Παρισινή Κομμούνα

Βασικές Αρχές Κοινωνικών Επιστημών (Β’ Λυκείου-Ανθρωπιστικές Σπουδές)

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Κριπαροπούλου Αντιγόνη

Επιμέλεια εργασίας: Εμμανουέλα Κούκουρα

Το ιστορικό πλαίσιο-Η συγκυρία Το απολυταρχικό καθεστώς που κυβερνούσε τη Γαλλία τις παραμονές της

εξέγερσης ,ονομαζόταν 2η Αυτοκρατορία. Επικεφαλής της ήταν ο Ναπολέων Γ΄, ο οποίος είχε εκμεταλλευθεί τις διαμάχες της 2ης Δημοκρατίας (1848-1852) και είχε κατορθώσει, αφού πρώτα έγινε πρόεδρός της, να την καταργήσει και να ονομαστεί «Αυτοκράτωρ». Στη διάρκεια των 20 χρόνων της διακυβέρνησής του η όψη της χώρας, και ειδικότερα του Παρισιού, άλλαξε δραματικά.

Στην ύπαιθρο η εκβιομηχάνιση κι ο σιδηρόδρομος μαρτυρούν την οριστική ένταξη της χώρας στην καπιταλιστική οικονομία. Η πρωτεύουσα αρχίζει να κατακλύζεται από πλήθος ανθρώπων από την ύπαιθρο. Αυτοί, επηρεασμένοι από τα επαναστατικά ιδεώδη του 19ου αιώνα, ασφυκτιούν κάτω από την καταπίεση του καθεστώτος.

Το μεγαλείο της πατρίδας αποτελεί τον άλλο παράγοντα του καθεστώτος. Η Γαλλία λοιπόν, εμπλέκεται σε πολέμους στην Ευρώπη ,αλλά και στην Αμερική. Τον Ιούλιου του 1870 κηρύσσει πόλεμο στην Πρωσσία. Ο ίδιος ο αυτοκράτορας

τίθεται επικεφαλής του στρατού, αλλά ηττάται στο Σεντάν στις 4 Σεπτεμβρίου και παραδίδεται στους Πρώσσους. Η αιχμαλωσία του σηματοδοτεί την κατάρρευση της Αυτοκρατορίας. Όταν η είδηση φθάνει στο Παρίσι, ο λαός εισβάλλει στο κτίριο ,όπου συνεδρίαζε το νομοθετικό σώμα και το υποχρεώνει να σχηματίσει μια Προσωρινή Κυβέρνηση εθνικής ενότητας.

Ο πόλεμος αποτελεί όχημα για την εδραίωση της Δημοκρατίας. Για τον λαό του Παρισιού η Δημοκρατία έχει εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο

από ό,τι για τους μεγαλοαστούς και τους αριστοκράτες. Για τους Παριζιάνους κάθε συμβιβασμός με τους Πρώσσους φάνταζε

αδιανόητος. Αντίθετα για την Προσωρινή Κυβέρνηση η λήξη του πολέμου ήταν ο μοναδικός τρόπος, ώστε αυτή η Δημοκρατία, είτε να πεθάνει, είτε να λάβει την αντιδραστική μορφή που την εξυπηρετούσε. Μετά από συνεχείς στρατιωτικές αποτυχίες, οι οποίες καταλήγουν στην περικύκλωση του Παρισιού από τους Πρώσσους, η Κυβέρνηση υπογράφει την ανακωχή στις 28 Ιανουαρίου 1871.

Οι όροι της ανακωχής προβλέπουν την εκλογή Εθνοσυνέλευσης. Η Προσωρινή Κυβέρνηση κάνει εκλογές στις 08/02/1871.

Δύο ερωτήματα αποζητούν απάντηση: η συνέχιση του πολέμου και η μορφή του πολιτεύματος. Η ειρηνική στάση των μοναρχικών, η φιλοπόλεμη διάθεση των δημοκρατικών και η ανασφάλεια των χωρικών ,που τους ωθεί να αποζητήσουν την προστασία των πλουσίων, εξηγούν το αποτέλεσμα των εκλογών. Οι 400 από τους 645 βουλευτές είναι μοναρχικοί. Η υπερψήφιση των μοναρχικών οφείλεται στην αντιπολεμική θέση τους.

Οι ίδιες όμως εκλογές αναδεικνύουν και ένα άλλο πρόβλημα. Ενώ η χώρα υπερψηφίζει τους μοναρχικούς, η πρωτεύουσα προτιμά τους δημοκράτες. Η ψηφοφορία λοιπόν, αποκαλύπτει την αντίθεση ανάμεσα στην επαρχία και στην πρωτεύουσα, η οποία λόγω της θέσης της ήταν ο κινητήριος μοχλός των πολιτικών ανακατατάξεων.

Η Εθνοσυνέλευση συνεδρίασε αρχικά στο Μπορντώ και αργότερα στις Βερσαλλίες. Ανέθεσε αρχικά την εκτελεστική εξουσία στον Θιέρσιο. Απέφυγε ύστερα την πρωτεύουσα με το πρόσχημα της πολιορκίας. Και τελικά σύναψε συνθήκη ειρήνης με τους Πρώσσους παραχωρώντας τους την Αλσατία-Λωρραίνη, καταβάλλοντας πολεμική αποζημίωση και επιτρέποντας την προσωρινή είσοδο των Γερμανών στο Παρίσι.

Στις 03/03 η Παρισινή Εθνοφρουρά συγκροτεί επαναστατικά συμβούλια. Η Εθνοσυνέλευση απαντά μη καταβάλλοντας τον μισθό των εθνοφρουρών και λαμβάνοντας μια σειρά αντιλαϊκών μέτρων όπως: η κατάργηση της αναστολής πληρωμής των ενοικίων και των γραμματίων. Στις 15/03 η Εθνοφρουρά εκλέγει μια Κεντρική Επιτροπή. Στις 18/03 η κυβέρνηση του Θιέρσιου επιχειρεί να αφαιρέσει από την πρωτεύουσα τα κανόνια και τα ντουφέκια που βρίσκονται στον λόφο της Μονμάρτρης και στη Belleville.

Ο λαός, θεωρώντας την κίνηση αυτή προδοτική, κινητοποιείται, αντιστέκεται και ματαιώνει την επιχείρηση. Ο επικεφαλής της επιχείρησης και ένας άλλος στρατηγός εκτελούνται επί τόπου! Πανικόβλητος ο Θιέρσιος διατάζει την απόσυρση όλων των κυβερνητικών αξιωματούχων και στρατευμάτων από την πρωτεύουσα. Περικυκλωμένο από τα κυβερνητικά στρατεύματα από τη μία και τους Πρώσσους από την άλλη πλευρά, το Παρίσι διαλέγει τον δρόμο της εξέγερσης και της αυτοκυβέρνησης. Η Κεντρική Επιτροπή έκανε εκλογές στις 26 Μαρτίου. Εκλέγεται μέσω αυτών ένα δημοτικό συμβούλιο, η Κομμούνα.

Η ιδεολογία Η εξέταση της ιδεολογικής τοποθέτησης των μελών του δημοτικού συμβουλίου

αποκαλύπτει πολλά πράγματα για τον χαρακτήρα της εξέγερσης. Μπορούμε να κατατάξουμε τα μέλη του σε δύο κατηγορίες: Από τη μια μεριά βρίσκονται οι δημοκρατικοί, που επιθυμούν τη δικτατορική επιβολή της Κομμούνας σε ολόκληρη τη χώρα με σκοπό την κατάρρευση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων και την αντικατάστασή της από μια νέα, βασισμένη στις αρχές της οικονομικής και πολιτικής ισότητας. Η τάση αυτή αποτελεί την πλειοψηφία στο Συμβούλιο και υποστηρίζει τον συγκεντρωτικό χαρακτήρα του γαλλικού κράτους.

Στον αντίποδα το ιδανικό της οικονομικής και κοινωνικής ισότητας αποτελεί τον στόχο και της μειοψηφικής τάσης. Ο τρόπος όμως με τον οποίο θα επιτευχθεί διαφοροποιείται ριζικά. Η μειοψηφία αποτελείται από μέλη της Διεθνούς, οπαδούς του Προυντόν και του Μπακούνιν. Οι φεντεραλιστές, όπως αποκαλούνται, αντιτίθενται στη δικτατορική, άρα βίαιη, επιβολή της Κομμούνας στην υπόλοιπη Γαλλία. Αντίθετα ευνοούν τη δημιουργία ανάλογων κινημάτων σε όλη την επικράτεια με σκοπό την αντικατάσταση του συγκεντρωτικού κράτους από μια ομοσπονδία αυτόνομων κοινοτήτων.

Για πολλούς ιστορικούς η αντίθεση των απόψεων στην Κομμούνα, αποτέλεσε τη σημαντικότερη αδυναμία της εξέγερσης. Έλειψε δηλαδή ο σαφής ιδεολογικός χαρακτήρας, η θέση προτεραιοτήτων με άλλα λόγια. Αντ’ αυτού η εξέγερση θέλησε να καταπιαστεί ταυτόχρονα με τα θέματα της διεξαγωγής του επαναστατικού πολέμου, της μορφής του πολιτικού καθεστώτος και της υφής των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Υπήρξε όμως έλλειψη σχεδιασμού, πράγμα που ήταν απαραίτητο σε τέτοιες κρίσιμες ώρες. Μια τέτοια αδυναμία όμως δεν πρέπει να εκπλήσσει. Η Κομμούνα δεν ήταν προϊόν οργανωμένης συνωμοτικής δράσης αλλά της αυθόρμητης αντίδρασης του παρισινού λαού. Η έλλειψη επομένως σχεδιασμού είναι φυσιολογική.

Αν και μειοψηφία ,οι φεντεραλιστές, κατόρθωσαν να περάσουν τις θέσεις τους στο σημαντικότερο ίσως κείμενο της Κομμούνας, την «Διακήρυξη προς τον γαλλικό λαό» στις 19/04. Σκοπός της διακήρυξης ήταν να πληροφορήσει τη γαλλική επαρχία για την πολιτική φυσιογνωμία της εξέγερσης. Αυτό το κείμενο αναγνωρίζει τη Δημοκρατία ως τη μοναδική μορφή κυβέρνησης συμβατής με τα δικαιώματα του λαού και με την ελεύθερη και κανονική ανάπτυξη της κοινωνίας. Διαψεύδει τις κατηγορίες ,ότι το Παρίσι θέλησε να επιβάλει την εξουσία του στην υπόλοιπη χώρα. Αντίθετα διακηρύττει την απόλυτη αυτονομία όλων των γαλλικών κοινοτήτων ,η ελεύθερη ένωση των οποίων θα αποτελεί στο εξής την ενότητα του έθνους.

Οι κοινότητες θα έχουν ίσα δικαιώματα. Στις αρμοδιότητές τους εμπίπτουν: η ψήφιση του προϋπολογισμού, ο καθορισμός των φόρων, η διεύθυνση των τοπικών υποθέσεων, η οργάνωση της δικαιοσύνης, της εκπαίδευσης και της αστυνομίας. Αξίζει να σημειωθεί ,ότι όλα τα αξιώματα είναι όχι μόνο αιρετά αλλά και ανακλητά, αφού οι κάτοχοι τους υπόκεινται σε συνεχή έλεγχο. Το κείμενο δεν κάνει πουθενά λόγο για την ύπαρξη κεντρικής κυβέρνησης.

Ο Μαρξ στη δική του μελέτη για την Κομμούνα λέει καθαρά, ότι οι απεσταλμένοι από κάθε κοινότητα θα συγκροτούν την εθνική αντιπροσωπεία με έδρα το Παρίσι. Προσθέτει, ότι η κοινότητα (Κομμούνα) θα έπρεπε να αποτελεί την πολιτική μορφή διακυβέρνησης ακόμη και των πιο μικρών χωριών της υπαίθρου και ότι οι αγροτικές κοινότητες κάθε διαμερίσματος θα διαχειρίζονται τις κοινές υποθέσεις τους μέσω μιας συνέλευσης αντιπρόσωπων που θα εδρεύει στην πρωτεύουσα κάθε διαμερίσματος.

Οι αντιπρόσωποι αυτοί είναι όμως ανακλητοί ανά πάσα στιγμή, αλλά και υποχρεωμένοι να δρουν σύμφωνα με εντολές που δέχονται από τους εκλέκτορές τους. Η εθνική ενότητα όχι μόνο δεν διαλύεται, αλλά αντίθετα ενισχύεται γύρω από την κοινοτική οργάνωση με την καταστροφή της κρατικής εξουσίας, η οποία ενώ υποστήριζε ότι ενσάρκωνε αυτή την ενότητα, στην ουσία δρούσε ανεξάρτητα και εις βάρος του έθνους. Καταλήγει πως τίποτα δεν είναι πιο ξένο προς το πνεύμα της Κομμούνας από την επιβολή μιας ιεραρχικής εξουσίας.

Το έργο της κομμούνας Περισσότερο όμως από την ανίχνευση των ιδεολογικών προθέσεων, η μελέτη του

μικρού αλλά σημαντικού έργου της εξέγερσης αποκαλύπτει πολλά για τη φυσιογνωμία της. Ο τελικός στόχος δεν ήταν άλλος από την πολιτική και οικονομική χειραφέτηση των εργαζομένων, με άλλα λόγια τη διαχείριση των υποθέσεων από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους. Η κοινοτική αυτονομία αποτελεί το μέσο για την επίτευξη αυτού του σκοπού, όντας για αρκετούς προϊόν ιδεολογικής επεξεργασίας ομοσπονδιακών θεωριών αλλά για ακόμη περισσότερους πρακτικός τρόπος αντιμετώπισης του καταπιεστικού συγκεντρωτισμού.

Άλλωστε η κοινοτική αυτονομία επιβλήθηκε στην πράξη από τα γεγονότα, με τη σύμφωνη γνώμη όλων των πολιτικών ρευμάτων. Η προσφυγή στις κάλπες για την ανάδειξη του δημοτικού συμβουλίου στις 26/03, δείχνει την αγωνία των εξεγερμένων να νομιμοποιήσουν την εξουσία τους, μέσω των εκλογών. Η δικτατορία έπρεπε να καταλυθεί με κάθε τρόπο. Από τα μέτρα που πάρθηκαν, άλλα έμειναν στα χαρτιά και άλλα εφαρμόστηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό.

Ποιό ήταν όμως το περιεχόμενο της κοινοτικής αυτονομίας;

Στο πολιτικό πεδίο:η άμεση δημοκρατία, η απόρριψη της αρχής της αντιπροσώπευσης και της γραφειοκρατίας έρχονται σε πρώτο πλάνο. Οι αξιωματούχοι, ακόμη και οι δικαστές, είναι όχι μόνο αιρετοί αλλά και ανακλητοί. Η

δικαιοσύνη απονέμεται δωρεάν. Ο μόνιμος στρατός καταργείται και αντικαθίσταται από πολιτοφυλακές. Η Εκπαίδευση αφαιρείται από τα χέρια του κλήρου και περνάει στα χέρια της Κοινότητας.

Σε αυτόν τον τομέα αναβιώνουν οι αρχές της Γαλλικής Επανάστασης: δωρεάν, υποχρεωτική και λαϊκή Εκπαίδευση.Στο κοινωνικό πεδίο η Κομμούνα λαμβάνει μια σειρά από μέτρα για την ανακούφιση του

δοκιμαζόμενου πληθυσμού: αναστολή καταβολής ενοικίων και πληρωμής χρεών, μορατόριουμ τιμών, μάξιμουμ αποδοχών, κατάργηση νυχτερινής εργασίας και επίταξη άδειων διαμερισμάτων για τη στέγαση των αστέγων. Το σημαντικότερο ίσως μέτρο αφορά στην επίταξη των εργαστηρίων που είχαν εγκαταλειφθεί

από τους ιδιοκτήτες τους. Σύμφωνα με το διάταγμα της 16ης/4 τα εργαστήρια αυτά θα περνούσαν στα χέρια των εκεί εργαζομένων, οι οποίοι θα συγκροτούσαν ένα συνεταιρισμό.

Ο διευθυντής μαζί με τους επικεφαλής των εργαστηρίων και τους εργάτες συγκροτούν ένα συμβούλιο που αποφασίζει για τις απολύσεις και τη μισθοδοσία. Είναι λοιπόν προφανές ότι η επιδίωξη της Κομμούνας ήταν η κατάργηση του κράτους και η ανασύσταση της κοινοτικής ενότητας. Ουσιαστικά γίνεται λόγος για κατάργηση του διαχωρισμού ανάμεσα σε διοικούντες και διοικούμενους, κάτι που φυσικά δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί λόγω της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης.

Το τέλος και η σημασία της κομμούνας

Η ζωή της Κομμούνας ήταν σύντομη. Ήδη από τον Απρίλιο οι στρατιωτικές αποτυχίες στις επιχειρήσεις εναντίον της κυβέρνησης των Βερσαλλιών αποδυνάμωσαν τη θέση της. Η άσχημη πορεία του πολέμου τροφοδοτούσε τις αντιπαραθέσεις στο εσωτερικό του Συμβουλίου, όπου ή πλειοψηφία ζητούσε να αναλάβει η Κομμούνα δικτατορικές εξουσίες, κάτι το οποίο δεν επιθυμούσαν οι φεντεραλιστές. Φαίνεται λοιπόν ότι η Κομμούνα αδυνατούσε να διεξάγει ταυτόχρονα ένα επαναστατικό πόλεμο και μια κοινωνική επανάσταση.

Εξάλλου ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν σε βάρος της. Από τη μια η Κυβέρνηση των Βερσαλλιών υπερείχε σε όπλα και σε αριθμό στρατιωτών. Από την άλλη το μήνυμα της κοινοτικής αυτονομίας είτε δεν συγκινούσε την επαρχία είτε έφθανε σε αυτήν παραμορφωμένο. Ελάχιστες πόλεις ξεσηκώθηκαν υπέρ της Κομμούνας και η καταστολή ήταν άμεση και επώδυνη. Καταλυτικός ήταν σε αυτό το σημείο ο ρόλος του επαρχιακού τύπου.

Οι μεν συντηρητικές εφημερίδες από την αρχή καταδίκασαν την εξεγερμένη πρωτεύουσα. Οι δε προοδευτικές, ενώ στην αρχή είδαν ευνοϊκά την εξέγερση, αργότερα άλλαξαν στάση. Όσο γινόταν αντιληπτό το πραγματικό περιεχόμενο της Κομμούνας, τόσο οι αστοί δημοκράτες, που έλεγχαν τον προοδευτικό τύπο, απομακρύνονταν από αυτήν. Η κοινοτική αυτονομία τρόμαξε όσους θεωρούσαν τη δημοκρατία ως απλώς μια εναλλακτική μορφή κρατικής διακυβέρνησης. Ανέλαβαν λοιπόν το έργο της δυσφήμησης της εξέγερσης, παρουσιάζοντας μέσα από τις στήλες τους τους Κομμουνάρους ως εγκληματίες.

Σε αυτό το πλαίσιο η εισβολή των κυβερνητικών στρατευμάτων στο Παρίσι στις 21 Μαΐου κατέληξε στην αιματηρή καταστολή της εξέγερσης κατά τη διάρκεια της «Αιματηρής Εβδομάδας» 21-28 Μαΐου 1871, παρά την ηρωική αντίσταση. Οι τελευταίοι 147 Κομμουνάροι εκτελέστηκαν το απόγευμα της 28ης Μαΐου στο νεκροταφείο Περ Λασέζ ,όπου είχαν οχυρωθεί, σε ένα σημείο που σήμερα είναι γνωστό ως Τοίχος των Κομμουνάρων.

Βιβλιογραφία: http://journal.eutopia.gr/el/i-parisini-kommoyna-toy-1871

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B9%CE%BD%CE%AE_%CE%9A%CE%BF%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%8D%CE%BD%CE%B1

Ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας!