Διαδικτυακή Δημοσιογραφία

Οι αναγνώστες Ευγενία Σιαπέρα

esiapera@jour.auth.gr

Περίληψη

• Θεωρίες για τη χρήση του Ιντερνετ– Διάδοση καινοτομιών– Χρήσεις και ικανοποιήσεις

• Χρήστες και χρήσεις του Ίντερνετ• Η κατανάλωση διαδικτυακών ειδήσεων• Συμπεράσματα-ερωτήματα

Διάδοση της Τεχνολογίας (Rogers, 1995)

• Γενικά: ένα αιτιολογικό μοντέλο που προσπαθεί να εξηγήσει και να προβλέψει τη διάδοση μιάς καινοτομίας.

• Κυρίως επιχείρημα: η απόφαση της υιοθεσίας μιας καινοτομίας εξαρτάται από μια σειρά παργόντων, που συμπεριλαμβάνουν πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες και επιρροή από άλλους.

• Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι τεχνολογικές καινοτομίες διαχέονται μέσω διαφόρων καναλιών, και μέ την πάροδο του χρόνου, στα μέλη μιας κοινωνικής ομάδας.

Διάδοση της Τεχνολογίας (Rogers, 1995)

• Τα τέσσερα στοιχεία της διαδικασίας διάδοσης:– Εφεύρεση: αναφέρεται στην ίδια την καινοτομία με τα

χαρακτηριστικά της (συμβατότητα με άλλες τεχνολογίες, δυνατότητα δομιμασίας κλπ)

– Διάδοση ή επικοινωνία: ο τρόπος και τα κανάλια με τα οποία διαχέονται πληροφορίες για την καινοτομία.

– Χρόνος: το πέρασμα του χρόνου από την εφεύρεση – χωρίζεται σε: • Διαδικασία απόφασης (innovation-decision process): από

τι΄ς πρώτες πληροφορίες ως την απόφαση υιοθεσίας ή απόρριψης

• Ο σχετικός χρόνος τον οποίο χρειάστηκε ένα άτομο ή μια ομάδα μέχρι να υιοθετήσει μία καινοτομία.

• Ο χρονικός δείκτης υιοθεσίας μιάς συγκεκριμένης καινοτομίας (rate of adoption).

– Το κοινωνικό σύστημα που περιβάλλει την καινοτομία.

Διάδοση της Καινοτομίας(Rogers, 1995)

• Στάδια της Διαδικασίας Απόφασης: 1. Γνώση και επίγνωση της καινοτομίας και των

λειτουργιών της.2. Πειθώ – η ανάπτυξη μιάς αντίληψης (θετικής ή

αρνητικής) σεχτικά με την καινοτομία .3. Απόφαση – συμμετοχή σε δραστηριότητες που

οδηγούν στην επιλογή υιοθεσίας ή απόρριψης της καινοτομίας.

4. Εφαρμογή – η χρήση της καινοτομίας. 5. Επιβεβαίωση – εκτίμηση των αποτελεσμάτων της

χρήσης της καινοτομίας. Η απόφαση έχει πλέον παρθεί.

Διάδοση της Καινοτομίας

• Ρόλοι στην διαδικασία απόφασης :– Ηγέτες γνώμης (opinion leaders), άτομα τα οποία

έχουν συχνή αλλά άτυπη επιρροή πάνω στη συμπεριφορά άλλων ατόμων.

– Συντελεστές αλλαγών (change agents), άτομα τα οποία επηρρεάζουν θετικά την υιοθεσία καινοτομιών γιατί μεσολαβούν ανάμεσα στην καινοτομία και το κοινωνικό σύστημα (π.χ. διασημότητες, δημοσιογράφοι κλπ).

– Βοηθοί αλλαγών (change aides), άτομα που βοηθούν στη διαδικασία μέσω άμεσης επαφής με τους πελάτες, και που η αξιοπιστία τους βασίζεται στην εμπιστοσύνη (π.χ. φίλοι, συνεργάτες κλπ)

Διάδοση της Καινοτομίας

• Τύποι : 1.Καινοτόμοι (Innovators): τολμηροί, μορφωμένοι,

χρησιμοποιούν πολλαπλές πηγές πληροφόρησης2. Πρώιμη υιοθεσία (Early adopters): κοινωνικοί

‘ηγέτες’, δημοφιλείς, μορφωμένοι3.Πρώιμη πλειοψηφία (Early majority): προσεκτικοί,

μετρημένοι, με πολλές κοινωνικές επαφές 4. Καθυστερημένη πλειοψηφία (Late majority):

σκεπτικοί, χαμηλότερο κοινωνικο-οικονομικό status 5. ‘Αργοκίνητοι’ (Laggards): παραδοσιακοί, με λιγότερες

πηγές πληροφόρησης, φοβούνται τα χρέη

Diffusion of Innovation Model, Rogers, 1995

The Adoption Curve

Source: E. Rogers, 1995, Diffusion of Innovation

More curves

Η διαφορά μεταξύ των συνολικού ποσοστού υιοθεσίας και του αθροιστικού Source: Rogers, 1995

Κριτικές

• Εντέλει πιό πολύ περιγραφική παρά επεξηγηματική θεωρία: παραθέτει στοιχεία για διάφορους παράγοντες αλλά δεν ξεκαθαρίζει τις σχέσεις μεταξύ τους.

• Η θεωρία στην ουσία βασίζεται σε έρευνες στην κοινωνία των ΗΠΑ το 1950. Σε πιό βαθμό είναι τα ευρήματά της εφαρμογή σε σημερινές κοινωνίες;

• Παρουσιάζει ένα γραμμικό μοντέλο: από την καινοτομία σε μια ίσια γραμμή στην υιοθεσία της, χωρίς αναφορά στους τρόπους με τους οποίους η χρήση αλλάζει την καινοτομία.

Χρήσεις και Ικανοποιήσεις • Μια σειρά θεωριών (Blumler and Katz, 1974, Katz, Blumler,

and Gurevitch, 1974) που εξετάζουν τους λόγους και τα κίνητρα που οδηγούν τους ανθρώπους στη χρήση και κατανάλωση κάποιων μέσων και των περιεχομένων τους.

• Οι θεωρίες εστιάζονται κυρίως σε κοινωνικο-ψυχολογικούς παράγοντες που επηρρεάζουν τη χρήση των μέσων.

• Βασικό επιχείρημα: οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το ίντερνετ (και άλλα μέσα) για να ικανοποιήσουν κάποιες ανάγκες ή επιθυμίες τους.

• Προκύπτει λοιπον ότι θα χρησιμοποιήσουν αυτό το μέσο που καλύπτει καλύτερα τις ανάγκες τους, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα έχουν πρόσβαση και ότι θα είναι εύχρηστα.

• Σχετικό άρθρο στα ελληνικά: Παπαθανασσόπουλος και Αρμενάκης

Χρήσεις και Ικανοποιήσεις• Ποιές όμως είναι αυτές οι ‘ανάγκες’ (McQuail, 2008);1. Ανάγκη ενημέρωσης και πληροφόρησης.

Συμπεριλαμβάνει την ανάγκη: – της ενημέρωσης για γεγονότα και συνθήκες στον κόσμο– της εύρεσης συμβουλών για πρακτικά θέματα – της ικανοποίησης της περιέργειας και γενικού ενδιαφέροντος – της εκμάθησης και απόκτησης γνώσεων– της απόκτησης ενός αισθήματος ασφάλειας μέσω της γνώσης

2. Ανάγκες που σχετίζονται με την προσωπική ταυτότητα: – Εύρεση επιβεβαίωσης προσωπικών αξιών– Εύρεση μοντέλων συμπεριφοράς – Ταύτιση με (διάσημους) άλλους – Απόκτηση αυτογνωσίας

Χρήσεις και Ικανοποιήσεις3. Ενσωμάτωση και Κοινωνικές Επαφές

– Απόκτηση γνώσης σχετικά με τις συνθήκες ζωής άλλων ανθρώπων, κοινωνική ταύτιση

– Ταύτιση με άλλους ανθρώπους και απόκτηση μιας ταυτότητας και αίσθησης του ‘ανήκειν’

– Εύρεση θεμάτων για συζήτηση και κοινωνική επαφή – Υποκατάστατο κοινωνικής ζωής – Βοήθεια στην ανάληψη κοινωνικών ρόλων και ευθυνών– Βοήθεια στην σύνδεση με την οικογένεια, φίλους, και την ευρύτερη

κοινωνία 4. Διασκέδαση

– Διασκέδαση και αποφυγή προβλημάτων – Ξεκούραση – Αισθητική απόλαυση – Γέμισμα χρόνου – Συναισθηματικό ξέσπασμα – Σεξουαλική διέγερση

Θεωρητικά Ζητήματα• Ένας συνδυασμός των θεωριών της διάδοσης της καινοτομίας

και των χρήσεων και ικανοποιήσεων μπορεί να εξηγήσει κάποιες τάσεις στην κατανάλωση των διαδικτυακών ειδήσεων.

• Πρώτα, η διάδοση της καινοτομίας μας εξηγεί ότι τέτοιου είδους κατανάλωση εξαρτάται:– από την διάδοση του διαδικτύου αλλά και των

συγκεκριμένων εφαρμογών του– από τον τύπο ανθρώπου

• Δεύτερον, η θεωρία των χρήσεων και ικανοποιήσεων μας εξηγεί ότι η χρήση εξαρτάται από παράγοντες, ανάγκες και κίνητρα που είναι συγκεκριμένα για κάθε άνθρωπο. Επίσης πρέπει να σκεφτούμε ότι η χρήση γίνεται σε συνάρτηση πάντα και από το βαθμό στον οποίο το κάθε μέσο ικανοποιεί αυτές τις ανάγκες.

• Αλλά ποιοί και πώς χρησιμοποιούν το Ιντερνετ και τις ειδήσεις του;

To διαδίκτυο και οι χρήστες του

• Διάδοση του διαδικτύου – διαδραστικά στοιχεία από το ITU– πιό αναλυτικά στοιχεία

• Ζητήματα:– Ψηφιακό χάσμα (digital divide)– Ταχύτητες (ευρυζωνική σύνδεση)– Αλλά: ραγδαία αύξηση στη διάδοση και χρήση

του διαδικτύου

27

28

30

23

29

26

64

63

59

62

61

65

9

9

11

15

10

9

0 20 40 60 80

UK

FRA

GER

ITA

USA

JPN

More

No change

Less

Changes in national newspaper readership since first using the Internet (% of adults with broadband) Source: Ofcom ‘The International Communications Market, 2006

Σύγκριση με το 2006

Κάποια συμπεράσματα

• Ανοδική τάση για τη χρήση Ιντερνετ δεν σημαίνει και ταυτόχρονη πτώση για τα άλλα μέσα.

• Από την άλλη, καθώς το Ίντερνετ ανεβαίνει ως το μέσο για πληροφόρηση, αυξάνονται οι πιέσεις προς την έντυπη δημοσιογραφία.

• Αναπόφευκτα, το Ίντερνετ θα ξεπεράσει τις εφημερίδες ώς το κατεξοχήν μέσο ενημέρωσης καθώς θα καλύπτει με πιο ικανοποιητικό τρόπο τις ανάγκες για ενημέρωση.

• Αλλά τι γίνεται πιό συγκεκριμένα με την κατανάλωση ειδήσεων;

Κατανάλωση διαδικτυακών ειδήσεων

• Έρευνα των Σπυρίδου-Βέγλη (2008) για την κατανάλωση online ειδήσεων από φοιτητές δημοσιογραφικών σχολών.

• Γενικά τα ευρήματα έδειξαν σχετικά μικρή κατανάλωση που δείχνει τη γενικότερη απάθεια και κυνισμό που θεωρείται ότι χαρακτηρίζει την ελληνική νεολαία.

• Πιό συγκεκριμένα όμως η έρευνα βρήκε ότι η εκπαίδευση και ο βαθμός πολιτικού ενδιαφέροντος αποτελούν τους κύριους παράγοντες πρόβλεψης της κατανάλωσης διαδικτυακών ειδήσεων.

Πηγή: Spyridou and Veglis, 2008

Πηγή: Spyridou and Veglis, 2008

Πηγή: Spyridou and Veglis, 2008

Πηγή: Spyridou and Veglis, 2008

Πηγή: Spyridou and Veglis, 2008

Κατανάλωση διαδικτυακών ειδήσεων

• Γεινκότερα όμως, πόσοι και ποιοί καταναλώνουν διαδικτυακές ειδήσεις;

• Έλλειψη σχετικών στοιχείων από το γενικό πληθυσμό, αλλά...

• Πρόσφατες έρευνες (πχ Couldry, Livingstone & Markham, 2007) αναφέρουν ότι συνήθειες κατανάλωσης ενημερωτικών ΜΜΕ διαφέρουν σε συνάρτηση με την ηλικία.

• Αναφέρουν επίσης ότι η κατανάλωση ειδήσεων μέσω του διαδικτύου ενδέχεται να μην οδηγεί σε συνήθειες με τον ίδιο τρόπο όπως τα παλαιότερα μέσα (πχ ειδήσεις των 9 στην TV, καθημερινή εφημερίδα κλπ).

• Τέλος, ένα ακόμα σημαντικό εύρημα αφορά στον τρόπο με τον οποίο οι αναγνώστες ειδήσεων δεν διαχωρίζουν τα μέσα αλλά αναφέρονται στις ειδήσεις (πχ ‘δεν θυμάμαι άν το είδα στην TV ή στο ίντερνετ αλλά ...) – seamless (άρραφη) κατανάλωση

Πηγή: Pew Center for People and the Press, 2008

Στοιχεία από ΗΠΑ, κατά πόσο μπορούμε να γενικεύσουμε;

Κατανάλωση• Η έρευνα του Pew Center στις ΗΠΑ το 2008 κάνει μια ταξινόμηση των

αναγνωστών των ειδήσεων σε τέσσερεις τύπους:– Παραδοσιακοί (46,%) χρησιμοποιούν σχεδόν αποκλειστικά παραδοσιακά μέσα

και πηγαίνουν στο ίντερνετ για τις ειδήσεις λιγότερο από 3 φορές την εβδομάδα - σχετικά χαμηλο κοινωνικο-οικονομικό προφίλ, κυρίως γυναίκες (52%)

– Συνδυαστικοί (;) (integrators, 23%), χρησιμοποιούν παραδοσιακές πηγές αλλά πηαγαίνουν επίσης στο ίντερνετ πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα – είναι αρκετά νέοι και αρκετά μορφωμένοι.

– Διαδικτυωμένοι (;) (net-newsers, 13%), βασίζονται στο ίντερνετ για την ενημέρωσή τους – οι πιό νέοι και οι πιό μορφωμένοι

– Απαθείς (;) (disengaged, 14%), δεν ασχολούνται καθόλου με τα νέα - το 69% αυτών που δηλώνουν απάθεια έχουν μόρφωση απο Λύκειο (high school) και κάτω.

• Γενικά η κυρίως καταναλωτική τάση βαίνει προς ένα συνδυασμό παραδοσιακών και διαδικτυακών πηγών ενημέρωσης.

• Χρήζει επισήμανσης η συσχέτιση των τύπων αυτών με τους τύπους υιοθέτησης καινοτομιών του Rogers.

• Από που παίρνουν τα νέα τους; Kαι τι κάνουν στο ίντερνετ;

Πηγή: Pew Center, 2008

Πηγή: Pew Center, 2008

Άλλα ζητήματα

• Τρόποι κατανάλωσης: news grazers (graze=ξύνω, γδέρνω) – επιφανειακή κατανάλωση κυρίως των τίτλων της επικαιρότητας.

• Ο χρόνος που ξοδεύουν οι αναγνώστες για τις ειδήσεις μειώνεται, αν και υπάρχει η τάση να διαβάζουν-βλέπουν τις ειδήσεις ανά τακτά διαστήματα κατά τη διάρκεια της μέρας

• Τέτοια συμπεριφορά δείχνει την αναγκαιότητα συχνής ανανέωσης και λιγότερης ανάλυσης-βάθους...

Πηγή: Pew Center, 2008

Πηγή: Pew Center, 2008

Άλλα ζητήματα• Αξιοπιστία – η έρευνα του Pew καθώς και άλλες έρευνες αναφέρουν ότι οι

διαδικτυακές ειδήσεις πάσχουν από έλλειψη αξιοπιστίας. • Από τη μία αυτό δείχνει την πολιτική προτίμηση των αναγνωστών, από την άλλη

όμως είναι ενδεικτικό του αυξανόμενου κυνισμού και σκεπτικισμού με τον οποίο αντιμετωπίζονται τα μέσα.

• Επίσης, το έλλειμα σε αξιοπιστία δείχνει το σχετικό προβάδισμα καθιερωμένων ειδησεογραφικών οργανισμών, όπως το BBC, Reuters κλπ.

• Η έλλειψη αξιοπιστίας όμως ενδεχομένως να εξηγεί και την άνοδο των λεγόμενων news recommendation engines, όπως το most emailed/most viewed αλλά και τα sites Digg it, Deliciοus κλπ.

• Οι μηχανές αυτές βασίζονται στην ‘στοίχηση’ και ιεράρχηση των ειδήσεων από τους ίδιους τους αναγνώστες.

• Έτσι ξεπερνώνται ζητήματα αξιοπιστίας αλλά και έλλειψης ενδιαφερόντος. • Η κατανάλωση ειδήσεων μέσω μηχανών συστάσεων δείχνει την ανερχόμενη τάση

προς προσωποποίηση και εξατομίκευση της κατανάλωσης αλλά και τη γενικότερη τάση προς μια συνεχή κατάταξη όλων των πραγμάτων...

• Τέλος οι τάσεις αυτές δείχνουν τη στροφή προς ένα νέο είδος κατανάλωσης που είναι ταυτόχρονα και παραγωγή.

Πηγή: Pew Center, 2008

Produsage (Bruns, 2005)• Βασίζεται στην ιδέα του Alvin Toffler (1972) για τους λεγόμενους prosumers

(δηλαδή παραγωγοι και καταναλωτές ταυτόχρονα). • Αναφέρεται πιο συγκεκριμένα στην παραγωγή συλλογικού περιεχομένου ή

περιεχομένου χρηστών (user-generated content) το οποίο παράγεται και καταναλώνεται από τους ίδιους ανθρώπους, αλλά και η ίδια η κατανάλωση αποτελεί μορφή παραγωγής.

• Για παράδειγμα, το να κατεβάζουμε ένα βίντεο από το youtube παράγει μια νέα μορφή περιεχομένου καθώς ‘ανεβάζει’ το βίντεο στα πιό δημοφιλή.

• Ο Axel Bruns ορίζει το produsage ως τη συλλογική και συνεχή οικοδόμηση και προέκταση περιεχομένων με στόχο την αναζήτηση περαιτέρω βελτίωσης.

• Είναι φανερό ότι ο Bruns έχει στο μυαλό του την τάση προς open source ή/και peer-to-peer (P2P), χαρακτηριστικών του Web 2.0

• Ενώ από τη μία ενέχει στοιχεία ρομαντικά και άρα κάπως ουτοπικά, ο όρος αυτός είναι χρήσιμος γιατί δείχνει καθαρά τις προβληματικές γραμμές ή όρια μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης περιεχομένου (και ειδήσεων) στο διαδίκτυο.

Συμπεράσματα• Γενικές τάσεις στην κατανάλωση των ειδήσεων:

– Δημογραφικά στοιχεία των τυπικών αναγνωστών διαδικτυακών ειδήσεων: άνδρες, κάτω των 55, με ανώτερη μόρφωση, και υψηλά εισοδήματα.

– Απο κατανάλωση ειδήσεων ‘με ραντεβού΄ (πχ στις 9 το βράδυ) στην επιφανειακή κατανάλωση καθόλη τη διάρκεια της μέρας (λίγο και συχνά) – οι λεγόμενοι news grazers.

– Από ‘παθητική’ σε ‘ενεργητική’ κατανάλωση (εξατομίκευση, προσωποποίηση) – on demand culture.

– Seamlessness of consumption (Couldry, Livingstone and Markham, 2007) – δηλαδή κατανάλωση ειδήσεων ανεξάρτητα από το μέσον (cf. ‘ο συνδυαστικός’ τύπος).

• Οι τάσεις αυτές δείχνουν ότι η κρίση της έντυπης δημοσιογραφίας ενδεχομένως να μην οφείλεται στη διάδοση των διαδικτυακών ειδήσεων αλλά στις αλλαγές του τρόπου κατανάλωσης των ειδήσεων που φαίνεται να ευνοούν το διαδίκτυο και την τηλεόραση.

Ερωτήματα

• Ποιά είναι η σχέση μεταξύ διάδοσης της καινοτομίας, χρήσεων και ικανοποιήσεων και κατανάλωσης διαδικτυακών ειδήσεων;

• Ποιές είναι οι κυρίαρχες τάσεις στην κατανάλωση διαδικτυακών ειδήσεων;

• Ποιά μπορεί να θεωρηθεί η πιό σημαντική τάση στην κατανάλωση διαδικτυακών ειδήσεων και γιατί;