Η ψυχαγωγία στο Βυζάντιο

ΠεριεχόμεναΕισαγωγήΙππόδρομοςΓιορτέςΘέατροΔιατροφή στο ΒυζάντιοΣυμπόσια

Εισαγωγή Η αυστηρή βυζαντινή κοινωνία δεν

ενθάρρυνε τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις. Τα πατερικά κείμενα διδάσκουν ότι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν σύμφωνα με τις χριστιανικές διδαχές και να μην παρεκτρέπονται σε εκδηλώσεις άσεμνες, όπως ο χορός και το θέατρο. Η συχνή επανάληψη των συμβουλών και των απαγορεύσεων αυτών αποτελεί μάλλον ένδειξη ότι πολλές από αυτές δεν εφαρμόζονταν.

Παρά την ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη ότι το Βυζάντιο είναι ένας κόσμος που τον χαρακτηρίζει αυστηρότητα, θρησκευτικότητα και επιπλήξεις, θα ήταν πιο κοντά στην αλήθεια να φανταστούμε τον κάτοικο του Βυζαντίου περισσότερο κοσμικό από ότι υποψιαζόμαστε και καθόλου πληκτικό.

Ιππόδρομος Ο Βυζαντινός ιππόδρομος συνδύαζε ποικίλα

θεάματα. Οι θεατές μπορούσαν να παρακολουθήσουν εκεί πλήθος θεαμάτων: ιππικούς αγώνες μεταξύ μονομάχων, αλλά και άλλα λιγότερο αιματηρά θεάματα. Ακόμα εκεί τελούνταν διάφορες θρησκευτικές πομπές, ενώ γίνονταν και δημόσιες τελετές ή πολιτικές συζητήσεις. Τα θεατρικά δρώμενα στον Ιππόδρομο περιορίστηκαν σταδιακά εξαιτίας της κριτικής που ασκούσαν οι καλλιτέχνες στα μέλη του κλήρου. Ωστόσο, οι αυτοσχεδιασμοί από μίμους, ακροβάτες και μουσικούς δεν έλειψαν ποτέ από τους δρόμους των μεγάλων πόλεων.

Λαϊκές Γιορτές

Οι λαϊκές μάζες στο Βυζάντιο διασκέδαζαν με διάφορα θεάματα στο δρόμο: με σκύλους, πιθήκους, αρκούδες, φίδια, αλλά και άλλα, περισσότερο εξωτικά ζώα, που τα περιέφεραν οι κύριοί τους και εκτελούσαν διάφορα νούμερα, με σχοινοβάτες, θαυματοποιούς και χορευτές, αλλά και με παραστάσεις κουκλοθέατρου, που δεν ήταν άγνωστο στο Βυζάντιο, Ακόμα, τα μέλη των λαϊκών στρωμάτων διασκέδαζαν σε λαϊκές ταβέρνες, τα καπηλεία, με κρασί και χορευτικά θεάματα.

Οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές έδιναν την ευκαιρία για την οργάνωση πανηγύρεων . Επρόκειτο για γιορτές που είχαν και εμπορικό χαρακτήρα και που γίνονταν συχνά κοντά σε κάποιο ναό, συνήθως έξω από τις πόλεις, σε ανοικτό χώρο κοντά σε κάποιο ναό, συνήθως έξω από τις πόλεις, σε ανοικτό χώρο, όπου στήνονταν πρόχειρα παραπήγματα και σκηνές. Από τις σημαντικότερες ήταν αυτή της Τραπεζούντας, των Χωρών της Φρυγίας και τα Δημήτρια της Θεσσαλονίκης.

Θέατρο  Από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα για την κατανόηση και

μελέτη του Βυζαντινού ανθρώπου και της κοινωνίας είναι το θέατρο και γενικότερα η διασκέδαση και η ψυχαγωγία στο Βυζάντιο.  Συχνά έχουμε την λανθασμένη εντύπωση πως οι Βυζαντινοί ήταν λαός ασκητών, που μόνη τους ενασχόληση είχαν την προσευχή, τη νηστεία και την εκπλήρωση των θρησκευτικών τους καθηκόντων. Οπωσδήποτε οι Βυζαντινοί ήταν βαθιά θρησκευόμενοι ή και θρησκόληπτοι ακόμα, και πολλές φορές έφταναν στα όρια του θρησκευτικού φανατισμού.  Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν αγαπούσαν τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία, ήταν ιδιαίτερα φιλοθεάμονες, κληρονόμοι του ρωμαϊκού "δήμου" αλλά και των ελληνικών εθίμων.

Το είδος θεάτρου που  αγαπούσε πολύ ο κόσμος και διασκέδαζε με αυτό ήταν  το λαϊκό μιμοθέατρο. Μίμος αρχικά σήμαινε το θεατρικό κείμενο, ένα διάλογο από τη μυθολογία ή την καθημερινή ζωή. Αγαπημένο θέμα σάτιρας των μίμων στους πρωτοχριστιανικούς χρόνους ήταν τα μυστήρια της χριστιανικής θρησκείας. Το μιμοθέατρο αξιοποιούσε συγκεκριμένους τύπους (ο φαλακρός γέρος, ο θηλυπρεπής νέος, η φανταχτερή γυναίκα), δεν χρησιμοποιούσε μάσκες και συνδύαζε τον θεατρικό διάλογο με μουσική, χορό και τολμηρά τραγούδια .Ο παντομίμος ήταν ένα θεατρικό είδος όπου ο χειροσοφιστής, ένας χορευτής με μάσκα, χόρευε ένα μυθολογικό θέμα με συνοδεία μουσικής και χορωδίας.

Η Διατροφή στο ΒυζάντιοΟι γραπτές πηγές που μας παρέχονται για την περίοδο του

Βυζαντίου δεν είναι εξαιρετικά πολλές, μας επιτρέπουν όμως να έχουμε μια σειρά από δεδομένα ώστε να γνωρίζουμε τα βασικά διατροφικά αγαθά των Βυζαντινών καθώς και τα καθημερινά επιτραπέζια σκεύη τους. 

Το ψωμί, τα λαχανικά, τα ψάρια, το λάδι και το κρασί ήταν τα κύρια είδη κατανάλωσης των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης. Τα ίδια αγαθά βλέπουμε να  αποτελούν και την τροφή των μοναχών, που με λεπτομέρειες ρυθμίζουν και καθορίζουν τα μοναστηριακά Τυπικά.

Πρόκειται για τη διαχρονική δίαιτα μιας τυπικά αγροτικής και μεσογειακής κοινωνίας, που διαφοροποιείται κάπως στις καταναλωτικές συνήθειες των ανώτερων κοινωνικά και οικονομικά ομάδων όπως οι αξιωματούχοι, οι αυλικοί, οι άρχοντες, οι πλούσιοι γαιοκτήμονες κ.ά.

Για πολλές εκατονταετίες δηλ. από την πρώιμη βυζαντινή εποχή (324-610) μέχρι και τον δωδέκατο αιώνα  οι διατροφικές συνήθειες παραμένουν σχεδόν ίδιες, όπως σχεδόν ίδια παραμένουν τα σχήματα και τα μεγέθη των μαγειρικών και επιτραπέζιων σκευών που χρησιμοποιούνται. Η σημαντική αλλαγή μαρτυρείται μετά το 1204, όταν την Πόλη την καταλαμβάνουν οι Φράγκοι  οπότε τα σκεύη γίνονται  μικρότερα και βαθύτερα γεγονός που υποδηλώνει τη μετάβαση από την κοινή στην ατομική χρήση τους,  ένδειξη νέων διατροφικών συμπεριφορών και κοινωνικών εξελίξεων.

Μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση των  διατροφικών  συνηθειών  αυτής της περιόδου έπαιξε  ο Χριστιανισμός, η νέα θρησκεία που διδάσκει ταπεινοφροσύνη  στην ανθρώπινη συμπεριφορά καθώς  νηστεία και απλότητα στη διατροφή.

Στην καθημερινή ζωή βασική επιδίωξη ήταν η αυτάρκεια του νοικοκυριού και γι' αυτό κάθε οικογένεια καλλιεργούσε τα βασικά λαχανικά και εξέτρεφε κατοικίδια ζώα, συνήθως πουλερικά. Αυτό συνέβαινε στην επαρχία, στις μεγάλες πόλεις και ιδιαίτερα στη Κωνσταντινούπολη που την περίοδο της ακμής της, ξεπερνούσε τις 500.000 κατοίκους, επενέβαινε η κρατική μέριμνα, κυρίως μέσω του διοικητή (επάρχου) της πόλης. Πολλές φορές η έλλειψη ψωμιού, προκαλούσε στάσεις και επεισόδια μεγάλης έκτασης. 

Συμπόσια Το βυζαντινό τραπέζι ενσωματώνει συνήθειες και παραδόσεις διαφόρων

λαών και πολιτισμών (αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων, ιουδαϊκής και χριστιανικής θρησκείας) - παρουσιάζει επομένως ιδιαίτερο ενδιαφέρον και μαρτυρεί τις βαθιές ρίζες της μεσογειακής διατροφής.

Περιλαμβάνει 4 γεύματα: πρόσφαγον, άριστον, δειλινόν, και δείπνον. Για τα γιορτινά γεύματα κα δείπνα, δηλαδή τα βυζαντινά συμπόσια, περισσότερες είναι οι γνώσεις μας, όπως είναι φυσικό, για την αυτοκρατορική αυλή, τους άρχοντες και τους αστούς.. Οι τάξεις αυτές, εκτός από τις περιόδους νηστείας που τηρούσαν με ευλάβεια, συχνά οργάνωναν επίσημα γεύματα ή δείπνα που αποτελούσαν τελετές σε τρεις φάσεις: πρώτα το σερβίρισμα των ορεκτικών, μετά του κυρίως φαγητού, δηλαδή ψάρι με σάλτσα (γάρο) και κάποιο κρέας για ποικιλία και τέλος το γλυκό.

Μια νοικοκυρά είχε την ευχέρεια να διαλέξει από μεγάλη ποικιλία κυνηγιού και πουλερικών το κρέας που θα σερβίριζε. Επίσης, γουρουνόπουλο και χοιρομέρι ήταν αγαπητός μεζές. Τα πουλερικά συνηθίζονταν βραστά, ψητά ή στη σχάρα. Συνηθίζονταν επίσης σούπες. Πατσάδες πλούτιζαν πολλές φορές το μενού, καθώς και μια μεγάλη ποικιλία από σαλάτες. Το τυρί δεν έλειπε, όπως και τα φρούτα, νωπά ή κομπόστα. Σπαράγγια και μανιτάρια καταναλώνονταν επίσης. Τα φαγητά αυτά μαγειρεύονταν με λάδι. Κρασί –συχνά από τη Χίο- έπιναν αρκετό.

Μια παράσταση σε μωσαϊκό που βρέθηκε στην Αντιόχεια, δίνει λεπτομέρειες ενός συμποσίου: αγκινάρες, άσπρη σάλτσα, μπριζόλες χοιρινές, ψάρι, χοιρομέρι, παπιά, φρούτα, κρασί, βρασμένα αυγά σερβιρισμένα σε ωραίες από μπλέ σμάλτο αυγοθήκες αποτελούσαν ένα πλούσιο σκηνικό. Οι καλοφαγάδες ήταν πολλοί και απολάμβαναν τις άπειρες λιχουδιές. Ιδιαίτερη φροντίδα έδειχναν οι Βυζαντινοί και στο σερβίρισμα ενός επίσημου γεύματος για να προσφέρει απόλαυση. Τα τραπέζια στρώνονταν με επιμέλεια, τα τραπεζομάντηλα ήταν από καλό ύφασμα εξαίσια κεντημένο, λεπτομέρειες ασυνήθιστες την ίδια εποχή στην Ευρώπη. Στα συμπόσια των αυλικών και της αυτοκρατορικής οικογένειας το φαγοπότι γινόταν γύρω από ένα κεντρικό τραπέζι, ήταν όμως ξαπλωμένοι, σύμφωνα με την αρχαία ελληνική συνήθεια, σε ανάκλιντρα. Μια προσευχή γινόταν στην αρχή, και ίσως και στο τέλος του φαγητού. Πολύ συχνά έτρωγαν με τα χέρια, στα πλούσια σπίτια όμως η ποικιλία των κουταλομάχαιρων ήταν εντυπωσιακή. Τα πιρούνια είναι πιθανό πως χρησιμοποιήθηκαν πρώτα από τον βυζαντινό κόσμο, απ’ όπου έμποροι Ιταλοί μετέφεραν τη συνήθεια στη Δυτική Ευρώπη.

Πηγές.ΒικιπαίδειαΔιαδικτυακές περιπλανήσεις στον κόσμο της

ιστορίας (http://history-gymelliniko.blogspot.gr/)http://

www.imma.edu.gr/macher/hm/hm_main.php?el/D2.8.html

ΥΠΕΥΘΗΝΟΙ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ:

Βασίλης ΛάμποςΜάνος Καραγιάννης