Ευχαριστούμε τους:

1. Τεχνικό Επιμελητήριο Κέρκυρας

2. Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης

3. Δημοτική Πινακοθήκη Ξάνθης

ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ

Η αναδημοσίευση και γενικά η ολική, μερική ή περιληπτική αναπαραγωγή και

μετάδοση έστω και μιας σελίδας του παρόντος βιβλίου, κατά παράφραση ή

διασκευή με οποιονδήποτε τρόπο(μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό κ.λ.π. –

Ν.2121/93,άρθ. 51).

Η απαγόρευση αυτή ισχύει και για τις δημόσιες υπηρεσίες, βιβλιοθήκες,

οργανισμούς κ.λ.π. (αρθ.18). Οι παραβάτες διώκονται(άρθ.13) και τους

επιβάλλονται κατάσχεση, αστικές ποινικές κυρώσεις σύμφωνα με το

νόμο(άρθ.64-66).

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ 6ου

ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ:

Σαλβατώρος Ονούφριος

Σουέρεφ Ηλίας

Λιπάντζη Αιμιλία

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ:

Βαρότση Κωνσταντίνα

Πουλιάση Ροδία

Σουέρεφ Παυλίνα

ΚΕΡΚΥΡΑ 2009

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ

ΜΕΡΟΣ Α’

1. Η ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑ ......................................................................................... 6

Η αρχαία πόλη ........................................................................................................... 6

2. ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ .... Error! Bookmark

not defined. Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία κοντά στην πόλη Error! Bookmark not

defined. 3. ΕΝΕΤΟΙ – ΓΑΛΛΟΙ - ΑΓΓΛΟΙ .......................... Error! Bookmark not defined.

ΠΑΛΑΙΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ............................................... Error! Bookmark not defined.

ΝΕΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ....................................................... Error! Bookmark not defined.

ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ............................................ Error! Bookmark not defined.

ΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ................................. Error! Bookmark not defined.

Αρχοντικά ................................................................ Error! Bookmark not defined.

Αρχιτεκτονική δημοσίων κτιρίων ............................ Error! Bookmark not defined.

Η Σπιανάδα και τα κτίρια της. ................................. Error! Bookmark not defined.

Άλλες Πλατείες της Πόλης ...................................... Error! Bookmark not defined.

Οι Εκκλησίες ............................................................ Error! Bookmark not defined.

4. ΕΠΙΛΟΓΟΣ .......................................................... Error! Bookmark not defined.

ΜΕΡΟΣ Β’

Εισαγωγή

Σταυροδρόμι λαών και κυρίως πολιτισμών η Κέρκυρα, υπήρξε πάντα ενωτικό

σημείο της Ελλάδας με την Ευρώπη, πνευματικό επίκεντρο που συγκέντρωσε και

συσπείρωσε πλούσιες πνευματικές δυνάμεις, και κύτταρο, μέσα στο οποίο

ανδρώθηκε και αναδείχθηκε ένα μεγάλο τμήμα των εικαστικών δημιουργών της

νεότερης Ελλάδας.

Σ' αυτό το μικρό χώρο της ελληνικής επικράτειας είναι εμφανή τα σημάδια από την

πορεία και τους σημαντικούς σταθμούς που σφράγισαν την ιστορία και τον πολιτισμό

του∙ επίσης, είναι έντονη και η σύζευξη ρευμάτων, τάσεων και ιδεών που

συναντήθηκαν στα εδάφη του, αλλά και η παρουσία σπουδαίων προσωπικοτήτων που

έζησαν και έδρασαν στο έδαφός του.

Αυτός ο συγκεκριμένος γεωγραφικός χώρος, το νησί που, όπως γράφει ο

Κωστής Παλαμάς, «σμίγει η Ανατολή μ' ένα φιλί τη Δύση», είναι η περιοχή που θα

γνωρίσει ως κατακτητές και κυρίαρχους στο πέρασμα των αιώνων τους Ενετούς, τους

Γάλλους και τους Άγγλους, και όχι μόνο δε θα υποταχθεί, αλλά θα κατορθώσει να

αξιοποιήσει και να αφομοιώσει, μα πάνω απ' όλα να διδαχθεί και να βιώσει τις

ευρωπαϊκές κατακτήσεις στην τέχνη και τον πολιτισμό, Εξάλλου, σε αυτόν ακριβώς

το χώρο η τέχνη θα βρει το πιο γόνιμο έδαφος, η αρχιτεκτονική θα αποκτήσει τη δική

της ποικιλομορφία.

1. Η ΑΡΧΑΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑ

Η αρχαία πόλη

Η γνώση μας γι'αυτήν στηρίζεται σε τυχαία ευρήματα, σε ανασκαφικές

έρευνες που συνεχίζονται ακόμα, καθώς και στις αναφορές του Θουκυδίδη (Βιβλ. ΙΙΙ)

κατά την περιγραφή των δραματικών επεισοδίων του εμφυλίου πολέμου (427-425

π.Χ.). Ο Θουκυδίδης αναφέρει την Αγορά, τα λιμάνια και τρεις ναούς: της Ήρας, των

Διοσκούρων και του Διονύσου.

Η περιοχή που κάλυπτε η αρχαία πόλη, που ιδρύθηκε στον 8ο αι. π.Χ.,

βρίσκεται πολύ νοτιότερα από το κέντρο της σημερινής πόλης. Το Kέντρο της ήταν

στην περιοχή που αργότερα ονομάστηκε Παλαιόπολις, νοτιότερα δηλ. από τη

σημερινή συνοικία του Ανεμόμυλου. Εκεί, απέναντι από την είσοδο των θερινών

ανακτόρων του Μόν Ρεπό, βρισκόταν η αγορά της πόλης. Η αρχαία πόλη κάλυπτε

ένα μεγάλο μέρος από τη χερσόνησο που ΒΑ περιβάλλεται από το νότιο μέρος του

κόλπου της Γαρίτσας και δυτικά από τη λιμνοθάλασσα του Χαλικιόπουλου όπου

αντίστοιχα βρίσκονταν τα δύο λιμάνια της πόλης: το ανατολικό, αυτό που έβλεπε

προς την Ήπειρο, ήταν το λιμάνι του Αλκινόου, το δυτικό ήταν ο Υλλαϊκός λιμένας.

Όπως είχε αποδειχθεί από τις ανασκαφικές έρευνες στην περιοχή, η μορφή του

ανατολικού λιμένα ήταν εντελώς διαφορετική από ότι δείχνει η διαμόρφωση της

περιοχής σήμερα. Το λιμάνι που αργότερα κλείστηκε από προσχώσεις

προστατεύονταν από τα τείχη της πόλης και η στενή του είσοδος ήταν ενισχυμένη με

δύο πύργους. Ο ανατολικός πύργος βρέθηκε κάτω από την εκκλησία του Αγίου

Αθανασίου (18ος

αι. μ.Χ) της περιοχής του Ανεμόμυλου, που ήταν ολόκληρη

θάλασσα. Η Αγορά ήταν πολύ κοντά στο λιμάνι του Αλκινόου γύρω από το οποίο

υπήρχαν νεώρια και μια σκευοθήκη. Μία ένδειξη για το προς βορρά όριο της πόλης

δίνει το μοναδικό υπόλειμμα από το αρχαίο τείχος, ο πύργος που στέκεται ακόμα

κοντά στο σημερινό νεκροταφείο της πόλης και είναι γνωστός με το όνομα ο πύργος

της Νεραντζίχας. Το τμήμα αυτό γλίτωσε από την τύχη που είχε το υπόλοιπο τείχος

γιατί μέσα του στεγάστηκε μια βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας. Οι ειδικοί

πιστεύουν ότι ο πύργος αυτός προστάτευε μία από τις πύλες της πόλης.

Η Κέρκυρα κατακτήθηκε από την παλαιολιθική εποχή αλλά η κύρια ανάπτυξη

της εμφανίζεται κατά την αρχαϊκή περίοδο ως Κορινθιακή αποικία.

Μνημεία: Την οικονομική ακμή της Κέρκυρας φανερώνουν και τα λείψανα

σημαντικών, μνημείων με τα οποία κοσμήθηκε η πόλη, όπως ο ναός της Aρτέμιδος,

στη περιοχή των Αγίων Θεοδώρων (590-580 π.Χ.), τα λείψανα της στέγης από το

πρώτο και δεύτερο ναό της Ήρας, ο ναός του Kαρδακίου, τα λίθινα ταφικά μνημεία

της Γαρίτσας και οικοδομήματα σε διάφορες θέσεις του νησιού.

Από τα τέλη του 7ου

π.Χ. αιώνα, στο κτήμα που είναι σήμερα γνωστό ως Mon

Repos , χτίστηκε ναός δωρικού ρυθμού, αφιερωμένος, στην Ακραία Ήρα. Στο Ηραίο

κατέφυγαν, σύμφωνα με το Θουκυδίδη, κατά τον εμφύλιο πόλεμο του 427 π.Χ. ως

ικέτες οι αριστοκρατικοί Κερκυραίοι, για να σωθούν από τους δημοκρατικούς

αντιπάλους τους, οι οποίοι όμως τους κατέσφαξαν. Διασώθηκαν λείψανα μόνο από

την επιβλητική πήλινη στέγη του ναού. Η λατρεία πιθανώς είχε εισαχθεί στην

Κέρκυρα από τους Κορινθίους, στην πατρίδα των οποίων λατρευόταν η θεά. Ο ναός

προστατευόταν από μεγαλοπρεπή περίβολο που πρωτοχτίστηκε στα τέλη του 6ου

αι.

π.Χ. Μετά την καταστροφή του ιερού (γύρω στα μέσα του 5ου

π.Χ. αι.), χτίστηκε

νεότερος περίβολος, από τον οποίο σώζονται τμήματα του ανατολικού τοίχου. Ο ναός

της κλασικής εποχής καταστράφηκε τον 1ο αι. π.Χ.

Κοντά στο Ηραίο υπήρχε ένα μικρό αρχαϊκό τέμενος, αφιερωμένο στον

Απόλλωνα τον Κερκυραίο, ενώ στα νοτιοανατολικά του τεμένους βρισκόταν ο

δωρικός ναός του Καρδακίου , ο οποίος έχει αποδοθεί κατά καιρούς στον Απόλλωνα,

στον Ασκληπιό, στον Ίππειο Ποσειδώνα η σε κάποιο χθόνιο ήρωα. Ο ναός χτίστηκε

στο τέλος του 6ου

αι. π.Χ. Είναι περίπτερος δωρικού ρυθμού και έχει αρκετά ιωνικά

στοιχεία, αφού δέχθηκε στην κατασκευή του επιδράσεις από την τέχνη των αποίκων

Ιώνων και Αχαιών της Νότιας Ιταλίας. Έφερε έξι μονολιθικούς κίονες στις στενές

πλευρές και έντεκα στις μακρές πλευρές. Το ανατολικό τμήμα του έχει

κατακρημνιστεί στη θάλασσα και σήμερα το μήκος του σωζόμενου μέρους είναι 18

μ. και το πλάτος του 11,91 μ. Αποτελείται από πρόναο και σηκό, στο εσωτερικό του

οποίου υπήρχε βωμός. Δεν είχε οπισθόδομο.

Δυτικά από τα Μετέωρα, στο μυχό του Υλλαϊκού λιμανιού, στην περιοχή

όπου σήμερα είναι χτισμένο το μοναστήρι των Αγίων Θεοδώρων, βρισκόταν ιερό

αφιερωμένο στην Άρτεμη. Η λατρεία της στην περιοχή φαίνεται ότι αρχίζει από τον

7ο αι. π.Χ. Από το πρώτο ιερό σώζεται ένα τμήμα αναλημματικού τοίχου που πιθανώς

περιέβαλλε το ιερό. Στη συνέχεια χτίζεται γύρω στα 585-580 π.Χ. ένας ναός δωρικού

ρυθμού, ψευδοδίπτερος με πρόναο, τρίκλιτο σηκό και οπισθόδομο. Ο ναός είχε από

δεκαεπτά κίονες στις μακρές και από οκτώ στις στενές πλευρές του. Ήταν

κατασκευασμένος από πωρόλιθο και είχε πήλινη στέγη η οποία γύρω στο 530 π.Χ.

αντικαταστάθηκε από μαρμάρινη. Ένας πλακόστρωτος δρόμος ανατολικά οδηγεί από

το ναό στο βωμό. Από το βωμό είναι ορατό το βόρειο τμήμα. Η βάση του

περιβάλλεται από στηθαίο, αποτελούμενο από τρίγλυφα και ακόσμητες μετόπες. Από

το ναό αυτό προέρχεται το μεγάλο λίθινο αέτωμα της Γοργώς, που βρίσκεται σήμερα

στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κέρκυρας.

Το εντυπωσιακό αέτωμα αυτό είναι το αρχαιότερο από τα σωζόμενα λίθινα

αετώματα και κοσμούσε τη δυτική όψη του ναού.

Η Γοργώ, μια κολοσσιαία δαιμονική μορφή, κυριαρχεί στο κέντρο της

παράστασης. Με το ένα γόνατο λυγισμένο, σύμφωνα με το γνωστό στην αρχαϊκή

τέχνη τρόπο «τον εν γούνασι δρόμον» φαίνεται να τρέχει προς τα δεξιά. Τα τερατώδη

χαρακτηριστικά της μορφής, το πρόσωπο με τα εξογκωμένα μάτια, η πλακουτσωτή

μύτη, το ορθάνοιχτο στόμα με τη γλώσσα που κρέμεται έξω από τα

δόντια, οι χαυλιόδοντες και οι βόστρυχοι που απολήγουν σε κεφάλια φιδιών,

προκαλούν το δέος. Δύο φίδια ζώνουν επίσης τη μέση, ενώ φτερούγες απλώνονται

στη ράχη της και άλλες στα υποδήματά της. Είναι η Μέδουσα, δηλαδή η

βασίλισσα (από το ρήμα «μέδω», που σημαίνει κυβερνώ, βασιλεύω, προστατεύω),

μία από τις τρεις αδελφές Γοργόνες, η μόνη θνητή,η οποία, σύμφωνα με το μύθο,

απολίθωνε όποιον την κοίταζε κατάματα.

Από τις άλλες ερμηνείες που δόθηκαν για το αέτωμα από την εποχή της

αποκάλυψης του (1911) μέχρι σήμερα, η επικρατέστερη είναι εκείνη, σύμφωνα με

την οποία στο κέντρο του αετώματος απεικονίζεται η ένοικος του ναού, η Άρτεμις-

Γοργώ, ως ποτvία θυρών και όχι ως Γοργώ-μέδουσα του ησιόδειου μύθου, αφού

απεικονίζεται ζωντανή με τα δυο παιδιά της, τον Πήγασο (το φτερωτό άλογο,

προσωποποίηση της βροντής) και τον Χρυσάορα (το χρυσό σπαθί, προσωποποίηση

της αστραπής) . Πλαισιώνεται από δύο μυθικά θηρία που ονομάστηκαν

λεοντοπάνθηρες. Στην αριστερή πλευρά, στη γωνία του αετώματος, είναι ξαπλωμένος

ένας δαιμονόμορφος άνδρας, ενώ στα δεξιά του μια μορφή, καθισμένη μπροστά σε

κτίριο, φαίνεται να απειλείται από πολεμιστή, από τον οποίο δε σώθηκε παρά μόνο η

αιχμή του δόρατος του. Στη δεξιά πλευρά εικονίζεται ο Δίας να κεραυνοβολεί έναν

άλλο δαιμονόμορφο άνδρα. Στη δεξιά γωνία υποθέτουμε ότι υπήρχε και άλλη

ξαπλωμένη μορφή, αντίστοιχη με την αριστερή.

Εικόνα 1 - Αναπαράσταση της δυτικής όψης του ναού της Αρτέμιδος

Μνημείο Μενεκράτη: Στην Αρχαϊκή εποχή εφαρμόζονταν διάφορες πρακτικές

κατά τον ενταφιασμό. Από τις επικρατέστερες ήταν η καύση των νεκρών και ο

ενταφιασμός σε αγγεία (εγχυτρισμός). Ενταφιάζονται, επίσης, σε κιβωτιόσχημους

κεραμοσκεπείς τάφους η σε λάκκους. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις κατασκευάζονται

λίθινα ταφικά μνημεία ή άλλοι τάφοι που προστατεύονται από λίθινους περιβόλους.

Όπως συνηθίζεται και στην υπόλοιπη Ελλάδα, μέσα στους τάφους τοποθετούσαν

πλούσια κτερίσματα, πήλινα αγγεία, κοσμήματα και άλλα αντικείμενα προσωπικής

χρήσης. Πάνω από τους τάφους τοποθετούσαν ταφικά σήματα που, μερικές φορές,

ήταν πραγματικά έργα τέχνης. Τέτοιου είδους σήμα είναι το λεγόμενο λιοντάρι του

Μενεκράτη, που αποκαλύφθηκε στη Γορίτσα το 1843. Το μνημείο του Μενεκράτη

είναι ένα από τα σημαντικότερα λίθινα ταφικά μνημεία. Πρόκειται για κυκλικό

κενοτάφιο με κωνική στέγη που χρονολογείται στα 600 π.Χ. Το πάνω μέρος του

μνημείου φέρει επιγραφή σε κορινθιακό αλφάβητο, που διαβάζεται από δεξιά προς τα

αριστερά και μας πληροφορεί ότι ο τάφος χτίστηκε από τους Κερκυραίους στη μνήμη

του Μενεκράτη που ήταν πρόξενος της Κέρκυρας στην πατρίδα του

Οιάνθεια(Γαλαξίδι) και πνίγηκε σε ναυάγιο.

Εικόνα 2 – Η Γοργώ, κεντρική μορφή του αετώματος, εμφανίζεται να τρέχει προς τα δεξιά με

λυγισμένα γόνατα κατά το συμβατικό τρόπο της αρχαΐκής τέχνης. Τα τερατώδη χαρακτηριστικά

της μορφής της προκαλούν δέος στο θεατή.

Εικόνα 3 – Ένας από τους λεοντοπάνθηρες (φανταστικά ζώα που έχουν κεφάλι λιονταριού και

σώμα πάνθηρα) που περιβάλλουν το κεντρικό θέμα στο αέτωμα της Γοργώς.

Εικόνα 4 - Το ταφικό μνημείο του Μενεκράτη είναι ένα στρογγυλό κτίσμα με κωνική στέγη και

χρονολογείται γύρω στα 600 π.Χ.

Εικόνα 5 - Τα ερείπια του αρχαίου Ναού του Απόλλωνος, του "ιατήρα θεού", πάνω από το

Καρδάκι. Κατά την κρατούσα παράδοση εδώ τέλεσε η βασίλισσα Αρήτη τους γάμους του Ιάσονα

και της Μήδειας, όταν κατέπλευσαν στο νησί με τους αργοναύτες από την Κολχίδα. (Απολλωνίου

του Ρόδιου: Τα Αργοναυτικά, Βιβλ. Δ’, 982-1231). Κατά την ιστορική παράδοση στο Ναό αυτό

γιόρταζαν στην αρχαιότητα τους γάμους αυτούς, με λαμπρότητα και θυσίες, καθώς και στο

σπήλαιο των Νυμφών και των Νηρηίδων, που οι αρχαιολόγοι το ταυτίζουν με το σπήλαιο, με τα

συνεχόμενα τρία διαμερίσματα, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, κοντά στην πηγή του

Καρδακιού.