Από την πολιτική οικονομία της Σοβιετικής Ένωσης σε αυτήν της

σύγχρονης Ρωσίας

…Παρουσίαση και σύγκριση

Η κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία

Ο Μαρξ άσκησε κριτική στον καπιταλισμό:

Οι εργαζόμενοι παράγουν μια

υπεραξία

Η μπουρζουαζία την

εκμεταλλεύεται και πλουτίζει

Έτσι, το προλεταριάτο βυθίζεται στη

φτώχεια

Λύση: η επανάσταση

Ο καπιταλισμός είναι άναρχος και μια ελεγχόμενη οικονομία θα το διόρθωνε αυτό: Καταργώντας την αγορά Καταργώντας τον ρόλο των τιμών Καταργώντας τον ρόλο προσφοράς-ζήτησης Αντικαθιστώντας την ατομική με συλλογική δημόσια ιδιοκτησία

Οικονομικο-πολιτικά συστήματα στη Σοβιετική Ένωση

Πολεμικός Κομμουνισμός (1918-1921)• Εθνικοποίηση βιομηχανικής

παραγωγής• Εθνικοποίηση και ανακατανομή

της γης – prodrazverstka• Κατάργηση ελεύθερης αγοράς &

χρήματος• Κρατικοποίηση ΜΜΜ & τραπεζών• Το εξωτερικό εμπόριο γίνεται

μονοπώλιο• Υποχρεωτική εργασία

Νέα Οικονομική Πολιτική(1921-1928)• Ελεύθερο νόμιμο εμπόριο• Αποκέντρωση μικρότερων κρατικών

βιομηχανικών επιχειρήσεων• Αντικατάσταση prodrazverstka με φόρο

σε είδος• Η υποχρεωτική εργασία ακυρώθηκε

Σταλινιστικό Μοντέλο(1928-1986)• Κρατικοποιήσεις• Ταχεία Εκβιομηχάνιση• Κολλεκτιβοποίηση της γης

Η οικονομία καταστράφηκε

Ως επί το πλείστον επιτυχής: Η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε κατά 52% και η αγροτική παραγωγή κατά 24% το 1928 συγκρ. με 1913 (Hobsbawm, 2010, 485)ΌΜΩΣ (!): Η χώρα παρέμεινε αγροτική «Κρίση Ψαλίδας»

Πενταετή προγράμματα

Περίοδος Στάλιν (1924-1953) Γενικά δόθηκε προτεραιότητα στη βιομηχανία και η χώρα από το ’29-’41 γνώρισε

ιλιγγιώδη εκβιομηχάνιση, ενώ η γεωργία πέρασε σε δεύτερο επίπεδο σε όλα τα πλάνα του Ανάπτυξη βιομηχανικών κλάδων, όπως οι μεταφορές, η ενέργεια, η παραγωγή μετάλλων

και μηχανημάτων Κήρυξε παράνομο το ιδιωτικό εμπόριο, όπως και την απασχόληση εργασίας Διέταξε την κολεκτιβοποίηση των 25 εκατομμυρίων αγροτικών νοικοκυριών σε 240.000

συνεταιρισμούς/κρατικά αγροκτήματα καταστροφικό, οδήγησε σε χαμηλότερη παραγωγή δημητριακών και μείωση της κτηνοτροφίας που οδήγησε στο μεγάλο λιμό του 1932-3

Τη δεκαετία του ‘30 ο ρυθμός ανάπτυξης της σοβιετικής οικονομίας ξεπέρασε το ρυθμό όλων των άλλων χωρών, η δεκαετία του ‘30 κλείνει με αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 61% (Berend, 2009, 219)

Κατά τη διάρκεια του Β’ Π.Π., χάνεται το 25% υλικής αξίας, αλλά μετά τον πόλεμο γίνονται επενδύσεις σε έργα-σύμβολα της σοσιαλιστικής υπεροχής

COMECON (1949)

Περίοδος Χρουστσόφ (1953-1964)

Προτεραιότητα σε:

Βελτίωση συνθηκών ζωής

Βιομηχανίες με βασικά

καταναλωτικά αγαθά

Αγροτικό τομέα

Αποτελέσματα:

Υψηλοί ρυθμοί στη

βιομηχανική παραγωγή

Ανάπτυξη στις επιστήμες και

την τεχνολογία

Περίοδος Μπρέζνιεφ (1964-1982)

Επενδύσεις: γεωργία, εμπόριο με τον δυτικό κόσμο, επέκταση κοινωνικών παροχών, επιτάχυνση στην οικονομική ανάπτυξη

Προβλήματα: υπογεννητικότητα, ξηρασία, πετρελαϊκό εμπάργκο, άλλες ανάγκες στην τεχνολογία, μαύρη αγορά, νομενκλατούραΑποτελέσματα: αρχικά αύξηση ΑΕΠ κατά 7% (1966-1970) που όμως σταδιακά υποχωρεί, στα μέσα του ‘70 το ΑΕΠ αυξάνεται μόνο 2-2,5% (Mαλιγκούδη, 2012, 257)

ΑΕΠ ΕΣΣΔ

• 5,7%‘50• 5,2%‘60• 3,7%‘70-’7

5• 2,6%‘75-’80

• 2%‘80-’85

Το ΑΕΠ της ΕΣΣΔ αυξανόταν ετησίως με ρυθμό:

(Hobsbawm, 2010, 511)

Περίοδος Γκορμπατσόφ (1985-1991)

Είχε πάρει μια χώρα που είχε πάψει να είναι πια υπερδύναμη:

Νέα αρχή με ΝΕΠ

Γκλάνσοστ

Πολιτική Κρίση

Περεστρόικα

Οικονομική Κρίση

Κατάρρευση της ΕΣΣΔ το

1990

Δεκαετία ‘90 - Γιέλτσιν Κομμουνιστική δικτατορία πολυκομματική δημοκρατίαΟι πρώην σοβιετικές χώρες ανεξάρτητεςΕλεγχόμενη οικονομία καπιταλιστική

Ριζικές Μεταρρυθμίσεις: Οι περισσότερες τιμές έχουν απελευθερωθεί Οι ουρές εξαφανίζονται από τα καταστήματα & τα

προϊόντα επανέρχονται Πληθωρισμός (στον 1ο μήνα μόνο έφτασε το 300%) Πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων (μέχρι τα μέσα του ’94

το 70% της ρώσικης οικονομίας άνηκε στον ιδιωτικό τομέα)

Πολλά εργοστάσια έκλεισαν αφού δεν είχαν πια κρατική χρηματοδότηση

Περικοπές

Θεραπεία Σοκ

(Απέτυχε)

Το ‘96 δάνεια-προς-διανομή ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων ολιγάρχες διαφθοράΤο ’98 οικονομική κρίση Ασίας κρίση στη Ρωσία χρεοκοπία υποτίμηση ρουβλιού

1/3 του πληθυσμού υπό το όριο της φτώχειας

Πούτιν

Έδωσε σταθερότητα στη χώρα, προσπάθησε να καταπολεμήσει την διαφθορά & τη φοροδιαφυγή, μείωσε την ανεργία και τον πληθωρισμό. Κατά την διακυβέρνησή του έχει αυξηθεί η δημιουργία νέων επιχειρήσεων στον τομέα των κινητών τηλεπικοινωνιών, του λιανικού εμπορίου, των κατασκευών και των μεταφορών, όπως και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Το 2004 συστάθηκε το Ταμείο Σταθεροποίησης (υπερβαίνει τα 120 δις δολάρια). Όργανό του η Gazprom & Rosneft, μια κρατικά ελεγχόμενη εταιρεία, με αποστολή την εκμετάλλευση των ρωσικών πηγών ενέργειας, για να σταθεροποιήσει τη χώρα και να δημιουργήσει παράθυρο για ανάπτυξη. Το πιο σημαντικό μαξιλάρι της ρωσικής οικονομίας υπήρξε η έκρηξη στα κέρδη από τις εξαγωγές στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Και καθώς υπήρξε αύξηση των διεθνών τιμών στο πετρέλαιο, τέλη ’90 αρχές ’00 αναβίωσε τη ρωσική βιομηχανία πετρελαίου. Τα κέρδη από το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, και οι εξαγωγές των προϊόντων διύλισης πετρελαίου αυξήθηκε από 28 δισεκατομμύρια δολάρια το 1998 σε 217 δισεκατομμύρια δολάρια το 2007. Έτσι μάζεψε συναλλαγματικά αποθέματα και άρχισε την αποπληρωμή του εξωτερικού της χρέους.

Στατιστικά:Aνεργία:

199913,2% 20077,5% 20144,9%Μέσος μισθός:

199965$ 2007540$ 2014780$Πληθυσμός % υπό το όριο της φτώχειας:

199930% 200717% 201311%Πληθωρισμός:

199936% 20078% 201411,4%(worldbank.org)

Κρίση 2008Η Ρωσία υπέστη σοβαρές οικονομικές αποτυχίες με το ΑΕΠ της να σημειώνει πτώση 8% το 2009 και το χρηματιστήριο της πτώση κατά 80% από το Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο του 2008.

Απάντησε με:

Μαζί με την ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης, το 2010 παρουσίασε επιστροφή στην ανάπτυξη,

με ρυθμό αύξηση του ΑΕΠ της 3,4%2012, 1,3%2013, 0.5%2014 (worldbank.org)

χαμηλότερα επιτόκια

με την προώθηση μιας

σταδιακής υποτίμησης του

ρουβλίου

ένα μεγάλο πακέτο

τόνωσης της οικονομίας

Ωστόσο, σε σύγκριση με την Ινδία και την Κίνα, η ανάκαμψη της παραμένει αργή και αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα με το έλλειμμα του προϋπολογισμού της, συνεχίζοντας την εξάρτηση από τις ενεργειακές εξαγωγές, και την εγχώρια διαφθορά.

BRICS

Η Ρωσία θα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει ως αντίπαλο δέος τη Κίνα, όπως και την περίπτωση να καταλήξει σε υποδεέστερη θέση σε ένα διεθνές σύστημα που θα τρέχει με τους ρυθμούς της Κίνας. Αν και οι σινορωσικές σχέσεις έχουν γίνει πιο στενές τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αυτή η βελτίωση δεν έχει να κάνει με την πραγματική επιθυμία για το χτίσιμο μιας συμμαχίας μεταξύ τους, αλλά με τις προβληματικές σχέσεις με τη Δύση. Καθώς η Κίνα αποτελεί τον πιο πιθανό υποψήφιο για την εξισορρόπηση εναντίον της Δύσης είτε μέσα από τον σινορωσικό άξονα είτε μέσα από τις BRICS γενικότερα, η Ρωσία θα πρέπει να καταπιαστεί με αυτό το ζήτημα αν θέλει να προωθήσει έναν αντι-δυτικό κανόνα ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι θα έχει η Κίνα το τιμόνι.

Σινορωσικός ΆξοναςΡωσία + Κίνα: Διπλωματικό επίπεδο Κοινές Στρατιωτικές Ασκήσεις

Ρωσία Κίνα: Στρατιωτικός εξοπλισμόςΚίνα Ρωσία: Εργατικά χέρια, πρώτες ύλες, τεχνολογικά προϊόντα

Το 2001 η Goldman Sachs επινόησε αυτό το αρκτικόλεξο για να περιγράψει τις κυριότερες αναδυόμενες οικονομίες (BRIC αρχικά) και έχει γίνει πλέον συνώνυμο με τις συζητήσεις για επέκταση στον αναπτυσσόμενο κόσμο και σχετική απομάκρυνση από τις αναπτυγμένες οικονομίες του G7. Οι υπουργοί εξωτερικών των τεσσάρων χωρών άρχισαν τις συνεδριάσεις το 2006, τις καθιέρωσαν το 2008 και η πρώτη επίσημη σύνοδος κορυφής τους πραγματοποιήθηκε το 2009. Ωστόσο στην επιδίωξη κοινής στρατηγικής από τις BRICS υπάρχουν κάποια προβλήματα καθώς το γκρουπ αποτελεί μια απίστευτα πολυποίκιλη ομαδοποίηση χωρών και σε οικονομικό και σε πολιτικό επίπεδο.

Σχέσεις Ρωσίας με Ε.Ε & Η.Π.Α

Δημιουργήθηκε μια στενή σχέση μεταξύ Ρωσίας και Ε.Ε, ωστόσο αυτή επισκιάζεται από τρία θέματα:

Την ενσωμάτωση της ανατολικής Ευρώπης σε δυτικοευρωπαϊκούς θεσμούς και τις πολιτικές ενεργειακών πόρων.

Η ανάγκη της Ευρώπης για καύσιμα και η ανάγκη της Ρωσίας για σταθερή εξαγωγική αγορά φαίνεται να καθιστούν ο ένας τον άλλον φυσικούς εμπορικούς εταίρους. Το 60% ρώσικου πετρελαίου και το 90% ρώσικου φυσικού αερίου προορίζεται για την Ε.Ε. Ωστόσο αυτή η εξάρτηση έχει προκαλέσει ανησυχίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ, καθώς η Ρωσία χρησιμοποιεί συχνά τον ενεργειακό εφοδιασμό ως πολιτικό εργαλείο και αυτό προκαλεί θέματα σχετικά με την αξιοπιστία του. Ο Πούτιν ακολουθεί μια πολιτική που θα μπορούσε να ονομαστεί «εμπορικός επεκτατισμός»

Μετά την προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία και την έναρξη της σύγκρουσης στην οποία περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στην ανατολική Ουκρανία, Ουάσινγκτον και Βρυξέλλες υιοθέτησαν σειρά οικονομικών κυρώσεων σε βάρος της Μόσχας, όπως: Απαγορεύση συνναλαγών με ορισμένες

εταιρείες ενέργειας και με ορισμένες τράπεζες

Απαγόρευση συνεργασίας με ορισμένες εταιρείες πετρελαίου

Απαγόρευση εμπορικών συναλλαγών όσον αφορά τα ρώσικα όπλα

Μαζική φυγή κεφαλαίων από τη Ρωσία, πάγωμα των άμεσων ξένων επενδύσεων, το ρούβλι σε ιστορικά χαμηλά έναντι του δολαρίου, η ρωσική οικονομία στα πρόθυρα της ύφεσης, η Ρωσία προχώρησε σε αντι-κυρώσεις

Ρωσία και Διεθνείς Σχέσεις

Η Ρωσία δεν προσκλήθηκε μετά την πτώση της ΕΣΣΔ να συμμετάσχει σε δυτικούς θεσμούς. Αν και εντάχθηκε μέχρι πρότινος στους G-7 (1998-2014), στο Συμβούλιο της Ευρώπης (1996) , όπως και στο ΝΑΤΟ-Συμβούλιο της Ρωσίας (2002), κανένα από αυτά τα ιδρύματα δεν μπορούσε να συμβάλλει στη κοινωνικοποίηση της Ρωσίας σε ένα σύστημα που εμφανώς κυριαρχείται από ΗΠΑ και Ευρώπη. Η Ρωσία είναι επίσης μέλος παγκόσμιων θεσμών όπως: ΔΝΤ (1992) G-20 (1999) Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (2012) Shanghai Cooperation Organisation (1996), μια ένωση από ευρασιατικές χώρες

που αλληλοβοηθιούνται σε οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο Collective Security Treaty Organization (1992) το οποίο είναι αντίστοιχο του

ΝΑΤΟ Asian-Pacific Economic Cooperation (1998) Commonwealth of Independent States (1991)

USSR VS Russian Federation

Η Ρωσία είχε την 9η θέση μέσα στους 10 κορυφαίους προορισμούς παγκοσμίως, 27 εκατομμύρια τουρίστες έφθασαν στη Ρωσία και έφεραν 11.200.000.000 δολάρια στις τουριστικές της εισπράξεις (2013)

Η Σοβιετική Ένωση ήταν μια από τις πιο στρατιωτικοποιημένες κοινωνίες που υπήρξαν – έχει ξοδέψει και το 16% του ΑΕΠ της σε στρατιωτικό εξοπλισμό, ενώ η Ρωσία ξοδεύει το 4-5% στην άμυνα

Το 1986 η ΕΣΣΔ με λιγότερο από το 6% του παγκόσμιου πληθυσμού, παρήγαγε το 14% του παγκόσμιου «εθνικού εισοδήματος», το 2013 η Ρωσία με το 1,97% του παγκόσμιου πληθυσμού, παρήγαγε το 2,94% του παγκόσμιου ΑΕΠ

Βιβλιογραφία

Κατσόβσκα – Μαλιγκούδη, Γ., Ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης 1917-1991, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2012Βerend, T.I., Οικονομική Ιστορία του Ευρωπαϊκού 20ου αιώνα: Τα οικονομικά καθεστώτα από το Laissez-Faire στην Παγκοσμιοποίηση, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg, 2009Hobsbawm, E., H εποχή των άκρων: Ο σύντομος εικοστός αιώνας 1914-1991, Αθήνα: Εκδόσεις Θεμέλιο, 2010Raiklin, E., Pre-Soviet, Soviet and post-Soviet models of economic growth and development, International Journal of Social Economics, Vol. 32 Iss 11 pp. 968 – 1010, 2005Davies, R.W., Planning a mature economy in the USSR, Economics of Planning, Vol. 6, No. 2, 1966 Freeze, Gregory L., ed. Russia: a history. New York: Oxford University Press, 1997Sachs, J., What I did in Russia, 14/03/2012, http://jeffsachs.org/2012/03/what-i-did-in-russia/Malofeeva, Κ., Brenton, Τ., Putin’s Economy – Eight Years On, Renaissance Capital, 15/08/2007, www.russiaprofile.org.