεν ή Φλωρού ή Συρραχίνα' μια φορά

κι έναν καιρό ήταν άνθρωπος. —"Ανθρωπος ; —"Ανθρωπος, καθώς εμεΐς. Γυναίκα. Αί αλλαι ήκουον με άπορίαν. Ή γρια ­ Συρραχίνα ήρχισε να διηγήται. — Στον καιρό των παλαιών Ελλήνων, ήτον μία κόρη αρχοντοπούλα,

πού τήν έλεγαν Φλάνδρα ή Φλανδρώ. Ή Φλανδρώ είχε νοματιστή έτσι — καθώς μοΰ 'πε ό πνευματικός απάνω στον "Αη ­ Χαράλαμπον' δσο τον θυμού­

μαι, μακάρια ή ψυχή του. "Ημουν μικρό κορίτσι, δώδεκα χρονών, καΐ μ' επήγε ή μάννα μου να ξαγορευτώ τη Μεγάλη Τετράδη... τί να ξαγορευτώ, εγώ τίποτα δεν ήξερα, τα ξεράματά μου... το τί μδλεε ό πνευματικός δεν άγροι­

κούσα, φωτιά πού μ' ε!... Το νόημα του δεν το καταλάβαινα, τα λόγια τα

Page 147: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 145 —

θυμούμουν, κι ύστερ' από χρόνια... το κορίτσι πρέπει νά 'ναι φρόνιμο και ντροπαλό, νά 'ναι ύπάκοο, να μην κοιτάζη τους νιους, ν* αγαπά τον κΰρη του και τήν μαννοΰλα του* καΐ σαν μεγαλώση, και δώση ο Θιος καΐ παντρευτή με τήν ευκή των γονιών της, άλλον να μήν αγαπά απ' τον άνδρα της.

Μοφερε το παράδειγμα των παλαιών Ελλήνων... Οι παλιοί "Ελληνες, πού προσκυνούσαν τα είδωλα... Κεΐνον τον καιρό ήτον μια πού τήν έλεγαν Φλάνδρα ή Φλανδρώ. Φλανδρώ θα πή Φιλανδρώ. Φιλανδρώ θα πή μια πού αγαπά τον άνδρα της. Φλανδρώ τήν είπαν, Φλανδρώ βγήκε. 'Αγάπησε όλο­

ψυχα τον άνδρα της, δσο πού έχασε τ' αγαθά του κόσμου, καΐ έγινε πέτρα γι ' αυτό. Τον καιρό εκείνο ήτον ένας καραβοκύρης, όμορφο παλληκάρι, κι αγάπησε το Φλανδρώ και τήν εγύρεψε, και της έδωσε αρραβώνα. Σαν της έδωσε αρραβώνα, εσκάρωσε καινούργιο καράβι, και σαν εσκάρωσε το καράβι, έγινε κι ό γάμος' και σαν έγινε ό γάμος έρριξε το καράβι στο γιαλό, κι εμπαρκάρησε, και πήγε νά ταξιδέψη.

Τότε το Φλανδρώ ήλθε ν ' αγναντέψω, σαν καλή ώρα, σ' αυτόν τον έρμο το γιαλό. Ξεκολλούσε ή ψυχή της, πού εφευγεν δ άνδρας της' δεν μπορούσε νά τόβαστάξη, νά στύλωση τήν καρδιά της. 'Αγνάντεψε το καράβι πού έφευγε, κι έκλαψε πικρά, κι έπεσαν τα δάκρυα της στα κύματα, καΐ τα κύματα επι­

κράθηκαν κι εφαρμακώθηκαν και θύμωσαν κι αγρίεψαν κι εθέριεψαν... και στο δρόμο τους, πού ηύραν το καράβι, έπνιξαν τον άνδρα τής Φλανδρώς, κι έγινε άγυρισιά του... Και το Φλανδρώ ήρθε και ξαναήρθε σ' αυτόν τον έρμο γιαλό κι εκοίταζε κι αγνάντευε... κι επερίμενε κι εκαρτερούσε κι άπάντεχε... Πέρασαν μήνες, πέρασε χρόνος, πέρασαν δυο χρόνια, πέρασαν τρία... καΐ το καράβι πουθενά δεν εφάνηκε... και το Φλανδρώ έκλαψε, και καταράστηκε τήν θάλασσα, και τα μάτια της εστέγνωσαν καΐ δεν είχε πλια δάκρυ νά χύση... και παρακάλεσε τους θεούς της πού ήταν είδωλα, πέτρες, νά τής κάμουν τή χάρι νά γίνη καΐ αυτή είδωλο, βράχος, πέτρα... Και το ζήτημα της έγινε καΐ τήν έκαμαν βράχο, ξέρα... με το σκήμα τ' ανθρωπινό, πού τρί­

βηκε κι εφθάρηκε απ' τα κύματα ΰστερ' από χιλιάδες χρόνια' και το ανθρω­

πινό σκήμα φαίνεται ακόμα, και νά δ βράχος εκεί, ή πέτρα πού θαλασσο­

δέρνεται καΐ χτυπ$ καΐ βογγφ απάνω της το κύμα... κι ή φωνή της, το βογ­

γητό της, γίνεται ένα από το βογγητο τής θάλασσας. Νά ή ξέρα εκεί. Αύτη 'ναι ή Φλανδρώ.

. "Υστερα με χρόνια πολλά σαν ήρθε δ Χριστός ν' άγιάση τα νερά, για νά βαφτιστή ή πλάση, μια χριστιανή αρχόντισσα, ή Χατζηγιάνναινα, πού είχαν σκαρώσει τα παιδιά της δυο καράβια, έταξε στην Παναγία, κι έχτισε αυτό το παρακκλήσι, για το καλό κατευόδιο τών παιδιώνε της... "Ας δώσ* ή Παναγία και σήμερα νά 'ναι καλό κατευόδιο στους άνδρες σας, στ' αδέλφια σας, καΐ στους γονιούς σας.

— Φχαριστούμε' δμοίως καΐ στα παιδάκια σου, θεια ­ Φλωρού. 10

Page 148: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 146 —

e 0 ήλιος εχαμήλωσε κατά το βουνόν, τα πρώτα πλοία είχαν γίνει άφαντα προ ώρας* καΐ ή τελευταία γολέττα μικρόν κατά μικρόν εχώνευεν εις το μέγα πέλαγος. Τα συγγενολόγια και τα φουσσάτα τών γυναικών, με τα καλαμάκια και τα μαχαιράκια τους, διεσπάρησαν ανά τους λόφους κι έβγαζαν καυκαλή­

­θρες και μυρόνια, κι έκοφταν φτέρες και άγριομάραθα. Σιγά ­ σιγά κατέβη ό ήλιος εις το βουνόν και αύται κατήλθον εις την πολίχνην.

Ή νυκτερινή αΰρα εσΰριζεν εις τα δένδρα και οι λογισμοί τών γυναι­

κών επετοΰσαν μαζί της κι έστελλαν πολλας εύχας εις τα κατάρτια, εις τα πανιά και εις τα εξάρτια τών καραβιών. Και βαθιά, εις την σιωπήν της νυκτός, τίποτε άλλο δεν ήκοΰσθη, ειμή το λάλημα του νυκτερινού πουλιού, και το άσμα μιας τελευταίας συντροφιάς ναυτικών, μελλόντων ν ' άναχωρή­

σωσιν αΰριον : « Σΰρε, πουλί μου, στο καλό και στην καλή τήν ώρα ! ».

( 1899 )

Page 149: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΓΕΩΡΓΙΟΥ Θ. ΖΩΡΑ Καθηγητού τοΰ Πανεπιστημίου 'Αθηνών

Η 700̂ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Μία μεγάλη επέτειος της Ιστορίας τοΰ Έ?ιληνισμοΰ, ήτις κινδυνεύει να παρέλθη απαρατήρητος, είναι ή της εβδόμης εκατονταετηρίδος από της απε­

λευθερώσεως της Βασιλίδος των πόλεων από της φραγκικής κυριαρχίας καΐ της ανασυστάσεως τής κατά το έτος 1204 καταλυθείσης βυζαντινής αυτο­

κρατορίας. Είναι γνωσταί αί συνθήκαι, ΰφ' ας το Βυζάντιον κατελΰθη ΰπο των

Φράγκων κατά την διάρκειαν τής 41Ί? Σταυροφορίας, ήτις άπεσκόπει μεν εις τήν άπελευθέρωσιν των 'Αγίων Τόπων, κατέληξεν δμως εις την αλωσιν τής Κωνσταντινουπόλεως και τήν ϊδρυσιν τοΰ εφήμερου Κράτους των Φράγκων επι των εδαφών τής 'Ορθοδόξου χριστιανικής αυτοκρατορίας, ήτις αφελώς, είχε κατά καιρούς ελπίσει εις τήν ενεργόν φιλίαν και συνδρομήν τής Καθο­

λικής Δύσεως. "Αν ή πράξις εκείνη ύπήρξεν εσκεμμένη και εκ των προτέρων πάρε­

σκευασμένη ή μόνον αποτέλεσμα τών κατά τας στιγμάς εκείνας διαμορφω­

θεισών πολιτικών και στρατιωτικών συνθηκών είναι θέμα το όποιον εκφεΰ­

γει τών ορίων τοΰ παρόντος σημειώματος *. Νεώτερος διαπρεπής τής βυζαν­

τινής ιστορίας μελετητής υποστηρίζει δτι : « Καθ' ημάς ή θεωρία τής Βενε­

τικής προδοσίας και ή θεωρία τής προμελέτης, λαμβανομένη εν τή στενή αυτής σημασία δεν θεμελιοΰνται δι' αναμφισβήτητων ιστορικών τεκμηρίων, ή δε άνάμειξις τοΰ Φιλίππου τοΰ Σουηβοΰ υπήρξε λίαν περιωρισμένη. Σΰμπτωσις διαφόρων και από κοινοΰ δρώντων συντελεστών συνέβαλεν, ώστε ή Τετάρτη Σταυροφορία να στραφή κατά τοΰ Βυζαντίου. 'Από γενικωτέρας δμως σκοπιάς κρίνοντες τα πράγματα, λέγομεν, δτι ή οικονομική ανάπτυξις

1. ΟΙ νεώτεροι Ιστορικοί διαφοροτρόπως έκριναν tò θέμα τής εκτροπής άπο τοΰ πραγματικού σκοπού τής Τετάρτης Σταυροφορίας. Κατά τινας ή εκτροπή οφεί­λεται εις προμελέτην και σαφώς προκαθωρισμένον πρόγραμμα τοΰ Μακιαβελισμοΰ τής Βενετίας ή εις τάς εύρυτέρας επιδιώξεις τών Γερμανών αυτοκρατόρων, κατ' άλ­λους ή εκτροπή ήτο απλώς το άνέλπιστον αποτέλεσμα διαφόρων συντελεστών τής στιγμής.

Page 150: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 148 —

της Δύσεως και ή επέκτασις της Ευρωπαϊκής οικονομίας προς ανατολάς επέ­

βαλον την ανάγκην της πολιτικής επικρατήσεως εν τη Βυζαντινή 'Ανατολή » χ. 'Ανεξαρτήτως δμως των αρχικών προθέσεων, βέβαιον είναι δτι οι Χρι­

στιανοί κατακτηταΐ ετήρησαν επαίσχυντον στάσιν μετά τήν ά'λωσιν, γενόμε­

νοι πρωταγωνισται απερίγραπτων σκηνών σφαγών και λεηλασιών, τών οποίων ή άπήχησις ύπήρξεν επί μακρά ετη ζωηρά εις όλον τον χριστιανικον κόσμον και ιδία εις τους συγχρόνους και μεταγενεστέρους Βυζαντινούς. Κατά τον πολύν Diehl : « Οι ΰπερασπισταί του Χρίστου, οι όποιοι ώφειλον να κατευθύνουν τάς λόγχας των μόνον κατά τών απίστων, λέγει εν επιστολή του ό πάπας Ίννοκέντιος, εβάφησαν δι' αίματος χριστιανικού. Δεν εφεί­

σθησαν ούτε τής ί)ρησκείας, οΰτε ηλικίας, οΰτε φΰλου. Διέπραξαν αναφαν­

δόν μοιχείας, παρανόμους επιμειξίας, αίσχη. Αι μητέρες, αί παρθένοι και εκεΐναι έτι, αΐ όποΐαι εΐχον άφοσιωθή εις τον Θεόν, παρεδόθησαν εις τάς επαίσχυντους βιαιότητας » *.

Οι Φράγκοι, υπερήφανοι δια τήν εΰκολον νίκην των, ήλπισαν τότε να επιτύχουν μόνιμον εγκατάστασιν εις τήν Άνατολήν. Όποΐα θα ήσαν δια τήν γενικωτέραν παγκόσμιον ίστορίαν τα αποτελέσματα, αν επετΰγχανεν τοιούτον σχέδιον είναι δυσχερές να εΐπη τις, ούδένα δμως διαφεύγει ή κατα­

στρεπτική δια τον Έλληνισμόν καΐ τήν Όρθοδοξίαν συνέπεια μακροχρονίου τυχόν παραμονής τών Φράγκων και ό μεγάλος κίνδυνος εκφραγκισμοΰ εκτε­

ταμένων περιοχών τής αυτοκρατορίας. Ευτυχώς δμως αν ή Τετάρτη Σταυροφορία επέτυχε να κατάλυση τήν

Βυζαντινήν αύτοκρατορίαν, δεν κατώρθωσε να κάμψη το εθνικον φρόνημα τών Ελλήνων, οΰτε να άποτρέψη τήν άνάδειξιν καθολικωτέρων ή και επιτό­

πιων συντελεστών, οϊτινες από τής επαύριον τής αλώσεως ειργάσθησαν συν­

τόνως και μεθ* υπομονής, ίνα οργανώσουν τήν άνακατάληψιν τής πρωτευού­

σης και τήν εκδίωξιν τών επιδρομέων κατακτητών. Συν τφ χρόνω εσχημα­

τίσθησαν αξιόλογοι εστίαι και σταθεραΐ προϋποθέσεις δια τήν άποτελεσμα­

τικήν άποκατάστασιν του ελληνικού στοιχείου. Οι αυτοκράτορες τής Νικαίας ιδία έχουν ως κΰριον μέλημα των τήν άνάκτησιν τής Κωνσταντινουπόλεως, ό δε Μιχαήλ ό Παλαιολόγος ζητεί να παρασκευάση τήν επιχείρησιν δια δρα­

στήριων στρατιωτικών και πολιτικών μέτρων. Άλλα τα πράγματα εΐχον ωριμάσει ταχΰτερον τών ανθρωπίνων προσ­

παθειών. Ώ ς προσφυώς παρετηρήθη, κατά πραγματικήν ειρωνείαν τής τΰχης, δεν ΰπήρξεν ανάγκη τών πολυειδών ενεργειών του αύτοκράτορος δια

1. Δ. Ά . Ζ α κ υ θ η ν ο ΰ , Βυζάντιον, Μεγάλη Ελληνική 'Εγκυκλοπαίδεια, Συμπλήρωμα, τόμ. Β' 1959, σελ. 244.

2. C h . D i e h l , L'Europe orientale de 1081 à 1453, σελ. 134 (βλ. Δ. Ά . Ζ α κ υ θ η ν ο ϋ , Βυζάντιον, ενΟ·' άν., σελ. 244).

Page 151: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 149 —

τήν εκδίωξιν των Φράγκων1. Αΰτη συνετελέσθη κατά τρόπον άνέλπιστον, θα ελεγέ τις, συμπτωματικώς και μοιραίως. Ό καΐσαρ 'Αλέξιος Στρατηγό­

πουλος, ενφ μετέβαινε μετά οκτακοσίων ανδρών εις Θράκην, προς αμυ­

ναν των βουλγαρικών συνόδων, πληροφορηθείς δτι ή Κωνσταντινούπο­

λις εστερεΐτο υπολογίσιμου στρατιωτικής άμΰνης, κατώρθωσε — παρά τάς κατηγορηματικός έντολας του αύτοκράτορος Μιχαήλ — να εισχώρηση εντός των τειχών της πόλεως και ευχερώς να γίνη κύριος αυτής, τήν 251Ίν 'Ιου­

λίου 1261. Οι Φράγκοι και οι Ενετοί, με επί κεφαλής τον αυτοκράτορα Βαλδουΐ­

νον τον Β', εγκατέλειψαν τήν πόλιν και δια θαλάσσης κατέφυγον εις τήν νήσον Εΰβοιαν, ενώ τα δνειρά των περί μονίμου ανατολικής αυτοκρατορίας διελΰοντο δια παντός. 'Από το δνειρον τούτο ουδέν άλλο παρέμενεν πλέον ειμή μόνον ή θλιβερά άνάμνησις τής επαίσχυντου συμπεριφοράς τών σταυ­

ροφόρων. Τοσούτον δε ζωηρά παρέμενεν ή άνάμνησις αΰτη, ώστε κατά τάς παραμονας τής υπό τών Τούρκων αλώσεως τής Βασιλίδος, οι Βυζαντινοί, και εν εσχάτφ ευρισκόμενοι κινδύνω, μετ' αυτών τών ανωτάτων λειτουργών του Κράτους, διεκήρυττον, δτι «Κρειττότερόν εστίν είδέναι εν μέσω rfj πάλει φακιόλιον βασιλεϋον Τούρκων Ύ\ καλύπτραν Λατινικήν».

Τρεις εβδομάδας περίπου μετά τήν άνάκτησιν τής Κωνσταντινουπό­

λεως, τήν 1 5 ^ Αύγουστου 1261, εΐσήρχετο θριαμβευτικώς εις τήν άνακτη­

θεΐσαν πόλιν ό Μιχαήλ δ Παλαιολόγος και εστέφθη το δεύτερον αυτοκρά­

τωρ του άνασυσταθέντος Βυζαντινού κράτους. Ή άνάκτησις τής Κωνσταντινουπόλεως δεν είναι αξιοσημείωτος μόνον

διότι επεξέτεινε κατά δΰο δλους αιώνας τήν ζωήν τής μεσαιωνικής ελληνικής αυτοκρατορίας, άλλα — καΐ κυρίως — διότι ετόνωσε το εθνικδν φρόνημα και εσωσεν ίσως από τήν πλήρη καταστροφήν τον Έλληνισμον καΐ τήν'Ορθοδο­

ξίαν. "Αν οι Φράγκοι παρέμενον επί τινας αιώνας εις τήν Ελλάδα και τού­

τους διεδέχετο αμέσως ή τουρκική κυριαρχία, είναι πολύ άμφίβολον αν δ Ελληνισμός θα είχε δυνηθή να επιζήση.

'Αλλ* ή επί δύο αιώνας άναζωπύρωσις έδωκε τήν ήθικήν δύναμιν εις το "Εθνος δια τήν πραγμάτωσιν τής ενδόξου θυσίας του 1453 και τής μακράς αντιστάσεως κατά τα μακρά έτη τής τουρκοκρατίας. Χωρίς το 1261 ίσως να μή υπήρχε το 1821.

'Από τής απόψεως ταύτης ή άνακατάληψις τής Κωνσταντινουπόλεως από τον Άλέξιον Στρατηγόπουλον και ή επανεγκαθίδρυσις τής δυναστείας τών αυτοκρατόρων Παλαιολόγων επι του ελληνικού θρόνου τής μεσαιωνι­

κής αυτοκρατορίας αποτελεί σημαντικώτατον σταθμον εις τήν δλην ίστο­

ρίαν τοΰ Ελληνικού έθνους, ή δε ημερομηνία τής 25*1?'Ιουλίου 1261 πρέπει

1. Ιν. B r é h i e r , Vie et mort de Byzance, σελ. 390.

Page 152: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 150 —

να μνημονεύεται ώς μία τών πλέον ενδόξων και αποφασιστικών χρονολο­

γιών του Ελληνισμού.

* * *

Δημοσιεΰομεν κατωτέρω τήν περί της ανακαταλήψεως της Κωνσταντι­

νουπόλεως περιγραφήν του μεγάλου ιστορικού του Ελληνικού έθνους Κων­

σταντίνου Παπαρρηγοποΰλου.

(Ή άνάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως κατά τήν περιγραφέν τον Κ. Παπαρρηγοποΰλου)

...Τω όντι ολίγον μετά τήν συνομολόγησιν της προηγουμένης συνθήκης, εξαπεστάλη εις τήν Εύρώπην ο καΐσαρ Στρατηγόπουλος Ινα συνεχή τον τ ε δεσπότην της 'Ηπείρου και τον βασιλέα των Βουλγάρων Κωνσταντϊνον, όστις συζευχθείς μίαν των αδελφών τοϋ 'Ιωάννου Λασκάρεως, διέκειτο δυσμενώς προς τον Παλαιολόγον. Εις τήν περίστασιν δε ταύτην παρήγγειλεν ο βασιλεύς τον στρατηγον να παρατήρηση διερχόμενος τι συμβαίνει εις τήν Κωνσταντι­

νούπολη, μή επιχειρών τι όμως κατ αυτής. "Αλλως τε ουδέ εφαίνετο δυνατόν να πράξη τι σπουδαϊον κατά τοϋτο ο Στρατηγόπουλος, διότι δεν συνεπήγετο ειμή 800 ιππείς και ολίγον πεζικόν. 'Αλλ' άμα αποβιβασθείς εις Καλλίπολιν της Θράκης είδε προσελθόντας προς αυτόν πολυάριθμους εγχώριους τους όποιους ό Πολυμερής ονομάζει θ ε λη ματ αρ ίου ς, ■ αξιών ότι εκαλοϋντο ούτω, διότι οικοϋντες τήν περί Κωνσταντινούπολη χώραν απέκλινον κατά θέλη­

σιν ότε μεν προς τους Φράγκους ότε δέ προς τους "Ελληνας. Κατωτέρω όμως ό αυτός Πολυμερής ονομάζει θεληματαρίους τους νϋν παρ' ημών καλουμένους εθελοντάς. "Οπωσδήποτε οι θεληματάριοι ούτοι περιστοιχίσαντες τον Στρατη­

γόπουλον, όστις μεταβάς είς Σηλυβρίαν είχε πλησιάσει εκείθεν εις τήν Κων­

σταντινούπολη ϊνα κατόπτευση αυτήν, τον προέτρεψαν να έπιτεθή αμέσως. Ή βασιλεύουσα, εϊπον είς αυτόν, συνέπεσε να είναι κατ αυτήν ταύτην τήν στιγμήν παντελώς έρημος στρατευμάτων, διότι ό νεωστί τότε άφικόμενος άρ­

χων τών Ενετών Μάρκος Γραδένιγος ειχεν επιχειρήσει τήν κατάκτησιν τοϋ ου μακράν κειμένου Δαφνουσίου και εΐχεν εξέλθει επί τούτω μετά πάσης της ναυτικής και πεζικής δυνάμεως. Ούδεν ήττον ô Στρατηγόπουλος εδίσταζεν ετι, ένεκα τών ρητών διαταγών τάς οποίας είχε να μή επιχείρηση τι κατά της πόλεως, ότε οι περί αυτόν συνέλαβον ενα τών κατοίκων αυτής δια νυκτός εν τοις άγροϊς περιφερόμενον και εμαθον ότι ενώ ai πύλαι ήσαν κεκλεισμέναι ούτος ήδυνήθη να εξέλθη, διότι ή περί τα τείχη κειμένη οικία του εκοινώνει μετά της εξω χώρας δι' υπογείου διόδου. Τότε τελευταΐον ό Στρατηγόπουλος

Page 153: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 151 —

απεφάσισε να πράξη τό τόλμημα, πεπεισμένος δτι επιτυχών θέλει σνγχωρηθή δια την παραβίασιν των διαταχθέντων. "Οθεν πεντήκοντα άνδρες είσδύονσι δια της υπογείου εκείνης εισόδου εις την πάλιν, και κυριεύουσι μίαν των πυ­

λών είσελθόντος δε δι αυτής ολοκλήρου του στρατού άνευφημοϋνται οι αυ­

τοκράτορες Μιχαήλ και 'Ιωάννης. 01 "Ελληνες κάτοικοι της πόλεως συρρέου­

σιν ομοθυμαδόν περί τους ομογενείς, οι Λατίνοι καταδιώκονται και φονεύον­

ται, δ δε καταπλαγεϊς Βαλδουίνος δραπετεύει επί άκατίου, καταλιπών τα βα­

σιλικά παράσημα, τα όποια οι "Ελληνες στρατιώται έσπευσαν να παραδώσω­

σιν εν θριάμβω εις τον ηγεμόνα αυτών. Έν τούτοις τήν στιγμήν ταύτην επέ­

στρεφεν εκ Δαφνουσίου ό λατινικός στόλος. Έπ αύτοϋ εύρίσκοντο πάντες οι μάχιμοι της Κωνσταντινουπόλεως άνδρες, οϊτινες, μαθόντες τα γενόμενα, εκω­

πηλάτουν παντι σθένει Ινα πλησιάσωσι και σώσωσι τας οικογενείας αυτών και τας περιουσίας. "Οπως διακωλυθή λοιπόν ή άποβίβασίς των, οι "Ελλη­

νες, μιμούμενοι τό τοσάκις υπό τών Φράγκων επί της παρ αυτών διαπρα­

χθείσης αλώσεως δοθέν παράδειγμα, εβαλον πυρ εις τάς παρά τον αίγιαλόν κειμένας οικίας τών Ενετών και τών άλλων ξένων ώστε οι επί τοϋ στόλου άπελπισθέντες και παραλαβόντες όσους ήδύναντο εκ τών ομογενών εντός τών πλοίων, απέπλευσαν. Ό ταλαίπωρος Βαλβουΐνος εν συνοδεία τοϋ Γραδενίγου, τοϋ πατριάρχου Ίουστινιάνη και πολυαρίθμων 'Ενετών και άλλων δυτικών, κατέφυγε κατ* αρχάς εις Εϋβοιαν, άφοϋ άπέβαλε καθ' όδόν πολλούς τών συνοδοιπόρων εκ της πείνης και τών άλλων κακουχιών. 'Εκείθεν επέρασεν εις Άπουλίαν παρά τω Μαμφρέδω, και έπειτα επλανήθη ανά πασαν τήν Εύρώ­

πην, επαιτών επί ματαίω επικουρίας iva δυνηθή να επιστρέψη εις τήν βασι­

λεύουσαν αύτοϋ, της οποίας ούτε αυτός ούτε άλλος τών δυτικών ήτο πεπρω­

μένον να άρξη ποτέ...

"Οταν ό Μιχαήλ Παλαιολόγος και οι περί αυτόν ελαβον τήν πρώτην άγγελίαν τοϋ τοσούτον ευκόλως διαπραχθέντος εκείνου κατορθώματος, κατ' αρ­

χάς εδίστασαν να τό πιστεύσουν. "Επειτα δε, όταν τό γεγονός εβεβαιώθη υπό επανειλημμένων άλλων ταχυδρόμων και δια τών επιστολών αύτοϋ τοϋ Στρα­

τηγοπούλου, υπερβάλλουσα ύπήρξεν ή τοϋ βασιλέως και τών μεγιστάνων άγαλ­

λίασις. Ό Μιχαήλ Παλαιολόγος έσπευσε να μεταβή εις Κωνσταντινούπολη μετά της βασιλίδος, τοϋ διετούς αυτών υίοϋ Ανδρόνικου, τών υπέρτατων τοϋ κράτους λειτουργών και της συγκλήτου' και άφικόμενος αυτόθι τη 14 Αυγού­

στου, διέτριψε μέχρι της έπιούσης εκτός της πόλεως εις τό λεγόμενον Κοσμί­

διον, ούτω παρονομασθεν από της εις τό μεσημβρινοδυτικόν τοϋ Κερατίου κόλπου πέρας κειμένης μονής τών αγίων Κοσμά και Δαμιανού. Δεν εισήλθε δε εις τήν πρωτεύουσαν ειμή τήν 15 Αυγούστου, ήτοι τήν ήμέραν καθ' ην ή εκκλησία ημών τελεί τήν μνήμην της κοιμήσεως της Θεοτόκου. Προ πάντων εφερεν εκ της μονής τοϋ παντοκράτορος τήν εικόνα της Παναγίας της επικά­

Page 154: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 152 —

λονμένης 'Οδηγήτριας, ήτις κνριενθεΐσα άλλοτε υπό των Φράγκων είχε φαίνεται άποτεθή υπ' αυτών εν τή προειρημένη μονή. Συγχρόνως δε διέταξε να άνοιχθή ή Χρυσή πύλη, ην εΐχον τειχίσει οι Λατίνοι, διότι φνσικώ τω λόγω απεφάσισε να διέλθη δια της πύλης ταύτης δι ης το­

σούτοι προκάτοχοι αύτοϋ θριαμβικώς εις την βασιλεύουσαν είσήλασαν. Την πρωίαν λοιπόν της 15 δ μητροπολίτης Κυζίκου Γεώργιος, εν απουσία τοϋ πατριάρχου 'Αρσενίου, άναβάς εις ενα των πύργων της πύλης εκείνης και κρατών το της "Οδηγήτριας έκτύπωμα, άπήγγειλε δεκατρείς εύχάς ποιηθεί­

σας επί τη ανακτήσει της μεγάλης πόλεως υπό Γεωργίου τοϋ Άκροπολίτον. Έν δσω άπηγγέλλετο εκάστη των ευχών ό αυτοκράτωρ άποβαλών την καλύ­

πτραν και κλίνας γόνυ έπιπτε χαμοί και πάντες οι σύν αύτω το αυτό επρατ­

τον. Μεθ' έκάστην ôè τών ευχών εσήμαινεν ό διάκονος την άνέγερσιν, και τότε άναστάντες δλοι ανέκραζον εκατοντάκις το Κύριε Έλέησον. Μετά το τέλος της Ιεροπραξίας ταύτης, εβάδισεν ό αυτοκράτωρ πεζός, προπορευόμενης της εικόνος της Θεομήτορος, μέχρι της μονής τοϋ Στουδίου, κειμένης πλη­

σίον της σημερινής πύλης Ναρλύ ­ Καπού, εν η απετέθη ή εΐκών. 'Εκείθεν επιβάς τον Ιππου άφίκετο εις το τής Σοφίας τοϋ Θεοϋ τέμενος και προσκυ­

νήσας τω δεσπότη Χριστώ και τα εικότα τούτω εύχαριστήσας, άπήλθεν εις το μέγα παλάτιον' διότι το τών Βλαχερνών, δπου συνήθως εδρευεν ό Βαλδουίνος Β', ήτο το πλείστον καπνοϋ και κόνεως εμπεπλησμένον. Ευφροσύνη δε και θυμηδία επεκράτησαν καθ' δλην την ήμέραν εν τη πόλει, και μετ ολίγον 6 Μιχαήλ άντήμειψε τον καίσαρα Άλέξιον Στρατηγόπουλον, επιτρέψας μεν αύτώ να τελέση δια τής πόλεως θρίαμβον φέρων στέμμα μικροϋ δειν παρόμοιον τω βασιλικώ, διατάξας δε ώστε το τοϋ καίσαρος δνομα να μνημονεύηται άπαν­

ταχοϋ τον Κράτους επί έτος δλον όμοϋ τοις τών βασιλέων εν τοις ύμνητη­

ρίοις και εύφήμοις ασμασι. Συγχρόνως επειδή ή άποκατάστασις τοϋ κράτους δεν ήθελε λογισθή πλήρης άνευ τής τοϋ οίκουμενικοϋ πατριάρχου αποκατα­

στάσεως, ο Μιχαήλ Παλαιολόγος, δστις είχε περιέλθει εις διενέξεις προς τον πατριάρχην Άρσένιον ένεκα τοϋ τρόπου καθ' δν επολιτεύθη προς τον Ίωάν­

νην Λάσκαριν, κατόρθωσε να πείση τον ασθενή πατριάρχην να άναλάβη τον θρόνον αύτοϋ εν τη αρχαία, βασιλευούση, και να στέγη αυτόν αϋθις εν τω ιερώ τής τοϋ Θεοϋ Σοφίας. Εις την περίστασιν ταύτην ουδόλως εμνημονεύθη πλέον το δνομα τοϋ διαδόχου τών Λασκάρεων, και περί τα τέλη τοϋ έτους ετνφλώθη μάλιστα ό ταλαίπωρος ούτος παις, Ινα έκλειψη πας κίνδυνος τοϋ ν' άναβήίποτε εις τον θρόνον.

Page 155: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

Χ ρ ο ν ι κ ά

ΤΗΣ Σ Υ Ν Τ Α Ξ Ε Ω Σ

Δια τον άνα χείρας τεύχους, το περιοδικον < Παρνασσός > εισέρχεται είς το τρίτον έτος της δευτέρας περιόδου αυτόν, Καιά το τρέχον έτος ή Διεύ&ννσις ϋ·ά καταβάλη πάσαν δυνατήν προσπά&ειαν, ίνα σννεχισάη το απ' αρχής κα&ορισυεν πρόγραμμα, αποβλέπουσα πάντοτε εις την εΰρντέραν συμπαράστασιν των συνεργατών καί δλων των αναγνωστών του περιοδικού.

Μετ' Ιδιαιτέρας ικανοποιήσεως δ « Παρνασσός > δημοσιεύει εν τη αρχή του παρόντος τόμου μελέτην περί τοϋ « Αιωνίου ζητήματος » της Α.Β.Υ. του πρίγκιπος Πέτρου, του οποίου ή περί τα προβλήματα της 'Ανατολής βαθύτατη γνώσις έχει άναγνωρισ&ή διεθνώς. Κατωτέρω δ καθηγητής κ. Γ. Κονιδάρης παρέχει σύντομον σκιαγραφίαν τον άνθρώπον και τοϋ επιστήμονος.

Έπ' ευκαιρία της 700η? επετείου από τής άνακαταλήψεως τής υπό των Φράγκων κατεχόμενης Κωνσταντινουπόλεως και τής ανασυστάσεως τής Βυζαντινής αυτοκρατορίας, είς το παρόν τεΰχος αναδημοσιεύονται σχετικαι σελίδες τοϋ μεγάλου ιστορικόν Κωνσταν­

τίνου Παπαρρηγοπούλου. Ό Φιλολογικός Σύλλογος « Παρνασσός > θα οργάνωση εντός τον έτους είδικην τελετήν δια τον εορτασμόν τον σημαντικού τούτον γεγονότος, το όποιον εσχε κεφαλαιώδη σημασίαν δια την ίστορίαν τον 'Ελληνισμού και τής 'Ορθοδοξίας.

Δια την ενρυτέραν γνωριμίαν αξιόλογων έργων τής νεωτέρας ελληνικής τέχνης, είς το περιοδικον « Παρνασσός » θα δημοσιεύωνται σνστηματικώς εικόνες τών καλντέρων ζωγραφικών έργων συγχρόνων ζωγράφων τής χώρας μας. Εις το παρόν τεϋχος δημοσιεύονται εικόνες δύο έργων τον 'Ακαδημαϊκού και εκ τών παλαιοτέρων μελών τοϋ Συλλόγου « Παρνασσού > κ. 'Επ. Θωμοπούλου, τον όποιον προσφάτως 6 « Παρνασσός > διωρ­

γάνωσε εν ταΐς αίθούσαις αντον άναδρομικήν εκθεσιν, ήτις εσημείωσεν μεγάλην επιτνχίαν. Γ. Θ. Ζ.

Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Κ Ι ΝΗΣΙ Σ

Ό Πρίγκι/ψ Πέτρος τής Ελλάδος ώς επιστήμων ερευνητής * Δεν είναι πολύ ευχερές να παρουσίαση τις ενα πολύ γνωστόν μεν άλλα μέ ποι­

κίλα διαφέροντα επιστήμονα κα'ι πρίγκιπα τής 'Ελληνικής διανοήσεως, είς βραχυτάτην είσήγησιν, διότι τό έργον αύτοΰ είναι πολυσχιδές. "Ο,τι λοιπόν θα εΐπω αποτελεί απλούν καί πενιχρόν σχεδιογράφημα περί τοϋ διαπρεπούς ομιλητού μας.

'Ελέχθη πολύ ορθώς δτι, είς την μικράν πλειάδα τών πριγκιπικών σκαπανέων τής επιστήμης ό Ελληνικός Βασιλικός Οίκος δεν υστερεί, άλλ' αναμφιβόλως ό Πρίγ­

κιψ Πέτρος έχει τό προνόμιον να είναι ό πρώτος ερευνητής είς ευρύτερα πεδία επι­

στημονικά καί δια τοΰτο έχει εύρωπαϊκήν φήμην. 'Ορθώς ό διακεκριμένος συνάδελφος, ό ομότιμος καθηγητής τοϋ Πανεπιστημίου

κ. Κούμαρης, εκφράζει λακωνικώς τό πράγμα. 'Επιστήμων, υιός επιστήμονος μητρός

* ΕΙσήνησις είς τον Ροταριανον "Ομιλον 'Αθηνών κατά την 8ην Φεβρουαρίου 1961. ύπο του καΦηγητοΰ τοϋ Πανεπιστημίου κ. Γερασίμου Κονιδάρη ( βλ. ανωτέρω σελ. 5 έπ. ).

Page 156: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 154 —

και εγγονός έπιστήμονος πάππου. Είναι λοιπόν ό υψηλότατος ή τρίτη επιστημονική γενεά είς την οίκογένειαν τοΰ αειμνήστου και προσφιλούς ε'ις τον Έλληνικόν λαόν και το ναυτικόν Πρίγκιπος Γεωργίου της Ελλάδος . "Ο πάππος του Πρίγκιψ Ρολάν­

δος Βοναπάρτης υπήρξε κορυφαίος ανθρωπολόγος και Πρόεδρος τοΰ "Ινστιτούτου 'Ανθρωπολογίας. Ή θυγάτηρ του και μήτηρ χοΰ ύψηλοΰ μας ξένου και διακεκριμέ­

νου έπιστήμονος ή Πριγκίπισσα Μαρία είναι ενθουσιώδης ανθρωπολόγος και ερευ­

νητής της ψυχαναλύσεως, εδημοσίευσε δέ ίκανά. "Ο υψηλός μας ομιλητής είναι λοιπόν αντάξιος κληρονόμος διαπρεπών επιστη­

μόνων, δυνάμενος να καυχηθή ουχί επί πατραγαθία εν τη επιστήμη άλλα επί άνδρα­

γαθίςι. "Εχων ίδιαιτέραν κλίσιν εις τήν έπιστήμην, άλλα με ευρύτατα διαφέροντα, δπως αποδεικνύει το θέμα της σημερινής του ομιλίας, εσπούδασεν εις τήν Γαλλίαν και τήν Ά γ γ λ ί α ν .

Ά φ ο ϋ ήρίστευσεν είς τάς διπλωματικάς εξετάσεις είς τάς οίκονομικάς και πολι­

τικός επιστήμας, εγένετο δέ και διδάκτωρ τών Πολιτικών 'Επιστημών, της Νομικής και της Φιλολογίας εις το Πανεπιστήμιον τών Παρισίων, άφιερώθη είτα είς Λονδϊ­

νον είς τάς άνθρωπολογικάς και ψυχαναλυτικός έπιστήμας, είς τάς οποίας έπεδόθη με πάθος , τό όποιον έχουν όλοι οί αληθείς ερευνηταί. Άλλα ό Πρίγκιψ Πέτρος δεν ήρκέσθ­η νά γίνη επιστήμων απλώς από τα βιβλία, άλλ' ηθέλησε καί επέτυχε να ξων· τανεύη εκείνα τα όποια γράφουν τα βιβλία, δια της προσωπικής ερεύνης ευρέων τμημάτων της 'Ανατολής. Εις τήν έδραίωσιν τών επιστημονικών γνώσεων και τήν παρουσίασιν νέων πρωτοτύπων απόψεων έχει σπουδαιότητα ή προσωπική έρευνα κα'ι παρατήρησις.

Τα επίμονα καί επίπονα ταξίδια του άποτελοΰσι εξερευνητικός άποστολάς επι­

στημονικού χαρακτήρος, άλλα πρέπει να προσθέσωμεν καί ελληνικού. Ήκολούθησε τα ίχνη τής πορείας τοΰ Μεγάλου 'Αλεξάνδρου καί όλων εκείνων τών 'Ελλήνων, οϊτινες ήκολούθ·ησαν τήν αυτήν πορείαν προς ερευναν τής μυστηριώδους καί εν πολ­

λοίς άνερευνήτου 'Ανατολής, τήν οποίαν έφώτισε τοΰ Έλληνισμοΰ ή πνευματική δύνα­

μις καί ή ακτινοβολία. "Οσα σχετικώς έξέθεσεν προς ημάς εις τό Πανεπιστήμιον προ ετοΥν δεν άπετέλουν άπλήν εκθεσιν τών εγνωσμένων εκ τής Ιστορίας τοΰ Μ. 'Αλεξάν­

δρου καί τών διαδόχων, άλλα προσωπικήν ερευναν, έδραζομένην επί επιστημονικών δεδομένων καί παρατηρήσεων επί τόπου. Προέβη τότε, με ζηλευτήν μετριοφροσύνην, είς εκθεσιν μέ απλότητα καί σαφήνειαν, ή οποία, συνέβαλε εις τήν διαλεύκανση» σκοτεινών σημείων τής πορείας τοΰ 'Αλεξάνδρου καί τών ισχυρών επιδράσεων τοΰ Έλληνιστικοΰ πολιτισμού είς τήν Άνατολήν καί δή τήν Κεντρικήν 'Ασίαν. Τα στοι­

χεία τά όποια συνήθροισε, εκ τής πολυετούς προσωπικής ερεύνης, είς χώρας, εις τους λαούς, είς τά μουσεία, είς τάς βιβλιοθήκας καί τα ερείπια καί έξ όλων τών μνη­

μείων, ίχνόδν καί ενδείξεων αποβαίνει, πασίδηλον, ότι υποβοηθοΰσιν ημάς είς τήν άποκάλυψιν καί κατανόησιν τοΰ βαθύτερου νοήματος, τό όποιον προσέλαβε ή πορεία τοΰ Μ. 'Αλεξάνδρου, ό όποιος έξώρμησε κατ' αρχάς είς τήν 'Ασίαν, ώς στρατηγός αυτοκράτωρ καί εκδικητής τών 'Ελλήνων κατά τών Περσών, οϊτινες είχον επιφέρει συμφοράς είς όλην τήν Εύρωπαϊκήν Ελλάδα , είτα δέ απέβη ό οδηγός εις τήν συγχώ­

νευσιν στοιχείων τοΰ Έλληνικοΰ καί 'Ανατολικού βίου, δια τής μεταλαμπαδεύσεως τοΰ έλληνικοΰ πνεύματος.

Ό Πρίγκιψ απέβη δια τής έρεύνης ταύτης ιστορικός και ανθρωπολόγος καί εφερεν < εις φώς τής επιστήμης νέας πλευράς τοΰ κόσμου, ό όποιος διεμορφώθη επί 300 χρόνια >.

'Αλλ ' ό Πρίγκιψ απέκτησε κατά τά μακροχρόνια αύτοΰ ερευνητικά ταξίδια μεγάλην πεΐραν καί εύρυμάθειαν, αληθώς έκπληκτικήν. Ή 'Ασία ύπήρξεν ό μαγνή­

Page 157: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 155 —

της ό όποιος εϊλκυσε την έπιστημονικήν του περιέργειαν. Τήν διέδραμεν άπο άκρου είς άκρον δια να μελετήση ανθρώπους και φυλάς, ίστορίαν, λαογραφίαν και θρη­

σκείαν, ήδη προ τοΰ δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, δτε το καθήκον προς τήν πατρίδα τον έφερε προς τήν'Ελλάδα. ΑΙ επιστημονικοί μελέται τοΰ Πρίγκιπος ανέρχονται εις δεκάδας και άφορώσιν εις τους Τόντας της Νιγηρίας, τήν πολυανδρίαν των 'Ινδικών λαών, τους Θιβετανούς, το έργον της Δανικής αποστολής είς τα 'Ιμαλάια, ε'ις το 'Αφγανιστάν κλπ., τους Άρίους, τάς θυσίας τοΰ μόσχου είς Ν. 'Ινδίας, ακόμη δε και τοϋ ανοικονόμητου χιονάνθρωπου το μυστήριον. Ή δευτέρα του πατρίς ή Δανία τον ενίσχυσε, αποδίδων δέ τα τροφία έπλούτισε δια συλλογών εθνογραφικών τα Μου­

σεία τής Κοπεγχάγης. 'Αλλ' ό Πρίγκιψ ανθρωπολόγος καί Ιστορικός ερευνητής κατά τα μακρά του

ταξίδια ένεθυμήθη καί τον χριστιανόν καί δη όρθόδοξον με τα παγχριστιανικά ενδια­

φέροντα. Είς τον Πρίγκιπα Πέτρον ανήκει ή τιμή τής πρώτης επί τόπου επαφής προς τήν λεγομένην « Συρορθόδοξον Έκκλησίαν τοΰ 'Αγίου Θωμά τών "Ινδιών >. Ή Α.Β.Υ. επεσκέφθη τους 'Αρχηγούς τών 'Εκκλησιών τούτων καί ελαβεν ενεργόν μέρος ( ως ορθώς σημειοΰται είς διατριβήν υποψηφίου διδάκτορος, ην μοί άνέθηκε προς είσήγησιν ή Θεολογική Σχολή ) είς τήν άπόπειραν προς συνδιαλλαγήν τών 2 ομάδων τής Ίακωβιτικής 'Εκκλησίας τών Νοτίων 'Ινδιών. 'Υπό τήν πρωτοβουλίαν αύτοΰ συνήλθον ol αντιπρόσωποι αμφοτέρων τών μερίδων προς συζήτησιν τών χωρι­

ζουσών αυτούς διαφορών. Είς συγκέντρωσιν 30.000 λαοΰ ώμίλησεν ό Πρίγκιψ καί προεκάλεσε βοθυτάτην έντύπωσιν. Έφάνη δέ προς στιγμήν, δτι ούτοι θα άπεδέ­

χοντο τάς όρθάς υποδείξεις τοΰ Πρίγκιπος πού θα συνεφιλιοΰτο, άλλ' ατυχώς οί αντι­

φρονούντες έματαίωσαν τήν άγαθοποιόν καί εξοχον χριστιανικήν πρωτοβουλίαν τής Α.Β.Υ. Τοΰ είμεθα δμως ευγνώμονες, όχι μόνον δια τήν πρωτοβουλίαν ταύτην τών επαφών, αί όποϊαι ευτυχώς συνεχίζονται υπό τοΰ Οικουμενικού Πατριαρχείου, άλλα καί διότι επέστησε τήν προσοχήν μας καί αΰθις επί τών ευγενών υπολειμμάτων τής επιδράσεως τοΰ 'Ελληνιστικού πολιτισμού καί τής "Αρχαίας 'Ελληνοχριστιανικής 'Εκ­

κλησιαστικής δραστηριότητος τής 'Αρχαίας Καθολικής Εκκλησίας, ην συνέτριψεν ό ανατολικός εθνικισμός, ό είς τήν αΐρεσιν στεγασθείς, είτα δέ ό 'Ισλαμισμός, αί προ­

παγάνδαι καί τα πολιτικά συμφέροντα καί αί φιλοδοξίαι τής Δύσεως. Τα όλίγιστα ταΰτα νομίζω, δτι καθιστούν φανερόν, διατί ή άνακήρυξις τοΰ Πρί­

γκιπος ως επιτίμου διδάκτορος τής ανθρωπολογίας, ή γενομένη ύπό τής 'Ιατρικής Σχολής τοϋ Πανεπιστημίου 'Αθηνών τφ 1957 καί ή πρόσφατος τοΰ Πανεπιστημίου τής Κοπεγχάγης καί ή μετά λαμπράς σπουδάς καί μελετάς χορήγησις τακτικού διδα­

κτορικού διπλώματος υπό τοΰ Πανεπιστημίου τοΰ Λονδίνου άποτελοΰσιν δικαίαν άναγνώρισιν τού ανθρωπολόγου, κοινωνιολόγου, εθνολόγου καί ίστορικοΰ ερευνητού, ό όποιος τιμά τήν 'Ελλάδα δια τοΰ εξόχου επιστημονικού έργου του, τοΰ αναφερο­

μένου κυρίως είς τήν επιστήμην τοΰ άνθρωπου ( φυσικήν άνθρωπολογίαν καί έθνολο­

γίαν), είς το όποιον διαλάμπει τοΰ επιστημονικού πνεύματος ή παρατηρητικότης καί ή εμβρίθεια, συνδυασμένη προς τήν σαφήνειαν καί τήν απλότητα τής εκφράσεως.

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΟΝΙΔΑΡΗΣ Καθηγητής τοΰ Πανεπιστημίου ΆΦηνών

Page 158: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 156 —

Νέος καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας έν 'Ιταλία 'Από του τρέχοντος έτους λειτουργεί έν τφ Πανεπιστήμια» της Παδούης ( Padova )

τακτική έδρα της Νεοελληνικής Γλώσσης και Λογοτεχνίας, ή διδασκαλία της οποίας ανετέθη εις τον γνωστόν νεοελληνιστήν και φιλέλληνα κ. Filippo Maria Pontani.

Ό νέος καθηγητής, γεννηθείς εν Ρώμη το έτος 1913, εσπούδασεν εν τφ Πανε­

πιστημίφ της Ρώμης, δπου παρηκολοΰθησε τα μαθήματα της Νεοελληνικής Φιλολο­

γίας τοΰ καθηγητού κ. Γεωργίου Θ. Ζώρα. Το 1935 έλαβε το πτυχίον τής Φιλοσοφι­

κής Σχολής, το δε 1939 διωρίσθη καθηγητής Γυμνασίου. Το 1951 διωρίσθη υφηγη­

τής τής 'Αρχαίας 'Ελληνικής Φιλολογίας εν τφ Πανεπιστήμια) τής Ρώμης, ένφ ταυ­

τοχρόνως συνέχιζε την συστηματικήν μελέτην και τής Νεοελληνικής Φιλολογίας. Τό 1960 έκλήθ·η δπως καταλάβη τήν μνημονευθεΐσαν εδραν τής Νεοελληνικής Φιλολο­

γίας του Πανεπιστημίου τής Παδούης. Γνωστός συγγραφεύς και κριτικός εδημοσίευσε πολλά επιστημονικά έργα και

σχολικά βιβλία. 'Ιδιαιτέρως αξιοσημείωτος ή τρίτομος 'Ιστορία τής "Αρχαίας 'Ελλη­

νικής Λογοτεχνίας είς ύπερχιλίας σελίδας. Εις τάς Νεοελληνικός μελετάς είναι γνωστός κυρίως άπό τάς μελετάς του περί

Σολωμού, Κάλβου και Καβάφη. Του τελευταίου τούτου ποιητοΰ έχει συμπληρώσει εύρυτάτην μελέτην ήτις θα δημοσιευθή προσεχώς, όμοΰ μετά μεταφράσεως των απάν­

των τοΰ ποιητικού, υπό τοΰ γνωστοΰ εκδοτικού οίκου τής 'Ιταλίας Mondadori. Άνά­

λογον μελέτην και μετάφρασιν σημαντικού άριθμοΰ ποιημάτων ετοιμάζει ό κ. Pontani και δια τον ποιητήν Σεφέρην. νΕχει δημοσιεύσει πολλάς μελετάς άφορώσας είς τήν Νεοελληνικήν Λογοτεχνίαν είς τα κυριώτερα περιοδικά και εις εφημερίδας τής "Ιτα­

λίας, είναι συντάκτης τής 'Εγκυκλοπαίδειας θεάματος δι' δ,τι άφορα εις τήν Ίστο­

ρίαν τοΰ Νεοελληνικού θεάτρου, προσεχώς δε πρόκειται να έκδοθή υπό τοΰ αύτοΰ και 'Ανθολογία τοΰ Νεοελληνικού θεάτρου περιέχουσα εύρεΐαν εισαγωγήν και μετά­

φρασιν τοΰ « Βασιλικού » τοΰ Μάτεσι, τής < Τρισεύγενης > τοΰ Παλαμά και τοΰ « Ψυχοσάββατου > τοΰ Ξενόπουλου.

Ό κ. Pontani έχει επισκεφθή επανειλημμένως τήν 'Ελλάδα και εμελέτησεν εκ τοΰ πλησίον τα ήθ·η, τα έθιμα, ως και τήν λογοτεχνίαν τοΰ Έλληνικοΰ λαοΰ.

Β Ι Β Λ Ι Ο Κ Ρ Ι Σ Ι Α Ι

ΑΠ. Β. ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ, Ό Ελληνισμός τής αρχαίας Μακεδονίας, 'Αθή­

ναι 1960 (σελ. 446, σχ. 80ν μετά χάρτου).

Έκυκλοφόρησε κατ' αύτάς ογκώδες βιβλίον τοΰ καθηγητοΰ τής 'Ιστορίας εις τό Πανεπιστήμιον 'Αθηνών κ. 'Αποστόλου Δασκαλάκη επιγραφόμενον ό 'Ελληνισμός τής αρχαίας Μακεδονίας.

Εις τό βιβλίον τοϋτο διερευνώνται σπουδαιότατα θέματα τής Ιστορίας τής αρχαίας Μακεδονίας, δπως είναι : Ή καταγωγή τών αρχαίων Μακεδόνων, ή γλώσσα τών Μα­

κεδόνων κατά τάς ιστορικός πηγάς, ή καταγωγή τοΰ Μακεδόνικου οίκου τών Άργεα­

δών ­ Τημενιδών, ό όποιος εβασίλευσεν είς τήν Μακεδονίαν άπό αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τοΰ Μ. 'Αλεξάνδρου, ό βίος τοΰ 'Αλεξάνδρου Α' τοΰ Φιλέλληνος, και τέλος οί Ρήτορες τών 'Αθηνών και τα περί δήθεν βαρβαρισμού τών Μακεδόνων.

Ουδείς μέχρι σήμερον εκ τών ιδικών μας και τών ξένων ιστορικών ήσχολήθη

Page 159: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 157 —

έν πάση λεπτομερείς?, με δλα όμοΰ τα προβλήματα, τα όποια παρουσιάζει ή Ιστορική έρευνα τοΰ αρχαίου μακεδόνικου λαοΰ. Τό βιβλίον του καθηγητού κ. Δασκαλάκη, το όποιον περιλαμβάνει 446 σελίδας μετά μακροΰ πίνακος κυρίων ονομάτων και κατατο­

πιστικού χάρτου, αναφέρεται ε'ις όλα τα θέματα τα άφορώντα εις τον Έλληνισμόν της αρχαίας Μακεδονίας. Σκοπόν τοΰ βιβλίου τούτου εθεσεν ό συγγραφεύς τήν περι­

συλλογήν, τήν.κριτικήν επεξεργασίαν και τήν όρθήν έρμηνείαν παντός στοιχείου δυνα­

μένου να άντληθή εκ των αρχαίων πηγών προς διαπίστωσιν της έλληνικότητος των αρχαίων Μακεδόνων καΐ πλήρη διερεύνησιν τοΰ βίου αυτών, μέσα εις τα πλαίσια της ελληνικής αρχαιότητος.

Βεβαίως κατά τα τελευταία ετη πολλοί έρευνηταί γλωσσολόγοι και ιστορικοί, "Ελληνες και ξένοι, ήσχολήθησαν φιλοτίμως με τήν εθνικότητα κα'ι τον βίον τών Μακεδόνων και Ιδιαιτέρως με τήν υπ' αυτών όμιλουμένην έλληνικήν διάλεκτον. Έν τούτοις πολλά προβλήματα αναγόμενα εις τήν γλώσσαν, τήν έθνικήν συγκρότησιν και τον βίον τών αρχαίων Μακεδόνων ( Ιδίως κατά τους προντους αιώνας αύτοΰ ) παρέ­

μειναν άλυτα ή έχουν ερευνηθή ατελώς. Πέραν τούτου είναι γνωστόν δτι ξένοι τινές επιστήμονες, δουλεύοντες εις τάς

εθνικός των προλήψεις ή εις τήν σωβινιστικήν πολιτικήν τοΰ κράτους των, ήσχολή­

θησαν μέ τό θέμα τών αρχαίων Μακεδόνων, κατέληγαν δέ είς ψευδή ή παραπει­

στικά συμπεράσματα, παραποιοΰντα τήν άλήθειαν και νοθεύοντα τον Έλληνισμόν της αρχαίας Μακεδονίας.

Τό νέον βιβλίον τοΰ κ. Δασκαλάκη πληροί δύο συγχρόνως μεγάλους σκοπούς : τόν εθνικόν και τον έπιστημονικόν.

'Από εθνικής απόψεως τό βιβλίον τούτο αποδεικνύει δι* ακλόνητων επιχειρη­

μάτων στηριζόμενων είς τάς αρχαίας πηγάς τήν ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδο­

νίας και ουδεμία πλέον αμφιβολία απομένει εις τους καλόπιστους μελετητάς, δτι ό πληθυσμός της αρχαίας Μακεδονίας ήτο ελληνικός, δπως και εκείνος της νοτίου "Ελλάδος.

'Από επιστημονικής απόψεως τό βιβλίον τοΰτο εξαντλεί και ερμηνεύει μετά κρι­

τικού πνεύματος και οξυδέρκειας πάσας τάς περί τών κατοίκων της αρχαίας Μακε­

δονίας μαρτυρίας τών αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων και ανασκευάζει επί τη βάσει πάντοτε τών αρχαίων πηγών τάς πλάνας ή τάς παρερμηνείας τών περί τοΰ θέματος τούτου άσχοληθέντων ημετέρων και ξένων επιστημόνων.

'Ακριβώς δέ επειδή τα επιστημονικά στοιχεία είς τα διάφορα ιστορικά καί γλωσ­

σικά προβλήματα ευρίσκονται κατ' εξοχήν είς τάς αρχαίας πηγάς, τό βιβλίον τοΰτο είναι κατάφορτον άπό αρχαία κείμενα, τα όποια κουράζουν πιθανώς τόν άναγνώστην, άποτελοϋσιν όμως τό καλύτερον άποδεικτικόν μέσον δια τήν άποκάλυψιν της επιστη­

μονικής αληθείας. Τοιουτοτρόπως επί τη βάσει εθνολογικών, γλωσσολογικών καί πολιτιστικών πορι­

σμάτων της έρεύνης αποδεικνύεται πλήρως, δτι δχι μόνον οί βασιλείς της Μακεδο­

νίας ήσαν ελληνικής καταγωγής, αλλ* δτι καί οί αρχαίοι Μακεδόνες ήσαν Δωριείς άπομεμονωμένοι καί περισφιγγόμενοι υπό βαρβαρικού κόσμου, αγνοούμενοι επί αιώ­

νας υπό τών λίαν προηγμένων 'Ελλήνων τοΰ Νότου, πλην βεβαίως τών αμέσως γει­

τόνων των Θεσσαλών. Τό περί γλώσσης κεφάλαιον τοΰ βιβλίου τοΰ κ. Δασκαλάκη έχει άνεκτίμητον

σημασίαν, διότι επί τη βάσει τών πηγών πάντοτε αποδεικνύει, δτι ή γλώσσα τών αρχαίων Μακεδόνων ήτο αυτή αΰτη ή αρχαία ελληνική, στερούμενη βεβαίως φιλολο γικής καλλιέργειας καί μέ κάποια ιδιαίτερα διαλεκτικά στοιχεία.

"Ολα τα επιχειρήματα τών ξένων, καλόπιστων ή κακόπιστων, τα στηριζόμενα

Page 160: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 158 —

εις διάφορα χωρία αρχαίων 'Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, ανασκευάζονται υπό τοΰ κ. Δασκαλάκη, δστις αποδεικνύει δια της ορθής ερμηνείας των πηγών, δτι οι ξένοι ούτοι συγγραφείς παρηρμήνευσαν τα άρχαΐα κείμενα και κατέληξαν εσκεμμένους ή μη είς ψευδή συμπεράσματα. 'Ιδού εν παράδειγμα :

Ό Πλούταρχος είς τον βίον τοΰ Μ. 'Αλεξάνδρου γράφει δτι ούτος « άνεβόα μακεδονιστί καλών τους ύπασπιστάς... >.

Ό κ. Δασκαλάκης αποδεικνύει δι' αυθεντικής ερμηνείας τοΰ κειμένου και δια της συγκριτικής μεθόδου, δτι δεν πρόκειται εδώ περί μακεδόνικης γλώσσης, ουδέ καν περί ελληνικής διαλέκτου λαλουμένης εν Μακεδονία ( δπως ύπεστήριξεν ό Γ. Χατζι­

δάκις), άλλα περί μακεδόνικων πολεμικών συνθημάτων, δια των οποίων ό 'Αλέξαν­

δρος ηθέλησε να καλέση είς συναγερμόν το σώμα τών υπασπιστών. "Ολα τα δοκουμέντα τόσον εκ τής ελληνικής, δσον και εκ τής λατινικής γραμ­

ματείας, ορθώς έρμηνευόμενα, αποδεικνύουν δτι ό 'Αλέξανδρος ώμίλει ελληνιστί, δπως ελληνιστί ώμίλουν και πάντες οί Μακεδόνες.

"Αλλοιστε ούδαμοΰ μαρτυρείται δτι είς τάς συνομιλίας των με τους Μακεδόνας οί "Ελληνες έχρησιμοποίουν « έρμηνεΐς », ώς επί παραδείγματι συνέβαινε με τους 'Ιλλυριούς, τους Θράκας, τους Πέρσας ή τους Αιγυπτίους.

Δια τοΰτο κατά την θριαμβευτικήν πορείαν προς 'Ανατολάς ό 'Αλέξανδρος και οί Μακεδόνες του μετέδωσαν τον Ιδικόν των, τον έλληνικόν πολιτισμόν. Το θαΰμα τοΰ έξελληνισμοΰ τοΰ αρχαίου κόσμου δεν θα είχε συντελεσθή αν οί Μακεδόνες δεν ήσαν "Ελληνες και δέν ώμίλουν την έλληνικήν γλώσσαν.

'Εξαιρετικώς ενδιαφέρον είναι το κεφάλαιον περί τοΰ μακεδόνικου βασιλικοΰ οίκου τών Άργεαδών ­ Τημενιδών, οί όποιοι εΐχον ιδρύσει εν Μακεδονίςι έλληνικόν βασίλειον άπό τοΰ 8°υ π.Χ. αιώνος.

'Ιδιαιτέρως διαφωτίζει τό δλον ζήτημα τών αρχαίων Μακεδόνων ή μελέτη τοΰ βίου και τής δράσεως τοΰ βασιλέως τής Μακεδονίας 'Αλεξάνδρου Α' τοΰ Φιλέλληνος. "Ο βασιλεύς ούτος έγινε δεκτός εϊς τους 'Ολυμπιακούς αγώνας' μία ακόμη άπόδειξις δτι επρόκειτο περί "Ελληνος βασιλέως, εφ' δσον, ώς γνωστόν, δέν έπετρέπετο ή συμ­

μετοχή είς τους 'Ολυμπιακούς αγώνας είς μή "Ελληνα. Ό ίδιος ό 'Αλέξανδρος ό Α' έσωσε βραδύτερον τους "Ελληνας είς τα Περσικά (480), δτε δια μυστικών απεσταλ­

μένων του παρέσχεν είς τους "Ελληνας πληροφορίας περί τών κολοσσιαίων δυνάμεων τού εχθροΰ και συνέστησεν είς αυτούς ν' αποχωρήσουν αμέσως άπό τάς διαβάσεις τών Τεμπών, δια να μή κυκλωθοΰν και καταστραφούν ολοσχερώς ύπό τών Περσών.

Είς τό τελευταΐον κεφάλαιον < Οί ρήτορες τών 'Αθηνών και τά περί βαρβαρι­

σμού τών Μακεδόνων » ό συγγραφεύς ανασκευάζει πεπλανημένος γνώμας ξένων συγ­

γραφέων και αποκαθιστά τήν ορθήν έρμηνείαν κρισίμων τίνων χωρίων, δπως τό τοΰ 'Ισοκράτους περί τοΰ « ούχ ομοφύλου γένους τών Μακεδόνων > και τα περί βαρβαρι­

σμοΰ τών Μακεδόνων ρητορικά βέλη τοΰ Δημοσθένους. Τό πολιτικόν πάθος τοΰ Δημο­

σθένους υπέρ τοΰ άθηναϊκοΰ μεγαλείου και τών ιδεωδών τής Δημοκρατίας ώθησε πολ­

λάκις τόν μεγάλον εκείνον ρήτορα να άποκαλέση τον Φίλιππον < βάρβαρον » και τους Μακεδόνας « βαρβάρους >. 'Αλλ' είναι προφανές δτι ό χαρακτηρισμός ούτος άφεώρα ώς προς τόν Φίλιππον μέν τήν έναντι τών 'Αθηναίων και τών λοιπών 'Ελλήνων δια­

γωγήν τοΰ Μακεδόνος βασιλέως, τήν οποίαν ό Δημοσθένης εύρισκε πιεστικήν και σκαιάν, ώς προς δε τους Μακεδόνας ύπηνίσσετο προφανώς δια τοΰ χαρακτηρισμοΰ του τήν πολιτιστικήν αυτών κατάστασιν, ή οποία, συγκρινόμενη βεβαίως προς τόν πολιτισμόν τών 'Αθηναίων, έφαίνετο και ήτο καθυστερημένη.

Τό νέον πόνημα τοΰ καθηγητού κ. Δασκαλάκη είναι πράγματι ένα μεγάλο βιβλίον τό όποιον λύει οριστικώς μεγάλα προβλήματα τής ιστορίας τοΰ αρχαίου "Ελληνισμοΰ.

Page 161: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 159 —

Είς τον πρόλογόν του ό συγγραφεύς δηλώνει ότι έχει έτοιμους προς εκδοσιν εις ίδιαί­

τερον τόμον είδικάς μελετάς περί τοϋ Μ. 'Αλεξάνδρου και της εποχής του, αναφερό­

μενος είς θέματα, τα όποια ελάχιστα έχουν έρευνηθή μέχρι σήμερον. Εύχόμεθα να πραγματοποιηθώ ταχέως και ή νέα αύτη εκδοσις.

Ε. Γ. ΠΡΩΤΟΨΆΛΤΗς

GREGORIO XENOPULOS, Il segreto della Contessa Valeri. Dramma in tre parti. Introduzione e traduzione di N i c o l a C a t o n e , Bari I960 ( σχ. 80v, σελ. 82).

Ό Γρηγόριος Ξενόπουλος υπήρξε άπο τους νεοέλληνας συγγραφείς, πού τα έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες, γαλλική, ιταλική, ρουμανική κλπ. και πού εξακολουθεί και σήμερα να προσελκύχ) το ενδιαφέρον τών ξένων, πού ασχολούν­

ται μέ τις νεοελληνικές σπουδές. Είδικώτερα από τό θέατρο του « Ό κόκκινος βρά­

χος — Φωτεινή Σάντρη > μεταφράστηκε στην ρουμανική, αλβανική και ιταλική γλώσσα. « Τό μυστικό τής κοντέσσας Βαλέραινας » άπο δσα γνωρίζω κι όπως φαίνεται

κι από τήν βιβλιογραφία τοϋ Πέτρου Μαρκάκη (Νέα 'Εστία, Τόμος Ν', Χριστ. 1951, σελ. θ ' ­ ι ' ) δεν είχε μέχρι σήμερα άποδοθή σέ ξένη γλώσσα. "Ο 'Ιταλός νεοελληνι­

στής κ. Nicola Catone , πού εξέδωκε τελευταία και τήν < G r a m m a t i c a Neoel len ica », επεχείρησε μία επιμελημένη μετάφρασι σέ Ιταλική γλώσσα τοΰ δράματος αύτοΰ τοϋ Ξενόπουλου, πού εξακολουθεί και σήμερα να συγκινή μέ τήν ευγένεια τών αισθη­

μάτων και τήν αρχοντιά τής κεντρικής ηρωίδας του. "Υστερα άπο μια γενική κατατοπιστική εισαγωγή για τήν ζωή και τό έργο τοϋ

Γρηγορίου Ξενόπουλου —για τήν οποία ό συγγραφεύς έστηρίχθηκε κυρίως στο ειδικό αφιέρωμα τής Νέας 'Εστίας (Τόμος Ν', Χριστ. 1951 ), άλλα και στα < Προλεγόμενα » τοΰ δράματος ( « Τό μυστικό τής κονχέσσας Βαλέραινας>, τρίπρακτο δράμα, εκδοσις δευτέρα,'Αθήναι 1928, σελ. ιδ' ­ κβ' ) — ακολουθεί ή μετάφρασις τοΰ έργου ( σελ. 21 ­ 82 ).

Ό κ. Nicola Catone εργάστηκε μέ Ιδιαίτερη επιμέλεια και προσοχή για τήν άπόδοσι τοΰ δράματος στην 'ιταλική γλώσσα καί μπορούμε να πούμε ότι κατώρθωσε να παραμείνη πιστός στο κείμενο καί στο νόημα τοΰ έλληνικοΰ έργου, διατηρώντας καί τό πνεΰμα καί τήν κίνησι καί ζωηρότητα τοΰ πρωτοτύπου.

Στην μεταφραστική του εργασία δεν παρετήρησα παρά ελάχιστα άβλεπτήματα ή παρονοήσεις. Οι είδικώτερες αυτές παρατηρήσεις μου αναφέρονται στις υποσημειώ­

σεις π χ. τής «Εισαγωγής» του (σελ . V I I , I X ) , όπου οί παραπομπές στο αφιέρωμα τής Νέας 'Εστίας γίνονται μόνον στο τεΰχος καί όχι στον τόμο καί τό έτος καί σέ ώρισμένα σημεία τής μεταφράσεως, όπως είναι τα ακόλουθα :

"Η ελληνική φράσις « κανένα ψώνι να φάμε » ( σελ. 40) θ α ήταν καλύτερα να μεταφρασθή «... un p o ' d i spesa per il pranzo > καί όχι « un po 'd i p a n e da m a n ­

g i a r e » (σελ. 36) , γιατί έτσι μπορεί να θεωρηθή ότι έγινε σύγχυσις μεταξύ τών λέξεων ψώνι ­ ψωμί καί άλλωστε μέ τον πρώτο τρόπο αποδίδεται καλύιερα τό νόημα τοϋ ελληνικού κειμένου.

Ή ελληνική φράσις « χαρά κι εκείνος ; . . . >( σελ. 72 ) δεν έχει ειρωνική, δηλ. εναν­

τία σημασία, όπως ένόμισε ό κ Catone καί μετέφρασε « un funera le anche lui » (σελ. 65) ( δηλ. che faccia da funera le a v e v a a n c h e l u i ! . . . ), άλλα πραγματική. ( Ό Μανόλης έχάρηκε πράγματι κι αυτός, γιατί ή Τασία εύρήκε κάποια καλή λύσι, πού ενόμισαν ότι θα τους βγάλη άπό τήν δύσκολη θέσι τους ).

Page 162: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 160 —

Ή ελληνική παροιμία « το γοργό τη χάριν έχει > ( σελ. 78 ) εθεωρήθηκε άπό τον κ. Catone δτι οφείλεται σε έπίδρασι τοΰ Έρωτοκρίτου ( σελ. 71, σημ. 1 ). Άλλα το χωρίον τοΰ Έρωτοκρίτου (Ι , 240):

...δ κόσμος είναι πονηρός, κι 6 πόΰος σε τυφλώνει, κι ώς και να το κρατάς κονρφό, γοργό το φανερώνει,

έχει άλλη έννοια, δηλώνει δτι τό πάθος τοΰ έρωτα όσο και να θέλχ) κανείς να το κράτηση μυστικό, γρήγορα φανερώνεται.

Παρά τις παρατηρήσεις όμως αυτές, πού εΐναι εντελώς επουσιώδεις, ή μετά­

φρασις τοΰ κ. Catone αποτελεί δείγμα επιμελημένης εργασίας και ευχής έργον θα ήταν ό 'Ιταλός νεοελληνιστής να συνέχιση τήν άπόδοσι στή γλώσσα του κα'ι άλλων έργων τής νεοελληνικής πεζογραφίας.

ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑ Δ.Φ.

ΑΡ. Α. ΑΣΠΙΩΤΗ, Το παιδί καί tò παιγνίδι, συνεργασία Μ. Β. Κ ω t σ ο­

πό ΰλου, 'Αθήναι 1960 ( σχ. 80ν, σ. 161).

Εις τήν σειράν « Ψυχολογία καί Ζωή » τοΰ "Ινστιτούτου Ψυχολογίας καί Ψυχι­

κής 'Υγιεινής, τήν οποίαν διευθύνει ό ψυχίατρος 'Αρ. Α. 'Ασπιώτης, εξεδόθη υπ* αριθ. 42 ώς τέταρτον, ΰπό τον ανωτέρω τίτλον, τεύχος τής τετραλογίας « 'Από τα Ψυχολογικά προβλήματα τοΰ παιδιοΰ », εν συνεχεία των τριών προηγουμένων τευ­

χών α) Τό παιδί καί ή οικογένεια, β) Τό παιδί καί ή πειθαρχία, γ) Τό παιδί καί ό ψυχικός του κόσμος. Ό σ. διαιρεί τό μελέτημα είς κεφάλαια πέντε: Α'. Θέσις τοΰ παιγνιδιοΰ εις τήν ζωήν' Β'. Κοινωνική καί ηθική άποψις τοΰ παιγνιδιοΰ' Γ' . Τα ■ψυχολογικά προβλήματα τοΰ παιδιοΰ' Δ'. Τα μέσα δια τό παιγνίδι" Ε' . Ειδικά θέματα καί προβλήματα τής παιδικής ψυχαγωγίας. Προλογίζων ό σ. εκφράζει τήν δικαιολο­

γημένην άνησυχίαν του, διότι ό συχνότερος τρόπος αντιμετωπίσεως τοΰ θέματος τής ψυχαγωγίας τοΰ παιδιοΰ είναι « τελείως ανελεύθερος καί καθόλου τίμιος καί ειλικρι­

νής ». Τα ετη τής παιδικής ηλικίας, παρατηρεί ορθώς, δέν άποτελοΰν ενα παρελθόν, με τό όποιον θα είχε ν' άσχοληθΰ ή Ιστορία, άποτελοΰν τήν μόνιμον βάσιν πού στη­

ρίζει όλόκληρον τό οικοδόμημα τής προσωπικότητος καί τό πρόβλημα είναι πώς θα τοποθετηθή καλύτερον τό παιγνίδι είς τήν ζωήν τών παιδιών. Ό σ. ακόμη, δεχόμε­

νος δτι δέν ήμποροΰμεν ίσως να εύρύνωμεν τήν πνευματικήν ζωήν τών παιδιών, λέ­

γει, δτι ήμποροΰμεν δμως καί όφείλομεν « να τους προσφέρωμεν έ'να περιβάλλον, τό όποιον θα τους προμηθεύη δσα στοιχεία είναι απαραίτητα δια τήν άνάπτυξίν των είς μορφή ν τήν οποίαν ημπορούν ν' αφομοιώσουν ».

Εις τό Α' κεφάλαιον (σ. 17 ­ 45 ) ό σ. εξετάζει τήν φύσιν τοΰ παιγνιδιοΰ, τάς συγκρούσεις μεταξύ τοΰ παιδιοΰ πού παίζει καί τοΰ περιβάλλοντος, πώς τό παιδί άπο τό παιγνίδι θα περάση είς τήν εργασίαν καί πώς θα συντελη είς τήν πρόοδον τοΰ παιδιοΰ ή παρουσία τοΰ παιδαγωγού καί δή ή συμπαράστασις τής μητέρας. Είς τό Β' κεφάλαιον ( σ. 47 ­ 63 ) ό σ. εξετάζει τήν σημασίαν τής παρουσίας τοΰ μεγάλου είς τήν ζωήν καί τα παιγνίδια τοΰ μικροΰ ( βασικόν κίνητρον δι' αυτά ), τό όμαδικόν παιγνίδι, τους διέποντας αυτό κανόνας, τάς αρχάς, τάς εμπνεύσεις καί τάς πηγάς του. Εις τό Γ' κεφάλαιον ( σ. 65­88 ) ό σ. έρευνα δια τοΰ παιγνιδιού τον χαρακτήρα ήτοι τήν προσωπικότητα τοΰ παιδιοΰ, τα παιγνίδια κατά ηλικίας εξελισσόμενα καί ώς μέσα διαγνώσεως καί θεραπείας άρρωστων παιδιών, καθ* δσον ή αξία τοΰ παιγνι­

διοΰ είναι μεγίστη δια τήν φυσικήν, τήν συναισθηματικήν, τήν διανοητικήν καί τήν κοινωνικήν άνάπτυξίν τοΰ παιδιοΰ.

Page 163: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 161 —

Είς το Δ' κεφάλαιον ( σ. 89 ­ 105 ) εξετάζονται τα είδη τοΰ παιγνιδιού κατά κα­

τηγορίας, ήτοι παιγνίδια κινήσεως, φαντασίας, απασχολήσεων, κατακτήσεων και το ύλικόν τοΰ παιγνιδιού, ήτοι τάσις άπομιμήσεως προσώπων και καταστάσεων, νερό, πηλός, μέσα γραφής, παιγνίδια έτοιμα, ύπαιθρον, γυμναστήριον, επισκέψεις, διακο­

παί κλπ. Εις το τελευταΐον Ε' κεφάλαιον ( σ. 107­158) εξετάζονται αί δυνατότητες δραματοποιήσεως των ψυχικών συγκρούσεων προς έπιδίωξιν καθαρτικού αποτελέσμα­

τος υπό μορφήν παιγνιδιού (παιγνίδι ψυχοδράματος), εξετάζονται τα σπορ, ό κινη­

ματογράφος και τα βιβλία. Τών κεφαλαίων τούτων προτάσσεται εισαγωγή ( σ. 13 ­16 ), επιτάσσεται επίλογος ( σ. 157 ­158 ) και βιβλιογραφία ( σ. 159 ­161 ) επί τοΰ θέματος, κυρίως ξένη.

Γνώσις τοΰ θέματος, ενδιαφέρον και αγάπη δια το παιδί χαρακτηρίζουν μέ ολί­

γας λέξεις το βιβλίον τοΰτο. Μέ βαθεΐαν παρατηρητικότητα, εύγένειαν και κρίσεις όρθάς συνοδεύει ό σ. την λιτήν άλλα γεμάτην πειθώ και άλήθειαν εκθεσιν της κρα­

τούσης καταστάσεως. Ή διάρθρωσις τοΰ βιβλίου άρχιτεκτονικώς και μεθοδικώς αξία θαυμασμού, αί υποδείξεις χωρίς να προκαλοΰν άντίδρασιν προδιαθέτουν εύνοϊκώς τον άναγνώστην, και τον πλέον δύστροπον. Κοντά είς την πεΐράν του έχει ό σ. και το χά­

ρισμα της εύγλωττου διηγήσεως και στερεάς οικοδομής. Το βιβλίον κατά πρώτον λό­

γον απευθύνεται είς τους γονείς. "Αν θέλωμεν να εχωμεν αΰριον κοινωνίαν μέ υγιείς βάσεις, ήθ·ικήν, έλληνικήν, έθνικήν, ίσορροπημένην, όφείλομεν δια της αγωγής να δημιουργήσωμεν νέαν γενεάν μακράν τοΰ φόβου, τής ταραχής και τής ανησυχίας, ίκανήν να έπαναφέρη είς τον κόσμον την πίστιν και τήν ελπίδα μιας καλυτέρας αΰριον ( σ. 158 ).

Βεβαιότατα τό έργον τοΰτο είναι έργον τής οικογενείας. Συχνά άλλα αόριστα στρέφει δ σ. τον λόγον και προς τον ρόλον τών παιδαγωγών. Έ ν τούτοις το πρό­

βλημα είναι συνθετώτερον, πρόβλημα εφήβων, εξαρτώμενον επί πλέον άπο τήν κοι­

νωνίαν και τήν πολιτείαν. Ή εποχή μας είναι δυστυχώς αιχμάλωτος τής ύπεραπα­

σχολήσεως, τής ταχύτητος και τής συνεπεία τής εν τώ κόσμω μεταπολεμικής ακατα­

στασίας νευρικότητος. Πώς θα όργανώσωμεν τον χρόνον π.χ. δια μεθοδικήν του χρη­

σιμοποίησιν χάριν τών παιδιών, δταν ό χρόνος λείπη άπο τους μεγάλους ; Σήμερον πού εργάζονται σχεδόν κατά κανόνα και οι δύο γονείς, ό χρόνος λείπει. Πώς θα χρη­

σιμοποιήσωμεν επιφάνειαν και βάθος ευδιάθετου άνθρωπου δια τα τέκνα μας, δταν άπο μόχθον συνεχή βαρυθυμία κατέχχ) διαρκώς ημάς τους μεγάλους ; Τα συμπερά­

σματα και αί θεμελειώδεις άρχαί τοΰ παρόντος βιβλίου ολίγον ή πολύ δεν είναι έκ­

τος τής γνώσεως και τής επιθυμίας τών σημερινών ανθρώπων, πού και εκτιμούν και δέχονται ώς επιτακτικήν τήν ανάγκην τής ψυχαγωγίας τών παιδιών, ύπό τήν εύρυτέραν άντιμετώπισιν τοΰ μεγάλου προβλήματος. Άλλα το κακόν αρχικώς έγκει­

ται είς το δτι δέν θέλουν, δέν αποφασίζουν και ίσως δέν ημπορούν να τήν οργανώ­

σουν ώς γονείς, παιδαγωγοί, κοινωνία και πολιτεία δσον και δποος επιβάλλεται λόγω τής τεραστίας σημασίας της. Ά ς συλλογισθώμεν δτι δχι μόνον χρόνον ό σημερινός 'Αθηναίος δέν διαθέτει δια τό παιδί του άλλ' ούτε τετραγωνικόν μέτρον ύπαίθρ·υ δια τό ελεύθερον παιγνίδι του. Και τό κακόν μέ τό κλείσιμον είς τάς παλυκατοικίας διαρκώς χειροτερεύει. "Ετσι τα πάντα ό γονεύς αναμένει άπο τό σχολεΐον.

Τό βιβλίον είς χείρας τών πολλών είναι λαμπρόν βοήθημα. Είναι κραυγή και συναγερμός. "Εχει σοφάς κατά τό πλείστον υποδείξεις και πολύ ολίγας εκζητήσεις ή ανεφάρμοστα παραγγέλματα. Και δια τοΰτο είς χείρας τών γονέων είναι χρησιμώτα­

τον. Θα ηύχόμεθα όμως να εΐχεν άντιμετωπισθή πρακτικώς εν τω συνόλω του τό θέμα τής ψυχαγωγίας τοϋ εφήβου τών 'Αθηνών και τών επαρχιών.

ΤΑΣΟΣ ΑΘ. ΓΡΙΤΣΟΠΟΥΛΟΣ 11

Page 164: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 162 —

Μ Ο Υ Σ Ι Κ Η Ή Εθν ική Λυρική Σκηνή

Ή καθυστέρησις εις την εναρξιν της χειμερινής μελοδραματικής περιόδου ύπε­

χρέωσε την Έθνικήν Λυρικήν Σκηνήν να παρουσίαση πέντε « πρώτας > κατά το πρώ­

τον τρίμηνον τοϋ 1961. Και συγκεκριμένως στάς 5 'Ιανουαρίου παρακολουθήσαμε τό μονόπρακτο μουσικό δράμα τοϋ Μαρίου Βάρβογλη : < 'Απόγευμα της 'Αγάπης > κα­

θώς και την « Βραδυα Μπαλλέττου >. Ή πραγματική «πρώτη » τοΰ έργου τοϋ Βάρ­

βογλη είχε συμπέσει την άνοιξη τοϋ 1944 επάνω στον τελευταίο χρόνο τής γερμανικής κατοχής, όταν ή Λυρική Σκηνή άποσχισθεΐσα άπό το Έθνικόν Θέατρον, σκέλος τοΰ οποίου ήτο έ'ως τότε, άπετέλεσεν ίδιον, άνεξάρτητον όργανισμόν. Τα φοβερά χρόνια τής κατοχής και οι συμφορές πού έπηκολούθησαν μετά την άποχώρησιν των κατα­

κτητών, δεν επέτρεψαν τότε να δοθή ή δέουσα προσοχή εις τήν καλλιτεχνικήν προσ­

φοράν τοΰ "Ελληνος μουσουργού και το έργον έπέρασε μάλλον απαρατήρητο. Σήμερα δμως, δέκα επτά ολόκληρα χρόνια μετά τήν τότε «πρώτην>, μπορούμε να εκτιμή­

σουμε κατ' άξίαν το μουσικό δράμα τοΰ Μαρίου Βάρβογλη και να τό χαρακτηρίσωμε ως έργο ολκής ειλικρινές και άποδίδον πιστά τό συμπαθητικό δράμα τό όποιον ό Θεό­

δωρος Συναδινός έστήριξε επάνω σ' ενα λαϊκό θρϋλο, θρΰλο πού ενέπνευσε και τόν ποιητή Δροσίνη είς τό γνωστό ποίημα τό όποιο και εμελοποίησε δ Σαμαράς, υπό τόν τίτλο «Μάννα και γιος». Ώς μουσική βέβαια τό έργο δεν παρακολουθεί τήν παλιά φόρμα. Δεν θα βρήτε σ* αυτό ούτε άριες, ούτε κομμάτια συνόλου, ούτε μεμονωμένες χορωδίες ή μπαλλέττα. Είναι γραμμένο στον τύπο τοΰ καθαυτό μουσικοΰ δράματος, δπως τόν εδημιούργησεν ό Βάγνερ, αλλά και μέ σχετικόν προσανατολισμόν προς τόν Ιταλικόν « βερισμόν » πού είναι προς όφελος τής δραματικής αληθείας και πού δίδει τόσην ζωντάνεια στο ιταλικό μελόδραμα στα τελευταία εβδομήντα χρόνια. Μορφωθείς στην Γαλλία εξ άλλου ό Βάρβογλης αντλεί άπό τήν χώραν αυτήν κάποια λεπτή συναισθηματικότητα και ευγένεια πού χαρακτηρίζει τή γαλλική μουσική. "Εμεινε παρ' δλα αυτά ξένος προς τόν μουσικόν « ίμπρεσσιονισμόν » ό όποιος έδημιουργήθη στη Γαλλία και μεσουρανούσε δταν ό "Ελλην μουσουργός εύρίσκετο ακριβώς εκεί. 'Αλλά και τό ελληνικό χρώμα τό όποιον σέ ώρισμένες σκηνές ό Βάρβογλης χρησιμο­

ποιεί κατ' ανάγκην, τό εμφανίζει μέ τόσην διακριτικότητα, τό αφομοιώνει μέ τόση τέχνη μέσα στο σύνολο, ώστε ή παρεμβολή του να εμφανίζεται εντελώς φυσική. Τό « 'Απόγευμα τής 'Αγάπης » διηύθυνεν μουσικά ό Βάλτερ Πφέφφερ, ό όποιος παρου­

σίασε μέ πολλή δεξιοτεχνία ώρισμένες δύσκολες σελίδες τοΰ έργον, έσκηνοθέτησεν ό Φρίξος Θεολογίδης, ενώ ό Εύάγγ. 'Ολύμπιος έφιλοτέχνησε μια πραγματικώς ωραία και πιστή σκηνογραφία. 'Από τους έκτελεστάς τόν πρώτο ρόλο είχαν ή δις Μαρία Μουτσίου, εξαιρετική ώς Μαλάμω, ή πάντοτε θερμή και εκφραστική δις Ά . Μορ­

φονιοΰ, ώς Κυρά Χρυσαυγή, ό Μιχ. Χελιώτης, μια πραγματικά ωραία φωνή τενό­

ρου, ώς Θάνος και ό Κ. Δημητρακόπουλος ώς Τάσσος. Είναι προς τιμήν τοϋ τελευ­

ταίου δτι πρωτόπειρος ακόμη καΐ για πρώτη φορά εμφανιζόμενος σ' ενα τόσο δύσκολο έργο τό έφερε είς πέρας κατά τρόπον πού θα έζήλευαν και πολλοί πεπειρα­

μένοι καλλιτέχναι. Πολύ καλοί ήσαν και στους μικρούς των ρόλους ό 'Αρ. Πανταζη­

νάκος ώς Ζητιάνος, ό Μιχ. Καζαντζής καΐ Νικ. Ντουφεξιάδης ώς Χωρικοί, δ Έμμ. Δουμάνης και Μιχ. Καζαντζής, ώς Α' και Β' Ψαράς.

Ώ ς συμπλήρωμα τής βραδυας, μετά τό μονόπρακτο τοΰ Μαρ. Βάρβογλη, παρου­

σιάσθησαν μερικά χορογραφικά έργα, κατά χορογραφίαν, διδασκαλίαν και σύνθεσιν, τοΰ ειδικώς συμβληθέντος μέ τήν Έθνικήν Λυρικήν Σκηνήν διεθνοΰς φήμης Ρώσου

Page 165: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 163 —

χορογράφου Μπορίς Κνιάζεφ. Δέν βρίσκω δτι αί πασίγνωστοι « Συμφοχνικαί Σπου­

δα ί> , για πιάνο, τοϋ Σοΰμαν, κερδίζουν τίποτε μεταβαλλόμενοι σέ χορόδραμα και με την καλυτέραν ένορχήστρωσιν του κόσμου. Ό τίτλος « 'Οράματα Ποιητοΰ > με τον όποιον παρουσιάσθη τό ώραΐον έργον τοΰ Σοΰμαν είναι βέβαια συναφής μέ την εντελώς ονειροπαρμένη ύπόθεσι τοΰ χοροδράματος, την οποίαν όμως πολύ δύσκολα μπορεί να παρακολούθηση ό θεατής. Αντιθέτως το χιουμοριστικό μπαλλέττο τοϋ Πίκκολι : « Τρίτη Δέκα Τρεις », επάνω σέ μουσική τοΰ Ροσσίνι, είναι έ'να πραγμα­

τικά ωραίο χορογραφικό έργο, μέ συγκεκριμένες εικόνες και μέ ζωντανούς τύπους. Και ακριβώς στο έργον αυτό ό κ. Κνιάζεφ εδειξεν όλη του τήν χορογραφική δεινό­

τητα. Σέ αμφότερα τα χοροδράματα ή υπό τον κ. Καραλίβανον ορχήστρα ήτο καλά μελετημένη και έπαιξε μέ κατανόηση.

Στάς 19 ' Ιανουαρίου ή Ε θ ν ι κ ή Λυρική Σκηνή παρουσίασε για πρώτη τήν φορά κωμική όπερα τοΰ "Οφφενμπαχ « Ή 'Ωραία 'Ελένη ». Κωμική όπερα είναι έ'νας τρό­

πος τοΰ λέγειν. Διότι μάλλον περί όπερέττας πρόκειται. Είναι τό νόθο εκείνο είδος που χρησιμοποιεί υποθέσεις τοΰ βουλεβάρτου, αρκείται σέ μουσική για τό πολύ κοι­

νόν και πού ήταν πολύ της μόδας στο Παρίσι της Δευτέρας Αυτοκρατορίας. Π α ρ ' όλας αύτάς τάς μειωμένας αξιώσεις, δέν υπάρχει αμφιβολία δτι ή μουσική τοΰ "Οφφεν­

μπαχ είναι ευχάριστη, χαριτωμένη και πνευματώδης. "Οσον δέ αν μας φαίνεται υπερ­

βολικός ό χαρακτηρισμός τοΰ Ροσσίνι, ό όποιος αποκαλούσε τον συνθέτη της « 'Ωραίας Ε λ έ ν η ς » , «Παρισινό Μότσαρτ», δέν υπάρχει άρφιβολία ότι τό ιδιαίτερο εκείνο είδος πού έδημιούργησε, έγινε δημοφιλέστατο όχι μόνο στο Παρίσι, άλλα σέ ολόκληρο τον κόσμο. Ή 'Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσίασε τό έργο του "Οφφενμπαχ κατά τρόπον αξιοπρεπέστατο και πλούσιο μάλιστα, έδωσε δέ τήν ευκαιρία στην κ. 'Ανθή Ζαχαράτου να δημιουργήση ενα εξαιρετικό ρόλο, τόσον ώς φωνή, όσον και ως ηθοποι ία, ώς 'Ελένη. Πολύ καλός και ό κ. Μιχ. Χελιώτης ώς Πάρις. Ό Χρ. Ευθυμίου περίφημος ώς Μενέλαος, νομίζω όμως ότι δέν αρκεί μόνον ή ηθοποιία, άλλ ' ότι χρειάζεται και σχετική φωνή προκειμένου περί μουσικού θεάτρου. Καθήκον μου θεωρώ να αναφέρω, έστω και μόνον τα ονόματα εκείνων πού συνέβαλαν στην επιτυχία της «'Ωραίας Ε λ έ ν η ς » , διότι όλοι ήσαν πολύ καλοί. Είναι δέ αυτοί οί κύριοι και δεσποινίδες, Γ. Τερζάκης (Αγαμέμνων) , Παρ. Οικονόμου (Κάλχας ) , Ν. Ντουφεξιάδης ( Ά χ ι λ λ ε ύ ς ) , Μ. Καζαντζής (Αίας Α ' ) , Ά ρ . Πανταζηνακος (Αίας Β ' ) , Χ. Σαρφατής ( Ε ύ θ υ κ λ ή ς ) , Γ. Κρίνος ("Ορέστης), Κ. Μάρου (Βακχ ίς ) , Χ. Παγκάστη (Λέα ινα) , Σ. Μουτσίου ( Παρθεν ί ς ) , Ι . Μανιάτης (Φιλόκομος). Ό Βάλ­

τερ Πφέφφερ, πού διηύθυνε τήν όρχήστραν, ήτο εις τό στοιχεΐον του καί αρίστη ή σκηνοθεσία τοΰ Φρ. Θεολογίδη. Ή ύπό τον κ. Βούρτσην χορωδία πολύ καλά μελε­

τημένη καί έκινήθη άριστα επί σκηνής, επίσης δέ τό χορογραφικόν μέρος υπό τον Μπόρις Κνιάζεφ καί τήν "Ελεν Τσουκαλά ώραιότατον. Στην επιτυχίαν συνέβαλε πολύ καί ή δις Λίζα Ζαΐμη μέ τις σκηνογραφίες καί τις ενδυμασίες πού ήσαν καμωμένες μέ πολύ γοΰστο. Παρ ' όλο αυτό τό εξαιρετικό ανέβασμα τό κοινόν ήτο μάλλον εφε­

κτικό. Γιατί ; Νομίζω ότι ή παρωδία αυτή των αρχαίων ηρώων, πού ό "Ελλην έχει θεοποιήσει μέ τήν φαντασίαν του, γεννφ κάποια αντίδραση μέσα στην ψυχή τοΰ έλλη­

νικοΰ ακροατηρίου. Πώς να παραδεχθώ π.χ. έτσι διακωμωδούμενον τον Μενέλαον ; Πώς να κατεβάση άπό τό βάθρον όπου τους είχε στήσει καί να έξευτελίση τους ήρωας του ;

Νέα «πρώτη» ήκολούθησε ε'ις τάς 27 ' Ιανουαρίου. Τό « Έλιξήριον τοΰ "Ερω­

τος » τοΰ Ντονιτσέττι. Γνωστή άπό τους παλαιούς 'Αθηναίους, όταν τήν πρωτεύουσα

Page 166: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 164 —

επεσκέπτοντο οι Ιταλικοί θίασοι μελοδράματος και άπο το « 'Ελληνικό Μελόδραμα > του Λαυράγκα, στα πρώτα βήματα του ή κωμική αύτη δπερα τοΰ "Ιταλού μουσουρ­

γού ήταν εντελώς άγνωστη άπο την σύγχρονο γενεά. Και όμως το « Έλιξήριον » είναι δχι μόνον ενα από τα ωραιότερα έργα τοΰ Ντονιτσέττι άλλα μια δπερα πού συνδυάζει την χάρι και τήν εξυπνάδα τοΰ Ροσσίνι, με τον ιδιαίτερο εκείνο λυρισμό πού χαρακτηρίζει κυρίως τις δπερες τοΰ επιγόνου αύτοΰ τοΰ μεγάλου Ι ταλού μου­

σουργού. Στο έργο αυτό, δπως και σ' δλα τα παρεμφερή μελοδράματα της εποχής εκείνης, μεσουρανεί ή φωνή. "Οταν αυτή λείπει είναι περιττόν ν ' άνεβάζωνται άπο σκηνής. Ευτυχώς δτι ή Λυρική μας Σκηνή διαθέτει αρκετές ώραΐες φωνές. Ή κ. Ζωή Βλαχοπούλου, φέρ ' ειπείν, πού ύπεδύθη τον ρόλον τής Άντίνας , ήταν δπως πάντοτε εξαιρετική τόσον φωνητικώς, δσον και ώς ηθοποιία. Ή κ. Μαραγκάκη επί­

σης, ώς Τζιανέττα ήτο πολύ ικανοποιητική. Ά λ λ α και οι τρεις ανδρικοί ρόλοι απε­

δόθησαν άριστα. Ό κ. Παπαχρήστος ώς Ντουλκαμάρα, έδημιούργησε ενα άπο τους καλυτέρους ρόλους τής σταδιοδρομίας του. Το αυτό μπορούμε να ποΰμε και για τον κ. Καλογερά πού υπήρξε πειστικώτατ,ος στο ρόλο τοΰ Μπελκόρε και απέδειξε μια ακόμα φορά τί μπορεί να κάνχ) ένας ηθοποιός κάτοχος τής σκηνής. Γιατί στο έργο αύιό του Ντονιτσέττι ή ή&οποιΐα έχει ίσα δικαιώματα με τήν φωνήν. Τέλος ό τενόρος Χατζινικολάου, πού ύπεδύθη τον Νεμορΐνο, παρουσίασε ακόμη μια φορά τα πλούσια χαρίσματα τής φωνής του, σ' ενα ρόλο πού αυτή τή φορά ήταν δ,τι έχρειάζετο ακρι­

βώς. Ό κ. Άντίοχος Εύαγγελάτος είχε τήν μουσική διεύθυνση τοΰ συνόλου κα'ι τό­

σον ή ορχήστρα δσον και ol επί τής σκηνής έπειθάρχησαν απολύτως στή μπαγκέττα του. Ό Ιταλός σκηνοθέτης Ρικάρντο Μορέσκο πού εκίνησε δλον τον επί σκηνής κό­

σμον μας παρουσίασε φυσικώτατα συμπλέγματα και έζωντάνευσε τήν χαριτωμένη κωμωδία τοΰ Φελίτσε Ρομάνι τήν οποίαν εμελοποίησεν ό Ντονιτσέττι. Ή Χορωδία τής Λυρικής Σκηνής, υπό τόν κ. Βούρτσην, δπως πάντοτε αρίστη, στον περιωρισμένο ρόλο της. "Ωραιότατες οί σκηνογραφίες και οί ενδυμασίες τής δίδος Λίζας Ζαΐμη.

Με τήν δπερα τοΰ Φρανσίς Πουλένκ : « Διάλογοι Καρμηλιτισσών > πού το 'Εθν ικό μας Μελόδραμα ανέβασε για πρώτη φορά στάς 10 Φεβρουαρίου, ευρισκό­

μεθα σέ εντελώς διαφορετικό κλίμα.Άποχαιρετοΰμεν πάν δ,τι ξέραμε εως τώρα για να γνωρίσωμε κάτι καινούργιο. Το πήδημα δεν θα ήτο ίσως πολύ μεγάλο εάν είχαμε ήδη γνωρίσει τα έργα τής βαγνερείου μεταρρυθμίσεως, εάν ξέραμε τί εΐναι < Πελ­

λέας και Μελισάνθη » τοΰ Ντεμπυσσύ, εάν είχαμε μυηθή στα μυστικά τής νέας μελοδραματικής τέχνης, δπως αυτή εμφανίζεται άπό τάς αρχάς τοΰ παρόντος αιώνος. Έγνωρίσαμε ίσως εν μέρει τήν νεωτέρα μελοδραματική τεχνοτροπία, άπό τήν οποίαν λείπουν οί άριες κ.λ.π., μέ τα έργα τής νεωτέρας περιόδου τοΰ Καλομοίρη, τοΰ οποίου « Τά ξωτικά νερά » είναι μια δπερα αρκετά τολμηρή, μέ το « 'Απόγευμα τής Α γ ά π η ς » τοΰ Βάρβογλη, ακόμη, αν θέλετε, μέ τήν « Κασσιανή > τοΰ υποφαινομέ­

νου, άλλα πάντως ή τεχνοτροπία τοΰ Πουλένκ οδηγεί κάπου άλλου, πράγμα πού τόν υποχρεώνει άλλως τε αυτό τοΰτο το αρκετά πρωτότυπο και τολμηρό λυμπρέττο, πού στηρίζεται επάνω στο κείμενο τοΰ Ζώρζ Μπερνανός. Ευτυχώς δτι ή τεχνοτροπία τοΰ Γάλλου μουσουργού δεν έχει καμμιά σχέση μέ το δωδεκάτονο σύστημα, τό όποιον θέλουν να μας επιβάλουν μερικοί « εμβριθείς » ώς τό άπαιτοΰν εις τήν μουσικήν. Παρ ' δλες τις τολμηρότητες ή μουσική γλώσσα τοΰ Πουλένκ άκούετε ευχάριστα και δημιουργεί μια ίδιάζουσαν ατμόσφαιρα, Ιδίως στα χορωδιακά μέρη τοΰ έργου, τά όποια θυμίζουν κάτι άπό τό γρηγοριανό μέλος τής Καθολικής 'Εκκλησίας, επενδεδυ­

μένο δμως μέ μια αρμονία εντελώς πρωτότυπη και υποβλητική. 'Εξαιρετικοί είναι και οί ηχητικοί συνδυασμοί στην ορχήστρα, ή οποία παρ ' δλον τόν πλούτο της δεν

Page 167: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 165 —

σκεπάζει τις φωνές. Ό κ. Τότης Καραλίβανος πού είχε τήν μουσικήν διεύθυνσιν τοΰ συνόλου κατώρθωσε να συντονίσω δλους τους παράγοντας πού έλαβαν μέρος στην παράσταση των « Καρμηλιτισσών » και ν* άποφύγη τους σκοπέλους πού παρουσιάζει ενα τόσο δύσκολο έργο. Φωνητικώς το έργο στηρίζεται κυρίως στους γυναικείους ρό­

λους, πού απαιτούν επίσης εξαιρετικά προσόντα ή&οποιΐας. Θα αναφέρω ιδιαιτέρως τήν δίδα Τσαχουρίδου ώ; Μπιάνκα, τήν δίδα Μορφονιοϋ ώς Ήγουμένην, τήν δίδα Μωραΐτου ώς Μητέρα Μαρία και τήν κ. Λέλα Ζωγράφου ώς Μητέρα Μαρία της Ένσαρκώσεως. 'Επίσης στους μικρότερους ρόλους των ήσαν πολύ καλαί αί : Μ. Μου­

τσίου ('Αδελφή Κονστάνς), Ά . Μαραγκάκη (Μητέρα Ιωάννα) και Ά . Δρακοπού­

λου ( αδελφή Ματθίλδη ). Τους ανδρικούς ρόλους ύπεδύ&ησαν κατά πρώτον λόγον οί κ.κ. Σ. Καλόγερος (Μαρκήσιος Ντε λα Φόρς) και Μ. Κορώνης (ό Ιππότης), ώς επί­

σης, σέ ρόλους πιο περιορισμένους, οί κ.κ. Πανταζηνάκος, Ζάκκας, Δουμάνης, Μαρ­

σέλλος, Δημητρακόπουλος κα'ι Κουρής. "Ενα μεγάλο εύγε στον σκηνοθέτη Ρικάρντο Μορέσκο πού κατώρθωσε να δημιουργήση τήν δέουσαν ατμόσφαιρα σ' ενα έργο μάλ­

λον καταθλιπτικό ώς ύπόθεσις και κινούμενον περί τον αυτόν άξονα ( ή τελευταία σκηνή του αποκεφαλισμού των Καρμηλιτισσών είναι πράγματι συγκλονιστική ). Ό βοηθός σκηνοθέτου Σ. Βαφειάδης ύπήρξεν επίσης άξιος συμπαραστάτης του κ. Μορέ­

σκο. Οί σκηνογραφίες και οί ενδυμασίες τοϋ κ. Στεφανέλλη προδίδουν καλλιτέχνην ολκής, ή δε εργασία του συνετέλεσε στην επιτυχίαν πού έσημείωσε ενα τόσο τολμηρό δια τάς 'Αθήνας έργο.

Στάς 8 Μαρτίου είχαμε μια ωραία επανάληψη άπό τήν Λυρική Σκηνή, της « Τόσκας » τοΰ Πουτσίνι, τήν φοράν αυτήν με πρωταγωνίστριαν μια 'Ελληνίδα πού τιμφ τό έλληνικόν δνομα στό εξωτερικόν : τήν δίδα Ρέναν Κανάκη. Ή καλλιτέχνις αυτή πού μας είναι εν μέρει γνωστή, άπό μερικές παραστάσεις πού είχε κάνει στό παρελθόν, κληθεΐσα εκτάκτως άπό τό 'Εθνικό μας Μελόδραμα, δρέπει δάφνας δχι μόνον στην Ιταλία, δπου έχει μονίμως έγκατασταθή, άλλα και στην Γαλλίαν καί τήν Όλλανδίαν καί ετοιμάζεται τώρα δια μίαν περιοδείαν στην Άμερικήν. Μπο­

ρούμε να πούμε δτι ώς Τόσκα, στό ομώνυμο μελόδραμα, ήτο ή ενσάρκωσις της ήρωΐ­

δος δπως τήν είχε φαντασθή ό Σαρντόν. Στό μελόδραμα δμως ό ρόλος αυτός έχει περισσοτέρας ακόμη αξιώσεις. Διότι αν ώς ηθοποιός ή πρωταγωνίστρια πρέπει να κάμχι δ,τι τουλάχιστον ή συνάδελφος της τοϋ δραματικού θεάτρου, να συγκλονίση τό κοινόν, άπό τό άλλο μέρος τό φωνητικό μέρος τοΰ έργου είναι άπό τα δυσκολ(ότερα τοΰ Πουτσίνι' έχει μεταπτώσεις άπό τό λυρικόν στοιχεϊον, στα δραματικά ξεσπάσματα απαιτεί συνεχείς κινήσεις καί νεΰρο πού καταβάλλουν τον ηθοποιό καί κουράζουν τήν φωνή. "Ας μή ξεχνάμε δτι ό ρόλος της Τόσκας ήταν ενα άπό τα < φόρτε » της Σάρας Μπερνάρ καί δτι ό λιμπρετίστας διετήρησε τάς δραματικός μεταπτάισεις τοΰ έργου, δταν τό έγραφε για μελόδραμα. Ή δις Κανάκη, ευτυχώς, ένεσάρκωσε τον ρόλο της ήρωΐδος κατά τρόπον περισσότερον ή ίκανοποιητικόν. Διότι ή φύσις τήν έπροίκισεν άφ* ενός με ωραία δραματική φωνή, πού χειρίζεται άνετα καί μέ πολύ γοΰστο, άφ' ετέρου είναι κάτοχος της σκηνής, παίζει φυσικά καί πειστικά, χοιρίς τις υπερβολές πού μάλλον βλάπτουν, ή ωφελούν. 'Επιπροσθέτως έχει ώραίαν εμφάνισιν πού συμβάλλει καί αυτή δχι καί λίγο στην επιτυχίαν της ώς πρωταγωνίστριας καί μάλι­

στα σέ έργα πού βρίσκονται σχετικώς πιο κοντά στή σημερινή εποχή. Τί κρίμα δτι μια τέτοια καλλιτέχνιδα τήν απολαμβάνουν οί ξένοι καί ημείς τήν ακούμε μόνον δυό, τρεις φορές, κάθε διετία, ή τριετία !

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ

Page 168: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 166 —

ΕΙΚ Α Σ Τ Ι Κ Α Ι Τ Ε Χ Ν Α Ι

Εκθέσεις Ατομικές «Παρνασσού», « Νέων Μορφών», «Ζυγοΰ», Γαλλιχοΰ 'Ινστιτούτου, « Γκαλερί Τέχνης ». Ή εξαίρετα οργανωμένη χι ανώτερη ano χά&ε προηγού­

μενη εκ&εση της ομάδος « 'Εργαστήρι » στη μεγάλη aïûovaa τον « Παρνασσού ». "Εχ'&εσις Φρ. Εν&υμιάδη ­ Μενεγάχη.

Τον ' Ιανουάριο έγινε στή μεγάλη αίθουσα τοϋ « Παρνασσού > εκθεσις έργων ήμιαφηρημένης τέχνης τοΰ γνωστοΰ ζωγράφου Γ ι ώ ρ γ ο υ Μ ο ύ γ ι ο υ . Μαθητής τοΰ Σπύρου Βικάτου, στοΰ οποίου τη μνήμη ήταν αφιερωμένη ή έκθεση, ό Μούγιος, πρω­

τοφάνηκε μέ σειρά ελαιογραφιών πού είχαν εμφανή ίχνη της επιδράσεως τοΰ αλη­

σμόνητου δασκάλου του. 'Αγωνίσθηκε σκληρά δσο να γίνη κύριος τών εκφραστικών του μέσων και δεν μπόρεσε να χάραξη έ'να προσωπικό δρόμο παρά υστέρα από δεκαε­

τείς περίπου αναζητήσεις. Τα νέα του πονήματα, ξένα εντελώς προς τα δουλεμένα μ' εμπρεσσιονιστικήν αντίληψη παλιότερα, σημείωσαν σημαντικό σταθμό στην καλ­

λιτεχνική του πορεία. Τά κυριώτερα χαρακτηριστικά της πρόσφατης παραγωγής του διακρίνονται για τήν ελευθερία και τήν πλαστικότητα της φόρμας και το θελκτικό, γεμάτο μελωδικούς τόνους χρώμα. Σημαντική είναι καί ή τεχνική επεξεργασία τών πινάκων πού, καθώς έχουν φιλοτεχνηθή πάνω σε φορμάικα μέ πλαστική ύλη, φαί­

νονται σαν σμάλτινα. Στή μεσαία αίθουσα παρουσίασε τον ϊδιο καιρό 101 έργα της ή νέα καλλιτέ­

χνις Λ ά ν τ α Κ α τ α γ δ ­ Λ ά μ π ρ ο υ . Ώρισμένα άπ ' αυτά, ιδίως εκείνα πού ήσαν εμπνευσμένα άπό τή θάλασσα, ξεχωρίζανε χάρη στή χρωματική αρμονία καί τή στε­

ρεότητα τοΰ σχεδίου. "Ο Π α χ α τ ο υ ρ ί δ η ς , πού τήν διεδέχθη, είναι ένας πιστός της πιστής ανα­

παραστάσεως. Παρουσίασε μερικά ενδιαφέροντα νησιώτικα τοπία, πού διεκρίνοντο για τή σωστή κατανομή τοΰ φωτός και τή μεσογειακή ατμόσφαιρα τους.

"Ο Κ ώ σ τ α ς Ρ ω μ α ν ί δ η ς ήρθε να μας πείση μέ τις ελαιογραφίες πού επέ­

δειξε στή μεγάλη αίθουσα τοϋ < Παρνασσοΰ » πώς ή παλέττα του διατηρεί δλη τή φρεσκάδα της. "Οχι μόνον οι θαλασσογραφίες, πού, δπως είναι γνωστό, διακρίνονται γιά τή ρευστότητα, τήν επιτυχημένη διαβάθμιση τών τόνων καί τήν ακρίβεια της περιγραφής, ικανοποίησαν τους φίλους της παραδοσιακής τέχνης, άλλα καί οί τοπο­

γραφίες μέ τή ζεστή ανάσα τοΰ ελληνικού υπαίθρου. "Η ' Ι ο υ λ ί α Π α υ λ ο π ο ύ λ ο υ , πού εξέθεσε στή μικρή αίθουσα 53 πίνακες

της, αγαπά περισσότερον τα λουλούδια καί το ύπαιθρο. Τά « Γαρύφαλα », οί « Πα­

σχαλιές » κ' ή « Βενετία » ήσαν δείγματα καλλιεργημένου γούστου. 'Ο Βολιώτης καλλιτέχνης ' Α ρ γ ύ ρ η ς Π ε τ ρ ί δ η ς παρουσίασε το Φεβρουά­

ριο στην ίδια αίθουσα μια σειρά ψηφιδογραφιών του εμπνευσμένων άπό τή Βυζαν­

τική 'Αγιογραφία, τις μεγάλες μυθικές καί ιστορικές μορφές καθώς κι άπό σύγχρο­

νες προσωπικότητες ( προσωπογραφία Αρχιεπισκόπου ). Τά έργα δουλεμένα μέ μικρές ψηφίδες άπό το φυσικό πλούτο της πατρίδος του, διεκρίνοντο γιά τήν ασφάλεια τοΰ σχεδίου, τήν εκφραστική δύναμη τών μορφών, τήν ακρίβεια της περιγραφής καί το διακοσμητικό τους πλοΰτο.

"Υστερα άπό τον Πετρίδη εξέθεσε σειρά ελαιογραφιών του καί μιαν υδατογρα­

φία γνωστή άπό τήν επίδειξη της στην τελευταία Πανελλήνιο ό Λ ε ω ν ί δ α ς Β α ­

σ ι λ ε ί ο υ πού ακολουθεί τήν Ιμπρεσσιονιστική παράδοση. Μερικά φροΰτα του καί δυο τρία τοπία ξεχωρίζανε χάρις στην ευγένεια τών τόνων.

Page 169: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 167 —

Ή έκθεση της ομάδος « Ε ρ γ α σ τ ή ρ ι » πού εγκαινιάσθηκε πανηγυρικά στη επάνω αίθουσα τσΰ < Παρνασσού » κατά την τελευταία ήμερα τοΰ Φεβρουαρίου ήταν, αληθινά, υποδειγματική. Ή μεγάλη, τεχνικώτατα φωτισμένη καί χρωματισμένη αί­

θουσα αξιοποιήθηκε γιά, πρώτη φορά, απόλυτα. Οί ζωγραφικοί πίνακες δέν άλληλο­

συγκρούοντο, δπως συνήθως γίνεται στις ομαδικές εκθέσεις, και τα γλυπτά είχαν πε­

ρίφημα τοποθετηθή. Ή έφετεινή συγκομιδή των μελών της ομάδος ήταν ποιοτικώς άνοότερη από

κάθε προηγούμενη : Ό Γ. Β ε λ ι σ σ α ρ ί δ η ς παρουσίασε έργα του πρωτοπορειακκα μέ ανεικο­

νικό χαρακτήρα, πού διεκρίνοντο για τή ρυθμική κίνηση καί το διαυγές, μελωδικό συχνά, χρώμα.

Ό Ν . Β ε ν τ ο ύ ρ α ς είχε άντιπροσωπευθή από μια χαλκογραφία δουλεμένη μέ οίστρο.

"Ο Έ μ μ α ν . Ζ έ π ο ς εξέθεσεν ελαιογραφίες πλούσιες σε λυρικά στοιχεία. Μέ αναγωγική μέθοδο καί ελαφρές αφαιρέσεις ό καλλιτέχνης κατώρθωσε ν ' άποδαίση Ινα λιμάνι τοΰ Βορρά, να τονίση τήν ομορφιά μιας λεμονιάς μέ σπάνια διακοσμη­

τικά ευρήματα, καί να τραγουδήση παθητικά μέ συζεύξεις τών ρόδινων γαλάζιων καί γαιωδών χρωμάτων, εξαιρετικά αρμονικές, μια συστάδα δέντρων καί κάτι άδενδρα βράχια.

Ό Δ. Κ ε ν τ ά κ α ς πραγματοποιώντας ενα άλμα στην καλλιτεχνική του πορεία, εξέθεσε 5 χυμώδεις συνθέσεις του αφηρημένης τέχνης, πού διεκρίνοντο για τήν υπο­

βλητική ατμόσφαιρα τους καί το δυναμισμό της φόρμας. Οί 4 ελαιογραφίες τοΰ Δ. Κ ό κ ο ρ η ήσαν δείγματα ευαισθησίας πού έκαλλιερ­

γήθηκε εντατικά. Οί πιο αντιπροσωπευτικές ήσαν το < Τοπίο > καί ή « Είσοδος λιμα­

ν ιού», πού έφερναν κ' έντονώτερα τα ίχνη της διδασκαλίας τοΰ Κώστα Παρθένη, στοΰ οποίου το εργαστήριο είχαν φοιτήσει δλα τα μέλη της ομάδος.

Ή Ρ έ α Λ ε ο ν τ α ρ ί τ ο υ παρουσίασε 4 ελαιογραφίες εμπνευσμένες στην ακροθαλασσιά σε στιγμές ψυχικής ευφορίας. "Η πιο αντιπροσωπευτική άπ ' αυτές πού είχε τον τίτλο «Θάλασσα», μέ τή ζηλευτή απόδοση της νηνεμίας έφερνε στή μνήμη κάποιους λησμονημένους στίχους τοΰ Λάμπρου Ποσφύρα ; « ούτε έ'να σύννεφο κι ούτε ένας μαύρος καπνός στον αγέρα... ».

"Ο Δ. Δ ε φ ά κ η ς επέδειξε 5 μεγάλου σχήματος συνθέσεις του πού έ'διναν μέ ανεικονικό τρόπο τήν αίσθηση τοΰ βάθους. Ή αρμονική σύζευξη τών άσκητιών χρω­

μάτων — ακόμη καί τοΰ λευκοΰ μέ το μαΰρο — κ' ή ύποβλητικότατα τών σχημάτων έκαναν Ιδιαίτερη εντύπωση στους επισκέπτες της εκθέσεως.

'Από τα εκθέματα τοΰ Γ ι ώ ρ γ ο υ Μ ό σ χ ο υ ξεχωρίζανε τα 3 σχέδια του για χάραξη σέ ξύλο, πού είχαν το γενικό τίτλο « Κοχύλια φαγωμένα άπό το κΰμα καί τα βότσαλα» κι άπό τις 6 ελαιογραφίες της "Ε φ η ς Μ ι χ ε λ ή οί τρεις βαθύχρω­

μες μέ τήν αφελή γραφή καί τήν πλούσια διακόσμηση. Πλούσιες σέ λυρικά στοιχεία οί 8 ελαιογραφίες της ν Ι ρ α ς Ο ί κ ο ν ο μ ί δ η ,

προκαλούσαν το ρεμβασμό μέ τήν αοριστία τοΰ βάθους, τήν έξαρσι τών ουσιωδών στοιχείων καί τήν εντέλεια τής επεξεργασίας.

Τα γλυπτά τής "Ά λ ε ξ Μ υ λ ω ν ά είχαν έπιλεγή άπ ' δλη τήν εικοσάχρονη παραγωγή της. Ξεκινώντας, αυτοδίδακτη, άπό μίαν αντίληψη στυλιζαρίσματος τής φόρμας ή καλλιτέχνις έπροχώρησε κατά τή διάρκεια τών σπουδών της στή Σχολή Καλών Τεχνών στην απλοποίηση καί κατόπιν στην αναζήτηση νέων εκφραστικών τρό­

πων. Ά π ό το 1950 καί πέρα άρχισε να έπιξητή τήν αισθητική λειτουργία τής γραμ­

μής, να βάζη σέ δεύτερη μοίρα τό θέμα, να κάνη λιγώτερο νοητή τήν παράσταση

Page 170: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 168 —

επιδιώκοντας μιαν αρμονική και ρυθμική τακτοποίηση των πλαστών μορφών, μια συγκίνηση πού, καθώς έγραψε ή ίδια στον πρόλογο τοΰ καταλόγου « δέν πρέπει να "προέρχεται άπό το θέμα, άλλ' άπο καθαρά αισθητικές συζεύξεις πλάνο)ν μέσα στο χώρο ». Το 1955 ή καλλιτέχνις, υστέρα άπό επίπονες αναζητήσεις θα χαράξη οριστικά τον προσωπικό της δρόμο. Θα κατάργηση τους επίπλαστους όγκους και θ ' άρκεσθ"ο στο περίγραμμα πού υποβάλλει τ' ολοκληρωτικό σχήμα. Μ' αυτή τήν αντίληψη έχουν φιλοτεχνηθή αρχικά συνθέσεις άπό τσιμέντο και σίδερο κ' έπειτα άλλες μέ διάφορα μέταλλα, συρματένιες βέργες κλπ., πού διακρίνονται για το δυναμισμό της φόρμας και το καθαρά πλαστικό, απαλλαγμένο άπό κάθε άνεκδοτικό ή γραφικό στοιχείο περιεχόμενο. Αυτής της τελευταίας περιόδου ( 1955­ 1960) τα γλυπτά, πού ό Χατζη­

κυριάκος­ Γκίκας έχει στοργικά περιγράψει στο εΙδικό αναμνηστικό λεύκωμα της Μυ­

λωνά κ' ή διεθνής κριτική υποδέχθηκε τόσο καλά στή Μπιεννάλε της Βενετίας, απαι­

τούσαν τήν προσεκτική και σοβαρή θεώρηση τοΰ επισκέπτη, γιατί ή συμβολική τους γλώσσα μόνον υστέρα άπό μια στενή επικοινωνία μαζύ τους μπορεί νά γίνη καταληπτή.

Τό Γενάρη παρουσίασαν έργα τους στις επάνω αίθουσες τών « Νέων Μορφών » οί αδελφές Μ α ρ ί α και Κ ά τ υ Σ π έ ν τ ζ α.

Ή Μαρία είναι ζωγράφος γνωστή άπό πολλά παρουσιάσματα έργων της σ' εκθέ­

σεις ατομικές και ομαδικές τόσο τών 'Αθηνών και της Θεσσαλονίκης, δσο και τοΰ εξωτερικού. Έμπρεσσιονίστρια αρχικά, προσεχώρησε κατόπιν στον έξπρεσσιονισμό, για νά κατάληξη τελευταία στην ανεικονική έκφραση. Τά νέα της έργα ήσαν δείγματα επίμονων αναζητήσεων μέ προσωπικό χαρακτήρα. 'Εκείνα πού τά διέκριναν κυριώ­

τατα ήταν τό διαυγές, έντονο χρώμα και ή ρυθμική διάταξη τών γεωμετρικών όγκων. Ή Κάτυ έχει λάβει μέρος σε ομαδικές ειδήσεις τών 'Αθηνών, της Μόσχας και

της 'Ολλανδίας, άλλα για πρώτη φορά έκαμε άτομικήν εκθεσιν. 'Οπαδός κι αυτή της αφηρημένης τέχνης, τρέφει Ιδιαίτερη αγάπη στις σιδερένιες κατασκευές. Τά ελάσματα πού μεταχειρίζεται έχουν κάτι άπό τον παλμόν της ανήσυχης εποχής μας.

Ή Σ ε λ έ σ τ Π ο λ υ χ ρ ο ν ι ά δ ο υ επέδειξε ταυτόχρονα στην κάτω αίθουσα τών cN, Μ ο ρ φ ώ ν » μια σειρά δραματικών συνθέσεων πού είχε φιλοτεχνήσει κατά τή διάρκεια της Κατοχής. Πολλοί ζωγράφοι μας παρουσίασαν σποραδικά σχετικά έργα, κανείς όμως δέν μπόρεσε ν' άποδώση τή φρίκη τοΰ τετράχρονου σκοταδιού μέ τό πάθος και τή δύναμη της Πολυχρονιάδου. Ό πανικός τών κυνηγημένων γυναικό­

παιδων, ό αργός θάνατος τών πεινασμένων, ό πόνος άλλα, και ή άμετάτρεπτη από­

φαση για τήν αντίσταση τών πληγωμένων παληκαριών, ό απελπισμός τών μητέρων, τών αδελφών και τών γυναικών, εκείνων πού έξετελέσθησαν καθώς και οί λεπτομέ­

ρειες τών μαρτυρίων και της ταφής τών θυμάτων έχουν άποδοθή μέ τρόπο ρεαλι­

στικό άλλα και ποιητικό, πού μαρτυρεί τή γνησιότητα τοΰ κραδασμού και τήν ικα­

νότητα τής ζωγράφου νά δίνη στα οράματα της τή σφραγίδα τής Τέχνης. Ό Π ά ν ο ς Σ α ρ α φ ι α ν ό ς , πού παρουσίασε 14 μεγάλους πίνακες του στις

« Μορφές » τό Φεβρουάριο είναι έ'νας ώριμος καλλιτέχνης γνωστός και στην 'Ιταλία, όπου εργάσθηκε άπ* τό 1956 ως τό 1959. Τά εκθέματα του ήσαν δείγματα καλλιερ­

γημένης ευαισθησίας, ειλικρινούς διαθέσεως και προχωρημένης τεχνικής. Ώρισμένα άπ' αυτά είχαν συμβολικό χαρακτήρα κ' έφερναν Τχνη αναμνήσεων άπό τήν επανα­

στατική τέχνη τών « Φώβ » ( αγριμιών ). Ή γυναίκα του Μ α ρ ί α Χ α τ ζ η ν ι κ ο λ ή ­ Σ α ρ α φ ι α ν ο ΰ επέδειξε ταυ­

τόχρονα 32 κεραμικά και γλυπτικά έργα της αφηρημένης τέχνης. 'Ιδιαίτερη έντύπω­

σις έκαναν οί κεραμικές πλάκες της μέ τήν επιτυχημένη ενορχήστρωση τών χρωματι­

κών τόνων και τά πρωτότυπα διακοσμητικά ευρήματα.

Page 171: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 169 —

Τον ίδιον καιρό έγινε στην κάτω αίθουσα των « Ν. Μορφών » έκθεση ελαιογρα­

φιών και υδατογραφιών της ' Ε λ έ ν η ς Π α π α δ ο γ ι ά ν ν η , πού είναι περισσότερο γνωστή ώς ποιήτρια. Τα έργα της, πλούσια σέ ζωγραφικούς χυμούς, ήσαν αβρά καί δροσερά σαν αγριολούλουδα.

Το Μάρτη οι « Μορφές » έφιλοξένησαν στις επάνω αίθουσες τους 24 ελαιογρα­

φίες της Ρ ί τ α ς Τ ζ ε γ ι ά ν ν η . Ξεφεύγοντας από το στενό κύκλο της τυπικής ανα­

παράστασης, πού αναγκαστικά διέγραψε κατά το ξεκίνημα της, ή νέα καλλιτέχνις ξα­

νοίχτηκε προς ευρύτερους ορίζοντες, χωρίς ωστόσο να προσχώρηση στην αφηρημένη τέχνη. Διατηρεί σαφείς αναμνήσεις τών αντικειμένων σέ μερικούς πίνακες της, ένφ σ* άλλους μας δίνει μέ αναγωγικό τρόπο τις σιλουέττες τών πραγμάτων πού προκα­

λέσανε τον κραδασμό τους. Κι' αυτοί αποτελούν το ούσιαστικώτερον μέρος της προ­

σφοράς της. Ό Γ ι ά ν ν η ς Π ε τ α λ ο ύ δ η ς , πού εξέθεσε ταυτόχρονα στην κάτω αί­

θουσα 26 ζωγραφιές του, ενώ στις υδατογραφίες ακολουθεί — μέ τον τρόπο του — τήν έμπρεσσιονιστή παράδοση, στις ελαιογραφίες πασχίζει να εκφρασθώ μέ τήν σύγχρονη αντίληψη. « Το λάϊτ μοτίβο » τών νεωτέρων του έργων είναι οί συγκι­

νούσες καμπύλες, πλαισιωμένες μέ πλέγματα και φωτεινές κηλίδες σέ αξιέπαινη χρωματική κλίμακα.

Κατά τις αρχές τοΰ έτους ή Ν τ ι ά ν α Ά ν τ ω ν α κ ά τ ο υ παρουσίασε στο « Ζυγό » 66 ζωγραφιές της εμπνευσμένες από τήν Κεφαλληνία, τή Λευκάδα τήν Κέρ­

κυρα, τά Μετέωρα, τα Τρίκαλα καί τήν 'Αττική. Τό προσωπικό στοιχείο προβάλλει κυρίαρχο σ' δλες αυτές τις αφηγηματικές σελίδες, πού είναι γραμμένες δχι για να ξαφνιάσουν τό θεατή, άλλα για να τόν τέρψουν καί να τον ξεκουράσουν. "Η καλλι­

τέχνις έτόνισε σ* ένα σημείωμα της τήν πίστη της στα ιδεώδη της παραστατικής τέχνης, τήν αγάπη της « στην ανεξάντλητη ομορφιά τοΰ γύρω μας, άπό τό απλό βότσαλο της αμμουδιάς ως τήν πέτρινη αιχμή μιας βουνοπλαγιάς >.

Ό Σ π ύ ρ ο ς Σ ώ κ α ρ η ς , πού εξέθεσε ταυτόχρονα στή μικρή αίθουσα τοΰ « Ζυγοΰ » 24 έργα του, είναι Ινας νέος ζωγράφος άπό τάς Πάτρας. 'Οπαδός της Ιμπρεσσιονιστικής σχολής, ερευνά τις επιδράσεις τοΰ ήλιβκοΰ φωτός επί τών αντι­

κειμένων, αποφεύγει τά σαφή περιγράμματα κ' επιδιώκει μιαν άμεση καταγραφή τών οραμάτων του. Στα πιό αντιπροσωπευτικά ποιήματα του (δλα σχεδόν δσα τοΰ ενέ­

πνευσε τό αχαϊκό ύπαιθρο) υπάρχουν κάποιες πολύ τρυφερές νότες πού δίνουν τις καλύτερες υποσχέσεις.

Ή αναδρομική έκθεση έργων τοΰ εκλιπόντος ζωγράφου Π α ύ λ ο υ Κ α λ λ ι γ ά , πού έγινε λίγο αργότερα στο «Ζυγό», μας έκανε νά επικοινωνήσουμε μ' ενα σημαν­

τικό, για τήν εποχή του, έργο, σχεδόν άγνωστο, γιατί ό δημιουργός του δέν επε­

δίωξε ποτέ νά τό επίδειξη. "Ο Καλλιγάς ήταν Ινας αξιόλογος τοπιογράφος καί προ­

σωπογράφος. Σχεδιαστής Ικανός κ' ευαίσθητος χρωματιστής άφησε πίνακες πού δια­

κρίνονται για τή γερή δομή καί τήν αβρότητα τών τόνων. Στην προσφορά τοΰ Καλαματιανοΰ ζωγράφου Σ τ α υ ρ ά κ ο υ πού έπραγματο­

ποίησε στην ίδια σάλα τήν πρώτη ατομική έκθεση του, υπάρχει κάτι τό προσωπικό : ενα μοτίβο πού, μολονότι επαναλαμβάνεται συχνά, δέν κουράζει, γιατί κάθε φορά αναπτύσσεται διαφορετικά. Πρόκειται για τήν εκμετάλλευση ενός πρωτοτύπου θέμα­

τος, τοΰ δοκαριού, πού ό καλλιτέχνης τό βλέπει μέ τή φαντασία του σαν σύμβολο στερεότητας καί απλότητας, σαν δομικό στοιχείο τόσο χρήσιμο δσο καί αίσθητικό. Τήν ήμιαφχιρημένη ζωγραφική τών τοποθετημένων κατά διαφόρους τρόπους δοκών, πού αποτελεί έξαρση της καμπύλης γραμμής μέ τά κατά κανόνα κυλινδρικά σχήματα

Page 172: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 170 —

της, τονίζει ένα στιλπνό, οξύ συχνότατα χρώμα πού σ' ώρισμένα κομμάτια γίνεται εξαιρετικά μελωδικό.

Στη μικρή αίθουσα της ίδιας « Γκαλερί » επέδειξε τις ίδιες ημέρες 44 χαριτω­

μένες συνθέσεις της ή Μ ί λ λ ο Φ λ α μ π ο υ ρ ι ά ρ η . Σπουδασμένη στην 'Αγγλία, πού είναι χώρα του λεπτού χιούμορ, ή νέα καλλιτέχνις και βοηθημένη από τις μελέ­

τες της γύρω από τήν τέχνη της "Απω ανατολής, κατώρθ(οσε ν ' αξιοποίηση τις έμφυτες διακοσμητικές ικανότητες της και να φιλοτεχνήση μερικά κομμάτια πού δέν τους λείπει ή δροσιά κ' ή πρωτοτυπία.

Το Γαλλικό 'Ινστιτούτο παρουσίασε τα έργα δύο 'Ελλήνων καλλιτεχνών πού από χρόνια εργάζονται στο Παρίσι, του ζωγράφου Κ. Π α ν ι ά ρ α και του γλύπτη Ν. Β λ α β ι α ν ο ύ . 'Οπαδοί τών συγχρόνων αισθητικών τάσεων αμφότεροι, άφίνουν ελεύθερο τόν αυθορμητισμό τους και λαλούν τή γλώσσα τών συμβόλων. ΟΙ ζωγρα­

φιές τοΰ Πανιάρα με τις διαβαθμίσεις τών χαμηλών τόνων θέλγουν τήν όραση. Οί βαρείες, άπό σίδερο, συνθέσεις τοΰ Βλαβιανού δίνουν τήν εντύπωση παραδόξων όν­

των άπό κείνα πού είχε πλάσει ή φαντασία τοΰ συγγραφέως της Άποκαλύψεως. "Η δουλειά του δέν στερείται ειλικρίνειας και πρωτοτοπίας, έ'χει δμοος το μειονόκτημα της ομοιομορφίας.

Οί 13 νέοι πού παρουσίασαν έργα τους το Γενάρη στή « Γκαλερί Τέχνης > ήταν ελάχιστα γνωστοί καλλιτέχναι. Ξεχωρίζανε δυό : ή Λ ί λ α Σ υ μ π α ν ά κ η κ ι ό Γ ι ά ν ­

ν η ς Χ α τ ζ η κ ω ν σ τ α ν τ ή ς . "Η πρώτη βγήκε άπό τή σχολή τοΰ Κώστα Ή λ ι ά δ η . Φίλη τών εκφραστικών χρωμάτων, τών δυνατών περιγραμμάτων και της έξπρεσσιο­

νιστικής παραμόρφωσης, έχει φιλοτεχνήσει μερικά κομμάτια πολύ αξιοπρόσεχτα. Ό Ό δεύτερος κάνει έναν ιδιότυπο έμπρεσσιονισμό πού πότε ­πότε του δίνει Ικανοποιη­

τικά αποτελέσματα. Ά π ό τα πρωτόλεια πού επέδειξε ή «Γκαλερί Τέχνης > το Φεβρουάριο αξιοση­

μείωτα ήσαν μερικά κομμάτια τών Κ α σ α β έ λ η , Κ ο ν τ ο γ ε ώ ρ γ η , Μ π ο ρ ί δ η και Π α π α γ ε ώ ρ γ η . Ό τελευταίος, αν καΐ δέν απολυτρώθηκε εντελώς άπό τήν επίδραση τού δασκάλου του Πάνου Βαλσαμάκη, ήταν ό πιο σημαντικός άπό τήν ομάδα. Τα κεραμικά του κατακτούσαν τή συμπάθεια τών επισκεπτών με τή σιγουριά τοΰ σχεδίου και τή διαύγεια τών τόνων.

Σέ μιαν ωραία αίθουσα της λεωφόρου 'Αμαλίας παρουσιάζει άπό τα μέσα τοΰ Μάρτη μια σειρά έργων της ή γλύπτρια Φ ρ ό σ ω Ε ύ θ υ μ ι ά δ η ­ Μ ε ν ε γ ά κ η . "Ο τρόπος πού έχουν τοποθετηθή και φωτισθή τά γλυπτά κ' ή αισθητική αξία τους ανεβάζουν αναμφισβήτητα τήν καλλιτεχνική στάθμη της χώρας μας.

"Η έκθεση έχει αναδρομικό χαρακτήρα : περιλαμβάνει έργα πού εφιλοτεχνήθη­

σαν κατά τή διάρκεια της τελευταίας πενταετίας ( 1 9 5 5 ­ 1 9 6 0 ) . Τά περισσότερα άπ ' αυτά έχουν κιόλας κερδίσει τή διεθνή αναγνώριση. Καρποί οδυνηρών αναζητή­

σεων, διακρίνονται για τήν ελληνικότητα, τήν πλαστικότητα, το δυναμισμό και το λυρισμό τους.

Σ Π Υ Ρ Ο Σ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ

Page 173: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 171 —

Η Κ Ι Ν Η Σ Ι Σ ΤΟΥ Π Α Ρ Ν Α Σ Σ Ο Υ

Κατά το λήξαν τρίμηνον ύπο τοϋ Φιλολογικοί) και Αρχαιολογικοί) τμήματος του Παρνασσού διωργανώθησαν αί ακόλουθοι διαλέξεις : Του κ. Κ ω σ τ ή Μ έ λ ι σ σ α ­

ρ ο π ο ύ λ ο υ με θέμα : « Το μεταφυσικόν στοιχείον είς τους παραλλήλους βίους τοΰ Πλουτάρχου »' τοϋ καθηγητού τής 'Ιστορίας εν τφ Πανεπιστημίω 'Αθηνών κ. Ί ω ά ν­

ν ο υ Π α π α σ τ α ύ ρ ο υ με θέμα: « Ή πολιτική κατάστασις εν 'Αθήναις ε'ις τάς παραμονάς τών Μηδικών »'' τοΰ ποιητοΰ κ. Ί ω. Π. Κ ο υ τ σ ο χ έ ρ α με θέμα : « "Η φυσιολατρική και πνευματική πορεία τής 'Ελληνικής φυλής » ( με απαγγελίας τών Κυριών Μιράντας και "Ελσας Βεργή )" τοΰ Σμηνάρχου κ. Χ. Π ε ρ ο γ ι α ν ν ά κ η με θέμα : « Ή Μετεωρολογία και ό άνθρωπος δια μέσου τών αιώνων. Σημερινοί δυνα­

τότητες προγνώσεως τοΰ καιροΰ, τροποποιήσεως κα'ί ελέγχου αύτοΰ. Διαγραφόμενοι προοπτικοί >' τοΰ καθηγητού κ. Δημ. Β ε ζ α ν ή με θέμα: «Περικλής Γιαννόπου­

λος ­ ένας προφήτης τοΰ Έλληνισμοΰ >. Κατά τον έορτασμόν τής Εθνικής Επετείου ( 24 Μαρτίου ) μετ' εισήγησιν τοΰ

Προέδρου τοΰ Παρνασσού καθηγητοΰ κ. Θρασ. Στ. Βλησίδη ώμίλησεν ό Διευθυντής Γραμμάτων τοϋ 'Υπουργείου Έθν. Παιδείας κ. Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Κ ο υ ρ ν ο ΰ τ ο ς με θέμα : « Τό νεοελληνικον κίνημα και αί πραγματοποιήσεις του >.

Τήν Ιδτν Φεβρουαρίου 1961 ώργανώθη ομιλία τοΰ εκ τών μελών τοΰ Συλλόγου κ. Σ π υ ρ. Φ. Ά ρ γ υ ρ ο ΰ με θέμα: «Το πολίτευμα τής 'Επιδαύρου το Δημοκρα­

τικώτερον και Φιλελευθερώτερον πολίτευμα τής εποχής του>.

Αί αίθουσαι τών εκθέσεων συνεκέντρωσαν δπως πάντοτε πολύν και εκλεκτον κό­

σμον. ' Είς τήν μεγάλην αΐθουσαν εξέθεσαν έργα των οι κ.κ. Γ. Μ ο ύ γ ι ο ς , Κ ω ν σ τ . Ρ ω μ α ν ί δ η ς , ή καλλιτεχνική ομάς «το 'Εργαστήρι > και ό κ. Δημ. Μ α ν ι ώ τ η ς. Είς τήν μεσαίαν αΐθουσαν ή κ. Λ ά ν τ α Κ α τ α γ ά ­ Λ ά μ π ρ ο υ , ό κ. Π έ τ ρ ο ς Π α χ α τ ο υ ρ ί δ η ς , ή 'Ελληνική Φωτογραφική 'Εταιρεία και ό κ. Γ ε ρ . Μ α γ ο υ λ ά ς . Τέλος είς τήν ίσόγειον αΐθουσαν εξέθεσαν ή κ. Σ ο φ ί α Ν. Γ ε ω ρ γ ί ο υ , ή κ. " Ι ο υ λ ί α Δ. Π α υ λ ο π ο ύ λ ο υ και οί κ.κ. Ά ρ γ ύ ρ ι ο ς Π ε­

τ ρ ί δ η ς , Λ ε ω ν ί δ α ς Π ρ. Β α σ ι λ ε ί ο υ και ό Π . ' Α π ο σ τ ο λ ί δ η ς .

Τήν 13ην Φεβρουαρίου 1961 έγένετο είς τήν μεγάλην αΐθουσαν τοΰ Συλλόγου Γενική Συνέλευσις, κατά τήν οποίαν ενεκρίθη ό κατά τήν προηγουμένην τοιαύτην υποβληθείς προϋπολογισμός τοΰ ο'ικονομικοΰ έτους 1960/1961 και εξελέγησαν 52 νέα τακτικά Μέλη και 2 αντεπιστέλλοντα, πίναξ τών οποίων είχε κατατεθή είς τήν προη­

γηθεΐσαν Συνέλευσιν, κατετέθη δε και νέος πίναξ προτεινομένων ΰπό μελών τοΰ Συλ­

λόγου 31 τακτικών μελών.

Κατά το λήξαν τρίμηνον απεβίωσαν εκ τών μελών τοΰ Συλλόγου οί : Δώρος Μιχαηλίδης, Άλέξ. Τράντας, 'Αριστοτέλης Κούζης, Κωνστ. Άσκητόπουλος, 'Αθα­

νάσιος Τραχίλης, "Αγγελος Παπαδήμας και Νικόλαος Λούβαρης. Προς τους οικείους τών εκλιπόντων μελών τοΰ Συλλόγου διεβιβάσθησαν συλλυπητήρια τής "Εφορείας.

Page 174: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

— 172 —

ΝΕΑ Β Ι Β Λ Ι Α ( Άποσταλέντα είς τό περιοδικόν )

— Γ ι ο φ ύ λ λ η Φ ώ τ ο υ , Το "Αγιο παπούτσι ( 'Ιστορία τοϋ νησιού ). Το ελλη­

νικό βιβλίο. 'Αθήνα 1960 ( Σχ. 8ον, σ . 90). — Γ ι ο φ ύ λ λ η Φ ώ τ ο υ , Τοπωνυμικόν της νήσου "Ιθάκης και επώνυμα 'Ιθα­

κήσιων. 'Εκδοτικό Τυπογραφείο. 'Αθήναι 1959 ( Σχ. 8°ν, σ. 136). — Δ η μ ο π ο ύ λ ο υ ' Α ρ ι σ τ ε ί δ ο υ , Περισυλλογή Μεταβυζαντινών Νομικών

εγγράφων ( Άνάτυπον εκ τοΰ περ. « Νέον 'Αθήναιον > 3 ( (1959­1960) ). 'Αθήναι 1960 ( Σχ. 8ον, σ . 24 ­ 45 ).

— Η i o n i d e s H a r r y , Έλληνο ­ Άγγλικόν λεξικόν τεχνικών δρων — Α Greek ­ English Dictionary of technical terms. 'Αθήναι [ 1961J (Σχ. 8ov, σ . 320).

— Ζ ώ ρ α Γ. Θ., 'Επτανησιακά Μελετήματα. Α', Εισαγωγή εις τήν Έπτανη­

σιακήν Σχολήν. Οι εκπρόσωποι της "Επτανησιακής Σχολής. "Επτανησίων δοκίμια περί Γλώσσης (Σπουδαστήριον Βυζαντικής και Νεοελληνικής Φιλολογίας τοϋ Πανεπιστη­

μίου Αθηνών). 'Αθήναι 1960 (σχ. 8°ν( σ . 378). — Ζ ώ ρ α Γ. Θ., Ανδρέου Κάλβου 'Ωδή είς 'Ιονίους και άλλα μελετήματα

(Σπουδαστήριον Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας τοΰ Πανεπιστημίου Αθη­

νών). Αθήναι 1960 ( Σχ. 8<>ν, σ . 138 ). — Μ π ο υ μ π ο υ λ ί δ ο υ Φ α ί δ ω ν ο ς Κ., Λυτά έγγραφα Βιβλιοθήκης Σπ.

Λοβέρδου. Αθήναι 1961 ( Σχ. 8<>ν, σ . , ς ' 4 ­82 ) . — Φ α ρ μ α κ ί δ η Γ ε ω ρ γ ί ο υ , Ό ζωγράφος 'Αθανάσιος Ίατρίδης (1799­

1866). 'Αθήνα [I960] ( Σχ. 8ον, σ . 376). — Β έ λ λ α Βασ., Ή Έπίδρασις τής 'Ελληνικής φιλοσοφίας επί τοΰ βιβλίου

τής Σοφίας Σολομώντος. 'Αθήναι 1961 ( Σχ. 8°ν, σ. 30). — Β έ λ λ α Β α ο . , Περί τα χειρόγραφα τής Νεκράς Θαλάσσης: Τα "Εβραϊκά

χειρόγραφα τής Κοινότητος τής Δαμασκού. 'Αθήναι 1961 ( Σχ. 8°ν, σ. 58 ). — Β έ λ λ α Βασ. , Προσφώνησις προς τους πρωτοετείς φοιτητάς. 'Αθήναι 1961

(Σχ. 8ον, α. 8). — V i t t i M a r i o , Α. Kalvos e i suoi scritti in Italiano. Napoli 1960

( Σχ. 8ov, σ. 340 ). — D e R o s a l i a A n t., La Vita di Costantino Lascaris (Estratto dall '

«Archivio Storico Siciliano > IX) Palermo 1959 ( Σχ. 8<>v, σ . 21­70). — K r a w c z y n s k i S t a m., "Ο Πουλολόγος. Kritische textansgabe mit

ùbersetzung sowie sprachlichen und Sachlichen erlânterungen. Berlin 1960 ( Σχ. 8ov, σ. 166 ).

— V a l s a M., Le théâtre Grec moderne, de 1453 à 1900. Berlin 1960 (Σχ. 8ov, σ. 384).

Page 175: ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ › uploads › presumptions › documents › 6ee07116...ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑ ΤΡΙΜΗΝΙΑΝ ΕΚΔΙΔΟΜΕΝΟΝ

ΠΡΟΜΗΘΕΥΕΣΘΕ ΠΑΝΤΟΤΕ Γ Ρ Α Μ Μ Α Τ Ι Α Τ Ο Υ

ΕΘΝΙΚΟΥ ΛΑΧΕΙΟΥ Αί τύχαι και αϊ πιθανότητες αναπτύσσονται και αυξάνονται άπο κληρώσεως εις κλήρωσιν.

ΟΑΟί οι ΑΓΟΡΆΖΟΝΤΕς και μετά τάς πρώτας κληρώσεις συμμετέ­χουν εις τα μ ε γ ά λ α τελευταία κέρδη

Λ Π PO Ν ΑΡΧ. 5.000.000

Ή τιμή έκαστου άριθμοΟ είναι δια το σύνολον των κληρώσεων

ΜΕΡΙΜΝΗΣΑΤΕ ΔΙΑ ΤΗΝ ΤΥΧΗΝ ΔΙΟΤΙ ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΜΕΤΑΝΟΕΙ