Διόδωρος Σικελιώτης-(8) -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το Δωδέκατο Βιβλίο

Ο Διόδωρος ανοίγει το Δωδέκατο Βιβλίο της ιστορίας του στοχαζόμενος την ιδιομορφία της ανθρώπινης ύπαρξης, παρακινημένος από την απροσδόκητη κατάληξη της εκστρατείας του Ξέρξη στην Ελλάδα και την εξ αυτής πεντηκοντα-ετή ευδαιμονία των Ελλήνων και ιδίως των Αθηναίων που αναδείχτηκαν σε πρώτη δύναμη στον ελλαδικό χώρο.

Το κυρίως περιεχόμενο του βιβλίου καλύπτει την περίοδο

21

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

από το 450 έως το 415 π.Χ., περίοδο που για τον ελλαδικό χώρο κυρίως ήταν πλούσια σε γεγονότα και για την οποία συμβαίνει να έχουμε αναλυτικές και λεπτομερείς περιγραφές από άλλους, προγενέστερους του Διόδωρου ιστορικούς. Για τα γεγονότα στην Ιταλία επίσης, οι μαρτυρίες του Τίτου Λίβιου και του Διονυσίου του Αλικαρνασσέα είναι ισάξιες με αυτή του Διόδωρου. Ωστόσο, το Δωδέκατο Βιβλίο, μολονότι το ύφος συχνά απέχει από του να είναι γλαφυρό, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη νομοθεσία του Χαρώνδα και του Ζάλευκου (12-21), καθώς και για τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά και για τη γενικότερη ιστορική εξέλιξη του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου εκείνης της περιόδου.

Σχετικά με τις πηγές του ιστορικού, μπορούμε να πούμε πως, γενικά, για τα γεγονότα στην Ελλάδα ακολουθεί τον Έφορο. Ωστόσο ο Έφορος δεν αποτελεί την μοναδική ή έστω την κύρια πηγή του Διόδωρου, καθόσον ο συγγραφέας αναφέρει την ολοκλήρωση του έργου του Λντιόχου του Συρακούσιου (71) και την έναρξη της συγγραφής του έργου του Θουκυδίδη (37 2). Βεβαίως, τίποτα δεν αποδεικνύει πως ο Διόδωρος άντλησε στοιχεία από τους δύο αυτούς συγγραφείς, αν και είναι πιθανό να χρησιμοποίησε το έργο του Α-ντιόχου, περί του οποίου ελάχιστα γνωρίζουμε, για τα γεγονότα στη Σικελία. Σχετικά όμως με τον Θουκυδίδη υπάρχουν κάποιες ταυτίσεις που δεν μπορούν να παραβλεφθούν και που υποδηλώνουν ότι αποτέλεσε την κύρια πηγή του Διόδωρου σε αρκετά χωρία. Ως πηγές για τα γεγονότα στη Σικελία μπορούν επίσης να αναφερθούν ο Τίμαιος ο Ταυ-ρομενίτης, ο Σιληνός ο Καλακτίνος και ο Φίλιστος ο Συρακούσιος.

Ο επίλογος του βιβλίου είναι σύντομος και εισάγει άμεσα και επιγραμματικά στα γεγονότα της Σικελικής εκστρατείας.

22

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Τάδε ενεστιν εν τ-η δωδέκατη των Διόδωρου βίβλων.

24

Στο δωδέκατο βιβλίο του Διόδωρου περιέχονται τα εξής

Περί της εκστρατείας των Αθηναίων στην Κύπρο. Περί της αποστασίας των Μεγαρέων από τους Αθη

ναίους. Περί της μάχης που έγινε στην περιοχή της Κορώνειας

μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών. Περί της εκστρατείας των Αθηναίων στην Εύβοια. Ο πόλεμος στη Σικελία των Συρακούσιων εναντίον των

Ακραγαντίνων. Η κτίση των Θουρείων στην Ιταλία και η εμφύλια έριδα. Πώς ο Χαρώνδας από τους Θούριους, όταν εκλέχτηκε

νομοθέτης, έγινε αιτία πολλών αγαθών στην πατρίδα του. Πώς ο Ζάλευκος, που θέσπισε τους νόμους στους Λο-

κρούς, απέκτησε μεγάλη δόξα. Πώς οι Αθηναίοι, αφού εκδίωξαν τους Εστιαιείς, έστει

λαν δικούς τους οικιστές. Περί του πολέμου που έγινε από τους Θούριους εναντίον

των Ταραντίνων. Περί της εμφύλιας έριδας στη Ρώμη. Περί του πολέμου των Σαμίων προς τους Μιλήσιους. Πώς οι Συρακούσιοι εκστράτευσαν εναντίον των Πικη-

νών και ισοπέδωσαν την πόλη τους. Πώς ξέσπασε στην Ελλάδα ο πόλεμος που ονομάστηκε

Κορινθιακός.

25

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗΣ

26

ΒΙΒΛΟΣ ΔΩΔΕΚΑΤΗ

Πώς συστήθηκε στην Ιταλία το έθνος των Καμπάνων. Ναυμαχία Κορινθίων εναντίον των Κερκυραίων. Η αποστασία της Ποτίδαιας και των Χαλκιδέων από

τους Αθηναίους. Περί της εκστρατείας που έγινε από τους Αθηναίους

εναντίον των Ποτιδαιατων. Περί της εμφύλιας έριδας στους Θούριους. Πώς ο Μέτων ο Αθηναίος ήταν ο πρώτος που πρότεινε

τον κύκλο των δεκαεννέα ετών. Πώς οι Ταραντίνοι ίδρυσαν την πόλη Ηράκλεια στην

Ιταλία. Πώς ο Σπόριος Μαίλιος προσπάθησε να επιβάλει τυ

ραννικό πολίτευμα στη Ρώμη και θανατώθηκε. Περί του πολέμου που ονομάστηκε Πελοποννησιακός. Περί της μάχης που έγινε ανάμεσα στους Βοιωτούς και

τους Πλαταιείς. Πώς, κατά την πολιορκία της Μεθώνης από τους Αθη

ναίους, ο Βρασίδας ο Σπαρτιάτης τιμήθηκε για την ανδρεία του και δοξάστηκε.

Πώς οι Αθηναίοι εκστράτευσαν εναντίον των Λοκρών και κατέστρεψαν την πόλη Θρόνιο.

Πώς οι Αιγινήτες, διωγμένοι από τους Αθηναίους, κατοίκησαν τις ονομαζόμενες Θυρέες.

Πώς οι Λακεδαιμόνιοι, όταν εκστράτευσαν στην Αττική, κατέστρεψαν τα κτήματα.

Δεύτερη εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των Ποτιδαιατων.

Εκστρατεία των Λακεδαιμονίων στην Ακαρνανία και ναυμαχία εναντίον των Αθηναίων.

Εκστρατεία του Σιτάλκη στη Μακεδονία και των Λακεδαιμονίων στην Αττική.

Περί της πρεσβείας των Λεοντίνων στην Αθήνα και της δεινότητας του λόγου του Γοργία του πρεσβευτή τους.

27


28


Περί του πολέμου που έγινε από τους Λεοντίνους εναντίον των Συρακούσιων.

Αποστασία των Λεσβίων από τους Αθηναίους και άλωση και εκ θεμελίων καταστροφή των Πλαταιών από τους Λακεδαιμονίους.

Εμφύλια έριδα των Κερκυραίων. Πώς οι Αθηναίοι που προσβλήθηκαν από λοιμικό νόση

μα έχασαν πολλούς από τους πολίτες τους. Πώς ίδρυσαν οι Λακεδαιμόνιοι την πόλη Ηράκλεια στην

Τραχίνα. Πώς οι Αθηναίοι, σκοτώνοντας πολλούς από τους Αμ-

βρακιώτες, ερήμωσαν την πόλη. Περί των Λακεδαιμονίων που πιάστηκαν αιχμάλωτοι

στη νήσο Σφακτηρία. Περί της τιμωρίας που επέβαλε ο Ποστούμιος στον γιο

του ένεκα λιποταξίας. Περί του πολέμου που έγινε μεταξύ Λακεδαιμονίων και

Αθηναίων υπέρ των Μεγαρέων. Πόλεμος Λακεδαιμονίων και Αθηναίων υπέρ των Χαλ-

κιδέων. Μάχη στη Βοιωτία μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών. Εκστρατεία των Αθηναίων εναντίον των εξόριστων στη

Λέσβο. Αποπομπή των Δηλίων από τους Αθηναίους. Αλωση της Τορώνης και εκ θεμελίων καταστροφή της

από τους Αθηναίους. Πώς, μετά τη σύναψη ιδιαίτερης συμμαχίας μεταξύ

Αθηναίων και Λακεδαιμονίων, οι υπόλοιπες πόλεις αποξενώθηκαν από αυτούς.

Πώς οι Δήλιοι αποκαταστάθηκαν από τους Αθηναίους στην πατρίδα τους.

Πώς οι Λακεδαιμόνιοι πολέμησαν εναντίον των Μαντι-νείων και των Αργείων.

29

ΔΙΟΔΩΡΟΣ ΧΙΚΕΛΙΩΤΗΣ


Εκστρατεία Βυζαντίων και Καλχηδονίων στη Βιθυνία. Περί των αιτιών για τις οποίες οι Αθηναίοι εκστράτευ

σαν εναντίον των Συρακουσών.

31

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ


32

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ


1. Δικαιολογημένα θα απορούσε κανείς αν στεκόταν να σκεφτεί την ιδιομορφία της ανθρώπινης ζωής, γιατί κανένα από τα θεωρούμενα αγαθά δεν βρίσκεται να έχει δοθεί στους ανθρώπους ολόκληρο, ούτε κάποιο από τα κακά αυτοτελές και χωρίς κάποια χρησιμότητα. Αποδείξεις για τούτο μπορεί να πάρει κανείς αν δώσει προσοχή στις πράξεις που έχουν γίνει στο παρελθόν και κυρίως στις σπουδαιότερες. Για παράδειγμα, η εκστρατεία του Ξέρξη, του βασιλιά των Περσών, εναντίον της Ελλάδας προκάλεσε τον πιο μεγάλο φόβο στους Έλληνες, εξαιτίας του πλήθους των δυνάμεων του, ως να επρόκειτο να πολεμήσουν για το αν θα γίνουν σκλάβοι ή όχι, και μια που οι ελληνικές πόλεις στην Ασία είχαν ήδη υποδουλωθεί, όλοι θεωρούσαν πως και οι πόλεις της Ελλάδας θα δοκίμαζαν την ίδια τύχη. Όταν όμως ο πόλεμος έλαβε αναπάντεχο τέλος πέρα από κάθε προσδοκία, οι Έλληνες που κατοικούσαν στην Ελλάδα όχι μόνο λυτρώθηκαν από τους κινδύνους αλλά κατέκτησαν και μεγάλη δόξα, ενώ κάθε ελληνική πόλη πλημμύρισε από τόσο μεγάλη ευδαιμονία που όλοι θαύμασαν με την αλλαγή προς το αντίθετο. Γιατί από εκείνη την εποχή και για πενήντα χρόνια, η Ελλάδα σημείωσε μεγάλη πρόοδο προς την ευδαιμονία. Άλλωστε, εκείνα τα χρόνια, οι τέχνες προόδευσαν, ένεκα της ευπο-

33


34


ρίας, και οι μεγαλύτεροι καλλιτέχνες που μνημονεύονται υπήρξαν τότε, μεταξύ των οποίων ο Φειδίας ο αγαλματο-ποιός. Παρόμοια, υπήρξε μεγάλη πρόοδος στα θέματα της παιδείας, ενώ η φιλοσοφία και η ρητορική καλλιεργήθηκαν απ' όλους τους Έλληνες, και κυρίως τους Αθηναίους. Γιατί οι φιλόσοφοι ήταν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, ρήτορες ο Περικλής1, ο Ισοκράτης και οι μαθητές του, καθώς επίσης και άντρες που έγιναν πασίγνωστοι για τη στρατηγική τους ικανότητα, όπως ο Μιλτιάδης, ο Θεμιστοκλής·, ο Αριστείδης, ο Κίμων, ο Μυρωνίδης και άλλοι πολλοί, για τους οποίους θα έπαιρνε πολύ χρόνο να γράψουμε.

2. Περισσότερο ξεχώρισαν σε δόξα και ανδρεία οι Αθηναίοι, και το όνομα τους έγινε γνωστό σε όλη σχεδόν την οικουμένη. Γιατί αύξησαν την ηγεμονία τους σε τέτοιο βαθμό, ώστε μόνοι τους, χωρίς τους Λακεδαιμονίους και τους Πελοποννησίους, νίκησαν μεγάλες Περσικές δυνάμεις, τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, και ταπείνωσαν σε τέτοιο βαθμό την περιβόητη ηγεμονία των Περσών, ώστε τους ανάγκασαν να ελευθερώσουν όλες τις πόλεις της Ασίας με συνθηκολόγηση. Σχετικά με τούτα όμως έχουμε γράψει με ακρίβεια και αναλυτικά σε δυο βιβλία, σε τούτο και στο προηγούμενο- τώρα θα στραφούμε στα γεγονότα που ακολουθούν, αφού ορίσουμε πρώτα τις ανάλογες χρονικές περιόδους της συγγραφής μας. Στο προηγούμενο λοιπόν βιβλίο, ξεκινώντας από την εκστρατεία του Ξέρξη, περιγράψαμε τα παγκόσμια γεγονότα μέχρι τη χρονιά που προηγήθηκε της εκστρατείας των Αθηναίων στην Κύπρο υπό την ηγεσία του Κίμωνα2. Σε τούτο το β;βλίο, θα αρχίσουμε από την εκστρατεία των Αθηναίων στην Κύπρο και θα συνεχίσουμε μέχρι τον πόλεμο που ψηφίστηκε να γίνει από τους Αθηναίους εναντίον των Συρακούσιων3.

35


36


3. Επί Ευθυδήμου άρχοντος στην Αθήνα4, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Κο'ίντιο Κικιννάτο και τον Μάρκο Φάβιο Ουιβουλανό. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι Αθηναίοι, που είχαν πολεμήσει εναντίον των Περσών υπέρ των Αιγυπτίων και είχαν χάσει όλα τους τα πλοία στη λεγόμενη Προσωπίτιδα νήσο5, άφησαν να περάσει λίγος χρόνος και αποφάσισαν να πολεμήσουν ξανά τους Πέρσες υπέρ των Ελλήνων της Ασίας. Αφού ετοίμασαν στόλο από διακόσιες τριήρεις και εξέλεξαν στρατηγό τον Κίμωνα, τον γιο του Μιλτιάδη, τον πρόσταξαν να πλεύσει στην Κύπρο και να πολεμήσει τους Πέρσες. Ο Κίμων πήρε τον στόλο, που ήταν εξοπλισμένος τόσο με τη γενναιότητα των ανδρών όσο και με άφθονα εφόδια, και έπλευσε στην Κύπρο. Εκείνο τον καιρό, στρατηγοί των περσικών δυνάμεων ήταν ο Αρτάβαζος και ο Μεγάβυζος. Ο Αρτάβαζος που είχε την αρχιστρατηγία βρισκόταν στην Κύπρο με τριακόσιες τριήρεις, ενώ ο Μεγάβυζος ήταν στρατοπεδευμένος στην Κιλικία με τις δυνάμεις του πεζικού, των οποίων ο αριθμός ήταν τριακόσιες χιλιάδες άνδρες. Ο Κίμων, που κατέπλευσε στην Κύπρο όντας θαλασσοκράτορας κατέλαβε το Κίτιο και το Μάριο6 μετά από πολιορκία και φέρθηκε με ανθρωπιά στους κατακτημένους. Στη συνέχεια, όταν έφτασαν στο νησί τριήρεις από την Κιλικία και τη Φοινίκη, ο Κίμων ανοίχτηκε ξανά στη θάλασσα και, αφού ήρθε σε πολεμική σύγκρουση μαζί τους, βούλιαξε πολλά από τα πλοία, αιχμαλώτισε εκατό από αυτά μαζί με τους άνδρες τους και τα υπόλοιπα τα καταδίωξε μέχρι τη Φοινίκη. Οι Πέρσες λοιπόν, με τα πλοία που τους είχαν απομείνει, κατέφυγαν στην ξηρά, στην περιοχή όπου ήταν στρατοπεδευμένος ο Μεγάβυζος με το πεζικό. Οι Αθηναίοι, αφού έφτασαν με τα πλ;ία και αποβίβασαν τους στρατιώτες, συνήψαν μάχη, κατά την οποία ο Αναξικράτης, ο άλλος στρατηγός, πέθανε ηρωικά

37


38


μετά από λαμπρό αγώνα, αλλά οι υπόλοιποι επικράτησαν στη μάχη και επέστρεψαν στα πλοία, αφού σκότωσαν πολλούς. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι απέπλευσαν πάλι για την Κύπρο. Αυτά λοιπόν έγιναν κατά το πρώτο έτος του πολέμου.

4. Όταν στην Αθήνα ήταν άρχοντας ο Πεδιεύς7, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Μάρκο Ουαλέριο Λα-κτούκα και τον Σπόριο Ουεργίνιο Τρίκοστο. Επί της αρχής τους, ο στρατηγός των Αθηναίων Κίμων, όντας κύριος της θάλασσας, υπέταξε τις πόλεις της Κύπρου. Επειδή στη Σαλαμίνα8 υπήρχε ισχυρή Περσική φρουρά, καθώς και βλήματα και κάθε είδους όπλα, και επιπλέον η πόλη ήταν γεμάτη σιτάρι και όλα τα αναγκαία, έκρινε ότι συνέφερε να την καταλάβει με πολιορκία. Γιατί υπέθετε ότι με αυτό τον τρόπο θα κυρίευε με ευκολία ολόκληρη την Κύπρο και ταυτόχρονα θα τρομοκρατούσε τους Πέρσες αφού, όντας ανήμποροι να βοηθήσουν τους Σαλαμινίους εξαιτίας της κυριαρχίας των Αθηναίων στη θάλασσα, θα περιφρονούνταν επειδή εγκατέλειψαν τους συμμάχους τους· γενικά, ο πόλεμος θα κρινόταν, αν ολόκληρη η Κύπρος υποδουλωνόταν διά της βίας. Έτσι κι έγινε. Γιατί οι Αθηναίοι άρχισαν να πολιορκούν τη Σαλαμίνα κάνοντας καθημερινές επιθέσεις, ενώ οι στρατιώτες που βρίσκονταν στην πόλη, έχοντας βλήματα και εφόδια, απέκρουαν με ευκολία από τα τείχη τους πολιορκητές. Ο βασιλιάς Αρταξέρξης όμως, μαθαίνοντας τις απώλειες που είχαν υποστεί οι δυνάμεις του στην Κύπρο, αφού έκανε συμβούλιο με τους φίλους του σχετικά με τον πόλεμο, έκρινε πως τον συνέφερε να συνάψει ειρήνη με τους Έλληνες. Έστειλε, λοιπόν, γραπτώς στους ηγεμόνες και σατράπες της Κύπρου τους όρους με τους οποίους μπορούσαν να έρθουν σε συμβιβασμό με τους Έλληνες. Έτσι, ο Αρτάβαζος και ο Μεγάβυζος έστειλαν

39


40


πρεσβευτ έ ς σ την Αθήνα γ ι α να συζητήσουν τα σ χ ε τ ι κ ά με τον συμβ ιβασμό . Οι Αθηνα ίο ι σ υ μ φ ώ ν η σ α ν κ α ι , αφού έ στε ι λαν πρέσβε ι ς εξουσιοδοτημένους εν λ ε υ κ ώ , ε π ι κ ε φ α λ ή ς τ ω ν οπο ίων ή ταν ο Καλλ ίας , ο γ ιος του Ιππον ί κου , έ γ ι ναν συνθήκες σ χ ε τ ι κ ά με την ειρήνη ανάμεσα στους Α θ η ν α ί ω ν κα ι τους συμμάχους με τους Πέρσες , τ ω ν οπο ίων ο ι βασ ι κοί όροι ήταν οι ακόλουθοι : Όλε ς οι Ελλην ικέ ς πόλε ι ς σ την Α σ ί α θα ήταν αυτόνομες - ο ι σα τράπε ς τ ω ν Περσών δεν θα π λ η σ ί α ζ α ν στη θάλασσα σε απόσταση μικρότερη τ ω ν τ ρ ι ώ ν ημερών πορε ίας κα ι κανένα πολεμ ικό πλοίο δεν θα έπλεε μ ε ταξύ Φασήλ ιδας 9 κα ι Κ υ α ν έ ω ν 1 0 . Αν αυτο ί ο ι όροι τ η ρούνταν από τον βασ ιλ ιά κα ι τους σ τρατηγού ς , ο ι Αθηνα ίο ι δεν θα εκστράτευαν στην περιοχή που κυβερνούσε ο βασ ιλ ιάς Αρταξ έρξης . Ό τ α ν ο ι σ υ μ φ ω ν ί ε ς ε π ι κ υ ρ ώ θ η κ α ν με. σπονδές , ο ι Αθηνα ίο ι απέσυραν τ ι ς δυνάμε ις τους από τη ν Κύπρο, έχοντας κερδίσε ι ν ίκη λαμπρή κ ι έχοντας συνάψε ι ε ξα ιρετ ικά ευνοϊκές συνθήκες . Έ τ υ χ ε όμως να π ε θ ά ν ε ι 1 1 ο Κ ίμωνας από αρρώστ ια κ α τ ά τη δ ιάρκε ια της παραμονής του στην Κύπρο .

5. Ό τ α ν άρχοντας στην Αθήνα ήταν ο Φιλ ίσκος 1 2 , οι Ρ ω μ α ί ο ι κ α τ έ σ τ η σ α ν υπάτους τον Τ ί το Ρ ω μ ί λ ι ο Ουατ ι κα -νό κα ι τον Γάιο Ουετούριο Κιχώρ ιο , ε νώ οι Ηλε ίο ι τ έ λ εσαν την ογδοηκοστή τρ ί τη Ολυμπ ιάδα , κ α τ ά την οποία ν ί κησε στον α γ ώ ν α δρόμου (μήκους ενός σταδ ίου ) ο Κρ ίσων από την Ιμέρα. Κ α τ ά τη διάρκεια εκε ί νης της περιόδου, ο ι Μεγαρε ί ς α π ο σ τ ά τ η σ α ν από τους Αθηνα ίους κα ι στέλνοντας πρεσβε ία στους Λακεδα ιμον ίους συνήψαν με αυτούς συμμαχ ία . Οι Αθηνα ίο ι οργ ισμένοι έστε ι λαν σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς σ την περιοχή τ ω ν Μ ε γ α ρ έ ω ν κα ι , λ ε η λ α τ ώ ν τ α ς τ ι ς περ ιουσίες τους , αποκόμ ισαν πολλά λάφυρα . Οι κάτο ικο ι της πόλης βγήκαν να υπ ερασπ ισ τούν την ύπαιθρο κα ι δόθηκε μάχη , στην οποία ν ί κησαν ο ι Αθηνα ίο ι κα ι κ α τ α δ ί ω ξ α ν τους Μεγαρε ί ς μέχρι που κ λ ε ί σ τηκαν μέσα στα τ ε ί χη τους .

41


42


6. Όταν άρχοντας της Αθήνας ήταν ο Τιμαρχίδης13, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Σπόριο Ταρπήιο και τον Αύλο Αστέριο Φοντίνιο. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι Λακεδαιμόνιοι εισέβαλαν στην Αττική και κατέστρεψαν μεγάλο μέρος της υπαίθρου και, αφού πολιόρκησαν μερικά φρούρια, επέστρεψαν στην Πελοπόννησο. Ενώ ο Τολμίδης, ο στρατηγός των Αθηναίων, κατέλαβε τη Χαιρώνεια. Όταν οι Βοιωτοί συσπειρώθηκαν και έστησαν ενέδρα στους άνδρες του Τολμίδη, δόθηκε κρατερή μαχη στην περιοχή της Κορώνειας, κατά την οποία ο Τολμίδης σκοτώθηκε μαχόμενος, ενώ από τους υπόλοιπους Αθηναίους άλλοι κατακρεουργήθηκαν και άλλοι πιάστηκαν ζωντανοί1 4. Μετά από την τόσο μεγάλη συμφορά που έπαθαν, οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να επιτρέψουν σε όλες τις πόλεις της Βοιωτίας να είναι αυτόνομες15, προκειμένου να πάρουν πίσω τους αιχμαλώτους.

7. Όταν άρχοντας στην Αθήνα ήταν ο Καλλίμαχος16, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Σέξτο Κοΐντιο ... Τρι-γέμινο. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, μετά τον υποβιβασμό των Αθηναίων λόγω της ήττας στη Βοιωτία στην περιοχή της Κορώνειας, αποστάτησαν πολλές πόλεις από τους Αθηναίους. Επειδή οι κάτοικοι της Εύβοιας17

πρωτοστατούσαν στην εξέγερση, ο Περικλής, που είχε εκλεγεί στρατηγός, εκστράτευσε εναντίον της Εύβοιας με ισχυρή δύναμη και, αφού κατέλαβε την πόλη των Εστιαίων κατά κράτος, έδιωξε τους Εστιαιείς από την πατρίδα τους και τρομοκρατώντας τις υπόλοιπες πόλεις τις ανάγκασε να πειθαρχήσουν πάλι στους Αθηναίους. Έγινε τριακονταετής εκεχειρία, την οποία διαπραγματεύτηκαν ο Καλλίας και ο Χάρης που επικύρωσαν την ειρήνη18.

43


44


8. Στη Σικελία τώρα, ξέσπασε πόλεμος μεταξύ των Συρακούσιων και των Ακραγαντίνων, για τις παρακάτω αιτίες. Αφού οι Συρακούσιοι νίκησαν τον Δουκέτιο, τον ηγεμόνα των Σικελών, όταν εκείνος προσέπεσε ικέτης, τον απάλλαξαν από τις κατηγορίες και του όρισαν τόπο κατοικίας την Κόρινθο19. Εκείνος όμως, έμεινε μόνο λίγο καιρό στην Κόρινθο, παραβίασε τις συμφωνίες και προσποιούμενος ότι οι θεοί του έδωσαν χρησμό να ιδρύσει πόλη στην Καλή Ακτή 2 0 της Σικελίας, κατέπλευσε στο νησί με μερικούς οικιστές1 σ' αυτούς ήταν και κάποιοι Σικελοί, μεταξύ των οποίων και ο Αρχωνίδης, ο αρχηγός των Ερβιταίων. Αυτός λοιπόν καταγινόταν με τον αποικισμό της Καλής Ακτής. Οι Ακραγαντίνοι, όμως, επειδή αφ' ενός φθονούσαν τους Συρακούσιους αφ' ετέρου τους κατηγορούσαν ότι διαφύλαξαν τον Δουκέτιο που ήταν κοινός τους εχθρός χωρίς να πάρουν τη γνώμη των Ακραγαντίνων, κήρυξαν τον πόλεμο στους Συρακούσιους. Οι Σικελικές πόλεις διχάστηκαν, άλλες στρατεύτηκαν με τους Ακρα-γαντίνους και άλλες με τους Συρακούσιους, και μεγάλες δυνάμεις συγκεντρώθηκαν και στις δυο πλευρές. Ο ανταγωνισμός των πόλεων κορυφώθηκε και οι δυο στρατοί παρατάχτηκαν αντικριστά πλάι στον ποταμό Ιμέρα' στη συμπλοκή που ακολούθησε νίκησαν οι Συρακούσιοι που σκότωσαν πάνω από χίλιους Ακραγαντίνους. Μετά τη μάχη, οι Ακραγαντίνοι έστειλαν πρέσβεις για συνθηκολόγηση, και οι Συρακούσιοι συνήψαν ειρήνη.

9. Έτσι λοιπόν είχαν τα πράγματα στη Σικελία. Στην Ιταλία τώρα, συνέβη να ιδρυθεί η πόλη των θουρίων για αιτίες σαν τις παρακάτω. Όταν σε περασμένες εποχές οι Έλληνες ίδρυσαν στην Ιταλία την πόλη Σύβαρη21, αυτή η πόλη παρουσίασε μεγάλη ανάπτυξη λόγω της ευφορίας της γης, γιατί καθώς βρισκόταν ανάμεσα σε δυο ποταμούς, τον

45

46



Κράθη και τον Σύβαρη, από τον οποίο και ονομάστηκε, οι κάτοικοι της που νέμονταν μεγάλη και καρποφόρα έκταση απέκτησαν μεγάλα πλούτη. Επειδή πολιτογραφούσαν πολλούς, αυξήθηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε να θεωρούνται ότι είναι κατά πολύ ανώτεροι απ' όλους τους κατοίκους της Ιταλίας, και υπερείχαν τόσο σε πολυανθρωπία ώστε η πόλη έφτασε να έχει τριακόσιες χιλιάδες πολίτες. Ανάμεσα τους όμως, εμφανίστηκε ένας δημαγωγός, ονόματι Τήλυς2 2, ο οποίος κατηγορώντας τους ισχυρότερους άνδρες, έπεισε τους Συβαρίτες να εξορίσουν τους πεντακόσιους ευπορότερους πολίτες και να δημεύσουν τις περιουσίες τους. Όταν οι εξόριστοι πήγαν στον Κρότωνα και κατέφυγαν στους βωμούς της αγοράς, ο Τήλυς έστειλε πρεσβευτές στους Κροτωνιάτες, δίνοντας τους εντολή να εκδώσουν τους εξόριστους αλλιώς να περιμένουν πόλεμο. Έγινε συνέλευση του λαού και τέθηκε προς απόφαση το ερώτημα αν έπρεπε να εκδώσουν τους ικέτες στους Συβαρίτες ή να υποστούν πόλεμο από ισχυρότερους. Καθώς ούτε η σύγκλητος ούτε οι δημότες ήξεραν τι να κάνουν, στην αρχή η διάθεση του πλήθους ήταν υπέρ της απόδοσης των ικετών, λόγω του φόβου του πολέμου- στη συνέχεια όμως, όταν ο φιλόσοφος Πυθαγόρας23 συμβούλεψε να σώσουν τους ικέτες, άλλαξαν γνώμη και ψήφισαν τον πόλεμο υπέρ της σωτηρίας των ικετών. Όταν οι Συβαρίτες εκστράτευσαν εναντίον τους με τριακόσιες χιλιάδες, οι Κροτωνιάτες αντιτάχθηκαν με εκατό χιλιάδες έχοντας επικεφαλής τους τον Μίλωνα τον αθλητή, ο οποίος με την τεράστια σωματική του ρώμη έτρεψε πρώτος σε φυγή εκείνους που ήταν παραταγμένοι απέναντι του. Γιατί λέγεται πως αυτός ο άνθρωπος, που είχε νικήσει στους Ολυμπιακούς έξι φορές24 και που η ευψυχία του ήταν ανάλογη με τη σωματική του διάπλαση, τους αντιμετώπισε στη μάχη στεφανωμένος με τα Ολυμπιακά του στεφάνια και εξοπλισμένος με την εξάρτυση του Ηρακλή, λεοντή

47


48


και ρόπαλο, και καθώς έγινε ο κύριος αίτιος της νίκης, κέρδισε τον θαυμασμό των συμπολιτών του.

10. Επειδή οι Κροτωνιάτες, εξαιτίας της οργής τους, δεν θέλησαν να πιάσουν κανέναν αιχμάλωτο και σκότωναν όλους όσοι έπεφταν στα χέρια τους κατά τη φυγή τους, οι περισσότεροι Συβαρίτες κατακρεουργήθηκαν και οι Κροτωνιάτες λεηλάτησαν την πόλη τους και την ερήμωσαν εντελώς. Πενήντα οκτώ χρόνια αργότερα, [πέντε χρόνια μετά τη δεύτερη εγκατάσταση] περί την εν λόγω εποχή, [επί άρχοντος Καλλιμάχου στην Αθήνα, συνενώθηκε σε πόλη]. Μετά από λίγο καιρό, η πόλη μετακινήθηκε σε άλλο τόπο και απέκτησε καινούριο όνομα' ιδρυτές της έγιναν ο Λάμπων και ο Ξενόκριτος25 με τον εξής τρόπο. Οι Συβαρίτες, που είχαν εκδιωχθεί για δεύτερη φορά από την πατρίδα τους, έστειλαν πρέσβεις στην Ελλάδα προς τους Λακεδαιμονίους και τους Αθηναίους, ζητώντας τους να βοηθήσουν στον επαναπατρισμό τους και να συμμετέχουν στον αποικισμό. Οι Λακεδαιμόνιοι δεν τους έδωσαν σημασία, αλλά οι Αθηναίοι, υποσχόμενοι ότι θα συμπράξουν, επάνδρωσαν δέκα πλοία και τα έστειλαν στους Συβαριτες, υπό την αρχηγία του Λάμπωνα και του Ξενοκρίτου. Έστειλαν επίσης κήρυκες στις πόλεις της Πελοποννήσου προσφέροντας μερίδιο στην αποικία σε όποιον ήθελε να μετέχει σ' αυτή. Πολλοί ανταποκρίθηκαν στην προσφορά και όταν έλαβαν χρησμό από τον Απόλλωνα ότι έπρεπε να ιδρύσουν πόλη στον τόπο εκείνο όπου έμελλε να κατοικήσουν, «πίνοντας νερό με μέτρο, αλλά τρώγοντας ψωμί δίχως μέτρο», κατέπλευσαν στην Ιταλία και φτάνοντας στη Σύβαρη άρχισαν να αναζητούν τον τόπο τον οποίο τους είχε ορίσει ο θεός να κατοικήσουν. Όταν βρήκαν, όχι μακριά απο τη Σύβαρη, μια κρήνη που ονομαζόταν θουρία και είχε χάλκινο αγωγό που οι ντόπιοι ονόμαζαν «μέδιμνο»26, θεωρώ-

49


50


ν τας π ω ς αυτός ήταν ο τόπος που τους ε ίχε φα ν ερώσε ι ο θεός, τον περ ι έβαλαν με τε ίχος κα ι ίδρυσαν 2 7 πόλη την οποία ονόμασαν Θούριο από το όνομα της κρήνης . Δ ια ίρε σαν την πόλη κ α τ ά μήκος με τέσσερ ι ς οδούς, από τ ι ς οποίες τη μία την ονόμασαν Ηράκλε ια , την άλλη Αφροδ ι σ ία , την τρ ί τη Ολυμπ ιάδα κα ι την τ έ ταρτη Δ ιονυσ ιάδα , κα ι κ α τ ά πλάτος τη δ ια ίρεσαν με τρε ις οδούς, από τ ι ς οποίες η μ ία ονομάστηκε Η ρ ώ α , η άλλη Θουρία κα ι η τρ ί τη Θου-ρίνα. Ό τ α ν γ έ μ ι σ α ν με σ π ί τ ι α κα ι τα δρομάκια , η πόλη φα ινόταν άρτ ια οργανωμένη .

11. Οι κάτο ικο ι τ ω ν Θουρίων , αφού έ ζησαν γ ι α λ ίγο καιρό με ομόνοια, π ερ ι έπεσαν σε μ ε γ ά λ η εμφύλ ια έριδα, κα ι όχι δ ίχως α ι τ ί α . Γ ι α τ ί ο ι προϋπάρχοντες Συβαρ ί τ ε ς , παραχωρούσαν τα π ιο σημαν τ ι κά α ξ ι ώ μ α τ α στους εαυτούς τους κα ι τα υποδεέστερα στους πολ ί τ ε ς που ε ίχαν ε γ γ ρ α φ ε ί αργότερα ' έκριναν επ ίσης ότι ο ι γ υ ν α ί κ ε ς που κ α τ ά γ ο ν τ α ν από την πόλη έπρεπε να θυσ ιάζουν στους θεούς π ρ ώ τ α κα ι μετά οι με ταγε ν έστ ερε ς . Επ ιπλ έον , μοίρασαν σε κλήρους μ ε ταξύ τους τη ν περιοχή που βρ ισκόταν κοντά σ την πόλη , ε νώ αυτή που βρισκόταν μακριά τη μοίρασαν στους ε π ή -λυδες . Καθώς προέκυψαν διαφορές γ ι α τ ι ς α ι τ ί ε ς που ε ί π α μ ε , εκε ίνοι που πολ ι τογραφήθηκαν αργότερα , όντας π ε ρισσότεροι κα ι ισχυρότεροι , σ κ ό τ ω σ α ν όλους σχεδόν 2 8 τους προϋπάρχοντες Συβαρ ίτες κ α ι κατο ί κησαν τη ν πόλη ο ι ίδιοι. Επε ιδή η περιοχή ήταν μ εγάλη κα ι εύφορη , κάλεσαν κα ι πολλούς επο ίκους από την Ελλάδα , μοίρασαν την πόλη κα ι νέμονταν εξ ίσου την ύπα ιθρο . Όσοι παρέμε ι ναν α π έ κ τησαν γρήγορα μεγάλα πλούτη κα ι συ νάπτον τα ς φ ι λ ία με τους Κροτων ιάτ ε ς δ ιοικούσαν την πολ ι τ ε ία τους ωρα ία . Ε γ κ α θ ι σ τ ώ ν τ α ς δημοκρατ ικό πολ ί τ ε υμα , χώρ ισαν τους πολ ί τ ε ς σε δέκα φυλές , δίνοντας σε όλες ονομασία από τα έθνη τους· έ τσ ι , τρε ις φυλές που ε ίχαν σ υ γ κ ε ν τ ρ ω θ ε ί από

51


52


την Πελοπόννησο, τις ονόμασαν Αρκάδα, Αχαίδα και Ηλεία - άλλες τόσες που αποτελούνταν από ομοεθνείς που ζούσαν έξω από την Πελοπόννησο, τις ονόμασαν Βοιωτία, Αμφικτυονίδα και Δωρίδα, και τις υπόλοιπες τέσσερις, που αποτελούνταν από τα υπόλοιπα γένη, τις ονόμασαν Ιάδα, Αθηνα'ίδα, Ευβο'ίδα και Νησιώτιδα. Επέλεξαν επίσης νομοθέτη τον άριστο από τους πολίτες που εκτιμούνταν για την παιδεία τους, τον Χαρώνδα29. Εκείνος, αφού εξέτασε τις νομοθεσίες όλων των λαών, διάλεξε τις καλύτερες αρχές και τις ενέταξε στους νόμους. Επινόησε επίσης και πολλές αρχές που ήταν δικές του συλλήψεις, σχετικά με τις οποίες δεν είναι ανάρμοστο να κάνουμε μνεία για την καλύτερη ενημέρωση των αναγνωστών μας.

12. Πρώτα πρώτα, σε εκείνους που έφερναν μητριά στα παιδιά τους, επέβαλε ως ποινή το να μη γίνονται σύμβουλοι της πατρίδας τους, θεωρώντας ότι αυτοί που έπαιρναν κακές αποφάσεις ως προς τα ίδια τους τα παιδιά, θα γίνονταν κακοί σύμβουλοι και για την πατρίδα τους. Γιατί, έλεγε, όποιος έχει επιτύχει στον πρώτο του γάμο πρέπει να σταματήσει εκεί και να ζήσει ευτυχισμένα, ενώ όποιος απέτυχε στον γάμο του και διαπράττει πάλι το ίδιο σφάλμα πρέπει να θεωρείται άμυαλος. Όρισε επίσης, εκείνοι που είχαν βρεθεί ένοχοι συκοφαντίας να περπατούν στεφανωμένοι με αρμυρίκι, ώστε να δείχνουν σε όλους τους πολίτες ότι είχαν κερδίσει το πρώτο βραβείο ποταπότη-τας. Σαν αποτέλεσμα, μερικοί που είχαν καταδικαστεί μ' αυτή την κατηγορία, μη μπορώντας να αντέξουν το μέγεθος της προσβολής, αφαίρεσαν εκούσια την ίδια τους τη ζωή. Όταν συνέβη αυτό, κάθε άνθρωπος που συνήθιζε να συκοφαντεί εξορίστηκε από την πόλη, και η πολιτεία απολάμβανε ζωή μακάρια, απαλλαγμένη από τέτοιο κακό. Ο Χαρώνδας έγραψε επίσης και έναν ασυνήθιστο νομο για τις

S3


54


κακές συναναστροφές, κάτι που είχαν παραβλέψει οι άλλοι νομοθέτες. Γιατί εκλάμβανε ότι το ήθος των καλών ανθρώπων μερικές φορές διαστρέφεται προς το κακό, εξαιτίας της φιλίας και της οικειότητας τους με ανάξιους ανθρώπους3 0 και ότι η φαυλότητα, σαν λοιμώδες νόσημα, εξαπλώνεται στη ζωή των ανθρώπων και αρρωσταίνει τις ψυχές των αρίστων γιατί ο δρόμος προς το χειρότερο είναι κατηφορικός και είναι εύκολος στο περπάτημα. Γι αυτό και πολλοί εγκρατείς άνθρωποι, δελεασμένοι από ύπουλες απολαύσεις, ξεπέφτουν σε χείριστες ενέργειες. Θέλοντας λοιπόν να αναστείλει αυτή τη διαφθορά, ο νομοθέτης απαγόρευσε τη φιλία και τη συναναστροφή με ανάξιους ανθρώπους, επέβαλε ποινές για τις κακές συναναστροφές και με μεγάλα πρόστιμα απέτρεψε εκείνους που επρόκειτο να διαπράξουν αυτό το σφάλμα. Έγραψε επίσης και άλλο νόμο πολύ ανώτερο από αυτό, που επίσης είχε αμεληθεί από τους νομοθέτες πριν από αυτόν διότι θέσπισε νόμο να μαθαίνουν γράμματα όλοι οι γιοι των πολιτών και να χορηγεί η πόλη τους μισθούς των δασκάλων31, γιατί θεώρησε ότι οι άποροι, που δεν μπορούσαν από μόνοι τους να πληρώνουν μισθούς, θα στερούνταν τις ευγενέστερες επιδιώξεις.

13. Ο νομοθέτης κατέτασσε τα γράμματα πάνω από κάθε άλλο κλάδο μάθησης, και πάρα πολύ σωστά· γιατί μέσω αυτών επιτελούνται τα περισσότερα και πιο χρήσιμα πράγματα στη ζωή, όπως οι ψήφοι, οι επιστολές, οι διαθήκες, οι νόμοι και όλα τα υπόλοιπα που γενικά βελτιώνουν την ανθρώπινη ζωή. Ποιος, στ' αλήθεια, θα μπορούσε να συνθέσει ένα άξιο εγκώμιο για τη μάθηση των γραμμάτων; Γιατί μόνο μέσα απ' αυτά οι νεκροί ανακαλούνται στη μνήμη των ζωντανών εκείνοι που τους χωρίζει μεγάλη απόσταση επικοινωνούν με τα γραπτά σαν να βρίσκονταν κοντά - για τις συνθήκες ειρήνης μεταξύ εθνών ή βασιλέων,

55


56


το αδ ιάψευστο τ ω ν γ ρ α μ μ ά τ ω ν παρέχε ι την πλέον βέβαιη ε γ γ ύ η σ η γ ι α τη δ ιατήρηση τ ω ν σ υ μ φ ω ν ι ώ ν . Γ ε ν ι κά , η γ ρ α φ ή κα ι μόνο δ ιατηρε ί τ ι ς ε υφυέστερε ς κρ ίσε ις τ ω ν σοφ ώ ν ανδρών κα ι τους χρησμούς τ ω ν θ ε ώ ν , κ α θ ώ ς κα ι τ η φ ιλοσοφ ία κα ι κάθε πα ιδε ία , κα ι τα παραδίδε ι στους μ ε τα γενέστερους στον α ι ώ ν α τον ά π α ν τ α . Γ ι ' αυ τό , α ι τ ί α τη ς ζ ω ή ς πρέπε ι να θ εωρε ί τα ι η φ ύ σ η , αλλά α ι τ ία της καλής ζ ω ή ς η πα ιδε ία που συν τ ί θ ε τα ι από τα γ ρ α π τ ά . Έ τ σ ι ο Χαρώνδας , π ι σ τ ε ύον τα ς π ω ς ο ι α γράμματο ι στερούνταν κάπο ια μ εγάλα αγαθά , δ ιόρθωσε με τη νομοθεσία του αυτό το κακό κα ι τους α ξ ί ω σ ε δημόσιας φροντ ίδας κα ι δαπάνης , κα ι ξ επέρασε σε τέτοιο βαθμό τους προηγούμε νους νομοθέτες , που ε ίχαν θ εσπ ίσ ε ι τη θεραπε ία τ ω ν ασθεν ώ ν ι δ ι ω τ ώ ν από γ ιατρούς με δημόσια δαπάνη , ώ σ τ ε , ε νώ εκε ίνοι θεωρούσαν τα σ ώ μ α τ α άξ ια θεραπε ίας , αυτός θεράπευσε τ ι ς ψυχές που τ α λ α ι π ω ρ ο ύ ν τ α ι από την α μ ο ρ φ ω σ ιά , κα ι ε νώ ευχόμαστε να μη χρε ιαστούμε πο τ έ εκε ίνους τους άλλους γ ιατρούς , επ ιθυμούμε αν τ ί θ ε τα να περνάμε τον καιρό μας π ά ν τ α μαζ ί με τους δασκάλους της πα ιδε ία ς .

14. Σχε τ ι κά με τα δυο θ έματα που προαναφέραμε , πολλοί από τους πο ιη τ έ ς τα επ ιβ εβα ιώνουν έμμετρα· το θέμα τ ω ν κ α κ ώ ν σ υ να ναστρ οφ ώ ν , στους π α ρ α κ ά τ ω σ τ ί χου ς 3 2 ,

Όπο ιον ε υχαρ ιστ ι έ τα ι με τ ι ς παρέες φ α ύ λ ω ν ποτέ μου δεν τον ρώτησα , ξέροντας π ω ς ε ίναι όμοιος με τ ι ς συντροφιές που χα ίρετα ι να κάνε ι .

κα ι τον νόμο που θέσπ ισε σχε τ ι κά με τη μητρ ιά , στους π α ρ α κ ά τ ω 3 3 ,

Ο Χαρώνδας , λένε , ο νομοθέτης , σε κάπο ια νομοθεσία λέε ι κα ι τ ο ύ τ α , ανάμεσα σε ά λ λ α -

57


58


εκείνος που φέρνε ι σ τα πα ιδ ιά του μητριά να μην έχει ε κ τ ίμηση μήτε κα ι λόγο ανάμεσα στους

συμπολ ί τ ε ς του , γ ι α τ ί έφερε α π ' έ ξ ω κακό στ ι ς υποθέσε ι ς τ ι ς δ ικές του . Γ ι α τ ί , λέε ι , αν π έ τ υ χ ε ς στον προηγούμενο γάμο σου , αναπαύσου σ την ευ τυχ ία σου, κ ι αν π ά λ ι α π έ τ υ χ ε ς , ε ίναι τρελό να δοκ ιμάσε ις π ά λ ι δεύτερη φορά.

Γ ι α τ ί , σ τ ' αλήθε ια , αυτός που σφάλλ ε ι δυο φορές στο ίδιο π ρ ά γ μ α , δ ικα ιολογημένα πρέπε ι να θεωρε ί τα ι άμυαλος . Ο Φ ι λ ή μ ω ν 3 4 ο κ ω μ ω δ ι ο γ ρ ά φ ο ς , γράφοντας γ ι ' αυτούς που αρμεν ίζουν στ ι ς θάλασσες πολλές φορές λέε ι ,

Ο νόμος που εθαύμασα δεν ε ίναι το αν κάποιος τα ξ ί δ εψε , αλλά αν τα ξ ί δ εψ ε δυο φορές.

Παρομοίως , μπορε ί να π ε ι κανε ί ς ότι δεν απορε ί αν π α ν τρεύτηκε κάπο ιος αλλά αν π α ν τ ρ ε ύ τ η κ ε δυο φορές, γ ι α τ ί ε ίναι καλύτερα να προσφέρε ι κανε ί ς τον εαυτό του δυο φορές στη θάλασσα παρά σε γ υ ν α ί κ α . Δ ιότ ι ο ι μ ε γ α λ ύ τ ε ρες κα ι φοβερότερες διχόνοιες μέσα σ τα σ π ί τ ι α ανάμεσα σε πα ιδ ιά κα ι πατέρε ς γ ί νοντα ι ε ξα ι τ ία ς μητρ ιάς , κα ι γ ι ' α υ τ έ ς τ ι ς α ι τ ί ε ς πολλέ ς κα ι άνομες πράξε ι ς δ ι εκ τραγωδουν τα ι σ τα θέατρα.

15. Ο Χαρώνδας λο ιπόν , έ γραψε κα ι κάποιον άλλο νόμο που αξ ί ζ ε ι επ ιδοκ ιμασ ία , αυτόν που αφορά στην προστασ ία τ ω ν ορφανών . Ό τ α ν δει κανε ί ς αυτό τον νόμο ε π ι φ α ν ε ι α κ ά , δεν φα ί ν ε τα ι να έχε ι κά τ ι το αξ ιοθαύμαστο ή άξιο επ ιδοκ ιμασ ία ς , αλλά αν τον παρατηρήσε ι κανε ί ς με προσοχή κα ι τον ε ξ ε τάσε ι λ ε π τ ο μ ε ρ ώ ς , θα δει ότι α ξ ί ζ ε ι μεγάλο σεβασμό κα ι τ ι μ ή . Δ ιότ ι ο Χαρώνδας έ γραψε να επ ι τροπεύοντα ι ο ι περ ιουσ ίες τ ω ν ορφανών από τους πλησ ι έστερους σ υ γ γ ε -

59


60


νείς από την πλευρά του πατέρα, αλλά να ανατρέφονται, τα ορφανά από τους συγγενείς της μητέρας. Με την πρώτη ματιά, λοιπόν, αυτός ο νόμος δεν φαίνεται να περιέχει κάτι σοφό ή θαυμαστό, αλλά αν εξεταστεί σε βάθος βρίσκεται να είναι δικαιολογημένα άξιος επαίνων. Γιατί αν αναζητήσει κανείς την αιτία για την οποία εμπιστεύτηκε σε άλλους την περιουσία των ορφανών και σε άλλους την ανατροφή τους, αποκαλύπτεται μια θαυμαστή σύλληψη του νομοθέτη, γιατί οι συγγενείς από την πλευρά της μητέρας, μια που δεν τους ανήκει η κληρονομιά των ορφανών, δεν θα επιβουλευτούν τη ζωή τους, ενώ οι συγγενείς από την πλευρά του πατέρα δεν θα έχουν τη δυνατότητα να επιβουλευτούν τη ζωή τους, εφόσον δεν τους έχει ανατεθεί η σωματική τους φροντίδα· επιπλέον, εφόσον η περιουσία περιέρχεται σε αυτούς, αν τα ορφανά πεθάνουν είτε από αρρώστια ή από κάποια άλλη περίσταση, θα διοικούν με μεγαλύτερη προσοχή την περιουσία τους την οποία ελπίζουν πως με τη βοήθεια της τύχης θα αποκτήσουν.

16. Θέσπισε επίσης και άλλο νόμο, εναντίον αυτών που λιποτακτούν στον πόλεμο ή που γενικά δεν παίρνουν τα όπλα υπέρ της πατρίδας τους. Ενώ οι άλλοι νομοθέτες είχαν θεσπίσει τον θάνατο ως ποινή για ανθρώπους σαν κι αυτούς, ο Χαρώνδας όρισε να κάθονται στην αγορά επί τρεις ημέρες με γυναικεία ρούχα. Αυτός ο νόμος, που είναι πιο ανθρωπιστικός από εκείνους των άλλων νομοθετών, καταφέρνει, χωρίς να φαίνεται, να αποτρέψει τους όμοιους μ' αυτούς από την ανανδρία, ένεκα της τόσης ατίμωσης, γιατί καλύτερα είναι να πεθάνει κανείς παρά να δοκιμάσει τέτοια προσβολή στην πατρίδα του. Επιπλέον, δεν θανάτωσε τους ενόχους, αλλά τους κράτησε για τις πολεμικές ανάγκες στην πόλη, διότι θα διορθώνονταν με την τιμωρία της ατίμωσης και θα έσπευδαν να εξαλείψουν την προηγούμενη ντροπή με άλλα ανδραγαθήματα.

61


62


0 νομοθέτης διατήρησε και τους νόμους μέσω της αυστηρότητας τους. Γιατί πρόσταξε ο νόμος να υπακούεται κάτω από κάθε περίπτωση, έστω κι αν είναι εντελώς λανθασμένος στη σύλληψη του· επέτρεψε όμως τη διόρθωση του νόμου που χρειάζεται διόρθωση. Διότι θεωρούσε ότι το να ενδίδει κανείς σε νομοθέτη είναι αποδεκτό, αλλά το να ενδίδει σε ιδιώτη εντελώς άτοπο, ακόμα κι αν γίνεται γι* το συμφέρον. Κυρίως όμως μ' αυτό τον τρόπο εμπόδισε εκείνους που, ενώπιον των δικαστηρίων που κρίνουν τα αδικήματα, προβάλλουν επιχειρήματα και ερμηνείες που διαψεύδονται από το γράμμα του νόμου, για να καταργήσουν την υπεροχή των νόμων με την ευρηματικότητα τους στον λόγο. Πρέπει να πούμε επίσης ότι σε τέτοιες δίκες επί παρανομία υπήρξαν, απ' ό,τι φαίνεται, ορισμένοι κατήγοροι που δήλωναν μπροστά στους δικαστές ότι είναι αναγκασμένοι να σώζουν ή τον νόμο ή τον άνθρωπο.

17. Λένε, λοιπόν, ότι το πιο ασυνήθιστο νομοθέτημα του Χαρώνδα ήταν αυτό που αφορούσε στην αναθεώ,ρηση των νόμων. Διότι βλέποντας ότι στις περισσότερες πόλεις οι περισσότεροι από εκείνους που επιχειρούσαν να αναθεωρήσουν τους νόμους, αφ' ενός μεν κατέστρεφαν τις προηγούμενες νομοθεσίες, αφ' ετέρου οδηγούσαν τα πλήθη σε κοινωνική αναταραχή, θέσπισε νόμο ιδιόμορφο και εντελώς ασυνήθιστο. Γιατί επέβαλε σ' εκείνον που ήθελε να αναθεωρήσει κάποιο νόμο να βάζει τον λαιμό του στην αγχόνη, όταν εισηγείται την αναθεώρηση, και να μένει εκεί μέχρι να βγάλει απόφαση ο δήμος περί της αναθεώρησης του νόμου. Αν, λοιπόν, η εκκλησία του δήμου αποδεχτεί τον αναθεωρημένο νόμο, ελευθερώνεται ο εισηγητής του, αν όμως ακυρώσει την αναθεώρηση, πεθαίνει αμέσως με το σφίξιμο της θηλιάς. Μια που η νομοθεσία περί αναθεώρησης ήταν τέτοιου είδους και ο φόβος αναχαίτιζε τους νε-

63


64


οτεριστές νομοθέτες, ουδείς τολμούσε να πει λέξη περί αναθεώρησης νόμων. Σε όλα τα μεταγενέστερα χρόνια, η ιστορία αναφέρει τρεις μόνο νόμους να έχουν αναθεωρηθεί στους Θούριους διότι παρουσιάστηκαν οι σχετικές ανάγκες [που επέβαλαν την εισήγηση περί αναθεώρησης]. Τπήρχε, λοιπόν, νόμος ότι αν κάποιος έβγαζε το μάτι κάποιου άλλου, έπρεπε να του βγάλουν και εκείνου ένα μάτι - κάποιος όμως που είχε μόνο ένα μάτι, όταν του έβγαλαν το ένα και στερήθηκε όλη του την όραση, θεώρησε ότι ο δράστης, 'με την εξόρυξη του ενός ματιού, εξέτισε μικρότερη ποινή, διότι, ισχυρίστηκε, αυτός που τύφλωσε έναν πολίτη, αν υποστεί την κατά νόμο ποινή, δεν θα έχει υποστεί ίση ζημιά, είναι λοιπόν δίκαιο, αυτός που έχει αφαιρέσει την όραση ενός μονόφθαλμου, να υποστεί την εξόρυξη και των δυο του ματιών, αν είναι να δεχτεί ίση τιμωρία. Έτσι, ο μονόφθαλμος, μες στον μεγάλο του πόνο, τόλμησε να κάνει λόγο στη συνέλευση για την προσωπική του συμφορά, οδυρόμενος απέναντι στους πολίτες για την ατυχία του και προτείνοντας στο πλήθος να αναθεωρήσουν τον νόμο. Τελικά, αφού έβαλε τον λαιμό του στη θηλιά και πέτυχε να εγκριθεί η πρόταση του, ακύρωσε τον υπάρχοντα νόμο και επικύρωσε τον αναθεωρημένο, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τον θάνατο στη θηλιά.

18. Ο δεύτερος νόμος που διορθώθηκε ήταν εκείνος που έδινε δικαίωμα στη γυναίκα να χωρίζει τον άντρα της και να παντρεύεται όποιον θέλει. Γιατί κάποιος σε προχωρημένη ηλικία, ο οποίος είχε νεότερη γυναίκα που τον εγκατέλειψε, πρότεινε στους Θούριους να αναθεωρήσουν τον νόμο και να προσθέσουν τον όρο ότι η γυναίκα που εγκαταλείπει τον άνδρα της μπορεί να παντρευτεί όποιον θέλει, φτάνει να μην είναι νεότερος από τον προηγούμενο σύζυγο. Παρόμοια, αν άντρας διώξει τη γυναίκα του, να μην παντρεύεται

65


66


νεότερη από τη διωγμένη. Πετυχαίνοντας λοιπόν την έγκριση της πρότασης του και ακυρώνοντας τον προηγούμενο νόμο, γλίτωσε τη θηλιά1 όσο για τη γυναίκα του, μια που εμποδιζόταν πλέον να συμβιώσει με νεότερο, παντρεύτηκε πάλι εκείνον που είχε αφήσει. Ο τρίτος νόμος που διορθώθηκε ήταν αυτός που σχετιζόταν με τις επικλή-ρους35, που υπάρχει επίσης και στους νόμους του Σόλωνα. Διότι σύμφωνα μ' αυτόν ο πλησιέστερος συγγενής επιδικαζόταν ως σύζυγος της επικλήρου και, αντίστοιχα, η επίκληρος μπορούσε να απαιτήσει ως σύζυγο τον πλησιέστερο συγγενή ο οποίος ήταν υποχρεωμένος ή να την παντρευτεί ή να πληρώσει πεντακόσιες δραχμές, ως προίκα, στη φτωχή επίκληρο. Κάποια ορφανή επίκληρος, λοιπόν, ευγενικής καταγωγής αλλά χωρίς πόρους διαβίωσης και μη μπορώντας να παντρευτεί λόγω της φτώχειας της, κατέφυγε στον δήμο και, αφού εξέθεσε με δάκρυα το πόσο έρημη και καταφρονεμένη ήταν, πρότεινε την αναθεώρηση του νόμου, έτσι ώστε, αντί της πληρωμής των πεντακοσίων δραχμών, να ορίζει ότι ο κοντινότερος συγγενής οφείλει να παντρεύεται αναγκαστικά την κληρονόμο που του είχε επιδικαστεί. Όταν ο δήμος, από συμπόνια, ψήφισε τη διόρθωση του νομού, η ορφανή γλίτωσε τη θηλιά, ενώ ο πλησιέστερος συγγενής της, που ήταν πλούσιος, αναγκάστηκε να παντρευτεί φτωχή και άπροικη επίκληρο.

19. Μένει ακόμη να μιλήσουμε για τον θάνατο του Χα-ρώνδα, όπου του συνέβη κάτι παράξενο και ασυνήθιστο. Είχε πάει ταξίδι στην ύπαιθρο και είχε πάνω του ένα μικρό ξίφος για τους ληστές. Κατά την επάνοδο του, όμως, βρίσκοντας την εκκλησία του δήμου να έχει συγκληθεί και τον κόσμο σε αναταραχή, πλησίασε θέλοντας να μάθει τα θέματα σχετικά με τα οποία διαφωνούσαν. Είχε όμως θεσπίσει νόμο βάσει του οποίου δεν επιτρεπόταν να μετέχει

67


68


κάποιος στην εκκλησία του δήμου οπλοφορώντας και, καθώς ξέχασε πως ήταν ζωσμένος το ξίφος του, έδωσε στους εχθρούς του αφορμή να τον κατηγορήσουν. Όταν κάποιος από αυτούς είπε: «Κατέλυσες τον ίδιο σου τον νόμο», «Μα τον Δία», αποκρίθηκε, «θα τον αποκαταστήσω», και τραβώντας το εγχειρίδιο του σφάχτηκε μόνος του. Μερικοί ιστορικοί αποδίδουν αυτή την πράξη στον Διοκλή, τον νομοθέτη των Συρακούσιων36.

Τώρα που περιγράψαμε σε αρκετή έκταση τα σχετικά με τον Χαρώνδα τον νομοθέτη, θέλουμε να μιλήσουμε εν συντομία και για τον νομοθέτη Ζάλευκο, διότι είχαν επιλέξει όμοιο τρόπο ζωής και διότι γεννήθηκαν σε γειτονικές πόλεις.

20. Ο Ζάλευκος καταγόταν από τους Λοκρούς της Ιταλίας, ήταν καλής καταγωγής, θαυμαζόταν για την παιδεία του και ήταν μαθητής του φιλοσόφου Πυθαγόρα. Αυτός λοιπόν, επειδή απολάμβανε μεγάλης αποδοχής στην πατρίδα του, εκλέχτηκε νομοθέτης και βάζοντας από την αρχή τα θεμέλια μιας καινούριας νομοθεσίας, άρχισε πρώτα από τους νόμους περί των επουράνιων θεών. Διότι ευθύς εξ αρχής, στον πρόλογο της όλης νομοθεσίας, είπε ότι όλοι οι κάτοικοι της πόλης πρέπει πρώτα πρώτα να θεωρούν και να πιστεύουν ότι οι θεοί υπάρχουν, εξετάζοντας δε με τη σκέψη τους τον ουρανό και την αρμονική του τακτοποίηση και τάξη πρέπει να κρίνουν ότι αυτά δεν είναι κατασκευάσματα τύχης ή ανθρώπων και πρέπει να σέβονται τους θεούς ως υπεύθυνους για κάθε τι καλό και αγαθό στη ζωή των ανθρώπων επίσης, ότι πρέπει να έχουν την ψυχή τους καθαρή από κάθε κακία, αφού οι θεοί δεν χαίρονται με τις θυσίες των φαύλων και με τα ακριβά τους δώρα αλλά με τις δίκαιες και ωραίες ασχολίες των καλών ανθρώπων. Καλώντας εξ αρχής, λοιπόν, με αυτό τον πρόλογο τους πρ-

69


70


λίτες να είναι, ευσεβείς και δίκαιοι, πρόσθεσε την εντολή να μη θεωρούν κανένα από τους συμπολίτες τους ως αδιάλλακτο εχθρό, αλλά να αντιλαμβάνονται την έχθρα με τέτοιο τρόπο σαν να επρόκειτο να καταλήξει ξανά σε επίλυση των δυσκολιών και σε φιλία, και εκείνος που ενεργεί ενάντια σ' αυτά, να θεωρείται από τους συμπολίτες του ως ανήμερος και άγριος στην ψυχή. Τους άρχοντες τους παρακινούσε να μην είναι ανάλγητοι ή υπερόπτες, ούτε να κρίνουν ανάλογα με τις έχθρες ή τις φιλίες τους. Μεταξύ των επιμέρους νομοθετημάτων του, πολλά από αυτά είναι δικής του σύλληψης με εξαιρετικά σοφό και θαυμαστό τρόπο.

21. Παραδείγματος χάριν, ενώ όλοι οι άλλοι είχαν επιβάλει να πληρώνουν οι γυναίκες που έσφαλλαν χρηματικά πρόστιμα, εκείνος διόρθωσε την ακόλαστη συμπεριφορά τους με μια έξυπνα σχεδιασμένη ποινή, γιατί έγραψε τους παρακάτω νόμους: η ελεύθερη γυναίκα να μη συνοδεύεται από περισσότερες από μια θεραπαινίδες, εκτός κι αν είναι μεθυσμένη, ούτε να βγαίνει νύχτα από την πόλη, εκτός κι αν πρόκειται να διαπράξει μοιχεία, ούτε να φορά χρυσαφικά ή εσθήτα με πορφυρή μπορντούρα, εκτός κι αν είναι εταίρα- ούτε ο άνδρας να φοράει δαχτυλίδι από κράμα χρυσού ή ιμάτιο σαν αυτά που φορούν οι Μιλήσιοι37, εκτός κι αν πορνεύεται ή μοιχεύεται. Έτσι, με την αφαίρεση, και τις

/ / / 38 / ι /

ντροπιαστικες της επιπτώσεις, των ποινών , απέτρεψε εύκολα τους ανθρώπους από τη βλαβερή τρυφή και τις ακόλαστες ενασχολήσεις, διότι κανείς δεν ήθελε να γίνει περί-γελος των πολιτών παραδεχόμενος την ατιμωτική του ακολασία. Έγραψε επίσης και πολλούς άλλους καλούς νόμους σχετικά με τα συμβόλαια και άλλα πράγματα που αφορούν στη ζωή και γίνονται αιτίες διαφωνιών, σχετικά με τα οποία θα μας έπαιρνε πολύ χρόνο να γράψουμε και θα ήταν ξένα προς την ιστορία μας. Έτσι θα φέρουμε πάλι την αφήγηση μας στη συνέχεια αυτών που λέγαμε προηγουμένως.

71


72


22. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Λυσιμαχίδης39, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Μενήνιο και τον Πόπλιο Σήστιο Καπετωλίνο.. Επί της αρχής τους, οι Συβαρίτες που διέφυγαν των κινδύνων της εμφύλιας έριδας40

εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του ποταμού Τράεντα41. Έμειναν εκεί για κάποιο χρονικό διάστημα, αλλά έπειτα εκδιώχτηκαν από Βρεττίους και σκοτώθηκαν. Στην Ελλάδα, οι Αθηναίοι, αφού ανέκτησαν την Εύβοια και έδιωξαν τους Εστιαιείς από την πόλη, έστειλαν σ' αυτή δικούς τους εποίκους υπό την αρχηγία του Περικλή, έχοντας στείλει χίλιους οικήτορες μοίρασαν σε κλήρους την πόλη και την ύπαιθρο.

23. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Πραξιτέλης, έγινε η ογδοηκοστή τέταρτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Κρίσων ο Ιμεραίος, και στη Ρώμη ορίστηκαν δέκα άνδρες42 για να γράψουν νόμους: ο Πόπλιος Κλώδιος Ρηγιλλανός, ο Τίτος Μινύκιος, ο Σπόριος Ουετούριος, ο Γάιος Ιούλιος, ο [Γάιος] Σουλπίκιος, ο Πόπλιος Σήστιος, ο Ρωμύλος και ο Σπόριος Ποστούμιος Καλβίνιος43. Αυτοί ολοκλήρωσαν τους νόμους. Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, οι Θούριοι και οι Ταραντί-νοι συνέχιζαν να πολεμούν μεταξύ τους και να καταστρέφουν οι μεν την περιοχή των δε τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα. Έδωσαν πολλές μικρές μάχες και αψιμαχίες αλλά δεν κατάφεραν καμιά αξιόλογη πράξη.

24. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Λυσανίας44, οι Ρωμαίοι επέλεξαν και πάλι δέκα άνδρες ως νομοθέτες, τον Άππιο Κλώδιο, το Μάρκο Κορνήλιο, τον Λεύκιο Μινύκιο, το Γάιο Σέργιο, τον Κόιντο Πόπλιο, τον Μάνιο Ραβολήιο και τον Σπόριο Ουετούριο. Αυτοί όμως δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν τους νόμους. Ένας από αυτούς45, είχε ερω-

73


74


τ ε υ τ ε ί π α ρ θ έ ν α 4 6 ε υγε ν ι κής κ α τ α γ ω γ ή ς αλλά φ τ ω χ ή . Σ τ η ν αρχή, προσπάθησε να τη δ ιαφθε ίρε ι προσφέροντας της χρήματα , αλλά , όταν εκε ίνη δεν του έδωσε σημασ ία , έστ ε ι λε ένα συκοφάντη σπ ί τ ι της με την εντολή να την οδηγήσε ι σ τη δουλε ία . Ο συκοφάν της , ισχυριζόμενος ότι ή ταν δική του σκλάβα , τη ν έφερε , σαν να ε ίχε π ρ ά γ μ α τ ι α υ τ ή τη ν ιδ ιότητα , στον δ ι καστή , στον οποίο την κατηγόρησε ότι ήταν σκλάβα του . Ό τ α ν ο δ ικαστής άκουσε την κατηγορ ία κα ι του παρέδωσε το κορ ίτσ ι , ο σ υκοφάν τη ς την πήρε μαζ ί του ως δική του δούλη. Ο πατ έρας τη ς κοπέλας ήταν π α ρ ώ ν κα ι παραπον ιόταν μ ε γ α λ ό φ ω ν α γ ι α το π ά θ η μ α του , αλλά κανε ί ς δεν τον πρόσεχε , έ τσ ι , κ α θ ώ ς περνούσε τ υχα ία από ένα κρεοπωλε ίο , άρπαξ ε το μαχαίρ ι που βρισκόταν π ά ν ω στη σαν ίδα κα ι χ τ υ π ώ ν τ α ς την κόρη του μ ' αυτό τη σ κ ό τ ω σ ε , γ ι α να μη δοκ ιμάσε ι την α τ ί μ ω σ η , κα ι ο ίδιος, έ φ υ γ ε με ορμή από την πόλη κα ι π ή γ ε στο στρατό πεδο που βρ ισκόταν τότε στο λεγόμενο Άλγ ιδο . Ό τ α ν κ α τ έ φ υ γ ε στους σ τ ρ α τ ι ώ τ ε ς κ α ι με δάκρυα α νακο ί νωσε τη συμφορά που τον ε ίχε βρει, προκάλεσε τη συμπόν ια κα ι τη συμπάθε ι α όλων . Όλοι μαζ ί , τ ό τ ε , όρμησαν να βοηθήσουν τους αδ ικημένους κα ι τη ν ύχ τα ε ισέβαλαν στη Ρ ώ μ η με τα όπλα τους . Αυ το ί λοιπόν κα τ έ λαβαν τον λόφο που ονομάζετα ι Αβεντ ί νος .

25. Ό τ α ν , με το ξ η μ έ ρ ω μ α , έγ ι νε γ ν ω σ τ ό το μίσος τ ω ν σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν γ ι α το κακό , ο ι δέκα νομογράφοι , που έ σ π ε υ σαν σε βοήθεια του συναδέλφου τους , σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ α ν πολλούς νέους, με την πρόθεση να τακτοπο ιήσουν το ζή τημα με τα όπλα . Επε ιδή έπεσε μεγάλος α ν τ α γ ω ν ι σ μ ό ς , ο ι π ιο σεβαστο ί από τους πολ ί τ ε ς , προβλέποντας το μέγεθος του κ ινδύνου , έστ ε ι λαν πρέσβε ι ς κα ι στ ι ς δυο πλευρές γ ι α τη λύση της διαφοράς τους κα ι με μ εγάλη θέρμη τους π α ρ α καλούσαν να δώσουν τέλος στην έριδα κα ι να μην περ ιβά -

75


76


λουν την πατρ ίδα με μεγάλες συμφορές . Ό τ α ν τ ε λ ι κ ά π ε ί σ τηκαν όλοι, κ α τ έ λ η ξ α ν σε σ υ μ φ ω ν ί α μ ε ταξύ τους , να εκλέγοντα ι , δηλαδή, δέκα δήμαρχοι που να έχουν τη μέγ ι σ τ η εξουσ ία μ ε ταξύ τ ω ν αρχόντων της πολ ι τ ε ία ς , κα ι να ενεργούν ω ς φύλακε ς της ελευθερίας τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν 4 7 , κ α θ ώ ς επ ίσης από τους υ π ά τ ο υ ς που ορίζονταν κάθε χρόνο ένας έπρεπε να ε κ λ έ γ ε τ α ι από τους πατρ ικ ίους κα ι ένας , ο π ω σ δήποτε , να ορ ίζετα ι από τους πληβε ίους , κ α θ ώ ς ο δήμος ε ίχε τη δυνατότητα να εκλ έγ ε ι κα ι τους δυο υπάτου ς από τους πληβε ίους . Αυτό το έκαναν θέλοντας να τ α π ε ι ν ώ σ ο υ ν τη ν υπεροχή τ ω ν π α τ ρ ι κ ί ω ν , γ ι α τ ί αυτο ί ο ι ά νθρωπο ι , ένεκα της ευγεν ι κής τους κ α τ α γ ω γ ή ς κα ι του μέγεθος τη ς δόξας που τους ακολουθούσε από τους προγόνους τους , ήταν κ ά τ ι σαν κυρίαρχοι τη ς πόλης . Τπήρχε επ ί σης ο όρος στ ι ς σ υ μ φ ω ν ί ε ς ότ ι , εφόσον οι δήμαρχοι ε ίχαν α σ κ ή σει την εξουσ ία τους γ ι α ένα χρόνο, έπρεπε να φροντ ίσουν να α ν τ ι κα τασταθούν π ά λ ι από ισάριθμους δημάρχους , δ ιαφορετ ικά , αν δεν το έκαναν , θα κα ί γο ν τα ν ζ ω ν τ α ν ο ί 4 8 - ε π ί σης , σ ε π ε ρ ί π τ ω σ η α σ υ μ φ ω ν ί α ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν δημάρχων , δεν πρέπε ι στο μ ε τ α ξ ύ να εμποδ ίζοντα ι από την άσκηση της εξουσίας τους . Με αυτό , λο ιπόν , τον τρόπο λύθηκε η ε μ φ ύ λ ια έριδα στη Ρ ώ μ η .

26. Ό τ α ν άρχοντας τ ω ν Α θ η ν ώ ν ήταν ο Δ ίφ ι λο ς 4 9 , οι Ρ ω μ α ί ο ι κ α τ έ σ τ η σ α ν υπάτους τον Κάγκο Οράτιο κα ι τον Λεύκ ιο Ουαλέριο Τούρπ ινο . Κ α τ ά τη θητε ία τους , επε ιδή η νομοθεσία σ τη Ρ ώ μ η δεν ε ίχε ολοκληρωθε ί , ε ξα ι τ ί α ς τη ς πολ ι τ ι κής ε ξ έγ ερσης , την ολοκλήρωσαν ο ι ύ π α τ ο ι , γ ι α τ ί από τους λεγόμενους Δ ώ δ ε κ α Π ί νακε ς ε ίχαν ολοκληρωθε ί οι δέκα, ε νώ τους υπόλο ιπους δύο τους έ γραψαν οι ύ π α τ ο ι 5 0 . Ό τ α ν η νομοθεσία που ε ίχαν αναλάβε ι τ ε λ ε ί ω σ ε , οι ύπατο ι τη χάραξαν σε δώδεκα χάλκ ι νους π ί νακ ε ς κα ι τους κ ά ρ φ ω σαν στα ε π ι σ τ ύ λ ι α που βρίσκονταν τότε μπρος από τη

77


78


79

Βουλή. Η νομοθεσία που είχε γραφτεί, συντεταγμένη με βραχύτητα και απλότητα, εξακολουθεί να προκαλεί τον θαυμασμό μέχρι τις μέρες μας. - Ενώ συνέβαιναν αυτά, στα περισσότερα έθνη της οικουμένης υπήρχε ησυχία, καθώς όλα σχεδόν ζούσαν ειρηνικά. Οι Πέρσες είχαν συνάψει δυο συνθήκες με τους Έλληνες, μία με τους Αθηναίους και τους συμμάχους τους, σύμφωνα με την οποία οι Ελληνικές πόλεις στην Ασία θα ήταν αυτόνομες, και μια άλλη, που γράφτηκε αργότερα, με τους Λακεδαιμονίους51, όπου υπήρχε γραμμένο το αντίθετο, ότι δηλαδή οι Ελληνικές πόλεις της Ασίας θα ήταν υπό την εξουσία των Περσών. Παρόμοια, υπήρχε ειρήνη και μεταξύ των Ελλήνων, καθώς Αθηναίοι και Λακεδαιμόνιοι είχαν συνάψει τριακονταετή εκεχειρία. Αλλά και στα πράγματα της Σικελίας επικρατούσε ειρήνη, καθώς οι Καρχηδόνιοι είχαν συνάψει συνθήκη με τον Γέλωνα, οι Ελληνικές πόλεις στη Σικελία είχαν παραχωρήσει την ηγεμονία στους Συρακούσιους, και οι Ακραγαντίνοι, μετά την ήττα τους στον ποταμό Ιμέρα, είχαν καταλήξει σε συμφωνία με τους Συρακούσιους. Ησυχία επικρατούσε επίσης και μεταξύ των εθνών της Ιταλίας και της Κελτικής, καθώς επίσης και στην Ιβηρία και σε όλη σχεδόν την υπόλοιπη οικουμένη. Κατά συνέπεια, καμιά αξιομνημόνευτη πολεμική πράξη δεν έγινε κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου όπου υπήρξε παντού ειρήνη και σε όλους κυριαρχούσαν οι πανηγύρεις, οι αγώνες, οι θυσίες προς τους θεούς και όλα τα υπόλοιπα που συνοδεύουν την ευτυχισμένη ζωή.

27. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Τιμοκλής52, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λαρίνο Ερμίνιο και τον Τίτο Στερτίνιο Στρούκτορα. Κατά τη θητεία τους, οι Σά-μιοι μπήκαν σε πόλεμο με τους Μιλησίους, λόγω αντιδικίας σχετικά με την Πριήνη, και βλέποντας πως οι Αθη-


80


ναίοι έδειχναν μεγαλύτερη εύνοια προς τους Μιλησίους, αποστάτησαν από αυτούς. Οι Αθηναίοι, αφού εξέλεξαν στρατηγό τον Περικλή, τον έστειλαν εναντίον των Σαμίων με σαράντα τριήρεις. Εκείνος, αφού έπλευσε εναντίον της Σάμου και ... μπήκε στην πόλη, επικράτησε και εγκατέστησε εκεί δημοκρατία. Αφού εισέπραξε ογδόντα τάλαντα από τους Σαμίους και πήρε ισάριθμους53 νέους ως ομήρους, τους παρέδωσε στους Λημνίους και ο ίδιος, έχοντας φέρει σε πέρας τα πάντα μέσα σε λίγες μέρες, επέστρεψε στην Αθήνα. Στη Σάμο όμως ξέσπασε πολιτική αναταραχή, και επειδή οι μεν προτιμούσαν τη δημοκρατία ενω οι άλλοι επιθυμούσαν την αριστοκρατία, στην πόλη επικρατούσαν μεγάλες ταραχές. Οι αντίθετοι προς τη δημοκρατία πέρασαν στην Ασία και πήγαν στις Σάρδεις να ζητήσουν βοήθεια από τον Πισσούθνη, τον σατράπη των Περσών. Ο Πισσούθνης τους έδωσε επτακόσιους στρατιώτες ελπίζοντας ότι με αυτό τον τρόπο θα κυρίευε τη Σάμο. Οι Σάμιοι, μαζί με τους στρατιώτες που τους είχαν δοθεί, έπλευσαν νύχτα στη Σάμο και χωρίς να γίνουν αντιληπτοί μπήκαν στην πόλη με τη συνεργασία των πολιτών, κατέλαβαν τη Σάμο με ευκολία και έδιωξαν από την πόλη τους αντιπάλους τους. Αφού έκλεψαν τους ομήρους από τη Λήμνο και εξασφάλισαν την κατάσταση στη Σάμο, δήλωσαν φανερά ότι είναι εχθροί των Αθηναίων. Οι Αθηναίοι, βάζοντας πάλι τον Περικλή στρατηγό, τον έστειλαν εναντίον των Σαμίων με εξήντα πλοία. Στη συνέχεια, ο Περικλής, αφού ναυμάχησε εναντίον εβδομήντα πλοίων, νίκησε τους Σαμίους και, ζητώντας από τους Χίους και τους Μυτιληναίους να του στείλουν είκοσι πέντε πλοία, πολιόρκησε με αυτά τη Σάμο. Μετά από λίγες ημέρες όμως ο Περικλής, αφού άφησε ένα μέρος του στόλου να συνεχίσει την πολιορκία, έφυγε για να αντιμετωπίσει τα φοινικικά πλοία τα οποία είχαν στείλει οι Πέρσες στους Σαμίους.

81


8 2


28. Οι Σάμιοι, πιστεύοντας ότι με την αναχώρηση του Περικλή είχαν την ευκαιρία να επιτεθούν στα πλοία που είχαν μείνει πίσω, έπλευσαν εναντίον τους και νικώντας τα στη ναυμαχία αναπτερώθηκε το φρόνημα τους. Μόλις όμως ο Περικλής πληροφορήθηκε την ήττα των δικών του, επέστρεψε αμέσως και συγκέντρωσε ισχυρό στόλο θέλοντας να συντρίψει τελειωτικά τον στόλο των εχθρών. Οι Αθηναίοι έστειλαν γρήγορα εξήντα τριήρεις και οι Χίοι και οι Μυτιληναίοι τριάντα, έτσι ο Περικλής, έχοντας μεγάλη δύναμη, ξανάρχισε την πολιορκία και από την ξηρά και από τη θάλασσα κάνοντας συνεχείς επιθέσεις. Κατασκεύασε επίσης πολιορκητικές μηχανές, πρώτος αυτός από τους προγενέστερους, που ονομάζονται κριοί και χελώνες και ήταν κατασκευές του Αρτέμωνος του Κλαζομένιου. Αφού πολιόρκησε με ενεργητικότητα την πόλη και κατέβαλε τα τείχη με τις μηχανές, έγινε κύριος της Σάμου. Αφού τιμώρησε τους υπεύθυνους, εισέπραξε απο τους Σαμίους τις δαπάνες που είχαν γίνει κατά την πολιορκία, τις οποίες αποτίμησε σε διακόσια τάλαντα. Τους πηρε επίσης τα πλοία και γκρέμισε εκ θεμελίων τα τείχη τους και, αφού αποκατέστησε τη δημοκρατία, επέστρεψε στην πατρίδα του. Όσο για τους Αθηναίους και τους Λακεδαιμονίους, η τριακονταετής τους εκεχειρία παρέμεινε αδιασάλευτη μέχρι τούτα τα χρόνια. Αυτά λοιπόν συνέβησαν ετούτη τη χρονιά.

29. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Μυριχίδης54, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Ιούλιο και τον Μάρκο Γεγάνιο, ενώ οι Ηλείοι τελούσαν την ογδοηκοστή πέμπτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία ο Κρίσων απο την Ιμέρα νίκησε για δεύτερη φορά55. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, στη Σικελία ο Δουκέτιος, που είχε γίνει ηγεμόνας όλων των Σικελικών πόλεων, συνέστησε την

Χ 3


84


πατρίδα των Καλακτίνων56 και, εγκαθιστώντας εκεί πολλούς οικιστές, πρόβαλε δικαιώματα στην ηγεμονία των Σικελών, αλλά τα σχέδια του εμποδίστηκαν γιατί αρρώστησε και πέθανε. Οι Συρακούσιοι, που είχαν υποτάξει όλες τις πόλεις των Σικελών εκτός από την Τρινακία57, αποφάσισαν να εκστρατεύσουν εναντίον της, γιατί είχαν βάσιμες υποψίες ότι οι Τρινάκιοι θα προσπαθούσαν να αναλάβουν την ηγεμονία των ομοεθνών τους Σικελών. Αυτή η πόλη είχε πολλούς και μεγάλους πολεμιστές και πάντα κατείχε τα πρωτεία μεταξύ των Σικελικών πόλεων, διότι η πόλη αυτή ήταν γεμάτη από αρχηγούς που περηφανεύονταν πολύ για την ανδρεία τους. Γι' αυτό, αφού συγκέντρωσαν όλες τις δυνάμεις τους από τις Συρακούσες και τις συμμαχικές πόλεις, εκστράτευσαν εναντίον της. Οι Τρινάκιοι δεν είχαν κανένα σύμμαχο, επειδή οι άλλες πόλεις ήταν υποταγμένες στους Συρακούσιους, ωστόσο έδωσαν μεγάλο αγώνα. Γιατί άντεξαν με γενναιότητα τα δεινά και, αφού σκότωσαν πολλούς, πέθαναν όλοι μαχόμενοι ηρωικά. Με παρόμοιο τρόπο, οι περισσότεροι από τους ηλικιωμένους έδωσαν μόνοι τους τέλος στη ζωή τους, μη μπορώντας να ανεχθούν τις προσβολές που θα υπέφεραν με την άλωση της πόλης τους. Οι Συρακούσιοι, έχοντας νικήσει με λαμπρό τρόπο εκείνους που είχαν υπάρξει αήττητοι, αφού εξανδραπόδισαν την πόλη, τη γκρέμισαν εκ θεμελίων και τα ωραιότερα από τα λάφυρα τα έστειλαν στους Δελφούς ως ευχαριστήρια αφιερώματα στον θεό.

30. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Γλαυκίδης58, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Κοΐντιο και τον Αγρίππα Φούριο. Κατά τη θητεία τους, οι Συρακούσιοι, λόγω των επιτυχιών τους που προαναφέραμε, ναυπήγησαν εκατό τριήρεις και διπλασίασαν τον αριθμό των ιππέων τους. Φρόντισαν επίσης και το πεζικό τους και ετοιμαζο-

85


86


νταν οικονομικά επιβάλλοντας αδρότερους φόρους στους Σικελούς που είχαν υποτάξει. Αυτά τα έκαναν με την πρόθεση να κατακτήσουν λίγο λίγο όλη τη Σικελία. Ενώ συνέβαιναν αυτά, στην Ελλάδα άρχιζε ο πόλεμος που ονομάστηκε Κορινθιακός59, για κάποιες αιτίες σαν τις παρακάτω. Οι Επιδάμνιοι, που κατοικούσαν στην Αδριατική θάλασσα και ήταν άποικοι των Κερκυραίων και των Κορινθίων60, ήρθαν σε διαμάχη μεταξύ τους. Η μερίδα που επικράτησε εξόρισε πολλούς από τους αντιπάλους της, αλλά οι εξόριστοι, αφού συναθροίστηκαν και πήραν μαζί τους και τους Ιλλυριούς, έπλευσαν από κοινού εναντίον της Επιδάμνου. Επειδή οι βάρβαροι είχαν εκστρα-τεύσει με μεγάλη δύναμη και είχαν καταλάβει την ύπαιθρο, ενώ την πόλη την πολιορκούσαν, οι Επιδάμνιοι, μια που από μόνοι τους δεν ήταν αξιόμαχοι, έστειλαν πρέσβεις στην Κέρκυρα ζητώντας από τους Κερκυραίους, επειδή ήταν συγγενείς τους, να τους βοηθήσουν. Όταν οι Κερκυραίοι δεν τους έδωσαν σημασία, έστειλαν πρέσβεις στους Κορινθίους ζητώντας τους συμμαχία και έκαναν μητρόπολη τους μόνο την Κόρινθο, ενώ ταυτόχρονα ζήτησαν και εποίκους. Οι Κορίνθιοι, νιώθοντας συμπόνια για τους Επιδαμνίους και μίσος για τους Κερκυραίους που ήταν οι μόνοι από τους αποίκους που δεν έστελναν τα εθιμικά ιερά σφάγια στη μητρόπολη, αποφάσισαν να βοηθήσουν τους Επιδαμνίους. Έτσι λοιπόν, έστειλαν αποίκους στην Επίδαμνο και αρκετούς στρατιώτες για να φρουρούν την πόλη. Οργισμένοι από αυτά οι Κερκυραίοι έστειλαν εναντίον τους πενήντα τριήρεις και ένα στρατηγό. Αυτός, αφού κατέπλευσε στην πόλη, τους έδωσε διαταγή να δεχτούν πίσω τους εξόριστους- έστειλαν επίσης πρέσβεις στους Κορινθίους φρουρούς ζητώντας να κριθούν τα περί της αποικίας σε δικαστήριο και όχι με πόλεμο. Καθώς οι Κορίνθιοι δεν τους

87


88


έδωσαν σημασία, οι δυο πλευρές κατέβηκαν σε πόλεμο και άρχισαν να ετοιμάζουν ισχυρές δυνάμεις και να παίρνουν συμμάχους. Ο πόλεμος λοιπόν που ονομάστηκε Κορινθιακός, ξέσπασε για τις αιτίες που προαναφέραμε. Οι Ρωμαίοι που βρίσκονταν σε πόλεμο με τους Ουολούσκους, στην αρχή διεξήγαγαν μόνο αψιμαχίες και μικρές μάχες, αλλά στη συνέχεια, αφού νίκησαν σε μεγάλη τακτική μάχη, κατέσφαξαν τους περισσότερους από τους εχθρούς.

31. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Θεόδωρος61, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Μάρκο Γενύκιο και τον Αγρίππα Κούρτιο Χίλωνα. Κατά τη θητεία τους, συστάθηκε στην Ιταλία το έθνος των Καμπάνων, και πήρε αυτή την ονομασία από τη γονιμότητα της πεδιάδας που βρισκόταν εκεί κοντά. Στην Ασία, οι βασιλείς του Κιμμέριου Βοσπόρου, που ονομάστηκαν Αρχαιανακτίδες, κυβέρνησαν'επί σαράντα δύο χρόνια· τους διαδέχτηκε στην εξουσία ο Σπάρτακος που βασίλεψε επτά χρόνια62. Στην Ελλάδα, οι Κορίνθιοι που βρίσκονταν σε πόλεμο με τους Κερκυραίους, αφού ετοίμασαν ναυτικές δυνάμεις, έκαναν ναυμαχία. Οι Κορίνθιοι λοιπόν, έχοντας εβδομήντα καλά εξοπλισμένα πλοία, έπλευσαν εναντίον των εχθρών. Οι Κερκυραίοι, όμως, αντιτάχθηκαν με ογδόντα τριήρεις, νίκησαν στη ναυμαχία και, αφού εξανάγκασαν την Επίδαμνο σε παράδοση μετά από πολιορκία, σκότωσαν τους υπόλοιπους αιχμαλα>τους, αλλά τους Κορίνθιους τους έβαλαν στα δεσμά και τους φυλάκισαν. Μετά τη ναυμαχία, οι Κορίνθιοι τρομαγμένοι κατέπλευσαν στην Πελοπόννησο^ ενώ οι Κερκυραίοι, που τώρα ήταν κυρίαρχοι της θάλασσας σε εκείνους τους τόπους, έπλεαν συχνά εναντίον των συμμάχων των Κορινθίων καταστρέφοντας τις περιοχές τους.

89


90


32. Όταν πέρασε αυτός ο χρόνος, στην Αθήνα άρχοντας ήταν ο Ευθυμένης03, ενώ στη Ρώμη, αντί των υπάτων, τοποθετήθηκαν τρεις χιλίαρχοι, ο Αύλος Σεμπρώνιος, ο Λεύκιος Ατίλιος και ο Τίτος Κόιντος. Κατά τη θητεία τους, οι Κορίνθιοι, που είχαν ηττηθεί στη ναυμαχία, αποφάσισαν να ναυπηγήσουν ισχυρό στόλο. Έτσι, αφού προμηθεύτηκαν πολλή ξυλεία και μίσθωσαν ναυπηγούς από τις πόλεις, κατασκεύαζαν με μεγάλο ζήλο τριήρεις και παντός είδους όπλα και βλήματα, και γενικά ετοίμαζαν κάθε είδους πολεμικό εξοπλισμό· κάποιες τριήρεις τις ναυπηγούσαν από την αρχή, εκείνες που είχαν υποστεί ζημιές τις επισκεύασαν, ενώ άλλες ζήτησαν από τους συμμάχους τους. Επειδή και οι Κερκυραίοι έκαναν το ίδιο χωρίς να υστερούν καθόλου σε ζήλο, ήταν φανερό ότι ο πόλεμος θα λάβαινε μεγάλη έκταση. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Αθηναίοι ίδρυσαν την αποικία της Αμφίπολης, όπου άλλους από τους αποίκους τους επέλεξαν από τους συμπολίτες τους ενώ άλλους από τα κοντινά φρούρια.

33. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Λυσίμαχος64, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Κοίντιο και τον Μάρκο Γεγάνιο Μακερίνο, ενώ οι Ηλείοι τέλεσαν την ογδοηκοστή έκτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Θεόπομπος ο Θεσσαλός. Κατά την περίοδο αυτή, οι Κερκυραίοι, μαθαίνοντας τον μεγάλο αριθμό των δυνάμεων που ετοιμάζονταν εναντίον τους, έστειλαν πρέσβεις στους Αθηναίους ζητώντας τους βοήθεια. Επειδή και οι Κορίνθιοι έκαναν το ίδιο, συγκλήθηκε η εκκλησία του δήμου, όπου, αφού ο δήμος άκουσε μέχρι τέλους τους πρέσβεις, ψήφισε τη συμμαχία με τους Κερκυραίους. Γι' αυτό κι έστειλαν αμέσως δέκα πλήρως εξοπλισμένες τριήρεις και υποσχέθηκαν να στείλουν αργότερα κι άλλες, αν υπήρχε ανάγκη. Οι Κορίνθιοι, όταν απέτυχαν να εξασφα-

91


92


λίσουν τη συμμαχία των Αθηναίων, επάνδρωσαν οι ίδιοι ενενήντα τριήρεις και πήραν κι άλλες εξήντα από τους συμμάχους τους. Έχοντας λοιπόν εκατόν πενήντα πλήρως εξοπλισμένα πλοία και αφού επέλεξαν τους πιο ικανούς στρατηγούς, σάλπαραν για την Κέρκυρα έχοντας αποφασίσει να ναυμαχήσουν αμέσως. Όταν οι Κερκυραίοι έμαθαν ότι ο στόλος των εχθρών δεν απείχε πολύ, ανοίχτηκαν κι αυτοί εναντίον τους με εκατόν είκοσι τριήρεις μαζι με αυτές των Αθηναίων. Στην ισχυρή ναυμαχία που ακολούθησε, αρχικά επικρατούσαν οι Κορίνθιοι, αλλά στη συνέχεια, όταν εμφανίστηκαν οι Αθηναίοι με άλλα είκοσι πλοία, τα οποία στάλθηκαν σύμφωνα με τον δεύτερο όρο της συμμαχίας, νίκησαν οι Κερκυραίοι. Όταν την επόμενη ημέρα όλοι οι Κερκυραίοι έπλευσαν εναντίον τους, οι Κορίνθιοι δεν βγήκαν στη θάλασσα.

34. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Αντιοχίδης65, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Μάρκο Φάβιο.και τον Ποστούμιο Αιβούτιο Ούλεκο66. Κατά τη θητεία τους, επειδή οι Αθηναίοι είχαν αγωνιστεί στο πλευρό των Κερκυραίων και είχαν γίνει αίτιοι της νίκης στη ναυμαχία, οι Κορίνθιοι ήταν οργισμένοι μαζί τους. Γι' αυτό, σπεύδοντας να εκδικηθούν τους Αθηναίους, έβαλαν την πόλη της Ποτίδαιας, που ήταν δική τους αποικία, να αποστατήσει από τους Αθηναίους. Τα ίδια έκανε και ο Περδίκκας, ο βασιλιάς των Μακεδόνων, που έτρεφε εχθρικά αισθήματα για τους Αθηναίους, κι έπεισε τους Χαλκιδείς, που είχαν αποστατήσει από τους Αθηναίους, να εγκαταλείψουν τις παραθαλάσσιες πόλεις τους και να κατοικήσουν όλοι μαζί σε μία, την ονομαζόμενη Όλυνθο. Οι Αθηναίοι, μαθαίνοντας την αποστασία των Ποτιδαίων, έστειλαν τριάντα πλοία με εντολή να λεηλατήσουν τη χώρα των αποστατών και να αφανίσουν την πόλη τους. Όταν αυτοί που είχαν

93


94


σταλεί κατέπλευσαν στη Μακεδονία σύμφωνα με τις εντολές του δήμου, ανέλαβαν την πολιορκία της Ποτίδαιας. Τότε λοιπόν οι Κορίνθιοι ήρθαν σε βοήθεια των πολιορκημένων με δυο χιλιάδες στρατιώτες, οπότε και ο δήμος των Αθηναίων έστειλε επίσης δυο χιλιάδες στρατιώτες. Στη μάχη που έγινε στον ισθμό κοντά στην Παλλήνη, οι Αθηναίοι νίκησαν και σκότωσαν πάνω από τριακόσιους, ενώ οι Ποτιδαίοι κλείστηκαν στην πόλη τους και πολιορκήθηκαν. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Αθηναίοι έχτισαν μια πόλη στην Προποντίδα, την ονομαζόμενη Λέτανο. Στην Ιταλία, οι Ρωμαίοι έστειλαν αποίκους στην Αρδέα και μοίρασαν την περιοχή σε κλήρους.

35. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Κράτης67, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Κόιντο Φούριο Φόσο και τον Μάνιο Παπίριο Κράσσο. Κατά τη θητεία τους, στην Ιταλία, οι κάτοικοι των Θουρίων που είχαν συγκεντρωθεί από πολλές πόλεις, διαιρέθηκαν σε αντιμαχόμενες φατρίες σχετικά με το ζήτημα ποιας πόλης άποικοι πρέπει να ονομάζονται οι Θούριοι και ποιον πρέπει δίκαια να αποκαλούν ιδρυτή. Γιατί οι Αθηναίοι πρόβαλαν αξιώσεις πάνω σ' αυτή την αποικία, ισχυριζόμενοι ότι οι περισσότεροι οικιστές είχαν έρθει από την Αθήνα και οι Πελοπον-νήσιοι, των οποίων ουκ ολίγες πόλεις είχαν συνεισφέρει στην ίδρυση των Θουρίων, ισχυρίζονταν ότι η αποικία έπρεπε να αποδοθεί σ' αυτούς. Παρόμοια, οι ισχυροί άνδρες που συμμετείχαν στον αποικισμό και είχαν προσφέρει πολλές υπηρεσίες ήταν επίσης πολλοί, και-γίνονταν πολλές συζητήσεις σχετικά με το θέμα, καθώς καθένας επιδίωκε με ζήλο να τύχει ο ίδιος αυτής της τιμής. Όταν τελικά οι Θούριοι έστειλαν στους Δελφούς ανθρώπους να ρωτήσουν ποιον πρέπει να ανακηρύξουν ιδρυτή της πόλης, ο θεός απάντησε με χρησμό ότι έπρεπε να θεωρήσουν τον ίδιο

95


96


ως ιδρυτή. Αφού λύθηκε η διαφωνία με αυτό τον τρόπο, ανακήρυξαν τον Απόλλωνα ιδρυτή των Θουρίων, και ο λαός, λυτρωμένος πια από την έριδα, επανήλθε στην προϋπάρχουσα ομόνοια. Στην Ελλάδα, πέθανε ο Αρχίδαμος, ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων, έχοντας κυβερνήσει επί σαράντα δύο χρόνια, ενώ ο Αγις, που τον διαδέχτηκε στην αρχή, βασίλεψε είκοσι επτά χρόνια68.

36. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Αψεύδης69, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Μενήνιο και τον Πρόκλο Γεγάνιο Μακερίνο. Κατά τη θητεία τους, πέθανε ο βασιλιάς του Βοσπόρου Σπάρτακος, έχοντας κυβερνήσει επί επτά χρόνια, και τον διαδέχτηκε στην εξουσία ο Σέλευκος που βασίλεψε επί σαράντα χρόνια. Στην Αθήνα, ο γιος του Παυσανία Μέτων, που είχε αποκτήσει φήμη για τη μελέτη των άστρων, γνωστοποίησε δημόσια την ονομαζόμενη «εννεακαιδεκαετηρίδα»70, τοποθετώντας την αρχή της στη δέκατη τρίτη ημέρα του αθηναϊκού μήνα Σκιρο-φοριώνα. Στον αριθμό των ετών που προαναφέραμε, τα άστρα επιστρέφουν στο ίδιο σημείο του ουρανού και είναι σαν να ολοκληρώνουν τον κύκλο κάποιου μεγάλου ενιαυ-τού - γι αυτό και μερικοί το ονομάζουν «ενιαυτό του Μέ-τωνος». Φαίνεται πως αυτός ο άνδρας πέτυχε με αξιοθαύμαστο τρόπο σ' αυτή την πρόβλεψη που γνωστοποίησε δημόσια, γιατί τα άστρα κινούνται και εμφανίζονται όπως τα περιέγραψε. Γι' αυτό και μέχρι τα χρόνια μας, οι περισσότεροι Έλληνες που χρησιμοποιούν τον δεκαεννεαετή κύκλο δεν σφάλλουν ως προς την αλήθεια. Στην Ιταλία, οι Ταραντίνοι μετέφεραν τους κατοίκους από την ονομαζόμενη Σίρι71 από την πατρίδα τους, πρόσθεσαν και δικούς τους οικιστές και ίδρυσαν μια πόλη, την ονομαζόμενη Ηράκλεια.

97


98


37. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Πυθόδωρος72, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Κο'ίντιο και τον Νίττο Μενήνιο, ενώ οι Ηλείοι τελούσαν την ογδοηκοστή έβδομη Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Σώφρων ο Αμβρακιώτης. Κατά τη διάρκεια τούτης της περιόδου, ο Σπόριος Μάλλιος, που επιχείρησε να επιβάλει τυραννικό πολίτευμα στη Ρώμη, θανατώθηκε. Οι Αθηναίοι, μετά την περίλαμπρη νίκη στη μάχη της Ποτίδαιας, έστειλαν δεύτερο στρατηγό τον Φορμίωνα, αφού ο στρατηγός Καλλίας είχε πέσει στη μάχη. Ο Φορμίων παρέλαβε την ηγεσία και συνέχισε να πολιορκεί την πόλη της Ποτίδαιας εξαπολύοντας συνεχείς επιθέσεις. Επειδή όμως εκείνοι που βρίσκονταν μέσα αμύνονταν ρωμαλέα, η πολιορκία τραβούσε σε μάκρος. Ο Θουκυδίδης ο Αθηναίος, που άρχισε από τούτη τη χρονιά την ιστορία του, περιέγραψε τον πόλεμο των Αθηναίων προς τους Λακεδαιμονίους, που ονομάστηκε Πελοποννησιακός. Αυτός ο πόλεμος λοιπόν κράτησε είκοσι επτά χρόνια, αλλά ο Θουκυδίδης περιέγραψε είκοσι δύο χρόνια σε οκτώ βιβλία ή, όπως τα διαιρούν άλλοι, σε εννέα.

38. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Ευθύδημος73, οι Ρωμαίοι αντί υπάτων εξέλεξαν τρεις χιλίαρχους, τον Μά-νιο Αιμιλιανό Μάμερκο, τον Γάιο Ιούλιο και τον Λεύκιο Κο'ίντιο. Επί των ημερών τους, ξέσπασε ο πόλεμος μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων, που ονομάστηκε Πελοποννησιακός, ο πιο μακρύς από τους πολέμους που έχει καταγράψει η ιστορία. Είναι και αναγκαίο και ταιριαστό για την ιστορία μας να εκθέσουμε από πριν τις αιτίες του. Οι Αθηναίοι, που διατηρούσαν την ηγεμονία στη θάλασσα, μετέφεραν στην Αθήνα τα χρήματα του κοινού που είχαν συγκεντρωθεί στη Δήλο -περίπου οκτώ χιλιάδες74 τάλαντα— και τα παρέδωσαν στη φύλαξη του Περικλή. Αυτός ο

99


100


άνδρας ξ ε χ ώ ρ ι ζ ε κ α τ ά πολύ από τους συμπολ ί τ ε ς του ως προς την ευγένε ια της κ α τ α γ ω γ ή ς , ως προς τη δόξα κα ι τη δε ινότητα στον λόγο . Μετά από λ ίγο καιρό όμως , έχοντας ξοδέψε ι μεγάλο μέρος τ ω ν χ ρ η μ ά τ ω ν α υ τ ώ ν γ ι α δικούς τους σκοπούς , όταν του ζητήθηκε να δώσε ι λόγο , έ π εσ ε άρρωστος , μη μπορώντα ς να α π ο δ ώ σ ε ι λογαριασμό γ ι α τα χρήματα που του ε ίχαν ε μ π ι σ τ ε υ τ ε ί . Κ ι ε νώ α γ ω ν ι ο ύ σ ε γ ι ' αυτό το ζ ή τ η μ α , ο ανεψ ιός του ο Αλκ ιβ ιάδης , που ήταν ορφανός κα ι ζούσε κοντά του , αν κ α ι πα ιδ ί ακόμη στην ηλ ικ ία , του έδωσε μ ια πρόφαση σε σχέση με την απολογ ία του γ ι α τα χρήματα . Γ ι α τ ί βλέποντας τον θείο του λ υ π η μ έ νο, ρώτησε να μάθε ι την α ι τ ία τη ς λ ύπη ς του . Ό τ α ν ο Πε ρικλής του ε ί π ε , « Μ ο υ ζητούν να υ π ε ρ α σ π ι σ τ ώ τον εαυτό μου γ ι α τα χρήματα κα ι ψ ά χ ν ω να βρω π ώ ς θα μπορούσα να α π ο δ ώ σ ω λογαριασμό γ ι ' α υ τά τα χρήματα στους π ο λ ί τ ε ς » , ο Αλκ ιβ ιάδης του ε ί π ε ότι δεν έπρεπε να ψάχνε ι τρόπο να α π ο δ ώ σ ε ι λογαριασμό αλλά π ώ ς να μην α π ο δ ώ σε ι . Έ τ σ ι λο ιπόν , ο Περ ικλής , αποδεχόμενος τη γ ν ώ μ η του αγοριού , έψαχνε να βρει με ποιο τρόπο θα μπορούσε να εμπλέ ξ ε ι τους Αθηνα ίους σε μεγάλο πόλεμο ' γ ι α τ ί θ εωρούσε π ω ς αυτός ήταν ο καλύτερος τρόπος , ε ξα ι τ ία ς τη ς τ α ραχής, τ ω ν π ε ρ ι σ π α σ μ ώ ν κα ι τ ω ν φόβων που θα κ α τ α λ ά μ βαναν την π ό λ η , να α π ο φ ύ γ ε ι να δώσε ι ακριβή λογαρ ιασμό γ ι α τα χρήματα . Σ ' αυτή την αφορμή που έψαχν ε τον βοήθησε κα ι η τ ύ χ η ως εξής .

39. Ο Φειδίας ε ίχε αναλάβε ι την κ α τ α σ κ ε υ ή του α γ ά λ ματος της Α θ η ν ά ς 7 5 , κα ι ο Περ ικλής , ο γ ιος του Ξ α ν θ ί π π ο υ , ε ίχε διοριστε ί ε π ιμ ελητής . Μερικο ί όμως συ ν εργάτ ε ς του Φειδία δ ι α φ ώ ν η σ α ν μαζ ί του , υποκ ι νημένο ι από τους αν τ ιπάλους του Περ ικλή , κα ι κάθ ισαν ικέτες στους βωμούς τ ω ν θ εών . Ό τ α ν κλήθηκαν να ε ξηγήσουν την απροσδόκητη πράξη τους , ε ί παν ότι θα αποδε ίκνυαν π ω ς ο Φειδίας ε ίχε

101


102


στην κατοχή του μεγάλο μέρος των ιερών χρημάτων, εν γνώσει και με τη συνεργασία του επιμελητή Περικλή. Γι' αυτό τον λόγο συγκλήθηκε η εκκλησία του δήμου για να εξετάσει το θέμα, όπου οι εχθροί του Περικλή έπεισαν τον δήμο να συλλάβει τον Φειδία και κατηγόρησαν τον ίδιο τον Περικλή για ιεροσυλία. Επιπλέον, συκοφαντούσαν τον σοφιστή76 Αναξαγόρα, που ήταν δάσκαλος του Περικλή, ότι δείχνει ασέβεια στους θεούς. Ενέπλεκαν και τον Περικλή στις κατηγορίες και τις διαβολές τους, βάζοντας τα δυνατά τους, εξαιτίας του φθόνου τους, να διαβάλουν την υπεροχή και τη φήμη του ανθρώπου77. Ο Περικλής, γνωρίζοντας ότι ο δήμος κατά τις πολεμικές επιχειρήσεις τρέφει θαυμασμό για τους ισχυρούς άνδρες λόγω των κατεπειγουσών αναγκών, ενώ σε περίοδο ειρήνης συκοφαντεί τους ίδιους ακριβώς άνδρες λόγω της απραξίας και του φθόνου, έκρινε πως ήταν προς το συμφέρον του να εισάγει την πόλη σε μεγάλο πόλεμο, έτσι ώστε, αφού θα είχε ανάγκη την ανδρεία και τη στρατηγική ικανότητα του Περικλή, δεν θα ήταν δεκτική στις εναντίον του διαβολές ούτε θα είχε την άνεση και τον χρόνο να εξετάσει αναλυτικά τον οικονομικό απολογισμό. Καθώς υπήρχε ψήφισμα των Αθηναίων που απέκλειε τους Μεγαρείς78 από την αγορά και τα λιμάνια, οι Μεγαρείς κατέφυγαν στους Σπαρτιάτες. Οι Λακεδαιμόνιοι, που πείστηκαν από τους Μεγαρείς, έστειλαν προκλητικά πρέσβεις, σύμφωνα και με την απόφαση του Κοινού Συνεδρίου, παραγγέλνοντας στους Αθηναίους να ακυρώσουν το ψήφισμα εναντίον των Μεγαρέων, κι αν δεν υπάκουαν, θα τους κήρυτταν τον πόλεμο μαζί με τους συμμάχους τους. Όταν λοιπόν συγκλήθηκε η εκκλησία του δήμου σχετικά με τούτα τα θέματα, ο Περικλής, που υπερείχε κατά πολύ σε δεινότητα λόγου από όλους τους πολίτες, έπεισε τους Αθηναίους να μην αναιρε

ί 03


104


σουν το ψήφισμα, λέγοντας ότι το να υπακούσουν, παρά το συμφέρον τους, στα προστάγματα των Λακεδαιμονίων, ήταν αρχή υποδούλωσης. Συμβούλευε λοιπόν να μεταφέρουν τα πράγματα τους από την ύπαιθρο στην πόλη και να πολεμήσουν τους Σπαρτιάτες μέχρι τέλους, βασισμένοι στην υπεροχή τους στη θάλασσα.

40. Αφού επιχειρηματολόγησε αναλυτικά σχετικά με τον πόλεμο, απαρίθμησε το πλήθος των συμμάχων της πόλης και την υπεροχή της ναυτικής δύναμης, καθώς και το πλήθος των χρημάτων που είχαν μεταφερθεί από τη Δήλο στην Αθήνα, τα οποία είχαν συγκεντρωθεί από τους φόρους προς κοινή χρήση των πόλεων. Από τα δέκα χιλιάδες τάλαντα του κοινού ταμείου, είχαν ξοδευτεί τέσσερις χιλιάδες τάλαντα για την κατασκευή των Προπυλαίων και την πολιορκία της Ποτίδαιας, ενώ κάθε χρόνο ερχόταν εισόδημα τετρακοσίων ταλάντων από τον φόρο των συμμάχων. Εκτός από αυτά, δήλωσε ότι τα σκεύη που χρησιμοποιούνταν στις πομπές και τα λάφυρα που είχαν παρθεί από τους Μήδους είχαν αξία πεντακοσίων ταλάντων και τους υπέδειξε το πλήθος των αφιερωμάτων στους ναούς και τον χρυσό αξίας πενήντα ταλάντων στο άγαλμα της Αθηνάς, δεδομένου ότι οι διακοσμήσεις του ήταν έτσι κατασκευασμένες που μπορούσαν να αφαιρεθούν και όλα αυτά, αν βρίσκονταν σε μεγάλη ανάγκη, θα μπορούσαν να τα δανειστούν από τους θεούς και να τα επιστρέψουν όταν θα γινόταν ειρήνη. Πρόσθεσε επίσης ότι η μακρά περίοδος ειρήνης είχε επιτρέψει στους πολίτες να προοδεύσουν και να πλουτίσουν. Εκτός από τούτους τους οικονομικούς πόρους, τους υπέδειξε ότι, πέρα από τους συμμάχους και τους οπλίτες που υπήρχαν στα φρούρια, η πόλη διέθετε δώδεκα χιλιάδες στρατιώτες, ότι αυτοί που βρίσκονταν στα φρούρια και οι μέτοικοι ανέρχονταν σε περισσό-

105


106


τερους από δεκαεπτά χιλιάδες και ότι οι ήδη υπάρχουσες τριήρεις ήταν τριακόσιες. Τους αποδείκνυε επίσης ότι οι Λακεδαιμόνιοι είχαν μεγάλη έλλειψη χρημάτων και ότι υστερούσαν πολύ των Αθηναίων στη ναυτική δύναμη. Αφού τους έκανε αυτή την περιγραφή και κατάφερε να παροτρύνει τους πολίτες σε πόλεμο, έπεισε τον δήμο να αγνοήσει τους Λακεδαιμονίους. Αυτά τα κατάφερε εύκολα με τη δεινότητα του λόγου του, αιτία για την οποία ονομάστηκε Ολύμπιος. Μνεία αυτών των γεγονότων κάνει και ο Αριστοφάνης, ο ποιητής της αρχαίας κωμωδίας που έζησε την εποχή του Περικλή, στα παρακάτω τετράμετρα79:

Έρμοι γεωργοί, τα λόγια μου προσέξτε, αν θέλετε να μάθετε πώς χάθηκε ετούτη. Αρχή στη συμφορά ήταν πρώτα η κακή πράξη του Φειδία. 'Τστερα ο Περικλής, ανησυχώντας μην έχει παρόμοια τύχη ... φωτιές στην πόλη άναψε, ρίχνοντας μια σπίθα με το Μεγαρικό ψήφισμα, που φούντωσε τόσο μεγάλο πόλεμο, ώστε απ' τον καπνό του να δακρύσουν όλοι οι Έλληνες, κι εκείνοι εκεί κι ετούτοι

εδώ.

Και άλλου πάλι 8 0,

Κι ο Ολύμπιος Περικλής

άστραφτε και βροντούσε και την Ελλάδα συγκουνούσε.

Και ο Εύπολις81 ο ποιητής,

Κάποια Πειθώ καθόταν στα χείλια του1

με τέτοιο τρόπο μάγευε, κι αυτός μόνο απ' τους ρήτορες, άφηνε το κεντρί του σ' εκείνους που τον άκουγαν.

107


108


41. Οι αιτίες λοιπόν του Πελοποννησιακού πολέμου ήταν περίπου σαν κι αυτές, όπως τις κατέγραψε ο Έφορος. Όταν οι πόλεις που είχαν την αρχηγία μπήκαν με τούτο τον τρόπο σε πόλεμο, οι Λακεδαιμόνιοι, αφού συνεδρίασαν με τους Πελοποννησίους, ψήφισαν να πολεμήσουν τους Αθηναίους, και στέλνοντας πρέσβεις προς τον βασιλιά των Περσών, του ζήτησαν να συμμαχήσει μαζί τους' έπεισαν επίσης και τους συμμάχους τους στη Σικελία και στην Ιταλία, στέλνοντας πρέσβεις, να τους βοηθήσουν με διακόσιες τριήρεις, ενώ οι ίδιοι με τους Πελοποννησίους τακτοποίησαν τις δυνάμεις του πεζικού, έκαναν και τις υπόλοιπες ετοιμασίες για τον πόλεμο και τον άρχισαν πρώτοι. Διότι στη Βοιωτία η πόλη των Πλαταιέων ήταν αυτόνομη και είχε συμμαχία με τους Αθηναίους^. Σ' αυτή την πόλη όμως κάποιοι πολίτες επιθυμώντας να καταλύσουν την αυτονομία της ήρθαν σε συνεννοήσεις με τους Βοιωτούς, υποσχόμενοι να θέσουν την πόλη στην κοινοπολιτεία8 3 των Θηβαίων και να τους παραδώσουν τις Πλαταιές, αν έστελναν στρατιώτες για να τους βοηθήσουν. Έτσι, όταν οι Βοιωτοί έστειλαν νύχτα τριακόσιους επίλεκτους στρατιώτες, οι προδότες τούς έβαλαν κρυφά μέσα στα τείχη και τους έκαναν κυρίαρχους της πόλης. Οι Πλα-ταιείς, θέλοντας να διατηρήσουν τη συμμαχία τους με τους Αθηναίους, επειδή στην αρχή υπέθεσαν ότι οι Θηβαίοι ήταν παρόντες πάνδημοι, έστειλαν πρέσβεις προς αυτούς που είχαν καταλάβει την πόλη και ζητούσαν συνομολόγηση συνθήκης. Μόλις όμως πέρασε η νύχτα και αντιλήφθηκαν ότι ήταν μόνο λίγοι, συσπειρώθηκαν και άρχισαν να αγωνίζονται μανιασμένα για την ελευθερία τους. Η μάχη γινόταν στους δρόμους, και στην αρχή οι Θηβαίοι υπερείχαν, λόγω της ανδρείας τους, και σκότωναν πολλούς από αυτούς που τους αντιστέκονταν, όταν όμως οι υπηρέτες και τα

109

110



παιδ ιά άρχισαν να ρίχνουν κεραμίδ ια από τα σ π ί τ ι α κα ι να κα τα τραυματ ί ζου ν στους Θηβαίους , άρχισαν να υ π ο χ ω ρούν. Μερικοί από αυτούς κ α τ α δ ι ώ χ τ η κ α ν έ ξ ω από την πόλη κα ι σ ώ θ η κ α ν , αλλά κάπο ιο ι άλλοι που κ α τ έ φ υ γ α ν σ ' ένα σ π ί τ ι α ν α γ κ ά σ τ η κ α ν να παραδοθούν . Οι Θηβαίοι , όταν έμαθαν από εκε ίνους που σ ώ θ η κ α ν από τη μάχη τα γ ε γονότα , κ ί νησαν α μ έ σ ω ς όλοι κα ι με β ιάση . Κ α θ ώ ς ο ι κάτο ικο ι τη ς υπα ίθρου βρέθηκαν απροετο ίμαστο ι , λ ό γ ω του α ναπάντ εχου της επ ίθ εσης , πολλο ί σ κ ο τ ώ θ η κ α ν κ ι αρκετοί συν ελήφθησαν ζων τα ν ο ί , ε νώ σ ' όλη τη χ ώ ρ α α π λ ώ θ η κ α ν ταραχές κα ι λ εηλασ ί ε ς .

42. Οι Πλατα ι ε ί ς , στέλνοντας πρέσβε ι ς στους Θηβαίους , απα ι τούσαν από αυτούς να φύγουν από τη χ ώ ρ α τους κα ι να πάρουν τους α ι χμαλώτου ς τους . Έ τ σ ι , όταν έ γ ι ν ε η σ υ μ φ ω ν ί α , ο ι Θηβαίοι πήραν π ί σ ω τους α ι χ μ α λ ώ τ ο υ ς τους , επ έστρεψαν τα λάφυρα κα ι έ φ υ γ α ν γ ι α τ ι ς Θήβες. Οι Πλατα ι ε ί ς έστε ι λαν πρέσβε ι ς προς τους Αθηνα ίους ζ η τ ώ ν τ α ς βοήθεια, ενώ ταυτόχρονα έφεραν τα περ ισσότερα υ π ά ρ χ ο ν τ α τους στην πόλη . Οι Αθηνα ίο ι , μαθα ίνοντας αυ τά που ε ίχαν συμβε ί στ ι ς Πλατα ι έ ς , έστε ι λαν α μ έ σ ω ς ικανό αριθμό σ τ ρ α τ ι ω τ ώ ν . Α υ τ ο ί έ φ τ α σ α ν μεν γρήγορα , αλλά δεν πρόλαβαν τους Θηβαίους , έ τσ ι αφού έφεραν σ την πόλη τα υπόλο ιπα π ρ ά γ μ α τ α από τη ν ύπα ιθρο, σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σαν τα γ υ να ι κόπα ιδα κα ι τον όχλο κα ι τους έστε ι λαν στην Αθήνα . Οι Λακεδα ιμόν ιο ι , κρ ίνοντας π ω ς ο ι Αθηνα ίο ι κ α τ α π ά τ η σ α ν τ ι ς σ υ μ φ ω ν ί ε ς 8 4 , σ υ γ κ έ ν τ ρ ω σ α ν ισχυρή δύναμη , τόσο από τη Λακεδα ίμονα όσο κα ι από τους λο ιπούς Πε -λοποννησίους . Εκε ί νη την εποχή , όλοι οι Πελοποννήσ ιο ι ήταν σύμμαχο ι τ ω ν Λακεδα ιμον ίων , εκτός από τους Αρ -γε ίους ο ι οποίοι παρέμεναν ουδέτεροι . Από τους εκτός Πελοποννήσου , οι Μεγαρε ί ς , οι Α μ β ρ α κ ι ώ τ ε ς , οι Λ ε υ κ α -

111


112


δίτες , οι Φωκε ί ς , οι Βο ιωτο ί , οι περ ισσότεροι από τους Λοκρούς 8 5 που έβλεπαν προς την Εύβο ια , κα ι , από τους υπόλο ιπους , ο ι Α μ φ ι σ σ ε ί ς . Με τους Αθηνα ίους ή ταν σ ύ μ μαχοι ο ι κάτο ικο ι τ ω ν π α ρ α λ ί ω ν της Ασ ία ς , δηλαδή οι Κάρες, οι Δωρ ι ε ί ς , οι Ί ω ν ε ς , οι Ελλησπόντ ιο ι κα ι όλοι οι ν η σ ι ώ τ ε ς , εκτός από τούς κατο ίκους της Μήλου κα ι της Θήρας, κ α θ ώ ς κα ι ο ι κάτο ικο ι της Θράκης , εκτός από τους Χαλκ ιδε ί ς κα ι τους Ποτ ιδα ιάτε ς , επ ιπλ έον , ο ι Μεσσήν ιο ι που κατο ικούσαν στη Ναύπακτο κα ι ο ι Κερκυραίοι . . . 8 6 ε νώ όλοι ο ι άλλοι έστε ι λαν π ε ζ ι κό . Οι σύμμαχο ι λο ιπόν κα ι τ ω ν δυο π λ ε υ ρ ώ ν ήταν αυτοί· που αναφέραμε . Ό τ α ν ο ι Λ α κ ε δαιμόνιοι ε το ίμασαν αξ ιόλογη δύναμη , πα ρέ δ ω σ αν την αρχ η γ ί α στον βασ ιλ ιά Αρχ ίδαμο . Αυτός ε ισέβαλε στην Α τ τ ι κή με τον στρατό του , έκανε επ ιθέσε ι ς σ τα φρούρια κα ι ερήμωσε μεγάλο μέρος τη ς υπα ίθρου . Οι Αθηνα ίο ι οργί στηκαν γ ι α την επιδρομή στην ύπαιθρο κα ι ήθελαν να δώσουν τ α κ τ ι κ ή μάχη με τους εχθρούς, αλλά ο σ τρατηγός Περικλής που ε ίχε τη γ ε ν ι κή ' αρχηγ ία , ζή τησε από τους νέους να μην κάνουν καμ ιά κ ί νηση , υποσχόμενος να ε κ δ ι ώ ξε ι τους Λακεδα ιμον ίους από τη ν Α τ τ ι κ ή χωρ ί ς κ ι νδύνους . Α φ ο ύ α ρ μ ά τ ω σ ε λο ιπόν , εκατό τριήρεις κ ι έβαλε στα πλο ία αξ ιόλογη δύναμη , τ ο π ο θ ε τ ώ ν τ α ς αρχηγό τον Καρκίνο κα ι μερικούς άλλους , τους έστε ιλε στην Πελοπόννησο . Αυτο ί κα ταστρέφον τα ς μεγάλο μέρος της παραθαλάσσ ια ς περ ιοχής κα ι κα ταλαμβάνον τα ς μερ ικά από τα φρούρια, προκάλεσαν τρόμο στους Λακεδα ιμον ίους , ο ι οποίοι κ α λ ώ ν τ α ς γ ι ' αυτό τον λόγο π ί σ ω τον στρατό τους από την Α τ τ ι κ ή πρόσφεραν μεγάλη ασφάλε ια στους αν τ ιπάλους . Ό τ α ν η Α τ τ ι κ ή ελ ευθερώθηκε με τούτο τον τρόπο, ο Περ ικλής δέχτηκε τη ν επ ιδοκ ιμασ ία τ ω ν σ υ μ π ο λ ι τ ώ ν του που τον θεώρησαν ικανό να ασκε ί τη ν εξουσ ία του σ τρατηγού κα ι να πολεμήσε ι α π ο τ ε λ ε σ μ α τ ι κ ά τους Λακεδα ιμον ίους .

113


114


43. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Απολλόδωρος87, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Μάρκο Γεγάνιο και τον Λούκιο Σέργιο. Κατά τη θητεία τους, ο στρατηγός των Αθηναίων δεν σταμάτησε να λεηλατεί και να καταστρέφει την επικράτεια των Πελοποννησίων και να πολιορκεί τα φρούρια. Όταν προστέθηκαν μάλιστα και πενήντα τριήρεις στη δύναμη του από την Κέρκυρα, άρχισε να αφανίζει ακόμα περισσότερο τη χώρα των Πελοποννησίων και να ερημώνει κυρίως στο παραθαλάσσιο τμήμα της τη λεγόμενη Ακτή 8 8 και να καίει τα υποστατικά. Στη συνέχεια, έπλευσε στη Μεθώνη της Λακωνικής, ερήμωσε την ύπαιθρο και έκανε επιθέσεις στην πόλη. Εκεί, ο Βρασίδας89 ο Σπαρτιάτης, που ήταν ακόμα νεαρός σε ηλικία αλλά ξεχώριζε σε σωματική ρώμη και ανδρεία, βλέποντας τη Μεθώνη να κινδυνεύει να καταληφθεί βιαίως, πήρε μερικούς Σπαρτιάτες και την τολμηρή απόφαση να περάσει μέσα από τους εχθρούς που ήταν διασκορπισμένοι και, αφού σκότωσε πολλούς, μπήκε κρυφά μέσα στο φρούριο. Στην πολιορκία που ακολούθησε, ο Βρασίδας πολέμησε τόσο λαμπρά, ώστε οι Αθηναίοι μη μπορώντας να καταλάβουν το μέρος, υποχώρησαν στα πλοία, ενώ ο Βρασίδας, που διέσωσε τη Μεθώνη με την αρετή και την ανδρεία του, έτυχε μεγάλης αποδοχής από τους Σπαρτιάτες. Καθώς ενισχύθηκε το φρόνημα του μ' αυτό το ανδραγάθημα, πολλές φορές στα χρόνια που ακολούθησε αγωνίστηκε ριψοκίνδυνα και απέκτησε μεγάλη δόξα για την ανδρεία του. Οι Αθηναίοι τώ-ρα, αφού έκαναν τον περίπλου της Ηλείας, ρήμαζαν την ύπαιθρο και άρχισαν να πολιορκούν τη Φειά, ένα οχυρό των Ηλείων. Οι Αθηναίοι θριάμβευσαν επί των Ηλείων που είχαν έρθει προς βοήθεια στη μάχη και, αφού σκότωσαν πολλούς από τους εχθρούς, κατέλαβαν τις Φειές κατά κράτος. Στη συνέχεια όμως, όταν οι Ηλείοι βγήκαν πανδημεί να τους αντιπαραταχτούν, οι Αθηναίοι

115


116


αποκρούστηκαν και κατέφυγαν στα πλοία τους. Έπειτα, αφού απέπλευσαν για την Κεφαλλονιά και συνήψαν συμμαχία με τους κατοίκους της, έκαναν το ταξίδι της επιστροφής προς την Αθήνα.

44. Μετά από αυτά τα γεγονότα, οι Αθηναίοι επέλεξαν στρατηγό τον Κλεόπομπο και τον έστειλαν με τριάντα πλοία, δίνοντας του εντολή να φρουρεί άγρυπνα την Εύβοια και να πολεμήσει τους Λοκρούς. Εκείνος απέπλευσε, ερήμωσε την παραθαλάσσια περιοχή της Λοκρίδας, ανάγκασε σε παράδοση την πόλη Θρόνιο μετά από πολιορκία και τους Λοκρούς που του αντιστάθηκαν τους νίκησε μετά από μάχη κοντά στην πόλη Αλόπη 9 0. Έπειτα, έκανε την ονομαζόμενη Αταλάντη -το νησί που βρίσκεται μπροστά από τη Λοκρίδα- οχυρό της Λοκρίδας για τις πολεμικές του επιχειρήσεις εναντίον των ντόπιων. Οι Αθηναίοι, κατηγορώντας τους Αιγινήτες ως συνεργάτες των Λακεδαιμονίων, τους έδιωξαν από την πόλη τους και στέλνοντας εποίκους από τους συμπολίτες τους, μοίρασαν σε κλήρους τόσο την πόλη της Αίγινας όσο και την ύπαιθρο. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως έδωσαν στους διωγμένους Αιγινήτες τις ονομαζόμενες Θυρέες91 για να κατοικήσουν, επειδή και οι Αθηναίοι είχαν δώσει τη Ναύπακτο για να κατοικήσουν εκείνοι που είχαν διωχτεί από τη Μεσσήνη92. Οι Αθηναίοι έστειλαν τον Περικλή με στρατό να πολεμήσει τους Μεγαρείς. Αυτός, αφού λεηλάτησε την περιοχή τους και κατέστρεψε τα κτήματα τους, επέστρεψε στην Αθήνα με πολλά λάφυρα.

45. Οι Λακεδαιμόνιοι, μαζί με τους Πελοποννησίους και τους άλλους συμμάχους, εισέβαλαν για δεύτερη φορά στην Αττική. Κατά την πορεία τους μέσα από την ύπαιθρο, έκοβαν τα δέντρα και έκαιγαν τα υποστατικά και ρήμαξαν

117


46. Έπ' άρχοντος δ' Άθήνησιν Έπαμείνονος 'Ρωμαΐοι κατέστησαν υπάτους Λεύκιον Παπίριον καί Αύλον Κορνηλιον Μακερΐνον. έπι δε τούτων έν μέν ταΐς Άθή-


σχεδόν όλη την περιοχή εκτός από τη λεγόμενη Τετρά-πολη9 3. Αυτή την άφησαν απ' έξω, επειδή οι προγονοί

τους είχαν κατοικήσει εκεί και την είχαν χρησιμοποιήσει ως ορμητήριο τους όταν νίκησαν τον Ευρυσθέα, γιατί θεωρούσαν δίκαιο, εκείνοι που είχαν ευεργετήσει τους προγόνους τους, να λάβουν τις προσήκουσες ευεργεσίες από τους απογόνους τους94. Οι Αθηναίοι δεν τολμούσαν να τους αντιμετωπίσουν σε τακτική μάχη και, περιορισμένοι όπως ήταν μέσα στα τείχη, βρέθηκαν σε κατάσταση ανάγκης λόγω λοιμού. Διότι στην πόλη είχε συρρεύσει μεγάλο πλήθος κάθε λογής ανθρώπων και λόγω του περιορισμένου χώρου φυσικό ήταν να πέφτουν θύματα ασθενειών, εφόσον εισέπνεαν μολυσμένο αέρα95. Κατά συνέπεια, μια που δεν μπορούσαν να διώξουν τους εχθρούς από την περιοχή τους, έστειλαν πάλι πολλά πλοία στην Πελοπόννησο βάζοντας επικεφαλής τον Περικλή. Αυτός ερημώνοντας μεγάλο τμήμα της παραθαλάσσιας περιοχής και καταστρέφοντας κάποιες πόλεις ανάγκασε τους Λακεδαιμονίους να αποχωρήσουν από την Αττική. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι, καθώς τα δέντρα στην ύπαιθρο είχαν κοπεί και η αρρώστια σκότωνε πολλούς, περιέπεσαν σε απελπισία και θεωρώντας τον Περικλή υπεύθυνο για τον πόλεμο εξοργίστηκαν μαζί του. Έτσι, τον απομάκρυναν από τη στρατηγία και παίρνοντας αφορμή κάποιες ασήμαντες κατηγορίες του επέβαλαν πρόστιμο ογδόντα ταλάντων 9 6. Στη συνέχεια, έστειλαν πρεσβεία στους Λακεδαιμονίους ζητώντας την κατάπαυση του πολέμου- κανείς όμως δεν τους έδωσε σημασία, και αναγκάστηκαν να εκλέξουν πάλι τον Περικλή στρατηγό. Αυτά λοιπόν έγιναν ετούτη τη χρονιά.

46. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Επαμείνων9 7, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Παπίριο και τον Αύλο Κορνήλιο Μακερίνο. Κατά τη θητεία τους, πέθανε

119


120


στην Αθήνα ο στρατηγός Περικλής, άνθρωπος που σε καταγωγή και πλούτο, καθώς επίσης και σε δεινότητα λόγου και στρατηγική ικανότητα, ξεπερνούσε πολύ τους συμπολίτες του. Επειδή ο αθηναϊκός δήμος φιλοδοξούσε να καταλάβει κατά κράτος την Ποτίδαια98, έστειλε εκεί στρατηγό τον Άγνωνα με τον στρατό που είχε προηγουμένως ο Περικλής. Αυτός, αφού κατέπλευσε με όλο τον στόλο στην Ποτίδαια, προετοιμάστηκε για την πολιορκία. Ετοίμασε, λοιπόν, κάθε είδους πολιορκητικές μηχανές καθώς και πλήθος όπλων και βλημάτων, και επιπλέον αφθονία σιταριού, αρκετή για όλο το στράτευμα. Ξόδευε πολύ χρόνο κάνοντας συνεχείς επιθέσεις καθημερινά, μη μπορώντας να καταλάβει την πόλη. Γιατί οι πολιορκούμενοι, λόγω του φόβου της άλωσης, αμύνονταν ρωμαλέα και έχοντας εμπιστοσύνη στην υπεροχή των τειχών τους πλεονεκτούσαν, ενώ η αρρώστια που βασάνιζε τους πολιορκητές σκότωνε πολλούς, και η απαισιοδοξία είχε καταλάβει το στρατόπεδο. Ο Αγνών όμως, γνωρίζοντας ότι οι Αθηναίοι είχαν δαπανήσει στην πολιορκία περισσότερα από χίλια τάλαντα και ότι ήταν εξοργισμένοι με τους Ποτιδαιάτες, επειδή ήταν οι πρώτοι που είχαν αποστατήσει προς τους Λακεδαιμονίους, φοβόταν να λύσει την πολιορκία. Γι' αυτό, ένιωθε αναγκασμένος να επιμείνει μέχρι τέλους και να υποχρεώνει τους στρατιώτες να πιέζουν με επιθέσεις την πόλη έστω και ξεπερνώντας τις δυνάμεις τους. Επειδή όμως σκοτώνονταν πολλοί πολίτες κατά τις επιθέσεις και από τη λοιμική αρρώστια, ο Αγνών άφησε ένα μέρος της δύναμης του να συνεχίσει την πολιορκία και απέπλευσε για την Αθήνα, έχοντας χάσει περισσότερους από χίλιους στρατιώτες. Όταν έφυγαν αυτοί, οι Ποτιδαιάτες, επειδή το σιτάρι τους είχε εξαντληθεί εντελώς και οι άνθρωποι της πόλης είχαν λιγοψυχήσει, έστειλαν κήρυκες στους πολιορκητές για να συζητήσουν την παύση των εχθροπραξιών.

121


122


Εκείνοι με τη σειρά τους το δέχτηκαν με χαρά και έκαναν την παρακάτω συμφωνία για την παύση των εχθροπραξιών: να φύγουν από την πόλη όλοι οι Ποτιδαιάτες, χωρίς να πάρουν τίποτε άλλο μαζί τους παρά μόνο ένα ρούχο οι άνδρες και δύο οι γυναίκες. Όταν κλείστηκαν οι συμφωνίες, οι Ποτιδαιάτες με τις γυναίκες και τα παιδιά τους εγκατέλειψαν την πατρίδα τους, οπως είχαν συμφωνήσει, και αφού πήγαν στους Χαλκιδείς στη Θράκη κατοίκησαν ανάμεσα τους. Οι Αθηναίοι έστειλαν στην Ποτίδαια χίλιους εποίκους από τους συμπολίτες τους και μοίρασαν την πόλη και την ύπαιθρο σε κλήρους.

47. Οι Αθηναίοι εξέλεξαν τον Φορμίωνα στρατηγό και τον έστειλαν με είκοσι τριήρεις. Αυτός, αφού έκανε τον περίπλου της Πελοποννήσου, έφτασε στη Ναύπακτο και αποκτώντας την κυριαρχία της θάλασσας στον Κρισαίο κόλπο", εμπόδισε τους Λακεδαιμονίους100 να πλεύσουν σ' αυτή. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως έστειλαν σημαντική δύναμη με τον βασιλιά Αρχίδαμο ο οποίος πέρασε από τη Βοιωτία και στρατοπέδευσε στις Πλαταιές. Σκοπεύοντας να ερημώσει την περιοχή, ζήτησε από τους Πλαταιείς να αποστατήσουν από τους Αθηναίους και, όταν αυτοί δεν του έδωσαν σημασία, ρήμαξε την περιοχή και κατέστρεψε τα κτήματα που υπήρχαν εκεί. Στη συνέχεια, έχτισε τείχος γύρω από την πόλη με την ελπίδα να καταβάλει τους Πλαταιείς με την έλλειψη των αναγκαίων. Επιπλέον, οι Λακεδαιμόνιοι έφερναν και πολιορκητικές μηχανές και τράνταζαν μ' αυτές τα τείχη, κάνοντας αδιάκοπα επιθέσεις. Αφού όμως δεν κατάφεραν ούτε με τις επιθέσεις να υποτάξουν την πόλη, άφησαν εκεί αρκετά μεγάλη φρουρά και επέστρεψαν στην Πελοπόννησο. Οι Αθηναίοι διόρισαν στρατηγούς τον Ξενοφώντα και τον Φανόμαχο και τους έστειλαν στη Θράκη με χίλιους στρατιώτες. Φτάνοντας

123


124


αυτοί στον Σπάρτωλο101 της Βοττικής, διέτρεχαν τη χώρα και κατέστρεφαν το νιόβγαλτο σιτάρι. Όταν ήρθαν οι 0-λύνθιοι σε βοήθεια των Βοττιαίων, ηττήθηκαν από αυτούς στη μάχη και σκοτώθηκαν τόσο οι στρατηγοί των Αθηναίων όσο και οι περισσότεροι στρατιώτες. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Λακεδαιμόνιοι, υποκύπτοντας στο αίτημα των Αμβρακιωτών, εκστράτευσαν στην Ακαρνανία. Επικεφαλής τους ήταν ο Κνήμος που είχε χίλιους στρατιώτες και λίγα πλοία, παίρνοντας όμως και από τους συμμάχους αρκετούς στρατιώτες έφτασε στην Ακαρνανία και στρατοπέδευσε κοντά στην πόλη που ονομάζεται Στράτος. Οι Ακαρνάνες συσπειρώθηκαν και στήνοντας ενέδρα στους εχθρούς σκότωσαν πολλούς και ανάγκασαν τον Κνήμο να πάρει τον στρατό του και να τον οδηγήσει στους λεγόμενους Οινιάδες102.

48. Τον ίδιο περίπου καιρό, ο στρατηγός των Αθηναίων Φορμίων με είκοσι τριήρεις έτυχε να συναντήσει σαράντα επτά πλοία των Λακεδαιμονίων. Μετά από ναυμαχία μαζί τους, βούλιαξε τη ναυαρχίδα των εχθρών και αχρήστεψε πολλά από τα πλοία τους, δώδεκα τα αιχμαλώτισε αύταν-δρα, ενώ τα υπόλοιπα τα καταδίωξε μέχρι τη στεριά1 0 3. Οι Λακεδαιμόνιοι, που είχαν ηττηθεί χωρίς να το περιμένουν, κατέφυγαν με τα πλοία που τους απέμειναν στην Πάτρα της Αχαΐας. Αυτή λοιπόν η ναυμαχία έλαβε χώρα κοντά στο Ρίο, όπως ονομάζεται. Οι Αθηναίοι, αφού έστησαν τρόπαιο και αφιέρωσαν ένα πλοίο στον Ποσειδώνα στον Ισθμό, απέπλευσαν για τη συμμαχική τους πόλη της Ναυπάκτου. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως έστειλαν κι άλλα πλοία στην Πάτρα. Αυτά τα πλοία, ενώθηκαν μ' εκείνα που είχαν απομείνει από τη ναυμαχία και συγκεντρώθηκαν στο Ρίο -

στο ίδιο μέρος έφτασε και το πεζικό των Πελοποννησίων και στρατοπέδευσε κοντά στον στόλο. Ο Φορμίων, που

125


126


είχε πάρει αέρα με την προηγούμενη νίκη του, τόλμησε να επιτεθεί στα εχθρικά πλοία, παρά το ότι ήταν πολύ περισσότερα104. Βύθισε, λοιπόν, μερικά από αυτά αλλά έχασε και δικά του, κι έτσι η νικη του ήταν αμφίβολη. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι έστειλαν είκοσι τριήρεις και οι Λακεδαιμόνιοι φοβισμένοι απέπλευσαν για την Κόρινθο μη τολμώντας να ναυμαχήσουν. Αυτά λοιπόν συνέβησαν κατά τη διάρκεια τούτης της χρονιάς.

49. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Διότιμος105, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Γάιο Ιούλιο και τον Πρόκλο Ουεργίνιο Τρίκοστο, ενώ οι Ηλείοι τέλεσαν την ογδοηκοστή όγδοη Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Σύμμαχος από τη Μεσσήνη της Σικελίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο ναύαρχος των Λακεδαιμονίων Κνήμος, που στάθμευε στην Κόρινθο, αποφάσισε να καταλάβει τον Πειραιά. Γιατί είχε πληροφορηθεί ότι δεν υπήρχαν σ' αυτόν ούτε καθελκυσμένα πλοία ούτε στρατιώτες τοποθετημένοι για τη .φρούρηση του, διότι οι Αθηναίοι την είχαν αμελήσει, επειδή δεν περίμεναν σε καμιά περίπτωση να τολμήσει κάποιος να τον καταλάβει. Έτσι, ο Κνήμος, αφού καθέλκυσε τις νε-οναυπηγημένες σαράντα τριήρεις, έπλευσε νύχτα στη Σαλαμίνα. Πέφτοντας απροσδόκητα στο φρούριο της Σαλαμίνας που ονομάζεται Βουδόριο, απέσπασε τρία πλοία και επέδραμε σε όλη τη Σαλαμίνα. Όταν οι Σαλαμίνιοι έδωσαν σήμα με πυρσούς στους κατοίκους της Αττικής, οι Αθηναίοι, νομίζοντας ότι είχε καταληφθεί ο Πειραιάς, έσπευσαν αμέσως σε βοήθεια μέσα σε μεγάλη ταραχή. Μόλις, όμως, κατάλαβαν τι είχε συμβεί, επάνδρωσαν γρήγορα αρκετές τριήρεις και σάλπαραν για τη Σαλαμίνα. Οι Πε-λοποννήσιοι, καθώς οι ελπίδες να φέρουν σε πέρας το σχέδιο τους διαψεύστηκαν, απέπλευσαν από τη Σαλαμίνα

127


128


για την πατρίδα τους. Μετά τον απόπλου των εχθρών, οι Αθηναίοι φρόντισαν με μεγαλύτερη επιμέλεια τη φύλαξη της Σαλαμίνας και άφησαν ικανό αριθμό φρουρών, ενώ οχύρωσαν τον Πειραιά εμποδίζοντας την πρόσβαση με μπάρες και εγκαθιστώντας σημαντικές φρουρές.

50. Την ίδια περίπου εποχή, ο βασιλιάς των Θρακών Σιτάλκης, ενώ είχε παραλάβει τη βασιλεία μιας μικρής χώρας, αύξησε την ηγεμονία του κατά πολύ, με την προσωπική του ανδρεία και ευφυΐα, κυβερνώντας τους υποταγμένους με πραότητα, όντας ανδρείος στις μάχες και με στρατηγική ικανότητα και φροντίζοντας ιδιαίτερα το ζήτημα των προσόδων. Τελικά, προόδευσε τόσο σε δύναμη, ώστε βασίλευε σε πολύ μεγαλύτερη επικράτεια απ' ό,τι όλοι όσοι βασίλεψαν πριν από αυτόν στη Θράκη. Γιατί οι ακτές της χώρας του άρχιζαν από τη χώρα των Αβδηριτών και εκτείνονταν μέχρι τον ποταμό Ίστρο 1 0 6, ενώ η απόσταση από τη θάλασσα ως τα μεσόγεια ήταν τόση όση ένας πεζός, ελαφρά ντυμένος για πορεία, κάλυπτε σε δεκατρείς ημέρες. Όντας βασιλιάς μιας τόσο μεγάλης χώρας, λάμβανε κάθε χρόνο προσόδους που ξεπερνούσαν τα χίλια τάλαντα. Επειδή βρισκόταν σε πόλεμο κατά την εποχή που συζητάμε, συγκέντρωσε από τη Θράκη περισσότερους από εκατόν είκοσι χιλιάδες πεζούς και πενήντα χιλιάδες ιππείς. Είναι όμως αναγκαίο να εκθέσουμε εκ των προτέρων τις αιτίες αυτού του πολέμου, ώστε ο περί αυτού λόγος να είναι σαφής στους αναγνώστες. Ο Σιτάλκης λοιπόν, έχοντας συνάψει φιλία με τους Αθηναίους107, συμφώνησε να συμμαχήσει μαζί τους στις πολεμικές τους επιχειρήσεις στη Θράκη. Θέλοντας, ως εκ τούτου, να υποτάξει με τους Αθηναίους τους Χαλκιδείς, ετοίμαζε αξιόλογη δύναμη. Επειδή ταυτόχρονα είχε εχθρικές διαθέσεις απέναντι στον Περδίκκα, τον βασιλιά των Μακεδόνων, αποφάσισε να

129


130


επαναφέρει στον θρόνο της Μακεδονίας τον Αμύντα, τον γιο του Φιλίππου108. Τόσο λοιπόν για τη μια όσο και για την άλλη αιτία που αναφέραμε, ήταν απαραίτητο γι ' αυτόν να συστήσει σημαντική δύναμη. Μόλις ετοίμασε τα πάντα για την εκστρατεία, προήγαγε όλο τον στρατό του και διασχίζοντας τη Θράκη εισέβαλε στη Μακεδονία. Οι Μακεδόνες, τρομαγμένοι από το μέγεθος του στρατού του, δεν τόλμησαν να του αντιπαραταχθούν και, αφού μετέφεραν όσο πιο πολύ σιτάρι και εφόδια μπορούσαν στα ισχυρότερα φρούρια, παρέμεναν σ' αυτά χωρίς να κάνουν καμιά κίνηση. Οι Θράκες, αφού επανέφεραν τον Αμύντα στον θρόνο, προσπάθησαν στην αρχή με τα λόγια και με πρεσβείες να πάρουν τις πόλεις με το μέρος τους, αλλά μια που κανείς δεν τους έδινε σημασία, επιτέθηκαν αμέσως στο πρώτο φρούριο και το κατέλαβαν κατά κράτος. Μετά από αυτό, μερικές πόλεις και φρούρια υποτάχτηκαν με τη θέληση τους εξαιτίας του φόβου τους. Αφού λεηλάτησαν όλη τη Μακεδονία και αποκόμισαν πολλά λάφυρα, στράφηκαν εναντίον των ελληνικών πόλεων των Χαλκιδέων.

51. Ενώ ο Σιτάλκης ήταν απασχολημένος με αυτές τις επιχειρήσεις, οι Θεσσαλοί, οι Αχαιοί, οι Μαγνήτες και όλοι οι άλλοι Έλληνες που κατοικούσαν ανάμεσα στη Μακεδονία και τις Θερμοπύλες, συμφώνησαν μεταξύ τους και συνάθροισαν από κοινού σημαντική δύναμη, γιατί φοβούνταν μήπως και εισβάλουν στην περιοχή τους οι Θράκες με τόσες μυριάδες άνδρες και κινδυνέψουν οι πατρίδες τους. Όταν έκαναν το ίδιο και οι Χαλκιδείς, ο Σιτάλκης, μαθαίνοντας ότι οι Έλληνες συγκέντρωναν ισχυρές δυνάμεις και βλέποντας ότι οι στρατιώτες του υπέφεραν από την κακοκαιρία, συμφιλιώθηκε με τον Περδίκκα συνάπτοντας επι-γαμία 1 0 9 και οδήγησε τις δυνάμεις του πίσω στη Θράκη.

131


132


52. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Λακεδαιμόνιοι παίρνοντας τους συμμάχους τους από την Πελοπόννησο εισέβαλαν στην Αττική, έχοντας επικεφαλής τους τον βασιλιά Αρχίδαμο, κατέστρεψαν το νιόβγαλτο σιτάρι και αφού ρήμαξαν την ύπαιθρο επέστρεψαν στις πατρίδες τους. Οι Αθηναίοι, μη τολμώντας να τους αντιμετωπίσουν σε τακτική μάχη και πιεζόμενοι από την αρρώστια και την έλλειψη τροφής, είχαν απαισιόδοξες προσδοκίες για το μέλλον. Αυτά λοιπόν συνέβησαν κατά τη διάρκεια ετούτης της χρονιάς.

53. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Ευκλείδης"0, οι Ρωμαίοι διόρισαν αντί για υπάτους τρεις χιλίαρχους, τον Μάρκο Μάνιο, τον Κόιντο Σουλπίκιο Πραιτέξτατο και τον Σερούλιο Κορνήλιο Κόσσο. Κατά τη θητεία τους, στη Σικελία οι Λεοντίνοι, που ήταν άποικοι των Χαλκιδέων αλλά και συγγενείς των Αθηναίων, έτυχε να δεχτούν επίθεση από τους Συρακούσιους. Δεχόμενοι ισχυρές πιέσεις στον πόλεμο και κινδυνεύοντας να καταληφθούν κατά κράτος λόγω της υπεροχής των Συρακούσιων, έστειλαν πρέσβεις στην Αθήνα ζητώντας από τον δήμο να στείλει οσο πιο γρήγορα γινόταν βοήθεια και να απαλλάξει την πόλη τους από τους κινδύνους. Επικεφαλής των πρεσβευτών ήταν ο ρήτορας Γοργίας που ξεπερνούσε κατά πολύ όλους τους συγχρόνους του σε δεινότητα λόγου. Αυτός ήταν ο πρώτος που επινόησε κανόνες της ρητορικής και ήταν τόσο ανώτερος από τους άλλους στην τέχνη της σοφιστείας ώστε έπαιρνε αμοιβή από τους μαθητές του εκατό μνες. Αφού, λοιπόν, έφτασε στην Αθήνα και παρουσιάστηκε στον δήμο, συζήτησε με τους Αθηναίους σχετικά με τη συμμαχία και με την καινοφανή ομιλία του εξέπληξε τους Αθηναίους που είναι ευφυείς και αγαπούν τη διαλεκτική. Γιατί πρώτος αυτός χρησιμοποίησε τις μάλλον ασυνήθιστες και εξαιρετικά έντεχνες δομές του λόγου, όπως τις

133


134


αντιθέσεις, τα «ισόκωλα» 1 1 1, τα «πάρισα», τις ομοιοκαταληξίες και άλλα παρόμοια, τα οποία τότε, λόγω της ασυνήθιστης δομής τους, γίνονταν αντικείμενα επιδοκιμασίας, ενώ σήμερα θεωρούνται υπερβολικά και φαίνονται γελοία όταν χρησιμοποιούνται συχνά και κατακόρον. Τελικά, αφού έπεισε τους Αθηναίους να συμμαχήσουν με τους Λε-οντίνους και ο ίδιος έγινε αντικείμενο θαυμασμού στην Αθήνα για τη ρητορική του τέχνη, πήρε τον δρόμο του γυρισμού για τους Λεοντίνους.

54. Οι Αθηναίοι από το παρελθόν εποφθαλμιούσαν τη Σικελία, λόγω της ευφορίας του εδάφους της, κι έτσι τότε, αφού δέχτηκαν μετά χαράς τις προτάσεις του Γοργία, ψήφισαν να στείλουν συμμαχική δύναμη στους Λεοντίνους, χρησιμοποιώντας ως πρόφαση την ανάγκη και την παράκληση των συγγενών τους, ενώ στην πραγματικότητα ανυπομονούσαν να κατακτήσουν το νησί. Άλλωστε, όχι πολλά χρόνια πριν, όταν οι Κορίνθιοι και οι Κερκυραίοι βρίσκονταν σε πόλεμο μεταξύ τους και ανταγωνίζονταν οι μεν τους δε για τη συμμαχία των Αθηναίων, ο δήμος είχε προτιμήσει τη συμμαχία με τους Κερκυραίους, επειδή η Κέρκυρα βρισκόταν σε κατάλληλο σημείο σε σχέση με το ταξίδι προς τη Σικελία. Γιατί γενικά οι Αθηναίοι, έχοντας κατακτήσει την ηγεμονία στη θάλασσα και έχοντας επιτελέσει σημαντικά κατορθώματα, απολάμβαναν τη βοήθεια πολλών συμμάχων και κατείχαν μεγάλες δυνάμεις, επιπλέον είχαν πάρει στα χέρια τους μεγάλη ποσότητα χρημάτων, μεταφέροντας από τη Δήλο το κοινό ταμείο των Ελλήνων που αριθμούσε περισσότερα από δέκα χιλιάδες τάλαντα, επίσης, είχαν σπουδαίους στρατηγούς, δοκιμασμένους σε στρατηγική ικανότητα, και μέσω όλων αυτών προσδοκούσαν να υποτάξουν ολοσχερώς τους Λακεδαιμονίους και, αφού αποκτήσουν την ηγεμονία όλης της Ελλά-

135


136


δας, να αρπάξουν τη Σικελία. Γι' αυτές λοιπόν τις αιτίες, ψήφισαν να βοηθήσουν τους Λεοντίνους και έστειλαν στη Σικελία είκοσι πλοία και στρατηγούς τον Λάχητα και τον Χαροιάδη. Αυτοί, αφού έπλευσαν στο Ρήγιο, παρέλαβαν άλλα είκοσι πλοία από τους Ρηγίνους και τους Χαλκιδείς αποίκους. Με ορμητήριο το Ρήγιο, έκαναν στην αρχή επιδρομές στα νησιά των Λιπαραίων 1 1 2, επειδή οι Λιπαραίοι είχαν συμμαχήσει με τους Συρακούσιους, και στη συνέχεια, έπλευσαν εναντίον των Λοκρών 1 1 3 και, αφού κυρίευσαν πέντε Λοκρικά πλοία, πολιόρκησαν το φρούριο Μυλαί1 1 4. Όταν οι Σικελιώτες που κατοικούσαν κοντά στους Μυλαίους έσπευσαν σε βοήθεια, έγινε μάχη κατά την οποία οι Αθηναίοι νίκησαν, σκότωσαν περισσότερους από χίλιους και αιχμαλώτισαν όχι λιγότερους από εξακόσιους· αμέσως μετά, κατέλαβαν το φρούριο εξαναγκάζοντας το σε παράδοση μετά από πολιορκία. Ενώ συνέβαιναν αυτά, έφτασαν σαράντα πλοία που είχε αποστείλει ο δήμος των Αθηνών, έχοντας αποφασίσει να επιληφθούν του πολέμου με πιο πολύ ζέση - επικεφαλής τους ήταν ο Ευρυμέ-δων και ο Σοφοκλής. Όταν συγκεντρώθηκαν οι τριήρεις σε ένα μέρος, σχηματίστηκε πολύ αξιόλογος στόλος αποτελούμενος από ογδόντα τριήρεις. Επειδή όμως ο πόλεμος τραβούσε σε μάκρος, οι Λεοντίνοι έστειλαν πρεσβεία στους Συρακούσιους και ήρθαν σε συμφωνία μαζί τους. Έτσι, οι τριήρεις των Αθηναίων απέπλευσαν για την πατρίδα τους, ενώ οι Συρακούσιοι, παραχωρώντας στους Λεοντίνους το δικαίωμα του πολίτη, τους έκαναν όλους Συρακούσιους κι έκαναν την πόλη τους φρούριο των Συρακούσιων. Έτσι λοιπόν είχαν τα πράγματα στη Σικελία.

55. Στην Ελλάδα τώρα, οι Λεσβίοι αποστάτησαν από τους Αθηναίους, γιατί τους κατηγορούσαν πως, όταν ήθελαν να ενώσουν όλες τις πόλεις της Λέσβου με την πόλη

137


138

των Μυτιληναίων"5, οι Αθηναίοι τους είχαν εμποδίσει. Γι' αυτό, στέλνοντας πρεσβευτές στους Λακεδαιμονίους και συνάπτοντας μαζί τους συμμαχία, συμβούλευαν τους Σπαρτιάτες να προσπαθήσουν να κατακτήσουν την ηγεμονία στη θάλασσα και για να τους βοηθήσουν σ' αυτό τον σκοπό υπόσχονταν να τους προμηθεύσουν πολλές τριήρεις για τον πόλεμο. Οι Λακεδαιμόνιοι δέχτηκαν μετά χαράς την πρόταση, αλλά Ενώ καταγίνονταν με την κατασκευή των τριήρεων, οι Αθηναίοι τους πρόλαβαν πριν τις ολοκληρώσουν και έστειλαν αμέσως στρατό στη Λέσβο, επανδρώνοντας σαράντα πλοία και βάζοντας στρατηγό τον Κλει-νιππίδη. Αυτός, παίρνοντας επιπλέον βοήθεια από τους συμμάχους, κατέπλευσε στη Μυτιλήνη. Στη ναυμαχία που ακολούθησε, οι Μυτιληναίοι ηττήθηκαν και κλείστηκαν στην πόλη τους πολιορκούμενοι. Οι Λακεδαιμόνιοι έχοντας ψηφίσει να βοηθήσουν τους Μυτιληναίους ετοίμαζαν ισχυρό στόλο, αλλά τους πρόφτασαν οι Αθηναίοι στέλνοντας στη Λέσβο κι άλλα πλοία μαζί με χίλιους οπλίτες. Ο αρχηγός τους ο Πάχης, ο γιος του Επικλήρου, φτάνοντας στη Μυτιλήνη και παίρνοντας την προϋπάρχουσα δύναμη, απέκλεισε την πόλη με τείχος ολόγυρα της και έκανε συνεχείς επιθέσεις όχι μόνο από την ξηρά αλλά και από τη θάλασσα. Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν στη Μυτιλήνη σαράντα πέντε τριήρεις και στρατηγό τον Αλκίδα, ενώ εισέβαλαν στην Αττική με τους συμμάχους τους. Αφού επέδραμαν εναντίον των τόπων που είχαν παραλείψει πριν και αφάνισαν την ύπαιθρο, επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Οι Μυτιληναίοι, που πιέζονταν από την έλλειψη τροφίμων και τον πόλεμο και σπαράζοντας επιπλέον από εμφύλιες έριδες, παρέδωσαν μετά από συμφωνία την πόλη στους πολιορκητές. Στην Αθήνα, όταν ο δήμος συσκεπτόταν για το πώς έπρεπε να συμπεριφερθούν στους Μυτιληναίους, ο δημαγωγός Κλέων, άνθρωπος βίαιος με σκληρό



χαρακτήρα, εξερέθιζε τον δήμο, δηλώνοντας ότι τους Μυτιληναίους, από εφήβους και πάνω, έπρεπε να τους σκοτώσουν όλους και να πουλήσουν ως δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Όταν τελικά οι Αθηναίοι πείστηκαν και ψήφισαν σύμφωνα με τη γνώμη του Κλέωνος, στάλθηκαν στη Μυτιλήνη αγγελιοφόροι για να ανακοινώσουν στον στρατηγό τις αποφάσεις του δήμου. Μόλις ο Πάχης διάβασε το ψήφισμα, έφτασε κι άλλο, αντίθετο από το πρώτο. Ο Πάχης, μαθαίνοντας την αλλαγή γνώμης των Αθηναίων χάρηκε και συγκεντρώνοντας σε συνέλευση τους Μυτιληναίους τους απάλλαξε από τις κατηγορίες αλλά ταυτόχρονα και από τους πιο μεγάλους φόβους. Οι Αθηναίοι, γκρέμισαν τα τείχη της Μυτιλήνης και μοίρασαν σε κλήρους όλη τη Λέσβο εκτός από την περιοχή των Μηθυμναίων. Αυτό λοιπόν το τέλος έλαβε η αποστασία των Λεσβίων από τους Αθηναίους.

56. Την ίδια περίπου εποχή, οι Λακεδαιμόνιοι που πολιορκούσαν τις Πλαταιές περιτείχισαν την πόλη και τη φρουρούσαν άγρυπνα με πολλούς στρατιώτες. Καθώς η πολιορκία τραβούσε σε μάκρος και οι Αθηναίοι δεν έστελναν βοήθεια, οι πολιορκούμενοι υπέφεραν από έλλειψη τροφίμων και έχαναν πολλούς από τους συμπολίτες τους κατά τη διάρκεια των επιθέσεων. Μη ξέροντας τι να κάνουν, καθώς συσκέπτονταν με ποιο τρόπο ήταν δυνατό να σωθούν, οι περισσότεροι θεώρησαν καλό να μην κάνουν τίποτα, αλλά οι άλλοι, που ήταν περίπου διακόσιοι, αποφάσισαν να περάσουν διά της βίας μέσα από τους φρουρούς τη νύχτα και να φτάσουν στην Αθήνα. Αφού λοιπόν περίμεναν μια ασέληνη νύχτα, έπεισαν τους υπολοίπους να επιτεθούν από τη μια πλευρά του περιτειχίσματος, και οι ίδιοι, έχοντας ετοιμάσει σκάλες και ενώ οι εχθροί είχαν σπεύσει να υπερασπιστούν την αντίθετη πλευρά των τει-

141


142


χών, κατάφεραν να ανέβουν στο τείχος με τις σκάλες και σκοτώνοντας τους φύλακες να διαφύγουν στην Αθήνα. Την επομένη όμως, οι Λακεδαιμόνιοι, οργισμένοι για την απόδραση των ανδρών που είχαν φύγει από την πόλη, επιτέθηκαν στην πόλη των Πλαταιέων και κατέβαλαν κάθε προσπάθεια να υποτάξουν τους πολιορκούμενους βιαίως. Οι Πλαταιείς κατατρομαγμένοι έστειλαν πρέσβεις και παρέδωσαν τους εαυτούς τους και την πόλη τους στους εχθρούς. Μετά απ' αυτό, οι αρχηγοί των Λακεδαιμονίων, καλούσαν έναν έναν τους Πλαταιείς και τους ρωτούσαν τι καλό είχαν κάνει για τους Λακεδαιμονίους. Όταν όλοι παραδέχτηκαν πως δεν τους είχαν ευεργετήσει σε τίποτα, τους ρώτησαν πάλι αν είχαν κάνει κάτι κακό στους Σπαρτιάτες. Μια που κανένας δεν μπόρεσε να το αρνηθεί, τους καταδίκασαν όλους σε θάνατο. Έτσι, σκότωσαν όλους όσοι είχαν μείνει και, αφού κατέστρεψαν την πόλη εκ θεμελίων, εκμίσθωσαν σε άλλους τη γη τους. Οι Πλαταιείς, λοιπόν, που τήρησαν κατά γράμμα τη συμμαχία τους με τους Αθηναίους, περιέπεσαν αδίκως στις πιο μεγάλες συμφορές.

57. Ενώ συνέβαιναν αυτά, στην Κέρκυρα ξέσπασε μεγάλη εμφύλια έριδα και ανταγωνισμός για τις παρακάτω αιτίες. Κατά τον πόλεμο στην Επίδαμνο, είχαν συλληφθεί πολλοί Κερκυραίοι αιχμάλωτοι οι οποίοι, όταν κλείστηκαν στη δημόσια φυλακή, υποσχέθηκαν στους Κορινθίους να τους παραδώσουν την Κέρκυρα, αν τους ελευθέρωναν. Όταν οι Κορίνθιοι δέχτηκαν τα λόγια τους με χαρά, και οι Κερκυραίοι, προσποιούμενοι ότι έδωσαν λύτρα, αφέθηκαν ελεύθεροι με εγγύηση αρκετών ταλάντων που έδωσαν οι πρόξενοι"6. Πιστοί στην τήρηση των συμφωνημένων, μόλις επέστρεψαν στην πατρίδα τους, συνέλαβαν και έσφαξαν εκείνους που συνήθιζαν να δημαγωγούν και να καθοδηγούν περισσότερο από τους άλλους τον λαό. Κατέλυσαν επίσης

143


144


τη δημοκρατία, αλλά μετά από λίγο καιρό οι Αθηναίοι ήρθαν σε βοήθεια του δήμου και οι Κερκυραίοι, αφού ανάκτησαν την ελευθερία τους, ανέλαβαν να τιμωρήσουν τους υπεύθυνους της εξέγερσης. Αυτοί, φοβούμενοι την τιμωρία, κατέφυγαν στους βωμούς των θεών και έγιναν ικέτες του δήμου και των θεών. Οι Κερκυραίοι, από ευσέβεια προς τους θεούς, τους απάλλαξαν από την τιμωρία αλλά τους έδιωξαν από την πόλη. Εκείνοι όμως, επιχείρησαν και πάλι να στασιάσουν και, αφού περιτείχισαν ένα οχυρό σημείο του νησιού, συνέχισαν να ταλαιπωρούν τους Κερκυραίους. Αυτά λοιπόν συνέβησαν κατά τη διάρκεια ετούτης της χρονιάς.

58. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Εύθυνος"7, οι Ρωμαίοι διόρισαν αντί για υπάτους τρεις χιλίαρχους, τον Μάρκο Φάβιο, τον Μάρκο Φαλίνιο και τον Λεύκιο Σερου-ίλιο. Κατά τη θητεία τους, οι Αθηναίοι, που είχαν για κάποιο διάστημα ανακουφιστεί απο τη λοιμικη αρρώστια, έπεσαν πάλι στις ίδιες συμφορές. Σε τέτοια κατάσταση βρέθηκαν από την αρρώστια ώστε έχασαν περίπου τέσσερις χιλιάδες στρατιώτες από το πεζικό, τετρακόσιους ιππείς και πάνω από δέκα χιλιάδες από τους υπόλοιπους κατοίκους, ελεύθερους και δούλους. Επειδή η ιστορία αναζητάει την αιτία για τη βαρύτητα αυτής της αρρώστιας, είναι απαραίτητο να εκθέσουμε τα εξης. Επειδή κατά τον χειμώνα είχαν προηγηθεί μεγάλες βροχές, η γη μούσκεψε από το νερό και πολλοί κοίλοι τόποι, που δέχτηκαν μεγάλη ποσότητα νερού, έγιναν σαν λίμνες και κρατούσαν το στάσιμο νερό παρόμοια με τους ελώδεις τόπους. Όταν αυτά τα νερά θερμάνθηκαν το καλοκαίρι και υπέστησαν σήψη, σχηματίστηκαν πυκνοί και δυσώδεις ατμοί που καθώς υψώνονταν μόλυναν τη γύρω ατμόσφαιρα, πράγμα που βλέπουμε να συμβαίνει ακριβώς και στα έλη που είναι

145


146


από τη φύση τους νοσηρά. Στην αρρώστια συνέβαλε και η κακή ποιότητα τροφής που ήταν διαθέσιμη, γιατί όλοι οι καρποί εκείνη τη χρονιά ήταν ολότελα υγροί και οι φυσικές τους ιδιότητες ήταν αλλοιωμένες. Η τρίτη αιτία για την πρόκληση της αρρώστιας ήταν ότι δεν φύσηξαν τα μελτέμια, με τα οποία πάντα το καλοκαίρι μειώνεται η υπερβολική ζέστη. Όταν, λοιπόν, η ζέστη εντάθηκε και ο αέρας έγινε καυτός, τα σώματα των ανθρώπων, αφού δεν υπήρχε τίποτα για να τα δροσίσει, αφανίζονταν. Γι αυτό και όλα τα νοσήματα τότε συνοδεύονταν από πυρετό λόγω της υπερβολικής θερμότητας. Αυτή ήταν η αιτία που οι περισσότεροι από τους αρρώστους ρίχνονταν μέσα σε πηγάδια και πηγές λαχταρώντας να δροσίσουν τα σώματα τους. Οι Αθηναίοι, όμως, λόγω του μεγέθους της αρρώστιας, απέδωσαν τις αιτίες της συμφοράς στο θείο. Έτσι, σύμφωνα με ένα χρησμό, εξάγνισαν το νησί της Δήλου, που ήταν αφιερωμένη στον Απόλλωνα, θεωρώντας ότι είχε μιανθεί επειδή είχαν θαφτεί εκεί εκείνοι που είχαν πεθάνει. Αφού λοιπόν έσκαψαν και άνοιξαν όλους τους τάφους στη Δήλο, τους μετέφεραν στο νησί που ονομάζεται Ρηνεια, που βρίσκεται κοντά στη Δήλο. Συνέταξαν επίσης και νόμο να μη γεννάει ούτε να θάβεται κανείς στη Δήλο. Τέλεσαν επίσης και την πανήγυρη"8 των Δηλίων, που γινόταν παλιότερα αλλά δεν είχε γίνει εδώ και πολύ χρόνο.

59. Ενώ οι Αθηναίοι ήταν απασχολημένοι με αυτά, οι Λακεδαιμόνιοι με τους Πελοποννησίους στρατοπέδευσαν στον Ισθμό, έχοντας πρόθεση να εισβάλουν ξανά στην Αττική. Επειδή όμως έγιναν ισχυροί σεισμοί, φοβήθηκαν τους θεούς και επέστρεψαν στις πατρίδες τους. Οι σεισμοί που έγιναν σε πολλά μέρη της Ελλάδας ήταν τόσο ισχυροί ώστε η θάλασσα κατέστρεψε κάποιες παραθαλάσσιες πόλεις πλημμυρίζοντας τες, ενώ στη Λοκρίδα ο ισθμός της

147


148


χερσονήσου που υπήρχε έσπασε και έγινε το νησί που ονομάζεται Αταλάντη. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Λακεδαιμόνιοι αποίκησαν τη λεγόμενη Τραχίνα και τη μετονόμασαν σε Ηράκλεια για τις εξής αιτίες. Οι Τραχίνιοι βρίσκονταν σε πολυετή πόλεμο με τους Οιταίους, που συνόρευαν μαζί τους, και είχαν χάσει το μεγαλύτερο μέρος των συμπολιτών τους. Επειδή η πόλη είχε ερημώσει, απαίτησαν από τους Λακεδαιμονίους, που ήταν οι πρώτοι τους άποικοι, να αναλάβουν τη φροντίδα της πόλης. Οι Λακεδαιμόνιοι, τόσο λόγω της συγγένειας όσο και λόγω του Ηρακλή, που ήταν προγονός τους και είχε κατοικήσει κατά τα αρχαία χρόνια στην Τραχίνα, αποφάσισαν να την κάνουν μεγάλη πόλη. Γι' αυτό τον λόγο οι Λακεδαιμόνιοι και οι Πελοποννήσιοι έστειλαν τέσσερις χιλιάδες εποίκους, ενώ δέχτηκαν και από τους λοιπούς Έλληνες όσους ήθελαν να συμμετέχουν στην αποικία. Αυτοί δεν ήταν λιγότεροι των έξι χιλιάδων. Έτσι, έκαναν την Τραχίνα πόλη δέκα χιλιάδων κατοίκων και, αφού μοίρασαν σε κλήρους τη γη, ονόμασαν την πόλη Ηράκλεια.

60. Όταν άρχοντας των Αθηναίων ήταν ο Στρατο-κλής 1 1 9, στη Ρώμη, αντί υπάτων διορίστηκαν τρεις χιλίαρ-χοι, ο Λεύκιος Φούριος, ο Σπόριος Πινάριος, και ο Γάιος Μέτελλος. Κατά τη θητεία τους, οι Αθηναίοι, αφού εξέλεξαν στρατηγό τον Δημοσθένη τον έστειλαν στη θάλασσα με τριάντα πλοία και ικανό αριθμό στρατιωτών. Αυτός, αφού πήρε άλλες δεκαπέντε τριήρεις από τους Κερκυραίους και στρατιώτες από τους Κεφαλλήνιους, τους Ακαρνάνες και τους Μεσσήνιους της Ναυπάκτου, έπλευσε εναντίον της Λευκάδας. Αφού ερήμωσε τη χώρα των Λευκαδίων, απέπλευσε για την Αιτωλία και κατέστρεψε πολλά από τα χωριά της. Οι Αιτωλοί συσπειρώθηκαν εναντίον του, και δόθηκε μάχη, κατά την οποία οι Αθηναίοι ηττήθηκαν και

149


150


υποχώρησαν στη Ναύπακτο. Οι Αιτωλοί, με ανυψωμένο το ηθικό λόγω της νίκης, πήραν και τρεις χιλιάδες Λακεδαιμονίους στρατιώτες και εκστράτευσαν εναντίον της Ναυπάκτου, που τότε την κατοικούσαν Μεσσήνιοι, αλλά αποκρούστηκαν. Στη συνέχεια, βαδίζοντας εναντίον της λεγόμενης Μολύκριας120, κατέλαβαν την πόλη. Ο Δημοσθένης, ο στρατηγός των Αθηναίων, φοβούμενος μήπως καταλάβουν και τη Ναύπακτο μετά από πολιορκία, μετακάλεσε χίλιους οπλίτες από την Ακαρνανία και τους έστειλε στη Ναύπακτο. Ο Δημοσθένης, ενώ παρέμενε στην Ακαρνανία, συνάντησε τυχαία χίλιους Αμβρακιώτες στρατοπεδευμένους εκεί και συνάπτοντας μάχη μαζί τους τους σκότωσε σχεδόν όλους. Όταν οι άνδρες της Αμβρακίας βγήκαν πάνδημοι εναντίον του, πάλι ο Δημοσθένης σκότωσε τους περισσότερους από αυτούς, έτσι ώστε η πόλη σχεδόν ερήμωσε. Ο Δημοσθένης πίστευε πως έπρεπε να εξαναγκάσει την Αμβρακία σε παράδοση μετά από πολιορκία, θεωρώντας πως λόγω έλλειψης υπερασπιστών θα την καταλάμβανε εύκολα. Οι Ακαρνάνες όμως, φοβούμενοι μήπως οι Αθηναίοι γίνονταν σκληρότεροι γείτονες από τους Αμβρακιώτες, όταν θα καταλάμβαναν την πόλη, αρνήθηκαν να τον ακολουθήσουν. Επειδή διαφώνησαν, οι Ακαρνάνες συμφιλιώθηκαν με τους Αμβρακιώτες και συνήψαν ειρήνη για εκατό χρόνια, ενώ ο Δημοσθένης, που είχε εγκαταλειφθεί από τους Ακαρνάνες, απέπλευσε με τα είκοσι πλοία για την Αθήνα. Οι Αμβρακιώτες, που είχαν περιπέσει σε μεγάλη συμφορά, έστειλαν και ζήτησαν από τους Λακεδαιμονίους φρουρά, φοβούμενοι τους Αθηναίους.

61. Ο Δημοσθένης εκστράτευσε εναντίον της Πύλου1 2 1, σχεδιάζοντας να τειχίσει αυτό το οχυρό έναντι της Πελοποννήσου, γιατί πρόκειται για εξαιρετικά οχυρή θέση στη Μεσσηνία και απέχει από τη Σπάρτη τετρακόσια στάδια.

151


152


Έχοντας τότε στη διάθεση του και πολλά πλοία αλλά και αρκετούς στρατιώτες, μέσα σε είκοσι μέρες τείχισε την Πύλο. Οι Λακεδαιμόνιοι, μαθαίνοντας την τείχιση της Πύλου, συγκέντρωσαν ισχυρή δύναμη, όχι μόνο πεζικού αλλά και ναυτικού. Έτσι, έπλευσαν για την Πύλο με σαράντα πέντε καλά εξοπλισμένες τριήρεις και βάδισαν εναντίον της με δώδεκα χιλιάδες πεζούς, θεωρώντας ατιμωτικό ότι εκείνοι που όταν αφανιζόταν η Αττική δεν τόλμησαν να την υπερασπίσουν είχαν καταλάβει και τείχιζαν οχυρό στην Πελοπόννησο. Αυτοί, λοιπόν, με τον Θρασυ-μήδη επικεφαλής τους, στρατοπέδευσαν κοντά στην Πύλο. Καθώς ο στρατός καταλήφθηκε από έντονη επιθυμία να υποστεί κάθε κίνδυνο και να υποτάξει διά της βίας την Πύλο, τοποθέτησαν τα πλοία με την πλώρη προς το στόμιο του λιμανιού, προκειμένου να εμποδίσουν την είσοδο των εχθρών, και κάνοντας επιθέσεις στο τείχος με το πεζικό σε διαδοχικά κύματα και καταβάλλοντας τη μεγαλύτερη δυνατή προσπάθεια, έδωσαν εκπληκτικούς αγώνες. Επίσης, στο νησί που ονομάζεται Σφακτηρία και που εκτείνεται κατά μήκος κάνοντας το λιμάνι γαλήνιο, μετέφεραν τους καλύτερους άνδρες των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων. Αυτό το έκαναν θέλοντας να εμποδίσουν τους Αθηναίους να καταλάβουν το νησί πριν από αυτούς, μια που η θέση του ήταν εξαιρετικά ευνοϊκή για την πολιορκία. Μολονότι περνούσαν όλη την ημέρα στις μάχες μπροστά από τα τείχη και δέχονταν πολλά πλήγματα λόγω του μεγάλου ύψους του τείχους, δεν σταματούσαν τις βίαιες επιθέσεις τους. Έτσι, πολλοί από αυτούς πέθαιναν και ουκ ολίγοι τραυματίζονταν σοβαρά, καθώς ασκούσαν βία σε οχυρωμένο τόπο. Οι Αθηναίοι, έχοντας καταλάβει εκ των προτέρων ένα οχυρό που ήταν από τη φύση του ισχυρό και έχοντας μεγάλη αφθονία πολεμοφοδίων και των άλλων χρήσιμων εφοδίων, αμύνονταν μανιασμένα, γιατί ήλπιζαν

153


154


ότι αν το σχέδιο τους πετύχαινε, θα μπορούσαν να μεταφέρουν όλο τον πόλεμο στην Πελοπόννησο και να αφανίσουν, λίγο λίγο, τη χώρα των εχθρών.

62. Τόσο η μία όσο και η άλλη πλευρά επέδειξαν ανυπέρβλητο ζήλο κατά την πολιορκία. Από τους Σπαρτιάτες που πρόσβαλαν τα τείχη με βίαιες επιθέσεις πολλοί θαυμάστηκαν για τις ανδραγαθίες τους, αλλά τη μεγαλύτερη επιδοκιμασία κέρδισε ο Βρασίδας. Γιατί ενώ οι κυβερνήτες των τριήρεων δεν τολμούσαν να φέρουν κοντά στην ξηρά τα πλοία λόγω της τραχύτητας των ακτών, εκείνος, που ήταν επίσης κυβερνήτης τριήρεως, φώναζε και πρόσταζε τον πηδαλιούχο να μη λυπηθεί το σκάφος αλλά να το οδηγήσει ολοταχώς στην ξηρά, γιατί ήταν ατιμωτικό για τους Σπαρτιάτες να μη λυπούνται την ψυχη τους προς χάριν της νίκης αλλά να λυπούνται τα σκάφη και να ανέχονται να βλέπουν τους Αθηναίους να κατέχουν τη γη της Λακωνίας. Τελικά, κατάφερε να αναγκάσει τον πηδαλιούχο να οδηγήσει το πλοίο μπροστά, και όταν η τριήρης ρίχτηκε στη στεριά, ο Βρασίδας ανεβαίνοντας στη σκάλα του πλοίου αμυνόταν εναντίον του πλήθους των Αθηναίων που έτρεξαν εναντίον του. Στην αρχή, σκότωνε πολλούς από αυτούς που τον πλησίαζαν, αλλά στη συνέχεια, από τα πολλά βλήματα που του έριχναν, υπέστη πολλά τραύματα στο μπροστινό μέρος του σώματος του. Τελικά, έχασε πολύ αίμα από τις πληγές του και λιποθυμώντας ο βραχίονας του κρεμάστηκε έξω από το πλοίο, οπότε η ασπίδα του γλίστρησε και έπεσε στη θάλασσα, κι έπεσε στα χέρια των εχθρών. Μετά από αυτα ο Βρασίδας, έχοντας σχηματίσει σωρό από τα πολλά πτώματα των εχθρών, απομακρύνθηκε ημιθανής από το πλοίο από τους δικούς του, έχοντας ξεπεράσει σε τέτοιο βαθμό τους υπόλοιπους σε ανδρεία ώστε, ενώ όσοι έχαναν τις ασπίδες τους

155


156


τιμωρούνταν με θάνατο, εκείνος, για την ίδια αιτία, δοξάστηκε. Οί Λακεδαιμόνιοι, λοιπόν, κάνοντας συνεχείς επιθέσεις στην Πύλο και χάνοντας πολλούς στρατιώτες, υπέ-μεναν με σθένος τα δεινά. Εδώ εκπλήσσεται κανείς με την παραδοξότητα της τύχης και την ιδιαιτερότητα της κατάστασης στην Πύλο. Γιατί οι Αθηναίοι, αμυνόμενοι από τη γη της Λακωνίας, επικρατούσαν των Σπαρτιατών, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι, έχοντας αντιμέτωπη την ίδια τους τη χώρα, επιτίθονταν στους εχθρούς από τη θάλασσα, έτσι συνέβη αυτοί που επικρατούσαν στην ξηρά να έχουν τώρα την κυριαρχία στη θάλασσα, ενώ εκείνοι που κατείχαν την πρώτη θέση στη θάλασσα να εμποδίζουν τους εχθρούς από την ξηρά.

63. Επειδή η πολιορκία τραβούσε σε μάκρος και οι Αθηναίοι, μετά την επικράτηση τους 1 2 2 με τα πλοία, εμπόδιζαν τη μεταφορά σιταριού στην ξηρά, εκείνοι που είχαν μείνει στο νησί 1 2 3, κινδύνευαν να πεθάνουν από πείνα. Γι' αυτό οι Λακεδαιμόνιοι, φοβούμενοι γι ' αυτούς που είχαν απομείνει στο νησί, έστειλαν πρέσβεις στην Αθήνα για να διαπραγματευτούν τη λήξη του πολέμου. Επειδή οι Αθηναίοι δεν συγκατατέθηκαν, οι Λακεδαιμόνιοι ζήτησαν να γίνει ανταλλαγή ανδρών και οι Αθηναίοι να πάρουν πίσω ισάριθμους Αθηναίους που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι. Όμως οι Αθηναίοι δεν συμφώνησαν ούτε σ' αυτό. Γι' αυτό και οι πρέσβεις δήλωσαν ευθαρσώς στην Αθήνα ότι με το να μη θέλουν να κάνουν ανταλλαγή αιχμαλώτων, ήταν σαν να ομολογούν ότι οι Λακεδαιμόνιοι είναι καλύτεροι. Οι Αθηναίοι όμως, αφού καταπόνησαν αυτούς που βρίσκονταν στη Σφακτηρία με την έλλειψη των αναγκαίων, δέχτηκαν την εκούσια παράδοση τους. Αυτοί που παραδόθηκαν ήταν εκατόν είκοσι Σπαρτιάτες και εκατόν ογδόντα από τους συμμάχους τους. Αυτοί οι άνδρες οδηγήθηκαν

157


158


από τον δημαγωγό Κλέωνα, που ήταν τότε στρατηγός, δέσμιοι στην Αθήνα. Ο δήμος ψήφισε να τους κρατήσουν υπο φρούρηση, αν οι Λακεδαιμόνιοι ήθελαν να σταματήσουν τον πόλεμο, αλλά αν αποφάσιζαν να τον συνεχίσουν, τότε να σκοτώσουν όλους τους αιχμαλώτους. Στη συνέχεια, έστειλαν και κάλεσαν τους καλύτερους άνδρες από τους Μεσσηνίους που είχαν εγκατασταθεί στη Ναύπακτο και αφού πρόσθεσαν σ' αυτούς και αρκετά μεγάλη δύναμη από τους λοιπούς συμμάχους, τους παρέδωσαν τη φρούρηση της Πύλου, γιατί πίστευαν ότι οι Μεσσήνιοι, από το μίσος τους προς τους Σπαρτιάτες, θα κατέστρεφαν με τη μεγαλύτερη μανία τη Λακωνική, έχοντας ορμητήριο τους ένα ισχυρά οχυρωμένο σημείο. Έτσι λοιπόν είχαν τα πράγματα στην Πύλο.

64. Ο Αρταξέρξης, ο βασιλιάς των Περσών, πέθανε 1 2 4, αφού κυβέρνησε επί σαράντα χρόνια, και ο Ξέρξης που τον διαδέχτηκε στην εξουσία βασίλεψε ένα χρόνο. Στην Ιταλία, όταν οι Αίκλοι αποστάτησαν από τους Ρωμαίους, έκαναν τον Αύλο Ποστούμιο στρατηγό με απόλυτη εξουσία και ίππαρχο τον Λεύκιο Ιούλιο. Αυτοί, αφού βάδισαν με ισχυρό στρατό στη χώρα των αποστατών, στην αρχή λεηλάτησαν τις περιουσίες τους και στη συνέχεια, όταν οι Αίκλοι αντιστάθηκαν, έγινε μάχη, κατά την οποία νίκησαν οι Ρωμαίοι, σκότωσαν πολλούς από τους αντιπάλους, συνέλαβαν ουκ ολίγους αιχμαλώτους και αποκόμισαν πολλά λάφυρα. Μετά τη μάχη, οι αποστάτες, τρομαγμένοι από την ήττα τους, υποτάχτηκαν στους Ρωμαίους, ενώ ο Πο-στούμιος, που θεωρήθηκε ότι είχε διοικήσει λαμπρά τις υποθέσεις του πολέμου, τέλεσε τον καθιερωμένο θρίαμβο. Λένε όμως ότι ο Ποστούμιος έκανε κάτι παράξενο και εντελώς απίστευτο. Διότι κατά τη διάρκεια της μάχης, ο γιος του, λόγω του ζήλου του, είχε τρέξει πιο μπροστά από

159


160


τη θέση που του είχε δώσει, ο πατέρας του, ο πατέρας του όμως, τηρώντας το πατρογονικό έθιμο, έβαλε να εκτελέσουν τον γιο του ως να είχε εγκαταλείψει τη θέση του.

65. Όταν πέρασε αυτή η χρονιά, στην Αθήνα ήταν άρχοντας ο Ισαρχος , στη Ρω μη ορίστηκαν ύπατοι ο Τίτος Κο'ίντιος και ο Γάιος Ιούλιος, ενώ οι Ηλείοι τελούσαν την ογδοηκοστή ένατη Ολυμπιάδα, κατά την οποία ο Σύμμαχος νίκησε για δεύτερη φορά στον αγώνα δρόμου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Αθηναίοι κατέστησαν στρατηγό τον Νικία, τον γιο του Νικηρατου, του παρέδωσαν εξήντα τριήρεις και τρεις χιλιάδες οπλίτες και τον πρόσταξαν να πορθήσει τους συμμάχους των Λακεδαιμονίων. Εκείνος έπλευσε πρώτα στη Μήλο, όπου αφάνισε τη χώρα και πολιόρκησε την πόλη επί αρκετές ημέρες' γιατί μόνο αυτή από τα νησιά των Κυκλάδων διατηρούσε τη συμμαχία της με τους Λακεδαιμονίους, όντας αποικία της Σπάρτης. Ο Νικίας, μη μπορώντας να καταλάβει την πόλη, επειδή οι Μήλιοι αμύνονταν γενναία, απέπλευσε για τον Ωρωπό126 της Βοιωτίας. Αφήνοντας εκεί τα πλοία, μπήκε στη χώρα των Ταναγραίων μαζί με τους οπλίτες και εκεί συνάντησε δεύτερη δύναμη των Αθηναίων, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Ιππόνικος, ο γιος του Καλλία. Όταν συνενώθηκαν σε ένα σώμα, βάδιζαν λεηλατώντας τη χώρα, κι όταν οι Θηβαίοι έσπευσαν σε βοήθεια, οι Αθηναίοι συνήψαν μάχη μαζί τους και νίκησαν σκοτώνοντας πολλούς. Μετά τη μάχη, οι στρατιώτες με τον Ιππόνικο πήραν τον δρόμο του γυρισμού για την Αθήνα, ενώ ο Νικίας επέστρεψε στα πλοία και έπλευσε κατά μήκος της ακτής για τη Λοκρίδα. Λεηλατώντας τις παραθαλάσσιες περιοχές, παρέλαβε και σαράντα τριήρεις από τους συμμάχους και συνολικά έφτασε να έχει εκατό πλοία. Κατέταξε επίσης αρκετούς και στο πεζικό και σχηματίζοντας δύναμη αξιό-

161


162


λογη έπλευσε εναντίον της Κορίνθου. Όταν αποβίβασε τους στρατιώτες και οι Κορίνθιοι αντιστάθηκαν, οι Αθηναίοι νίκησαν σε δυο μάχες και σκότωσαν πολλούς από τους εχθρούς. Στη μάχη σκοτώθηκαν οκτώ Αθηναίοι και περισσότεροι από τριακόσιους Κορινθίους127. 0 Νικίας έπλευσε μετά στον Κρομμυώνα, ρήμαξε την περιοχή και κατέλαβε το φρούριο. Έφυγε αμέσως από εκεί και αφου τείχισε ένα φρούριο στη Μεθώνη1 2 8, άφησε μια φρουρά για να φυλάει το οχυρό αλλά και για να καταστρέφει τη γύρω περιοχή. Όσο για τον ίδιο, αφού λεηλάτησε τις παραθαλάσσιες περιοχές, επέστρεψε στην Αθήνα. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι έστειλαν εναντίον των Κυθήρων εξήντα πλοία και δυο χιλιάδες οπλίτες, τη στρατηγία των οποίων ειχε ο Νικίας μαζί με μερικούς άλλους. Αυτός, αφού εκστράτευ-σε στο νησί και έκανε επιθέσεις εναντίον του, δέχτηκε την επίσημη παράδοση της πόλης. Αφήνοντας φρουρά στο νησί, σάλπαρε για την Πελοπόννησο όπου ρήμαξε τις παραθαλάσσιες περιοχές. Αφού κατέλαβε μετά από πολιορκία τις Θυρέες, που βρίσκονται στα σύνορα Λακωνικής και Αργολίδας, εξανδραπόδισε τους κατοίκους και ισοπέδωσε την πόλη, ενώ τους Αιγινήτες που κατοικούσαν εκεί καθώς και τον Σπαρτιάτη φρούραρχο Τάνταλο τους συνέλαβε και τους οδήγησε στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι έδεσαν τον Τάνταλο και τον φρουρούσαν μαζί με τους άλλους αιχμαλώτους και τους Αιγινήτες.

66. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Μεγαρείς πιέζονταν ασφυκτικά τόσο από τον πόλεμο με τους Αθηναίους όσο και με τους εξόριστους τους, έρχονταν, λοιπόν, σε διαβουλεύσεις μεταξύ τους 1 2 9 περί αυτών, ενώ κάποια μερίδα πολιτών, που διέκειντο εχθρικά προς τους εξόριστους, υποσχέθηκε στους Αθηναίους στρατηγούς να προδώσει την πόλη. Οι στρατηγοί, ο Ιπποκράτης και ο Δημοσθένης, που αποδε-

163


164


χτηκαν την προδοσία, έστειλαν νύχτα εξακόσιους στρατιώτες στην πόλη, και οι συνωμότες δέχτηκαν το.υς Αθηναίους μέσα στα τείχη. Όταν η προδοσία φανερώθηκε σε όλη την πόλη, το πλήθος διχάστηκε ανάλογα με τις πεποιθήσεις του, άλλοι υπέρ της συμμαχίας με τους Αθηναίους κι άλλοι υπέρ της υποστήριξης των Λακεδαιμονίων, κάποιος130, από δική του πρωτοβουλία, κήρυξε ότι όποιος ήθελε μπορούσε να πάρει τα όπλα είτε με την πλευρά των Αθηναίων είτε με την πλευρά των Μεγαρέων. Οι Λακεδαιμόνιοι, βλέποντας τους Μεγαρείς έτοιμους να τους εγκαταλείψουν, έκριναν συμφέρον να αποτραβηχτούν από τα μακρά τείχη 1 3 1 και να καταφύγουν στη λεγόμενη Νίσαια που είναι το επίνειο των Μεγαρέων. Οι Αθηναίοι άνοιξαν τάφρο γύρω από τη Νίσαια και την πολιορκούσαν, ενώ στη συνέχεια έφεραν τεχνίτες από την Αθήνα και περιτείχισαν τη Νίσαια. Οι Πελοποννήσιοι, φοβούμενοι μήπως, αν καταληφθούν εξ εφόδου, σκοτωθούν, συμφώνησαν να παραδώσουν τη Νίσαια στους Αθηναίους. Έτσι λοιπόν είχαν τα πράγματα για τους Μεγαρείς.

67. Ο Βρασίδας τώρα, παραλαμβάνοντας αρκετά μεγάλη δύναμη από τη Λακεδαίμονα αλλά και από τους άλλους Πελοποννησίους, έφυγε για τα Μέγαρα. Τρομοκρατώντας τους Αθηναίους, τους έδιωξε από τη Νίσαια και, αφού ελευθέρωσε την πόλη των Μεγαρέων, την επανέφερε στη συμμαχία των Λακεδαιμονίων. Ο ίδιος, αφού βάδισε με τη δύναμη του μέσα από τη Θεσσαλία, έφτασε στο Δίο της Μακεδονίας. Από εκεί, πέρασε στην Άκανθο και συμμάχησε με τους Χαλκιδείς. Πρώτη έκανε την πόλη των Α-κανθίων να αποστατήσει από τους Αθηναίους, εν μέρει τρομοκρατώντας τους και εν μέρει πείθοντας τους κατοίκους με καλοσυνάτα λόγια. Έπειτα, προέτρεψε και πολλούς από τους υπόλοιπους κατοίκους της Θράκης να συμ-

165


166


μετάσχουν στη συμμαχία των Λακεδαιμονίων. Στη συνέχεια, θέλοντας ο Βρασίδας να επιληφθεί του πολέμου με μεγαλύτερη ενεργητικότητα, κάλεσε στρατιώτες από τη Λακεδαίμονα σπεύδοντας να συστήσει σημαντική στρατιωτική δύναμη. Οι Σπαρτιάτες, επιθυμώντας να ξεφορτωθούν τους πιο ισχυρούς από τους Είλωτες, έστειλαν χίλιους από αυτούς, τους πιο περήφανους, πιστεύοντας ότι οι περισσότεροι θα εξολοθρευτούν στις μάχες. Έκαναν όμως και κάτι άλλο βίαιο και σκληρό, με το οποίο υπέθεταν ότι θα ταπεινώσουν τους Είλωτες. Κήρυξαν την απογραφή των Ειλώτων που είχαν κάνει κάτι καλό για τη Σπάρτη υποσχόμενοι ότι θα τους ελευθέρωναν, μετά από εξέταση. Τους δυο χιλιάδες που απογράφηκαν, οι Σπαρτιάτες έδωσαν εντολή στους ισχυρότερους πολίτες να τους σκοτώσουν, τον καθένα στο σπίτι του. Γιατί φοβούνταν πάρα πολύ μήπως κάποτε αρπάξουν την ευκαιρία και, τασσόμενοι στο πλευρό των εχθρών, βάλουν τη Σπάρτη σε κινδύνους. Ωστόσο, φτάνοντας στον Βρασίδα χίλιοι Είλωτες, μαζί με όσους στρατολογήθηκαν και από τους συμμάχους, σχηματίστηκε δύναμη αξιόμαχη.

68. Έτσι ο Βρασίδας, βασιζόμενος στον μεγάλο αριθμό των στρατιωτών, βάδισε εναντίον της ονομαζόμενης Αμφίπολης. Αυτή την πόλη είχε επιχειρήσει παλιότερα να την οικίσει ο Αρισταγόρας ο Μιλήσιος'32, όταν προσπαθούσε να ξεφύγει από τον βασιλιά των Περσών Δαρείο. Μετά τον θάνατο εκείνου, οι άποικοι διώχτηκαν από τους Θράκες που ονομάζονταν Ηδωνοί. Μετά από τριάντα δύο χρόνια, οι Αθηναίοι έστειλαν εκεί δέκα χιλιάδες αποίκους. Καθώς κι αυτοί σκοτώθηκαν από τους θράκες στην περιοχή του Δράβησκου, οι Αθηναίοι, αφού άφησαν να περάσουν δυο χρόνια133, ανέκτησαν και πάλι την πόλη υπό την αρχηγία του Άγνωνος. Επειδή αυτή η πόλη είχε γίνει πολλές φορές

167


168


αντικείμενο διαμάχης, ο Βρασίδας επιδίωκε με ζήλο να γίνει κύριος της. Έτσι, εκστράτευσε εναντίον της με ισχυ-

134

ρη όυναμη και αφου στρατοπέδευσε κοντά στη γέφυρα , κατέλαβε πρώτα τα προάστια της πόλης και την επομένη, έχοντας τρομοκρατήσει τους Αμφιπολίτες, δέχτηκε την επίσημη παράδοση της πόλης, υπό τον όρο ότι όποιος ήθελε μπορούσε να πάρει τα πράγματα του και να φύγει από την πόλη. Αμέσως μετά, πήρε με το μέρος του και τις περισσότερες από τις γειτονικές πόλεις, μεταξύ των οποίων οι πιο σημαντικές ήταν η Οισύμη και η Γαληψός, αποικίες των Θασίων και οι δύο, καθώς και το Μύρκινο, μια μικρή Ηδωνική πόλη. Καταπιάστηκε επίσης με τη ναυπήγηση περισσότερων τριήρεων στον ποταμό Στρυμώ-να και κάλεσε στρατιώτες από τη Λακεδαίμονα και τους άλλους συμμάχους. Κατασκεύασε επίσης και πολλές πανοπλίες, που τις μοίρασε στους νέους που δεν είχαν όπλα, και συγκέντρωσε προμήθειες βλημάτων, σιταριού και όλων των αναγκαίων. Όταν ολοκληρώθηκαν οι προετοιμασίες, έφυγε από την Αμφίπολη με τον στρατό και φτάνοντας στη λεγόμενη Ακτή 1 3 5 στρατοπέδευσε. Εκεί υπήρχαν πέντε πόλεις, από τις οποίες μερικές ήταν Ελληνικές, αποικίες των Ανδρίων, ενώ οι άλλες είχαν δίγλωσσο πληθυσμό βαρβάρων Βισαλτικής καταγωγής. Αφού τις υπέταξε, εκστράτευσε εναντίον της πόλης Τορώνης, που ήταν αποικία των Χαλκιδέων αλλά κατεχόταν από τους Αθηναίους. Επειδή μερικοί πρόδωσαν την πόλη, έβαλαν τον Βρασίδα μέσα κατά τη διάρκεια της νύχτας, κι αυτός κατέλαβε την πόλη χωρίς κίνδυνο. Τόσο, λοιπόν, προχώρησαν τα πράγματα για τον Βρασίδα ετούτης της χρονιάς.

69. Ενώ συνέβαιναν αυτά, στο Δήλιο της Βοιωτίας δόθηκε τακτική μάχη μεταξύ Αθηναίων και Βοιωτών για τις παρακάτω αιτίες. Κάποιοι Βοιωτοί, που ήταν δυσαρεστη-

169


170


μενοι από το τότε πολίτευμα και επιθυμούσαν να εγκαταστήσουν δημοκρατία στις πόλεις, συζήτησαν την πρόθεση τους με τους Αθηναίους στρατηγούς Ιπποκράτη και Δημοσθένη και υποσχέθηκαν να παραδώσουν τις πόλεις της Βοιωτίας. Οι Αθηναίοι δέχτηκαν την πρόταση μετά χαράς. Οι στρατηγοί χώρισαν το στράτευμα για λόγους που αφορούσαν στην τακτική της επιχείρησης, και ο Δημοσθένης με το μεγαλύτερο μέρος του στρατεύματος εισέβαλε στη Βοιωτία, αλλά βρίσκοντας τους Βοιωτούς ήδη πληροφορημένους για την προδοσία, έφυγε άπρακτος. Ο Ιπποκράτης, αφού οδήγησε τους Αθηναίους πανδημεί εναντίον του Δη-λίου, κατέλαβε το μέρος και προλαβαίνοντας την έφοδο των Βοιωτών, τείχισε το Δήλιο. Αυτό το οχυρό βρίσκεται κοντά στην περιοχή του Ωρωπού στα σύνορα της Βοιωτίας. Ο Παγώνδας, που είχε την αρχηγία των Βοιωτών, κάλεσε στρατιώτες από όλες της πόλεις της Βοιωτίας και έφτασε στο Δήλιο με μεγάλο στρατό' είχε κάτι λιγότερο από είκοσι χιλιάδες πεζούς και περίπου χίλιους ιππείς. Οι Αθηναίοι υπερείχαν αριθμητικά των Βοιωτών, αλλά δεν ήταν τόσο καλά οπλισμένοι όσο οι αντίπαλοι, γιατί είχαν βγει ξαφνικά και με βιάση από την πόλη και λόγω της βιασύνης δεν ήταν καλά προπαρασκευασμένοι.

70. Οι δυο στρατοί πρόθυμοι για την αναμέτρηση πα-ρατάχτηκαν με τον εξής τρόπο: Στους Βοιωτούς, οι Θηβαίοι παρατάχθηκαν στο δεξιό κέρας, στο αριστερό οι Ορχομένιοι, ενώ τη μεσαία φάλαγγα αποτελούσαν Βοιωτοί. Μπροστά από όλους πολεμούσαν οι «ηνίοχοι και πα-

β ' 136 ' ι V ' ι ι ι

ατές» , οπως ονομάζονται σ αυτούς, τριακόσιοι ε π ί

λεκτοι άνδρες. Οι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να συνάψουν μάχη, ενώ παρέτασσαν ακόμη τον στρατό τους. Στην ισχυρή σύγκρουση που ακολούθησε, στην αρχή οι ιππείς των Αθηναίων, αγωνιζόμενοι λαμπρά, ανάγκασαν τους

171


172


αντιπάλους τους ιππείς να τραπούν σε φυγή. Στη συνέχεια όμως, όταν συγκρούστηκε το πεζικό, οι Αθηναίοι που είχαν τοποθετηθεί έναντι των Θηβαίων δέχτηκαν έντονη πίεση και τράπηκαν σε φυγή, ενώ οι υπόλοιποι έτρεψαν σε φυγή τους υπόλοιπους Βοιωτούς και σκοτώνοντας πολλούς τους καταδίωξαν σε αρκετή απόσταση. Οι Θηβαίοι όμως, που υπερείχαν σε σωματική ρώμη, επέστρεψαν από την καταδίωξη και πέφτοντας πάνω στους διώκοντες Αθηναίους, τους κατατρόπωσαν. Έχοντας νικήσει σε περίλαμπρη μάχη 1 3 7, απέκτησαν μεγάλη δόξα για την ανδρεία τους. Από τους Αθηναίους, άλλοι κατέφυγαν στον Ωρωπό και άλλοι στο Δήλιο, μερικοί έβαλαν τα δυνατά τους να φτάσουν στη θάλασσα, στα πλοία τους, κι άλλοι πάλι σκορπίστηκαν ένας εδώ κι άλλος εκεί, όπως το έφερνε η τύχη. Με το πέσιμο της νύχτας, οι νεκροί των Βοιωτών δεν ξεπερνούσαν τους πεντακόσιους, ενώ των Αθηναίων ήταν πολλοί περισσότεροι. Αν λοιπόν δεν τους προλάβαινε η νύχτα, οι περισσότεροι Αθηναίοι θα πέθαιναν, γιατί κόβοντας η νύχτα την ορμή των διωκτών, έσωσε αυτούς που είχαν τραπεί σε φυγή. Ωστόσο, το πλήθος των σκοτωμένων ήταν τόσο μεγάλο που οι Θηβαίοι, από την αξία των λαφύρων, κατασκεύασαν τη μεγάλη στοά στην αγορά και τη στόλισαν με χάλκινα αγάλματα, ενώ κάλυψαν με χαλκό τους ναούς και τις στοές τις αγοράς καρφώνοντας επάνω τους τα όπλα που πήραν από τους νεκρούς- επιπλέον, με αυτά τα χρήματα θέσπισαν την πανήγυρη των Δηλίων. Μετά τη μάχη, οι Βοιωτοί έκαναν επιθέσεις εναντίον του Δηλίου και το κατέλαβαν κατά κράτος. Από τους φρουρούς του Δηλίου οι περισσότεροι πέθαναν μαχόμενοι γενναία, ενώ διακόσιοι πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Οι υπόλοιποι κατέφυγαν στα πλοία και διακομίστηκαν με τους άλλους στην Αττική. Σε τέτοια συμφορά περιέπεσαν, λοιπόν, οι Αθηναίοι που θέλησαν το κακό των Βοιωτών.

173


174


71. Στην Ασία, πέθανε ο βασιλιάς Ξέρξης, αφού κυβέρνησε επί ένα έτος ή, όπως γράφουν μερικοί, επί δύο μήνες. Ο Σογδιανός που τον διαδέχτηκε στον θρόνο κυβέρνησε επί επτά μήνες. Αυτόν τον σκότωσε ο Δαρείος, που βασίλεψε δεκαεννιά χρόνια. Από τους ιστορικούς, ο Αντίοχος ο Συρακούσιος ολοκλήρωσε τούτη τη χρονιά την ιστορία της Σικελίας, την οποία άρχισε από τον Κώκαλο1 3 8, τον βασιλιά των Σικανών, σε εννέα βιβλία.

72. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Αμείνιος139, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Γάιο Παπιριο και τον Λεύκιο Ιούνιο. Κατά τη θητεία τους, οι Σκιωναίοι, αψηφώντας τους Αθηναίους για την ήττα τους στο Δήλιο, αποστάτησαν προς τους Λακεδαιμονίους και παρέδωσαν την πόλη τους στον Βρασίδα, που ήταν στρατηγός των Λακεδαιμονίων στη Θράκη. Στη Λέσβο, μετά την άλωση της Μυτιλήνης από τους Αθηναίους, αυτοί που είχαν ξεφύγει από την άλωση, όντας πολλοί τον αριθμό, είχαν επιχειρήσει και παλιότερα να επιστρέψουν στη Λέσβο, αλλά τώρα, αφού συσπειρώθηκαν, κατέλαβαν την Ανταν-δρο'40, και χρησιμοποιώντας την ως ορμητήριο, πολεμούσαν αδιάκοπα τους Αθηναίους που κατείχαν τη Μυτιλήνη. Ο δήμος των Αθηναίων, οργισμένος μαζί τους, έστειλε εναντίον τους στρατηγούς τον Αριστείδη και τον Σύμμαχο με στρατό. Αυτοί, αφού κατέπλευσαν στη Λέσβο και έκαναν συνεχείς επιθέσεις, κατέλαβαν την Άντανδρο και, από τους εξόριστους, άλλους σκότωσαν κι άλλους έδιωξαν από την πόλη, ενώ οι ίδιοι, αφού άφησαν φρουρά για να φυλάει το μέρος, απέπλευσαν από τη Λέσβο. Στη συνέχεια, ο στρατηγός Λάμαχος με δέκα τριήρεις, έπλευσε στον Πόντο και αφού αγκυροβόλησε στην Ηράκλεια, κοντά στο ποτάμι που ονομάζεται Κάλης, έχασε όλα του τα πλοία, γιατί έπεσαν καταρρακτώδεις βροχές και ο ποταμός κατέ-

175


176


βασε τόσο βίαιο ρεύμα ώστε τα σκάφη έπεσαν πάνω σε τραχιά σημεία της στεριάς και καταστράφηκαν.

Οι Αθηναίοι συνήψαν ετήσια εκεχειρία με τους Λακεδαιμονίους, με τον όρο να κρατήσει η κάθε πλευρά τα μέρη τα οποία κατείχε τότε. Ήρθαν πολλές φορές σε συζητήσεις και είχαν τη γνώμη πως έπρεπε να σταματήσουν τον πόλεμο και να δώσουν τέλος στον μεταξύ τους ανταγωνισμό, άλλωστε οι Λακεδαιμόνιοι ανυπομονούσαν να παραλάβουν τους άνδρες τους που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι στη Σφακτηρία. Όταν η εκεχειρία συνομολογήθηκε όπως είπαμε, ενω σε όλα τα άλλα υπήρξε συμφωνία, σχετικά με τη Σκιώνη 1 4 1 εγέρθηκαν αξιώσεις κι από τις δυο πλευρές. Ο ανταγωνισμός που προέκυψε ήταν τόσο μεγάλος ώστε κα-τέλυσαν την εκεχειρία και συνέχισαν τον μεταξύ τους πόλεμο για το ζήτημα της Σκιώνης. Την ίδια περίοδο, αποστάτησε και η πόλη της Μένδης142 προς τους Λακεδαιμονίους και έκανε τον ανταγωνισμό σε σχέση με τη Σκιώνη ακόμη εντονότερο. Γι' αυτό ο Βρασίδας απομάκρυνε από τη Μένδη και τη Σκιώνη τα γυναικόπαιδα και ό,τι άλλο ήταν χρήσιμο, και ασφάλισε τις πόλεις με ισχυρές φρουρές. Οι Αθηναίοι, εξοργισμένοι με τα γεγονότα, ψήφισαν να σφαχτούν όλοι οι Σκιωναίοι από την ηλικία του εφήβου και πάνω, όταν έπεφτε η πόλη τους, και έστειλαν εναντίον τους ναυτική δύναμη από πενήντα τριήρεις, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Νικίας και ο Νικόστρατος. Αυτοί έπλευσαν πρώτα στη Μένδη την οποία κατέλαβαν με τη βοήθεια κάποιων που την πρόδωσαν. Τη Σκιώνη την απέκλεισαν περιτειχίζοντας την και κάθισαν σε πολιορκία, εξαπολύοντας συνεχείς επιθέσεις. Οι φρουροί όμως που ήταν στη Σκιώνη, όντας πολλοί σε αριθμό και διαθέτοντας μεγάλη αφθονία βλημάτων, τροφίμων και λοιπών εφοδίων, απέκρουαν με ευκολία τους Αθηναίους και, βρισκόμενοι σε πλεονεκτικότερη θέση, τραυμάτιζαν πολλούς. Αυτά λοιπόν συνέβησαν κατά τη διάρκεια ετούτης της χρονιάς.

177


178


73. Στη συνέχεια, στην Αθήνα άρχοντας ήταν ο Αλκαίος1 4 3 και στη Ρώμη ύπατοι ο Οπίτερος Λουκρήτιος και ο Λεύκιος Σέργιος Φιδηνιάτης. Κατά τη θητεία τους, οι Αθηναίοι, κατηγορώντας τους Δηλίους ότι είχαν συνάψει κρυφά συμμαχία με τους Λακεδαιμονίους, τους έδιωξαν από το νησί και κατέλαβαν οι ίδιοι την πόλη. Στους εκ-διωχθέντες Δηλίους, ο σατράπης Φαρνιάκης έδωσε την πόλη Αδραμύτιο για να κατοικήσουν144. Οι Αθηναίοι εξέλεξαν στρατηγό τον δημαγωγό Κλέωνα και δίνοντας του σημαντική δύναμη πεζικού τον έστειλαν στα μέρη της Θράκης. Αυτός αφού έπλευσε στη Σκιώνη και παρέλαβε από εκεί στρατιώτες από αυτούς που πολιορκούσαν την πόλη, έφυγε και πήγε στην Τορώνη, διότι γνώριζε ότι ο Βρασίδας είχε φύγει από εκείνα τα μέρη και ότι οι στρατιώτες που είχαν μείνει στην Τορώνη δεν ήταν αξιόμαχοι. Στρατοπέδευσε κοντά στην Τορώνη, την πολιόρκησε από στεριά και από θάλασσα και κατέλαβε την πόλη εξ εφόδου. Πούλησε ως δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες, ενώ αιχμαλώτισε τους άνδρες που φρουρούσαν την πόλη και τους έστειλε δέσμιους στην Αθήνα. Αφήνοντας αρκετή φρουρά στην πόλη, απέπλευσε με το στράτευμα και αγκυροβόλησε στον ποταμό Στρυμόνα στη Θράκη. Αφού στρατοπέδευσε κοντά στην πολη Ηιόνα, που απέχει τριάντα στάδια από την Αμφίπολη, έκανε επιθέσεις εναντίον αυτής της μικρής πόλης.

74. Μαθαίνοντας πως ο Βρασίδας βρισκόταν με στρατό στην πόλη Αμφίπολη, βάδισε εναντίον του. Μόλις έμαθε ο Βρασίδας πως οι αντίπαλοι πλησιάζουν, ανέπτυξε τη δύναμη του και περίμενε τους Αθηναίους. Στην ισχυρή σύγκρουση που ακολούθησε, όπου και οι δυο στρατοί αγωνίστηκαν λαμπρά, στην αρχή η μάχη ήταν αμφίρροπη, στη συνέχεια όμως, επειδή οι αρχηγοί και των δύο πλευρών

179


180


φιλοδοξούσαν να κριθεί η μάχη υπέρ της δικής τους πλευράς, σκοτώθηκαν πολλοί σπουδαίοι άνδρες, αφού μπήκαν και οι ίδιοι οι στρατηγοί στη μάχη και προκάλεσαν ανυπέρβλητο συναγωνισμό για τη νίκη. Ο Βρασίδας, λοιπόν, αφού επέδειξε μεγάλη γενναιότητα και σκότωσε πολλούς, τελείωσε τη ζωή του ηρωικά. Όταν και ο Κλέων έπεσε στη μάχη, οι δυο παρατάξεις βρέθηκαν σε σύγχυση λόγω έλλειψης αρχηγών, τελικά όμως νίκησαν οι Λακεδαιμόνιοι και έστησαν τρόπαιο. Οι Αθηναίοι πήραν την άδεια να μαζέψουν τους νεκρούς τους και, αφού τους έθαψαν, απέπλευσαν για την Αθήνα. Όταν κάποιοι από τη μάχη έφτασαν στη Λακεδαίμονα και ανήγγειλαν τη νίκη του Βρασίδα αλλά και τον θάνατο του, η μητέρα του, όταν πληροφορήθηκε αυτά που είχαν γίνει στη μάχη, ρώτησε τι είδους άνθρωπος αποδείχτηκε ο Βρασίδας κατά τη σύγκρουση" όταν εκείνοι αποκρίθηκαν ότι αποδείχτηκε ο άριστος όλων των Λακεδαιμονίων, η μητέρα του νεκρού είπε ότι ο γιος της ο Βρασίδας ήταν γενναίος άνδρας, ωστόσο ήταν κατώτερος από πολλούς άλλους. Καθώς τούτα τα λόγια διαδόθηκαν στην πόλη, οι έφοροι της πόλης τίμησαν τη γυναίκα δημόσια, επειδή προέκρινε τον έπαινο της πατρίδας της από τη δόξα του γιου της. Μετά την εν λόγω μάχη, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να συνάψουν πεντηκονταετή συνθήκη με τους Λακεδαιμονίους με τους ακόλουθους όρους: να ελευθερωθούν οι αιχμάλωτοι και από τις δυο πλευρές και να δοθούν πίσω οι πόλεις που είχαν καταληφθεί κατά τον πόλεμο. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος λοιπόν, αφού είχε κρατήσει μέχρι εκείνη την εποχή επί δέκα χρόνια, έληξε με" τον τρόπο που είπαμε.

75. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Αριστίων 1 4 5, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Τίτο Κοί'ντιο και τον Αύλο Κορνήλιο Κόσσο. Κατά τη θητεία τους, μολονότι ο

181


182


Πελοποννησιακός πόλεμος είχε μόλις λήξει, στην Ελλάδα άρχισαν πάλι ταραχές και πολεμικές κινήσεις για τους παρακάτω λόγους. Μολονότι οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι σε συμφωνία με τους συμμάχους τους συνήψαν εκεχειρία και συμφωνία για τη λήξη των εχθροπραξιών, συνήψαν τη συμμαχία χωρίς να συμπεριλάβουν τις συμμαχικές πόλεις. Με αυτή τους την πράξη έγιναν ύποπτοι ότι συμμάχησαν προκειμένου να υποδουλώσουν τους άλλους Έλληνες. Σαν αποτέλεσμα, οι μεγαλύτερες πόλεις αντάλλαξαν πρέσβεις και συζητούσαν για συμφωνία και συμμαχία μεταξύ τους εναντίον Αθηναίων και Λακεδαιμονίων. Οι πόλεις που ηγούνταν αυτής της υπόθεσης ήταν οι τέσσερις ισχυρότερες, το Αργός, οι Θήβες, η Κόρινθος και η Ήλις. Ήταν απολύτως εύλογο να θεωρηθούν ύποπτες οι πόλεις για κοινά σχέδια κατά της Ελλάδας, διότι είχε προστεθεί ενας επιπρόσθετος όρος στην κοινή συνθήκη, ότι οι Αθηναίοι και οι Λακεδαιμόνιοι διατηρούσαν το δικαίωμα να προσθέτουν και να αφαιρούν από τη συνθήκη, ό,τι τους φαινόταν καλό. Εκτός από αυτά, οι Αθηναίοι με ψήφισμα είχαν δώσει σε δέκα άνδρες την εξουσία να κρίνουν σχετικά με τα συμφέροντα της πόλης. Επειδή το ίδιο είχαν κάνει και οι Λακεδαιμόνιοι, η πλεονεξία των δύο πόλεων αποκαλύφθηκε περίτρανα. Πολλές πόλεις υπάκουσαν στο κάλεσμα για κοινή ελευθερία, καθώς οι Αθηναίοι αψηφούνταν για τη συμφορά τους στο Δήλιο, αλλά κι η δόξα των Λακεδαιμονίων είχε μειωθεί με την άλωση των πολιτών της στη Σφακτηρία, πολλές πόλεις, λοιπόν, συγκεντρώθηκαν και προώθησαν την πόλη των Αργείων στην ηγεμονία. Διότι αυτή η πόλη βρίσκεται σε υψηλή θέση για τα παλαιά της κατορθώματα. Αλλωστε πριν την επιστροφή των Ηρακλείδων146, σχεδόν όλοι οι μεγάλοι βασιλιάδες προέρχονταν από την Αργολίδα, επιπλέον, επειδή είχε ειρήνη επί πολλά χρόνια, είχε τις μεγαλύτερες προσόδους, ενώ δεν

183


184


διέθετε μόνο πλήθος χρημάτων αλλά και ανδρών. Οι Αρ-γείοι, πιστεύοντας ότι θα τους παραχωρούνταν η ηγεμονία, επέλεξαν χίλιους από τους νεότερους πολίτες τους που διέθεταν σωματική ρώμη και πλούτο και, αφού τους απάλλαξαν από κάθε άλλη υπηρεσία και τους παρείχαν τροφή με δημόσια έξοδα, τους πρόσταξαν να ασκούνται σε συνεχή γυμνάσια. Αυτοί λοιπόν, λόγω των άφθονων παροχών και της συνεχούς άσκησης, έγιναν γρήγορα δεινοί αγωνιστές των πολεμικών έργων.

76. Οι Λακεδαιμόνιοι, βλέποντας την Πελοπόννησο να ενώνεται εναντίον τους και προβλέποντας το μέγεθος του επικείμενου πολέμου, άρχισαν να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια να ασφαλίσουν τα σχετικά με την ηγεμονία τους. Πρώτα πρώτα, ελευθέρωσαν τους χίλιους Είλωτες που είχαν εκστρατεύσει στη Θράκη με τον Βρασίδα, ενώ στη συνέχεια απάλλαξαν από την ατίμωση τους Σπαρτιάτες αιχμαλώτους που είχαν συλληφθεί στη Σφακτηρία, οι οποίοι είχαν πέσει σε ατίμωση επειδή μείωσαν τη δόξα της Σπάρτης. Έπειτα, μέσω επαίνων και τιμών κατά τον πόλεμο, προτρέπονταν να ξεπεράσουν στους επικείμενους αγώνες τα προηγούμενα κατορθώματα τους. Προς τους συμμάχους τους, από την άλλη, φέρονταν με μεγαλύτερη πραότητα και καταπράυναν με καλοσυνάτη συμπεριφορά τους πιο εχθρικά διακείμενους από αυτούς. Οι Αθηναίοι, αντίθετα, θέλοντας με τον φόβο να τρομοκρατήσουν εκείνους που υποψιάζονταν ότι σχεδίαζαν να αποστατήσουν, έκαναν παράδειγμα για όλους την τιμωρία των Σκιω-ναίων, γιατί, αφού τους εξανάγκασαν σε παράδοση μετά από πολιορκία και έσφαξαν όλους τους άντρες από την εφηβεία και πάνω, πούλησαν ως δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά και παρέδωσαν το νησί στους Πλαταιείς για να κατοικήσουν, μια που αυτοί είχαν εκδιωχθεί από την πατρίδα τους.

185


186


Τον ίδιο περίπου καιρό, στην Ιταλία, οι Καμπανοί, αφού εκστράτευσαν με μεγάλη στρατιωτική δύναμη στην Κύμη, νίκησαν τους Κυμαίους στη μάχη και κατάσφαξαν τους περισσότερους απ όσους τους αντιτάχθηκαν. Αφού κάθισαν έξω από την πόλη σε πολιορκία, εξαπολύοντας πλήθος επιθέσεων την κατέλαβαν εξ εφόδου. Αφού τη λεηλάτησαν και πούλησαν τους αιχμαλώτους για δούλους, επέλεξαν ένα αρκετά μεγάλο αριθμό οικιστών από τους συμπολίτες τους για να εγκατασταθούν εκεί.

77. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Αστύφιλος1 4 7, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Κο'ίντιο και τον Αύλο Σεμπρώνιο, ενώ οι Ηλείοι τελούσαν την ενενηκοστή Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Τπέρβιος ο Συρακούσιος. Κατά τη διάρκεια τούτης της περιόδου, οι Αθηναίοι, σύμφωνα με κάποιο χρησμό, έδωσαν πίσω στους Δηλίους το νησί τους, και οι Δήλιοι που κατοικούσαν στο Αδραμύτιο επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Επειδή όμως οι Αθηναίοι δεν έδωσαν την Πύλο πίσω στους Λακεδαιμονίους, οι δυο πόλεις βρίσκονταν πάλι σε διένεξη και σε έχθρα. Όταν ο δήμος των Αργείων τα πληροφορήθηκε αυτά, έπεισε τους Αθηναίους να συνάψουν φιλία με τους Αργείους. Επειδή η διένεξη μεγάλωνε, οι Λακεδαιμόνιοι έπεισαν τους Κορινθίους να εγκαταλείψουν την κοινή σύνοδο και να συμμαχήσουν με τους Λακεδαιμονίους. Με την αναταραχή που προέκυψε και την υπάρχουσα αναρχία, τα πράγματα στην Πελοπόννησο ήταν όπως τα περιγράψαμε. Εκτός Πελοποννήσου, οι Αι-νιάνες, οι Δόλοπες και οι Μηλιείς, ήρθαν σε κοινή συμφωνία και εκστράτευσαν με σημαντικές δυνάμεις εναντίον της Ηράκλειας στην Τραχίνα. Οι Ηρακλεώτες αντιστάθηκαν και ακολούθησε ισχυρή μάχη, κατά την οποία οι κάτοικοι της Ηράκλειας ηττήθηκαν. Επειδή έχασαν πολλούς στρα-

187


τιώτες και ζήτησαν όλοι καταφύγιο μέσα στα τείχη, έστειλαν να ζητήσουν βοήθεια από τους Βοιωτούς. Οι Θηβαίοι τους έστειλαν χίλιους επίλεκτους οπλίτες, και οι Ηρακλε-ώτες αμύνονταν μαζί τους εναντίον των επιτιθεμένων. Ενώ συνέβαιναν αυτά, οι Ολύνθιοι εκστράτευσαν εναντίον της πόλης Μηκύβερνα148, που είχε αθηναϊκή φρουρά, και αφού έδιωξαν τη φρουρά κατέλαβαν οι ίδιοι την πόλη.

78. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Αρχίας149, οι Ρωμαίοι κατέστησαν υπάτους τον Λεύκιο Παπίριο Μουγι-λανό και τον Γάιο Σερουίλιο Στρούκτο. Κατά τη θητεία τους, οι Αργείοι, κατηγορώντας τους Λακεδαιμονίους150 ότι δεν απέδιδαν τα ιερά σφάγια στον Πύθιο Απόλλωνα 1 5 1, τους κήρυξαν τον πόλεμο. Εκείνη ακριβώς την εποχή, ο στρατηγός των Αθηναίων Αλκιβιάδης, μπήκε με στρατό στην Αργολίδα. Οι Αργείοι, παίρνοντας μαζί τους κι αυτό το σώμα, εκστράτευσαν εναντίον της Τροιζήνας, μιας συμμαχικής πόλης των Λακεδαιμονίων, και αφού λεηλάτησαν την ύπαιθρο και έκαψαν τα υποστατικά, επέστρεψαν στην πατρίδα τους. Οι Λακεδαιμόνιοι, οργισμένοι με τις παρανομίες εναντίον των Τροιζηνίων, αποφάσισαν να πολεμήσουν τους Αργείους. Έτσι, αφού συγκέντρωσαν στρατό, έθεσαν επικεφαλής του τον βασιλιά Άγι. Με αυτό τον στρατό, ο Άγις εκστράτευσε εναντίον των Αργείων και αφάνισε την περιοχή τους, και αφού οδήγησε τον στρατό κοντά στην πόλη, προκαλούσε τους εχθρούς σε μάχη. Οι Αργείοι, προσθέτοντας στον στρατό τους τρεις χιλιάδες στρατιώτες από τους Ηλείους και περίπου άλλους τόσους από τους Μαντινείς, οδήγησαν το στράτευμα τους έξω από την πόλη. Ενώ επρόκειτο να δοθεί τακτική μάχη, οι στρατηγοί έκαναν μεταξύ τους διαπραγματεύσεις μέσω πρέσβεων και αποφάσισαν παύση των εχθροπραξιών για τέσσερις μήνες. Όταν τα στρατεύματα επέστρεψαν άπρακτα στις

189


190


πατρίδες τους, οι δυο πόλεις εξοργίστηκαν με τους στρατηγούς που είχαν συμφωνήσει για την εκεχειρία. Έτσι, οι Αργείοι επιχείρησαν να σκοτώσουν τους αρχηγούς με λιθοβολισμό, και με μεγάλη δυσκολία και μετά από πολλές παρακλήσεις, τους επέτρεψαν να ζήσουν, αλλά δήμευσαν την περιουσία τους και γκρέμισαν εκ θεμελίων τα σπίτια τους. Οι Λακεδαιμόνιοι σχεδίαζαν να τιμωρήσουν τον Αγι, αλλά όταν αυτός υποσχέθηκε ότι θα διόρθωνε το σφάλμα του με λαμπρές πράξεις, τον συγχώρησαν με δυσκολία και για το μέλλον επέλεξαν τους δέκα πιο συνετούς άνδρες και τους διόρισαν συμβούλους του, ενώ τον πρόσταξαν να μην κάνει τίποτα χωρίς τη δική τους γνώμη.

79. Στη συνέχεια, οι Αθηναίοι έστειλαν διά θαλάσσης στο Άργος χίλιους επίλεκτους οπλίτες και διακόσιους ιππείς, υπό τη στρατηγία του Λάχη και του Νικόστρατου' τους συνόδευε επίσης ο Αλκιβιάδης, αν και ήταν ιδιώτης, λόγω της φιλίας του με τους Ηλείους και τους Μαντινείς. Όταν συνεδρίασαν όλοι, αποφάσισαν να αφήσουν τις συνθήκες «να πάνε στο καλό» και να ορμήσουν στον πόλεμο. Έτσι, κάθε στρατηγός παρακίνησε τους δικούς τους άνδρες στον αγώνα και, όταν υπάκουσαν όλοι, στρατοπέδευσαν έξω από την πόλη. Όλοι τους θεώρησαν καλό να εκστρα-τεύσουν πρώτα εναντίον του Ορχομενού της Αρκαδίας. Μπήκαν, λοιπόν, στην Αρκαδία και αφού εγκαταστάθηκαν μπροστά στην πόλη την πολιορκούσαν κάνοντας καθημερινά επιθέσεις στα τείχη. Αφού την υπέταξαν, στρατοπέδευσαν κοντά στην Τεγέα, έχοντας αποφασίσει να την πολιορκήσουν κι αυτή. Όταν όμως οι Τεγεάτες απαίτησαν από τους Λακεδαιμονίους να σπεύσουν αμέσως σε βοήθεια, οι Σπαρτιάτες πήραν όλους τους δικούς τους στρατιώτες και των συμμαχούν και βάδισαν εναντίον της Μαντινείας, πιστεύοντας ότι αν η Μαντινεία δεχόταν επίθεση, οι εχθροί

191


192


θα διέκοπταν την πολιορκία της Τεγέας. Οι Μαντινείς, παίρνοντας κι αυτοί τους συμμάχους τους εκστράτευσαν πάνδημοι και παρατάχθηκαν εναντίον των Λακεδαιμονίων. Στην ισχυρή μάχη που ακολούθησε, οι επίλεκτοι των Αργείων, που ήταν χίλιοι τον αριθμό, όντας καλά ασκημένοι για πόλεμο, έτρεψαν πρώτοι τους αντιπάλους τους σε φυγή και καταδιώκοντας τους προκαλούσαν μεγάλο φονικό. Οι Λακεδαιμόνιοι όμως, αφού έτρεψαν σε φυγή τα υπόλοιπα τμήματα της παράταξης των αντιπάλων και σκότωσαν , πολλούς, στράφηκαν εναντίον τους και τους κύκλωσαν με τον μεγάλο τους αριθμό, ελπίζοντας να τους πετσοκόψουν όλους. Οι επίλεκτοι των Αργείων όμως, αν και υστερούσαν πολύ σε αριθμό, υπερείχαν σε ανδραγαθία, αλλά ο βασιλιάς των Λακεδαιμονίων που αγωνιζόταν στην πρώτη γραμμή υπέμενε με σταθερότητα τους κινδύνους της μάχης και θα μπορούσε να τους έχει σκοτώσει όλους, καθώς προσπαθούσε με ζήλο να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του απέναντι στους συμπολίτες του και να διορθώσει την προηγούμενη κακή του φήμη κατορθώνοντας κάτι σημαντικό. Ωστόσο, δεν του επιτράπηκε να πραγματοποιήσει την απόφαση του. Γιατί ο Φάραξ ο Σπαρτιάτης, που ήταν ένας από τους συμβούλους [του Λγι] και απολάμβανε τη μέγιστη φήμη στη Σπάρτη, τον προέτρεψε να αφήσει δίοδο στους επίλεκτους και να μη δοκιμάσει, διακινδυνεύοντας εναντίον ανθρώπων που είχαν παραιτηθεί από κάθε ελπίδα για ζωή, τι σημαίνει ανδρεία που έχει εγκαταλειφθεί από την τύχη. Έτσι ο βασιλιάς αναγκάστηκε, σύμφωνα με την εντολή που του είχε δοθεί πρόσφατα, να επιτρέψει τη δίοδο, σύμφωνα με τη συμβουλή του Φάρακος. Οι χίλιοι λοιπόν σώθηκαν, αφού αφέθηκαν να περάσουν με τον τρόπο που είπαμε, και οι Λακεδαιμόνιοι, που νίκησαν σε μεγάλη μάχη, έστησαν τρόπαιο και επέστρεψαν στην πατρίδα τους.

193


194


80. Όταν πέρασε η χρονιά, στην Αθήνα ήταν άρχοντας ο Αντιφών 1 5 2, ενώ στη Ρώμη, αντί των υπάτων, τοποθετήθηκαν τέσσερις χιλίαρχοι, ο Γάιος Φούριος και ο Τίτος Κοΐ'ντιος, καθώς επίσης και ο Μάρκος Ποστούμιος και ο Αύλος Κορνήλιος. Κατά τη θητεία τους, οι Αργείοι και οι Λακεδαιμόνιοι, μετά από διαπραγματεύσεις μέσω αντιπροσώπων, έκαναν ειρήνη και συνήψαν συμμαχία. Κατα συνέπεια, οι Μαντινείς, έχοντας χάσει τη βοήθεια των Αργείων, αναγκάστηκαν να υποταχτούν στους Λακεδαιμονίους. Την ίδια περίπου εποχή στην πόλη των Αργείων, οι χίλιοι που είχαν επιλεγεί μεταξύ των πολιτών ήρθαν σε συμφωνία και αποφάσισαν να καταλύσουν τη δημοκρατία και να εγκαταστήσουν αριστοκρατία από αυτούς τους ίδιους. Έχοντας πολλούς συνεργάτες, λόγω του ότι ήταν πρώτοι μεταξύ των πολιτών σε ανδραγαθήματα και περιουσίες, πρώτα συνέλαβαν εκείνους που συνήθιζαν να δημαγωγούν και τους σκότωσαν κι έπειτα τρομοκρατώντας τους υπόλοιπους κατέλυσαν τους νόμους και πήραν τη διοίκηση των υποθέσεων του δημοσίου στα χέρια τους. Αφού διατήρησαν αυτό το πολίτευμα επί οκτώ μήνες, καθαιρέθηκαν, γιατί ο δήμος ξεσηκώθηκε εναντίον τους. Έτσι, μετά την εκτέλεση τους, ο δήμος έφερε πίσω τη δημοκρατία. Στην Ελλάδα όμως έγινε κι άλλη μια κίνηση, γιατί και οι Φωκείς και οι Λοκροί, που βρίσκονταν σε διένεξη, ανέθεσαν στα όπλα να τους κρίνουν με βάση την ανδρεία τους' νίκησαν οι Φωκείς αφού σκότωσαν περισσότερους από χίλιους Λοκρούς. Οι Αθηναίοι τώρα, υπο τη στρατιωτική ηγεσία του Νικία, κατέλαβαν δυο πόλεις, τα Κύθηρα και τη Νίσαια, και αφού κατέλαβαν τη Μήλο μετά από πολιορκία, έσφαξαν ... από την ηλικία της εφηβείας και πάνω, και πούλησαν ως δούλους τα παιδιά και τις

/ 153 / Ό «. / / /

γυναίκες . Έιτσι λοιπόν είχαν τα πράγματα για τους Έλληνες. Στην Ιταλία τώρα, οι Φιδηνάτες, όταν έφτασαν

195


196


στην πόλη τους πρέσβεις από τη Ρώμη, τους σκότωσαν για ασήμαντες αφορμές. Οι Ρωμαίοι, οργισμένοι από αυτά που έγιναν, ψήφισαν πόλεμο εναντίον τους και, αφού ετοίμασαν σημαντική δύναμη, επέλεξαν ως στρατηγό με απόλυτη εξουσία τον Ανιο Αιμίλιο και μαζί του, κατά το έθιμο, τον Αύλο Κορνήλιο ως ίππαρχο. Ο Αιμίλιος, αφού έκανε τις προετοιμασίες για τον πόλεμο, πήρε τον στρατό και βάδισε εναντίον των Φιδηνατών. Όταν οι Φιδηνάτες παρατάχθηκαν εναντίον του, έγινε ισχυρή μάχη που διήρκεσε πολύ, και επειδή έπεσαν πολλοί και από τις δυο πλευρές, ο αγώνας ήταν ισόπαλος.

81. Όταν άρχοντας των Αθηνών ήταν ο Εύφημος154, στη Ρώμη τοποθετήθηκαν αντί υπάτων οι χιλίαρχοι Λεύκιος Φούριος, Λεύκιος Κο'ίντιος και Αύλος Σεμπρώνιος. Κατά τη θητεία τους, οι Λακεδαιμόνιοι μαζί με τους συμμάχους τους εκστράτευσαν εναντίον της Αργολίδας, κατέλαβαν το οχυρό της Τσίας 1 5 5 και αφού σκότωσαν τους κατοίκους ισοπέδωσαν το φρούριο. Όταν έμαθαν ότι οι Αργείοι είχαν οικοδομήσει τα μακρά τείχη μέχρι τη θάλασσα156, πήγαν εκεί, γκρέμισαν τα κατασκευασμένα τείχη και πήραν τον δρόμο για την πατρίδα τους. Οι Αθηναίοι εκλέγοντας στρατηγό τον Αλκιβιάδη και δ ί ν ο ν τ α ς του είκοσι πλοία τον πρόσταξαν να βοηθήσει τους Αργείους στη διευθέτηση των υποθέσεων της πολιτείας τους, γιατί γίνονταν ακόμη ταραχές επειδή είχαν απομείνει πολλοί από αυτούς που προτιμούσαν το αριστοκρατικό πολίτευμα. Ο Αλκιβιάδης λοιπόν, αφού έφτασε στην πόλη των Αργείων και συνεδρίασε με εκείνους που προτιμούσαν τη δημοκρατία, ξεχώρισε τους Αργείους εκείνους που θεωρούνταν οι μεγαλύτεροι υποστηρικτές των Λακεδαιμονίων και, αφού τους απομάκρυνε από την πόλη και βοήθησε στην εδραίωση της δημοκρατίας, απέπλευσε για την Αθήνα. Προς το τέλος αυ-

197


198


τής της χρονιάς, οι Λακεδαιμόνιοι εισέβαλαν με μεγάλο στρατό στην Αργολίδα και αφού ερήμωσαν μεγάλο μέρος της χώρας εγκατέστησαν τους εξόριστους Αργείους στις Ορνεές157. Αφού οχύρωσαν αυτό το φρούριο έναντι της Αργολίδας και άφησαν ικανό αριθμό φρουρών, τους πρόσταξαν να ταλαιπωρούν τους Αργείους. Μόλις έφυγαν οι Λακεδαιμόνιοι από την Αργολίδα, οι Αθηναίοι απέστειλαν συμμαχική δύναμη στους Αργείους από σαράντα τριήρεις και χίλιους διακόσιους οπλίτες. Οι Αργείοι εκστράτευσαν μαζί με τους Αθηναίους εναντίον των Ορνεών και καταλαμβάνοντας την πόλη εξ εφόδου μερικούς από τους φρουρούς και τους εξόριστους τους σκότωσαν και άλλους τους έδιωξαν απο τις Ορνεές. Αυτά λοιπόν συνέβησαν κατά το δέκατο πέμπτο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου.

82. Το δέκατο εκτο έτος, άρχοντας των Αθηναίων ήταν ο Αρίμνηστος158, ενώ στη Ρώμη, αντί υπάτων, τοποθετήθηκαν τέσσερις χιλίαρχοι, ο Τίτος Κλαύδιος, ο Σπόριος Ναύτιος, ο Λούκιος Σέντιος και ο Σέξτος Ιούλιος. Κατά τη θητεία τους, οι Ηλείοι τέλεσαν την ενενηκοστή πρώτη Ολυμπιάδα, κατά την οποία νίκησε στον αγώνα δρόμου ο Εξαίνετος ο Ακραγαντίνος. Οι Βυζάντιοι και οι Καλχηδό-νιοι, παίρνοντας μαζί τους και Θράκες, εκστράτευσαν εναντίον της Βιθυνίας με μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις. Εκεί, λεηλάτησαν την ύπαιθρο, αφού κατέλαβαν πολλές μικρές πόλεις μετά από πολιορκία, και διέπραξαν πράξεις υπερβολικής ωμότητας, γιατί έπιασαν πολλούς αιχμαλώτους, άντρες, γυναίκες και παιδιά, και τους έσφαξαν όλους.

Την ίδια περίπου εποχή στη Σικελία, οι Εγεσταίοι έκαναν πόλεμο εναντίον των Σελινουντίων για μια αμφισβητήσιμη περιοχή, όπου ένας ποταμός αποτελούσε το σύνορο των δυο πόλεων που βρίσκονταν σε διένεξη. Οι Σελινούντιοι, αφού πέρασαν την κοίτη του ποταμού, κατέ-

199


200


λαβαν στην αρχή την παραποτάμια περιοχή διά της βίας και στη συνέχεια απέσπασαν ένα μεγάλο κομμάτι της γειτονικής περιοχής αψηφώντας τους αδικημένους. Οι Ε-γεσταίοι οργίστηκαν και στην αρχή προσπαθούσαν να τους πείσουν με τα λόγια να μην παραβιάζουν το ξένο έδαφος. Επειδή όμως κανείς δεν τους έδινε σημασία, εκστράτευσαν εναντίον των κατακτητών της χώρας και, αφού τους έδιωξαν όλους από τους αγρούς, έγιναν οι ίδιοι κάτοχοι της περιοχής. Καθώς η διένεξη μεταξύ των δύο πόλεων μεγάλωσε, συγκέντρωσαν στρατιώτες και προσπάθησαν να κρίνουν τη διαφορά τους με τα όπλα. Έτσι, στην αντιπαράθεση που ακολούθησε, έγινε κρατερή μάχη κατά την οποία νίκησαν οι Σελινούντιοι και σκότωσαν ουκ ολίγους Εγε-σταίους. Οι Εγεσταίοι, ταπεινωμένοι και μη αξιόμαχοι από μόνοι τους, προσπάθησαν στην αρχή να πείσουν τους Ακραγαντίνους και τους Συρακούσιους να συμμαχήσουν μαζί τους. Όταν απέτυχαν σ' αυτό, έστειλαν πρεσβευτές στην Καρχηδόνα, ζητώντας βοήθεια. Όταν κι αυτοί δεν τους έδωσαν σημασία, αναζήτησαν κάποια συμμαχία πέρα από τη θάλασσα- και σ' αυτό βοήθησε και η τύχη.

83. Επειδή οι Λεοντίνοι είχαν αναγκαστεί από τους Συρακούσιους να μετοικήσουν από την πόλη τους έχοντας εκδιωχθεί από την πόλη και την περιοχή τους, οι εξόριστοι συσπειρώθηκαν και αποφάσισαν να συμμαχήσουν και πάλι με τους Αθηναίους, μια που ήταν συγγενείς τους. Κοινολόγησαν τις προθέσεις τους στους λαούς που είχαν πάρει το μέρος τους και έστειλαν από κοινού πρέσβεις στους Αθηναίους, ζητώντας τους να βοηθήσουν τις πόλεις τους που αδικούνταν και υποσχόμενοι να τους βοηθήσουν στην επιβολή της τάξης στη Σικελία. Όταν λοιπόν οι πρέσβεις έφτασαν στην Αθήνα και οι μεν Λεοντίνοι μίλησαν για τη συγγένεια και την προϋπάρχουσα συμμαχία, ενώ οι

201


202


Εγεσταίοι υποσχέθηκαν να προσφέρουν μεγάλα χρηματικά ποσά στον πόλεμο και συμμαχία κατά των Συρακούσιων, οι Αθηναίοι αποφάσισαν να στείλουν μερικούς από τους άριστους άνδρες τους για να εξετάσουν την κατάσταση στο νησί και στους Εγεσταίους. Όταν λοιπόν αυτοί έφτασαν στην 'Εγεστα, οι Εγεσταίοι τους επέδειξαν μεγάλες ποσότητες χρημάτων, τα οποία είχαν δανειστεί από τους συμπολίτες τους αλλά και από τους γειτονικούς τους λαούς, για να προκαλέσουν καλή εντύπωση. Όταν οι πρέσβεις επέστρεψαν και ανακοίνωσαν τον πλούτο των Εγεσταίων, ο δήμος έκανε συνέλευση για να λάβει απόφαση σχετικά με αυτά. Όταν προτάθηκε η σκέψη για εκστρατεία στη Σικελία, ο Νικίας, ο γιος του Νικήρατου, που θαυμαζόταν για την αρετή του από τους συμπολίτες του, συμβούλεψε να μην εκστρατεύσουν στη Σικελία, διότι δεν ήταν δυνατόν να πολεμούν τους Λακεδαιμονίους και ταυτόχρονα να στέλνουν μεγάλες δυνάμεις πέρα από τη θάλασσα και, ενώ δεν μπορούσαν να κατακτήσουν την ηγεμονία των Ελλήνων, να ελπίζουν ότι θα μπορούσαν να λάβουν υπό την εξουσία τους το μεγαλύτερο νησί της οικουμένης, τη στιγμή που ακόμα και οι Καρχηδόνιοι, που είχαν τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία από όλους και είχαν πολεμήσει πολλές φορές για να πάρουν τη Σικελία, δεν είχαν καταφέρει να υποτάξουν το νησί, πώς, λοιπόν, θα μπορούσε η Αθήνα, που υπολειπόταν κατά πολύ σε δύναμη έναντι των Καρχηδονίων, να καταλάβει με το δόρυ της το πιο ισχυρό από όλα τα νησιά;

84. Ενώ είπε αυτά και άλλα που ήταν κατάλληλα για την προκείμενη υπόθεση, ο Αλκιβιάδης, που ήταν ο κύριος υποστηρικτής της αντίθετης γνώμης και επιφανέστατος Αθηναίος, έπεισε τον δήμο να αποφασίσει τον πόλεμο" αυτός ο άνδρας διέθετε τη μεγαλύτερη δεινότητα λόγου

203


204


μεταξύ των συμπολιτών του και ήταν ονομαστός για την ευγενική του καταγωγή, τον πλούτο και τη στρατηγική τοϋ ικανότητα. Αμέσως λοιπόν, ο δήμος ετοίμασε αξιόλογο στόλο, παίρνοντας τριάντα τριήρεις από τους συμμάχους και εξοπλίζοντας και εκατό δικές του. Αφού τις εφοδίασε με όλα τα απαραίτητα για πόλεμο, στρατολόγησε περίπου πέντε χιλιάδες οπλίτες και εξέλεξε τρεις στρατηγούς γι' αυτή την επιχείρηση, τον Αλκιβιάδη, τον Νικία και τον Λάμαχο. Οι Αθηναίοι λοιπόν ασχολούνταν με αυτά τα θέματα. —Όσο για μας, αφού βρισκόμαστε τώρα στην αρχή του πολέμου που έγινε μεταξύ Αθηναίων και Συρακούσιων, σύμφωνα με το αρχικό μας σχέδιο θα εντάξουμε τα γεγονότα που ακολουθούν στο επόμενο βιβλίο.

205

1. Πρβλ. παρακάτω 40' μόνο ο Περικλής και οι στρατηγοί που κατονομάζονται πιο κάτω ανήκουν στη χρονική περίοδο που καλύπτει το δωδέκατο βιβλίο.

2. Τα έτη 480 - 451 π.Χ. 3. Τα έτη 450 - 416 π.Χ. 4. Το 450 π.Χ. 5. Για την εκστρατεία των Αθηναίων στην Αίγυπτο ε

ναντίον των Περσών βλ. Βιβλίο ΙΑ' 74 5, 75 και 77. 6. Αρχαία κυπριακή πόλη στην επαρχία Λάρνακος, η

οποία αργότερα μετονομάστηκε Αρσινόη. Ο Κίμων την απελευθέρωσε από τον περσικό ζυγό, αλλά αργότερα κατελήφθη από τον Πτολεμαίο τον Λάγου, ο οποίος κατέσκαψε την πόλη και μετέφερε τους κατοίκους στην Πάφο.

7. Το 449 π.Χ. 8. Αρχαία πόλη της Κύπρου στις εκβολές του ποταμού

Πεδιαία στα ανατολικά της νήσου απέναντι από τη Συρία. Κατεστράφη τον 7ο μ.Χ. αιώνα από τους Αραβες.

9. Πόλη της Λυκίας στον Παμφυλιακό κόλπο. 10. Στην είσοδο της Μαύρης Θάλασσας στο Βυζάντιο"

άλλη ονομασία Συμπληγάδες Πέτρες. 11. Από τον Πλούταρχο (Κίμων 19) μαθαίνουμε λεπτο

μέρειες για τον θάνατο του Κίμωνα, πέρα από την απλή αναφορά που κάνει εδώ ο Διόδωρος.

209

ΣΧΟΛΙΑ

12. To 448 π.Χ. 13. To 447 π.Χ. 14. Στη μάχη αυτή, στο πλευρό των Βοιωτών πολέμησαν

και πολλοί Αθηναίοι αριστοκρατικοί" μεταξύ των πεσόντων ήταν και ο Κλεινίας ο πατέρας του Αλκιβιάδη.

15. Οι Αθηναίοι είχαν εγκαταστήσει τη δημοκρατία στις περισσότερες από τις πόλεις της Βοιωτίας, κατά συνέπεια οι ολιγαρχικοί είχαν αποσυρθεί στις Θήβες, όπου είχαν συγκεντρώσει τις δυνάμεις τους για την αντεπίθεση.

16. Το 446 π.Χ. 17. Όπως η αποστασία της Σάμου (27) έτσι και η εξέ

γερση της Εύβοιας αποδεικνύει την αντιδημοτικότητα των Αθηναίων στις σύμμαχες πόλεις, οι οποίες προσπαθούσαν να εκμεταλλευτούν την παραμικρή ευκαιρία για να απο-<

στατήσουν. Παρακάτω (22), ο Διόδωρος αναφέρεται ξανά σε εξέγερση της Εύβοιας, που όμως δεν μπορεί παρά να είναι η ίδια.

18. Μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης" για τους όρους της εκεχειρίας πρβλ. Θουκυδίδης Α' 114-115.

19. Πρβλ. Ενδέκατο Βιβλίο, 92. 20. Η Καλή Ακτή ήταν παράκτια περιοχή της Σικελίας

απέναντι από την Τυρρηνία. Ο Ηρόδοτος αναφέρει (ΣΤ' 22) μια πρώτη προσπάθεια των κατοίκων της Ζάγκλης να ιδρύσουν εκεί αποικία. Ο Δουκέτιος, εξελληνισμένος Σικελός; εφάρμοσε το ελληνικό μοντέλο αποικισμού. Ο Αρχωνί-δης, διάδοχος του Δουκετίου που είχε επίσης εξελληνιστεί, συνέχισε την πολιτική του προκατόχου του ως αντίπαλος των Συρακούσιων και φίλος, κατά συνέπεια, των Αθηναίων" πρβλ. Εικοστό Βιβλίο, 99.

21. Από τα γραπτά του Διόδωρου μπορούμε να ανασυνθέσουμε κατά κάποιον τρόπο την ιστορία της Σύβαρης:

Τέλη του 8ου π.Χ. αιώνα: Ίδρυση από Αχαιούς και Τροι-ζηνίους.

210

ΣΧΟΛΙΑ

511-10: Καταστροφή από Κροτωνιάτες (πρβλ. Ηρόδοτος, Ε' 44 και Διόδωρος Πέμπτο Βιβλίο 23).

453-2: Επανίδρυση από κάποιον Θεσσαλό (Ενδέκατο Βιβλίο 90), πενήντα οκτώ χρόνια μετά την πρώτη καταστροφή της.

448: Νέα καταστροφή από τους Κροτωνιάτες, πέντε χρόνια αργότερα. Κατά τον Στράβωνα (ΣΤ' 113) την καταστροφή αυτή επέφεραν «οι Αθηναίοι και οι άλλοι Έλληνες», οι οποίοι, κατά τον Διόδωρο, συμμετείχαν αργότερα στην ίδρυση των Θουρίων.

446-5". Ίδρυση υπό το όνομα Σύβαρη πόλης η οποία δύο χρόνια αργότερα μετωνομάστηκε Θούριοι.

22. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (Ε' 44) ο Τήλυς αποκαλούνταν «βασιλεύς» από τους Συβαρίτες και «τύραννος» από τους Κροτωνιάτες, ως αρχηγός πολυπληθούς πολιτικής παράταξης όμως, ο χαρακτηρισμός του Διόδωρου «δημαγωγός» είναι πιο ακριβής.

23. Ο Πυθαγόρας βρισκόταν στον Κρότωνα, επειδή η πατρίδα του η Σάμος είχε τυραννικό πολίτευμα υπό τον Πολυκράτη, όπως μας λέει ο Διογένης Λαέρτιος (Βίοι Φιλοσόφων Όγδοο Βιβλίο 3). Στο Δέκατο Βιβλίο (απόσπ. 9, 9), ο Διόδωρος παραδίδει ότι «οι Κροτωνιάτες τον τιμούσαν ίσα με τους θεούς».

24. Εκτός από τις έξι Ολυμπιακές νίκες, ο Μίλων είχε και δύο Πυθικές, εννέα Νεμεακές και δέκα Ισθμιακές.

25. Ο Λάμπων είναι γνωστός επίσης από τον Αριστοφάνη ("Ορνιθες 521, 988 και Νεφε'λαι 332) και τον Πλούταρχο Περικλής 11 και Πολιτικά παραγγέλματα 812 D), ενώ ο Ξε-νόκριτος μόνο από τον Διόδωρο.

26. Ο μέδιμνος ήταν μέτρο χωρητικότητας. Ο σικελικός μέδιμνος ήταν μικρότερος του αττικού κατά ένα έκτο.

27. Η ίδρυση των Θουρίων φαίνεται πως είναι το πρώτο παράδειγμα πανελλήνιου αποικισμού στον οποίο κύριο ρόλο

211

ΣΧΟΛΙΑ

έπαιξε η Αθήνα, με την καθοδήγηση του Περικλή. Λέγεται πως μεταξύ των αποίκων ήταν και ο Ηρόδοτος, καθώς και ο Πρωταγόρας ο Αβδηρίτης και ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος.

28. Οι Συβαρίτες που γλίτωσαν απ' τη σφαγή πήγαν και ίδρυσαν τη Σύβαρη στον Τράεντα ποταμό" βλ. παρακάτω 22.

29. Ο. Χαρώνδας πρέπει να τοποθετηθεί στα τέλη του 7ου και τις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. Ο Αριστοτέλης {Πολιτικά 1274a 22-29) αναφέρει ότι νομοθέτησε για τη γενέτειρα του, την Κατάνη, και για τις άλλες Χαλκιδικές πόλεις της Σικελίας και της Ιταλίας και εγκωμιάζει την ακρίβεια των νόμων του. Τα αποσπάσματα από τους νόμους που του αποδίδει ο Διόδωρος, θεωρούνται ότι είναι νεο-Πυθαγόριας προέλευσης.

30. Πρβλ. Αισχύλος, Έπτά έπι Θήβας 599-600: έν παντι πράγει δ' έ'σθ' ομιλίας κακής κάκιον ουδέν, καρπός ού κομιστέος. «Δεν είναι τίποτα πιο κακό σε κάθε πράξη απ ' τους

κακούς συντρόφους, μην προσμένεις καλή σοδειά» (Εκδ. Κά

κτος, μετ. Τάσος Ρούσσος). 31. Ο νόμος αυτός περί δωρεάν παιδείας είναι ο πρώτος

και μοναδικός στην αρχαιότητα, εκτός από την περίπτωση των παιδιών των Αθηναίων που είχαν μεταφερθεί στην Τροιζήνα, των οποίων τα έξοδα διατροφής και εκπαίδευσης είχε αναλάβει η πόλη, όπως παραδίδει ο Πλούταρχος (Θεμιστοκλής 10).

32. Ευριπίδης, Φοίνιξ (απόσπ. 812, Nauck) Το χωρίο αναφέρεται σε πληρέστερη μορφή από τον Αισχίνη (Κατά Τιμάρχου, 152). Οι ίδιοι στίχοι αποδίδονται και στον Μένανδρο, ο οποίος όμως τους πήρε ίσως από τον Ευριπίδη.

33. Ανωνύμου κωμικού ποιητή (απόσπ. Adesp. 110, Kock.)

34. Ο Φιλήμων, ποιητής της νέας κωμωδίας (361-263

212

ΣΧΟΛΙΑ

π.Χ.), έγραψε 97 κωμωδίες και. πέθανε σε ηλικία 99 ετών, όπως παραδίδει ο Διόδωρος στο Εικοστό Τρίτο Βιβλίο (6 1). Το απόσπασμα (183, Kock) προέρχεται από την κωμωδία Νόθος.

35. Η έπίκληρος ήταν η γυναίκα, μοναδική κληρονόμος περιουσίας, την οποία έπρεπε να νυμφευθεί, εν ανάγκη και με δικαστικό εξαναγκασμό, κάποιος από τους πλησιέστερους εκ πατρός συγγενείς της, ώστε να παραμείνει η περιουσία στην οικογένεια. Η έπίκληρος διεκδικούνταν και επιδικαζόταν με βάση τα ίδια στοιχεία και την ίδια διαδικασία όπως και η περιουσία.

36. Πρβλ. Δέκατο Τρίτο Βιβλίο, 33. 37. Η Μίλητος ήταν φημισμένη για την πολυτελή ζωή

των κατοίκων της. 38. Η νομοθεσία του Ζάλευκου που προαναφέρθηκε απο

τελεί παράδειγμα «ατελών» νόμων, δηλαδή νόμων που δεν έχουν άλλη ποινή πέρα από την αίσθηση ντροπής του παραβάτη ή την ατίμωση που υφίσταται.

39. Το 445 π.Χ. 40. Οι εν λόγω Συβαρίτες είναι εκείνοι που διασώθηκαν

από τη σφαγή που αναφέρεται παραπάνω (11 2). 41. Ο Τράεις (σημ. Trionto) είναι μικρό ποτάμι της Κάτω

Ιταλίας, που εκβάλλει στον κόλπο του Τάραντα, 70 χλμ. βόρειο-ανατολικά του Κρότωνα.

42. Στη Ρώμη «Δεκαρχία» ήταν κάθε συναρχία δέκα αρχόντων των οποίων τα καθήκοντα ήταν πολιτικά, δικαστικά ή θρησκευτικά. Η εν λόγω Δεκαρχία (Decemviri le-gibus scribundis), η σωστή χρονολογία της θητείας της οποίας είναι το 451 και 450 π.Χ., κατεστάθη για τη σύνταξη και τη δημόσια ανάθεση γραπτών νόμων, κάτι που επί δεκαετίες ζητούσαν οι πληβείοι από τους πατρικίους που αρνούνταν να δικάζουν επί τη βάσει γραπτών νόμων. Οι δέκαρ-χοι αυτοί, που είχαν όλοι υπατική εξουσία, συνέταξαν νό-

213

ΣΧΟΛΙΑ

μους τους οποίους εχάραξαν σε δέκα χάλκινες πλάκες που αναρτήθηκαν στην αγορά. Επειδή οι νόμοι αυτοί θεωρήθηκαν ανεπαρκείς, εξελέγησαν την επόμενη χρονιά άλλοι δέκα, οι οποίοι συνέταξαν άλλους δύο πίνακες. Τούτη η δεύτερη Δεκαρχία, μη θέλοντας μετά την πάροδο του έτους να παραδώσει την αρχή, κατελύθη βιαίως από τον λαό που στασίασε.

43. Εδώ παραλείπονται τα ονόματα δύο δεκάρχων. Ο Πόπλιος Σήστιος είναι ο ύπατος του προηγουμένου έτους και ο εισηγητής, κατά τον Τίτο Λίβιο, της πρότασης περί Δεκαρχίας. Ο Πόπλιος Κλώδιος είναι κατά πάσα πιθανότητα ο Άππιος Κλαύδιος (ή Κλώδιος όπως αναγράφεται παρακάτω).

44. Το 443 π.Χ. 45. Ο Αππιος Κλαύδιος. 46. Τη Βιργινία. Η ιστορία που ακολουθεί κατατάσσεται

μεταξύ των πιο γνωστών της ρωμαϊκής παράδοσης. Η κλασική περιγραφή υπάρχει στον Τίτο Λίβυο, III 44.

47. Ο Διόδωρος φαίνεται να ξεχνάει ότι έχει ήδη αναφέρει την ύπαρξη των δημάρχων κατά το έτος 466 (Ενδέκατο Βιβλίο 68 8 και σχόλιο). Ίσως όμως ετούτη τη χρονιά να αναγνώρισαν οι πατρίκιοι για πρώτη φορά με νόμο τη δημαρχία ή κάποιες από τις εξουσίες της.

48. Η μόνη μαρτυρία γι ' αυτό τον νόμο είναι του Διόδωρου" πρβλ. Τίτος Λίβιος, III 55 14 και Βαλέριος Μάξιμος VI 3 2.

49. Το 442 π.Χ. 50. Η εκδοχή αυτή του Διόδωρου δεν αποκλείεται να είναι

η σωστή. Έτσι, η πρώτη Δεκαρχία συνέταξε τους νόμους των Δέκα Πινάκων, η δεύτερη Δεκαρχία δεν τους συμπλήρωσε, ένεκα της στάσης, και τους συμπλήρωσαν οι ύπατοι.

51. Δεν γνωρίζουμε για συνθήκη μεταξύ Περσίας και Σπάρτης πριν το 412 π.Χ.

214

ΣΧΟΛΙΑ

52. To 441 π.Χ. 53. 0 Θουκυδίδης (Α' 115) λέει πενήντα. 54. Το 440 π.Χ. 55. Για τρίτη φορά- πρβλ. 5 και 23. 56. Πρβλ. 8' ο Δουκέτιος είχε αρχίσει τον αποικισμό της

Καλής Ακτής, «της πατρίδας των Καλακτίνων», από εξαετίας.

57. Άγνωστη κατά τα άλλα πόλη' πιθανώς να πρόκειται για την Παλική.

58. Το 439 π.Χ. 59. Η σωστή χρονολογία είναι 435 π.Χ." η ονομασία

«Κορινθιακός πόλεμος» δεν υιοθετήθηκε τελικά από την Ιστορία, για την οποία ο «Κορινθιακός» ή «Βοιωτικός» πόλεμος έγινε ένα αιώνα περίπου αργότερα.

60. Η Επίδαμνος (σημ. Δυρράχιο) ήταν στην πραγματικότητα αποικία της Κέρκυρας, η οποία με τη σειρά της ήταν αποικία της Κορίνθου.

61. Το 438 π.Χ. 62. Ο Σπάρτακος (συνηθέστερα Σπάρτοκος) ήταν ιδρυ

τής ισχυρής δυναστείας στην περιοχή της Κριμαίας, η οποία ήλεγχε το εξαγωγικό εμπόριο των σιτηρών από το εσωτερικό. Ο Περικλής συνήψε εμπορική συμφωνία μαζί του το 437 π.Χ. Παρακάτω (36), ο Διόδωρος αναφέρει τον θάνατο του, μετά από επτά χρόνια βασιλείας, όπως δηλώνει εδώ, αλλά τον τοποθετεί το 433-2, πέντε χρόνια, δηλαδή, μετά την ανάληψη της εξουσίας. Ο διάδοχος του Σέλευκος, που βασίλεψε επί σαράντα χρόνια, στο Δέκατο Τέταρτο Βιβλίο (93 1-6) αναφέρεται ως Σάτυρος.

63. Το 437 π.Χ. 64. Το 436 π.Χ. 65. Το 435 π.Χ. 66. Πρόκειται για φθορά του ονόματος Άλβα ή 'Ελβα. 67. Το 434 π.Χ.

215

ΣΧΟΛΙΑ

68. 0 Αρχίδαμος πέθανε το 426 και όχι το 434 π.Χ. Τούτο το λάθος από την πλευρά του Διόδωρου είναι περίεργο, εφ' όσον λέει ότι ο Αρχίδαμος οδήγησε τον στρατό στη Βοιωτία το 429 (47 1) και εισέβαλε στην Αττική το 426 π.Χ. (52 1)

69. Το 433 π.Χ. 70. Ο Μέτων, γιος του Παυσανία, ήταν Αθηναίος μηχα

νικός και αστρονόμος, που ήκμασε κατά το δεύτερο ήμισι του 5ου αιώνα. Για το έτος της γέννησης του δεν γνωρίζουμε τίποτα, δεχόμαστε όμως (βλ. Πρακτικά 'Ακαδημίας 'Αθηνών, Μάιος 1931) ότι γεννήθηκε μεταξύ των ετών 482 και 472 π.Χ. Άγνωστο επίσης είναι το πότε πέθανε, πρέπει όμως να ήταν μετά το 414 π.Χ., γιατί τον βρίσκουμε να έχει μειοψηφήσει, μαζί με τον Νικία και τον Σωκράτη, στην εκκλησία του δήμου, κατά της Σικελικής εκστρατείας. Ο Αριστοφάνης αναφέρει τον Μέτωνα ("Ορνιθες 993-1020) ως γεωμέτρη-μηχανικό, ενώ ο Φρύνιχος (Μενότροπος) ως υδραυλικό-μηχανικό. Ένας από του σχολιαστές του Αριστοφάνη γράφει ότι ο Μέτων ίσως εν τω Κολωνώ κρήνην κατεσκενάσατο. Ο Μέτων έγινε περιώνυμος αστρονόμος για την ανακάλυψη του ομώνυμου κύκλου ή ενιαυτού, που ονομάζεται «εννεακαιδεκαετηρίς», τον οποίο εξήγαγε από τις δικές του και τις παρατηρήσεις του δασκάλου του, αστρονόμου Φαείνου, από τις τροπές του ηλίου.

Κύκλος Μέτωνος: Το έτος των αρχαίων Ελλήνων ήταν σεληνοηλιακό. Κατά τον Γέμινο, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες προσπαθούσαν να συμφωνήσουν από τη μια το έτος με τη φαινόμενη κίνηση του ήλιου και απο την αλλη τους μήνες και τις ημέρες με τις φάσεις της σελήνης. Φαίνεται, λοιπόν, πως γι ' αυτό τον λόγο χρησιμοποίησαν αρχικά την περίοδο της «διετηρίδος», όπου το έτος αποτελούνταν εναλλάξ από 12 και 13 μήνες, με άλλους από αυτούς «πλήρεις» (με 30 ημέρες) και άλλους «κοίλους» (με 29 ημέρες).

Καθώς αυτή η περίοδος αποδείχτηκε εσφαλμένη, την

216

ΣΧΟΛΙΑ

αντικατέστησαν με την «οκταετηρίδα». Σ' αυτήν, οι μήνες ήταν εναλλάξ «πλήρεις» και «κοίλοι», ενώ από τα οκτώ της έτη τα πέντε («κοινά») αποτελούνταν από δώδεκα μήνες και τα υπόλοιπα τρία («εμβόλιμα») από δεκατρείς. Το σύνολο όμως των οκτώ «τροπικών» ετών αποτελείται από περίπου 2.922 ημέρες, ενώ οι 99 «συνοδικοί» μήνες από 2.923 1/2 ημέρες. Έτσι, μέσα σε δεκαέξι χρόνια, οι μήνες απμακρύ-νονται από τις φάσεις της σελήνης κατά τρεις ημέρες. Για να διορθώσουν το σφάλμα, οι αρχαίοι Έλληνες πρόσθεταν κατά τη διάρκεια της διπλής οκταετηρίδας, σε δεκαέξι δηλαδή χρόνια, τρεις ημέρες, παρεμβάλλοντας τες ανά μία σε κοίλους μήνες κατά τα κοινά έτη, οι οποίοι έτσι γίνονταν πλήρεις. Είχαν, επομένως, έτη των 354, 355 και 384 ημερών. Από την παρεμβολή όμως των τριών ημερών, προκύπτει οπισθοδρόμηση της αρχής του έτους η οποία, μέσα σε είκοσι οκταετηρίδες (160 χρόνια), φτάνει τον ένα πλήρη μήνα. Πράγμα που φαίνεται πως συνέβη στην Αθήνα, μεταξύ των ετών 430 και 432 π.Χ., οπότε και αφαίρεσαν ένα μήνα, με αποτέλεσμα η τελευταία εκείνη οκταετηρίδα να αποτελεστεί από έξι κοινά και δύο εμβόλιμα χρόνια, για να επανέλθει η αρχή του έτους στην πρώτη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο.

Για να διορθώσει οριστικά τούτο το σφάλμα, ο Μέτων ανακάλυψε την πληρέστερη περίοδο της εννεακαιδεκαετηρί-δας που αποτελούνταν από 12 κοινά και 7 εμβόλιμα έτη, την οποία δημοσίευσε υπό μορφή «παραπήγματος», πίνακα δηλαδή, πάνω σε τοίχο-στήλη, που ανέγραφε την έναρξη κάθε έτους του ομώνυμου κύκλου του, κάθε μήνα, καθώς και τα ηλιοστάσια, τις ισημερίες και τις ημερομηνίες της ανατο?ής και της δύσης ορισμένων απλανών αστέρων, που ήταν σημαντικές για τη γεωργία και τη ναυτιλία, καθώς επίσης και μετεωρολογικές προβλέψεις. Αρχή του κύκλου έλαβε ο Μέτων το θερινό ηλιοστάσιο του έτους 432 π.Χ., επί Αψεύδους

217

ΣΧΟΛΙΑ

άρχοντος, δηλαδή την 27η Ιουνίου, αν υπολογιστεί με το Ιουλιανό ημερολόγιο. Τούτο το παράπηγμα, που ο Φιλόχο-ρος ονομάζει και «ηλιοτρόπιο», το εξέθεσε ο Μέτων πάνω σε τοίχο στην Πνύκα, όπου συνερχόταν η εκκλησία του δήμου, πιθανώς όμως να εξέθεσε και άλλο ένα στον Κολωνό.

71. Στον κόλπο του Τάραντα. 72. Το 432 π.Χ. 73. Το 431 π.Χ. 74. Η μεταφορά του ταμείου από τη Δήλο στην Αθήνα

έγινε τον χειμώνα του 454-453. Τα οκτώ χιλιάδες τάλαντα αντιπροσωπεύουν τις εισφορές των πόλεων της Αθηναϊκής Συμμαχίας επί είκοσι τρία έτη καθώς και τα λάφυρα από τους πολέμους. Ο Περικλής δεν είχε την παραμικρή ευθύνη για τα χρήματα του ταμείου, και η εκδοχή του Εφόρου, που παρατίθεται, πρέπει να προέρχεται από πηγή του 5ου αιώνα έντονα εχθρική προς τον Περικλή (πρβλ. Αριστοφάνης, Ειρήνη 605 κ .ε . ) . Με την αναφορά του Εφόρου ως αποκλειστικής πηγής του (41), ο Διόδωρος αποφεύγει να πάρει θέση επί του ζητήματος.

75. Το θέμα με το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς και τις κατηγορίες κατά του Φειδία και του Περικλή αναφέρει ο Πλούταρχος (Περικλής 32) ακολουθώντας τον Έφορο. Η κατασκευή του αγάλματος διήρκεσε τουλάχιστον έξι χρόνια (από το 444-3 μέχρι το 439-8) και το βάρος του σε χρυσό, κατά τον Φιλόχωρο, ήταν 44 τάλαντα (πρβλ. 40 3).

76. Ο Αναξαγόρας ήταν ένας από τους πιο διακεκριμένους φυσικούς φιλοσόφους της Ελλάδας, που υποστήριζε ότι το σύμπαν κατευθυνόταν από έναν αναλλοίωτο Νου και προσπαθούσε να δώσει φυσική εξήγηση για τις εκλείψεις, το ουράνιο τόξο, τα ουράνια σώματα —σχετικά με τα οποία έλεγε ότι ο ήλιος ήταν μάζα διάπυρου μετάλλου μεγαλύτερη από την Πελοπόννησο— και άλλα φυσικά φαινόμενα. Φυσικά, τέτοιου είδους διδασκαλίες έρχονταν σε αντίθεση με

218

ΣΧΟΛΙΑ

τον πολυθεϊσμό της εποχής, με αποτέλεσμα να κατηγορηθεί για ασέβεια προς τους θεούς από τον μάντη και χρησμο-λόγο Διοπείθη- πρβλ. Πλούταρχος, Περικλής 32.

77. Είναι πολύ πιθανό, αυτές οι κατηγορίες εναντίον των δυο φίλων του Περικλή να έγιναν κάποια χρόνια πριν το ξέσπασμα του πολέμου. Ο Θουκυδίδης, πάντως, στην αναγραφή των αιτίων του πολέμου, δεν αναφέρει τον Φειδία ούτε τον Αναξαγόρα.

78. Οι Μεγαρείς είχαν συμμαχήσει με τους Κορινθίους στον πόλεμο εναντίον της Κέρκυρας.

79. Ειρήνη. 603-606, 609-611. 80. Άχαρνής, 554-555. 81. Απόσπ. 94, 11. 5-7 (Kock), από το έργο Δήμοι. Ο

Εύπολις ήταν σύγχρονος του Αριστοφάνη και ένας από τους πιο λαμπρούς συγγραφείς της αρχαίας κωμωδίας.

82. Πληρέστερη περιγραφή του επεισοδίου που ακολουθεί βρίσκεται στον Θουκυδίδη, Β 2.

83. Τη Βοιωτική Συμμαχία που είχε αναβιώσει, όταν η Αθήνα έχασε την ηγετική της θέση στην κεντρική Ελλάδα κατά τη μάχη της Κορώνειας το 447 π.Χ. (βλ. 6).

84. Την τριακονταετή εκεχειρία του 446 π.Χ. 85. Εκείνοι που έβλεπαν προς την Εύβοια ήταν οι Οπού-

ντιοι Λοκροί, ενώ εκείνοι που βρίσκονταν στον Κορινθιακό κόλπο ήταν οι Οζόλιοι.

ζ86. Υπάρχει χάσμα στο κείμενο, που μπορεί να αποκατασταθεί από τον Θουκυδίδη: τούτων ναυτικόν παρείχοντο Χΐοι, Λεσβίοι, Κερκυραίοι. «Απ' αυτούς ναυτική δύναμη παρείχαν οι κάτοικοι της Χίου, της Λέσβου και της Κέρκυρας)).

87. Το 430 π.Χ. 88. Η ανατολική ακτή μεταξύ Αργολίδας και Λακωνίας. 89. Ο μοναδικός ικανός στρατηγός που ανέδειξαν οι Πε-

λοποννήσιοι σ' αυτό τον δεκαετή πόλεμο. Για την περαιτέρω σταδιοδρομία του, βλ. παρακάτω 62, 67-68, 74.

219

ΣΧΟΛΙΑ

90. Το Θρόνιο και η Αλόπη βρίσκονταν στην Οπούντια Λοκρίδα, που έβλεπε προς το βόρειο άκρο της Εύβοιας.

91. Στη βόρεια Λακωνία, κοντά στα σύνορα της Αργολίδας.

92. Βλ. Ενδέκατο Βιβλίο 84 7. 93. Βρισκόταν στο βορειοανατολικό τμήμα της Αττικής

και περιλάμβανε τους τέσσερις δήμους του Μαραθώνα, της Οινόης, του Προβάλινθου και του Τρικόρυθου, που αποτελούσαν διοικητική ενότητα.

94. Οι Αθηναίοι ήταν ο μόνος λαός της Ελλάδας που είχαν προσφέρει κατοικία στους Ηρακλείδες, στο Τρικόρυθο της Τετράπολης" βλ. Τέταρτο Βιβλίο 57.

95. Λεπτομερής περιγραφή αυτού του λοιμού, που τα συμπτώματα του μοιάζουν μάλλον με τύφου, δίνεται από τον Θουκυδίδη, Β' 47.

96. Ο Θουκυδίδης (Β' 65 3) αναφέρει μόνο «ένα πρόστιμο»" ο Πλούταρχος (Περικλής 35) λέει ότι οι οι υπολογισμοί για το πρόστιμο ποίκιλαν από δεκαπέντε ως πενήντα τάλαντα. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Γοργίας 516 a), η κατηγορία ήταν κατάχρηση. Τα σχόλια στις Νεφέλες, 856, του Αριστοφάνη εξηγούν ότι ο Περικλής είχε βάλει στους λογαριασμούς του μια δαπάνη εις τά δέοντα, πράγμα το οποίο οι Αθηναίοι ερμήνευσαν ότι ήταν για δωροδοκίες και τιμώρησαν ανάλογα κάποιους από τους προύχοντες τους. Αναφέρεται επίσης η κατηγορία ότι το χρυσάφι στο άγαλμα της Αθηνάς δεν είχε το βάρος που είχε χρεωθεί" ο Φειδίας όμως το αφαίρεσε και το ζύγισε, διαψεύδοντας τον ισχυρισμό.

97. Το 429 π.Χ. 98. Η πολιορκία της Ποτίδαιας είχε αρχίσει από τέσσερα

χρόνια πριν" βλ. 34. 99. Περίπου στο κέντρο της βόρειας πλευράς του Κοριν

θιακού.

220

ΣΧΟΛΙΑ

100. Συγκεκριμένα τους Κορινθίους, που ήταν οι κύριοι ναυτικοί σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων.

101. Στη Χαλκιδική, κοντά στην Όλυνθο. 102. Στη νότια Ακαρνανία. 103. Ένας περίφημος ελιγμός του Φορμίωνα σ' αυτή τη

ναυμαχία περιγράφεται από τον Θουκυδίδη (Β' 83-84). 104. Ο Θουκυδίδης (Β' 86 4) λέει ότι υπήρχαν εβδομήντα

επτά πλοία έναντι των είκοσι του Φορμίωνα. 105. Το 428 π.Χ. 106. Τα Αβδηρα βρίσκονταν στον ποταμό Νέστο, προς το

Αιγαίο - ο Ίστρος είναι ο Δούναβης. 107. Το 431 π.Χ. Ο πόλεμος που περιγράφεται πιο κάτω

άρχισε δυο χρόνια αργότερα. 108. Ο Περδίκκας είχε διώξει τον αδελφό του Φίλιππο

από το βασίλειο και ο Φίλιππος είχε βρει καταφύγιο στην αυλή του Σιτάλκη' πρβλ. Θουκυδίδης, Β' 95.

109. Η επιγαμία ήταν το δικαίωμα που απέρρεε από τη συνθήκη μεταξύ δύο πόλεων, σύμφωνα με το οποίο επιτρεπόταν στους πολίτες της μιας να παντρεύονται γυναίκες της άλλης. Εν προκειμένω, ο Σεύθης, ανηψιός και διάδοχος του Σιτάλκη, παντρεύτηκε τη Στρατονίκη, την αδελφή του Περ-δίκκα (Θουκυδίδης Β' 101 6).

110. Το 427 π.Χ. 111. Το «ισόκωλο» ήταν σχήμα λόγου, σύμφωνα με το

οποίο τα «κώλα», δηλαδή τα μέλη μιας περιόδου, αποτελούνται από ίσο αριθμό συλλαβών. Τα «πάρισα» ήταν δύο διαδοχικά κώλα που συμφωνούσαν μεταξύ τους σε ρυθμό και είχαν ίσες ή σχεδόν ίσες συλλαβές.

112. Τα μικρά ηφαιστιογενή νησιά δυτικά του νοτιότατου άκρου της Ιταλίας - πρβλ. Πέμπτο Βιβλίο, 7.

113. Τους Επιζεφύριους Λοκρούς, στην ανατολική ακτή του νοτιότατου άκρου της Ιταλίας.

114. Στη βόρεια ακτή της Σικελίας, δυτικά της Μεσσήνης.

221

ΣΧΟΛΙΑ

115. Με αυτή την έ νωση του νησιού , οι χ ω ρ ι σ τ έ ς διοικήσεις τ ω ν δ ιαφόρων π ό λ ε ω ν θα ε ίχαν δ ιαλυθε ί κα ι ο ι κάτο ικο ι θα ε ίχαν γ ί ν ε ι όλοι πολ ί τ ε ς της Μυτ ι λήνης , τη ς πρωτεύουσας κα ι έδρας της ε ξουσ ίας . Έ τ σ ι ε ίχαν κα ταργηθε ί κ α τ ά την παράδοση από τον Θησέα , ο ι διοικήσεις τ ω ν δ ιαφόρων πό λ ε ω ν της Α τ τ ι κ ή ς κα ι η Αθήνα έγ ι νε η πόλη-κράτος της όλης περ ιοχής .

116. Οι πρόξενοι ή ταν πολ ί τ ε ς μιας πόλης που επ ι λ έγο ν ταν από άλλη πόλη γ ι α να φροντ ίζουν τα συμφέροντα τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν της που κατο ικούσαν , ταξ ίδευαν ή ε ίχαν δουλείες σ την π ρ ώ τ η .

117. Το 426 π .Χ . 118. Αρχαία γ ιορτή της Ιων ικής Α μ φ ι κ τ υ ο ν ί α ς , που γ ι

νόταν προς τ ιμήν του Α π ό λ λ ω ν α κα ι τη ς Αρτέμιδος" πρβλ . Θουκ. Γ' 104.

119. Το 425 π .Χ . 120. Γύρω στα ε π τ ά χ ιλ ιόμετρα νοτ ιοδυτ ικά της Ν α υ π ά

κ του . 121. Ο α ν α γ ν ώ σ τ η ς μπορεί να ανατρέξε ι σ τη λεπτομερή

περ ι γραφή του Θουκυδίδη (Δ ' 3-23, 26-40) σχ ε τ ι κά με τη εκστρατε ία που ακολουθε ί .

122. Επ ί του Σπαρτ ι α τ ι κού στόλου" βλ. Θουκ. Δ' 14. 123. Τη Σ φ α κ τ η ρ ί α . 124. Την άνο ιξη του 424 π .Χ . 125. Το 424 π .Χ . 126. Ο Ωρωπός ήταν π ά ν τ α α μ φ ι σ β η τ ή σ ι μ η περιοχή με

τ α ξ ύ της Α τ τ ι κ ή ς κα ι της Β ο ι ω τ ί α ς . 127. Ο Θουκυδίδης (Δ ' 44 6) λέε ι ότι π έθαναν διακόσιοι

δώδεκα Κορίνθιοι κα ι « κ ά τ ι λ ιγότεροι από π ε ν ή ν τ α » Α θ η ναίοι .

128. Ο Σ τ ρ ά β ω ν (Η VI 15) λέε ι ότι η σ ω σ τ ή ονομασία ήταν Μέθανα .

129. Εννοεί τ ι ς διάφορες παρατάξ ε ι ς σ την πολη .

222

ΣΧΟΛΙΑ

130. 0 Θουκυδίδης (Δ ' 68 3) λέε ι π ω ς ήταν ο Αθηνα ίος κήρυκας .

131. Τα τ ε ίχη που συνέδεαν τα Μέγαρα με το λ ιμάν ι τους . 132. Το 497 π.Χ. Βλ . Ηρόδοτος, Ε' 126. 133. Είκοσι εννέα χρόνια αργότερα , σ ύ μ φ ω ν α με τον Θου

κυδίδη (Δ ' 102 3). 134. Στη γ έφυρα του ποταμού Στρυμόνα , κοντά στην

πόλη . 135. Η περιοχή γ ύ ρ ω από το όρος Ά θ ω ς . 136. Ο « π α ρ α β ά τ η ς » ήταν ο μαχητής που στεκόταν π λ ά ι

στον ηνίοχο. Π ιθανότατα η ονομασία «ην ίοχοι κα ι π α ρ α β ά τ ε ς » προερχόταν αρχ ικά από εκε ίνη κάπο ια ς εύπορης τ ά ξ η ς που μπορούσε να παρέχε ι δ ικά της άρματα γ ι α πολεμ ικούς σκοπούς , όπως ο ι Ρ ω μ α ί ο ι « ι π π ε ί ς » που παρε ίχαν άλογα . Οι τρ ιακόσιο ι ε ί να ι αυτο ί που εργότερα έγ ι ναν γ ν ω σ τ ο ί ω ς «Ιερός Αόχος » τ ω ν Θηβα ίων .

137. Η μάχη στο Δήλιο ήταν η μεγαλύτ ερη του Αρχ ιδά-μειου πολέμου" ο Σ ω κ ρ ά τ η ς έλαβε μέρος σ' α υ τή κα ι η ζ ω ή του σ ώ θ η κ ε από τον Αλκ ιβ ιάδη ( Π λ ά τ ω ν , Συμπόσιον, 221 a-c). Ο Σ ω κ ρ ά τ η ς ε ίχε σ ώ σ ε ι τη ζ ω ή του Αλκ ιβ ιάδη στην Ποτ ίδα ια το 433, π.Χ. (Σνμπ. 220 e).

138. Βλ . Τέταρτο Β ιβλ ίο , 78. 139. Το 423 π.Χ. 140. Στη νότ ια ακ τή της Τρωάδας , περ ίπου δ εκαπέ ν τ ε

μ ίλ ια από τη Λέσβο . 141. Α υ τ η η πολη , στο ακρωτήριο της Παλλήνης , ε ίχε α

ποστατήσε ι προς την πλευρά του Βρασίδα πριν μάθει την υπογραφή της συνθήκης , δυο μέρες, ό π ω ς υπολογ ίσ τηκε αργότερα , μετά την υπογραφή της" πρβλ . Θουκυδίδης Δ' 120.

142. Στον Θερμαϊκό κόλπο , δυτ ι κά της Σ κ ι ώ ν η ς . 143. Το 422 π.Χ. 144. Στην α κ τ ή τη ς Μικράς Ασ ία ς , βορε ιοανατολικά τη ς

Λέσβου .

223

ΣΧΟΛΙΑ

145. To 421 π.Χ. 146. Η επιστροφή των Ηρακλείδων χρονολογείται κατά

παράδοση το 1104 π.Χ. 147. Το 420 π.Χ. 148. Αυτή η πόλη βρισκόταν σε μικρή απόσταση ανατο

λικά της Ολύνθου. 149. Το 419 π.Χ. 150. Τους Επιδαυρίους κι όχι τους Λακεδαιμονίους

(πρβλ. Θουκ. Ε' 53), ο Διόδωρος όμως χρησιμοποιεί συχνά τον όρο «Λακεδαιμόνιοι)) με ευρεία έννοια, εννοώντας «συμμάχους» της Σπάρτης.

151. Ο ναός είναι πιθανώς εκείνος στην Ασίνη, ο οποίος ήταν το μόνο κτίσμα που άφησαν ανέπαφο οι Αργείοι όταν ισοπέδωσαν εκείνη την πόλη' πρβλ. Παυσανίας, Β 36 5 και Θουκυδίδης Ε' 53 1.

152. Το Το 418 π.Χ. 153. Η Μήλος καταστράφηκε το 416 π.Χ. 154. Το 417 π.Χ. 155. Στην Αργολίδα, κοντά στα σύνορα της Λακωνίας. 156. Τα τείχη που θα συνέδεαν το Αργός με τη θάλασσα.

Το έργο ήταν τεράστιο και δεν είχε ολοκληρωθεί ακόμα" πρβλ. Θουκυδίδης Ε' 82 5.

157. Στη βορειοδυτική Αργολίδα, στα σύνορα με τον Φλιούντα.

158. Το 416 π.Χ.

224

Διόδωρος Σικελιώτης-(8) -

Education

Transcript of Διόδωρος Σικελιώτης-(8) -