Αρωματικά φυτά

Από την Αργυρώ Βράκα

Γενικά

Γενικά το χαρακτηριστικό των αρωματικών φυτών είναι η παρουσία των αιθερίων ελαίων που τους δίνουν ένα ιδιαίτερο άρωμα. Με τον όρο αιθέρια έλαια εννοούνται πτητικές ενώσεις που προσδίδουν στο φυτό μια χαρακτηριστική οσμή, πρόκειται για τερπενικές ουσίες χαμηλού μοριακού βάρους (κυρίως μονο- (C10) και σεσκιτερπένια (C15). Με την επίδραση φυσικών εξωτερικών ερεθισμάτων, όπως ο άνεμος, αυξάνεται η ποσότητα των πτητικών ενώσεων που απελευθερώνονται στο περιβάλλον. Οι πτητικές ενώσεις παράγονται και συσσωρεύονται σε φυτικούς αδένες που βρίσκονται στα διάφορα μέρη των φυτών, όπως τα άνθη, τα φύλλα, οι βλαστοί, οι καρποί, οι ρίζες.

ΒΑΛΕΡΙΑΝΑ

Βαλεριάνα

1. Βαλεριάνα (Valeriana officinalis)

Ανήκει στην οικογένεια Valerianaceae. Είναι πολυετής πόα, με βλαστό κούφιο εσωτερικά, ύψους έως 1,2 m.

Ανθίζει από το Μάιο έως τον Ιούνιο. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο που σπέρνεται σε σπορείο και με παραφυάδες. Βρίσκεται σε θαμνώνες, δάση ή λιβάδια. Ευδοκιμεί σε ημιορεινές δροσερές περιοχές και σε χωράφια φτωχά-μέτριας γονιμότητας, ξηρικά ή ποτιστικά.

Είναι φυτό φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Επισημαίνεται κυρίως για την επίδρασή του ως ηρεμιστικό και καταπραϋντικό του νευρικού συστήματος, ιδιαίτερα για εκείνους τους ανθρώπους που πάσχουν από νευρική υπερκόπωση. Έχει αποδειχθεί ότι είναι υπναγωγό, βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου και μειώνει την πίεση του αίματος. Χρησιμοποιείται επίσης εσωτερικά σε περιπτώσεις της επίπονης εμμηνόρροιας, της υπέρτασης, του συνδρόμου ευερέθιστων εντέρων κλπ. Εξωτερικά, χρησιμοποιείται για να θεραπεύσει το έκζεμα, τα έλκη και τους μικροτραυματισμούς.

Αιθέριο έλαιο από τα φύλλα και τη ρίζα χρησιμοποιείται ως αρωματική ουσία σε παγωτά, ψητά, καρυκεύματα κλπ.

ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ

Βασιλικός

Βασιλικός (Ocimum basilicum)

Το γένος Ocimum ανήκει στην Οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae), με 60 είδη και 150 ποικιλίες. Τον συναντάμε και με το όνομα Ώκιμο το Βασιλικό ή Βασιλίτσα.

Πολύμορφο φυτό ανάλογα με το μέγεθος και το χρώμα των φύλλων και των ανθέων του. Συνηθέστερα είδη είναι ο πλατύφυλλος, ο σγουρός, ο μικρόφυλλος, ο μελανόφυλλος και ο συμπαγής. Είναι ποώδες, καλλωπιστικό, και ετήσιο στο κλίμα της Ελλάδας. Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τον Σεπτέμβριο. Το φυτό το βρίσκουμε σε όλη την Ελλάδα σαν καλλιεργούμενο στους κήπους και στις γλάστρες των σπιτιών για την καλλωπιστική του αξία. Είναι ελάχιστα απαιτητικό, αρκεί το χώμα να είναι πλούσιο σε κοπριά και να ποτίζεται συχνά. Ενδείκνυται η συχνή κοπή των ανθοφόρων κορυφών και διακλαδώσεων, διότι παρατείνει την περίοδο ανθοφορίας.

Ο βασιλικός είναι αρωματικό φυτό και είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, όπως αναφέρει ο Διοσκουρίδης.

Κατάγεται από την Ινδία όπου ήταν ιερό φυτό αφιερωμένο στον Κρίσνα και τον Βισνού. Ωστόσο από την αρχαιότητα μεταφέρθηκε στην Ευρώπη όπου έγινε πολύ δημοφιλής στην λεκάνη της Μεσογείου. Ήταν γνωστό στον Ιπποκράτη, σαν αντιεμετικό και στυπτικό. Οι Ρωμαίοι το χρησιμοποιούσαν τόσο ως κηπευτικό όσο και ως κτηνοτροφή, ενώ επιπλέον το θεωρούσαν ερωτικό φίλτρο, σημάδι αγάπης και φυλακτό.

Θεωρείται ότι βασιλικός φύτρωσε στον τάφο του Χριστού και το άρωμά του έγινε αφορμή να ανακαλύψουν τον τάφο. Ο λαός τον ύμνησε με πολλά δημοτικά τραγούδια και παροιμίες. Σήμερα χρησιμοποιείται στα σπίτια ως απωθητικό για τα κουνούπια. Μερικοί λαοί τον συνδέουν με το μίσος και την ατυχία, ενώ άλλοι τον θεωρούν σημείο αγάπης. Ο βασιλικός εκτός από καλλωπιστικό φυτό, είναι ένα από τα αρωματικά που χρησιμοποιούνται στο μαγείρεμα. Έχει τέτοιες ιδιότητες που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για αφέψημα αλλά και για αιθέριο έλαιο με σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες. Οι πιο γνωστές είναι οι εξής: βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος, βοηθά τους πονοκεφάλους, έχει αντισπασμωδικές ιδιότητες, είναι ιδανικό για προβλήματα μνήμης και τέλος βελτιώνει τις ρυτίδες. Το ρόφημα βασιλικού μετά το φαγητό είναι κατάλληλο για περιπτώσεις νευρικής δυσπεψίας και ηρεμεί τους γαστρικούς σπασμούς. Στην αρωματοθεραπεία το έλαιο που βγαίνει από τα φύλλα του χρησιμοποιείται για διεγερτικό μασάζ για την κατάθλιψη. Ως καλλυντικό χρησιμοποιείται στο μπάνιο για να χαλαρώνει το σώμα.

ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ

Δεντρολίβανο

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Το συναντάμε και με τα ονόματα «ροζμαρίνι», «λασμαρί», «αρισμαρές», «δυοσμαρίνι» και «δροσιά της θάλασσας», λόγω της συνήθειάς του να φυτρώνει κοντά στη θάλασσα.

Είναι πολυετής, αειθαλής θάμνος, ημι-αυτόφυτος σε πολλά μέρη της Ελλάδας και γενικότερα στις χώρες τής Μεσογείου. Έχει γκριζοπράσινη και πυκνή εμφάνιση και ύψος μέχρι 1,5 m. Προτιμά τα ξηρά, υποβαθμισμένα και προσήλια εδάφη, εκεί που φυτρώνει και το φασκόμηλο, το θυμάρι κλπ. Είναι φυτό ανθεκτικό τόσο σε χαμηλές όσο και σε υψηλές θερμοκρασίες. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και μοσχεύματα. Ανθίζει όλη τη χρονιά όταν υπάρχει επαρκής υγρασία στο περιβάλλον.

Το δεντρολίβανο το εκτιμούσαν ιδιαίτερα στην αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Στην αρχαία Ελλάδα το θεωρούσαν δώρο της θεάς Αφροδίτης στους ανθρώπους και το χρησιμοποιούσαν στις θυσίες ζώων- το έκαιγαν στους βωμούς ως θυμίαμα. Αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη, τον Θεόφραστο και τον Οβίδιο ως φυτό της σκέψης. Αργότερα, κατά το μεσαίωνα, χρησιμοποιήθηκε και σε καλλυντικά σκευάσματα. Στην ιστορία αναφέρεται ένα ελιξίριο το οποίο κατασκευαζόταν κατόπιν απόσταξης δεντρολίβανου, κέδρου και τερεβινθίνης που μεταμόρφωσε μία παράλυτη 70χρονη πριγκίπισσα σε μια ελκυστική νεαρή κοπέλα τη οποία ζήτησε σε γάμο ο βασιλιάς τής Πολωνίας το 1370. Το ελιξίριο αυτό ονομάστηκε "Το νερό τής βασίλισσας τής Ουγγαρίας".

Το δεντρολίβανο είναι ένα από τα φυτά που χρησιμοποιεί η εκκλησία μας στους αγιασμούς. Τα άνθη του δενδρολίβανου αρέσουν ιδιαίτερα στις μέλισσες και έτσι αποτελούν πηγή για την παραγωγή μελιού.

Το φυτό αποτελεί εναλλακτική λύση έναντι των συνθετικών αντιοξειδωτικών. Το αιθέριο έλαιο που περιέχει χαρακτηρίζεται από αρωματικές αλλά και θεραπευτικές ιδιότητες και τα αποξηραμένα φύλλα του χρησιμοποιούνται στη μαγειρική από τα αρχαία χρόνια σαν "συντηρητικά" διότι μπορούν να διατηρήσουν τα φαγητά περισσότερο. Κάνουν έτσι τα φαγητά περισσότερο εύπεπτα και ταυτόχρονα μπορούν να ανακουφίσουν τη δυσπεψία. Οι τρυφεροί βλαστοί και τα φύλλα χρησιμοποιούνται ως αρωματικό σε πολλά φαγητά, καθώς και σε γλυκά του κουταλιού.

Ανακατεμένα τα άνθη του με κρασί δίνουν ένα καλό καρδιοτονωτικό και ενισχύουν την όραση. Γενικά χρησιμοποιείται κατά της αϋπνίας, της λιποθυμίας και των ζαλάδων. Χρησιμοποιείται επίσης σαν καρύκευμα, σπάνια όμως για να αυξάνει την όρεξη.

Το ξύλο του χρησιμοποιείται για την κατασκευή του λαγούτου και άλλων μουσικών οργάνων.

ΔΥΟΣΜΟΣ

Δυόσμος

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Ως δυόσμος στην Ελλάδα αναφέρονται φυτά που από βοτανική άποψη μπορεί να είναι Mentha spicata, Mentha longifolia (αγριοδυόσμος) και Mentha X viloso-nervana.

Mentha spicata

Είναι πολυετής πόα. Έχει βλαστούς όρθιους ή ανακαμπτόμενους, οι οποίοι κατά την ανθοφορία φτάνουν μέχρι και 1,5m. Ανθοφορεί από Ιούνιο μέχρι Οκτώβριο. Ευδοκιμεί σε υγρά μέρη.

Είναι είδος πασίγνωστο στην Ελλάδα όπου καλλιεργείται στις αυλές και στους κήπους και χρησιμοποιείται στο φαγητό. Υπάρχει παντού σαν καλλιεργούμενο και μαζεύεται όλο το χρόνο. Στην αρχαιότητα τον χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή μύρου αλλά και για φαρμακευτικούς σκοπούς. Ο Διοσκουρίδης, ο Ιπποκράτης και ο Πλίνιος το ανέφεραν συχνά ως φυτό με μεγάλη φαρμακευτική αξία και ωραιότατο άρωμα. Οι αρχαίοι Έλληνες έτριβαν το τραπέζι τους με δυόσμο, πριν καθίσουν για φαγητό.

Ο δυόσμος χρησιμοποιείται σαν καρύκευμα ή αφέψημα, σαν αρωματικό και χρησιμοποιείται επίσης στη σαπωνοποιία, τη μυροποιία, τη ζαχαροπλαστική κ.λπ.

Από τον 6ο αιώνα πρωτοσυναντούμε κρέμες καθαρισμού δοντιών με δυόσμο. Τα ποντίκια φαίνεται να αποφεύγουν τη μυρωδιά του γι' αυτό και χρησιμοποιείται για την απομάκρυνσή τους.

Το αιθέριο έλαιο των φύλλων είναι αντισηπτικό, αν και είναι τοξικό σε μεγάλες δόσεις.

ΘΥΜΑΡΙ

Θυμάρι

Γένος μικρών αρωματικών φυτών, που ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Τα είδη του γένους ξεπερνούν τα 100. Στην Ελλάδα υπάρχουν 31 αυτοφυή είδη, από τα οποία τα 5 είναι ενδημικά.

Τα φυτά είναι πολυετή, ποώδη με βλαστό ισχυρό, τετραγωνικό, με λίγο χνούδι, ύψους έως 50cm και έντονη οσμή ρίγανης.

Αυτοφύεται σε λιβάδια και χέρσα μέρη των Μεσογειακών χωρών, ανάμεσα σε φρύγανα και θαμνώνες, από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι υψόμετρο 2000 m. Προτιμάει εδάφη φτωχά-μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Ανθίζει από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση.

Το θυμάρι είναι από τα πλέον δημοφιλή αρωματικά φυτά. Από τους αρχαίους χρόνους, το θυμάρι χρησιμοποιείται ως φάρμακο. Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν στο βαλσάμωμα. Οι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν στα λουτρά τους και το έκαιγαν ως θυμίαμα στους ναούς τους.

Στη μελισσοκομία χρησιμοποιείται ως βασικό φυτό για την παραγωγή αρωματικού μελιού. Μειώνει αποτελεσματικά τα επίπεδα της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων του αίματος και για τον λόγο αυτόν συστήνεται η τακτική του χρήση (ακόμη και καθημερινά στη σαλάτα, ή το φαγητό) σε όλους όσους παρουσιάζουν καρδιαγγειακά προβλήματα.

Το θυμέλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία και γενικά στην κοσμητολογία. Επίσης, χρησιμοποιείται και για την αντιμετώπιση ασθενειών των φυτών. Αποτελεί συστατικό σκευασμάτων για νευραλγίες, για την αντισηψία του στόματος και για εισπνοές. Έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε φαινόλες κυρίως θυμόλη και καρβακρόλη, που είναι κυρίως υπεύθυνες για την αντισηπτική δράση. Επίσης στην θυμόλη οφείλονται σε μεγάλο ποσοστό οι αντιοξειδωτικές ιδιότητες του θυμαριού. Επιπλέον, έχει αναφερθεί η χρήση της θυμόλης στη θεραπεία του έρπη των γεννητικών οργάνων.Το τσάι φύλλων θυμαριού λέγεται ότι είναι υπναγωγό.

Πρόσφατα διάφορες βιολογικές δράσεις του θυμαριού έχουν ερευνηθεί όπως αντιμικροβιακές, αντιοξειδωτικές καθώς και η χρήση του ως αποσμητικό.Το θυμέλαιο και τα συστατικά του γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλή ως πηγή φυσικών αντιμικροβιακών και αντιοξειδωτικών παραγόντων.

ΛΕΒΑΝΤΑ

Λεβάντα

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Φυτό ιθαγενές της Μεσογείου. Στην Ελλάδα δύο είδη λεβάντας είναι πολύ διαδεδομένα: το είδος L. stoechas που είναι αυτοφυές της ελληνικής χλωρίδας και το είδος L. angustifolia (ή L. Vera) που συναντάται μόνο ως καλλιεργούμενο.

Lavandula stoechas

Ονομάζεται και αγριολεβάντα, μαυροκέφαλο, χαμολίβανο, λαμπρή, μυροφόρα.

Είναι μικρός πολυετής, θάμνος, ύψους έως 70 cm. Αυτοφύεται σε παραλιακές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και στα νησιά του Αιγαίου. Είναι πολύ διαδεδομένη στη Χαλκιδική, στην Εύβοια, στην Κρήτη κλπ. Ευδοκιμεί σε ημιορεινές περιοχές και σε χωράφια φτωχά, χωρίς ασβέστιο, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Ανθίζει από το Μάιο μέχρι τον Ιούλιο και οι ανθοφόροι βλαστοί συλλέγονται σε πλήρη άνθηση.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό, γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι έφτιαχναν από αυτή το στοιχαδίτη οίνο και το στοιχαδικό ξύδι. Το αιθέριο έλαιο χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στη σαπωνοποιία και την φαρμακοποιία. Τα άνθη του τοποθετούνται στις ντουλάπες, τις αρωματίζουν και διώχνουν το σκώρο.

ΜΕΛΙΣΣΟΧΟΡΤΟ

Μελισσόχορτο

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Είναι γνωστό και ως μελισσοβότανο, μελισσάκι, μέλισσα, κιτροβάλσαμο. Το όνομά του το οφείλει στο ότι προσελκύει τις μέλισσες.

Είναι πολυετής πόα, με ύψος έως 80 cm. Αυτοφύεται σε δασώδη και χέρσα μέρη, κοντά στη θάλασσα, αλλά και σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Ευδοκιμεί σε εδάφη πλούσια, ποτιστικά και στραγγερά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και μοσχεύματα. Ανθίζει από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα αλλά και σε χώρες της Λατινικής Αμερικής. Στη Χιλή είναι αρκετά διαδεδομένο ως ρόφημα γιατί θεωρείται ότι "βοηθάει" στο αδυνάτισμα.

Στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, η μέλισσα εμβαπτιζόταν στο κρασί και μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από του στόματος και τοπικά για να θεραπεύσει τα τσιμπήματα, τα δαγκώματα, και τις πληγές. Οι παρόμοιες ιατρικές δόσεις κρασιού παρατίθενται επίσης στην Ινδική Materia Medica. Η Αγιουβερδική φαρμακοποιία αναφέρει ότι χρησιμοποιείται για την θεραπεία της δυσπεψίας που συνδέεται με την κατάθλιψη ή την ανησυχία.

Το μελισσόχορτο θεωρείται τονωτικό, αντισπασμωδικό, αντιρρευματικό, ορεκτικό και αντιασθματικό. Συνιστάται κυρίως για να αντιμετωπισθούν πόνοι και σπασμοί του στομάχου, κωλικοί, δυσπεψίες, εμετοί λόγω εγκυμοσύνης, νευρικές κρίσεις, πόνοι των δοντιών, κ.ά. Επίσης, όταν οι μελισσοκόμοι θέλουν να πιάσουν ένα καινούργιο σμάρι από μέλισσες τρίβουν με φύλλα μελισσόχορτου τα εσωτερικά τοιχώματα της κυψέλης, για να αποκτήσει ωραίο άρωμα και να προσελκύσει τις μέλισσες. Χρησιμοποιείται ακόμη στην αρωματοποιία και σε εντομο- απωθητικές λοσιόν.

Του αποδίδονται αρκετές θεραπευτικές ιδιότητες μεταξύ των οποίων και αυτή κατά της γήρανσης. Αναφέρεται κάποιος άγγλος φυσιοδίφης που έζησε 116 χρόνια και το απέδιδε στο ότι κάθε πρωί έπινε αφέψημα από Μελισσόχορτο και μέλι.

Στην λαϊκή θεραπευτική το μελισσόχορτο χρησιμοποιείται ως τονωτικό, αντισπασμωδικό, αντιρρευματικό, ορεκτικό και αντιασθματικό. Συνιστάται κυρίως για να αντιμετωπισθούν πόνοι και σπασμοί του στομάχου, κωλικοί, δυσπεψίες, εμετοί λόγω εγκυμοσύνης, νευρικές κρίσεις, πόνοι των δοντιών, κ.ά.

Στη μαγειρική χρησιμοποιείται στη μαγιονέζα, σε συνταγές που έχουν φρέσκο τυρί ή κρέμα, σε σάλτσες και σε σαλάτες, ακόμη και σε μερικά επιδόρπια με φρούτα.

Πρόσφατα, έχει υπάρξει μια αναβίωση ενδιαφέροντος για τη μέλισσα λόγω των αποδεδειγμένων αντιοξειδωτικών, αντιφλεγμονωδών, αντιμικροβιακών, αντι-ιικών, ηρεμιστικών, και ρυθμιστικών του θυρεοειδή ιδιοτήτων της. Χρησιμοποιείται προσφάτως για ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένου του πυρετού, των πληγών, των δαγκωμάτων, της αϋπνίας, της επίπονης εμμηνόρροιας, του πονόδοντου, των πονοκέφαλων, των εντερικών αρμοσφικτών, και του άσθματος. Υπάρχουν διαθέσιμες κρέμες που περιέχουν εκχύλισμα του φυτού για την θεραπεία του ιού του απλού έρπητα. Η μέλισσα χρησιμοποιείται ευρύτερα στην Ευρώπη απ' ό,τι στις ΗΠΑ. Στη Γερμανία, ένα τυποποιημένο ιατρικό τσάι εγκρίθηκε για τη θεραπεία της αϋπνίας και των πεπτικών διαταραχών. Στην Ευρώπη, τα υδατικά και αλκοολικά εκχυλίσματα χρησιμοποιούνται ως συστατικά διάφορων υπνωτικών και καταπραϋντικών φαρμάκων, και συνδυάζεται συχνά με άλλα καταπραϋντικά ή/και άφυσα φυτά. Στις ΗΠΑ, χρησιμοποιείται συχνά ως έγχυμα, υδραλκοολικό εκχύλισμα, και βάμμα ως συστατικό των ήπιων υπαγωγών και των υποβοηθητικών στη πέψη συμπληρωμάτων διατροφής.

Η Commission E στη Γερμανία ενέκρινε την εσωτερική χρήση της μέλισσας για τις νευρικές διαταραχές ύπνου.

ΜΕΝΤΑ

Μέντα

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλανθών (Lamiaceae). Είναι φυτό πολυετές, ύψους μέχρι 80 cm. Δεν αυτοφύεται στην Ελλάδα, αλλά καλλιεργείται. Ευδοκιμεί σε πεδινές περιοχές και σε χωράφια πλούσια και ποτιστικά. Πολλαπλασιάζεται με ριζώματα.

Η άνθηση διαρκεί από τον Ιούνιο έως τον Ιούλιο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα σε πλήρη άνθηση για την παραγωγή αιθερίου ελαίου και 2-3 φορές το χρόνο πριν την άνθηση όταν χρησιμοποιείται για ξηρή δρόγη.

Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό. Στην αρχαιότητα ήταν γνωστή και σε ευρεία χρήση αλλά δεν της αποδίδονταν πάντα οι ίδιες θεραπευτικές ιδιότητες. Ο Ιπποκράτης δεν θεωρούσε ότι έχει καταπραϋντικές ικανότητες, ενώ αντίθετα ο Γαληνός τη συνιστούσε για αυτήν ακριβώς την ιδιότητά της, όπως άλλωστε και ο Πλίνιος, ο οποίος μάλιστα πίστευε ότι είναι και αναισθητικό. Λέγεται ότι αυτή ήταν ένα από τα συστατικά που περιείχε το ποτό κυκεών που ήταν το πρώτο ρόφημα που προσέφεραν σ' αυτούς που μετείχαν στα Ελευσίνια Μυστήρια.

Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο το οποίο έχει αρκετές θεραπευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιείται ευρύτατα στη βιομηχανία αρωμάτων. Πρέπει να αποφεύγεται κατά το θηλασμό γιατί θεωρείται ότι συμβάλει στη διακοπή του γάλακτος.

Ως αφέψημα ή ως αιθέριο έλαιο είναι αναλγητικό, κατά της αϋπνίας και βοηθητικό σε πονοκεφάλους. Τα ξηρά και φρέσκα φύλλα της μέντας, καθώς και το αιθέριο έλαιο που αποστάζεται από αυτά, χρησιμοποιούνται ευρέως σε τρόφιμα, φαρμακευτικά προϊόντα, καλλυντικά, και τη λαϊκή θεραπευτική. Αφέψημα των φύλλων της χρησιμοποιείται στη δυσπεψία, τη ναυτία, τη διάρροια, το κρυολόγημα, τον πονοκέφαλο, και τις κράμπες. Είναι πολύτιμο λόγω των αρωματικών, τονωτικών και αντισπασμωδικών ιδιοτήτων του.

Το αιθέριο έλαιο της μέντας χρησιμοποιείται στις οδοντόπαστες, σε προϊόντα στοματικής υγιεινής καθώς επίσης και τις τσίχλες, ως αρωματικό. Το αιθέριο έλαιο έχει αποδειχθεί ότι έχει αντιμικροβιακή δράση.

Η οσμή της μέντας απωθεί τα έντομα, τους αρουραίους και τα ποντίκια. Λόγω αυτής της ιδιότητας, το φυτό χρησιμοποιείται στα σπίτια ως εντομοαπωθητικό και στους σιτοβολώνες για να κρατήσει τα τρωκτικά μακριά από το σιτάρι.

ΡΙΓΑΝΗ

Ρίγανη

Ανήκει στην οικογένεια των Χειλιανθών (Lamiaceae). Ρίγανη είναι η κοινή ονομασία των αρωματικών αποξηραμένων και τριμμένων φύλλων και ανθοφόρων κορυφών διαφόρων ειδών του γένους Origanum. Είναι φυτό κυρίως των παραμεσογείων χωρών. Η διαφοροποίηση του εδάφους και των κλιματολογικών συνθηκών στις περιοχές που αυτοφύεται έχουν προκαλέσει την ανάπτυξη διαφορετικών ειδών, υποειδών και υβριδίων. Στην Ελλάδα και Κύπρο έχουν καταγραφεί 14 διαφορετικά είδη. Το πλέον φημισμένο είδος, η «καλή ρίγανη» θεωρείται το Origanum vulgare subsp. hirtum.

ΤΙΛΙΟ

Τίλιο

Ανήκει στην οικογένεια Τιλιίδη (Tiliaceae). Είναι γνωστό και με τα ονόματα τίλια, φλαμουριά, φιλύρα, φιλούρα, σφεντάμι, λίπα, φλουριά.

Είναι φυλλοβόλο δέντρο μέτριο έως μεγάλου ύψους 15-25 m. Ανθίζει Ιούνιο -Ιούλιο. Η συλλογή των ανθέων και των παράνθιων φύλλων γίνεται σε πλήρη άνθηση.

Αυτοφύεται σε δάση κοντά σε υγρά μέρη κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα. Ευδοκιμεί σε έδαφος βαθύ και χαλαρό μέτρια γονιμότητας -πλούσιο. Είναι είδος ημισκιόφυτο και ευαίσθητο στο ψύχος. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο σε σπορείο, παραφυάδες και με φυτά που αναπτύσσονται κάτω από μεγάλα δένδρα.

Είναι γνωστό από την αρχαιότητα (αναφέρεται από τον Θεόφραστο). Είναι φυτό αρωματικό, φαρμακευτικό και μελλισοτροφικό. Το τσάι του θεωρείται αντιβηχικό, μαλακτικό, ευστόμαχο, σπασμολυτικό, αντικαταρροικό, διουρητικό, αντιπαχυντικό και εφυδρωτικό.

ΤΣΑΙ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ

Τσάι του Βουνού

Ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lamiaceae). Είναι γνωστό και ως σιδερίτης, τσάι του Ολύμπου. Το γένος Sideritis L. περιλαμβάνει μια πληθώρα φυτικών ειδών, πολλά από τα οποία αυτοφύονται στις χώρες της μεσογείου (Ιβηρική χερσόνησο, Ελλάδα, Ιταλία κλπ).

Στην Ελλάδα το είδος S. romana L. που φύεται σε ξηρούς και αιχμηρούς τόπους σε όλη τη χώρα είναι γνωστό με το όνομα βλάχικο τσάι ή μπετόνικα ή χόρτο του καλόγερου. Το είδος S. montana L. που φύεται σε ξηρούς, άγονους και αιχμηρούς τόπους της βορειο-ηπειρωτικής Ελλάδας, μέχρι και την Θεσσαλία, είναι γνωστό και αυτό με το όνομα βλάχικο τσάι. Ως τσάι του Ολύμπου είναι γνωστό το είδος S. scardica Gris. που φύεται σε βραχώδεις υπαλπικές και αλπικές θέσεις της βορειο-ηπειρωτικής Ελλάδας, μέχρι του Πηλίου. Το είδος S. theezans Boiss & Heldr. φύεται σε βραχώδεις υπαλπικές και αλπικές θέσεις της Πελοποννήσου και είναι γνωστό ως τσάι του Μαλεβού. Το είδος S. raeseri Boiss & Heldr. είναι γνωστό ως τσάι του Βελουχιού ή τσάι του Παρνασσού και φύεται σε βραχώδεις υπαλπικές και αλπικές θέσεις της ηπειρωτικής Ελλάδας. Το είδος S. euboea Heldr. είναι γνωστό ως τσάι του Δέλφι και φύεται επί του όρους Δίρφυ της Ευβοίας. Τέλος, το είδος S. syriaca L. (S. cretica Boiss., S. boissieri Magn.) που φύεται σε βράχους της Κρήτης είναι γνωστό με το όνομα μαλοτήρα. Αυτό το λαϊκό όνομα προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις male (αρρώστια) και tirare (σύρω), επειδή στην Ενετοκρατούμενη Κρήτη το θεωρούσαν πανάκεια για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού.

Το είδος S. scardica καλλιεργείται στους νομούς Μαγνησίας και Κοζάνης και προτιμάει χωράφια ασβεστούχα, πετρώδη, μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο και παραφυάδες.

Ανθίζει Ιούλιο - Αύγουστο. Συλλέγεται το υπέργειο τμήμα του σε πλήρη άνθηση. Οι ανθοφόροι βλαστοί ξηραίνονται ώστε να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Στην Ελλάδα, καθώς και στη γειτονική Τουρκία είδη του γένους χρησιμοποιούνται συχνά σαν ρόφημα και είναι γνωστά με το κοινό όνομα "τσάι του βουνού". Είναι φυτά αρωματικά, φαρμακευτικά, μελισσοτροφικά, γνωστά από την αρχαιότητα. Επειδή το μεγαλύτερο μέρος των φυτών που καταναλώνονται προέρχεται από αυτοφυείς πληθυσμούς, οι πληθυσμοί αυτοί κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Μέχρι τώρα καλλιέργεια ειδών του φυτού σε μικρή έκταση, γίνεται μόνο στην Ελλάδα.

Στην λαϊκή θεραπευτική χρησιμοποιείται ως ευστόμαχο, θερμαντικό, τονωτικό, διουρητικό, αποτοξινωτικό και εναντίον των κρυολογημάτων. Πιστεύεται ότι είναι ευεργετικό για τα αιμοφόρα αγγεία της καρδιάς. Το αφέψημα από τα υπέργεια τμήματα χρησιμοποιείται για τα κρυολογήματα, για τις παθήσεις του αναπνευστικού και του ουροποιητικού, αφού είναι καλό διουρητικό. Το αφέψημα με φλοιό κανέλλας και μέλι είναι μαλακτικό και αντισηπτικό για το βήχα. Τα αφεψήματα και υδατικά εκχυλίσματα φυτών του γένους Sideritis, όπως και άλλων φυτών που ανήκουν στην οικογένεια Lamiaceae, εμφανίζουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες.

Τα φυτά του γένους Sideritis εμφανίζουν αντιμικροβιακή δράση, καθώς και ήπια αντιμυκητιασική. Τα αιθέρια έλαια των φυτών του γένους έχουν μυκητοκτόνο και βακτηριοκτόνο δράση.

Τέλος, ένα φυτοθεραπευτικό σκεύασμα, το "Melofer", που παρασκευάζεται από εκχύλισμα του φυτού Sideritis scardica, περιέχει σίδηρο και χρησιμοποιείται ως προληπτική αγωγή σε περιπτώσεις σιδηροπενικής αναιμίας

ΧΑΜΟΜΗΛΙ

Χαμομήλι

Ανήκει στην οικογένεια των Συνθέτων (Asteraceae). Γνωστό και ως χαμαίμηλο, χαμομάθαις, ασπρολούλουδο, μαρτολούλουδο, παναιρίτσα.

Είναι μονοετής πόα, ύψους μέχρι 35 cm. Έχει βλαστό λείο, πολύκλαδο και όρθιο. Ανθίζει από Απρίλιο μέχρι Ιούνιο. Συλλέγονται τα άνθη σε πλήρη άνθηση.

Αυτοφύεται σε χέρσα και καλλιεργημένα μέρη. Ευδοκιμεί σε περιοχές με ήπιο κλίμα και χωράφια φτωχά - μέτριας γονιμότητας, ξηρικά. Πολλαπλασιάζεται με σπόρο.

Η λέξη χαμομήλι προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις χάμω (έδαφος) και μήλο (μήλο του εδάφους), λόγω του αρώματός του και της χαμηλής ανάπτυξής του και είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε ως εμμηναγωγό και φάρμακο κατά της υστερίας και ο Διοσκουρίδης ως αντιπυρετικό, παυσίπονο και διαλυτικό.

Είναι φυτό αρωματικό και φαρμακευτικό. Ποικιλίες του χαμομηλιού καλλιεργούνται, γιατί το αφέψημά τους έχει καταπραϋντικές και θεραπευτικές στις τοπικές φλογώσεις, ιδιότητες.

Το χαμομήλι έχει χρησιμοποιηθεί για αιώνες ως ήπιο χαλαρωτικό, υπναγωγό, σε κρυολογήματα, σε στομαχικές διαταραχές, και ως αντιφλεγμονώδες, για να αναφέρουμε μερικές μόνο θεραπευτικές χρήσεις. Η εκτενής επιστημονική έρευνα κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχει επιβεβαιώσει πολλές από τις παραδοσιακές χρήσεις του φυτού, καθώς και τους φαρμακολογικούς μηχανισμούς για αυτές τις θεραπευτικές δράσεις, συμπεριλαμβανομένης της αντισπασμωδικής, αντιπυρετικής, αντιβακτηριακής, αντιμυκητιακής, και αντιαλλεργικής δράσης. Εκτός από την ιατρική χρήση, το χαμομήλι χρησιμοποιείται ευρέως, ειδικά στην Ευρώπη, τη λατινική Αμερική και τις ΗΠΑ, ως αναζωογονητικό ρόφημα και ως συστατικό σε πολυάριθμα καλλυντικά σκευάσματα. Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο φλιτζάνια ροφήματος χαμομηλιού λαμβάνονται παγκόσμια κάθε ημέρα.

Το φυτό αναγράφεται επισήμως στην ευρωπαϊκή Φαρμακοποιία. Τα άνθη δίνουν ένα αιθέριο έλαιο που έχει βαθύ κυανό χρώμα. Επίσης, περιέχει φλαβονοειδή, φαινολοξέα και κουμαρίνες. Τα συστατικά του αιθερίου ελαίου είναι γνωστά για την ηρεμιστική, αντι-ερεθιστική και αντισηπτική δράση τους. Διεγείρουν την ανάπλαση των κατεστραμμένων δερμάτων. Τα φλαβονοειδή έχουν θετικά αποτελέσματα επί της περιφερειακής μικροκυκλοφορίας και μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι ουσίες αυτές δρουν ως παγίδες των ελευθέρων ριζών, οπότε έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις αντιδράσεις φλεγμονής.

Το φυτό χρησιμοποιείται λόγω της ικανότητός του να ξανθαίνει τα μαλλιά και ως αντιφλογιστικό σε ερυθήματα, πληγές, εγκαύματα και δοθιήνες. Επίσης, περιέχει σεσκιτερπενικές λακτόνες, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις, οπότε η παρουσία τους στο τελικό προϊόν είναι ανεπιθύμητη.

Η χριστιανική παράδοση έχει αφιερώσει το χαμομήλι στον Άγιο Γεώργιο προφανώς γιατί ανθίζει κοντά στην γιορτή του (23 Απριλίου).

Δάφνη

Γνωστό φυτό της Μεσογείου, τα φύλλα του

οποίου νοστιμίζουν σάλτσες, ψαρικά, κρέατα

και όσπρια. Με δάφνινα στεφάνια ανταμείβαν

τους Ολυμπιονίκες στην αρχαιότητα. Το

εκχύλισμα της δάφνης καταπολεμά τα

φουσκώματα, ανοίγει την όρεξη και τονώνει

τα τεμπέλικα στομάχια. Αντισηπτική, είναι

πολύτιμη για το συνάχι και τη βρογχίτιδα. Το

δαφνέλαιο είναι κατάλληλο για τους

ρευματισμούς.

Ας γνωρίσουμε την χρησιμότητα

τους στην ιατρική • Άνηθος. Για ήρεμο και ξεκούραστο ύπνο: Το

αρωματικό αυτό φυτό ευδοκιμεί σε χώρες της μεσογείου. Εκτός από την υπέροχη μυρωδιά που δίνει στα φαγητά μας, τα κάνει πιο εύπεπτα και επιπλέον δροσίζει την αναπνοή μας. Είναι καλύτερα να το προσθέτουμε στο τέλος του μαγειρέματος, γιατί ο βρασμός το καταστρέφει. Ενώ τα φύλλα του άνηθου διεγείρουν την όρεξη, οι σπόροι του καταπραΰνουν το αίσθημα της πείνας! Το αφέψημα άνηθου ανακουφίζει το στομάχι και καταπολεμά τη δυσπεψία.

Βράζουμε 1 κουτάλι της σούπας σπόρους σε 1 λίτρο νερό για 15 λεπτά και πίνουμε ένα φλιτζάνι κατά τη διάρκεια της ημέρας σε μικρές γουλιές. Βοηθάει την παραγωγή γάλακτος στις γυναίκες που θηλάζουν, αλλά απαγορεύεται στην εγκυμοσύνη, γιατί μπορεί να προκαλέσει αποβολή. Τέλος, αν ταλαιπωρούμαστε από αϋπνίες, μπορούμε να βάλουμε σε ένα σακουλάκι κοντά ή κάτω από το μαξιλάρι μας μερικούς σπόρους άνηθου ή να αρωματίσουμε το χώρο με το αιθέριο έλαιό του. Έτσι μας βοήθα να έχουμε ήρεμο και ξεκούραστο ύπνο.

Βασιλικός.

Για καλή μνήμη: Ο βασιλικός με τη

γνώριμη, ευχάριστη μυρωδιά του, υπάρχει σε

πεντακόσιες και πλέον ποικιλίες πάνω στη

γη, ανάλογα με το μέγεθος των φύλλων του.

Εκτός από την ωραία γεύση που δίνει στις

σάλτσες, στις σαλάτες και σε όλα τα φαγητά,

διώχνει τον πονοκέφαλο και ενισχύει τη

μνήμη. Ως αφέψημα βοηθά τη χώνεψη,

πρέπει όμως να το πίνουμε λίγο-λίγο.

Επίσης, είναι διουρητικό και ενεργεί

σπασμολυτικά στο στομάχι. Στην

αρωματοθεραπεία, ο βασιλικός βοηθά πολύ

στις ρευματικές παθήσεις, στους έντονους

πονοκεφάλους και τις ημικρανίες, είναι

γαλακταγωγό και μαζί με ελαιόλαδο στη

σαλάτα μας καταπολεμά τη δυσκοιλιότητα.

Παρ' όλα τα οφέλη του, ο βασιλικός είναι

καλό να αποφεύγεται κατά την περίοδο της

εγκυμοσύνης.

Δάφνη

Για μαλλιά δυνατά και λαμπερά: Οι Αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει τη δάφνη στον θεό Απόλλωνα γιατί όταν σκότωσε το τέρας Πύθωνα, γύρισε στους Δελφούς κρατώντας ένα κλαδί δάφνης. Από τότε καθιερώθηκε να τιμούν τους ήρωες και τους νικητές με δάφνινα στεφάνια. Για να χρησιμοποιήσουμε τη δάφνη, ξεραίνουμε τα φύλλα της σε σκοτεινό μέρος για να μη χάσουν το χρώμα και τη μυρωδιά τους. Μπορούμε να φυτέψουμε τη δική μας δάφνη σε μια γλάστρα γιατί εκτός από το ότι τα φύλλα της θα μας φανούν χρήσιμα στη μαγειρική μας, είναι και ένα πολύ όμορφο, διακοσμητικό φυτό.

Ένα αφέψημα δάφνης (3-4 φύλλα ξερά σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό, όπου τα αφήνουμε για 10 λεπτά, τα σουρώνουμε και το πίνουμε), βοηθά στις ατονικές δυσπεψίες και διευκολύνει την πέψη. Ζεστές κομπρέσες από φύλλα δάφνης βοηθούν στις περιπτώσεις ιγμορίτιδας, φαρυγγίτιδας και νευραλγιών. Ένα φλιτζάνι αφεψήματος δάφνης μετά το δείπνο είναι χωνευτικό και υπνωτικό. Με του καρπούς της δάφνης και άλλων φυτών γίνονται φαρμακευτικά παρασκευάσματα για εντριβές κατά των ρευματισμών. Μια καλή συνταγή για μαλλιά δυνατά και λαμπερά, είναι να βράσουμε 70 γραμμάρια ξερά φύλλα δάφνης σε 5 λίτρο νερό και όταν κρυώσει, να το χρησιμοποιούμε σαν τελευταίο ξέβγαλμα στο λούσιμο, κάθε μέρα για 2 εβδομάδες. Το αφέψημα δάφνης και το αιθέριο έλαιο να μη χρησιμοποιούνται σε μεγάλες ποσότητες και όχι κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Δυόσμος.

Αντιφλεγμονώδης και αντιπυρετικός: Ο δυόσμος είναι ένα σπουδαίο αρωματικό φυτό ανθίζει το καλοκαίρι, αλλά μαζεύεται το φθινόπωρο. Ωφελεί τα ευερέθιστα έντερα και συνιστάται σε περιπτώσεις δυσπεψίας και διάρροιας. Δρα ως σπασμολυτικό για να ηρεμήσει το στομάχι μετά τον εμετό και να καταπραΰνει τυχόν φλεγμονές ων εντέρων. Επειδή είναι δροσιστικός, βοηθά ώστε να πέσει ο πυρετός. Προσθέστε λίγο δυόσμο στο γιαούρτι, στις σαλάτες φρούτων, στον αρακά, στις πίτες και στις σούπες. Το αφέψημα δυόσμου αραιώνει τους χυμούς φρούτων.

Θυμάρι

Κατά της χοληστερίνης: Το θυμάρι είναι ένα από τα πιο αρωματικά καρυκεύματα που μπαίνουν στο τραπέζι μας, προσθέτει ξεχωριστή νοστιμιά στο φαγητό και ανοίγει την όρεξη! Μειώνει αποτελεσματικά τα επίπεδα της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων στο αίμα, γι' αυτό είναι καλό να το προσθέτουμε στο φαγητό και στη σαλάτα μας. Το θυμάρι ως αφέψημα βοηθά στο κρυολόγημα, ανακουφίζει την αναπνοή και τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα. Το άγριο θυμάρι περιέχει άφθονη θυμόλη, που βοηθά πολύ την πέψη των λιπαρών και γενικά των "πλούσιων" τροφών.

Είναι αντισηπτικό των εντέρων και εμποδίζει τις ζυμώσεις και τη συγκέντρωση αερίων στο στομάχι, την κοιλιά και τα έντερα. Ως αιθέριο έλαιο, το θυμάρι είναι ισχυρότατο αντισηπτικό, τονώνει την παραγωγή λευκών αιμοσφαιρίων στο αίμα, βοηθώντας έτσι την αντίσταση του οργανισμού. Τονώνει τα νεύρα, γι' αυτό είναι πολύτιμο για σωματική και πνευματική κούραση, άγχος και ατονία. Καλύτερα να αποφεύγεται κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης και να μη χρησιμοποιείται από υπερτασικούς.

Μαϊντανός

Διουρητικός και ηρεμιστικός: Ο μαϊντανός μπορεί πολύ εύκολα να καλλιεργηθεί σε μια γλάστρα στο μπαλκόνι μας και είναι καλό να χρησιμοποιείται όσο γίνεται συχνότερα στην κουζίνα μας, γιατί είναι ένα από τα καλύτερα "καθαριστικά" του αίματος. Ενισχύει τη νεφρική λειτουργία με μια ήπια διουρητική δράση, βοηθά στον πυρετό και στο κρυολόγημα και ηρεμεί το στομάχι. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ο μαϊντανός χρησιμοποιήθηκε ως αντίδοτο δηλητηρίων.

Ρίγανη

Για την θεραπεία της γρίπης: Η ρίγανη

είναι ένα αρωματικό φυτό ευρείας χρήσης

που χρησιμεύει για παραδοσιακά ιάματα αλλά

και στη μαγειρική. Σαν διεγερτικό

εφιδρωτικό χρησιμοποιείται συχνά στη

θεραπεία της γρίπης. Είναι χρήσιμο

αντισηπτικό σε στοματικές πλύσεις κατά τη

θεραπεία προβλημάτων του στόματος και του

λαιμού.

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί εξωτερικά

σε μολύνσεις, αμυχές και τραύματα.

Σαν έκχυμα ανακουφίζει από τον

πονοκέφαλο, ειδικά όταν αυτός

προέρχεται από ένταση. Το αιθέριο

έλαιο της ρίγανης χρησιμοποιείται

επίσης για εντριβές σε περιοχές μυϊκού

και ρευματικού πόνου.

Σημείωση:

Τα αρωματικά φυτά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την ιατρική θεραπεία, όταν αυτή κρίνεται απαραίτητη. Καλό είναι ο ασθενής να συμβουλεύεται το θεράποντα ιατρό του, ή τον κατάλληλα εκπαιδευμένο επαγγελματία, γιατί η μη σωστή χρήση τους μπορεί να προκαλέσει δυσάρεστες συνέπειες στον οργανισμό μας.