Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι....

30
Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη «περί γενέσεως και φθοράς» Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Transcript of Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι....

Page 1: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

«περί γενέσεως και φθοράς»

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 2: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

…και τη σχέση μπορεί να έχει ένας χημικός;

-Συζήτηση με θέμα τον Αριστοτέλη…….

«Επετειακό Έτος Αριστοτέλη»Συμπλήρωση 2400 χρόνων από τη γέννηση του σπουδαίου φιλοσόφου και πρώτου γνήσιου επιστήμονα της ανθρωπότητας

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 3: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

….Αριστοτέλης;;;;;;;

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Πότε έζησε;Που;Έργα;

Χημεία;

Page 4: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης στη γραμμή της Ιστορίας

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Εμπεδοκλής/

495-435 π.Χ.

Λεύκιππος

/ 5ος αι.π

.Χ.

Δημόκριτο

ς/460-370

π.Χ.

Πλάτω

νας

/ 428-348

π.Χ.

Αριστοτέλ

ης/

384-322 π.Χ.

Επίκουρος

/ 341-270

π.Χ.

Ζώσιμος

Πανο

πολίτης/4

ος αι. μ

.Χ.

Αλχημιστές

του

Μεσαίω

να

Χημικοί

17ου αιώνα

- σήμερ

α

Page 5: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

…..Αριστοτέλης και χημεία;Ανάμεσα στα έργα του:

1. Κατηγορίαι, Περί Ερμηνείας

2. Αναλυτικά Πρότερα3. Αναλυτικά Ύστερα4. Τοπικά5. Φυσική Ακρόασις6. Περί Ουρανού7. Περί γενέσεως και

φθοράς

8. Μετεωρολογικά9-10. Περί Ζώων Ιστορίαι (Ι,ΙΙ)11. Περί Ζώων Μορίων12. Περί Ζώων Γενέσεως13. Περί Ψυχής14. Μικρά Φυσικά15. Μετά τα φυσικά16……

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 6: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Όλος ο Αριστοτέλης στα νέα ελληνικά

“Η Καθημερινή” 26/02/2012

Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης μάλλον είχε ατυχήσει έως σήμερα:• Εκδοτικά και μεταφραστικά• Έλλειμμα στο σώμα αριστοτελιστών στη χώρα μας

Αλλαγή:• Μίκαελ Φρέντε (καθηγητής Φιλοσοφίας, Παν/μια Πρίνστον

και Οξφόρδη)• Βασίλης Κάλφας (Παν/μιο Θεσσαλονίκης) • Παντελής Μπασάκος (Πάντειο Παν/μιο)

Σχολιασμένη δίγλωσση έκδοση όλων των έργων του Αριστοτέλη (αρχαίο κείμενο και μετάφραση)

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 7: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Γιατί έπασχε λοιπόν ο Αριστοτέλης και σε επίπεδο διδασκαλίας και σε

επίπεδο εκδόσεων; «Ίσως επειδή το έργο του είναι πάρα πολύ δύσκολο, ίσως επειδή το επίπεδο των σπουδών στην Ελλάδα ήταν και είναι χαμηλό σε σχέση με το εξωτερικό. Μεμονωμένα διδάσκονταν κάποια από τα εύκολα συγγράμματά του, κυρίως σε φιλολογικά τμήματα»,

λέει ο Βασίλης Κάλφας

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 8: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

«Περί γενέσεως και φθοράς»

• 2011: ολοκληρώνεται η μετάφραση• 2 βιβλία• Τοποθετείται μετά το «Περί Ουρανού» και πριν

«τα Μετεωρολογικά»• Διδακτικό σύγγραμμα• Ασαφής χρόνος συγγραφής*• Ώριμο έργο **

*Πιθανόν και πριν τα βιολογικά έργα**Καμιά θέση δεν αναθεωρείται σε άλλο αριστοτελικό έργο

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 9: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

«Περί γενέσεως και φθοράς»

1ο βιβλίο: Δημιουργία και φθορά της ύλης

2ο βιβλίο: Αμοιβαίος μετασχηματισμός των τεσσάρων στοιχείων

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 10: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Τι σημαίνουν οι όροι;

«Γένεση» Μεταβολή / Γέννηση

«Φθορά» Εξαφάνιση / Θάνατος

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 11: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Διατρέχοντας το έργο

• Ποιοτικές αλλαγές• Αύξηση• Αμοιβαία επίδραση• Επαφή• Ανάμιξη

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Φυσικές και χημικές μεταβολές σωμάτων

Page 12: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΣτοιχεία

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

«Κάποιοι λένε ότι η επικείμενη ύλη δεν είναι μόνο μία… κάποιοι λένε ότι είναι η φωτιά και η γη, κάποιοι άλλοι προσθέτουν ως τρίτο και τον αέρα, ή ως τέταρτο και το νερό, όπως ο Εμπεδοκλής»

«Ας συμφωνήσουμε λοιπόν και εμείς ότι τα πρώτα σώματα έχουν καθοριστεί σωστά ως «αρχές» και «στοιχεία», από τη μεταβολή των οποίων –από τη συνένωση και το διαχωρισμό ή από κάποια άλλη μεταβολή τους-προκαλούνται η γέννηση και η φθορά» Β.1 [328b-329b]

Δομή της ύληςΧημικά στοιχεία

Page 13: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΣτοιχεία και Εναντιώσεις

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

«Να ποιες είναι οι εναντιώσεις που έχουν σχέση με την επαφή: είναι το θερμό και το ψυχρό, το ξηρό και το υγρό…» Β.2 [329b-330a]

«… είναι φανερό ότι οι δυνατοί συνδυασμοί των στοιχείων θα είναι τέσσερις: συνδυασμός θερμού και ξηρού, συνδυασμός θερμού και υγρού…»

«… η φωτιά είναι θερμή και ξηρή, ο αέρας θερμός και υγρός, η γη ψυχρή και ξηρή. Β.3 [330a-331a]

Page 14: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΣτερεά και υγρά

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

«Υγρό είναι αυτό που, ενώ είναι εύπλαστο, δεν οριοθετείται από μόνο του και ψυχρό είναι αυτό που, ενώ οριοθετείται από μόνο του δύσκολα διαπλάθεται»

« Πράγματι, επειδή η διάχυση είναι χαρακτηριστικό του υγρού (γιατί το υγρό … προσαρμόζεται στο σχήμα του σώματος με το οποίο εφάπτεται) …

«… αφού στεγνό είναι το εντελώς ξηρό, αυτό που έχει στερεοποιηθεί λόγω έλλειψης υγρότητας»Β.2 [329b-330a]

Φυσικές καταστάσεις της ύλης-Ιδιότητες υλικών σωμάτων

Page 15: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΑνάμιξη (Α)

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

«Όταν τα συστατικά του μίγματος διαιρεθούν σε μικρά κομμάτια, και αυτά ανακατευτούν μεταξύ τους με τέτοιο τρόπο ώστε να μην είναι προσιτά στις αισθήσεις, τότε θα πούμε ότι υπάρχει ανάμιξη ή όχι;»

«Ή μήπως θα πρέπει το οποιοδήποτε μέρος του ενός συστατικού να παρατίθεται στο οποιοδήποτε μέρος του άλλου; Σκεφτείτε κάτι ανάλογο με την ανάμιξη κριθαριού και σιταριού , όπου κάθε σπόρος κριθαριού βρίσκεται πλάι σε κάθε σπόρο σιταριού.»

Page 16: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΑνάμιξη (Β)

«…..η συνάθροιση και η ανάμιξη δεν ταυτίζονται αλλά είναι διαφορετικές διαδικασίες, είναι φανερό πως δεν πρέπει να πούμε ότι κατά την ανάμιξη αναμιγνύονται μικρά κομμάτια του κάθε συστατικού. (Γιατί τότε θα είχαμε συνάθροιση και όχι κράση ή ανάμιξη και το μέρος δε θα είχε την ίδια εσωτερική αναλογία με το όλον»«για να υπάρξει ανάμιξη θα πρέπει το μίγμα να είναι ομοιομερές και όπως το μέρος του νερού θα είναι και αυτό νερό, έτσι και το μέρος του αναμεμιγμένου θα είναι ίδιο με το όλον.» Α.10[327a-328b]

Ομογενή και ετερογενή μίγματαΊδια /διαφορετική σύσταση μίγματος σε όλη την έκταση

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 17: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΑνάμιξη (Γ)

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

«… δεν αναμιγνύονται όταν πολλά ή μεγάλα μέρη του ενός ανακατεύονται με λίγα ή μικρά μέρη του άλλου. Στην περίπτωση αυτή έχουμε απλώς αύξηση του επικρατέστερου συστατικού, αφού το δεύτερο συστατικό μετατρέπεται στο επικρατέστερο»

«Πράγματι, ορισμένα υλικά… είναι σα να αμφιβάλλουν και να διστάζουν για την αμοιβαία τους σχέση…. Αυτό συμβαίνει με τον κασσίτερο και το χαλκό … .Ο κασσίτερος λειτουργεί σα μια ποιότητα του χαλκού … αποχωρεί, δίνοντας απλώς χρώμα στο μίγμα» Α.10[327a-328b]

Ανάμιξη δύο συστατικών με διαφορετική αναλογίαΚράματα και ιδιότητες κραμάτων

Page 18: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η Χημεία του ΑριστοτέληΜετασχηματισμοί

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

«Συνεπώς, είναι γενικά φανερό ότι όλα τα στοιχεία γεννιούνται εκ φύσεως από όλα τα άλλα, δεν είναι όμως και δύσκολο να διακρίνει κανείς πως συντελείται η μετάβαση στην κάθε επιμέρους περίπτωση.»

«… υπάρχει όμως διαφορά και ως προς την ταχύτητα και τη βραδύτητα της μετάβασης και ως προς την ευκολία και τη δυσκολία»

«… ο αέρας θα γίνει νερό, αν επιβληθεί το ψυχρό στο θερμό…»

«… γιατί η φλόγα, η οποία είναι κατεξοχήν φωτιά, είναι καπνός που καίγεται, και ο καπνός αποτελείται από αέρα και γη» Β.4[331a-332b]

Αλλαγή φάσης (Μετατροπή)Αντιδράσεις (Μετασχηματισμοί)

Ταχύτητα αντιδράσεων

Page 19: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης παρατηρεί:

• «…δε λέμε ότι η ξυλεία έχει αναμιχθεί με τη φωτιά, ούτε αναμιγνύεται ενόσω καίγεται… αυτό που λέμε είναι ότι η φωτιά γεννιέται και η ξυλεία εξαφανίζεται»

• «…δε λέμε ότι η τροφή αναμιγνύεται με το σώμα μας»

• «Γι’ αυτό και αν ρίξουμε μια σταγόνα κρασιού σε τεράστια ποσότητα νερού, το κρασί δεν αναμιγνύεται , αλλά το είδος του καταλύεται και το κρασί μεταβάλλεται στη μεγάλη ποσότητα του νερού»

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 20: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Η πρόθεση του Αριστοτέλη

ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:

•Πως έρχονται σε επαφή τα σώματα;•Πως επιδρούν το ένα στο άλλο;•Πως αναμιγνύονται;•Πώς προκαλείται η ποιοτική αλλαγή ενός σώματος;•Πότε ένα σώμα αυξάνεται;•Υπάρχει όντως γέννηση και αφανισμός στη φύση;

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 21: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Συνοψίζοντας:• Επιχειρεί να προσδιορίσει την ύλη (κάνει αισθητό

ένα σώμα)• Τα αισθητά «φύσει όντα» χαρακτηρίζονται από 4

συνδυασμούς (εναντιώσεις- ζεύγη αντίθετων)

• Οι 4 συνδυασμοί κατανέμονται στα 4 στοιχεία• Εξήγηση του αμοιβαίου μετασχηματισμού των

στοιχείων

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Εναντιώσεις θερμό-ξηρό θερμό-υγρό ψυχρό-υγρό ξηρό-ψυχρό

Στοιχεία φωτιά αέρας νερό γη

Page 22: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Συνοψίζοντας:

Καινοτομία Αριστοτέλη σε σχέση με τους προκατόχους του:Α. δεν αποδέχεται την ύπαρξη ελάχιστων, μη αναγώγιμων υλικών μονάδωνΒ. δεν δέχεται τα «άτομα» του ΔημόκριτουΓ. ούτε τα στοιχεία του Εμπεδοκλή Δ. τα 4 στοιχεία έχουν την έννοια των συστατικών των υλικών σωμάτων

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 23: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Συνοψίζοντας:

• Μετασχηματισμός της ανόργανης ύλης (στοιχεία-εναντιώσεις) σε ανθρώπινη σάρκα και οστά

• Για να γίνει μετασχηματισμός πρέπει να γίνει ανάμιξη δηλ. μεταλλαγή-αλλοίωση

• Παραγωγή νέου υλικού• Βρίσκεται σύγκλιση ανάμεσα στον Ουρανό και τη Γη• Σχέσεις αναλογίας φυσικών φαινομένων και φυσικών

γεννήσεων.

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 24: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Αριστοτέλης vs Σύγχρονη επιστήμη

Είναι επιστημονικά ξεπερασμένες οι θεωρίες και η αριστοτελική φυσική;Μάλλον Ναι

Η ιστορική σημασία του έργου;Αυτονόητη

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 25: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Αριστοτέλης vs Σύγχρονη επιστήμη

• Μελετήθηκε συστηματικά• Παραφράστηκε• Σχολιάστηκε

Αρχαιότητα …….. Πρώιμη Αναγέννηση

Πρόσφερε τις πρώτες συστηματικές πραγματείες της χημικής θεωρίας

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 26: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Γιατί να διαβάσει κανείς το «Περί γενέσεως…;

ΟΧΙ

Για να δει τι ισχύει στην ανόργανη φύση

ΝΑΙ

Διανοητική προσπάθεια να κατανοήσει τον

Αριστοτελικό τρόπο προσέγγισης της φυσικής

πραγματικότητας

Επίπεδο συλλογισμών

Επιχειρηματολογία

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 27: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Γιατί να διαβάσει κανείς το «Περί γενέσεως…;

Έθεσε τα φιλοσοφικά θεμέλια για όλες τις επόμενες επιστημονικές συζητήσεις για: τα στοιχεία, τις καθαρές ουσίες,τη χημική σύνθεση.

Τελικά το «Περί γενέσεως και φθοράς» είναι ένα επιστημονικό εγχειρίδιο μεγάλης αξίας.

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 28: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Ο Αριστοτέλης σε κόμικ

• Εύστοχο• Σύντομο Στόχος οι μαθητές • Ευχάριστο και όχι μόνο….

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 29: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Ευχαριστώ για την προσοχή

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

Page 30: Αριστοτέλης- "Περί γενέσεως και φθοράς"- Περίπατοι. Δράσεις αφιερωμένες στον Αριστοτέλη

Βιβλιογραφία

Κωνσταντίνα Μαλάμου, Χημικός, Πρότυπο Γυμνάσιο Ζωσιμαίας Σχολής, Ιωάννινα 2016

1. http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_history.htm

2. By After Λύσιππος - Eric Gaba (User:Sting), July 2005., CC BY-SA 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=295872

Δικτυογραφία εικόνων

1. ΠΕΡΙ ΓΕΝΕΣΕΩΣ ΚΑΙ ΦΘΟΡΑΣ, Μετάφραση, εισαγωγή, επιμέλεια Βασίλης Κάλφας, Εκδόσεις Νήσος, 2011

2. Stanford encyclopedia of Philosophy, http://plato.stanford.edu/index.html3. http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_history.htm4. Τηλεοπτική σειρά «Οι φιλόσοφοι», Επεισόδιο 8, «Αριστοτέλης»,

Παραγωγή Ετ 3.