Την περίοδο 1900-1930

Η Θεσσαλονίκη-ή αλλιώς η Selanic των κυρίαρχων για τέσσερις αιώνες Οθωμανών– είναι στην αυγή του 20ού αιώνα μια μεγάλη πόλη της Ανατολής. Ένα μωσαϊκό γλωσσών, εθνοτήτων και θρησκειών, όπου το χρώμα δίνουν οι Εβραίοι, που αποτελούν και την πλειονότητα των κατοίκων της πόλης. Λιγότεροι σαφώς οι Έλληνες, όσοι περίπου και οι Τούρκοι. Κι ακόμα, Αρμένηδες, Σέρβοι και Βούλγαροι, Αρβανίτες και Ευρωπαίοι από κάθε σχεδόν γωνιά της Γηραιάς Ηπείρου. Οι τρεις κύριες εθνότητες της πόλης συμβιώνουν αρμονικά, αν και οι επαφές τους περιορίζονται στις απολύτως αναγκαίες. Το ανεξίθρησκο πνεύμα των κατοίκων όλων των θρησκευμάτων, ωστόσο, κυριαρχεί στη Θεσσαλονίκη που έχει μια γοητεία και έναν αέρα που δεν συναντάται ούτε καν στην Κωνσταντινούπολη.

Οι Εβραίοι είναι τρίγλωσσοι. Μπορούν να μιλήσουν εξίσου άνετα τα ισπανικά, τα ελληνικά και τα τουρκικά.

Θεωρούνται ρυθμιστές του εμπορίου της Θεσσαλονίκης

Παρόλο που ήταν εγκατεστημένοι στη Θεσσαλονίκη από τα βυζαντινά χρόνια, είδαν τον πληθυσμό τους να πολλαπλασιάζεται κατά το 16ο-17ο αιώνα, μετά την εκδίωξη των ομοεθνών τους από την Ισπανία.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1920 η Ισραηλιτική κοινότητα της Θεσσαλονίκης αριθμούσε περίπου 65.000 άτομα. Η καταστροφική πυρκαγιά του 1917 είχε πλήξει καίρια την κοινότητα καθώς μεγάλο μέρος της παλαιάς πόλης που αποτεφρώθηκε ήταν παραδοσιακά κατοικημένη από Εβραίους. Οι συνέπειες της πυρκαγιάς του 1917 που κατέστρεψε ουσιαστικά την οθωμανική πόλη και τον εβραϊκό πυρήνα, δεν μπορούσαν να συγκριθούν με καμιάς άλλης.Στη συνέχεια, η μικρασιατική καταστροφή, η ανταλλαγή των πληθυσμών και η εγκατάσταση χιλιάδων προσφύγων από τη μικρασία που ακολούθησε, άλλαξε ακόμη περισσότερο την πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης.

Στη διάρκεια του μεσοπολέμου – τουλάχιστον μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930- η ησραηλιτική κοινότητα διατήρησε σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή της πόλης, αν και οι διαδοχικοί πόλεμοι, η μετεγκατάσταση πολλών στο εξωτερικό και η έλευση νοτιοελλαδιτών επιχειρηματιών αδυνάτισαν την οικονομική ισχύ μιας τάξης εύπορων Εβραίων. Πολλοί εβραϊκοί οίκοι συνέχισαν τη βιομηχανική και εμπορική τους δραστηριότητα : τα νηματουργεία Σαϊας και Τόρρες και Μιζραχή, το συγκρότημα Αλλατίνι που περιελάμβανε τα κεραμεία και τον ομώνυμο αλευρόμυλο, το εργοστάσιο αρβυλών και σαγών Καλδερών και Αροέστι και πολλά άλλα.

Οι Εβραίοι διακρίνονται και ως επιστήμονες, ιατροί , δικηγόροι, κτηματίες και τραπεζίτες. Σπουδαιότατο εβραϊκό τραπεζιτικό καταστήματα είναι η Tράπεζα της Θεσσαλονίκης.

Διαθέτουν πλήθος συναγωγών σε όλες σχεδόν τις συνοικίες της πόλης και διατηρούν άπειρα σχολεία: σχολεία δημοτικά, εμπορικά και ξένων γλωσσών, παρθεναγωγεία, σχολεία ιερατικά, επαγγελματικά, ιδιωτικά, κοινοτικά, σχολεία της Ισραηλιτικής Αλληλοβοηθείας.

H Μικρασιατική καταστροφή και η μαζική εγκατάσταση 100.000 Ελλήνων προσφύγων στη Θεσσαλονίκη άλλαξε τη δημογραφική της σύνθεση και ανέτρεψε τις πολιτικές προτεραιότητες. Οι Εβραίοι παραγκωνίσθηκαν, ενώ νόμος του 1924 κατέστησε υποχρεωτική την αργία της Κυριακής. Επιπλέον πιέζονταν και φορολογικά, καθώς οι νέοι πρόσφυγες απαλλάσσονταν της φορολογίας. Έφυγαν τότε πολλοί από τους σημαντικότερους Εβραίους με αποτέλεσμα να χάσει η κοινότητα τους ηγέτες της, αλλά και να υποβαθμιστεί η πόλη οικονομικά. Με την κρίση του 1927 πολλές βιομηχανίες έκλεισαν, επιτείνοντας την ανεργία…

Κάποια κτήρια συνδεδεμένα με την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης είναι: Η Αγορά ΜοδιάνοΗ Στοά ΣαούλΤο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Το Γενί Τζαμί

–που χτίστηκε το 1907 από την Ισραηλιτική Κοινότητα με τη συνδρομή της Βαρώνης Κλάρας ντε Χρις–(πρώην Αρχαιολογικό Μουσείο), χτισμένο το 1902, από τους «ντονμέδες», Εβραίους που από το 17ο αιώνα είχαν ασπαστεί τον Ισλαμισμό

oΟι Έλληνες μιλούσαν δύο γλώσσες, τα ελληνικά και τα τουρκικάoΟι Έλληνες είχαν τη θέση των κύριων εκπροσώπων της πνευματικής καλλιέργειας. Σε αριθμό και σε πλούτο υστερούσαν ανυπολόγιστα έναντι των Εβραίων, αλλά ό,τι τους έλειπε σε αυτούς τους τομείς αναπληρώνεται με το παραπάνω από τις λογοτεχνικές επιδόσεις και την αγάπη τους για την πρόοδο.

oΔιατηρούσαν αρκετά εξαιρετικά ιδρύματα για τη μόρφωση των νέων τους και οι μαθητές και των δύο φύλων που φοιτούν σε αυτά ετησίως ανέρχονταν σε 2.000

oΔυστυχώς, η μεγάλη πυρκαγιά του 1890 προξένησε φοβερές ζημιές κοντά στη χριστιανική συνοικία γύρω από τον Ιππόδρομο.

• Οι Τούρκοι μιλούσαν μόνο γλώσσα, τη δική τους.•Η έξοδος των μουσουλμάνων από τη Θεσσαλονίκη άρχισε με τους Βαλκανικούς πολέμους. Η μετανάστευση, εθελούσια στην αρχή, υποχρεωτική μετά, άδειασε την πόλη από μία συνιστώσα του πολυεθνικού, πολυπολιτισμικού της χαρακτήρα. • Το τέλος του πολέμου, βρήκε χιλιάδες φτωχούς Μουσουλμάνους χωριάτες, καπνοκαλλιεργητές, αγωγιάτες και μεροκαματιάρηδες στο έλεος της αλλαγής των συσχετισμών που είχαν συντελεστεί: βλέποντας τα νεκροταφεία τους να οργώνονται, μαγαζιά, αποθήκες, χωράφια να επιτάσσονται, άρχισαν να συρρέουν προς την πόλη, απ’ όπου θα διοχετεύονταν σε περιοχές που ήταν ακόμη υπό οθωμανικό έλεγχο.

•Η πυρκαγιά του 1917 ήταν ένα ακόμη πλήγμα για την μουσουλμανική κοινότητα της πόλης. Τουλάχιστον 1/3 της πυρίκαυστης ζώνης ανήκε σ’ αυτούς, αλλά το σχέδιο ανοικοδόμησης δεν προέβλεπε τη διατήρηση της παλιάς οθωμανικής πόλης. •Η ολοκληρωτική αποχώρηση της μουσουλμανικής κοινότητας θα συντελεστεί λίγα χρόνια αργότερα με την ανταλλαγή των πληθυσμών που ακολούθησε την καταστροφική ήττα από τον νέο τουρκικό στρατό του Μουσταφά Κεμάλ: πάνω από τριάντα χιλιάδες μουσουλμάνοι θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την πόλη.

• Μουσουλμάνες κυρίεςΟι τουρκο-μουσουλμάνες κυρίες, δεν εμφανίζονται ποτέ στο δρόμο, εκτός αν ήταν τυλιγμένες σε απλές μαύρες ή γαλάζιες ρόμπες κι είχαν τα πρόσωπά τους καλυμμένα. Ποτέ δεν περπατούσαν με τους συζύγους τους και ποτέ δεν κάθονταν στους κήπους να ακούσουν κάποια ορχήστρα, όπως συνηθιζόταν. [ Μεβλεβήδες δερβίσηδες«…Η όλη τοποθεσία, παρά την ατμόσφαιρα της εγκατάλειψης, ήταν κατακλυσμένη από γυναίκες και παιδιά και βλοσυρούς άντρες, με ρούχα που θα μπορούσαν να είναι γραφικά, αν δεν ήταν τόσο πολύ σχισμένα. Ένα μικρό περιφραγμένο νεκροταφείο με μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες, επιστεγασμένες με τους υψηλούς σκούφους των Μεβλεβήδων δερβίσηδων, μαρτυρούσε ότι επρόκειτο για τεκέ αυτού του τάγματος. […] Ήταν μουσουλμάνοι πρόσφυγες από τη Νέα Σερβία, για τους οποίους η ζωή στις πατρίδες τους είχε γίνει τόσο αδύνατη, όσο και για τους Έλληνες πρόσφυγες από την Τουρκία. […] Το θολωτό κτίσμα στην αυλή δεν ήταν τέμενος αλλά «σεμά χανέ» (χώρος χορού). Στα μαλακά και γυαλισμένα δάπεδά του κατασκήνωσαν οι άτυχες αυτές οικογένειες, όπως έκαναν οι δυστυχισμένοι χριστιανοί σύντροφοί τους στα λίθινα δάπεδα των ορθόδοξων εκκλησιών…»Harry Charles Luke, Anatolica, 1915 ]• Το 1917 οι συνέπειες της πυρκαγιάς δεν μπορούσαν να συγκριθούν με καμιάς άλλης, αφού κατέστρεψε ουσιαστικά την οθωμανική πόλη.

Στις αρχές του Μακεδονικού Αγώνα οι Βούλγαροι , μόνιμοι κάτοικοι στις τρεις συνοικίες της πόλης , δεν ξεπερνούσαν τις 6.000 . Σ’ αυτούς πρέπει να προστεθούν και άλλοι 2.000 περίπου εποχιακοί εργάτες , μικροπωλητές και υπηρέτριες από την ενδοχώρα , καθώς και αρκετοί μαθητές και δάσκαλοι που βρίσκονταν προσωρινά στα διάφορα σχολεία .

Η Θεσσαλονίκη του 1922-24 πλημμυρισμένη από τους πρόσφυγες διαθέτει ιστορικό βάρος, καθώς τότε συντελέστηκε το αληθινό θαύμα της περίθαλψης και της ενσωμάτωσης των προσφύγων και διαμορφώθηκαν οι γειτονιές της, οι περίφημοι συνοικισμοί της (Αρετσού, Καλαμαριά, Νέα Κρήνη, Τούμπα, Τριανδρία, Σταυρούπολη, κ.ά.), και τα θαυμαστά προάστια (Φίλυρο, Ρετζίκι, Κουρί, Νέα Αγχίαλος, Πανόραμα, Θέρμη, Αγία Τριάδα, Νέοι Επιβάτες –Μπαχτσέ Τσιφλίκι–, κτλ.) τα πολιτιστικά και κοινωνικά δίκτυα της, η εθνική ομοιογένεια, το πνευματικό της προφίλ και τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της.

Η Θεσσαλονίκη δεν είχε καλά καλά προλάβει να αποκαταστήσει τους πληγέντες από την πυρκαγιά του 1917 όταν οι αρχές του τόπου χρειάστηκε να φροντίσουν τους χιλιάδες πρόσφυγες που συνέρρεαν στην πόλη μετά τον καταστροφικό πόλεμο του 1922 στη Μικρά Ασία και της επακόλουθης Σύμβασης για την ανταλλαγή των πληθυσμών που υπογράφτηκε στη Λωζάννη στις αρχές του 1923. Η έλλειψη στέγης επιδεινώθηκε δραματικά και οι νεοαφιχθέντες αναγκάστηκαν να καταλάβουν κοινόχρηστους χώρους όπως θέατρα, εκκλησίες, σχολεία και αποθήκες

Εικόνες από την προκυμαία«… Πήγα στην προκυμαία και παρακολούθησα την αποβίβαση μιας καραβιάς προσφύγων. Δεν μπορεί κανείς να φανταστεί πιο τραγικό θέαμα. Είδα εφτά χιλιάδες ανθρώπους να έχουν συσσωρευτεί σ’ ένα πλοίο, όπου θα αρκούσαν δύο χιλιάδες για να το κατακλύσουν. Ήταν στριμωγμένοι σαν σαρδέλες στο κατάστρωμα, μια συστρεφόμενη και δονούμενη μάζα ανθρώπινης αθλιότητας. (…) Αποβιβάστηκαν τυλιγμένοι σε κουρέλια, πεινασμένοι, άρρωστοι, γεμάτοι ζωύφια (…)».Η προσωπική μαρτυρία του «ρεμπέτη» Τάκη Μπίνη

Στις 8 Ιουλίου 1924 ψηφίστηκε από τη Δ´ Εθνοσυνέλευση το νομοσχέδιο “περί διαθέσεως αστικών κτημάτων ανηκόντων εις ανταλλασσομένους μουσουλμάνους πόλεως Θεσσαλονίκης”

Η αποχώρηση των Μουσουλμάνων ως συνέπεια της ανταλλαγής των πληθυσμών, πέρα από τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στη ζωή της Θεσσαλονίκης, επηρέασε άμεσα και την όψη της πόλης. Οι δημοτικές αρχές αποφάσισαν άμεσα σχεδόν, να κατεδαφίσουν τους μιναρέδες της πόλης που είχαν υπάρξει χαρακτηριστικό γνώρισμα του ουρανού της.

Υπολογίζεται περίπου ότι το 1916 υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη 30.000 και πλέον πρόσφυγες ομογενείς από τη Βουλγαρία, τη Σερβία, τη Μικρά Ασία, τη Ρωσία, τον Καύκασο. Η έλευση όμως και η εγκατάσταση των προσφύγων στην πόλη το 1922-24 θ’ αλλάξει ριζικά τη μορφή, τη δυναμική και την προοπτική της. Το 1923, σύμφωνα με έκθεση της Αμερικανικής Επιτροπής Περίθαλψης, 110.000 πρόσφυγες στεγάζονταν σ’ επιταγμένα δωμάτια, στο λοιμοκαθαρτήριο του Μικρού Καρα-Μπουρνού, στο αγγλικό στρατόπεδο της Καλαμαριάς, στην παλιά Τουρκική Γεωργική Σχολή, στο γαλλικό νοσοκομείο του Χαριλάου, στον καταυλισμό του Λεμπετ και στο αγγλικό νοσοκομείο του Χαρμάνκιοϊ αλλά και σε 116 σημεία μέσα στην πόλη.

Η Θεσσαλονίκη τότε είχε γεμίσει πρόσφυγες, κουρελιάρηδες, νηστικούς και άστεγους. Στους οποίους το κράτος θα έδινε σε λίγους μήνες κατοικία στην Άνω και Κάτω Τούμπα. Ήταν ο μεγαλύτερος προσφυγικός συνοικισμός της πόλης. Οι κάτοικοι ήταν Σμυρνιοί, Αϊβαλιώτες, Βουρλιώτες, Φωκιανοί, Καραμπουρνιώτες και από άλλα μέρη της Μ. Ασίας. Και λίγοι από το Ικόνιο και την Καισάρεια, που πολλοί απ’ αυτούς δεν ήξεραν καθόλου τα ελληνικά. Παρ’ όλη τη φτώχεια, την κακομοιριά, τη δυστυχία, την ανέχεια και την παντελή έλλειψη φαρμάκων και ειδών υγιεινής διατηρούσαν τις παράγκες τους καθαρές και στολισμένες. Τα βράδια γινόντουσαν γλέντια όμορφα και αντιλαλούσαν οι γύρω συνοικίες από τα μικρασιάτικα τραγούδια τους.

Το «προσφυγικό» μέσα από τις εφημερίδες της εποχήςΣτις 18 Σεπτεμβρίου 1922 η εφημερίδα φωτογραφίζει την προσφυγική αθλιότητα: «… Ερριμένοι τήδε κακείσαι, άνδρες, γυναίκες, γραίαι, γέροντες, παιδιά, ληστευόμενοι αναισχύντως κατά την αποβίβασιν των εις το τελωνείον (…) εις μάτην αναμένουν μίαν χειρονομίαν, η οποία να ανακουφίσει τα δεινά των.Στο φύλλο της 20ής Οκτωβρίου 1922 διαβάζουμε: «…Η Θεσσαλονίκη υπερεπληρώθη μέχρις ασφυξίας προσφύγων. (…) Αι υπηρεσίαι στεγάσεως και περιθάλψεως (…) προ του “σισύφειου” έργου των, μετ’ ανησυχίας και απελπισίας, βλέπουν τον ολοένα αυξανόμενον αριθμόν των αστέγαστων. (…) Οι πρόσφυγες, οι οποίοι έμεναν εις το ύπαιθρον, εις την προκυμαίαν, βλέποντες ότι κινδυνεύουν να αποθάνουν από το κρύο και από τη βροχή επιχείρησαν χθες να εγκατασταθούν βιαίως, μετέβησαν εις την συνοικίαν του Αγ. Δημητρίου, όπου εισόρμησαν εις διάφορα τουρκικά και ελληνικά οικήματα και εγκαταστάθηκαν…».

Έτσι η Θεσσαλονίκη, εκτός από ελληνιστική και βυζαντινή πόλη και μεγάλο βαλκανικό και μεσογειακό λιμάνι ήταν, επίσης, και η «μητέρα των προσφύγων», όπως την ονόμασε ο αλησμόνητος Γιώργος Ιωάννου…

Στο διάστημα που ακολούθησε τη Μικρασιατική καταστροφή και την έλευση των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, η πόλη διαμορφώνει μία νέα φυσιογνωμία: πόλη που κυριαρχείται από το ελληνικό και χριστιανικό στοιχείο για πρώτη φορά μετά από αιώνες, θα εκτοπίσει στην περιφέρεια κυριολεκτικά και μεταφορικά τους λίγους Μουσουλμάνους και τη φθίνουσα ισραηλιτική κοινότητα. Το νέο εργατικό δυναμικό της πόλης, σε απελπιστική ανάγκη για δουλειά, θα αποτελέσει μία νέα εργατική τάξη που θα έρθει αντιμέτωπη με το γραφειοκρατικό, αποδιοργανωμένο ελληνικό κράτος σε μια σειρά έντονων συγκρούσεων. Πρωτεργάτες σε αυτές τις κινητοποιήσεις οι καπνεργάτες, αφού η επεξεργασία καπνού παρέμεινε η σπουδαιότερη «βιομηχανία» της περιοχής, όπως ήταν άλλωστε και επί οθωμανικής κυριαρχίας.

Οι Εβραίοι κατείχαν τα κεντρικά σημεία της πόλης , σε συμπαγείς ενότητες ολόκληρων συνοικιών . Η περιοχή της Αγίας Σοφίας προς το Καπάνι , όπου σήμερα ανοίγεται η οδός Ερμού , αποτελούσε ένα συνοθύλευμα από εβραϊκά σπίτια και μαγαζιά . Αλλά η πιο χαρακτηριστική εβραϊκή συνοικία , ένα είδος “γκέτο”, απλωνόταν από την καταστραμμένη πια τώρα εκκλησία του Αγίου Νικολάου , που βρισκόταν εκεί κοντά στο σημερινό Πειραματικό Σχολείο , ως την οδό Βενιζέλου και πέρα από αυτήν. Έπιανε όλη σχεδόν την τεράστια έκταση που περιλαμβάνεται στο τετράγωνο των οδών Αγίου Δημητρίου , Αγίας Σοφίας , Εγνατίας και Βενιζέλου .Βέβαια μέσα στις περιοχές αυτές βρίσκονταν και πολλά ελληνικά και τουρκικά ακόμα σπίτια , αλλά εκεί κυριαρχούσε το εβραϊκό στοιχείο .

Η καθαρά ελληνική περιοχή του κεντρικού τμήματος της Θεσσαλονίκης απλωνόταν από το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται η οδός Πλάτωνος , ως το Συντριβάνι .Εκεί ήταν , με τις ομώνυμες εκκλησίες , η αρχοντική συνοικία του Αγίου Νικολάου και αμέσως μετά η συνοικία του Αγίου Αθανασίου , όπου βρισκόταν το μοναδικό τότε Ελληνικό Παρθεναγωγείο . Έπειτα ερχόταν η συνοικία της Παναγίας Δεξιάς, γύρω στο χώρο της πύλης του Γαλερίου , της “Καμάρας”, όπου ήταν το μοναδικό επίσης Ελληνικό Γυμνάσιο.Ψηλότερα , μεταξύ της Καμάρας και της οδού Αγίου Δημητρίου , απλωνόταν ο “Κάμπος” , μια καθαρά λαϊκή συνοικία , και χαμηλότερα , προς το Ιπποδρόμιο , οι συνοικίες του Αγίου Κωνσταντίνου και της Νέας Παναγίας . Το ελληνικό στοιχείο , σε συμπαγείς μάζες , κατείχε και άλλες συνοικίες προς το ανατολικό τμήμα , από την Αγία Τριάδα και την Ανάληψη ως το Ντεπό .

Το τουρκικό στοιχείο κατείχε ολόκληρη σχεδόν την ανηφοριά , από την οδό του Αγίου Δημητρίου ως τα βυζαντινά κάστρα .Ας μη θεωρηθεί ότι τα τμήματα αυτά της πόλης ήταν κλειστές περιοχές , που ανήκαν αποκλειστικά στο φυλετικό στοιχείο που τις κατοικούσε . Ελληνικά σπίτια ήταν διάσπαρτα και στις άλλες περιοχές , με τον ίδιο τρόπο , που και στις ελληνικές συνοικίες υπήρχαν σπίτια Εβραίων ή Τούρκων .

Κάτω από την Εγνατία οδό προς τη θάλασσα , ανάμεσα από το Βαρδάρι και την οδό Βενιζέλου , εκτείνονταν μια περιοχή που αποτελούσε το εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης . Εκεί βρίσκονταν τα μεγάλα καταστήματα , οι τράπεζες , οι καπναποθήκες , οι αντιπροσωπείες των ξένων οίκων , όλα σχεδόν τα ξενοδοχεία . Η οδός Βενιζέλου , διαφορετική τότε , ήταν , όπως και σήμερα , το κέντρο των καταστημάτων νεωτερισμού... Το τμήμα τούτο είχε ένα έντονο κοσμοπολίτικο χρώμα , γιατί σ’ αυτό γινόταν η διασταύρωση όλων των φυλών . Ήταν γνωστό με το όνομα “Φραγκομαχαλάς” . Το φράγκικο χαρακτήρα του τον υπογράμμιζε και η παρουσία εκεί της εκκλησίας των Καθολικών , του Γαλλικού Νοσοκομείου και του Γαλλικού Σχολείου των “Φρέρηδων” .

Ολόκληρος ο πληθυσμός της πόλης την εποχή εκείνη (1870-1912) φαίνεται πως μόλις έφτανε τις 160.000 κατοίκους .Οι Εβραίοι ½ = 80.000Οι Έλληνες 30.000 Οι Τούρκοι 35.000Οι υπόλοιποι κάτοικοι 15.000

[Ήταν Βούλγαροι , Βλάχοι , Αρμένιοι , Αρβανίτες , Γάλλοι ,Ιταλοί , Αυστριακοί , Ντονμέδες , ακόμη και γύφτοι ]

Ο Συνολικός πληθυσμός τότε ήταν 569.700:

Έλληνες 224.000Μουσουλμάνοι 200.500Βούλγαροι 75.700Εβραίοι 61.800Ρωμανίζοντες 6.000Σέρβοι 1.407Αθίγγανοι 980

1.ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1870-1880Αυτή την περίοδο ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης υπολογίζεται στους 80-90000 κατοίκους περίπου.

2.ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1880-1890Ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ανέρχεται στους 120000 κατοίκους περίπου. Το Μάρτιο του 1881 έχουμε τον αρχικό πυρήνα 20-25 επώνυμων αρμένικων οικογενειών (κάπου 80 άτομα).3.ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1890-1900Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης είναι 130000 περίπου εκ των οποίων οι 324 είναι αρμένιοι και οι 1500 σέρβοι.4.ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1900-1910Στη συγκεκριμένη περίοδο ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ανέρχεται περίπου στους 150000 κατοίκους από τους οποίους οι 1000 υπολογίζεται ότι είναι ρουμάνοι.

5.ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1910-1920Κατά την πρώτη συστηματική απογραφή του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης που έγινε από τις ελληνικές αρχές στις 28 Απριλίου 1913, η πόλη αριθμούσε 157889 κατοίκους. Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για μια εξέλιξη που μετέτρεψε και πάλι τη Θεσσαλονίκη σε πραγματική μεγαλούπολη(με τα μέτρα βέβαια της εποχής). Η ελληνική κοινότητα βρισκόταν στην τρίτη θέση του συνόλου των 157889 κατοίκων, με 39965 άτομα(25,3%) έναντι 61439 Ισραηλιτών (38,9%), 45867 μουσουλμάνων(29%), 6263 Βουλγάρων(3,9%) και 4364 (2,7%) άλλων εθνικοτήτων. Ο πληθυσμός των αρμενίων παρουσίασε μικρή κάμψη μετά την απελευθέρωση της πόλης, το 1912, με την αναχώρηση μερικών αρμενίων υπαλλήλων της οθωμανικής διοίκησης και την τελική παραμονή στη Θεσσαλονίκη 250 ατόμων. Ο αριθμός αυτός θα παραμείνει σταθερός ως το τέλος σχεδόν του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

6.ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1920-1930Στην απογραφή του 1923 και πριν από την ολοκλήρωση της εγκατάστασης των προσφύγων και της εξόδου των ανταλλάξιμων αλλοεθνών στη Θεσσαλονίκη και τα περίχωρά της καταγράφηκαν 201000 περίπου κάτοικοι. Ακόμη πρέπει να προστεθούν και οι χριστιανοί πρόσφυγες, που είχαν στεγαστεί πρόχειρα μέσα στην πόλη, μαζί με άλλους ανθρώπους, που διοχετεύθηκαν στους γύρω παλιούς και νέους συνοικισμούς. Συνεπώς, στην περιοχή της Θεσσαλονίκης ζούσαν τότε συνολικά 290000 ψυχές. Δύο χρόνια αργότερα, στις αρχές του 1925, ο αριθμός αυτός ανέβηκε στα 371000 άτομα. Στην εποχή αυτή που είχε σχεδόν ολοκληρωθεί η ανταλλαγή των πληθυσμών, ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης περιλάμβανε εκτός από τους έλληνες και τους ισραηλίτες, αλβανούς μουσουλμάνους, ρώσους, λευκορώσους και ουκρανούς φυγάδες, αρμένιους πρόσφυγες και μερικές ακόμα μικρότερες εθνικές ομάδες.

Το 1928 το ένα έκτο σχεδόν του συνολικού πληθυσμού της Μακεδονίας(236524 άτομα) ήταν εγκατεστημένο μέσα στη Θεσσαλονίκη. Από τους κατοίκους αυτούς οι παραπάνω από τους μισούς ήταν πρόσφυγες. Άλλα 539986 άτομα ζούσαν στην περιφέρεια της πόλη .

Στις επόμενες δεκαετίες ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης θα παρουσιάσει κάμψη.

Χρονολογίες: 1)1870-18802)1880-1890 3)1890-1900 4)1900-1910 5)1910-19206)1923 7)1925 8)1928

I. http://www.wow.gr/projects/thessaloniki/index.htmII. http://users.auth.gr/~marrep/LESSONS/

ERGASTIRI/TOPIKH_ISTORIA/site1999/%CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CF%80%CE%BB%CE%B7%CE%B8%CF%85%CF%83%CE%BC%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE_%CF%83%CF%8D%CE%BD%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7.htm

III. http://users.auth.gr/~marrep/LESSONS/ERGASTIRI/TOPIKH_ISTORIA/site1999/%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%AF.htm