ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ - ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝΤΟΜΕΑΣ 1, ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ - ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΡΥΘΜΟΛΟΓΙΑΣΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΣΤ. ΓΥΦΤΟΠΟΥΛΟΣ, ΛΕΚΤΟΡΑΣΜΑΘΗΜΑ: ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ (7ο εξ. Κατ’ επιλογήν)

(Η εξέλιξη της σκηνογραφίας στη θεατρική πράξη ως αποτέλεσμα της εξέλιξης και των μεταμορφώσεων του θεατρικού χώρου.)

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΕισαγωγήΗ Σκηνογραφία δεν είναι απλά μια εικαστική άσκηση, αλλά αντιθέτως απαιτεί ποικίλες γνώσεις που όλες συγκλίνουν στην αρχιτεκτονική σύλληψη μέσα από τη δυνατότητα αυτής της τέχνης , να συνθέτει δημιουργικά, την ιστορία της τέχνης, του θεάτρου, την ρυθμολογία, την οικοδομική, καθώς και την ιστορία του επίπλου, της εσωτερικής διακόσμησης και την ιστορία του ενδύματος μαζί με τις διάφορες μόδες, μέσα σ’ ένα περίγραμμα δράσεων που στο τέλος θα δώσει την τελική σύνθεση / αποτέλεσμα.

Στόχος του μαθήματοςΣτόχος του μαθήματος η διερεύνηση των σχέσεων της σκηνογραφίας και της αρχιτεκτονικής θεατρικών χώρων.

Η εξέλιξη του θεατρικού χώρου μέσα στους αιώνες και ειδικότερα οι νεότερες και σύγχρονες μεταμορφώσεις του θεατρικού χώρου μέσα από μοντέρνες πειραματικές ή μη παραστάσεις δημιούργησαν ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο που αντιμετωπίζεται το εικαστικό μέρος μιας παράστασης. Μπορούμε δε χωρίς υπερβολή να πούμε ότι ο θεατρικός χώρος αποτελούσε πάντα την αφετηρία για τη σκηνογραφική αντιμετώπιση της θεατρικής πράξης και αμφίδρομα η σκηνογραφία και οι πολλαπλές δυνατότητές της λειτούργησαν ως βασικά συνθετικά στοιχεία στην εξέλιξη του θεατρικού χώρου. Στην Ελλάδα υπάρχει ακόμα δυστυχώς η διάχυτη εντύπωση ότι η Σκηνογραφία είναι θέμα μόνο του εικαστικού καλλιτέχνη, ξεχνώντας ή και σκοπίμως παρασιωπώντας σημαντικές συμβολές αρχιτεκτόνων στην Ελλάδα αλλά και στο διεθνή χώρο στη σπουδαία αυτή δημιουργική τέχνη.

1

Ενδεικτικά αναφέρουμε σχετικές εργασίες του μεγάλου μεσοπολεμικού Αρχιτέκτονα Γεωργίου

Κοντολέοντος για τα σκηνικά στις Δελφικές Γιορτές του ζεύγους Σικελιανού, για τον «Προμηθέα Δεσμώτη» και για τις «Ικέτιδες» (1927-30)

Επίσης τα έργα του Δημήτρη Πικιώνη μαζί με τον ζωγράφο Γ. Στέρη για τα σχέδια σκηνικού για την τριπλή σκηνή του θερινού θεάτρου Κοτοπούλη (1932-33).

Αλλά είναι γνωστό ότι την .ίδια εποχή ασχολήθηκαν με σκηνογραφικά θέματα και άλλοι επιφανείς αρχιτέκτονες όπως οι: Κίμων Λάσκαρης και Εμμανουήλ Λαζαρίδης.

Στη σύγχρονη επίσης εποχή, με την Σκηνογραφία ασχολούνται επαγγελματικά και με μεγάλη επιτυχία συνάδελφοι όπως μεταξύ άλλων οι αρχιτεκτόνισσες Λαλούλα Χρυσικοπούλου και η απόφοιτος του Τμήματός μας Λίλη Πεζανού.

2

Σε Σχολές της Ευρώπης, επί παραδείγματι στην Ιταλία, το μάθημα της Σκηνογραφίας διδάσκεται συστηματικά σαν κατ’ επιλογήν από μεγάλους και σημαντικούς δασκάλους, όπως π.χ. στη Ρώμη με δάσκαλο, μέχρι πριν λίγα χρόνια , τον διεθνούς φήμης Veniero Colasanti. O Colasanti, αρχιτέκτων, προτού κατακτήσει την έδρα της Σκηνογραφίας δίδαξε επί σειρά ετών σαν επιμελητής το μάθημα των Αρχιτεκτονικών Συνθέσεων, ενώ επαγγελματικά εργάστηκε σε σημαντικές παραγωγές του Dino de Laurentis, του L. Visconti και σε μεγάλες σκηνές όπως, η Σκάλα του Μιλάνο και η Οπερα της Ρώμης, σχεδιάζοντας πάντα και τα κουστούμια μαζί με τον συνεργάτη του, επίσης Αρχιτέκτονα, J. Moore. Ταινίες, που όλοι θυμόμαστε, όπως: «55 μέρες στο Πεκίνο» και «El Cid», είναι έργα του μεγάλου αυτού δασκάλου.Μην ξεχνούμε όμως και μέσα από την Ιστορία της Αρχιτεκτονικής τα επιτεύγματα στο χώρο της Σκηνογραφίας μεγάλων Αρχιτεκτόνων της Αναγέννησης, όπως ο Palladio με τη μόνιμη «σκηνογραφία» στο Theatro Olimpico της Vicenza (1580-1585), ή την εργασία των S. Serlio, C. Fontana, G. Torelli (1608-1678), F. Juvara (1676-1736) και τέλος των μεγάλων αδελφών Σκηνογράφων Bibiena, που δρουν μεσούντος του 18ου αιώνα. Χωρίς εδώ φυσικά να λησμονούμε τις φανταστικές σκηνογραφικές επινοήσεις του Piranesi (1720-1778).

Η κληρονομιά αυτή διοχετεύθηκε δημιουργικά στις μετέπειτα εξελίξεις της Αρχιτεκτονικής και της Τέχνης με κορυφαία την εποχή των πρωτοποριακών κινημάτων των Ρώσων κονστρουκτιβιστών και του Bauhaus.

Οι διεθνείς εξελίξεις στη θεατρική πράξη και τη σκηνογραφία αποτέλεσαν κυρίαρχο στοιχείο για την εξέλιξη του θεατρικού χώρου και πολλές φορές λειτούργησαν ανατρεπτικά στη δημιουργία του με αποκορύφωμα τους πειραματισμούς των τελευταίων δεκαετιών (θέατρο σε αποθήκες, εργοστάσια, γκαράζ, υπαίθριους χώρους, γκαλερί.)

3

Στο διεθνή χώρο σήμερα, μεγάλοι σκηνογράφοι όπως ο F. Zeffirelli, έχουν βασικό δίπλωμα και κατάρτιση εκείνη του Αρχιτέκτονα.Είναι λοιπόν απαραίτητη η διεύρυνση της καλλιέργειας του αρχιτέκτονα με την ενασχόλησή του με τη σκηνογραφία, ως

συμπλήρωμα του ουμανιστικού πλαισίου της παιδείας του.

Περιεχόμενο του μαθήματος

o Ιστορικοί περίοδοι της σκηνογραφίας από την αρχαιότητα μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα.

o Η σκηνογραφία κατά τον 20ο αιώνα. o Σκηνογραφία και έλληνες δημιουργοί. o Σχέσεις αρχιτεκτονικής και σκηνογραφίας.

Α. Η εξέλιξη του θεατρικού χώρου και οι μεταμορφώσεις που δέχθηκε με παράλληλη θεώρηση των αλλαγών των σκηνογραφικών απαιτήσεων και της εξέλιξης της θεατρικής πράξης.

Β. Η σκηνογραφία στο νεοελληνικό θέατρο με έμφαση στον τρόπο εικαστικής παρουσίασης των ελληνικών κειμένων ( Αρχαίο δράμα).

Γ. Σύγχρονο θέατρο και σκηνογραφία (πειραματισμοί των τελευταίων δεκαετιών).

Διδακτική μεθοδολογία

o Τα μαθήματα θα οργανωθούν σε διαλέξεις με ταυτόχρονη προβολή slides. Σ’ αυτά θα καλυφθεί όλο το φάσμα περιεχομένων που περιγράφεται παραπάνω στο «περιεχόμενο του μαθήματος».

o Θα παρουσιαστούν επίσης συνεντεύξεις στον τύπο ή μικρές διαλέξεις που έχουν δώσει Έλληνες σκηνογράφοι εκθέτοντας τον προβληματισμό τους σχετικά με την ενασχόλησή τους με τη σκηνογραφία.

o Μετά τις διαλέξεις θα γίνεται συζήτηση - σχολιασμός πάνω στα θέματα σκηνογραφίας που οι σπουδαστές θα επεξεργάζονται.

o Θα υπάρξει παράλληλα παρουσίαση της σχετικής βιβλιογραφίας για τη σκηνογραφία και την ενδυματολογία.

Εργασίες σπουδαστών – συμμετοχή

4

Οι σπουδαστές έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ομάδες 2 ατόμων και αφού παρακολουθήσουν τη σειρά των διαλέξεων, έχουν τη δυνατότητα να παραδώσουν στο τέλος του εξαμήνου: Εικαστική πρόταση για το σκηνικό (ή τα σκηνικά) ενός θεατρικού έργου. (Θα επιλεχθεί ένα έργο, μεταξύ πέντε, που θα προτείνουν οι διδάσκοντες και θα παραδοθεί πλαστική μακέτα και τεύχος σκίτσων. Οι σπουδαστές μπορούν να χρησιμοποιήσουν ότι υλικά πιστεύουν πως τους βοηθούν να εκφράσουν καλύτερα την ιδέα τους). Παρουσίαση του σχεδιασμού και κριτική αποτίμηση των εργασιών τους στην υπόλοιπη ομάδα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΙΑ – ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

- Φαίδων Πατρικαλάκις. Ιστορία της Σκηνογραφίας. 19ος -20ος αιώνας, Αιγόκερος, Αθήνα 1984

- Χ.Γ.Αθανασόπουλος, Προβλήματα στις εξελίξεις του σύγχρονου θεάτρου, Ι. Σιδέρης- Theatre engineering & stage machinery, Toshiro Ogawa, entertainment technology

press- Σημειολογικές προσεγγίσεις του θεατρικού φαινομένου, θεωρία και κριτική ανάλυση

της σύγχρονης θεατρικής πρακτικής, Δ. Τσατσούλης, Δελφίνι, Αθήνα 1997- Μεταμορφώσεις του θεατρικού χώρου, τυπικές φάσεις κατά την εξέλιξη της

αρχιτεκτονικής των θεάτρων στη δύση, Π. Μαρτινίδης, Νεφέλη- Περί Χορού, Ν.Χ.Χουρμουζιάδης, Καστανιώτης- SchauSpielRaum, Theaterchitektur, κατάλογος έκθεσης architekturmuseum der TU

Munchen- The Teatro Olimpico in Vicenza, artistic guides, electa- Το θέατρο και το ειδωλό του, Αντονέν Αρτώ, Δωδώνη- Θεάτρων αρχιτεκτονική δημιουργία σε χώρους παρελθόντες, Μ.Περράκης,

κατάλογος έκθεσης, Prague guadrennial 1991- Ιστορία του θεάτρου, Φύλλις Χάρτνολ, Υποδομή- Η αρχιτεκτονική του νεοελληνικού θεάτρου 1720-1940, Ε. Φεσσά Εμμανουήλ, Αθήνα

1994- Θεατρικά Ημερολόγια, εκδόσεις Δωδώνη- Theaters & Halls, New concepts in architecture and design, Meisei publications- Theatres, Roderic Ham, Butterworth architecture- Theatre Builders, James Steele, Academy editions

5

- Λεξικό του Θεάτρου, Patrice Pavis, Gutenberg- Αρχαία Θέατρα, Δ.Μποσνάκης, Δ.Γκαγκτζής, Ιτανός- Philippe van Tieghem. H Τεχνική του Θεάτρου, Αθήναι, Ι.Ν. Ζαχαρόπουλος. 1964

(μτφρ. Από τα γαλλικά του Κ. Βασιλείου)- Michel Corvin, Dictionnaire Encyclopedique du theatre, Paris, Bordas 1991, σ. 736-

760: « Scenographie ». σ. 204-223:  « Costumes, masques » & σ.539-542: « Masque »

- James Laver, A Concise History of Costume, London, Thames and Hudson, 1972, σ. 213-273.

- Denis Bablet, Edward Gordon Craig, Paris, L’ Arche, 1962- Stage Design and Properties, A Phaidon Theatre Manual, Oxford, Phaidon Press,

1988.- Chris Hogget, Stage Crafts, London A&C Black, 1991-

- Lynn Pecktal, Designing and Painting for the Theatre, USA, Harcourt Brace college Publishers, 1975

- Leon Bakst and the Ballets Russes, A book of Postcards, San Francisco Performing Arts Library and Museum, 1993

- Δήμητρα Τσούχλου – Ασαντούρ Μπαχαριάν, Η Σκηνογραφία στο Νεοελληνικό Θέατρο, Αθήνα, Άποψη 1985.

- Διονύσης Φωτόπουλος. Σκηνογραφία στο Νεοελληνικό Θέατρο, Αθήνα, εκδ. Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος, 1987.

- Διονύσης Φωτόπουλος. Ενδυματολογία στο Ελληνικό Θέατρο, Αθήνα, εκδ. Εμπορικής Τραπέζης της Ελλάδος, 1986.

- Διονύσης Φωτόπουλος. Σκηνικά – Κουστούμια, Αθήνα, Καστανιώτης, 1986- Ε. Φέσσα – Εμμανουήλ (Επιμ.) Έλληνες Σκηνογράφοι – ενδυματολόγοι και αρχαίο

δράμα, Αθήνα, Τμ. Θεατρικών Σπουδών Παν/μίου Αθηνών/ ΥΠΠΟ, 1999- Παπαδημητρίου Αφροδίτη, Σκηνογραφία, Διαλ. Τελειοφοίτων, Σπουδαστήριο

Μορφολογίας, Καθηγ. Νικ. Θ. Χολέβας, Αθήνα, 1999.- Νέλλυ Λαγάκου, Η ενδυμασία διαμέσου των αιώνων, εκδ. «Δωδώνη», Αθήνα, 1999.- Χολέβας Νικ. – Παπαδημητρίου Αφροδίτη, Σκηνογραφία, έκδοση ΕΜΠ, Αθήνα, 2000.

6

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΩΝ

1. ΑΓΓΕΛΗ ΑΓΓΕΛΟΣ2. ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ ΜΑΡΙΟΣ3. ΑΝΕΜΟΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ 4. ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΥ ΜΑΡΙΛΕΝΑ5. ΑΡΓΥΡΑΚΗΣ ΜΙΝΩΣ 6. ΒΑΚΑΛΟ ΓΙΩΡΓΟΣ 7. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ8. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΣΠΥΡΟΣ 9. ΒΕΤΤΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ10. ΓΑΖΕΤΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΟΥΛΙΑ11. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ12. ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ ΡΕΝΑ13. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΚΩΣΤΑΣ14. ΔΡΙΝΗ ΕΡΣΗ15. ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ 16. ΕΥΔΑΙΜΩΝ ΑΝΤΩΝΗΣ17. ΖΑΪΜΗ ΛΙΖΑ18. ΖΑΡΙΦΗΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ19. ΖΙΑΚΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ20. ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΣ21. ΙΣΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ ΘΑΛΕΙΑ22. ΚΑΡΕΛΛΑ ΜΑΡΙΑ23. ΚΑΡΥΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ24. ΚΛΩΝΗΣ ΚΛΕΟΒΟΥΛΟΣ25. ΚΟΚΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ26. ΚΟΝΤΑΞΑΚΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ27. ΚΟΠΑΝΙΤΣ ΚΑΛΛΙΟΠΗ28. ΚΟΥΡΟΥΣΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ29. ΚΟΥΤΣΟΥΔΑΚΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ30. ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ31. ΚΥΡΟΥ ΓΙΑΝΝΗΣ32. ΛΑΖΑΡΙΔΗΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ33. ΛΕΚΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ34. ΜΑΚΡΟΥΔΑΚΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ 35. ΜΑΝΤΟΥΔΗΣ ΠΑΥΛΟΣ36. ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗ – ΛΑΖΑΡΙΔΗ ΙΩΑΝΝΑ37. ΜΑΥΡΟΪΔΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ38. ΜΕΤΖΙΚΩΦ ΓΙΑΝΝΗΣ39. ΜΙΤΑΔΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ40. ΜΟΡΑΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ41. ΜΠΟΣΤ (ΜΠΟΣΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ ΜΕΝΤΗΣ) 42. ΜΥΤΑΡΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ43. ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΝΙΚΟΣ44. ΝΙΚΟΛΑΡΕΪΖΗ ΜΠΙΑΝΚΑ45. ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ ΙΩΑΝΝΑ46. ΠΑΠΠΑΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

7

47. ΠΑΡΑΛΗΣ ΝΙΚΟΣ48. ΠΑΤΡΙΚΑΛΑΚΗΣ ΦΑΙΔΩΝ49. ΠΑΤΣΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ50. ΠΕΖΑΝΟΥ ΛΙΛΗ51. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΝΙΚΟΣ 52. ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ53. ΣΑΧΙΝΗΣ ΝΙΚΟΣ 54. ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΗ – ΜΠΑΛΑΝΟΥ ΕΛΛΗ55. ΣΤΕΦΑΝΕΛΛΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ56. ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΝΙΚΟΣ57. ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ 58. ΦΑΣΙΑΝΟΣ ΑΛΕΚΟΣ59. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ60. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ61. ΧΑΡΑΤΖΙΔΗΣ ΣΑΒΒΑΣ62. ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ – ΓΚΙΚΑΣ ΝΙΚΟΣ 63. ΧΡΥΣΙΚΟΠΟΥΛΟΥ – ΔΟΥΝΔΟΥΛΑΚΗ ΛΑΛΟΥΛΑ

8