ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9...

22
ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΜΑΚΡΗ ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ

Transcript of ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9...

Page 1: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΜΑΚΡΗ

ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ

5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΙΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 5653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 5 13/10/2020 2:42:12 μμ13/10/2020 2:42:12 μμ

Page 2: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 6653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 6 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 3: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

Περιεχόμενα

ΧΡΟΝΟΛΟΓΊΕΣ ΟΡΟΣΗΜΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ. . . . . . . . 9

ΕΊΣΑΓΩΓΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑ: Ο βίος και το τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας . . . . . . . 27

Ακραία ισότητα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

Κατάχρηση του συστήματος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

Η Ακρόπολις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

Πώς γεννήθηκε η δημοκρατία: Ένα έγκλημα πάθους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Η γυναικεία μορφή της δημοκρατίας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

Ήρωες του 6ου και του 5ου αιώνα π .Χ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Χίλιοι διακόσιοι θυμωμένοι άνθρωποι: Μια μελέτη περίπτωσης

σχετική με τη δικαιοσύνη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Καταραμένοι Φιλόσοφοι: Μια μελέτη περίπτωσης σχετικά

με την ακαδημαϊκή ελευθερία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

Από την άμεση στην αντιπροσωπευτική δημοκρατία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΊΑ ΑΘΗΝΑ . . . . . 91

Μάθημα Πρώτο: Μην είσαι ἰδιώτης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Μάθημα Δεύτερο: Σταματήστε τους δημαγωγούς . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141

Μάθημα Τρίτο: Ξανασκέψου το . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .179

Μάθημα Τέταρτο: Άπλωσε το δίχτυ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206

Μάθημα Πέμπτο: Μη γίνεις υπερδύναμη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .249

Η ΑΚΡΟΠΟΛΊΣ ΑΝΑΒΊΩΝΕΊ: Αρχαία δημοκρατία σε μια ψηφιακή

εποχή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .275

Η επιστροφή της Βουλής των Πεντακοσίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .278

Επιστροφή στην Πνύκα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .289

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 7653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 7 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 4: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

8 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

Η ΓΛΑΥΚΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .295

Σημειώσεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309

Επιλεγμένη βιβλιογραφία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .315

Προτεινόμενοι τίτλοι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .316

Ευχαριστίες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .319

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 8653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 8 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 5: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

Χρονολογίες ορόσημα της αθηναϊκής δημοκρατίας

632 π.Χ. Πρώτο καταγεγραμμένο γεγονός της αθηναϊκής

ιστορίας

(Κυλώνειο Άγος – αποτυχημένη απόπειρα του Κύλωνος

να σφετεριστεί την εξουσία και σφαγιασμός των οπαδών

του, που είχαν καταφύγει ικέτες στον βωμό της Αθηνάς)

621 π.Χ. Νόμοι του Δράκοντος

594 π.Χ. Νόμοι του Σόλωνος

546-510 π.Χ. Τυραννίδα των Πεισιστρατιδών

514 π.Χ. Δολοφονία του Ίππάρχου, γιου του Πεισιστράτου,

από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα

510 π.Χ. Πτώση της τυραννίδας (ανατροπή του Ίππία) με

την επέμβαση των Σπαρτιατών

508 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένους

490 π.Χ. Μάχη του Μαραθώνα (Πρώτη φάση των Περσι-

κών [Μηδικών] Πολέμων)

480 π.Χ. Μάχη των Θερμοπυλών και Ναυμαχία της Σαλα-

μίνας (Δεύτερη φάση των Περσικών Πολέμων)

478 π.Χ. Ίδρυση της Δηλιακής Συμμαχίας

περί το 460 π.Χ. Διδασκαλία της τραγωδίας του Αισχύλου

Ικέτιδες

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 6: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτου, περιορισμός των

εξουσιών του Αρείου Πάγου και ενίσχυση της Βουλής

και της Εκκλησίας του Δήμου

454 π.Χ. Μεταφορά του κοινού ταμείου της Δηλιακής Συμ-

μαχίας από τη Δήλο στην Ακρόπολη των Αθηνών

451 π.Χ. Ψηφίζεται ο νόμος που εισηγήθηκε ο Περικλής

για το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη

431-404 π.Χ. Πελοποννησιακός Πόλεμος

431 π.Χ. Εκφώνηση Επιταφίου από τον Περικλή

427 π.Χ. Αποστασία των Μυτιληναίων

425 π.Χ. Διδασκαλία της κωμωδίας του Αριστοφάνους

Αχαρνής

424 π.Χ. Διδασκαλία της κωμωδίας του Αριστοφάνους

Ιππής

422 π.Χ. Διδασκαλία της κωμωδίας του Αριστοφάνους

Σφήκες

416 π.Χ. Διάλογος Μηλίων και Αθηναίων

415 π.Χ. Έναρξη της Σικελικής Εκστρατείας

406 π.Χ. Ναυμαχία των Αργινουσών

404 π.Χ. Εγκαθίδρυση της τυραννίας των Τριάκοντα από

τους Σπαρτιάτες στην Αθήνα

403 π.Χ. Αποκατάσταση της δημοκρατίας

399 π.Χ. Θάνατος του Σωκράτους

338 π.Χ. Μάχη της Χαιρώνειας και νίκη του Φιλίππου Β´ των Μακεδόνων επί των ελληνικών πόλεων-κρατών υπό

την ηγεσία των Αθηναίων και των Θηβαίων

336 π.Χ. Αντιτυραννικός νόμος του Ευκράτους στην Αθήνα

334 π.Χ. Ξεκινά η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 10653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 10 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 7: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΊΣΧΥΣ ΚΑΊ ΛΑΟΣ – 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΊΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ 11

333 π.Χ. Το άγαλμα της προσωποποιημένης Δημοκρατίας

αφιερώνεται από τη Βουλή των Πεντακοσίων

322 π.Χ. Κυριαρχία των Μακεδόνων στην Αθήνα. Η αθη-

ναϊκή δημοκρατία υφίσταται ισχυρότατο πλήγμα. Θάνα-

τος του Δημοσθένους

307-287 π.Χ. Αποκατάσταση μιας ισχνής δημοκρατίας

υπό τη σκιά των Μακεδόνων

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 11653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 11 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 8: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

Σημείωση σχετικά με τη χρονολόγηση

Στην αρχαιότητα, το έτος άρχιζε το καλοκαίρι,

οπότε κάθε αρχαίο έτος κάλυπτε το δεύτερο

μισό ενός χρόνου και το πρώτο μισό του επό-

μενου, εξού και οι αναφορές όπως «505/504

π.Χ.». Μπορούμε, για παράδειγμα, να χρονολο-

γήσουμε ένα γεγονός το «505 π.Χ.» μόνο εφό-

σον γνωρίζουμε τον μήνα κατά τον οποίο έλαβε

χώρα.

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 12653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 12 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 9: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΕΙΣΑΓΩΓΉ

Η γλαύκα της Αθηνάς (σύμβολο σοφίας) όπως απεικονίζεται στην πίσω όψη αργυρών αθηναϊκών νομισμάτων του 5ου αιώνα π.Χ.

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 13653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 13 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 10: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 14653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 14 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 11: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

Η δημοκρατία έχει αρχίσει να δείχνει την ηλικία της. Πάει

καιρός από τότε που λατρευόταν ως θεά και ακόμη περισ-

σότερος από τότε που εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως

αντίδοτο στην ενός ανδρός αρχή. Σήμερα είναι «σε κρίση»,

χρειάζεται «αναθεώρηση» ή και «επανεκκίνηση», σαν

παλιός υπολογιστής. Σύμφωνα με ορισμένους πολιτικούς

επιστήμονες, σύντομα θα ζούμε σε έναν μετα-δημοκρατικό

κόσμο, άπαξ και το διαδίκτυο και η ακατάπαυστα κλιμακού-

μενη πόλωση θα την έχουν οδηγήσει στο πρόωρο τέλος της.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία είναι η μόνη ελπίδα

της δημοκρατίας, επειδή μεταφέρει την εξουσία στα έξυπνα

τηλέφωνα των χρηστών με έναν τρόπο που μιμείται την

αυθεντικότητα της αρχαίας αμεσοδημοκρατίας, απαλλάσ-

σοντάς μας από τους παρωχημένους θεσμούς που έχουμε

αρχίσει να απορρίπτουμε.

Προτού προχωρήσουμε σε κινδυνολογίες, αξίζει να θυμη-

θούμε ότι η δημοκρατία έχει ήδη εξαφανιστεί μία φορά και

επανήλθε (ύστερα από παύση δύο χιλιετιών) και η ουσία της

υπήρξε πάντα η ίδια. Δημοκρατία σημαίνει ισχύς, εξουσία,

κυριαρχία (κράτος) του συντεταγμένου λαού (δῆμος), μια ιδέα

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 15653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 15 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 12: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

16 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

που γεννήθηκε στην Αθήνα στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. και

άκμασε μέχρι το 322 π.Χ., όταν η κυριαρχία των Μακεδόνων

ανάγκασε τους Αθηναίους να καταργήσουν το πολίτευμά

τους και να δημιουργήσουν ένα πλουτοκρατικό σύστημα,

στο οποίο μόνο οι εύποροι είχαν το δικαίωμα να διατηρούν

την ιδιότητα του πολίτη. Από αυτό το σημείο και μετά, οι

θεσμοί της δημοκρατίας επανέκαμψαν σε αποδυναμωμένη

μορφή, χωρίς την ανεξαρτησία και την ελευθερία που είχαν

κάποτε. Ο όρος «δημοκρατία» συνέχισε να χρησιμοποιείται

με θετικό πρόσημο για μερικούς αιώνες ακόμη, αλλά πλέον

είχε περισσότερο την έννοια της κοινωνικής σταθερότητας ή

της κοινωνικής συνοχής. Η Ρώμη, παρά τον θαυμασμό της

για ορισμένα στοιχεία της αθηναϊκής κοινωνίας, θεωρούσε

το δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης εξωφρενικό και

προτίμησε το ολιγαρχικό πολίτευμα της Σπάρτης.

Η δημοκρατία ουσιαστικά εξαφανίστηκε από τον κόσμο

μέχρι τον 18ο αιώνα, όταν το πνεύμα της επέστρεψε με τις

επαναστάσεις που ξέσπασαν στη Γαλλία και την Αμερική, και

αναπτύχθηκε με τα δημοκρατικά καθεστώτα που προέκυψαν

από αυτές τις επαναστάσεις. Ωστόσο, η άμεση δημοκρατία

εξακολουθούσε να θεωρείται εξωφρενική ιδέα και οι ιδρυτές

πατέρες των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής προτίμη-

σαν να συντάξουν το σύνταγμά τους με πρότυπο τη ρωμαϊ κή

αντιπροσωπευτική και όχι την αθηναϊκή άμεση δημοκρα-

τία (αν και σύμφωνα με μια θεωρία που κερδίζει όλο και

περισσότερο έδαφος το σημερινό καθεστώς των Ηνωμένων

Πολιτειών ως υπερδύναμης αποτελεί τη σύγχρονη ενσάρ-

κωση της αθηναϊκής ηγεμονίας του 5ου αιώνα π.Χ.). Ακόμη

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 16653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 16 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 13: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΊΣΧΥΣ ΚΑΊ ΛΑΟΣ – 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΊΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ 17

και μετά την εμφάνιση νέων δημοκρατικών κρατών και τον

άνεμο ελευθερίας που έπνεε όλο και πιο δυνατός σε ολό-

κληρη την Ευρώπη κατά τον 19ο αιώνα, η λέξη «δημοκρα-

τία» δεν έγινε πραγματικά δημοφιλής παρά μόνο στις αρχές

του 20ού αιώνα. Και φαίνεται ότι πολύ σύντομα θα θεωρεί-

ται παρωχημένη.

Αν η πρώτη ενσάρκωση της δημοκρατίας διήρκεσε περί-

που διακόσια χρόνια και τώρα βρισκόμαστε στο τέλος των

διακοσίων χρόνων της δεύτερης ενσάρκωσης, οι απαισιόδο-

ξοι ίσως θα έπρεπε να έχουν αρχίσει ήδη να προετοιμάζο-

νται για την επόμενη παύση της. Εναλλακτικά, αυτή τη φορά

θα μπορούσαμε να ρίξουμε μια ματιά προς τα πίσω για να

δούμε πώς μπορούμε να σώσουμε τη δημοκρατία από την

κρίση. Ο Νίτσε πίστευε ότι «χρειαζόμαστε την ιστορία για

ζωή και δράση, όχι για την αυτάρεσκη αποφυγή της ζωής

και της δράσης... Μόνο στον βαθμό που η ιστορία υπηρετεί

τη ζωή, θα την υπηρετήσουμε κι εμείς».1 Με άλλα λόγια, θα

έπρεπε να μελετάμε την ιστορία στον βαθμό που μας είναι

χρήσιμη: μπορούμε να μάθουμε τόσο από τα λάθη όσο και

από τις επιτυχημένες καινοτομίες των αρχαίων πρωτοπό-

ρων της δημοκρατίας. Σήμερα, η δημοκρατία αναγνωρίζε-

ται ως το καλύτερο πολίτευμα, παρόλο που πολλοί από εμάς

ζούμε σε εξαιρετικά ατελείς εκδοχές της, και αυτή η παρα-

δοχή σημαίνει ότι δεν γίνεται αρκετή συζήτηση για το πώς

μπορούμε να διορθώσουμε τις ατέλειές της. Αντίθετα, στην

αρχαία Αθήνα γινόταν ζωηρή συζήτηση γύρω από το ποιο

είναι το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης – με το δίλημμα

ολιγαρχία (κυριαρχία των λίγων) ή δημοκρατία (κυριαρχία

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 17653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 17 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 14: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

18 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

των πολλών) να είναι το πιο επίμαχο. Οι υποστηρικτές της

δημοκρατίας χρειάστηκε να την υπερασπιστούν δυναμικά

και να ενισχύσουν τη νομιμοποίησή της.

Σύμφωνα με τα αρχαία αθηναϊκά πρότυπα, ο τύπος της

δημοκρατίας που πολλοί βιώνουμε σήμερα είναι στην πραγ-

ματικότητα ολιγαρχία. Αρκετοί επιλέγουν να μην ψηφίζουν,

συνήθως λόγω αδιαφορίας ή πεπεισμένοι ότι η ψήφος δεν

έχει καμία βαρύτητα και δεν έχουν σχεδόν κανένα λόγο

στη διακυβέρνηση της χώρας, με πρακτικό αποτέλεσμα να

μας κυβερνά έμμεσα η μειοψηφία του εκλογικού σώματος

που ψηφίζει αυτούς που θα μας αντιπροσωπεύσουν. Στην

Αθήνα, οι πολίτες ψήφιζαν για κάθε απόφαση και ένα μεγάλο

ποσοστό είχε ενεργό ρόλο στη διακυβέρνηση. Ναι μεν το

εκλογικό σώμα ήταν αυστηρά καθορισμένο –ένα ζήτημα στο

οποίο θα επανέλθουμε–, αλλά κρατούσε σθεναρά την εξου-

σία στα χέρια του με τρόπο που σήμερα φαίνεται εξωφρενικά

ριζοσπαστικός.

Το πρώτο μέρος αυτού του βιβλίου εξετάζει το πώς γεν-

νήθηκε η δημοκρατία – τους ανθρώπους που δημιούργησαν

τους θεσμούς και τις νομικές δικλίδες ασφαλείας, τις αρχές

της ισότητας που την τροφοδότησε και το πώς λειτουργούσε

στην αρχική της μορφή. Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει πέντε

βασικά μαθήματα που μπορούμε να πάρουμε από την αρχαία

Αθήνα, ενώ το τρίτο μέρος εξετάζει περιπτώσεις δημοκρα-

τίας αθηναϊκού τύπου που επιστρέφουν στον σύγχρονο

κόσμο: πού λειτουργεί, πού όχι και πού μπορεί να μας οδη-

γήσει αυτή η τάση. Δεν πρόκειται για έργο δημοσιογραφικής

ή ακαδημαϊκής έρευνας, αλλά για προϊόν διαλόγου ανάμεσα

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 18653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 18 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 15: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΊΣΧΥΣ ΚΑΊ ΛΑΟΣ – 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΊΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ 19

σε μία δημοσιογράφο και μία ιστορικό, όπου όχι μόνο μοιρά-

στηκαν ιστορίες που αφορούν τη διαμόρφωση της πολιτικής

στο πέρασμα των χιλιετιών, αλλά και βίωσαν από κοινού τα

déjà vu που προκάλεσε αυτή η συζήτηση. Σίγουρα δεν είμα-

στε οι πρώτες που επισημαίνουμε τις παραλληλίες μεταξύ

της σύγχρονης και της αρχαίας αθηναϊκής δημοκρατίας, αν

και είμαστε πιο διδακτικές από τους περισσότερους, μιας και

τις παρουσιάζουμε ως μαθήματα. Πιστεύουμε ότι οι καιροί

το απαιτούν.

Το έργο μας γίνεται ευκολότερο χάρη στον ιστορικό

Θουκυδίδη και τον τρόπο που ανατέμνει τη δημοκρατία τον

πρώτο αιώνα της ανάπτυξής της. Η περιγραφή του Πελοπον-

νησιακού Πολέμου –431-411 π.Χ– ανάμεσα στους δημο-

κρατικούς Αθηναίους και στους ολιγαρχικούς Σπαρτιάτες

–ενός πολέμου στον οποίο συμμετείχε και ο ίδιος– είναι

απαραίτητη για την κατανόηση των δυσκολιών της νομής

της εξουσίας, τότε όπως και τώρα. Ο Θουκυδίδης ανέλυσε

την αναδυόμενη ψυχολογία της σοφίας του πλήθους στην

Αθήνα, την ιδέα της ισονομίας και της ισοπολιτείας, την ανα-

πόφευκτη άνοδο των δημαγωγών και το πώς μια δημοκρα-

τική δύναμη μπορεί να ασκήσει τυραννικά την εξουσία της

στο εξωτερικό της. Μας έδωσε ίσως τον πιο διάσημο ορισμό

της δημοκρατίας μέχρι σήμερα στα λόγια του Περικλή το

431 π.Χ.: «Το πολίτευμά μας καλείται δημοκρατία, επειδή

την εξουσία δεν την ασκούν οι λίγοι, αλλά οι πολλοί».

Αυτός ο ορισμός έχει χρησιμοποιηθεί άμεσα ή έμμεσα

από ακτιβιστές και ποιητές σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας,

μέχρι κι από τον επικεφαλής του Εργατικού Κόμματος της

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 19653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 19 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 16: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

20 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

Βρετανίας, Τζέρεμι Κόρμπιν, ο οποίος στις 7 Ίουνίου του

2017 απήγγειλε απόσπασμα από τη «Μάσκα της Αναρχίας»,

ένα ποίημα του Πέρσι Μπις Σέλεϊ, σε ένα πλήθος οπαδών

του στο Λονδίνο:

Σηκωθείτε σαν λιοντάρια

απ’ τον ύπνο τον βαθύ

Και τινάξτε τα δεσμά σας

σαν δροσούλα αυγερινή

Είναι λίγοι – είστε πολλοί. .2

Ήταν μια έκκληση για πολιτικό ξεσηκωμό, η οποία μάλ-

λον έπεσε στο κενό. Όμως τα λόγια του Περικλή ενέπνευσαν

τους πολλούς, τουλάχιστον θεωρητικά, ιδιαίτερα στις λαϊκές

εξεγέρσεις του 20ύ αιώνα, όταν η δημοκρατία έκανε τη μεγα-

λειώδη της επιστροφή. Ωστόσο, τις πρώτες δεκαετίες μετά

την πρώτη εμφάνιση της δημοκρατίας τον 6ο αιώνα π.Χ., η

έννοια της εναπόθεσης της εξουσίας στα χέρια των πολλών

δεν είχε σαφή ορισμό και σήμερα η «δημοκρατία» εξακο-

λουθεί να είναι ένας ελαστικός όρος, οπότε, υπό αυτή την

έννοια, δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός πως η

λέξη εμφανίστηκε για πρώτη φορά, χωρισμένη σε μέρη, σε

ένα από τα πρώτα θεατρικά έργα του κόσμου.

Οι Ικέτιδες είναι μια τραγωδία του Αισχύλου που γράφτηκε

γύρω στο 460 π.Χ., περίπου πενήντα χρόνια μετά τη θεμελίω-

ση της δημοκρατίας στην Αθήνα. Ο Αισχύλος περιγράφει

μια ψηφοφορία που λαμβάνει χώρα –εντελώς αναχρονι-

στικά– σε ένα μυθικό, μη αθηναϊκό βασίλειο. Παρ’ όλα αυτά,

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 20653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 20 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 17: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΊΣΧΥΣ ΚΑΊ ΛΑΟΣ – 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΊΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ 21

αποτυπώνει τη δραματικότητα και την ομορφιά της συλλο-

γικής λήψης αποφάσεων: σε ένα σημείο του έργου, ο Χορός

ρωτά: «Μα για πες μας, πώς κρίθηκε τελικά η απόφαση, πού

έδωσε την ψήφο του το χέρι του λαού που κυβερνά;» για να

πάρει την απάντηση: «Τα δεξιά χέρια σύσσωμου του δήμου

που υψώθηκαν έφεραν τρικυμία στον αέρα». Η έκφραση

που χρησιμοποίησε ο Αισχύλος, «δήμου κρατοῦσα χεὶρ»3

–το χέρι του λαού που κυβερνά–, είναι χαρακτηριστικότατη

εικόνα της ομαδικής ανάτασης των χεριών, μια μεταφορά

για τη δημοκρατία που δείχνει τη «σωστή» κατεύθυνση (τα

δεξιά χέρια που υψώθηκαν). Η έκφραση «δήμου κρατοῦσα χεὶρ» σχηματίζει σχεδόν τη σύνθετη λέξη δημοκρατία, αλλά

όχι εντελώς – ο όρος δεν είχε εμφανιστεί ακόμη. Οι σύγχρο-

νοι Έλληνες εξακολουθούν να χρησιμοποιούν την έκφραση

«συν Αθηνά και χείρα κίνει» – κληρονομιά της ιδέας ότι η

Αθηνά, θεά της σοφίας και προστάτιδα της γενέτειρας της

δημοκρατίας, καθοδηγεί τους ανθρώπους να ενεργούν προς

το συμφέρον τους.

Η διαχρονικότητα του ορισμού της δημοκρατίας από τον

Περικλή προφητεύτηκε από τον άνθρωπο που τον παρέδωσε

στην ιστορία. Στην αρχή της Ιστορίας του Πελοποννησιακού

Πολέμου, ο Θουκυδίδης προβλέπει ότι τα πολιτικά γεγονότα

που καταγράφει θα επαναληφθούν με παρόμοιο τρόπο στο

μέλλον και αφιερώνει ρητά το έργο της ζωής του στα μελλο-

ντικά ακροατήρια:

Όποιοι όμως θελήσουν να εξετάσουν την αλή­

θεια όσων συνέβησαν και όσων, δεδομένης της

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 21653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 21 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 18: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

22 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

ανθρώπινης φύσης, πρόκειται να ξανασυμβούν

κάποτε στο μέλλον με παραπλήσιο τρόπο, θα μου

είναι αρκετό αν αυτοί κρίνουν το έργο μου ωφέ­

λιμο . Γιατί η συγγραφή μου έγινε περισσότερο για

να μείνει αιώνιο κτήμα των ανθρώπων κι όχι για

κάποιο επίκαιρο διαγωνισμό προορισμένο για

πρόσκαιρο ακροατήριο.4

Ενώ υπάρχει μια κάποια ματαιοδοξία σε αυτή τη δήλωση, η

αλήθεια της δεν παύει να ισχύει: η ανθρώπινη φύση παρέμεινε

η ίδια και το έργο του Θουκυδίδη εξακολουθεί να είναι επί-

καιρο, όπως είχε προβλέψει. Πολλά από τα λάθη που έκαναν

οι Αθηναίοι επαναλαμβάνονται, οι κρίσεις τους επανέρχονται

σήμερα σε διάφορες μορφές. Επομένως, δεν είναι άτοπο να

θέτουμε το ερώτημα: τι μπορούμε να μάθουμε από όλα αυτά;

Πρώτα, μια προειδοποίηση: όποτε συγκρίνουμε την

αρχαία και τη σύγχρονη δημοκρατία, πρέπει να απαντάμε

στο ερώτημα αν διαφέρουν τόσο πολύ μεταξύ τους, ώστε

κάθε σύγκριση είναι αδύνατη. Κατ’ αρχάς, η ιδιότητα του

Αθηναίου πολίτη δινόταν με πολύ πιο αυστηρά κριτήρια

απ’ ό,τι σήμερα. Από τα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. κι εξής,

για να θεωρείται κάποιος Αθηναίος πολίτης έπρεπε να είναι

άνδρας, γεννημένος από Αθηναίο πατέρα και Αθηναία

μητέρα και να έχει συμπληρώσει τα δεκαοκτώ έτη. Μόνο

αυτή η κατηγορία ανθρώπων, που αντιπροσώπευε περίπου

το είκοσι τοις εκατό του πληθυσμού, απολάμβανε τα πολι-

τικά δικαιώματα και, κυρίως, μετείχε στα καθήκοντα και στις

υποχρεώσεις που απέρρεαν από την ιδιότητα του πολίτη.

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 22653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 22 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 19: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΊΣΧΥΣ ΚΑΊ ΛΑΟΣ – 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΊΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ 23

Σήμερα μπορεί να έχουμε πολύ ευρύτερα εκλογικά

σώματα, αλλά κι αυτό είναι κάτι που συνέβη σχετικά πρό-

σφατα. Στη Βόρεια Αμερική και τις περισσότερες ευρωπαϊ-

κές χώρες, οι γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου πριν από

εκατό χρόνια (η Ελλάδα άλλαξε στάση στο ζήτημα της γυναι-

κείας ψήφου μόλις το 1952 και η Ελβετία το 1971) και όμως

οι χώρες αυτές θεωρούνταν ήδη δημοκρατίες πριν από τότε.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 στις Ηνωμένες Πολι-

τείες, το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων αγωνίστηκε για

την κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου και για τους μαύ-

ρους, όχι μόνο για τους λευκούς, αλλά ακόμη και σήμερα

υπάρχουν πολλοί έγχρωμοι που δεν είναι εγγεγραμμένοι

σε εκλογικούς καταλόγους. Παρόμοιες ανισότητες στην

απονομή υπηκοότητας σε αλλοδαπούς εξακολουθούν να

υπάρχουν και σήμερα, όπως συνέβαινε στην αρχαία Αθήνα·

οι περισσότερες χώρες εφαρμόζουν μια πολιτική φορολόγη-

σης χωρίς αντιπροσωπευτικότητα, όπως έκαναν οι Αθηναίοι

με τους μετοίκους, τους ξένους κατοίκους της πόλης, που

δεν κατατάσσονταν στους πολίτες. Ωστόσο, έστω κι αν δεχό-

μαστε ότι τα εκλογικά μας σώματα είναι περισσότερο συμπε-

ριληπτικά από αυτό της αρχαίας Αθήνας, μπορούμε να εντο-

πίσουμε χρήσιμες αναλογίες σχετικά με τον τρόπο που αυτά

τα εκλογικά σώματα έχουν λειτουργήσει στη διάρκεια των

χιλιετιών. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των πολιτών,

το κράτος δικαίου, η εξωτερική και η εσωτερική πολιτική και

το ερώτημα πώς μια δημοκρατία ηγείται μιας υπερδύναμης,

όλα αυτά δεν είναι μόνο ενδιαφέρουσες, αλλά και ζωτικής

σημασίας συγκρίσεις που πρέπει να κάνουμε προκειμένου

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 23653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 23 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 20: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

24 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

να κατανοήσουμε πού και πώς αποκλίνουν από την πορεία

τους οι δικές μας δημοκρατίες.

Θα συμφωνήσουμε με όσους υποστηρίζουν ότι η δημο-

κρατία αθηναϊκού τύπου δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί

σήμερα. Δεν υπάρχει τρόπος να αναπαραχθούν οι διαδι-

κασίες της άμεσης και διαβουλευτικής δημοκρατίας που

ερευνούμε σε αυτό το βιβλίο, δεδομένου του μεγέθους που

έχει σήμερα ο πληθυσμός των περισσότερων δημοκρατικών

κρατών – το αθηναϊκό μοντέλο λειτουργούσε με δεκάδες

χιλιάδες πολίτες και όχι με εκατομμύρια. (Η Ίσλανδία πιθα-

νόν είναι η πλέον ενδεδειγμένη χώρα, με πληθυσμό περίπου

350.000 κατοίκων και θετικά διακείμενη στη διαβουλευτική

δημοκρατία – βλ. τελευταίο κεφάλαιο.) Ωστόσο, τα σύγχρονα

δημοκρατικά κράτη θα μπορούσαν να προσαρμοστούν

περισσότερο στο πνεύμα της αθηναϊκής δημοκρατίας, με ή

χωρίς τη βοήθεια της τεχνολογίας. Το κυριότερο στοιχείο

που απουσιάζει σήμερα και το οποίο οι Αθηναίοι διέθεταν

σε περίσσεια είναι το πνεύμα της δημοκρατικής συμμετοχής.

Στους κόλπους των εκλογικών σωμάτων του σύγχρονου

κόσμου επικρατεί απίστευτη σύγχυση και αδιαφορία, αλλά

και υπερχειλίζουσα αποστροφή και θυμός. Και οι δύο αυτές

αντιδράσεις είναι ως έναν βαθμό αποτελέσματα του διαρ-

κούς, επιθετικού και αδιάκριτου βομβαρδισμού με ειδήσεις,

πράγμα που δεν αντιμετώπιζαν οι προηγούμενες γενιές (πριν

από την έλευση του διαδικτύου, συμφορές πολύ πιο φριχτές

από το απογοητευτικό αποτέλεσμα ενός δημοψηφίσματος

–γενοκτονίες, λιμοί και πόλεμοι– διαδραματίζονταν σχε-

δόν εν αγνοία του κόσμου). Συναισθηματικά φορτισμένοι

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 24653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 24 13/10/2020 2:42:13 μμ13/10/2020 2:42:13 μμ

Page 21: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

ΊΣΧΥΣ ΚΑΊ ΛΑΟΣ – 5 ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΝΕΤΕΊΡΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΊΑΣ 25

και σε σύγχυση, απέχουμε ή οργιζόμαστε, καταλήγοντας σε

πόλωση.

Η διαμαρτυρία έχει γίνει η δημοφιλέστερη μέθοδος πολι-

τικής συμμετοχής. Τα κινήματα διαμαρτυρίας αυξάνονται, σε

παγκόσμιο επίπεδο, ταυτόχρονα με την πτώση της συμμετο-

χής στις εκλογές και είναι πιο φανερή από ποτέ η απόρριψη

των παραδοσιακών δημοκρατικών θεσμών. Το γεγονός

αυτό δεν είναι εντελώς αρνητικό – το δικαίωμα να ακούγεται

η φωνή των πολιτών αποτελεί ζωτικής σημασίας συστατικό

της σύγχρονης δημοκρατίας, επομένως από αυτή την άποψη

τουλάχιστον ασκείται. Ενωμένοι, οι διαδηλωτές συχνά έχουν

τη δύναμη να επιβάλουν μεγάλες αλλαγές, αλλά για να είναι

αποτελεσματικοί βασίζονται σε ένα κοινό ένστικτο αντίστα-

σης και σε κάποια ρεαλιστική προσδοκία να πετύχουν κάτι.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν πραγματοποιηθεί μαζικές

διαδηλώσεις με σαφείς στόχους, οι οποίες παρ’ όλα αυτά

απέτυχαν, όπως οι πορείες στο Λονδίνο κατά του πολέμου

στο Ίράκ (2002-2003), και πιο αυθόρμητα κινήματα, όπως οι

διαμαρτυρίες κατά της λιτότητας στην Αθήνα το 2010-2011,

μια πόλη όπου το δημοκρατικό ένστικτο της συστράτευσης

ενάντια στην επιβολή της εξουσίας είναι βαθιά ριζωμένο και

δεν υπακούει σε κανόνες. Οι διαδηλώσεις της Αραβικής

Άνοιξης, στις οποίες αμέτρητοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή

τους, απέτυχαν τραγικά να φέρουν τη δημοκρατική αλλαγή

που διεκδικούσαν.

Ακόμη κι όταν εκατομμύρια οργισμένοι άνθρωποι με δια-

φορετικές πολιτικές απόψεις συμφωνούν (όπως, για παρά-

δειγμα, στο ότι οι χειρισμοί των διαπραγματεύσεων για την

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 25653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 25 13/10/2020 2:42:14 μμ13/10/2020 2:42:14 μμ

Page 22: ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΛΑΟΣ - Dioptra.grΙκέτιδες 653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 9 13/10/2020 2:42:13 ˜˜ 10 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ 461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις

26 ALEV SCOTT & ΑΝΔΡΟΝΊΚΗ ΜΑΚΡΗ

έξοδο της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν απα-

ράδεκτα κακοί επί σειρά ετών), η κατάσταση εξομαλύνεται

με τόσο σουρεαλιστικό τρόπο, ώστε τελικά η διαμαρτυρία

καταλήγει να φαίνεται ανεπαρκής και μάταιη – σαν διαμαρ-

τυρία ενάντια σε μια φυσική καταστροφή. Οι πορείες και

οι συλλογές υπογραφών συνεχίζονται, ο πολιτικός παλμός

υπάρχει, αλλά η ανικανότητα της κυβέρνησης εμφανίζεται

σαν κάτι νεφελώδες και τρομακτικό, με το οποίο κανείς δεν

μπορεί να αντιπαρατεθεί. Δεν φαίνεται να υπάρχει αποτελε-

σματικός τρόπος αντίδρασης και η διαμαρτυρία οδηγείται

σε αδιέξοδο. Οι κρίσεις που αντιμετωπίζουν οι δημοκρατίες

μας είναι ευρύτερες κατά πολύ από μενονωμένα γεγονότα

όπως η συμφορά του Brexit ή η προεδρία του Τραμπ και η

πρόβλεψη είναι ότι θα επιδεινωθούν περαιτέρω. Όπως μας

προειδοποιεί η συγγραφέας, ακτιβίστρια και σκηνοθέτιδα

Άστρα Τέιλορ: «Η δημοκρατία μπορεί να μην υπάρχει, αλλά

θα μας λείψει όταν τη χάσουμε».

Το 1820, ο Χέγκελ έγραψε ότι «Η κουκουβάγια της Μινέρ-

βας [της Αθηνάς των Ελλήνων] πετάει μόνο το σούρουπο».5

Με άλλα λόγια, η σοφία έρχεται πολύ αργά για την εποχή

της. Αυτό το βιβλίο είναι μια ύστατη απόπειρα να αδράξουμε

κάποια σκόρπια θραύσματα αθηναϊκής σοφίας πριν πέσει το

σκοτάδι.

653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 26653129_POWER AND THE PEOPLE_soma.indd 26 13/10/2020 2:42:14 μμ13/10/2020 2:42:14 μμ