1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025)

Κατά τον 7ο αι. σημειώθηκαν αλλαγές που απομάκρυναν το Βυζάντιο από τις ρωμαϊκές του καταβολές

2. Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων, 8ος

– 11ος

αι.

8ος

– 11ος

αι.

1. Εικονομαχία

2. Βούλγαροι 3. Άραβες

4. Η οικονομία άρχισε να ανακάμπτει

5. Τα Ακριτικά τραγούδια εμπνέονται από τους αγώνες κατά των Αράβων

Η Δυναστεία1 των

Ισαύρων:

(717-802)

Οι αυτοκράτορες αυτοί

έμειναν γνωστοί για τις μεταρρυθμίσεις τους και την

πρόκληση της εικονομαχικής

διαμάχης.

Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος (717-741)

Εικονομαχία 726-842

Διαμάχη που ξέσπασε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατά το μεγαλύτερο

μέρος του 8ου και το πρώτο ήμισυ του 9ου αιώνα, αναφορικά με τη λατρεία

των χριστιανικών εικόνων: εικονομάχοι # εικονολάτρες. Την υπόθεση των εικονολατρών υπερασπίστηκε θεωρητικά ο μεγαλύτερος

θεολόγος της εποχής του, ο Ιωάννης Δαμασκηνός

Αρχικά, ο χαρακτήρας της διαμάχης ήταν θρησκευτικός. Στη συνέχεια όμως εξελίχθηκε σε πολιτικό.

1 Δυναστεία: σειρά ηγεμόνων από το ίδιο γένος

8ος

– 11ος

αι.

1 2 3

4

5

6

2

Γρηγόριος Β΄

KAROLVS IMP AVG»

("Carolus Imperator Augustus")

Αιτίες της Εικονομαχίας 1. Οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές, που είχαν εκδηλωθεί γύρω από τη

λατρεία των εικόνων. Οι πιστοί δε λάτρευαν το εικονιζόμενο πρόσωπο,

αλλά το υλικό της εικόνας. π.χ.: κατά τη βάπτιση έφερναν την εικόνα στη

θέση του αναδόχου, από τις εικόνες έπαιρναν από το χρώμα της ξύσμα, το όποιο αναμίγνυαν στη θεία μετάληψη ή το μεταχειρίζονταν για

θεραπευτικούς σκοπούς.

2. Η επιθυμία των Ισαύρων να περιορίσουν την επιρροή των μοναχών. Τα μοναστήρια δεν πλήρωναν φόρους και έτσι ζημίωναν το κράτος. Επίσης

δεν υπηρετούσαν στον στρατό. Οι μοναχοί ασκούσαν επιρροή στο λαό. Η

εκκλησία αρνήθηκε να υποταχθεί στη κοσμική εξουσία. Έτσι, Ο Λέων Γ΄

ο Ίσαυρος διατάζει, πριν γίνουν μοναχοί και κληρικοί πρέπει να υπηρετήσουν στον στρατό.

3. Οι ανεικονικές αντιλήψεις της ιουδαϊκής και της ισλαμικής θρησκείας

που απέρριπταν τη λατρεία των εικόνων ως εκδήλωση ειδωλολατρική. Οι ανεικονικές αντιλήψεις ήταν πολύ διαδεδομένες στους αγρότες της

γειτονικής με το Ισλάμ της Μικράς Ασίας. Οι ΄Ισαυροι είχαν κάθε λόγο

να ευνοήσουν τους πληθυσμούς αυτούς, από τους οποίους επανδρώνονταν οι θεματικοί στρατοί και σήκωναν το κύριο βάρος της

άμυνας κατά των Αράβων.

Συνέπειες της Εικονομαχίας

1. Η Εικονομαχία στο εσωτερικό: I. Δίχασε τον βυζαντινό λαό. Οι εικονόφιλοι/εικονομάχοι τιμωρήθηκαν

με εξορίες, φυλακίσεις και δημεύσεις περιουσιών.

II. Στη διάρκεια της Εικονομαχίας απαγορεύτηκε η παράσταση προσώπων στους τοίχους των εκκλησιών. Πολλά έργα τέχνης

καταστράφηκαν τότε, και οι εκκλησίες διακοσμήθηκαν με ζώα, φυτά

και διακοσμητικά μοτίβα. III. Μετά τη νίκη των εικόνων, καταστράφηκαν πολλά σημαντικά

κείμενα των εικονομάχων.

2. Η Εικονομαχία στο εξωτερικό:

Είχε ολέθριες συνέπειες στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής

IV. Η Εκκλησία της Ρώμης (Ο Πάπας Γρηγόριος Β )́ δυσαρεστημένη από τους εικονομάχους αυτοκράτορες, αναθεμάτισε τον Λέοντα Γ΄ και

«γύρισε την πλάτη» στο Βυζάντιο, απομακρύνθηκε από αυτό και

αναζήτησε στήριξη στους ηγεμόνες των Φράγκων, αναδυόμενη τότε πολιτική δύναμη της Δυτικής Ευρώπης.

V. 800: Φράγκοι: Ο Καρλομάγνος (ή Κάρολος ο Μέγας) στέφεται από

τον Πάπα της Ρώμης (Λέων Γ΄) αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής

Αυτοκρατορίας (Αναφέρεται συχνά ως ορόσημο για την αρχή της ευρωπαϊκής ιστορίας και ως σύμβολο της ενότητας του δυτικού κόσμου. Το

κράτος του Καρόλου είναι πρόγονος, τόσο της γαλλικής, όσο και της

γερμανικής ιστορίας). Ο Καρλομάγνος (imperator romanorum) πήρε αξίωμα που κατείχε

νόμιμα μόνο ο βυζαντινός αυτοκράτορας - και διέσπασε τη συνοχή της

ενιαίας βυζαντινής τέχνης ως συνέχειας της ρωμαϊκής παράδοσης αφήνοντας τη μεσαιωνική τέχνη της Δύσης να ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο.

Κωνσταντίνος Ε΄ (741-775) κορυφώθηκε η διαμάχη εναντίον των

μοναχών.

Λέων Ε΄ ο Χάζαρος & Ειρήνη η Αθηναία (775-780)

3

Κωνσταντίνος ΣΤ ́(ο τυφλός) & Ειρήνη η Αθηναία (780-790)

Ζ' Οικουμενική Σύνοδος 787:

1η Αναστήλωση των εικόνων- Ειρήνη η Αθηναία

Μετά το τέλος της κρίσης, παρατηρείται άνθηση του μοναχισμού.

Διάδοχοι των Ισαύρων: Νικηφόρος Α΄ (802-811) # Κρούμος (Βούλγαροι)

Σταυράκιος (811) Μιχαήλ Α΄ Ραγκαβές (811-813)

Λέων Ε΄ Αρμένιος (813-820)

Ακολουθεί η Δυναστεία του Αμορίου

Εργασία: 1. Να απαντηθούν και οι τέσσερεις ερωτήσεις του βιβλίου στη σελίδα 35.

2. Ο Καρλομάγνος στέφθηκε αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Μήπως μπορείτε να

βρείτε γιατί ένας Φράγκος και ένας Ρωμαίος θεωρούσαν ότι το Βυζάντιο δεν είχε αυτοκράτορα ενώ βασίλευε η Ειρήνη η Αθηναία; (Σαλικός ή Σάλιος Νόμος- λατ. Lex Salica- Διάταξη 6, τίτλος 59,

αρρενογονία # πρεσβυτέρια)

4

3. Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ’ και η αυγή της Νέας Εποχής- Δυναστεία του Αμορίου

Δυναστεία του Αμορίου:

(820-867)

βυζαντινή δυναστεία που

πήρε το όνομά της από το Αμόριο

της Μικράς Ασίας.

άρχισε η ανάπτυξη

της δύναμης του

Βυζαντίου

• Μιχαήλ Β‘ «Τραυλός» (820-829)

• Θεόφιλος (829-842) & Θεοδώρα - Κασσιανή

• Μιχαήλ Γ‘ο «Μέθυσος» (842-867) & Θεοδώρα:

2η Αναστήλωση των εικόνων - Κυριακή της Ορθοδοξίας

Σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας του Αμορίου: (826) Οι Άραβες Σαρακηνοί κατακτούν την Κρήτη. Κατά τον 9ο αιώνα

με αυτόν τον όρο χαρακτηρίστηκε μια συγκεκριμένη ομάδα

μουσουλμάνων, ισπανο-αραβικής προελεύσεως, που εκδιώχθηκαν από

την Ισπανία, συγκρότησαν πειρατικό στόλο και εγκαταστάθηκαν αρχικά στην Αίγυπτο. Από εκεί ανέπτυξαν έντονη πειρατική δράση,

καταφέρνoντας να εγκαθιδρύσουν μια σειρά από εμιράτα, τα

γνωστότερα των οποίων είναι αυτά της Κρήτης και της Σικελίας. Τα δυο νησιά (Κρήτη και Σικελία) μετατράπηκαν σε βάσεις εξόρμησης

οργανωμένων πειρατικών επιδρομών.

(827) Οι Άραβες στη Σικελία.

(832) Διάταγμα του Θεοφίλου κατά των Εικονολατρών. (838) Άλωση Αμορίου από τους Άραβες.

(842) Άλωση της Μεσσήνης (Σικελία) από τους Άραβες

(842) Αναστήλωση των εικόνων - Κυριακή της Ορθοδοξίας. (857) Ο Φώτιος ανεβαίνει στον Πατριαρχικό Θρόνο.

(863) Αποστολή Κυρίλλου και Μεθοδίου στους Μοραβούς και στους

Βουλγάρους.

(864) Εμφανίζονται οι Ρως (Κράτος των Ρως με πρωτεύουσα το Κίεβο. Τρεις σημερινές χώρες της ανατολικής Ευρώπης (Ρωσία, Λευκορωσία,

Ουκρανία) έλκουν την ιστορική καταγωγή τους από αυτό) «έθνος

μυστηριώδες, πολυπληθές, που ήρθε να μας υποδουλώσει, που ήταν άγνωστο μέχρι τώρα και μάθαμε το όνομά του όταν επιτέθηκε εναντίον

μας». Φωτίου ομιλία όταν επιτέθηκαν οι Ρως.

Η εποχή του Μιχαήλ Γ΄ χαρακτηρίζεται από πνευματική άνθηση που είχε

εμπνευστή και χορηγό τον καίσαρα Βάρδα, αδελφό της Θεοδώρας.

Σημαντικότερα γεγονότα επί Μιχαήλ Γ΄

1. Σχολή Μαγναύρας: Η ίδρυση της ανώτερης σχολής της Μαγναύρας, με πρωτοβουλία του Βάρδα, αποτελεί σταθμό στην ιστορία της βυζαντινής

εκπαίδευσης. Το πανεπιστήμιο περιλάμβανε τις σχολές της φιλοσοφίας,

της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της γραμματικής. 2. Ενδιαφέρον για τους κλασικούς: Οι λόγιοι κατά την περίοδο αυτή

άρχισαν να αναζητούν, να συλλέγουν, να μελετούν και να αντιγράφουν

χειρόγραφα με έργα της αρχαίας γραμματείας. 3. Φώτιος (Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως): Το σημαντικότερο έργο του

είναι η Μυριόβιβλος: περιέχει περί τα 300 φιλολογικά δοκίμια για έργα

ελάχιστα γνωστά στους συγχρόνους του. Έγραψε επίσης ένα λεξικό,

ομιλίες και θεολογικά έργα. Υπό την ηγεσία του η βυζαντινή εκκλησία πραγματοποίησε το μεγαλόπνοο εγχείρημα του εκχριστιανισμού των

Σλάβων.

Η εποχή του Μιχαήλ Γ΄ Τελειώνει μια χαώδης

περίοδος. Αναβιώνει και η κοσμική

παιδεία.

Η Θεοδώρα και ο γιος της Μιχαήλ Γ΄ σε νόμισμα της εποχής

9ος

αι.

5

Διγενής Ακρίτας

4. Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση: Για άλωση Αμορίου, ακρίτες, ακριτικά τραγούδια, Αρέθας, δημώδης λογοτεχνία, λόγια λογοτεχνία,

Δες σχολικό βιβλίο σελ. 36 δ. Αραβικοί πόλεμοι και επική ποίηση όλο

μέχρι και σελίδα 37.

Εργασία 1η: Να απαντήσετε τις ερωτήσεις 3, 4, 5 του σχολικού βιβλίου στη σελ. 38.

Εργασία 2η: (πληροφορίες)

1. Το Ηράκλειο της Κρήτης ονομάζεται και Χάνδακας. Γιατί; 2. Ποιο ήταν ο Διγενής Ακρίτας; Υπάρχει κάποιο ποίημα (έπος) γι

αυτόν; Υπόθεση; Πώς πέθανε και πού;

3. Ποιος ήταν ο Αρμούρης; Τι υπόθεση έχει το ποίημα;

4. Τι μαθαίνουμε για την εποχή εκείνη εξ αιτίας της καταγωγής Αρμούρη και Διγενή;

Ερωτήσεις:

1) Τι προβλήματα αντιμετώπιζαν οι Βυζαντινοί με τα σύνορα τους;

2) Πώς αντιμετώπισαν αυτό το πρόβλημα οι βυζαντινοί; 3) Τι γνωρίζουμε για τους Ακρίτες;

4) Τι ένιωθε ο λαός γι αυτούς;

5) Ποιός ήταν ο πιο ξακουστός Ακρίτας;

1. Τι γνωρίζετε για την Εικονομαχία και ποια η σημασία της;

2. Ποιο ήταν το βασικό ερώτημα για την έριδα της εικονομαχίας; 3. Ποια τα επιχειρήματα των εικονομάχων; Ποια των εικονολατρών;

4. Τι πίστευαν (α) οι εικονολάτρες; (β) οι εικονομάχοι;

5. Τί άλλαξε (α) στη διοίκηση, (β) στην οικονομία (γ) στην κοινωνία του Μέσου Βυζαντινού Κράτους

από τη δυναστεία του Αμορίου και μετά; 6. Ποια η σημασία της Νέας εποχής για τον βυζαντινό πολιτισμό;

Τα

σύνο

ρα

τη

ς α

υτο

κρα

τορία

ς ή

ταν

απέρ

αντ

α κ

αι

ήτα

ν δύσ

κολη

η

προσ

τασ

ία τ

ους.

Ιδια

ίτερ

α τ

α

ανα

τολικ

ά σ

ύνορα

ξεκ

ινούσ

αν α

πό

το Κ

αύκ

ασ

ο κ

αι το

ν Ε

ύξει

νο Π

όντ

ο

κα

ι έφ

τανα

ν μ

έχρι

τον

Περ

σικ

ό

κόλπο.

Έτσ

ι πολλοί

λα

οί

έκα

ναν

συχν

ές

επιδ

ρομ

ές.

Οι

βυζα

ντι

νοί

έβα

λα

ν σ

τις

άκρες

των σ

υνόρω

ν μ

όνιμ

ους

φρουρού

ς

τους

Ακρίτ

ες.

Τους

έδιν

αν

δω

ρεά

ν

γη γ

ια κ

αλλιέ

ργε

ια,

άλογα

, όπλα

κα

ι

πα

νοπ

λίε

ς, τ

ους

απά

λλα

σσ

αν

από

τους

φόρους.

Οι

Ακρίτ

ες ή

ταν

γεννα

ίοι

στρ

ατι

ώτε

ς που σ

τα χ

ρόνια

τω

ν

Αρά

βω

ν φ

ρουρού

σα

ν τ

α σ

ύνορα

κα

ι

εμπόδιζ

αν τ

ους

εχθρούς

να

λεη

λα

τούν τ

ην

αυτο

κρα

τορία

. Ό

ταν

δεν

πολεμ

ούσ

αν

γυμ

νά

ζοντα

ν κι

έχτι

ζαν κ

άσ

τρα

κα

ι πα

ρατη

ρη

τήρια

(βίγ

λες

) γι

α ν

α φ

υλούν κ

αλύτε

ρα

.

Ο λ

αός

τους

θα

ύμ

αζε

κα

ι το

υς

ένιω

θε

προσ

τάτε

ς το

υ. Τ

α

κα

τορθώ

μα

τα τ

ων Α

κριτ

ών ο

λα

ός

τα ε

ξύμ

νησ

ε μ

ε τα

ακριτ

ικά

τρα

γούδια

.

Ο π

ιο ξ

ακουσ

τός

ήτα

ν ο

Βα

σίλ

ειος

Διγ

ενή

ς Α

κρίτ

ας

για

χά

ρη

του

οποίο

υ γ

ρά

φτη

κε

ολόκλη

ρο έ

πος.

Τον

Θεω

ρού

σα

ν α

πόγο

νο τ

ου

Ηρα

κλή

κα

ι το

υ Μ

. Α

λέξ

ανδρου.

6

Εικονομαχία. Συμπληρώστε τα κενά

Οι ΄Ισαυροι ξεκίνησαν την (1) ………………….. επειδή: δεισιδαιμονίες και υπερβολές, είχαν εκδηλωθεί

γύρω από τη λατρεία των (2) …………………... Η εκκλησία αρνήθηκε να υποταχθεί στη κοσμική εξουσία.

Ο Λέων θέλησε να περιορίσει την επιρροή των (3) …………………... Τα μοναστήρια δεν πλήρωναν (4)

…………………..και έτσι ζημίωναν το κράτος. Επίσης δεν υπηρετούσαν στον (5) …………………….. Οι

μοναχοί ασκούσαν επιρροή στο (6) ………………………... Έτσι, ο Λέων Γ ́διατάζει, πριν γίνουν μοναχοί

και κληρικοί πρέπει να υπηρετήσουν στον στρατό. Οι (7) ……………………….. αντιλήψεις ήταν πολύ

διαδεδομένες στους αγρότες της γειτονικής με το Ισλάμ της Μικράς Ασίας. Οι ΄Ισαυροι είχαν κάθε λόγο να

ευνοήσουν τους πληθυσμούς αυτούς, από τους οποίους επανδρώνονταν οι (8) ………………………..

στρατοί και σήκωναν το κύριο βάρος της άμυνας κατά των (9) ………………………...

Η εικονομαχία δίχασε τον βυζαντινό λαό. Οι εικονόφιλοι/εικονομάχοι τιμωρήθηκαν με (10) ……………,

φυλακίσεις και (11) ………………. περιουσιών.

Κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας απαγορεύτηκε η παράσταση (12) ……………….. στους τοίχους των

εκκλησιών. Πολλά έργα τέχνης καταστράφηκαν τότε, και οι εκκλησίες διακοσμήθηκαν με (13) …………..,

φυτά και (14) ……………………….. μοτίβα. Μετά τη νίκη των εικόνων, καταστράφηκαν πολλά σημαντικά

κείμενα των (15) ………………………...

Η (16) ……………………….. της Ρώμης «γύρισε την πλάτη» στο Βυζάντιο, απομακρύνθηκε από αυτό

και αναζήτησε στήριξη στους ηγεμόνες των (17) ………………………... Ο (18) ……………………….. (ή

Κάρολος ο Μέγας) στέφεται από τον Πάπα της Ρώμης αυτοκράτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Η πρώτη αναστήλωση των εικόνων έγινε από την (19) ……………………….. την Αθηναία με την Ζ ́

Οικουμενική (20) ……………………….. το 787 και η δεύτερη από την (21) ……………………….., την

σύζυγο του Θεόφιλου και μητέρα του Μιχαήλ Γ΄ το 842. Μετά το τέλος της κρίσης, παρατηρείται άνθηση του

(22) ………………………...

7

4. Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους Βουλγάρους

Οι αδελφοί

Κύριλλος και

Μεθόδιος

Πάπας Νικόλαος Α΄

863: Ο εκχριστιανισμός2 των Σλάβων, ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του

βυζαντινού πολιτισμού, ξεκίνησε από τη Μοραβία (τώρα μέρος της Τσεχίας): Ο

ηγεμόνας αυτής της χώρας Ραστισλάβος ζήτησε από το Βυζάντιο ιεραποστόλους,

για να διδάξουν στον λαό του τον Χριστιανισμό. Σκοπός του: να στηριχτεί στο Βυζάντιο, για να αποκρούσει τις απειλές των Γερμανών

και των Βουλγάρων.

Η αποστολή ανατέθηκε στους δύο αδελφούς από τη Θεσσαλονίκη Μεθόδιο και Κωνσταντίνο (που αργότερα πήρε το μοναστικό όνομα Κύριλλος). Ήταν έμπειροι

διπλωμάτες και γνωστοί λόγιοι3 και γνώριζαν άριστα τη σλαβική και άλλες γλώσσες.

Οι δύο αδελφοί έφτασαν στη Μοραβία το καλοκαίρι του 863. Ο Κύριλλος

δημιούργησε ένα σλαβικό αλφάβητο που απέδιδε όλες τις φωνητικές ιδιαιτερότητες της σλαβικής γλώσσας.

Ο Κύριλλος δεν αρκέστηκε σ’ αυτό, αλλά απέδωσε στα σλαβικά τη Θεία Λειτουργία

και τα ιερά βιβλία. Οι δύο αδελφοί

Οργάνωσαν τη σλαβική εκκλησία

Μύησαν τους Σλάβους στο πολιτιστικό σύστημα των Ελλήνων και του Χριστιανισμού.

Ο εκχριστιανισμός συντέλεσε επίσης στην ενότητα των Σλάβων, καθώς

ενίσχυσε την κοινότητα της φυλής με την κοινότητα της πίστης.

864: Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων.

Ο Βόρης (ηγεμόνας των Βουλγάρων-ειδωλολάτρες- Ασιατικής καταγωγής, όχι Σλάβοι) σκόπευε αρχικά να συμμαχήσει με τη Ρώμη, αλλά ένας ανεπιτυχής

πόλεμος με τους Βυζαντινούς τον ανάγκασε για να ακολουθήσει το πατριαρχείο

της Κωνσταντινούπολης (864) Ο Βυζαντινός στρατός: υποχρέωσε το Βόρη

α) να δεχτεί το Χριστιανισμό ως θρησκεία του έθνους του

β) να βαπτιστεί ο ίδιος από τον Μιχαήλ Γ (́864).

Αργότερα όμως: - Ο Βόρης απαιτεί εκκλησία ανεξάρτητη από την Κωνσταντινούπολη και καλεί τον

πάπα για βοήθεια.

- Ο πάπας δέχεται. Ο Πατριάρχης Φώτιος:

1) Καταγγέλλει την επέμβαση της Ρώμης στη Βουλγαρία

2) κατηγορεί τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για λειτουργικά και δογματικά λάθη. - Σκοπός του η υπεράσπιση:

α) της ανεξαρτησίας της Βυζαντινής Εκκλησίας και

β) των συμφερόντων του βυζαντινού κράτους.

3) Συγκαλεί τη Σύνοδο του 867 με την οποία: Αναθεματίζει τον πάπα Νικόλαο Α ́

Απορρίπτει το δόγμα filioque (περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος και

εκ του Υιού) Καταδικάζει την επέμβαση της Ρώμης στη Βουλγαρία

Με τη Σύνοδο αποφασίστηκε: η Βουλγαρική Εκκλησία να υπάγεται στο

Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, οπότε και δημιουργήθηκε το λεγόμενο

Βουλγαρικό Ζήτημα μεταξύ των Θρόνων Πρεσβυτέρας (Ρώμης) καί Νέας Ρώμης.

2 Εκχριστιανισμός: (εκ + χριστιανισμός) ονομάζεται η προσχώρηση στη χριστιανική θρησκεία με αποκήρυξη της

προηγούμενης θρησκευτικής πίστης, είτε με την πειθώ είτε με τη βία (εντολή του Ιησού «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα

τα έθνη βαπτίζοντες αυτούς εις το όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος.» (Ματθ. κη,19). 3 Λόγιος: μορφωμένος, καλλιεργημένος, ο ασχολούμενος με τα γράμματα, λογοτέχνης ή μελετητής.

8

Ερωτήσεις 7. Τι σημαίνει «εκχριστιανισμός»;

8. Πώς έγινε ο εκχριστιανισμός των Μοραβών; Των Βουλγάρων;

9. Πόσο σημαντικός ήταν ο εκχριστιανισμός των Μοραβών και των Βουλγάρων;

10. Ποιοι ήταν ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος; 11. Πώς ονομάζεται η γραφή των Σλάβων;

12. Απαντήστε στις ερωτήσεις του βιβλίου στη σελίδα 40.

Κοινά γράμματα του κυριλλικού αλφαβήτου

Κεφαλαία, μικρά, ελληνική αντιστοιχία

А а α

Б б μπ

В в β

Г г γκ

Д д ντ

Е е γιέ

Ж ж ζ (παχύ)

З з ζ

И и ι

Й й ι (βραχύ)

К к κ

Л л λ

М м μ

Н н ν

О о ο

П п π

Р р ρ

С с σ

Т т τ

У у ου

Ф ф φ

Х х χ

Ц ц τσ

Ч ч τσ (παχύ)

Ш ш σ (παχύ)

Щ щ στ

Ъ ъ σύμβολο που δηλώνει ότι το προηγούμενο σύμφωνο

είναι απαλό

Ы ы ι

Ь ь σύμβολο για διαχωρισμό δυο λέξεων

Э э ε

Ю ю γιού

Я я γιά

Δεν θα τα μάθετε.

Απλώς να τα αναγνωρίζετε

ΓρeЧИa (γκρέτσια = η Ελλάδα), Kaτeρинa - Κατερίνα,

Еклеcиacτ («εκλεσιαστ») - εκκλησιαστής,

Cβeτлaнa - Σβετλάνα,..

= Μόσκβα

= μπαρ

= ντόκτορ ΚИΕΒ = κίεβ (Κίεβο= πρωτεύουσα της Ουκρανίας ЯΑΗΟΠyЛΟC = Γιαννόπουλος

9

Η Μακεδονική Δυναστεία

5. Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της Αυτοκρατορίας

Η Μακεδονική

Δυναστεία

(867-1056)

Το διεθνές κύρος του

Βυζαντίου φτάνει στο

απόγειό του

Χρυσή περίοδος του

Βυζαντίου:

9ος

, 10ος

και πρώτα χρόνια

του 11ου

αι.

Ιδρυτής: Βασίλειος Α΄

ο Μακεδόνας

Αιτίες-Αποτελέσματα: 1. Η αναδιοργάνωση του στρατού.

Θρίαμβοι του στρατού.

Επέκταση συνόρων. 2. Κοινωνία: -Αισθήματα αυτοπεποίθησης και περηφάνιας.

-Η κεντρική εξουσία προστατεύει τους αγρότες από την

αρπακτικότητα των μεγάλων γαιοκτημόνων.

3. Οικονομία: Ευμάρεια4: -ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας, -αύξηση της αγροτικής παραγωγής.

-αύξηση του πληθυσμού 4. Ανθούν τα γράμματα και οι τέχνες:

-Αρχιτεκτονική,

-η τέχνη των ψηφιδωτών μονιμοποιείται (Μονή του Οσίου Λουκά και η

Μονή Καθολικών στη Χίο),

-γλυπτική του ελεφαντοστού (ελεφαντόδοντο).

-επίδραση της Βυζαντινής Τέχνης, αυτής της περιόδου, στη Δυτική Ευρώπη, ιδιαίτερα στην Ιταλία στην εκκλησιαστική

αρχιτεκτονική. Η επίδραση του Βυζαντίου μεταδίδεται μέσω των

Φράγκων και των Γερμανών αυτοκρατόρων, κυρίως του

Καρλομάγνου. 5. Οι Ρώσοι εκχριστιανίζονται.

Εχθροί:

1. Άραβες:

Στα χρόνια του

Ρωμανού Λεκαπηνού εγκαινιάζεται η μεγάλη

στρατιωτική αντεπίθεση

των Βυζαντινών κατά των Αράβων.

Νικηφόρος Φωκάς

Λέων Στ' ο Σοφός

Ρωμανός Λεκαπηνός

(καθαιρέθηκε από τους

γιους του και κατέληξε μοναχός σε μοναστήρι.)

Νικηφόρος Φωκάς (Δολοφονήθηκε).

Ιωάννης Τζιμισκής (πέθανε από κάποιο είδος

δηλητηρίασης)

Βασίλειος Β ́ (πεθαίνοντας άφησε γεμάτα

τα ταμεία της αυτοκρατορίας.

Κατά το θάνατό του, η

αυτοκρατορία εκτεινόταν από

τη Νότια Ιταλία μέχρι τον

Καύκασο και από το

Δούναβη μέχρι την

Παλαιστίνη. Δες χάρτη-

βιβλίο σελ. 42)

Λέων Στ' ο Σοφός: Για τη συγγραφική του

δραστηριότητα τιμήθηκε

όσο ακόμη ζούσε με την προσωνυμία «Σοφός».

Οι στρατηγοί-

αυτοκράτορες (Νικηφόρος

Φωκάς, Ιωάννης Τζιμισκής, Βασίλειος Β )́

Ανέκτησαν

1. Κρήτη

2. Κύπρο 3. Κιλικία

4. τμήματα της Συρίας

5. τμήματα της Παλαιστίνης

6. Αντιόχεια

4 Ευμάρεια: αφθονία υλικών μέσων, άνετη ζωή

9ος

-11ος

αι.

10

Συμεών

2. Βούλγαροι: 2.1.Συμεών, βασιλεύς

Βουλγάρων και

Ρωμαίων.

2.2. Σαμουήλ, τσάρος.

2.3.ίδρυση νέου

Βουλγαρικού Κράτους

Βασίλειος Β΄

Στρατηγοί:

Νικηφόρος Ουρανός

Νικηφόρος Ξιφίας Θεοφύλακτος Βοτανειάτης

Πέρασαν πάνω από 150 χρόνια μέχρι να

επανιδρυθεί η Βουλγαρία.

Συντριβή των Βουλγάρων στις μάχες

1. Σπερχειού (997) και 2. Κλειδίου (1014).

Η Βουλγαρία υποτάχθηκε

πλήρως (1018) και

οργανώθηκε σε δύο θέματα. Τα σύνορα του Βυζαντίου

έφτασαν και πάλι στον

Δούναβη.

Οικονομικές συνέπειες των πολέμων

Οι κατακτήσεις του βυζαντινού στρατού και η επέκταση των βυζαντινών συνόρων

1. Ευνόησαν την άνθηση της οικονομίας: 2. Νέα εδάφη, παραγωγικό δυναμικό και έσοδα προστέθηκαν στο κράτος,

3. Η διακοπή των αραβικών επιδρομών επέτρεψε την ειρηνική καλλιέργεια της γης.

4. Έτσι πολλαπλασιάστηκαν η παραγωγή και τα νομισματικά αποθέματα του Βυζαντινού Κράτους.

5. Ο πλούτος έφερε ευμάρεια και χλιδή, 6. Ενίσχυσε τις δυνατότητες και το διεθνές κύρος της αυτοκρατορίας και

7. Γέννησε αισθήματα αυτοπεποίθησης και περηφάνιας στους υπηκόους της.

Ερωτήσεις: Απαντήστε τις ερωτήσεις του βιβλίου στη σελ. 42.

11

Ειδικότερα:

Ι. ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ

1. Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας

6. Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός των Ρως (Βασίλειος Β ́ο Μακεδόνας)

Κύριλλος και Μεθόδιος

Τα αγάλματα των

αδελφών στο Murmansk

της Ρωσίας

Στην εποχή που ασχολούμαστε, το Βυζάντιο λειτουργούσε σα μαγνήτης για ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο. Έχοντας κληρονομήσει την οργάνωση της

Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και τμήμα του πολιτισμού της αρχαίας Ελλάδας,

βρισκόταν πολύ πιο μπροστά από οποιοδήποτε άλλο κράτος σε ισχύ, πολιτισμό

και πλούτο. Οι άλλοι λαοί θαμπώνονταν από την Κωνσταντινούπολη.

Οι βυζαντινοί διέθεταν ήδη λειτουργικά κείμενα γραμμένα στο Κυριλλικό

αλφάβητο, αλλά και ένα πλήθος μεταφράσεων Ελλήνων συγγραφέων στα σλαβικά. Η ύπαρξη αυτών των μεταφράσεων έφερε σε επαφή τους Ρως με την

ελληνική γραμματεία χωρίς να χρειασθεί να μάθουν ελληνικά. Απόκτησαν έτσι το

υπόβαθρο για να δημιουργήσουν τη δική τους λογοτεχνία, τέχνη και αργότερα επιστήμη, συγκροτώντας για πρώτη φορά δική τους ενιαία πολιτισμική επικράτεια.

Η διαμόρφωση του

έθνους των Ρώσων

Ο πέλεκυς των

Βαράγγων είχε μήκος

1.20-1.40 μέτρα και η

χρήση του γινόταν με τα δύο χέρια

Οι Βάραγγοι, τους οποίους οι ανατολικοί Σλάβοι ονόμαζαν Ρώς, ήταν

σκανδιναβικά φύλα που εμφανίστηκαν τον 9ο αι.

Το όνομα "Ρωσία" είναι βαραγγικό και όχι σλαβικό. Ασχολούνταν κυρίως με τον πόλεμο (ως μισθοφόροι), την πειρατεία και το εμπόριο. Έγιναν γνωστοί στους

λαούς της Δύσης με τα ονόματα Βίκιγκς και Νορμανδοί.

Στο χώρο της σημερινής Ρωσίας αξιοποίησαν για εμπορικές δραστηριότητες

τους υδάτινους δρόμους και ιδίως το δρόμο από τους Βαράγγους στους Έλληνες, μέσω του οποίου έφταναν στον Εύξεινο και τη Βασιλεύουσα.

Οι Βάραγγοι ή Ρως αναμείχθηκαν με τους ανατολικούς Σλάβους και

δημιούργησαν βαθμιαία ένα νέο λαό Το νέο έθνος πήρε από τους Ρως το όνομα και την κρατική οργάνωση.

Από τους Σλάβους πήρε τη γλώσσα και τη λαϊκή βάση.

Ηγεμονία του Κιέβου

Σχέσεις με το

Βυζάντιο

Στα μέσα του 9ου αι. σχηματίστηκε το πρώτο σημαντικό ρωσικό κράτος. Ήταν

το Κράτος των Ρως με πρωτεύουσα το Κίεβο (γι' αυτό και συχνά συναντάται

η ονομασία Ηγεμονία του Κιέβου)., η οποία έλεγχε το δρόμο του ποταμού Ντον και έκανε εμπόριο με το Βυζάντιο και το Χαλιφάτο.

Οι συνθήκες αυτές επέτρεπαν στους Ρώσους να ταξιδεύουν και να

εμπορεύονται στην Κωνσταντινούπολη. Οι έμποροι και οι διπλωμάτες που ταξίδευαν μεταξύ Κιέβου και Βυζαντίου

ήταν φορείς ιδεών και πεποιθήσεων

Εκστρατείες

Σχέσεις με το Βυζάντιο

Μετά από δύο αποτυχημένες εκστρατείες κατά της

Κωνσταντινούπολης, οι Ρώσοι στη διάρκεια του 10ου αι. υπέγραψαν δύο

σημαντικές εμπορικές συνθήκες με το Βυζάντιο (911 και 944).

Εμπορικές συνθήκες

Σχέσεις με το

Βυζάντιο

Οι συνθήκες αυτές επέτρεπαν στους Ρώσους να ταξιδεύουν και να

εμπορεύονται στην Κων/λη.

Με αυτόν τον τρόπο, οι έμποροι και οι διπλωμάτες που ταξίδευαν μεταξύ Κιέβου και Βυζαντίου ήταν φορείς ιδεών και πεποιθήσεων των δύο πολιτισμών.

Έτσι αυτές οι εμπορικές σχέσεις προετοίμασαν τον εκχριστιανισμό των Ρώσων το

10ο αι..

12

Εκχριστιανισμός των Ρώσων

Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ ο Μακεδόνας προκειμένου να συντρίψει την εξέγερση της Μικρασιατικής αριστοκρατίας ζήτησε τη βοήθεια του Ρώσου

ηγεμόνα Βλαδίμηρου υποσχόμενος για γυναίκα την αδελφή του Άννα. Αφού

πήρε τη βοήθεια, “ξέχασε” την υπόσχεση του αλλά αναγκάστηκε να την τηρήσει

θέτοντας και όρο τον εκχριστιανισμό του Βλαδίμηρου, όταν ο τελευταίος εκβιαστικά κατέλαβε τη Χερσόνα (Κριμαία). Βάπτιση Βλαδίμηρου, Γάμος στη

Χερσώνα-ομαδική βάπτιση Ρώσων στο Δνείπερο (989)

Ο Βασίλειος Β΄, ο οποίος, ειδικά μετά την ανταρσία των ισχυρών γαιοκτημόνων της Ανατολίας δεν είχε καμία εμπιστοσύνη στον στρατό του,

κράτησε κοντά του τους Βαράγγους, δημιουργώντας έτσι τον πυρήνα της

μετέπειτα Βαράγγιας Φρουράς ή Τάγματος των Βαράγγων. Οι Βαράγγοι

διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην εκστρατεία του Βασίλειου εναντίον του Βούλγαρου βασιλιά Σαμουήλ

Αποτέλεσμα

Με τον εκχριστιανισμό των Ρώσων μια τεράστια έκταση εντάχθηκε στη

σφαίρα επιρροής της Ορθοδοξίας και του βυζαντινού πολιτισμού. Η μεταβολή αυτή επηρέασε καθοριστικά τη νοοτροπία και τον πνευματικό και

υλικό πολιτισμό των Ρώσων.

Οι εμπορικές ανταλλαγές με το Βυζάντιο εντατικοποιήθηκαν, ενώ αυξήθηκε

κατά πολύ ο αριθμός των βαράγγων και ρώσων μισθοφόρων που υπηρετούσαν στην αυτοκρατορική φρουρά και το βυζαντινό στρατό.

Η βάπτιση του Βλαδίμηρου

Ερωτήσεις 1. Ποιοι ήταν ο Βάραγγοι;

2. Πώς σχηματίστηκε το έθνος των Ρώσων;

3. Ποιες οι σχέσεις των Ρώσων με το Βυζάντιο; 4. Ποια η σημασία του εκχριστιανισμού των Ρώσων;

5. Χρειάστηκε να μάθουν οι Ρως ελληνικά προκειμένου να εκχριστιανιστούν; Γιατί;

6. Από ότι έχετε μάθει μέχρι τώρα, ποιους τρόπους χρησιμοποιούσαν τον καιρό εκείνο για την

απόκτηση συμμάχων, γαιών, υπηκόων; 7. Απαντήστε τις ρωτήσεις του βιβλίου, σελ. 44

8. Μπείτε στο http://3gym-ag-anarg.att.sch.gr/autosch/joomla15/, χτυπήστε «Βαθμίδα τάξης», επιλέξτε

«Β Γυμνασίου», μετά «Ιστορία» και απαντήστε: i. Ποια προϊόντα εμπορεύονταν οι Βάραγγοι;

ii. Μπορείτε βλέποντας τον χάρτη «Εμπορική Οδός Βαράγγων-Βυζαντινών» να πείτε ποια

μέσα χρησιμοποιούσαν για την μεταφορά των προϊόντων αυτών; iii. Να αναφέρετε μερικούς στρατιώτες (πεζούς και ιππικό) τον καιρό του Βασιλείου Β .́

13

iv. Να αναφέρετε μερικές πολεμικές μηχανές τον καιρό του Βασιλείου Β΄. v. Τι ήταν οι Ρουρικίδες;

vi. Σε ποιο Πατριαρχείο υπαγόταν η εκκλησία της Ρωσίας μετά τον εκχριστιανισμό των Ρώς;

α) Ρώμης β) Κωνσταντινουπόλεως γ) σε κανένα. δ) Ήταν αυτοκέφαλη

vii. Πού είναι η έδρα της Εκκλησίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρωσίας τώρα; Πώς ονομάζεται η κεφαλή της εκκλησίας αυτής; Επιλέξτε: Μητροπολίτης/ Διάκος/Κατάφρακτος

viii. Η ρωσική εκκλησία έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον ασκητισμό. Σωστό Λάθος

ix. Σε ποιο Πατριαρχείο υπάγεται τώρα η Εκκλησία της Ρωσίας; α) Ρώμης β) Κωνσταντινουπόλεως γ) σε κανένα. Είναι αυτοκέφαλη

x. Ποιος ο τίτλος του Μητροπολίτη Μόσχας τώρα;

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, Σχολικό βιβλίο Β ́Γυμνασίου

2. http://www.komvos.edu.gr. Κέντρο ελληνικής γλώσσας 3. http://el.wikipedia.org

4. http://el.orthodoxwiki.org/

5. https://byzantinhistory.wordpress.com 6. http://www.mixanitouxronou.gr/varangi-

7. http://www.britannica.com, Εγκυκλοπαίδεια Μριτάννικα

8. http://www.apostoliki-diakonia.gr: Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος. 9. http://www.byzantium.xronikon.com

10. https://mospat.ru/gr/Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία

11. dictyo.gr -Δίκτυο Εκπαιδευτικής Ενημέρωσης