Μιχάλης Χαραλαμπίδης: Η ομιλία του στο 6ο Συνέδριο

του ΠΑΣΟΚ το 1996

Η απομαγνητοφώνηση έγινε από εδώ: http://www.greektube.org/content/view/109973/2/

Οι παρεμβάσεις που έχουν γίνει δεν αλλοιώνουντο περιεχόμενο, αφορούν δε στις απαραίτητες

προσαρμογές κατά την μεταφορά του προφορι-κού λόγου σε γραπτό.

Θέλω όλοι μαζί εδώ σήμερα, γιατί νομίζω ότι μέχρι σήμερα δεν το καταφέραμε, να δούμε τι θέλουμε. Νομίζω ότι αυτό δεν το λύσαμε. Λέγεται επίσης, λέγεται πολλές φορές, είναι αυτό το γνωστό κλισέ που είπε παλιά ο Τολιάτι, ο ηγέτης του κομμουνιστικού κόμματος της Ιταλίας, ότι ερχόμαστε από μακριά και πηγαίνουμε πάρα πολύ μα­κριά. Αυτό λέγεται και εδώ.

Η γνώμη μου είναι ότι δεν ξέρουμε, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει από που ερχόμαστε και που πηγαίνουμε. Αυτό γίνεται μ' έναν τρόπο πολύ φορτισμένο ιδεολογικά και συναισθηματικά· δεν γίνεται όμως με έναν τρόπο επεξεργασμένο. Λίγο πολύ όλο αυτό κινείται στο χώρο του μύθου, ενώ όλοι σας ξέρετε ότι μια μεγάλη προσφορά των Ελλήνων ήταν το πέρασμα από το μύθο στο λόγο. Γι' αυτό λοιπόν πρέπει να μιλήσουμε και λίγο λογικά.

Συμφωνούμε ότι έκλεισε ένας ιστορικός κύκλος. Αυτό που, αυτός ο κύκλος ποτέ εδώ δεν ερμηνεύτηκε. Ποτέ! Με όρους μνήμης αλλά και με όρους λόγου. Τί ήταν όμως αυτός ο κύκλος; Ήταν αυτό που ονο­μάσαμε το μεγάλο ραντεβού μας με την ιστορία. Χωρίς πολλούς -ισμούς. Σοσιαλισμός και τα λοιπά. Ξέρετε ο σοσιαλισμός είναι μια πάρα πολύ σοβαρή υπόθεση. Εγώ έχω γράψει για αυτό. Για αυτό δεν νομίζω ότι μπορούμε έτσι πολύ εύκολα να τον καταναλώνουμε.

Τί θέλαμε λοιπόν όταν φτιάξαμε στις 3 του Σεπτέμβρη του '74 το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα πέρα από τους ιδεολογισμούς, πολύ πρακτικά πράγματα, τι θέλαμε. Νομίζω ότι ο κύριος μεγάλος στόχος μας ήταν να ενσωματώσουμε τις περιφέρειες της χώρας. Ή όπως λέγε­ται διαφορετικά και μάλιστα αυτό μπορεί να είναι πολύ κατανοητό για μια ευρωπαϊκή παιδεία, θέλαμε να πετύχουμε την εσωτερική ενσω­μάτωση της χώρας. Αυτό που ονομάστηκε στο ΠΑΣΟΚ περιφερειακή ανάπτυξη. Να ενώσουμε δηλαδή τη Θράκη με την Ήπειρο, την Ήπει­

ρο με τη Θεσσαλία, την Ήπειρο με την Πελοπόννησο, να ενώσουμε τη χώρα.

Ποιός ήταν ο άλλος στόχος μας πέρα από ιδεολογίες - ειδικά οι οικονομολόγοι θα ξέρετε ότι αυτά που λέω κρίνουν και την οικονομική πολιτική και την αναπτυξιακή πολιτική, δεν είναι κάτι τεχνιτό, τεχνικό αυτό που σας λέω.

Ποιός ήταν ο άλλος μεγάλος στόχος μας; Να αποκαταστήσουμε τα δικαιώματα του Ελληνισμού εκεί που αυτά παραβιάστηκαν, σε συνθήκες μάλιστα ψυχρού πολέμου. Μιλώ για την Ίμβρο, την Τένεδο, την Κωνσταντινούπολη και κύρια όμως, και κύρια γιατί έτσι άρχιζε η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη, να ζητήσουμε την αποκατάσταση του Ελληνισμού και των δικαιωμάτων του και τον βιασμό που υπέστη ο Ελληνισμός στην Κύπρο και στην Κερύνεια.

Πολύ ειλικρινά σύντροφοι όμως, με μνήμη και αλήθεια, γιατί αλή­θεια στο Ελληνικά σημαίνει όχι στη λήθη, τι πετύχαμε; Σήμερα, το 1996, τέσσερα - πέντε χρόνια πριν το 2000, πριν τη χιλιετία, η Ελλάδα είναι η μόνη Ευρωπαϊκή χώρα η οποία δεν έλυσε το ζήτημα της εσω­τερικής της ενσωμάτωσης. Και καλείται να ενσωματωθεί στην Ευρώπη, χωρίς να έχει λύσει αυτό το ζήτημα. Ήταν μια άλλη χώρα που δεν το 'κανε· αυτή ήταν η Πορτογαλία· ξέρετε όμως ότι η Πορτογαλία το έχει λύσει τα τελευταία χρόνια γιατί αυτοί δεν μετέβαλαν το 1ο πακέτο Ντελόρ σε 7000 μικροέργα. Βέβαια, 7000 μικροέργα σημαίνει και πολ­λά άλλα. Ανάλογο μοντέλο κόμματος και ανάλογο μοντέλο διακυβέρ­νησης. Δεν ξέρω το ΠΑΣΟΚ αν θα είχε την ίδια ηγεσία αν δεν έκανε 7000 μικροέργα.

Τί πετύχαμε, δηλαδή. Αντί ουσιαστικά, για να το πούμε πολύ απλοϊκά και πρακτικά. Αντί να ενώσουμε την Ηγουμενίτσα με την Αλεξανδρούπολη, την Ηγουμενίτσα με το Βόλο, την Ηγουμενίτσα με την Πύλο, και αυτά έχουν πολύ μεγάλη σημασία που σας λέω, εμείς προτιμήσαμε να ενώσουμε τα Σεπόλια με τη Δάφνη.

Ξεκινήσαμε αυτό το μεγάλο κίνημα να πάμε στην Κερύνεια, όμως το 1996, αντί να πάμε στην Κερύνεια καταλήξαμε να φτάσουμε στην Ίμια. Και η ευθύνη για την Ίμια είναι ολονών.

Έρχεται λοιπόν τώρα και ανοίγει ο νέος κύκλος, και πρέπει να ξεκαθαρίσουμε που θέλουμε να πάμε, γιατί αυτό δεν είναι καθαρό. Το 1980, τη δεκαετία του '80, έπρεπε να ενώσουμε την Ελλάδα, να την προετοιμάσουμε για την επανασύνδεσή της με την ιστορία, τη γεωγρα­φία, έναν δικό μας ιδιαίτερα χώρο που είναι τα Βαλκάνια, ο Εύξεινος, η Ανατολική Μεσόγειος. Αν όμως σύντροφε δει κανείς, αρχίζοντας από την ιστορική καθυστέρηση της προηγούμενης δεκαετίας, και τις επιλο­γές της κυβερνητικής μας πολιτικής εδώ και χρόνια, τους ορίζοντες των επίσημων στελεχών μας, αυτό που πρακτικά γίνεται, θα δείτε ότι

η Ελλάδα δεν μπορεί να κινηθεί όπως είναι σήμερα σ' αυτό το νέο με­γάλο όραμα της επανασύνδεσης.

Τί είναι το όραμα της επανασύνδεσης; Τί είναι αυτό που μας δίνει η ιστορία και μας προκαλεί, η ιστορία, να κάνουμε; Είναι ουσιαστικά, χωρίς να σοκαριστείτε σας το λέω αυτό, η επιστροφή της Μεγάλης Ιδέας του Ελευθερίου Βενιζέλου, όχι με όρους κατάκτησης, αλλά με όρους οικονομικής, πολιτισμικής και πολιτικής παρουσίας.

Αυτό γίνεται γιατί; Γιατί τα στελέχη μας, η ηγεσία μας δεν ξέρω αν κατανόησε αυτό που ονομάζεται μακροοικονομία ή μικροοικονομία. Πρέπει να πω όμως, νομίζω ότι είναι πολύ μακριά από αυτό που σή­μερα κρίνει τις τύχες των εθνών και των λαών και ονομάζεται γεωοι­κονομία.

Για αυτό λοιπόν, είμαι πολύ ανήσυχος και πρέπει να σας το πω, πέρα από ιδεολογισμούς, δε σας μιλώ ιδεολογικά γιατί πίσω από τους ιδεολογισμούς μπορεί να κρυφτούν πολλά πράγματα και να καλυ­φτούν πολλοί και μάλιστα υπεύθυνοι.

Για αυτό η Ελλάδα έχει δυσκολίες να βαδίσει προχωρώντας μπροστά με τους ρυθμούς που προκαλεί η ιστορία, στο νέο μεγάλο της ραντεβού. Και αντί η Ελλάδα να κινηθεί μ' αυτό το όραμα που σας έλεγα πριν, φοβάμαι ότι στο τέλος του κύκλου, που θα είναι το 2004; θα είναι το 2010; τότε θα δούμε ότι αντί για αυτήν την Ελλάδα για την οποία λίγο πολύ όλοι μιλούν αργά, θα είναι μία Ελλάδα που την ονομάζω εδώ και καιρό τουρκο-μπαρόκ. Θα είναι δηλ. μία Ελλάδα, ένα φτωχό ίσως και συρρικνωμένο βιλαέτι γερμανικό lander. Γιατί αν δούμε τις εξελίξεις και τη δυναμική που έχει ο τουρκικός επεκτατι­σμός, που αργά τον αναλύσαμε και ίσως αργά τον καταλάβαμε, αλλά ειδικότερα αν δούμε τις δικές μας πολιτικές, το μέλλον μας δεν είναι αισιόδοξο.

Λέγεται για τα Βαλκάνια... Υπάρχει ένα πληθωρισμός της λέξης ενδοχώρα... Κοιτάξτε. Η Βαλκανική μας πολιτική κρίνεται στην ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας... Υπάρχει μία εσωτερική διάσταση της Βαλκανικής μας πολιτικής. Η Εγνατία όμως, όπως ξέρετε πολύ καλά, που ήταν έργο της δεκαετίας του '80, έχει μεταβληθεί σε γεφύρι της Άρτας. Ποιά είναι σήμερα η Βαλκανική μας πολιτική στο χώρο της Βόρειας Ελλάδας; προκαλώντας θα σας πω το εξής: ποιά είναι; είναι η Θεσσαλονίκη, η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης; Ποιά είναι η πολιτική μας για τον Εύξεινο; να σας πω ποια είναι. Είναι το γκέτο των Σαπών. Θα μπορούσε να 'ταν ένας μεγάλος άξονας, όχι αυτός του αγωγού, ένας μεγάλος οδικός και σιδηροδρομικός άξονας Αλεξανδρού­πολη-Μπουργκάς. Εκεί θα κριθεί το μέλλον της χώρας και εκεί θα κριθεί και το μέλλον του έθνους μας.

Τελικά σας λέω το εξής. Μπορεί στο τέλος αυτού του κύκλου, να

μην είναι η Ελλάδα που θα παρέμβει στα Βαλκάνια, που θα ενσωμα­τώσει την ενδοχώρα, αλλά μπορεί να είναι η ενδοχώρα που θα ενσω­ματώσει τα άκρα. Σκεφτείτε το πολύ αυτό.

Για την εκδοχή αυτήν της Ελλάδας που σας περιέγραφα, την απαισιόδοξη εκδοχή του lander και του βιλαετίου, νομίζω ότι μπορεί να τα καταφέρει το υπαρκτό ΠΑΣΟΚ. Για την άλλη εκδοχή, νομίζω ότι χρειάζονται μεγάλες τομές, ιστορικές αποφάσεις όλων μας. Κοιτάξ­τε, απλά, θέλω να σας βάλω μέσ' στην ιστορία, αυτό κάνω, και να φύ­γετε από το μύθο.

Το 1974, είχαμε ένα πολύ δυνατό κίνημα. Ποτέ στην ιστορία δεν είχαμε τόση συσπείρωση δυναμικών θελήσεων, ενεργειών και δυνάμεων αλλαγής και απελευθέρωσης. Είμασταν ένα από τα μεγαλύτερα κινή­ματα στον κόσμο. Το 1974. Παρόλο που είχαμε όλες αυτές τις ενέρ­γειες, σας είπα, καταλήξαμε στα Σεπόλια και στην Ίμια.

Σήμερα, όπως είμαστε σήμερα, κι αν συνεχίσουμε έτσι, για σκε­φτείτε πως θα 'μαστε στο τέλος αυτού του κύκλου, και πως θα 'μαστε στο τέλος αυτού του ραντεβού, του νέου ραντεβού, που πρέπει να πω ότι είναι πολύ μεγαλύτερο από το προηγούμενο και θα 'λεγα ότι αν ζούσε ο Βενιζέλος, θα ήταν πολύ ευτυχής και αισιόδοξος που θα είχε να διανύσει μια πορεία σε τόσο ευνοϊκές για τη χώρα γεωοικονομικές και γεωπολιτικές συνθήκες. Ο Βενιζέλος ξεκίνησε από επαναστάτης στη Θέρισο, με μια Ελλάδα μέχρι τη Θεσσαλία και κοιτάξτε που έφτα­σε. Κοιτάξτε που είμαστε εμείς και που μπορούμε να πάμε.

Μ' αυτό το υπαρκτό ΠΑΣΟΚ δεν μπορούμε να πάμε πουθενά. Θα μείνουμε μία περιθωριοποιημένη, απομονωμένη χώρα, -εδώ ται­ριάζει ή λέξη απομόνωση της χώρας- στο Αθηναϊκό λεκανοπέδιο. Και αν κάποιοι... ξέρετε κάποιοι... υπάρχουν αυτά στην οικονομία, στην πολιτική, στην πολεοδομία, μπορεί να υπάρξει ένας μητροπολιτικός χώρος, μία πρωτεύουσα, η οποία μπορεί να έχει μία πολύ δυναμική παρουσία στο παγκόσμιο σύστημα.

Αυτό όμως δεν μπορεί να το κάνει η Αθήνα, η σημερινή Αθήνα. Και δεν μπορεί να γίνει με όλες αυτές τις πολιτικές που γίνονται στο όνομα της βιωσιμότητάς της. Βιώσιμη Αθήνα σήμερα σημαίνει αποφόρ­τισή της, όχι επιβολή και άλλων φορτίων. Τσιμέντα, σίδερα, χρήματα, όλο αυτό που γίνεται.

Τι είναι το υπαρκτό ΠΑΣΟΚ σήμερα; θα είμαι πολύ σύντομος σε αυτό, λίγα λόγια. Περισσότερο θα είναι κάποια ερωτήματα.

Είμαστε κράτος ή κόμμα σύντροφοι; Συμφωνείτε ότι είμαστε πε­ρισσότερο ένα κράτος.

Είμαστε κόμμα ή κυβέρνηση; Συμφωνείτε ότι είμαστε κυβέρνηση παρά κόμμα.

Είμαστε παρόντες, όχι στην κοινωνία, ας τ' αφήσουμε αυτό. Είμα­στε παρόντες, γιατί αυτό μπορεί και να καλύπτει ευθύνες και ενοχές κλπ. Είμαστε παρόντες στους νέους και τους παλιούς πρωταγωνιστές που αναδεικνύονται και ζητάνε ένα άλλο σχέδιο για τη χώρα, ζητούν έναν επανασχεδιασμό της Ελλάδας; ή είμαστε στην τηλεόραση, είμαστε δηλαδή ένα τηλεοπτικό κόμμα; Αυτό το 'δειξε και το συνέδριο, είμα­στε ένα κόμμα τηλεοπτικό. Και πρέπει να πω ότι σε κανένα μέρος του κόσμου η πολιτική του ηγεσία δεν έδειξε τόση δουλικότητα, θα έλεγα, και υφιστάμενη σχέση με τα μέσα μαζική ενημέρωσης.

Είμαστε ένα κόμμα το οποίο ζει μέσα από τις ιδέες, τις αντιπα­ραθέσεις, τη συζήτηση -για να ξέρουμε αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε, γιατί η γνώμη μου είναι ότι δεν ξέρετε αν συμφωνείτε ή διαφωνείτε, ή δεν ξέρετε γιατί συμφωνείτε ή γιατί διαφωνείτε, αυτή είναι η αλήθεια. Ή είμαστε ένα κόμμα που εξαντλείται και είναι μια από τις μεγαλύτε­ρες δραστηριότητές του οι γαστρονομικές συνεστιάσεις. Πήγαμε σε ένα συνέδριο με τη γαστρονομία και μέσα από αυτόν τον πόλεμο σκιών, μέσα από τα μέσα ενημέρωσης.

Σε κόμματα σαν το ΠΑΣΟΚ, για κόμματα σαν το ΠΑΣΟΚ που έχουν βρεθεί σε αυτήν την κατάσταση, τόσο η ιστορία των κινημάτων σε όλον τον κόσμο, αλλά και η κοινωνιολογία, θα σας έλεγα συνήθως δεν κάνω αναφορές σε τσιτάτα και σε ανθρώπους, θα σας ανέφερα έναν πολύ μεγάλο θεωρητικό και μεγάλο κοινωνιολόγο τον Μαξ Βέμπερ, τα κείμενά του υπάρχουν στα Γερμανικά, εδώ έχουμε δύο που προσδοκούν την ηγεσία του κόμματος, και ο κύριος Τσοχα­τζόπουλος και ο κύριος Σημίτης νομίζω μπορούν να τον διαβάσουν τον Μαξ Βέμπερ στα Γερμανικά, δεν έχω ούτε τη Θρακική ούτε την Ποντιακή μετάφραση...

Λοιπόν, λένε αυτοί και το λέει η εμπειρία, και ακούστε καλά τι σας λέω όλους σας. Κόμματα σαν το ΠΑΣΟΚ που φτάσανε σε αυτήν την κατάσταση, είναι δύσκολο να αναγεννηθούν. Είναι δύσκολο το εγ­χείρημα αυτό. Μπορεί να υπάρξουν σαν κόμματα που συρρικνώνονται σταδιακά ή είναι κόμματα προσαρμογής στις επιλογές άλλων εξουσιών και άλλης σφαίρας πολιτικής και οικονομικής. Είναι το πιο δύσκολο το εγχείρημα αυτό.

Μερικοί, γιατί πιστεύω δεν το καταλαβαίνουν περισσότερο, εγώ δεν βλέπω πολλές σκοπιμότητες, περισσότερο πιστεύω ότι πολλά πράγματα είναι εδώ, στο μυαλό που δεν έχει προσεγγίσει την ουσία των προβλημάτων. Μερικοί έχουν την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να πάμε έτσι και να κερδίσουμε το άλλο ραντεβού. Όπως είχανε πολλές ψευδαισθήσεις, θυμάστε πιστεύανε ότι 18 του μηνός άνοιξε ο σοσιαλι­σμός για την Ελλάδα και οι μεγάλες αλλαγές. Οι ίδιοι άνθρωποι είναι.

Κάνουν όμως το εξής λάθος: ότι το ΠΑΣΟΚ στη φύση του, στη ρητορική του προέλευση δεν είναι ένα κόμμα σαν την ΝΔ. Η ΝΔ μπο­

ρεί να υπάρξει σαν ένα κόμμα αργόσυρτης παρακμής, και να επι­βιώνει. Το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να υπάρξει γιατί το ΠΑΣΟΚ δεν διεκδί­κησε απλώς ένα ρόλο πολιτικό και ιστορικό, το ΠΑΣΟΚ ήταν τόσο φορτισμένο στην ίδρυσή του ιδεολογικά, χαρισματικά, ιστορικά... Το ΠΑΣΟΚ διεκδίκησε μία ιστορική αποστολή. Για αυτό λοιπόν είναι ψευδαίσθηση ότι μπορούν να υπάρξουν σαν ένα σχήμα της ΝΔ.

Και το άλλο είναι, το 'παμε και στο προηγούμενο συνέδριο: η πρόσοδος τελείωσε. Η πρόσοδος είναι όλο αυτό το ιστορικό και πολι­τικό προϊόν των αγώνων του λαού μας απ' το '40, το '50 και μετά, που το μορφοποίησε σε πολιτικό κίνημα ο Ανδρέας Παπανδρέου, άλλα αυτό καταναλώθηκε. Αυτή είναι η αλήθεια.

Για αυτό λοιπόν στο ΠΑΣΟΚ χρειάζεται ένα σχέδιο, ένα επιστη­μονικό και πολιτικό σχέδιο, ένα μοντέλο για την αναγέννησή του, τη ριζοσπαστική αναγέννησή του, γιατί μόνο έτσι μπορεί να υπάρξει. Αυτό έκανα στη συνδιάσκεψη του προηγούμενου Ιουνίου. Πρέπει να σας πω ότι το κείμενο που έκανα και σας καλώ να το διαβάσετε, είναι η μεγαλύτερή μου προσφορά που είχα να κάνω σ' αυτό το κίνημα. Δυ­στυχώς αυτό το κείμενο όμως, ούτε συζητήθηκε μεσ' στο κόμμα, σας προτείνω όμως να το δείτε, να το διαβάσετε. Για αυτό και μετά δεν είχα κανένα λόγο, μετά τη συνδιάσκεψη, να παραμείνω στο εκτελεστι­κό γραφείο.

Είναι ψέμα ότι η συνδιάσκεψη αποφάσισε κάτι. Δεν αποφάσισε τίποτα η προηγούμενη συνδιάσκεψη. Ήταν μια μεγάλη ευκαιρία, η δική μου προσδοκία ήταν να φτιάξουμε τότε την ορχήστρα. Αν την φτιάχναμε, σήμερα δε θα είχαμε εδώ πολλά βιολιά, και θα ήταν πολύ εύκολο να βρούμε ένα μαέστρο. Όλο το πρόβλημα είναι αυτό.

Πολιτικοί και πολιτική ηγεσία και πολιτικό γραφείο ενός κόμμα­τος είναι να προβλέπεις, όχι να έρχεσαι εκ των υστέρων να συνθέσεις κάτι που είναι πολύ δύσκολο και το βλέπετε σήμερα εδώ. Για αυτό λοιπόν πολύ σύντομα ας δούμε τρία βήματα, ποια είναι τα τρία βήμα­τα που είναι απλά, απλώς θέλει μία ηθική και πολιτική δέσμευση γι' αυτό, για να πάμε στο δρόμο της αναγέννησης.

Το πρώτο, που μάλιστα λέω ότι είναι ο μισός δρόμος για την ανα­γέννηση, είναι όλοι αυτοί που είχαν την ευθύνη -και είναι πολλοί, για­τί είδα εδώ πολλούς να προκαλούν την ιστορική μας μνήμη, και να μην παίρνουν τις ευθύνες τους. Όλοι αυτοί λοιπόν που είχαν τις ευ­θύνες αυτήν την εικοσαετία, τις ευθύνες για αυτό το μεγάλο ραντεβού με την ιστορία, δεν ήταν κανένα ραντεβουδάκι, ήταν το μεγάλο ραντε­βού με την ιστορία, νομίζω ότι πρέπει να πάρουν τις ευθύνες τους και δημόσια και εδώ, στον Ελληνικό λαό να ζητήσουν συγνώμη. Σας λέω το εξής, αυτό δεν είναι κάτι δικό μου, κάποιοι με ξέρετε καλά καλά, ειδικά κάποια ιστορικά στελέχη του ΠΑΣΟΚ με ξέρουν πολύ καλύτε­ρα. Δεν είναι προσωπικοί οι λόγοι μου και τα κίνητρά μου, δεν ζητώ

εγώ καμία δικαίωση. Σας λέω όμως το εξής: θα ενισχύονται τα άκυρα, τα λευκά και η αποξένωση του κόσμου από το οργανωμένο ΠΑΣΟΚ, και ειδικά ορισμένων ευαίσθητων κομματιών όπως είναι η νεολαία και οι γυναίκες, αν δεν ζητήσετε συγνώμη.

Και υπάρχει και κάτι άλλο που το είπα και πιο παλιά και που πρέπει να το ξαναπώ. Κοιτάξτε. Νομίζω ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου και πριν και ειδικά τώρα, δεν πρέπει να γίνει πλυντήριο των ευθυνών μίας ολόκληρης ηγετικής ομάδας. Αυτό δεν είναι ηθικό. Και είμαι πολύ ενάντια σ' αυτήν την ηθική και πολιτική αντίληψη των αποπλανη­μένων. Όταν είσαι 25 χρονών, ή 40 ή και 60, νομίζω δε σε αποπλάνη­σε κανείς. Και αυτήν την ιστορία την ξέρετε εσείς καλύτερα.

Αυτός λοιπόν είναι ο μισός δρόμος. Είναι ο μισός δρόμος, αλλιώς είναι δύσκολα. Το άλλο μεγάλο βήμα είναι το ασυμβίβαστο. Κοιτάξτε, η πορεία για την αλλαγή, κρίθηκε λίγες μέρες πριν πάρουμε τις εκλογές. Γιατί σύσσωμη η κεντρική επιτροπή αποφάσισε ότι στο δρόμο για την αλλαγή θα πάρουμε το τρένο του κράτους. Όταν πάρεις όμως το τρένο του κράτους, είτε σε αφομοιώνουν, σε βάζουν στο προσωπικό λειτουργίας του, είτε σε υποχρεώνουν να κατέβεις. Για αυτό θα πρέπει στο ΠΑΣΟΚ... έπρεπε... αυτό είναι το ιστορικό δίδαγμα, για να μιλάμε με αρχές και αξίες που θα μας ενώσουν, τα άλλα είναι αέρας. Πρέπει να εφαρμοστεί το ασυμβίβαστο σε όλα τα επίπεδα του κόμματος.

Όταν φτιάξαμε το ΠΑΣΟΚ εμείς δεν είμασταν ΚΚΕ. Είχαμε κα­θαρή αντίληψη για το διαχωρισμό του κράτους με την κοινωνία, με το κόμμα. Πολλοί όμως δεν κατάλαβαν τι είναι ΠΑΣΟΚ, γιατί σας είπα και άλλη φορά, το ΠΑΣΟΚ δεν ολοκληρώθηκε ιδεολογικά, αλλά δεν σας δίδαξε τίποτα η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού το 1989-90; Γιατί τι ήταν; ήταν η κατάρρευση του μοντέλου κόμματος-κράτους, αυτό ήταν. Και τέλος πάντων, η Ελλάδα, η Ελλάδα του επόμενου κύ­κλου, αυτού που θέλουμε να κατακτήσουμε, θα πρέπει να κάνει μία μεγάλη επανάσταση. Αυτό έχει ανάγκη η χώρα. Να υπάρξει πλήρης διαχωρισμός της πολιτικής εξουσίας από τη διοίκηση.

Ένα άλλο είναι η ταυτότητα και η φυσιογνωμία του ΠΑΣΟΚ. Κοιτάξτε σύντροφοι, θα σας το πω πολύ σύντομα αυτό. Η ταυτότητα του ΠΑΣΟΚ και η φυσιογνωμία του δεν μπορεί να είναι μία σημαία ούτε μεσίστια, ούτε μία σημαία πατριωτική ή περιφερειακή, είτε κοι­νωνική που αναβαίνει πριν τις εκλογές και κατεβαίνει μετά, είτε μία σημαία που πριν το συνέδριο αναβαίνει και μετά το συνέδριο την κα­τεβάζουμε. Λίγο πολύ, πρέπει να είναι μία σημαία που θα είναι αναρ­τημένη πάντοτε, να είναι μία σημαία εθνική, της Ελλάδας, και όχι μια σημαία Παναμά, όπως λέμε στα πλοία. Γιατί υπάρχει ένα πληθωρι­σμός, ένα μεγάλο περίσσευμα του πατριωτικού λόγου αυτόν τον και­ρό.

Κοιτάξτε, υπήρξαν τρεις μεγάλες αποφάσεις που έβαλαν σε κρί­

ση την πατριωτική φυσιογνωμία αυτού του κινήματος. Το Νταβός, όπου κατέρρευσε το δόγμα ότι δεν κάνουμε διάλογο με την Τουρκία, η απόσυρση του βέτο, που κατέρρευσε το δόγμα ότι η τελωνειακή σύν­δεσης της Τουρκίας περνάει από την Αθήνα, και τρίτον η εφαρμογή του δικαιώματός μας για τα 12 μίλια. Όλοι αυτοί που σήμερα παρου­σιάζονται σαν πατριώτες, εδώ στο κίνημα, πριν το συνέδριο, ποια ήταν η στάση τους εκείνες τις κρίσιμες στιγμές;

Και υπάρχει το εξής ιστορικό ερώτημα και το πολιτικό ερώτημα που θα μας κρίνει τα επόμενα χρόνια. Γιατί η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη το Νοέμβριο του '94, έτοιμη διπλωματικά, πολιτικά, οικονομικά, αμυ­ντικά ώστε να εξασκήσει το δικαίωμά της για την εφαρμογή των 12 μι­λίων στο Αιγαίο. Γιατί; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα.

Τέλος να μπω στη συζήτηση που γίνεται για τη διαδοχή, για την εκλογή προέδρου. Τι είναι, τι είναι αυτές οι απόψεις υποτίθεται που συγκρούονται; Νομίζω ότι πρόκειται για μηχανισμούς εξουσίας, οι οποίοι διαμορφώθηκαν στο κόμμα, εδώ και χρόνια, από την δεκαετία του '70, οι οποίοι συγκρούονται απλά σε ένα επίπεδο εξουσίας. Αυτή είναι η αλήθεια. Δεν πρόκειται για ρεύματα ιδεών, σας έλεγα πριν όταν κατέβηκαν απ' το τρένο έπρεπε να διεκδικήσουν πολιτικές και ιδεολο­γικές ταυτότητες, να επιβιώσουν. Έτσι γεμίσαμε εκσυγχρονιστές, οικο­λόγους, διάφορα, διάφορα. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Σήμερα αυτό που προτείνεται είναι ουσιαστικά μία επανασύνθε­ση και μία ανασύνθεση των παραλυτικών ισορροπιών που καθη­λώνουν αυτό το κίνημα εδώ και δεκαετίες. Για αυτό η πρότασή μου είναι η εξής. Επειδή αυτό το συνέδριο δεν έιναι όριμο να εκλέξει ηγε­σία, να εκλεγεί εκτελεστικό γραφείο 11μελές, με εφαρμογή του ασυμβί­βαστου, από το συνέδριο. Διαφορετικά θα έχουμε τους μηχανισμούς.

Εγώ αυτό πρέπει να σας το καταθέσω, γιατί εδώ θα είμαστε και μετά από λίγα χρόνια, γιατί νομίζω ειδικά από την εμπειρία μου από το εκτελεστικό γραφείο έχω αποκομίσει ότι ο Γιάννης ο Σουλαδάκης και ο Μιλτιάδης Παπαϊωάννου λένε κάποιες αλήθειες. Δεν υπάρχει εκτελεστικό γραφείο. Αυτή είναι η αλήθεια. Και ως προς τη σύνθεσή του και ως προς τη δομή του - όταν είσαι υπουργός και όλα αυτά, δεν μπορεί να υπάρξει. Αυτή είναι η πραγματικότητα.

Όπως επίσης, να εκλεγεί από 'δω για ένα μεταβατικό στάδιο μία 3μελής γραμματεία, πολιτική γραμματεία, η οποία θα σπάσει τους μη­χανισμούς και τα φέουδα και θα φέρει την πολιτική στο ΠΑΣΟΚ. Για­τί αυτό δεν είναι πολιτική. Και άμα συνεχίσετε έτσι, θα το πληρώσετε - εγώ πρέπει να σας το πω.

Τι θα κάνει λοιπόν ένα ΠΑΣΟΚ που θα μπει σ' αυτή τη νέα τρο­χιά; Θα πρέπει να δει άλλες προτεραιότητες στην κυβερνητική πολιτι­κή και το πρώτο μεγάλο έργο, πρώτη μεγάλη απόφαση είναι να δει

μία άλλη αρχιτεκτονική της χώρας και του κράτους. Ποια είναι η αρχι­τεκτονική της χώρας; Κακόγουστα, γραφειοκρατικά, Αθηναϊκά υπουρ­γεία όπου αναστενάζει όλη η χώρα. Η Ελλάδα πρέπει να πάει σε ένα μοντέλο περιφερειακής επαναθεμελίωσης του κράτους. Είναι η πιο σύγχρονη μορφή εθνικής και κρατικής συνοχής. Είναι ορισμένοι δημο­σιογράφοι και ορισμένοι από 'δω πάνω, που χωρίς να ξέρουν τι σημαί­νει, τι έγινε στην Ιταλία χρόνια, μιλάνε για τη Λίγκα του Βορά ή για τον Μπόσι και όλα αυτά τα ανιστόρητα για την Ελλάδα, αλλά και από ανθρώπους που έχουν περιορισμένη παιδεία. Μία λίγκα υπάρχει στην Ελλάδα, η λίγκα των Αθηνών, ένα σύστημα εξουσίας που καπε­λώνει τη χώρα.

Και τέλος, αυτό το νέο ΠΑΣΟΚ πρέπει να κάνει αυτό που έπρε­πε να κάνει το '85. Λυπάμαι που τότε έγραψα ένα κείμενο, και από τον μεγάλο ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, γιατί θυμάμαι ο Στρατής που έγραφε στο Βήμα, το είδα να το αναπαράγει στο Βήμα, εγώ τότε δε μιλούσα με τον Ανδρέα Παπανδρέου, είχαμε μεγάλες διαφορές, σκέφτηκα όμως ότι ο Στρατής κάτι του 'πε γιατί αναπαρήγαγε το άρθρο μου για το νέο Ανατολικό Ζήτημα.

Αυτό το νέο ΠΑΣΟΚ θα πρέπει να αντιμετωπίσει με επάρκεια μορφωτική και πολιτική τους Τούρκους. Γιατί εκεί που υστερούμε πρώτα είναι μορφωτικά και πολιτικά, το 'χω πει κι άλλη φορά. Θα πρέπει λοιπόν να πει στην Ευρώπη και στα διεθνή φόρουμ και πα­ντού, ότι δεν υπάρχει Κυπριακό πρόβλημα, δεν υπάρχει πρόβλημα Αι­γαίου, δεν υπάρχει πρόβλημα Θράκης, υπάρχει ένα πρόβλημα, το τουρκικό πρόβλημα. Και αυτό πρέπει να λυθεί με βάση τις αρχές, τις αξίες και τα ιδανικά που αποτέλεσαν τα θεμέλια των ευρωπαϊκών δη­μοκρατιών. Αυτή είναι η πολιτική μας. Αν το κάνουμε αυτό, θα γίνου­με οι διαιτητές των σχέσεων Τουρκίας (στην ομιλία λέει Ελλάδας, προ­φανώς εκ παραδρομής) και Ευρώπης, όχι τώρα να μας στρώνουν το χαλί αυτοί και να περπατάμε εμείς όπως θέλουν αυτοί, ή να χορεύου­με -και ξέρουν όσοι περάσαν από το υπουργείο εξωτερικών ότι χορεύ­ετε στη μουσική και στο τύμπανο που βαράνε αυτοί.

Η Ελλάδα έχει πολλές δυνατότητες να κάνει αυτά που σας λέω. Τι σημαίνει αυτό; Έρχεται η περίοδος της άνοιξης των λαών της Ανα­τολικής Μεσογείου. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι εδώ και χρόνια έχουμε έναν ψυχρό πόλεμο με την Τουρκία. Εγώ δε λέω... με είδατε ποτέ να μιλώ για πόλεμο; ή για μολών λαβέ και όλα αυτά; Πιστεύω ότι μπορούμε να κερδίσουμε αυτόν τον ψυχρό πόλεμο χωρίς να πάμε σε θερμό πόλεμο. Και τότε το σύνθημα του Ανδρέα Παπανδρέου «η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες» θα βρει την σύγχρονη προέκτασή του που είναι η εξής: η Ελλάδα θα ανήκει στους Έλληνες, όταν η Ανατολι­κή Μεσόγειος ανήκει στους λαούς της. Ευχαριστώ.