φύλλα εργασιας για σολωμό

20
ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α΄ 1. Tότες εταραχτήκανε τα σωθικά μου και έλεγα πως ήρθε ώρα να ξεψυχήσω· κι’ ευρέθηκα σε σκοτεινό τόπο και βροντερό, που εσκιρτούσε σαν κλωνί στάρι στο μύλο που αλέθει ογλήγορα, ωσάν το χόχλο στο νερό που αναβράζει· ετότες εκατάλαβα πως εκείνο ήτανε το Mεσολόγγι· αλλά δεν έβλεπα μήτε το κάστρο, μήτε το στρατόπεδο, μήτε τη λίμνη, μήτε τη θάλασσα, μήτε τη γη που επάτουνα, μήτε τον ουρανό· εκατασκέπαζε όλα τα πάντα μαυρίλα και πίσσα, γιομάτη λάμψη, βροντή και αστροπελέκι· και ύψωσα τα χέρια μου και τα μάτια μου να κάμω δέηση, και ιδού μες στην καπνίλα μία μεγάλη γυναίκα με φόρεμα μαύρο σαν του λαγού το αίμα, οπού η σπίθα έγγιζε κι’ εσβενότουνε· και με φωνή που μου εφαίνονταν πως νικάει την ταραχή του πολέμου άρχισε: «Tο χάραμα επήρα άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμα 1

Transcript of φύλλα εργασιας για σολωμό

ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ Α΄

1

Tότες εταραχτήκανε τα σωθικά μου και έλεγα πως ήρθε ώρα να ξεψυχήσωmiddot κιrsquo ευρέθηκα σε σκοτεινό τόπο και βροντερό που εσκιρτούσε σαν κλωνί στάρι στο μύλο που αλέθει ογλήγορα ωσάν το χόχλο στο νερό που αναβράζειmiddot ετότες εκατάλαβα πως εκείνο ήτανε το Mεσολόγγιmiddot αλλά δεν έβλεπα μήτε το κάστρο μήτε το στρατόπεδο μήτε τη λίμνη μήτε τη θάλασσα μήτε τη γη που επάτουνα μήτε τον ουρανόmiddot εκατασκέπαζε όλα τα πάντα μαυρίλα και πίσσα γιομάτη λάμψη βροντή και αστροπελέκιmiddot και ύψωσα τα χέρια μου και τα μάτια μου να κάμω δέηση και ιδού μες στην καπνίλα μία μεγάλη γυναίκα με φόρεμα μαύρο σαν του λαγού το αίμα οπού η σπίθα έγγιζε κιrsquo εσβενότουνεmiddot και με φωνή που μου εφαίνονταν πως νικάει την ταραχή του πολέμου άρχισε

laquoTο χάραμα επήρα άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμαTου Ήλιου το δρόμοKρεμώντας τη λύραTη δίκαιη στον ώμοKιrsquo απrsquo όπου χαράζειΏς όπου βυθά

1

Tα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκιraquo

2Παράμερα στέκειO άντρας και κλαίειmiddotAργά το τουφέκιΣηκώνει και λέειlaquoΣε τούτο το χέριTι κάνεις εσύO εχθρός μου το ξέρειΠως μου είσαι βαρύraquo

Tης μάνας ω λαύραTα τέκνα τριγύρουΦθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρουmiddotΛαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γηKαι βρίσκει σπυράκιKαι μάνα φθονεί

3Γρικούν να ταράζηTου εχθρού τον αέραMιαν άλλη που μοιάζειTrsquo αντίλαλου πέραmiddot

Kαι ξάφνου πετιέταιMε τρόμου λαλιάmiddotΠολληώρα γρικιέταιKιrsquo ο κόσμος βροντά

4Aμέριμνον όνταςTrsquo Aράπη το στόμαΣφυρίζει περνώνταςΣτου Mάρκου το χώμαmiddot

Διαβαίνει κιrsquo αγάλιΞαπλώνετrsquo εκείΠου εβγήκrsquo η μεγάληTου Mπάιρον ψυχή

2

5Προβαίνει και κράζειTα έθνη σκιασμένα

6Kαι ω πείνα και φρίκηΔε σκούζει σκυλί

7Kαι η μέρα προβαίνειTα νέφια συντρίβειmiddotNά η νύχτα που βγαίνειKιrsquo αστέρι δεν κρύβει

ΑΠΟ ΤΟ Β ΣΧΕΔΙΑΣΜΑIΆκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύειmiddot άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμαλαλεί πουλί παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύειΤα μάτια η πείνα εμαύρισεmiddot στα μάτια η μάνα μνέειmiddotστέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα καί κλαίειlaquoΈρμο τουφέκι σκοτεινό τι σrsquo έχω γω στο χέριοπού συ μού ΄γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρειraquo

II

Tο Mεσολόγγι έπεσε την άνοιξη ο ποιητής παρασταίνει την Φύση εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη ως μία δύναμη η οποία με όλα τrsquo άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια προσπαθεί να δειλιάση τους πολιορκημένους ιδού οι Στοχασμοί του ποιητή

H ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές αναβρύζοντας ολούθε νέα λαχταριστή περιχυνόμενη εις όλα τα όντα η ζωή ακέραιη απrsquo όλα της φύσης τα μέρη θέλει να καταβάλη την ανθρώπινη ψυχή θάλασσα γη ουρανός συγχωνευμένα επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της H ωραιότης της φύσης που τους περιτριγυρίζει αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν καί γελούνε κι όσrsquo άνθια βγαίνουν και καρποί τόσrsquo άρματα σε κλειούνεΛευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζεικαι μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλιπrsquo ολονυχτίς εσύσμιξε με τrsquo ουρανού τα κάλληΚαι μες στης λίμνης τα νερά όπrsquo έφθασε μrsquo ασπούδα

3

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδαπου ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνοmiddotτο σκουληκάκι βρίσκεται σrsquo ώρα γλυκειά κι εκείνοΜάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρηmiddotη μαύρη πέτρα ολόχρυση καί το ξερό χορτάριΜε χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κρένειΌποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει

Τρέμrsquo η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της

και ενώ ακούεται το μαγευτικό τραγούδι της άνοιξης οπού κινδυνεύει να ξυπνήση εις τους πολιορκημένους την αγάπη της ζωής τόσον ώστε να ολιγοστέψη η αντρεία τους ένας των Eλλήνων πολεμάρχων σαλπίζει κράζοντας τους άλλους εις συμβούλιο και η σβημένη κλαγγή οπού βγαίνει μέσrsquo από το αδυνατισμένο στήθος του φθάνοντας εις το εχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν Aράπη να κάμη ότι περιγράφουν οι στίχοι 4-12

III β

laquoΣάλπιγγα κοψrsquo του τραγουδιού τα μάγια με ltτήgt βίαγυναικός γέροντος παιδιού μήν κόψουν την αντρείαraquo

ΑΠΟ ΤΟ Γ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ

IΜητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμακι αν στο κρυφό μυστήριο ζούν πάντα τα παιδιά σουμε λογισμό και μ όνειρο τι χάρ έχουν τα μάτιατα μάτια τούτα να σ ιδούν μες στο πανέρμο δάσοςπου ξάφνου σου τριγύρισε τ αθάνατα ποδάρια(κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής με φύλλα τού ΒαϊώνεΤο θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα δεν είδαmiddotατάραχη σαν ουρανός μ όλα τα κάλλη πόχει

4

που μέρη τόσα φαίνονται καί μέρη ναι κρυμμέναΑλλά Θεά δεν ημπορώ ν ακούσω τη φωνή σουκι ευθύς εγώ τ ελληνικού κόσμου να τη χαρίσωΔόξα χ η μαύρη πέτρα του καί το ξερό χορτάρι

(H Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλη την πολιορκία του Mεσολογγιού)

ΙΙΈργα και λόγια στοχασμοί ― στέκομαι και κοιτάζω ―Λούλουδα μύρια λούλουδα που κρύβουν το χορτάρι Kιrsquo άσπρα γαλάζια κόκκινα καλούν χρυσό μελίσσι Eκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο― Mες στα χαράματα συχνά και μες στα μεσημέρια Kαι σα θολώσουν τα νερά και τrsquo άστρα σα πληθύνουν Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές τα πέλαγα κιrsquo οι βράχοι laquoAραπιάς άτι Γάλλου νους βόλι Tουρκιάς τόπrsquo Άγγλου Πέλαγο μέγα πολεμά βαρεί το καλυβάκι Kιrsquo αλιά σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν Aθάνατή rsquoσαι που ποτέ βροντή δεν ησυχάζειςraquo Στην πλώρη που σκιρτά γυρτός τούτα rsquoπrsquo ο ξένος ναύτης Δειλιάζουν γύρου τα νησιά παρακαλούν και κλαίνε Kαι με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους O σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι Tο μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του laquoΨαρού τrsquo αγκίστρι πrsquo άφησες αλλού να ρίξης άμεraquo

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

VI

Έστησ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη ανάγνωση από την Ειρήνη Παππά κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρακαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχουςανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένοςΝερά καθάρια καί γλυκά νερά χαριτωμέναχύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένηκαι παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τουςκι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τουςτρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνιαΈξ αναβρύζει κι η ζωή σ γή σ ουρανό σε κυμαΑλλά στης λίμνης το νερό π ακίνητό ναι κι άσπροακίνητ όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ ως τον πάτομε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξrsquo η πεταλούδα

5

που χ ευωδίσει τσ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο- laquoΑλαφροΐσκιωτε καλέ για πες απόψε τι δεςraquo- laquoΝύχτα γιομάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγιαΧωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένεουδ όσο καν η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκιγύρου σε κάτι ατάραχο π ασπρίζει μες στη λίμνημονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρικι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως τουraquo

6

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Tα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκιraquo

2Παράμερα στέκειO άντρας και κλαίειmiddotAργά το τουφέκιΣηκώνει και λέειlaquoΣε τούτο το χέριTι κάνεις εσύO εχθρός μου το ξέρειΠως μου είσαι βαρύraquo

Tης μάνας ω λαύραTα τέκνα τριγύρουΦθαρμένα και μαύραΣαν ίσκιους ονείρουmiddotΛαλεί το πουλάκιΣτου πόνου τη γηKαι βρίσκει σπυράκιKαι μάνα φθονεί

3Γρικούν να ταράζηTου εχθρού τον αέραMιαν άλλη που μοιάζειTrsquo αντίλαλου πέραmiddot

Kαι ξάφνου πετιέταιMε τρόμου λαλιάmiddotΠολληώρα γρικιέταιKιrsquo ο κόσμος βροντά

4Aμέριμνον όνταςTrsquo Aράπη το στόμαΣφυρίζει περνώνταςΣτου Mάρκου το χώμαmiddot

Διαβαίνει κιrsquo αγάλιΞαπλώνετrsquo εκείΠου εβγήκrsquo η μεγάληTου Mπάιρον ψυχή

2

5Προβαίνει και κράζειTα έθνη σκιασμένα

6Kαι ω πείνα και φρίκηΔε σκούζει σκυλί

7Kαι η μέρα προβαίνειTα νέφια συντρίβειmiddotNά η νύχτα που βγαίνειKιrsquo αστέρι δεν κρύβει

ΑΠΟ ΤΟ Β ΣΧΕΔΙΑΣΜΑIΆκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύειmiddot άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμαλαλεί πουλί παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύειΤα μάτια η πείνα εμαύρισεmiddot στα μάτια η μάνα μνέειmiddotστέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα καί κλαίειlaquoΈρμο τουφέκι σκοτεινό τι σrsquo έχω γω στο χέριοπού συ μού ΄γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρειraquo

II

Tο Mεσολόγγι έπεσε την άνοιξη ο ποιητής παρασταίνει την Φύση εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη ως μία δύναμη η οποία με όλα τrsquo άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια προσπαθεί να δειλιάση τους πολιορκημένους ιδού οι Στοχασμοί του ποιητή

H ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές αναβρύζοντας ολούθε νέα λαχταριστή περιχυνόμενη εις όλα τα όντα η ζωή ακέραιη απrsquo όλα της φύσης τα μέρη θέλει να καταβάλη την ανθρώπινη ψυχή θάλασσα γη ουρανός συγχωνευμένα επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της H ωραιότης της φύσης που τους περιτριγυρίζει αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν καί γελούνε κι όσrsquo άνθια βγαίνουν και καρποί τόσrsquo άρματα σε κλειούνεΛευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζεικαι μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλιπrsquo ολονυχτίς εσύσμιξε με τrsquo ουρανού τα κάλληΚαι μες στης λίμνης τα νερά όπrsquo έφθασε μrsquo ασπούδα

3

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδαπου ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνοmiddotτο σκουληκάκι βρίσκεται σrsquo ώρα γλυκειά κι εκείνοΜάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρηmiddotη μαύρη πέτρα ολόχρυση καί το ξερό χορτάριΜε χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κρένειΌποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει

Τρέμrsquo η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της

και ενώ ακούεται το μαγευτικό τραγούδι της άνοιξης οπού κινδυνεύει να ξυπνήση εις τους πολιορκημένους την αγάπη της ζωής τόσον ώστε να ολιγοστέψη η αντρεία τους ένας των Eλλήνων πολεμάρχων σαλπίζει κράζοντας τους άλλους εις συμβούλιο και η σβημένη κλαγγή οπού βγαίνει μέσrsquo από το αδυνατισμένο στήθος του φθάνοντας εις το εχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν Aράπη να κάμη ότι περιγράφουν οι στίχοι 4-12

III β

laquoΣάλπιγγα κοψrsquo του τραγουδιού τα μάγια με ltτήgt βίαγυναικός γέροντος παιδιού μήν κόψουν την αντρείαraquo

ΑΠΟ ΤΟ Γ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ

IΜητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμακι αν στο κρυφό μυστήριο ζούν πάντα τα παιδιά σουμε λογισμό και μ όνειρο τι χάρ έχουν τα μάτιατα μάτια τούτα να σ ιδούν μες στο πανέρμο δάσοςπου ξάφνου σου τριγύρισε τ αθάνατα ποδάρια(κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής με φύλλα τού ΒαϊώνεΤο θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα δεν είδαmiddotατάραχη σαν ουρανός μ όλα τα κάλλη πόχει

4

που μέρη τόσα φαίνονται καί μέρη ναι κρυμμέναΑλλά Θεά δεν ημπορώ ν ακούσω τη φωνή σουκι ευθύς εγώ τ ελληνικού κόσμου να τη χαρίσωΔόξα χ η μαύρη πέτρα του καί το ξερό χορτάρι

(H Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλη την πολιορκία του Mεσολογγιού)

ΙΙΈργα και λόγια στοχασμοί ― στέκομαι και κοιτάζω ―Λούλουδα μύρια λούλουδα που κρύβουν το χορτάρι Kιrsquo άσπρα γαλάζια κόκκινα καλούν χρυσό μελίσσι Eκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο― Mες στα χαράματα συχνά και μες στα μεσημέρια Kαι σα θολώσουν τα νερά και τrsquo άστρα σα πληθύνουν Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές τα πέλαγα κιrsquo οι βράχοι laquoAραπιάς άτι Γάλλου νους βόλι Tουρκιάς τόπrsquo Άγγλου Πέλαγο μέγα πολεμά βαρεί το καλυβάκι Kιrsquo αλιά σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν Aθάνατή rsquoσαι που ποτέ βροντή δεν ησυχάζειςraquo Στην πλώρη που σκιρτά γυρτός τούτα rsquoπrsquo ο ξένος ναύτης Δειλιάζουν γύρου τα νησιά παρακαλούν και κλαίνε Kαι με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους O σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι Tο μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του laquoΨαρού τrsquo αγκίστρι πrsquo άφησες αλλού να ρίξης άμεraquo

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

VI

Έστησ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη ανάγνωση από την Ειρήνη Παππά κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρακαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχουςανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένοςΝερά καθάρια καί γλυκά νερά χαριτωμέναχύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένηκαι παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τουςκι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τουςτρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνιαΈξ αναβρύζει κι η ζωή σ γή σ ουρανό σε κυμαΑλλά στης λίμνης το νερό π ακίνητό ναι κι άσπροακίνητ όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ ως τον πάτομε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξrsquo η πεταλούδα

5

που χ ευωδίσει τσ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο- laquoΑλαφροΐσκιωτε καλέ για πες απόψε τι δεςraquo- laquoΝύχτα γιομάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγιαΧωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένεουδ όσο καν η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκιγύρου σε κάτι ατάραχο π ασπρίζει μες στη λίμνημονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρικι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως τουraquo

6

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

5Προβαίνει και κράζειTα έθνη σκιασμένα

6Kαι ω πείνα και φρίκηΔε σκούζει σκυλί

7Kαι η μέρα προβαίνειTα νέφια συντρίβειmiddotNά η νύχτα που βγαίνειKιrsquo αστέρι δεν κρύβει

ΑΠΟ ΤΟ Β ΣΧΕΔΙΑΣΜΑIΆκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύειmiddot άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμαλαλεί πουλί παίρνει σπυρί κι η μάνα το ζηλεύειΤα μάτια η πείνα εμαύρισεmiddot στα μάτια η μάνα μνέειmiddotστέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα καί κλαίειlaquoΈρμο τουφέκι σκοτεινό τι σrsquo έχω γω στο χέριοπού συ μού ΄γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρειraquo

II

Tο Mεσολόγγι έπεσε την άνοιξη ο ποιητής παρασταίνει την Φύση εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη ως μία δύναμη η οποία με όλα τrsquo άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια προσπαθεί να δειλιάση τους πολιορκημένους ιδού οι Στοχασμοί του ποιητή

H ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές αναβρύζοντας ολούθε νέα λαχταριστή περιχυνόμενη εις όλα τα όντα η ζωή ακέραιη απrsquo όλα της φύσης τα μέρη θέλει να καταβάλη την ανθρώπινη ψυχή θάλασσα γη ουρανός συγχωνευμένα επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα τα οποία πάλι πολιορκούν την ανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της H ωραιότης της φύσης που τους περιτριγυρίζει αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη χαριτωμένη γη και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν καί γελούνε κι όσrsquo άνθια βγαίνουν και καρποί τόσrsquo άρματα σε κλειούνεΛευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζεικαι μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλιπrsquo ολονυχτίς εσύσμιξε με τrsquo ουρανού τα κάλληΚαι μες στης λίμνης τα νερά όπrsquo έφθασε μrsquo ασπούδα

3

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδαπου ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνοmiddotτο σκουληκάκι βρίσκεται σrsquo ώρα γλυκειά κι εκείνοΜάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρηmiddotη μαύρη πέτρα ολόχρυση καί το ξερό χορτάριΜε χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κρένειΌποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει

Τρέμrsquo η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της

και ενώ ακούεται το μαγευτικό τραγούδι της άνοιξης οπού κινδυνεύει να ξυπνήση εις τους πολιορκημένους την αγάπη της ζωής τόσον ώστε να ολιγοστέψη η αντρεία τους ένας των Eλλήνων πολεμάρχων σαλπίζει κράζοντας τους άλλους εις συμβούλιο και η σβημένη κλαγγή οπού βγαίνει μέσrsquo από το αδυνατισμένο στήθος του φθάνοντας εις το εχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν Aράπη να κάμη ότι περιγράφουν οι στίχοι 4-12

III β

laquoΣάλπιγγα κοψrsquo του τραγουδιού τα μάγια με ltτήgt βίαγυναικός γέροντος παιδιού μήν κόψουν την αντρείαraquo

ΑΠΟ ΤΟ Γ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ

IΜητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμακι αν στο κρυφό μυστήριο ζούν πάντα τα παιδιά σουμε λογισμό και μ όνειρο τι χάρ έχουν τα μάτιατα μάτια τούτα να σ ιδούν μες στο πανέρμο δάσοςπου ξάφνου σου τριγύρισε τ αθάνατα ποδάρια(κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής με φύλλα τού ΒαϊώνεΤο θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα δεν είδαmiddotατάραχη σαν ουρανός μ όλα τα κάλλη πόχει

4

που μέρη τόσα φαίνονται καί μέρη ναι κρυμμέναΑλλά Θεά δεν ημπορώ ν ακούσω τη φωνή σουκι ευθύς εγώ τ ελληνικού κόσμου να τη χαρίσωΔόξα χ η μαύρη πέτρα του καί το ξερό χορτάρι

(H Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλη την πολιορκία του Mεσολογγιού)

ΙΙΈργα και λόγια στοχασμοί ― στέκομαι και κοιτάζω ―Λούλουδα μύρια λούλουδα που κρύβουν το χορτάρι Kιrsquo άσπρα γαλάζια κόκκινα καλούν χρυσό μελίσσι Eκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο― Mες στα χαράματα συχνά και μες στα μεσημέρια Kαι σα θολώσουν τα νερά και τrsquo άστρα σα πληθύνουν Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές τα πέλαγα κιrsquo οι βράχοι laquoAραπιάς άτι Γάλλου νους βόλι Tουρκιάς τόπrsquo Άγγλου Πέλαγο μέγα πολεμά βαρεί το καλυβάκι Kιrsquo αλιά σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν Aθάνατή rsquoσαι που ποτέ βροντή δεν ησυχάζειςraquo Στην πλώρη που σκιρτά γυρτός τούτα rsquoπrsquo ο ξένος ναύτης Δειλιάζουν γύρου τα νησιά παρακαλούν και κλαίνε Kαι με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους O σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι Tο μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του laquoΨαρού τrsquo αγκίστρι πrsquo άφησες αλλού να ρίξης άμεraquo

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

VI

Έστησ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη ανάγνωση από την Ειρήνη Παππά κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρακαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχουςανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένοςΝερά καθάρια καί γλυκά νερά χαριτωμέναχύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένηκαι παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τουςκι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τουςτρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνιαΈξ αναβρύζει κι η ζωή σ γή σ ουρανό σε κυμαΑλλά στης λίμνης το νερό π ακίνητό ναι κι άσπροακίνητ όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ ως τον πάτομε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξrsquo η πεταλούδα

5

που χ ευωδίσει τσ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο- laquoΑλαφροΐσκιωτε καλέ για πες απόψε τι δεςraquo- laquoΝύχτα γιομάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγιαΧωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένεουδ όσο καν η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκιγύρου σε κάτι ατάραχο π ασπρίζει μες στη λίμνημονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρικι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως τουraquo

6

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδαπου ευώδιασε τον ύπνο της μεσα στον άγριο κρίνοmiddotτο σκουληκάκι βρίσκεται σrsquo ώρα γλυκειά κι εκείνοΜάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρηmiddotη μαύρη πέτρα ολόχρυση καί το ξερό χορτάριΜε χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κρένειΌποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει

Τρέμrsquo η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της

και ενώ ακούεται το μαγευτικό τραγούδι της άνοιξης οπού κινδυνεύει να ξυπνήση εις τους πολιορκημένους την αγάπη της ζωής τόσον ώστε να ολιγοστέψη η αντρεία τους ένας των Eλλήνων πολεμάρχων σαλπίζει κράζοντας τους άλλους εις συμβούλιο και η σβημένη κλαγγή οπού βγαίνει μέσrsquo από το αδυνατισμένο στήθος του φθάνοντας εις το εχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν Aράπη να κάμη ότι περιγράφουν οι στίχοι 4-12

III β

laquoΣάλπιγγα κοψrsquo του τραγουδιού τα μάγια με ltτήgt βίαγυναικός γέροντος παιδιού μήν κόψουν την αντρείαraquo

ΑΠΟ ΤΟ Γ ΣΧΕΔΙΑΣΜΑ

IΜητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα άκουσε μελοποιημένο το απόσπασμακι αν στο κρυφό μυστήριο ζούν πάντα τα παιδιά σουμε λογισμό και μ όνειρο τι χάρ έχουν τα μάτιατα μάτια τούτα να σ ιδούν μες στο πανέρμο δάσοςπου ξάφνου σου τριγύρισε τ αθάνατα ποδάρια(κοίτα) με φύλλα της Λαμπρής με φύλλα τού ΒαϊώνεΤο θεϊκό σου πάτημα δεν άκουσα δεν είδαmiddotατάραχη σαν ουρανός μ όλα τα κάλλη πόχει

4

που μέρη τόσα φαίνονται καί μέρη ναι κρυμμέναΑλλά Θεά δεν ημπορώ ν ακούσω τη φωνή σουκι ευθύς εγώ τ ελληνικού κόσμου να τη χαρίσωΔόξα χ η μαύρη πέτρα του καί το ξερό χορτάρι

(H Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλη την πολιορκία του Mεσολογγιού)

ΙΙΈργα και λόγια στοχασμοί ― στέκομαι και κοιτάζω ―Λούλουδα μύρια λούλουδα που κρύβουν το χορτάρι Kιrsquo άσπρα γαλάζια κόκκινα καλούν χρυσό μελίσσι Eκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο― Mες στα χαράματα συχνά και μες στα μεσημέρια Kαι σα θολώσουν τα νερά και τrsquo άστρα σα πληθύνουν Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές τα πέλαγα κιrsquo οι βράχοι laquoAραπιάς άτι Γάλλου νους βόλι Tουρκιάς τόπrsquo Άγγλου Πέλαγο μέγα πολεμά βαρεί το καλυβάκι Kιrsquo αλιά σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν Aθάνατή rsquoσαι που ποτέ βροντή δεν ησυχάζειςraquo Στην πλώρη που σκιρτά γυρτός τούτα rsquoπrsquo ο ξένος ναύτης Δειλιάζουν γύρου τα νησιά παρακαλούν και κλαίνε Kαι με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους O σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι Tο μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του laquoΨαρού τrsquo αγκίστρι πrsquo άφησες αλλού να ρίξης άμεraquo

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

VI

Έστησ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη ανάγνωση από την Ειρήνη Παππά κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρακαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχουςανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένοςΝερά καθάρια καί γλυκά νερά χαριτωμέναχύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένηκαι παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τουςκι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τουςτρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνιαΈξ αναβρύζει κι η ζωή σ γή σ ουρανό σε κυμαΑλλά στης λίμνης το νερό π ακίνητό ναι κι άσπροακίνητ όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ ως τον πάτομε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξrsquo η πεταλούδα

5

που χ ευωδίσει τσ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο- laquoΑλαφροΐσκιωτε καλέ για πες απόψε τι δεςraquo- laquoΝύχτα γιομάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγιαΧωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένεουδ όσο καν η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκιγύρου σε κάτι ατάραχο π ασπρίζει μες στη λίμνημονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρικι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως τουraquo

6

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

που μέρη τόσα φαίνονται καί μέρη ναι κρυμμέναΑλλά Θεά δεν ημπορώ ν ακούσω τη φωνή σουκι ευθύς εγώ τ ελληνικού κόσμου να τη χαρίσωΔόξα χ η μαύρη πέτρα του καί το ξερό χορτάρι

(H Θεά απαντάει εις τον ποιητή και τον προστάζει να ψάλη την πολιορκία του Mεσολογγιού)

ΙΙΈργα και λόγια στοχασμοί ― στέκομαι και κοιτάζω ―Λούλουδα μύρια λούλουδα που κρύβουν το χορτάρι Kιrsquo άσπρα γαλάζια κόκκινα καλούν χρυσό μελίσσι Eκείθε με τους αδελφούς εδώθε με το χάρο― Mες στα χαράματα συχνά και μες στα μεσημέρια Kαι σα θολώσουν τα νερά και τrsquo άστρα σα πληθύνουν Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές τα πέλαγα κιrsquo οι βράχοι laquoAραπιάς άτι Γάλλου νους βόλι Tουρκιάς τόπrsquo Άγγλου Πέλαγο μέγα πολεμά βαρεί το καλυβάκι Kιrsquo αλιά σε λίγο ξέσκεπα τα λίγα στήθια μένουν Aθάνατή rsquoσαι που ποτέ βροντή δεν ησυχάζειςraquo Στην πλώρη που σκιρτά γυρτός τούτα rsquoπrsquo ο ξένος ναύτης Δειλιάζουν γύρου τα νησιά παρακαλούν και κλαίνε Kαι με λιβάνια δέχεται και φώτα τον καημό τους O σταυροθόλωτος ναός και το φτωχό ξωκλήσι Tο μίσος όμως έβγαλε και κείνο τη φωνή του laquoΨαρού τrsquo αγκίστρι πrsquo άφησες αλλού να ρίξης άμεraquo

helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

VI

Έστησ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη ανάγνωση από την Ειρήνη Παππά κι η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρακαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχουςανάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένοςΝερά καθάρια καί γλυκά νερά χαριτωμέναχύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένηκαι παίρνουνε το μόσχο της κι αφήνουν τη δροσιά τουςκι ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τουςτρέχουν εδώ τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνιαΈξ αναβρύζει κι η ζωή σ γή σ ουρανό σε κυμαΑλλά στης λίμνης το νερό π ακίνητό ναι κι άσπροακίνητ όπου κι αν ιδείς και κάτασπρ ως τον πάτομε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξrsquo η πεταλούδα

5

που χ ευωδίσει τσ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο- laquoΑλαφροΐσκιωτε καλέ για πες απόψε τι δεςraquo- laquoΝύχτα γιομάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγιαΧωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένεουδ όσο καν η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκιγύρου σε κάτι ατάραχο π ασπρίζει μες στη λίμνημονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρικι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως τουraquo

6

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

που χ ευωδίσει τσ ύπνους της μεσα στον άγριο κρίνο- laquoΑλαφροΐσκιωτε καλέ για πες απόψε τι δεςraquo- laquoΝύχτα γιομάτη θαύματα νύχτα σπαρμένη μάγιαΧωρίς ποσώς γης ουρανός και θάλασσα να πνένεουδ όσο καν η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκιγύρου σε κάτι ατάραχο π ασπρίζει μες στη λίμνημονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρικι όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως τουraquo

6

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

1η μέρα στο εργαστήριο

1ο φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες )

Ομάδα helliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphelliphellip

Γνωρίστε τον ποιητή και το έργο του

Α βιογραφικό σημείωμα (επισκεφθείτε το Μουσείο Σολωμού πατήστε ΔΣολωμός και περιηγηθείτε από τα παιδικά χρόνια του Σολωμού στις διάφορες περιόδους της ζωής και της δημιουργίας του )

Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ

Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo

1 η εργασία Αν ο Διονύσιος Σολωμός ήταν μπροστά σας και είχατε τη δυνατότητα ως αναγνώστες του σήμερα να του πάρετε μια συνέντευξη ποιες θα ήταν οι ερωτήσεις σας

Γράψτε τουλάχιστον 5 ερωτήσεις (που αφορούν τη ζωή και το έργο του) αρχίζοντας κάπως έτσι κε Σολωμέhelliphellip

Σημ στην επόμενη ολομέλεια της τάξης ανταλλάσσονται οι ερωτήσεις των ομάδων και κάθε ομάδα απαντάει σε μια ερώτηση της άλλης ομάδας

7

Σε εγγραφή των laquoΕλληνικών Χρονικώνraquo της 25ης Ιουνίου 1825 διαβάζομε

laquoΤας εσπέρας εβασίλευεν άκρα σιωπήraquo μια έκφραση που θα τη βρούμε και στην εγγραφή της 24ης Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους laquoΔι όλης της ημέρας εβασίλευεν άκρα ησυχίαraquo

Και οι δύο εγγραφές αναπόφευκτα ανακαλούν στη μνήμη μας τον γνωστότατο πρώτο στίχο του Β Σχεδιάσματος

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

2η μέρα στο εργαστήριο (εργασία κατά ομάδες)

Διαβάστε τους στοχασμούς του ποιητή μέσα από την παρουσίαση (αρχή μαθήματος)

Ομάδα 1η Εργασία 1η

Διαβάστε τον 5ο στοχασμό του ποιητή και κατατάξτε τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πολιορκημένοι του Μεσολογγίου από τη μικρότερη στη μεγαλύτερη έτσι όπως παρουσιάζονται στο Σχεδίασμα Β΄ στην κατάταξή σας θα σας βοηθήσουν και τα πεζά κείμενα που μεσολαβούν των ποιητικών

Εργασία 2ηΔιαβάστε τα παρακάτω αποσπάσματα από μελέτη του Ερατοσθένη Καψωμένου για το μοτίβο της φύσης στην ποίηση του Σολωμού

helliphellipΑς δούμε τώρα συνοπτικά τα στοιχεία της θεωρίας που ο Σολωμός

συνοψίζει στους Στοχασμούς του Β Σχεδιάσματος των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Σύμφωνα με τις ιταλικές αυτές σημειώσεις που αποτελούν υποθέσεις του Σολωμού

εις εαυτόν η ιδεαλιστική πρόθεση του έργου είναι να laquoσωματοποιήσειraquo την Ιδέα (που

αντιστοιχεί στο εγελιανό Απόλυτο) καταμερίζοντας την laquoεις τόσους χαρακτήρες

ανδρών και γυναικών εις τους οποίους ν ανταποκρίνονται εμπράκτως τα πάνταraquo

Παράλληλα να laquoσχηματίσει βαθμηδόν ωσάν μίαν αναβάθρα από δυσκολίεςraquo δηλαδή

μία κλιμάκωση τραγικών συγκρούσεων που θ αρχίζουν από δυνάμεις εξωτερικές και

θα κορυφώνονται σε δυνάμεις ηθικές σύμφωνα με το σιλλερικό ηθικοαισθητικό

σύστημα Υπερβαίνοντας διαδοχικά όλες τις δοκιμασίες οι ήρωες φορείς της Ιδέας

πραγματώνουν τη νίκη της ηθικής θέλησης δηλαδή του πνεύματος ενάντια στις

φυσικές εναντιότητες δηλαδή τη Μοίρα Έτσι αποδείχνουν την υπεροχή της ηθικής

φύσης του ανθρώπου απέναντι στην υλική της Ελευθερίας απέναντι στην Ανάγκη

πραγματώνουν δηλαδή το laquoυψηλόraquo της σιλλερικής θεωρίας το οποίο ωθεί την ψυχή

laquoαπό τον κόσμο των φαινομένων στον Κόσμο των ιδεών από το υπό όρους στο

απόλυτοraquohelliphellip

8

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

(Ερ Καψωμένος Ο Σολωμός και η Ελληνική Πολιτισμική ΠαράδοσηΒουλή των Ελλήνων Αθήνα 1998 σελ 59-63)

Δικαιολογήστε τώρα την κατάταξη των δυσκολιών που κάνατε στην 1η εργασία σας

Εργασία 3η Ο Φρ Γκ Λόρκα (1898-1936) γράφει laquoΔύο άνθρωποι σεργιανούν στην ακροποταμιά Ο ένας είναι πλούσιος ο άλλος φτωχός Ο ένας έχει γεμάτη την κοιλιά του Ο άλλος με τα χνώτα του μολύνει τον αέρα Κι ο πλούσιος αναφωνεί Ω τι όμορφα κυλά η βάρκα στο νερό Κοίταξε το κρίνο που άνθησε στην ακροποταμιά Κι ο φτωχός μουρμουρίζει Πεινάω δεν βλέπω τίποτα Πεινάω πεινάω πολύraquo

Με αφορμή τις διαφορετικές οπτικές των δύο ποιητών επιχειρήστε χρησιμοποιώντας τη λέξη πείνα και lsquoΑνοιξη να γράψετε στίχους που να απεικονίζουν τη δική σας οπτική

Ομάδα 2η επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την

ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)

Διαβάστε το άρθρο του Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού

Εργασία 1 η να δικαιολογήσετε τις γλωσσικές επιλογές του Σολωμού και να προσδιορίσετε τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στη γλωσσική ολοκλήρωση των έργων του

9

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ομάδα 3η Διαβάστε πληροφορίες για το μέτρο από το θησαυρό λογοτεχνικών όρων του

ΠΟΘΕΓ

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του Ερωτόκριτου

Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός κι η μέρα ξημερώνει

Να φανερώσει ο Ρώκριτος το πρόσωπο που χώνει

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια τση ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Θυμηθείτε το μέτρο και την ομοιοκαταληξία του δημοτικού τραγουδιού

Μια Κυριακή και μια Λαμπρή μια πίσημον ημέρα

Την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ΄ς η μεγάλη

Θέλω να πάω στη μάνα μου να πάω στα γονικά μου

Διαβάστε το Άρθρο του Κ Σοφιανού Κώστας Σοφιανός ποίηση και στιχουργική Νεοελληνικά μέτρα και Νεοελληνική μετρική ή στιχουργική

Διαβάστε τώρα από Μουσείο Σολωμού rarr Σολωμός rarr Εργα rarr Ελεύθεροι πολιορκημένοι rarr σχεδίασμα Β και σχεδίασμα Γ

Εργασία 1 να εντοπίσετε τη στιχουργική που χρησιμοποιεί ο Σολωμός στα τρία

Σχεδιάσματα των Ελεύθερων Πολιορκημένων και2 να αντιστοιχήσετε την επιλογή του κάθε μέτρου με τις επιρροές από

προγενέστερες ποιητικές δημιουργίες

μέτρο ομοιοκαταληξία επιρροές

Α Σχεδίασμα

Β Σχεδίασμα

Γ σχεδίασμα

10

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ομάδα 4η

Ανατρέξτε στο Λεξικό Παραθεμάτων και Αφορισμών http www snhell gr ακολουθώντας τη γραμμή Βιβλιοθήκηrarr ανθολόγιο λογοτεχνίας rarr Σολωμός rarr εργογραφία και διαβάστε τον Εθνικό Ύμνο

Διαβάστε το άρθρο του ΓΒελουδή ο Σολωμός εθνικός ευρωπαίος οικουμενικός

Διαβάστε ιστορικές μαρτυρίες ανθρώπων που ήρθαν σε επαφή με το Σολωμό και το έργο του (Η συνάντηση Δ Σολωμού ndash Σ Τρικούπη Ο Γ Θεοτοκάς σχολιάζει τη συνάντηση Σολωμού ndash Τρικούπη NATHANIEL PARKER WILLIS (1806-1867) Κώστας Βάρναλης) Προσέξτε τις πληροφορίες που μας δίνει ο Ν Χριστιανόπουλος

Tο πιο πολυμεταφρασμένο ελληνικό ποίημα θεωρείται ο laquoYμνος εις την Eλευθερίανraquo O ποιητής Nτίνος Xριστιανόπουλος στο βιβλίο του laquoΣυ- μπληρώνοντας κενάraquo (εκδόσεις laquoPόπτρονraquo) κατέγραψε όσες μεταφράσεις μπόρεσε να βρει Συμπληρώματα αυτής του της έρευνας δημοσιεύτηκαν στα τεύχη 8 και 40 του περιοδικού laquoΠερίπλουςraquoKαταγράφονται 15 μεταφράσειςστα αγγλικά 8 στα γαλλικά 16 στα ιταλικά 11 στα γερμανικά καθώς και στα ολλανδικά (1829) δανικά (1870) ρουμανικά (1946)κορεατικά (1955)βουλγαρικά (1960) ρωσικά (1964) ισπανικά (1971) και αλβανικά (1986)

Περιηγηθείτε εικονικά σε έργα εμπνευσμένα από τον Σολωμό

Εργασία

Να αναγνωρίσετε στα παραπάνω αποσπάσματα από τους laquoΕλεύθερους Πολιορκημένουτςraquo εκείνα τα χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Δ Σολωμού που του προσδίδουν εθνική και οικουμενική ταυτότητα

11

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

ομάδα 5η

Έχετε υπόψη σας ότι η αναγνώριση του έργου του Σολωμού από τους συγχρόνους του βασίστηκε σε ολοκληρωμένα έργα και κυρίως στον

laquo Ύμνον εις την ελευθερίανraquo

Διαβάστε

Α) τι γράφει ο Αλέξανδρος Σούτσος στο ποίημά του Επιστολή προς τον Βασιλέα Όθωνα

Β)τι έγραψε για το θάνατό του το περιοδικό Πανδώρα (αρ1681857 σελ 568)

Έχετε υπόψη σας ότι Η εικόνα όμως για το έργο του Σολωμού άλλαξε ριζικά μετά την εμφάνιση της πολυαναμενόμενης έκδοσης laquoευρισκόμεναraquo το 1859 με την επιμέλεια του Πολυλά Το ημιτελές έργο εξέπληξε δυσάρεστα και προκάλεσε αμηχανία και οι εφημερίδες που επαινούσαν τον μεγαλύτερο Έλληνα ποιητή μετά το θάνατό του δεν έγραψαν τίποτα για την έκδοση των έργων Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια του Βαλαωρίτη το 1857 μετά τον θάνατο του Σολωμού έγραφε στον Κωνσταντίνο Ασώπιο ότι laquoἐψεύσθησαν αἱ ἐλπίδες τοῦ ἔθνουςraquo και το 1877 έγραφε στον Ροΐδη ότι ο Σολωμός άφησε πίσω του laquoἕναν μόνο ὕμνον καὶ ὀλίγας ἀσυναρτήτους στροφάςraquo

Και απαντήστε στην παρακάτω ερώτηση

Εργασία Πιστεύετε ότι η αποσπασματικότητα του έργου του Σολωμού εμποδίζει να κατανοήσουμε τα κείμενα και να γοητευτούμε από τον ποιητικό του λόγο Κάποιοι παρομοιάζουν τα αποσπασματικά έργα του Σολωμού με τα ακρωτηριασμένα αγάλματα (πχ Αφροδίτη της Μήλου) Τι αισθήματα έχετε μπροστά σε τέτοια μνημεία

12

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Για τις εργασίες των μαθητών χρησιμοποιήθηκε υλικό από τους παρακάτω δικτυακούς τόπους

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=955amplan=1

httpwwwsnhellgr

httpwwwmuseumsolomosgr

httpwwwnetschoolbookgrmessologhi1826html

httpwwwgreek-languagegrgreekLangstudiesguidethema_d206html

httpwwwleximagrlxmread-596html

httpwwwtovimagropinionsarticleaid=99123

httplogomnimonwordpresscom

httpxantholisupatrasgrtest2_pleiasphpart=38459

httpwwkkathimerinigrkath7days19980524051998pdf αφιέρωμα

httpwwwpotheggrProjectDetailsaspxId=151amplan=1

httpwwwmikri-arktosgresolomos

httpuploadwikimediaorg

Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

Ντοκιμαντέρ O Σολωμός των Ελλήνων (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Δ Σολωμός Ο ποιητής της επανάστασης (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Ντοκιμαντέρ Ζάκυνθος - Κάλβος - Σολωμός (προβολή) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Νάσου Βαγενά Το επίτευγμα του Σολωμού Στο τελευταίο κείμενό μου στο laquoΒήμαraquo (29 Νοεμβρίου 1998) είχα

υποστηρίξει ότι αν θέλουμε να δούμε καθαρότερα τη φύση της ποιητικής προσπάθειας του Σολωμού θα πρέπει να απομακρυνθούμε από τις στερεότυπες εικόνες του επτανησιακού και του αθηναϊκού λογοτεχνικού τοπίου της εποχής του οι οποίες μας έχουν παραδοθεί από την ηρωική εποχή του δημοτικισμού να προσδιορίσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τα επτανησιακά λογοτεχνικά και εν γένει γραμματειακά συμφραζόμενα της

13

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

σολωμικής ποίησης και να δούμε αυτά τα συμφραζόμενα μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο των ελληνικών συμφραζομένων τους Μια τέτοια εξέταση θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι ο Σολωμός όχι μόνο δεν αποτελούσε για τους Επτανησίους τη μοναδική πηγή ποιητικής αλήθειας όπως πιστεύεται αλλά και ότι ως πηγή αλήθειας τους ήταν άγνωστος κατά το ωριμότερο και ουσιαστικότερο μέρος του έργου του Θα μας παροτρύνει ακόμη να κοιτάξουμε προσεκτικότερα τις σχέσεις του Σολωμού με τους ποιητές του κύκλου του εκείνους που είχαν ή που μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στο άδηλο για τους λοιπούς εγχείρημα των μειζόνων ποιητικών συνθέσεών του (Ο Κρητικός Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι Ο Πόρφυρας) Το νόημα της γνωστής επιστολής του στον Τερτσέτη (1833) είναι προφανές ώστε να μη χρειάζεται να το περιγράψουμε εδώ Αυτό που μπορούμε να πούμε μελετώντας τους στίχους των ποιητών του σολωμικού κύκλου είναι ότι ούτε και αυτοί μπόρεσαν να έρθουν σε γόνιμη επαφή με το νόημα της σολωμικής τέχνης Τον Σολωμό δεν μπόρεσαν να τον καταλάβουν ή τουλάχιστον να ωφεληθούν ουσιαστικά από αυτόν ούτε οι μαθητές του Διαφορετικά θα είχαν δώσει έργα σημαντικότερα διαμορφωμένα και από τα βαθύτερα στοιχεία του διδάγματός του

Κοιτάζοντας σήμερα τα πράγματα με την οπτική καθαρότητα που μπορεί να μας προσφέρει η χρονική απόσταση αντιλαμβανόμαστε ότι δεν θα μπορούσαν να ήταν αλλιώς Ο Σολωμός ήταν μια ποιητική μεγαλοφυΐα από εκείνα τα σπάνια ποιητικά πνεύματα που ενίοτε υπερέχουν τόσο πολύ των συγχρόνων ομοτέχνων τους ώστε αυτοί να μην μπορούν να τα ακολουθήσουν Έτσι ανέλαβε μόνος του και χωρίς ουσιαστική βοήθεια ένα τιτάνιο ποιητικό έργο το οποίο ήταν έργο μιας ολόκληρης ποιητικής γενιάς να διαμορφώσει μια κοινή νεοελληνική ποιητική γλώσσα μέσα από το πλήθος των γλωσσικών τάσεων και προτάσεων που κατετίθεντο εκείνη την εποχή Το έργο αυτό έχει αρκετές αναλογίες με το γλωσσικό έργο που επετέλεσε η ποίηση της Κρητικής Ακμής αλλά με δύο σημαντικές διαφορές

1) Η κλίμακα της γλώσσας που είχαν να επεξεργαστούν οι ποιητές της Κρήτης ήταν τοπική ενώ εκείνη του Σολωμού πανελλήνιαmiddot η διαμόρφωση της κρητικής ποιητικής γλώσσας την οποία επέτυχαν οι ποιητές της Κρήτης ήταν ευκολότερη γιατί το υλικό που έπρεπε να laquoκαθαριστείraquo και να μορφοποιηθεί σε ομοιογενή ποιητική γλώσσα ήταν πολύ λιγότερο ετερόκλητο από το υλικό της ελληνικής γλώσσας της εποχής του Σολωμού ο οποίος είχε να αντιμετωπίσει και τις κινούμενες στους αντίποδες της δικής του προσπάθειας θεσμοποιημένες γλωσσικές κατευθύνσεις του νέου κράτους

2) Η εποχή της Κρητικής Ακμής διέθετε περισσότερους από έναν μεγάλους ποιητές (Κορνάρος Χορτάτσης) και ελάσσονες αναλογικά σημαντικότερους από τους ελάσσονες σολωμικούς ώστε να μπορούμε να πούμε ότι η ποιητική γλώσσα της ήταν αποτέλεσμα μιας μεγαλύτερης ποιητικής αλληλεγγύης Έτσι δεν θα πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι ο Σολωμός δεν κατόρθωσε να ολοκληρώσει τις ποιητικές συνθέσεις της ωριμότητάς του

Αλλά δεν ήταν μόνον οι αντικειμενικές συνθήκες που εμπόδισαν την ολοκλήρωση αυτών των συνθέσεων Ήταν και μια προσωπική συντεταγμένη που καθιστούσε το σολωμικό εγχείρημα ακόμη πιο δύσκολο Και δεν εννοώ τις γλωσσικές ελλείψεις του ποιητή τις οποίες ήταν αδύνατον να εξαλείψει

14

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

πλήρως η επανασύνδεσή του με την ελληνική γλώσσα μετά την επάνοδό του από την Ιταλία (σε τελευταία ανάλυση αυτές ενδέχεται να λειτουργούν ως ένα βαθμό και αντιστρόφως να αποτελούν συγχρόνως όπως στην περίπτωση του Κάλβου και πηγή εκφραστικής γοητείας βέβαια πολύ λιγότερο ορατή στον Σολωμό) Αναφέρομαι στην παράτολμη για την ελληνική γλωσσική διαμόρφωσή του προσπάθεια του Σολωμού να κάνει τραγικού (Ο Κρητικός Ο Πόρφυρας) και επικοτραγικού περιεχομένου ποίηση (Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι) με λυρική γλώσσα Παρά την αποσπασματικότητα του έργου του ο Σολωμός με τις συγχωνεύσεις του αυτές είναι ένας από τους ελάχιστους ευρωπαίους ποιητές της εποχής του που υλοποιούν πραγματικά θέλω να πω σε βάθος το ρομαντικό όραμα της σύμμειξης των ποιητικών ειδών (μια παρόμοια λυρικοτραγική συγχώνευση επιτυγχάνει στην Ιταλία ο συνομήλικός του Λεοπάρντι) και πιστεύω ότι από αυτή πηγάζει η μεγάλη καθαρότητα της σολωμικής γλώσσας Η καθαρότητα της γλώσσας του Σολωμού όπως άλλωστε και του Λεοπάρντι (και οι δύο χαρακτηρίστηκαν πρόδρομοι της γαλλικής laquoκαθαρής ποίησηςraquo) δεν είναι μεγαλύτερη από εκείνη άλλων λυρικών ποιητών της εποχής τους Ωστόσο δίνει την αίσθηση ότι είναι μεγαλύτερη γιατί έχει μεγαλύτερο βάθοςmiddot γιατί ο σολωμικός λυρισμός όπως και ο λεοπαρδικός έχει βαρύτερο περιεχόμενο εκφράζει συναισθήματα πυκνότερα και ασύμβατα με εκείνα του συνήθους λυρισμού

Κι εδώ βρίσκεται η διαφορά του Σολωμού από τους ξενόγλωσσους ομοτέχνους του Ενώ ο Λεοπάρντι είχε στη διάθεσή του μια καλλιεργημένη και σε σημαντικό βαθμό ομοιογενοποιημένη γλώσσα ο Σολωμός έπρεπε να εργαστεί με το υλικό μιας ποιητικής γλώσσας πολύ λιγότερο πρόσφορης για την επίτευξη της σύμμειξης που επεδίωκε Αυτό εννοούσε ο Σπ Ζαμπέλιος όταν τον επέκρινε γιατί επιχείρησε να εκφράσει πράγματα τα οποία δεν του επέτρεπε η κατάσταση της ελληνικής γλώσσας εκείνη την εποχή

Το βάρος του έργου που ανέλαβε ο Σολωμός ήταν τόσο ώστε η laquoσυντριβήraquo του να μην είναι ανεξήγητη Η μορφή των σωζομένων ποιημάτων του δεν οφείλεται τόσο στην εφαρμογή από τον ποιητή της ιδέας του ρομαντικού αποσπάσματος όπως έχει ειπωθεί όσο στη φύση του εγχειρήματός του (σε κανέναν ρομαντικό ποιητή η αποσπασματικότητα δεν έχει τη laquoσυντριμματικήraquo μορφή με την οποία εμφανίζεται στον Σολωμό) Ο Σολωμός υπέκυψε στις δυσκολίες του εγχειρήματός του όμως κατόρθωσε για να χρησιμοποιήσω μια μεταφορά του Σεφέρη να βγάλει μέσα από τα γλωσσικά νεφελώματα της εποχής του ένα άστρο για την ακρίβεια κομμάτια ενός άστρου τα οποία επρόκειτο να γίνουν ο κύριος οδηγητής και διαμορφωτής της κοινής ποιητικής γλώσσας μας και ως εκ τούτου ένας από τους κύριους διαμορφωτές της νεοελληνικής κοινής Λέω επρόκειτο γιατί χρειαζόταν χρόνος ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει και σε βάθος το σολωμικό δίδαγμα

Η επεξεργασία της ελληνικής ποιητικής γλώσσας που επετέλεσε ο Σολωμός ήταν τόσο βαθιά και τόσο λεπτή ώστε αν είχε δημοσιεύσει τα αποσπάσματα των μεγάλων ποιημάτων του η γλώσσα τους θα φαινόταν (και θα ήταν) τότε όχι μόνο για τους Αθηναίους αλλά και για τους Επτανησίους σε αισθητό βαθμό τεχνητή (πράγμα που θα έπρεπε να το ένιωθαν και οι άνθρωποι του κύκλου του που γνώριζαν τα ποιήματά του) Έπρεπε να ωριμάσουν οι συνθήκες και να διαμορφωθεί με την καθοδήγηση της γλώσσας των σολωμικών αποσπασμάτων η ελληνική

15

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ

κοινή ποιητική γλώσσα για να μπορέσει η γλώσσα του Σολωμού με μιαν ανεπαίσθητη όμως ισχυρή ανάδραση την οποία η ίδια με σοφία προετοίμασε να φυσικοποιηθεί πλήρως

To Βήμα της Κυριακής 13-12-1998

16

  • Β δείτε βίντεο (3ο μέρος ) ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΣΟΛΩΜΟΣ
  • Θυμηθείτε το ιστορικό πλαίσιο laquoέξοδος του Μεσολογγίουraquo
    • επισκεφθείτε την πύλη για την Ελληνική γλώσσα και διαβάστε από την ενότητα θεωρία και ιστορία της ελληνικής γλώσσας κείμενο το κείμενο Διονύσιος Σολωμός - Διάλογος (1824)
      • Ψηφιακό αρχείο ΕΡΤ