Συλλογή Εμπειρικών Δεδομένων – Ομάδες Εστιασμένης Συζήτησης

2016 – Μπράιλας, Α. http://abrailas.github.io 1

Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας

Τι είναι το focus group;

2

Ομάδες εστιασμένης συζήτησης: Cool

3

4

Επιστημολογικό πλαίσιο

Οντολογικό επίπεδο Επιστημολογικό επίπεδο • Ρεαλισμός Realism/Objectivism)

• Κονστρουκτιβισμός (Constructivism)

• Θετικισμός (Positivism)

• Ερμηνευτική προσέγγιση (Interpretivism)

5

6

Οι ομάδες εστιασμένης συζήτησης

Οι ομάδες εστιασμένης συζήτησης (focus group) αποτελούν μια ερευνητική μέθοδο που άρχισε να αναπτύσσεται το 1940 από το γραφείο εφαρμοσμένων κοινωνικών ερευνών του πανεπιστημίου Columbia (Bureau of Applied Social Research).

7

Ομάδες εστίασης και έρευνα

Στη συνέχεια η μεθοδολογία αυτή χρησιμοποιήθηκε ευρέως από διαφημιστικούς και εμπορικούς οργανισμούς για την αξιολόγηση προϊόντων και υπηρεσιών τη δεκαετία του 1960. Τα τελευταία χρόνια η μεθοδολογία αυτή άρχισε και πάλι να χρησιμοποιείται στο χώρο των κοινωνικών επιστημών, όλο και συχνότερα, λόγω των πλεονεκτημάτων που έχει και της συμπληρωματικότητας που παρέχει σε άλλες ερευνητικές μεθοδολογίες (Bloor et al., 2001).

8

Η πεμπτουσία της μεθόδου βρίσκεται στην αξιοποίηση της αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων για να αποκαλυφθούν πτυχές ενός φαινομένου που δεν θα μπορούσαν να φανερωθούν αλλιώς (Morgan, 1997). Η συζήτηση της ομάδας διεξάγεται σε χαλαρό και άνετο κλίμα (Vaughn, Schumm, & Sinagub, 1996).

Η αλληλεπίδραση στην ομάδα

9

Παρά το χαλαρό και φιλικό κλίμα, η συζήτηση είναι προσεκτικά σχεδιασμένη από τον ερευνητή, έχοντας συγκεκριμένους ερευνητικούς στόχους (Vaughn et al., 1996). Ωστόσο, η επίτευξη αυτών των στόχων εξαρτάται από τη δυναμική που θα αναπτυχθεί στην ομάδα και την πορεία που θα ακολουθήσει η συζήτηση. Οι συμμετέχοντες σε μια ομάδα εστιασμένης συζήτησης εγκαθιστούν ανθρώπινες σχέσεις όχι μόνο με τον ερευνητή αλλά και μεταξύ τους.

Η δυναμική της ομάδας

10

Μέσα από τη διεργασία της ομάδας, το διάλογο και την αντιπαράθεση, ο ερευνητής προσπαθεί να εκμαιεύσει τα προσωπικά νοήματα και τις ερμηνείες των συμμετεχόντων για το φαινόμενο που μελετά. Σκοπός της εστιασμένης συζήτησης δεν είναι η διατύπωση γενικών συμπερασμάτων για έναν πληθυσμό, αλλά ο καθορισμός του εύρους ενός φαινομένου και η κατανόηση της αντίληψής του από τους συμμετέχοντες (Krueger & Casey, 2000).

Η διεργασία της ομάδας

11

Η ομαδική συζήτηση επιτρέπει στους συμμετέχοντες να χτίζουν τις απόψεις τους, αντιδρώντας στις απόψεις των άλλων μελών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παράγονται ιδέες που δεν θα μπορούσαν να αποκαλυφθούν σε μια σειρά ατομικών συνεντεύξεων (Stewart, Shamdasani, & Rook, 2007). Η ομάδα επιδεικνύει αναδυόμενες ιδιότητες που δεν μπορούν να αναχθούν στο απλό άθροισμα των επιμέρους ιδιοτήτων των εμπλεκόμενων μερών. Η συνέργεια, η συντονισμένη προσπάθεια της ομάδας, παράγει επιπλέον πληροφορία.

12

Συντονισμός focus group Σε κάθε ομάδα υπάρχει ένας επαγγελματίας συντονιστής, εφοδιασμένος με μια σειρά ερωτήσεων ή άλλων ερεθισμάτων που αποσκοπούν στην παρακίνηση των συμμετεχόντων για συμμετοχή στον εστιασμένο διάλογο. Το σύνολο των ερωτήσεων διαμορφώνεται από τον ερευνητή και αφορά όψεις του φαινομένου που τον ενδιαφέρει. Ωστόσο, σκοπός της ομάδας δεν είναι η αυστηρή απάντηση κάποιων ερωτήσεων. Οι ερωτήσεις και τα σχόλια του συντονιστή αποσκοπούν στην εστίαση της συζήτησης στο υπό μελέτη φαινόμενο.

13

Ομάδα και εστίαση

Η ομάδα εστιασμένης συζήτησης έχει το πλεονέκτημα τις αλληλεπίδρασης των μελών, που δεν απαντούν απλά στις ερωτήσεις αλλά εμπλέκονται σε ένα ζωντανό διάλογο. Αν οι συμμετέχοντες ξεφύγουν από τις ερωτήσεις και εμπλακούν σε μια συζήτηση, που παραμένει εστιασμένη στο υπό μελέτη φαινόμενο, αυτό είναι ιδιαίτερα επιθυμητό γιατί είναι περισσότερο πιθανό να αναδειχθούν διαστάσεις του φαινομένου που δεν είχαν γίνει αντιληπτές από τον ερευνητή. Το πεδίο εστίασης καθορίζεται από τον ερευνητή, αλλά τα εμπειρικά δεδομένα προκύπτουν από τη διεργασία της ομάδας (Morgan, 1997).

14

Η εστίαση της συζήτησης επιτυγχάνεται μέσα από μια σειρά λεκτικά ερεθίσματα (π.χ. ερωτήσεις) ή με οπτικά ερεθίσματα

15

Το ζητούμενο δεν είναι να απαντήσουν οι συμμετέχοντες σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Το ζητούμενο είναι να επιτευχθεί η εστίαση της συνδιαλλαγής στο επιθυμητό θέμα. Μέσα από τη συζήτηση θα αναδυθούν στη συνέχεια οι διαστάσεις του υπό μελέτη φαινομένου.

16

Πλεονέκτημα του Focus group

Η δυναμική της ομάδας και η παρότρυνση από τον συντονιστή μπορεί να άρει τις αναστολές των μελών και να τα διευκολύνει να μιλήσουν για αυτά που συνήθως δεν λέγονται επίσημα (Bloor et al., 2001). Αυτό αποτελεί και το βασικό συγκριτικό πλεονέκτημα της μεθόδου: η πρόσβαση μέσω μιας ζωντανής συζήτησης σε προσωπικά και άρρητα νοήματα που ακόμα και ένας εμβυθισμένος στο πεδίο εθνογράφος θα δυσκολευόταν να διακρίνει (Morgan, 1997).

17

Αργκό

Με δεδομένο ότι ο συντονιστής ή ο ερευνητής είναι παρόντες για να διευκολύνουν τη συζήτηση και να διατηρήσουν απλά την εστίαση σε ένα συγκεκριμένο πεδίο, ο διάλογος ανάμεσα στα μέλη γίνεται με την αργκό που συνήθως χρησιμοποιούν στις μεταξύ τους συζητήσεις. Αυτό δίνει στον ερευνητή μια σημαντική ευκαιρία πρόσβασης στην ορολογία που χρησιμοποιούν οι συμμετέχοντες και στην ιδιαίτερη νοηματοδότηση των όρων αυτών. Τα μέλη της ομάδας διηγούνται την προσωπική τους ιστορία, τη δική τους αντίληψη για το φαινόμενο, χρησιμοποιώντας τα δικά τους χείλη, τη δική τους προσωπική γλώσσα (Holstein & Gubrium, 1995).

18

Ομάδες εστίασης vs. ερωτηματολόγια

19

Ομάδες εστίασης vs. ερωτηματολόγια

• Η εστίαση στις προσωπικές εμπειρίες των συμμετεχόντων, μέσω ενός “ζωντανού” ομαδικού διαλόγου, είναι πιο πρωτογενής και ανόθευτη πηγή πληροφόρησης σε σχέση με τις υποκειμενικές γνώμες και αντιλήψεις που καταγράφονται στα τυπικά ερωτηματολόγια (Morgan, 1997).

• Οι ομάδες εστίασης αποκαλύπτουν μια διαφορετική όψη ενός φαινομένου, επιτρέποντας στους ίδιους τους συμμετέχοντες να επιλέξουν τον τρόπο απάντησης στις ανοικτού τύπου ερωτήσεις. Ακόμα, επιτρέπουν την πιθανή αλλαγή των απόψεων των συμμετεχόντων μέσα από την εξελισσόμενη συζήτηση και την καταγραφή αυτής της αλλαγής (Morgan, Krueger, & King, 1998)

20

Ομάδες εστίασης vs. συνεντεύξεις

21

Ομάδες εστίασης vs. συνεντεύξεις

• Σε σχέση με τις ατομικές συνεντεύξεις, οι ομαδικές συζητήσεις μπορούν να αποκαλύψουν τις “υπόγειες” κοινωνικές διεργασίες, αν και ελλοχεύει ο κίνδυνος να αποσιωπηθούν ατομικές απόψεις που στο υποκειμενικό βίωμα των συμμετεχόντων φαντάζουν μη κοινωνικά αποδεκτές (Bloor et al., 2001; Krueger & Casey, 2000).

• Υπάρχει δηλαδή μια τάση στις ομάδες (που εξαρτάται και από τη σύνθεσή τους) να αποκρύπτονται οι “άτυπες” συμπεριφορές που μπορεί να προκαλέσουν αρνητικά σχόλια και να ενισχύονται οι κοινωνικά αποδεκτές απόψεις. Σε αυτό το σημείο είναι κρίσιμος ο ρόλος του συντονιστή στην ενθάρρυνση όλων των φωνών σε μια ομάδα.

22

Συνδυαστική διερεύνηση

Η πρόσβαση που προσφέρουν οι ομάδες εστιασμένης συζήτησης στις νόρμες, στα νοήματα και στις διεργασίες μιας ομάδας καθιστούν εξαιρετικά πολύτιμη τη συγκεκριμένη μέθοδο για τη συλλογή εμπειρικών δεδομένων. Οι ομάδες εστιασμένης συζήτησης μπορούν να αξιοποιηθούν συνδυαστικά με άλλες μεθόδους, όπως οι ημιδομημένες συνεντεύξεις, η εθνογραφία και τα ερωτηματολόγια, και είναι ιδιαίτερα χρήσιμες σε πιλοτικές έρευνες που αφορούν ανεξερεύνητα πεδία (Bloor et al., 2001).

23

Ο ερευνητής ως παρατηρητής Η συμμετοχή του ερευνητή ως παρατηρητή έχει το πλεονέκτημα ότι του επιτρέπει να αποκτήσει γρήγορα μια εποπτική εικόνα και εξοικείωση με τα εμπειρικά δεδομένα. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, αργότερα κατά τη φάση της ανάλυσης. Παράλληλα, ο ερευνητής μπορεί να κρατά σημειώσεις για τα μη-λεκτικά στοιχεία του διαλόγου, ώστε να αναπαράγει καλύτερα την ατμόσφαιρα της συζήτησης κατά τη φάση της απομαγνητοφώνησης και της κωδικοποίησης και να αποδίδει καλύτερα το νόημα σε κάποια κρίσιμα σημεία. Επίσης, σε περίπτωση που οι συμμετέχοντες δεν δώσουν τη συναίνεσή τους για την μαγνητοφώνηση ή σε περίπτωση που δυσλειτουργήσει ο μηχανισμός καταγραφής, οι σημειώσεις του παρατηρητή είναι η μόνη δυνατή καταγραφή της συζήτησης.

24

Μέγεθος ομάδας

25

Μέγεθος ομάδας

Υπάρχουν πολλές απόψεις για το ιδανικό μέγεθος μιας ομάδας εστιασμένης συζήτησης με προτεινόμενο βέλτιστο πλήθος 6-8 συμμετέχοντες. Ωστόσο, αναφέρονται στη βιβλιογραφία και ομάδες με πλήθος από 3 ως 14 συμμετέχοντες (Bloor et al., 2001). Συχνά το μέγεθος της ομάδας καθορίζεται από το πλήθος των συμμετεχόντων που τελικά θα προσέλθουν στη συμφωνημένη συνάντηση, καθώς οι ακυρώσεις της τελευταίας στιγμής δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο (Madriz, 1998).

26

Μικρές ή μεγάλες ομάδες? • Ο μικρός αριθμός των συμμετεχόντων μειώνει τον

αριθμό των διαφορετικών απόψεων που ακούγονται, ιδιαίτερα αν κάποια μέλη είναι ντροπαλά ή λιγομίλητα. Σε αυτή την περίπτωση ενέχει ο κίνδυνος η συζήτηση να εκπέσει σε μια απλή ακολουθία ερωτώ-αποκρίσεων ανάμεσα στο συντονιστή και στους συμμετέχοντες (Green & Hart, 1999).

• Επίσης, ο μικρός αριθμός διευκολύνει τη διαδικασία της απομαγνητοφώνησης, γιατί είναι λιγότερες οι διαφορετικές φωνές που χρειάζεται να αναγνωρίζονται (ειδικά στην περίπτωση των αποσπασμάτων ζωντανού διαλόγου με καταιγισμό απόψεων από τους συμμετέχοντες).

27

• Το μικρό μέγεθος μπορεί να διευκολύνει τα μέλη μιας ομάδας να νιώσουν άνετα και ασφαλή για να μοιραστούν τις εμπειρίες τους (Krueger & Casey, 2000).

• Οι μεγάλες σε μέγεθος ομάδες μπορεί να είναι δύσκολες στο συντονισμό, ενώ τα μέλη τους μπορεί να έχουν περιορισμένο χρόνο για να εκφράσουν τις απόψεις τους (Green & Hart, 1999).

28

Προβολή βίντεο

• https://www.youtube.com/watch?v=Auf9pkuCc8k

29

Credits: University of British Columbia (UBC)

30

Σύνθεση απόψεων

31

Ομάδες εστίασης και διαδίκτυο

32

33

Διαδικτυακές Ομάδες Εστίασης - Πλεονεκτήματα

• Μεγάλη μείωση του κόστους διεξαγωγής (ενοικίαση χώρου, εξοπλισμός καταγραφής, έξοδα μετακίνησης, καφές-φαγητό)

• Χωρίς ανάγκη μετακίνησης των συμμετεχόντων

• Πολυπολιτισμικότητα συμμετεχόντων • Ικανές δυνητικές θέσεις (10-12) • Εύκολη τεχνική διαχείριση της ομάδας

34

Διαδικτυακές Ομάδες Εστίασης - Μειονεκτήματα

• Το δείγμα περιορίζεται σε όσους έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και εξοικείωση με τις συγκεκριμένες τεχνολογίες

• Ιδιωτικότητα: τα Google Hangouts καταγράφονται και αναμεταδίδονται ζωντανά στο κανάλι του διοργανωτή στο YouTube (πρακτικά αν δεν το διαφημίσεις δύσκολα να το βρει κάποιος)

• Πρακτική περιορισμοί στο χρόνο: δύσκολο να απασχολήσεις άτομα στο δικό τους χώρο για πάνω από 60 λεπτά.

• Οι τεχνικές παράμετροι του μέσου αλλάζουν συνεχώς

ΠΡΟΣΟΜΟΊΩΣΗ FOCUS GROUP

35

36

Προσομοίωση (20’)

Χωριστείτε σε ομάδες 7-9 ατόμων. Ένας θα αναλάβει το ρόλο του συντονιστή, ένας το ρόλο του παρατηρητή και οι υπόλοιποι το ρόλο των συμμετεχόντων σε μια ομάδα εστίασης.

37

Οδηγίες • Θεματική εστίασης: φοιτητές και smartphones • Δίνονται αναλυτικές οδηγίες

– Προτροπή συμμετοχής σαν να είναι αληθινή ομάδα • Η ομάδα κάθεται σε κύκλο • Ο Συντονιστής λαμβάνει έντυπο υλικό με το

εισαγωγικό κείμενο που διαβάζει στην ομάδα και με τις ερωτήσεις/οπτικά ερεθίσματα που θα χρησιμοποιηθούν

• Η ομάδα ξεκινάει και η διεργασία καταγράφεται

38

Μέσο εστίασης της συζήτησης

• Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ερωτήσεις εστίασης: – Τι εφαρμογές χρησιμοποιείτε στο android ή ios κινητό

σας? – Θεωρείτε τα smartphones καλύτερες συσκευές από τα

προηγούμενης τεχνολογίας κινητά? – Μπαίνετε σε social media από το κινητό σας? – Ποιες εφαρμογές επικοινωνίας χρησιμοποιείτε? – Θεωρείτε ότι το έξυπνο κινητό έχει αλλάξει τη ζωή σας?

Τον τρόπο που συνδέεστε με άλλα άτομα? • Ή εναλλακτικά ή συνδυαστικά, οπτικά ερεθίσματα

39

Δραστηριότητα - Οπτικό υλικό εστίασης

40

Διεξαγωγή προσομοίωσης

41

Αξιολόγηση προσομοίωσης – reflection (10’)

• Γράψτε 1-2 παραγράφους με τις πρώτες σκέψεις σας για την εμπειρία της συμμετοχής σε μια ομάδα εστιασμένης συζήτησης, όπως τη βιώσατε από την προσομοίωση.

• Αν μπορείτε διακρίνετε τις εσωτερικές σας φωνές, τη φωνή του φοιτητή που παρατηρούσε την τεχνική από απόσταση και τη φωνή του συμμετέχοντα που το βίωνε σαν να μην ήταν προσομοίωση

• Κρατήστε τις σημειώσεις σας για το e-Learning

42

Αξιολόγηση προσομοίωσης – Συζήτηση της εμπειρίας (10’)

• Πως αισθανθήκατε κατά τη διάρκεια της διαδικασίας;

• Ποια σημεία της διαδικασίας σας άρεσαν; • Που δυσκολευτήκατε; • Τι παρατηρήσεις θα θέλατε να κάνετε; • Ποια σημεία θεωρείται σημαντικά και/ή

κρίσιμα;

43

Δραστηριότητα (για το e-Learning)

• Στο e-Learning του μαθήματος θα ανέβει το αρχείο της ηχογραφημένης συζήτησης

• Ακούστε το ηχογραφημένο αρχείο • Γράψτε ένα σύντομο reflection για τις σκέψεις

σας για την τεχνική του focus group, αξιοποιώντας τα σχόλια που κάνατε αμέσως μετά τη διεξαγωγή της προσομοίωσης και τις σκέψεις σας τώρα

44

Συμπερασματικά

• Η ομάδες εστιασμένης συζήτησης είναι μια ιδιαίτερα χρήσιμη και αποτελεσματική ερευνητική τεχνική

• Επιτρέπει την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους συμμετέχοντες και την ανάδυση προσωπικών νοημάτων μέσα από τη συνέργεια και τη διεργασία της ομάδας

• Απαιτείται καλή και προσεκτική οργάνωση • Ο συντονιστής πρέπει να είναι επιδέξιος στην

εστίαση της συζήτησης και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή κα την αλληλεπίδραση

45

Ανατροφοδότηση

• Δώστε έναν τίτλο στο σημερινό μάθημα

ή • Θέστε ένα ερώτημα ή • Διατυπώστε μια έννοια -

κλειδί ή • Πείτε μια σύντομη φράση

που σας έρχεται στο νου

46

Σας ευχαριστώ!!!