Προς μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων: τι θέση έχουν τα Δυτικά Βαλκάνια;

Αντώνιος Κάργας

Μεταπτυχιακός Φοιτητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο

Πελοποννήσου

Abstract

Η ιδέα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αποτελεί μία πρόκληση που δοκιμάζεται στις μέρες

μας τόσο από την οικονομική κρίση, όσο και από τις διαφορετικές «ανάγκες και θέλω» των

χωρών που σχηματίζουν υπερεθνικές ενώσεις, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η παρούσα

εισήγηση, εξετάζει την κατηγοριοποίηση των χωρών εντός της Ένωσης και διαμορφώνει ένα

ευρύτερο μοντέλο εξέτασης α) της αποτελεσματικότητας της διοίκησης, β) του μοντέλου

της οικονομίας και γ) του επιπέδου της ευημερίας των πολιτών των χωρών της Ευρώπης.

Με βάση το μοντέλο αυτό ομαδοποιούνται 40 ευρωπαϊκές χώρες, εξετάζεται το επίπεδο

σύγκλισης – απόκλισης των χωρών μεταξύ τους και διερευνάται η θέση που έχουν τα

Δυτικά Βαλκάνια στο σύστημα που διαμορφώνεται. Τα αποτελέσματα αποκαλύπτουν μία

Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, στην οποία οι ρυθμοί απόκλισης μεγεθύνονται παρά την όποια

πρόσκαιρη σύγκλιση κάποιων περιφερειακών υποσυστημάτων, ενώ η θέση των Δυτικών

Βαλκανίων όσον αφορά την προοπτική ένταξης τους στην Ε.Ε. χαρακτηρίζεται μάλλον

επισφαλής, αφού με εξαίρεση το Μαυροβούνιο οι υπόλοιπες χώρες υστερούν στους υπό

εξέταση δείκτες.

Λέξεις Κλειδιά: Δυτικά Βαλκάνια, Ευρωπαϊκές Οικονομίες, Ευρωπαϊκή Ένωση, Σύγκλιση,

Ανταγωνιστικότητα, Κατά Κεφαλήν Εθνικό Εισόδημα, Multi – Speed Europe

1. Εισαγωγή

Έχουν περάσει πάνω από 5 χρόνια από όταν η οικονομική κρίση ταρακούνησε τις

οικονομίες της Ευρώπης, επηρεάζοντας άλλες χώρες περισσότερο και άλλες λιγότερο. Αν

και ο «μεγάλος χαμένος» της υπόθεσης υπήρξε ο ευρωπαϊκός νότος (συν την Ιρλανδία), οι

συνέπειες σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο φαίνεται να είναι μεγαλύτερες.

Τα μέτρα λιτότητας, η δημοσιονομική πειθαρχία και η ανάγκη αύξησης της

ανταγωνιστικότητας των οικονομιών, επικράτησαν ως «πολιτικές έννοιες» στον τρόπο

λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μέσω αυτής, του αδιαμφισβήτητου μέχρι σήμερα

πολιτικού και οικονομικού ηγεμόνα στην ευρωπαϊκή ήπειρο, η θεώρηση αυτή επεκτάθηκε

και στις χώρες που λειτουργούσαν στην περιφέρεια της, όπως τα Δ. Βαλκάνια.

Η περιοχή αυτή αποτελεί από πολλές πλευρές ένα ξεχωριστό περιφερειακό υποσύστημα

εντός της Ευρώπης, που διαθέτει τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά και γνωρίσματα. Η

χρηματοοικονομική κρίση και η κόπωση διεύρυνσης από πλευράς Ε.Ε. γεννούν ερωτήματα

σχετικά με τις δυνατότητες της Ε.Ε. να οδηγήσει σε πραγματική σύγκλιση (σε επίπεδο

διακυβέρνησης και οικονομίας) τις χώρες της ευρύτερης περιοχής ή αν τελικά θα

οδηγηθούμε σε μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων.

Ήδη η στρατηγική «Ευρώπη 2020» και η μέχρι στιγμής υλοποίηση έχει διαπιστώσει την

ύπαρξη τεσσάρων διαφορετικών υποσυστημάτων εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης που

εμφανίζουν ομοιογενή συμπεριφορά. Τα υποσυστήματα αυτά, συν τα Δυτικά Βαλκάνια

συνθέτουν ένα σύνθετο πολιτικό και οικονομικό χάρτη (Εικόνα 1).

Πίνακας 1 Περιφερειακά Υποσυστήματα

Α/Α Περιφερειακό Υποσύστημα

Χώρες

1 Βόρειο

Υποσύστημα Φιλανδία, Σουηδία, Δανία

2 Βορειοδυτικό Υποσύστημα

Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο

3 Νότιο

Υποσύστημα Κύπρος, Ελλάδα, Ιταλία, Μάλτα, Πορτογαλία, Ισπανία

4 Ανατολικό

Υποσύστημα Βουλγαρία, Κροατία, Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία,

Λιθουανία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία

5 Δυτικά Βαλκάνια Αλβανία, ΦΥΡΟΜ, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία - Ερζεγοβίνη

Η εισήγηση μελετά 40 ευρωπαϊκές οικονομίες και κοινωνίες σε μία σειρά μεγεθών όπως:

μακροοικονομικοί δείκτες, δείκτες αποτελεσματικότητας της διοίκησης και μεγέθη

κοινωνικής ευημερίας. Σε αντίθεση με άλλες μελέτες που εστιάζουν είτε σε δείκτες

οικονομικής πολιτικής, είτε σε στοιχεία πολιτικής διακυβέρνησης, η εισήγηση ενσωματώνει

και τα δύο για μία περίοδο μελέτης δέκα ετών, από το 2005 έως το 2014. Η εξέταση των

ανωτέρω μεγεθών πραγματοποιήθηκε με την πολύ-παραγοντική στατιστική ανάλυση, με

στόχο:

1. να αποτυπώσει την τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τη σύγκλιση ή την απόκλιση

των διαφορετικών ευρωπαϊκών περιφερειών,

2. να καταγράψει τη θέση των Δυτικών Βαλκανίων στη σύγχρονη ευρωπαϊκή

πραγματικότητα,

3. να μελετήσει τις σχέσεις «συγγένειας» (ομοιογένειας) που αναπτύσσονται σε

επίπεδο κρατών και

4. να συγκρίνει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων με τις υπόλοιπες χώρες της

βαλκανικής χερσονήσου που λειτουργούν εντός Ε.Ε.

Η εισήγηση έρχεται να συνεισφέρει στο διάλογο που υπάρχει αναφορικά με τον τρόπο,

αλλά κυρίως για την κατεύθυνση προς την οποία «στρέφεται» η περιοχή των Δυτικών

Βαλκανίων και η Ευρώπη συνολικά.

2. Θεωρητικό Πλαίσιο

Για να γίνει αντιληπτή η θέση των Δ. Βαλκανίων στον 21ο αιώνα πρέπει να γίνει αντιληπτό

το πλαίσιο εντός του οποίου διαμορφώνεται η πολιτική, οικονομική και κοινωνική τους

πολιτική. Το πλαίσιο αυτό δεν είναι άλλο από την Ε.Ε. που κυριαρχεί εννοιολογικά, πολιτικά

και οικονομικά στην ευρωπαϊκή ήπειρο, διαμορφώνοντας σε μεγάλο βαθμό το πλέγμα των

σχέσεων μεταξύ των κρατών της περιοχής, ανεξαρτήτως του αν είναι μέλη της ή όχι.

Η Ε.Ε. διαθέτει ως κύριο εργαλείο «εξαγωγής» των πολιτικών της, τη Διεύρυνση ως

διαδικασία πολιτικού και οικονομικού μετασχηματισμού που στόχο έχει την

ομογενοποίηση των κρατών της περιοχής. Από το 1957, οπότε και πραγματοποιήθηκε η

ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (με αρχικά μέλη τη Δ. Γερμανία, τη Γαλλία,

την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο), έλαβαν χώρα μία σειρά από

διευρύνσεις στα πλαίσια της συνεχούς και ισορροπημένης επέκτασης (Pelkmans 2001). Η

πρώτη διεύρυνση πραγματοποιήθηκε το 1973 (Μ. Βρετανία, Ιρλανδία και Δανία), η δεύτερη

το 1981 (Ελλάδα), η τρίτη το 1986 (Ισπανία και Πορτογαλία), ενώ το 1993 η αποκαλούμενη

πλέον Ε.Ε. βίωσε την τέταρτη διεύρυνση της (Αυστρία, Σουηδία και Φιλανδία). Έπρεπε να

περάσουν πάνω από 10 χρόνια και να φτάσουμε το 2004 για να πραγματοποιηθεί η πέμπτη

και μεγαλύτερη διεύρυνση με την είσοδο δέκα νέων μελών (Κύπρος, Τσεχία, Εσθονία,

Ουγγαρία, Μάλτα, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβακία και Σλοβενία), με μία έκτη να

λαμβάνει χώρα το 2007 (Βουλγαρία και Ρουμανία) και την έβδομη το 2013 (Κροατία).

Οι τελευταίες διευρύνσεις, και ειδικά η πέμπτη λόγω του μεγάλου αριθμού χωρών που

ενσωματώθηκαν, συγκέντρωσαν μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον σε μία σειρά ζητημάτων

όπως η νομισματική πολιτική (Allsopp and Artis, 2003; Buti and Sapir, 2003; De Grauwe,

2002; Hefeker, 2002; Hendrikx and Maier, 2002), η ανάγκη θεσμικής μεταρρύθμισης

(Bacaria, Chortareas, and Kyriacou, 2002; Aleskerov et al., 2002), η μακροοικονομική

πολιτική (Gros et al., 2002), τα κριτήρια σύγκλισης (Michelis and Koukouritakis, 2007) και η

ισχύς ψήφου (Fahrholz and Mohl, 2006).

Όλα αυτά συμβαίνουν την ώρα που οι χώρες των Δ. Βαλκανίων (Βοσνία και Ερζεγοβίνη,

Σερβία, Μαυροβούνιο, ΦΥΡΟΜ και Αλβανία) βρίσκονται σε ενταξιακές διαδικασίες, μία

σειρά υπερεθνικών οργανισμών της Ε.Ε. συνδέουν τα κράτη – μέλη με τις χώρες εκτός

ένωσης και ένα ευρύτερο πολιτικοοικονομικό οικοδόμημα σχέσεων μεταξύ κρατών έχει

απλωθεί σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο (Εικόνα 1). Δημιουργούνται έτσι «ζώνες»

συνεργασίας που διέπονται από κοινές οικονομικές ή πολιτικές αρχές και οδηγούν σε

περαιτέρω συνεργασία πάνω από 40 ευρωπαϊκές χώρες.

Εικόνα 1 Το Σύνθετο Πολιτικοοικονομικό Οικοδόμημα της Ευρώπης

Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/European_integration

Παρά τα αυξημένα όμως επίπεδα συνεργασίας, η σύγκλιση ακόμα και εντός της Ε.Ε. σε

πολιτικό και ειδικά σε οικονομικό επίπεδο δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί (Delic and

Kragulz, 2005) και σίγουρα δεν μπορεί να προκύψει αποκλειστικά από νομισματικές

πολιτικές (Blanchard and Katz, 1992; Decressin and Fatas, 1995), όταν σε ζητήματα όπως η

ανταγωνιστικότητα εμφανίζονται συνεχείς τάσεις απόκλισης (European Central Bank, 2012).

Η απώλεια ανταγωνιστικότητας εκ μέρους κάποιων χωρών τις καθιστά ευάλωτες και

επιβραδύνει συνολικά τις συνδεόμενες οικονομίες (Trichet, 2011; Draghi, 2012).

Η οικονομική κρίση του 2008 αποκάλυψε μία Ευρώπη πολλών ανομοιογενειών και

αποκλίσεων, τόσο σε οικονομικό, όσο και σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και την έλλειψη

επαρκών και ικανών «εργαλείων» από πλευράς Ε.Ε. που να μπορούν να εγγυηθούν

συνέχιση της διαδικασίας σύγκλισης εντός και εκτός της.

Η συμβολή της παρούσης εισήγησης έγκειται στο γεγονός ότι συνδυάζει παραμέτρους

οικονομικής και πολιτικής σύγκλισης, υπό το πρίσμα όμως της κατανόησης της ευημερίας

που αυτές προσδίδουν στον πολίτη.

3. Data Analysis

Η μελέτη χρησιμοποιεί χρονοσειρές στατιστικών στοιχείων για την περίοδο 2005-2014, τα

οποία διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες και παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα

2 που ακολουθεί:

στοιχεία που άπτονται της αποτελεσματικότητας και την ανταγωνιστικότητας της

κάθε μίας εθνικής οικονομίας και τα οποία προέρχονται από:

o την World Bank και

o το World Economic Forum.

στοιχεία που άπτονται του επιπέδου αποτελεσματικότητας στην άσκηση διοίκησης

σε κάθε κράτος και τα οποία προέρχονται από:

o The Worldwide Governance Indicators

Αναζητήθηκαν στοιχεία που πέραν της κατάταξης της χώρας σε μία σειρά (rank) παρείχαν

και κάποιο αριθμητικό μέγεθος ώστε να υφίσταται πεδίο σύγκρισης και μεταβολής του

κάθε δείκτη μεταξύ των ετών (Πίνακας 2). Όσον αφορά τα οικονομικά μεγέθη βασική

παράμετρος επιλογής των δεικτών έναντι τυχόν «απόλυτων» μεγεθών υπήρξε το γεγονός

πως οι δείκτες ενσωματώνουν πολλαπλές παραμέτρους και συνισταμένες. Ακολούθως

παρατίθενται πληροφοριακά στοιχεία για το τι εκφράζουν τα μεγέθη που

χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη.

Όσον αφορά τις μεταβλητές που αφορούν την Αποτελεσματικότητα και την

Ανταγωνιστικότητα της Εθνικής Οικονομίας, αξιοποιήθηκαν οι ακόλουθοι δείκτες:

Ease of Doing Business, το οποίο εκφράζει τη θεσμική και λειτουργική ευκολία που

παρέχεται στην ανάπτυξη επιχειρηματικότητας με έμφαση σε παράγοντες όπως:

o η έναρξη επιχείρησης,

o η κατοχύρωση ιδιοκτησίας,

o η πρόσβαση σε τραπεζική πίστωση,

o η προστασία των επενδυτών,

o το φορολογικό σύστημα,

o οι εξαγωγές και

o η επίλυση προβλημάτων.

Global Competiveness Index, το οποίο περιγράφει την ποσοτική και ποιοτική θέση

της εκάστοτε οικονομίας, στο ανταγωνιστικό πλαίσιο που διαμορφώνεται σε

παγκόσμιο επίπεδο στους τομείς:

o των δημόσιων φορέων,

o του μακροοικονομικού περιβάλλοντος και

o της τεχνολογίας.

Όσον αφορά τις μεταβλητές που αφορούν το Επίπεδο Αποτελεσματικότητας στην Άσκηση

Διοίκησης, η Παγκόσμια Τράπεζα αξιοποιεί τις εξής έξι μεταβλητές:

Voice and Accountability: εκφράζει το βαθμό συμμετοχής στις δημοκρατικές

διαδικασίες εκ μέρους των πολιτών και το ενδιαφέρον τους για τα κοινά.

Political Stability and Absence of Violence: εκφράζει την πιθανότητα ανατροπής της

κυβέρνησης ως αποτέλεσμα πράξεων βίας και αστάθειας.

Government Effectiveness: εκφράζει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της

δημόσιας παρέμβασης.

Regulatory Quality: εκφράζει τον βαθμό που το κράτος μπορεί μέσω ρύθμισης να

προωθήσει την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα.

Rule of Law: εκφράζει τον βαθμό εμπιστοσύνης στη δικαιοσύνη και το κατά πόσο

αυτή εκφράζει το περί κοινού αίσθημα δικαίου.

Control of Corruption: εκφράζει το βαθμό στον οποίο η δημόσια εξουσία αποτελεί

αντικείμενο εκμετάλλευσης προς όφελος ομάδων συμφερόντων.

Το μόνο αριθμητικό μέγεθος που χρησιμοποιείται στη μελέτη, ως δείκτης ευημερίας, είναι

το Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ που απολαμβάνουν οι κάτοικοι της κάθε χώρας. Ως μέγεθος έχει και

αυτό τις αδυναμίες του, καθώς δεν εστιάζει στον τρόπο που κατανέμεται το ΑΕΠ και ως εκ

τούτου δεν μπορεί να αποτυπώσει τυχόν ανισότητες εντός των κοινωνιών. Επειδή όμως ο

σκοπός της μελέτης είναι να αποτυπώσει τις συνολικές διαφοροποιήσεις κρατών σε

μακροσκοπικό επίπεδο, κρίθηκε πως οι αδυναμίες του Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ δεν επηρεάζουν

τα αποτελέσματα συνολικά.

Πίνακας 2 Δεδομένα που θα χρησιμοποιηθούν και πηγές προέλευσης τους

Επίπεδο Ανάλυσης

Ονομασία

Κατηγορία Πηγή προέλευσης

Επίπ

εδο

Οικ

ονο

μία

ς

Ease of doing business

Δείκτης World Bank

Starting a business

Registering property

Getting credit

Protecting investors

Paying taxes

Trading across borders

Enforcing contracts

Resolving insolvency

GNI per Capita Αριθμητικό

μέγεθος World Bank

Global Competitiveness Index

Δείκτης World Economic Forum Public Institutions Index

Macroeconomic Environment Index

Technology Index

Επίπ

εδο

Απ

οτε

λεσ

μα

τικό

τητα

ς

Διο

ίκη

ση

ς

Voice and Accountability

Δείκτης The Worldwide

Governance Indicators

Political Stability and Absence of Violence/Terrorism

Government Effectiveness

Regulatory Quality

Rule of Law

Control of Corruption

Περίοδος μελέτης: 2005 - 2014

4. Μεθοδολογία και Δείγμα

Η περίοδος μελέτης που επιλέχτηκε είναι μεταξύ των ετών 2005-2014, μία εξαιρετικά

σημαντική περίοδος καθώς περιλαμβάνει τα πρώτα χρόνια μετά τη μεγάλη διεύρυνση της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, το ξέσπασμα της χρηματοοικονομικής κρίσης στην Ευρώπη και την

ανάπτυξη του αισθήματος της «κόπωσης της διεύρυνσης» στις χώρες της Ένωσης και στις

υπό ένταξη χώρες.

Το δείγμα που μελετήθηκε περιλάμβανε το σύνολο των χωρών που βρίσκονται στην

ευρωπαϊκή ήπειρο. Λόγω της απουσίας δεδομένων σε μία ή περισσότερες μεταβλητές για

την υπό εξέταση περίοδο η μελέτη περιορίστηκε σε 40 χώρες, όπως φαίνεται στον Πίνακα

που ακολουθεί. Δεδομένου ότι οι χώρες αυτές καλύπτουν το σύνολο των περιφερειακών

υποσυστημάτων που έχει οριοθετήσει η στρατηγική «Ευρώπη 2020» και σημαντικό αριθμό

χωρών εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η απουσία στοιχείων για κάποιες χώρες δεν κρίνεται

επιζήμια για το σύνολο της μελέτης, καθώς δεν αλλοιώνεται η συνολική εικόνα.

Από πλευράς υποσυστημάτων, κενό παρατηρήθηκε στο Νότιο Υποσύστημα, όπου δεν

υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία για τη Μάλτα. Παράλληλα, ενσωματώθηκαν μία σειρά χωρών

με διαφορετικά χαρακτηριστικά η κάθε μία, ομαδοποιήσιμα ή μη. Μία σημαντική ομάδα

χωρών είναι οι προερχόμενες από την Ανατολική Ευρώπη, που ήταν μέρος του σοβιετικού

κόσμου και περιλαμβάνουν:

Γεωργία,

Μολδαβία,

Ουκρανία και

Ρωσική Ομοσπονδία.

Η δεύτερη ομάδα χωρών περιλαμβάνουν χώρες που ανήκουν στον λεγόμενο «δυτικό

κόσμο», διαθέτουν κοινά στοιχεία και χαρακτηριστικά με το Βόρειο και Βορειοδυτικό

Υποσύστημα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά έχουν επιλέξει για τους δικούς τους

λόγους να ακολουθούν ανεξάρτητη εθνική πορεία. Οι χώρες αυτές είναι:

Ελβετία,

Νορβηγία και

Ισλανδία.

Τέλος, υπάρχει και η περίπτωση της Τουρκίας, που δεν μπορεί να ενταχθεί σε κάποια από

τις ανωτέρω περιπτώσεις και ως εκ τούτου επιλέχτηκε να μελετηθεί ως μία ανεξάρτητη

περίπτωση. Το σημαντικό εξάλλου στοιχείο της ανάλυσης είναι ο εντοπισμός του εάν η

κατηγοριοποίηση των χωρών όπως δίνεται στην «Ευρώπη 2020» είναι αμφισβητήσιμη και

εάν υπάρχουν «συγγένειες και ομοιότητες» μεταξύ των χωρών που υπερβαίνουν τα

πλαίσια και όρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, έχει ενδιαφέρον να αναζητηθεί

αν η Τουρκία διαθέτει κοινωνικά χαρακτηριστικά και στοιχεία της οικονομίας που να

προσομοιάζουν με αυτά του Νοτίου Υποσυστήματος της Ε.Ε. ή των Δυτικών Βαλκανίων.

Το σύνολο των χωρών που μελετήθηκαν στα πλαίσια της παρούσης εισήγησης,

κατηγοριοποιημένες ώστε να φαίνεται το κάθε περιφερειακό υποσύστημα παρατίθενται

ακολούθως:

Πίνακας 3 Χώρες Ανάλυσης και Περιφερειακό Υποσύστημα προέλευσης

Χώρα και Αρχικά Περιφερειακό

Υποσύστημα Χώρα και Αρχικά

Περιφερειακό

Υποσύστημα

Αλβανία - ALB Δυτικά Βαλκάνια Μολδαβία - MLD Ανατολική

Ευρώπη

Αυστρία - AUT Βορειοδυτικό Λετονία - LVA Ανατολικό

Γαλλία - FRA Βορειοδυτικό Λιθουανία - LTU Ανατολικό

Γερμανία - DEU Βορειοδυτικό Λουξεμβούργο - LUX Βορειοδυτικό

Γεωργία - GEO Ανατολική

Ευρώπη

Νορβηγία - NOR Δυτική Ευρώπη

Δανία - DNK Βόρειο Ολλανδία - NLD Βορειοδυτικό

Βέλγιο - BEL Βορειοδυτικό Ουγγαρία - HUN Ανατολικό

Βοσνία και Ερζεγοβίνη -

BRZ

Δυτικά Βαλκάνια Ουκρανία - UKR Ανατολική

Ευρώπη

Βουλγαρία - BGR Ανατολικό Πολωνία - POL Ανατολικό

Ελβετία - CHE Δυτική Ευρώπη Πορτογαλία - PRT Νότιο

Ελλάδα - GRC Νότιο Ρωσική Ομοσπονδία -

RUS

Ανατολική

Ευρώπη

Εσθονία - EST Ανατολικό Ρουμανία - ROM Ανατολικό

Ηνωμένο Βασίλειο - GBR Βορειοδυτικό Σερβία - SRB Δυτικά Βαλκάνια

Ιρλανδία - IRL Βορειοδυτικό Σλοβακία - SVK Ανατολικό

Ισλανδία - ISL Δυτική Ευρώπη Σλοβενία - SVN Ανατολικό

Ισπανία - ESP Νότιο Σουηδία - SWE Βόρειο

Ιταλία - ITA Νότιο Τουρκία - TUR Ανεξάρτητη Χώρα

Κροατία - HRV Ανατολικό Τσεχία - CZE Ανατολικό

Κύπρος - CYP Νότιο Φιλανδία - FIN Βόρειο

Μαυροβούνιο - MNE Δυτικά Βαλκάνια ΦΥΡΟΜ - FRM Δυτικά Βαλκάνια

Πηγή: Οι συντομογραφίες των χωρών υιοθετήθηκαν βάσει του συστήματος που υιοθετεί η Παγκόσμια Τράπεζα

Για τη ανάλυση των δεδομένων πραγματοποιήθηκε πολυπαραγοντική ανάλυση. Αρχικά

ελέγχθηκε η συσχέτιση των διαφορετικών παραμέτρων μεταξύ τους, με την χρήση του

συντελεστή του Pearson, που αποτελεί αξιόπιστο δείκτη σχετικά με τον βαθμό και την

κατεύθυνση επιρροής της μιας μεταβλητής πάνω στις υπόλοιπες.

Ο συντελεστής αυτός όμως, δεν μπορεί να δείξει την αλληλεπίδραση που προκύπτει όταν

υφίσταται ένα πολυπαραγοντικό σύστημα και στο οποίο πρέπει να προκύψει η τελική

επιρροή του συνόλου των ανεξάρτητων μεταβλητών επί της εξαρτημένες. Για τον λόγο αυτό

χρησιμοποιήθηκε η ANOVA, προκειμένου να διαπιστωθεί η αξιοπιστία του μοντέλου που

διαμορφώθηκε και να προσδιοριστεί η επίδραση των παραμέτρων.

Το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε για την πραγματοποίηση αυτών είναι:

(1)

όπου,

η εξαρτημένη μεταβλητή στη μονάδα του χρόνου,

η σταθερή μεταβλητή,

το άθροισμα των παραμέτρων που διαμορφώνουν τις μεταβλητές οργάνωσης

της οικονομίας,

το άθροισμα των παραμέτρων που διαμορφώνουν τις μεταβλητές

αποτελεσματικότητας της διοίκησης,

το κατάλοιπο της σχέσης.

Για την περαιτέρω ανάλυση και ομαδοποίηση των χωρών (clustering) με κοινά

χαρακτηριστικά, εφαρμόστηκε η μεθοδολογία «Hierarchical Clustering» με τον αλγόριθμο

του Chebychev, ο οποίος και αποδίδει καλύτερα τις σχέσεις ποιοτικών και ποσοτικών

μεταβλητών. Στην περίπτωση μας επιλέχθηκε η εν λόγω μεθοδολογία, καθώς η ανάλυση

προσπαθεί να διαμορφωθεί σε ένα πολυπαραγοντικό περιβάλλον, το οποίο θα

κατηγοριοποιεί τις χώρες με βάση την κοινωνική ευημερία, την αποτελεσματικότητας της

διοίκησης, καθώς και τις προοπτικές των οικονομιών και την ετοιμότητα τους να

ανταγωνιστούν σε παγκόσμιο επίπεδο.

Αυτού του είδους η ανάλυση κρίθηκε ως πιο ταιριαστή από την στιγμή που το «ευρωπαϊκό

μοντέλο» οργάνωσης και λειτουργίας των χωρών δεν βασίζεται αποκλειστικά στα μεγέθη

της οικονομικής ανάπτυξης, αλλά ενσωματώνει και αρχές κοινωνικής ευημερίας και

πολιτικού εκδημοκρατισμού. Η σύνθεση των στοιχείων αυτών αποτυπώνει τις πραγματικές

ομοιότητες – «συγγένειες» μεταξύ των χωρών.

5. Αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα που προέκυψαν καταδεικνύουν την ύπαρξη ισχυρών συσχετίσεων μεταξύ

των μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν. Το σύνολο των σχέσεων βρέθηκαν να είναι

στατιστικά σημαντικές σε επίπεδο σημαντικότητας sig.=0,01 γεγονός που αναδεικνύει την

ορθότητα των επιλογών. Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει τα αποτελέσματα που προέκυψαν.

Τη μεγαλύτερη επίδραση στο κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν εμφανίζουν από

πλευράς:

αποτελεσματικότητας στη διοίκηση:

o ο έλεγχος της διαφθοράς και

o η ισχύς του νόμου,

οργάνωσης της οικονομίας:

o ο βαθμός ανταγωνιστικότητας στην παγκόσμια οικονομία.

Πίνακας 4 Αποτελέσματα Συσχέτισης Μεταβλητών

Pearson Correlation X1 X2 X3 X4 X5 X6 X7 X8

GNI per Capita -0,533 0,794 0,684 0,835 0,766 0,848 0,872 0,846

X1 Ease of Doing Business

-0,689 -0,557 -0,779 -0,791 -0,762 -0,753 -0,662

X2 Voice and Accountibility

0,866 0,900 0,909 0,940 0,895 0,799

X3 Political Stability

0,780 0,766 0,804 0,757 0,705

X4 Government Effectiveness

0,932 0,969 0,956 0,898

X5 Regulatory Quality

0,943 0,894 0,835

X6 Rule of Law

0,963 0,889

X7 Control of Corruption

0,909

X8 Global Competiveness Index

Τα αποτελέσματα που αποτυπώνονται έχουν Sig. 0,00 με εξαίρεση όπου υφίσταται «*» που ήταν Sig. 0,05

Παράλληλα, τα αποτελέσματα καταδεικνύουν πως η ευκολία ανάπτυξης

επιχειρηματικότητας δεν συνδέεται ούτε με την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας, ούτε με

την αποτελεσματικότητα στη διοίκηση. Αντίθετα, η ανταγωνιστικότητα επηρεάζεται από τις

ίδιες παραμέτρους που διαμορφώνουν το κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν.

Όσον αφορά τις μεταβλητές της αποτελεσματικότητας στη διοίκηση εμφανίζουν ισχυρές

σχέσεις:

Η συμμετοχή των πολιτών – λογοδοσία, η αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης, η

ρυθμιστική ποιότητα και ο έλεγχος της διαφθοράς εξαρτώνται από την ισχύ του

νόμου.

Η πολιτική σταθερότητα εξαρτάται από τη συμμετοχή των πολιτών και τη

λογοδοσία.

Η ισχύς του νόμου εξαρτάται από την αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης και τον

έλεγχο της διαφθοράς.

Καθοριστική ως εκ τούτου παράμετρος εμφανίζεται να είναι η ισχύς του νόμου, η οποία και

επηρεάζει θετικά και στατιστικά σημαντικά τις περισσότερες παραμέτρους που

διαμορφώνουν την αποτελεσματικότητα στη διοίκηση. Ακόμα και η πολιτική σταθερότητα

που φαίνεται να επηρεάζεται πρωτίστως από τη συμμετοχή των πολιτών – λογοδοσία των

κυβερνήσεων, εμφανίζεται να λαμβάνει τη δεύτερη μεγαλύτερη επιρροή από την ισχύ του

νόμου.

Η αξιοπιστία και ο βαθμός προβλεψιμότητας του μοντέλου συνολικά παρουσιάζεται στον

Πίνακα 5. Τα αποτελέσματα κρίνονται ικανοποιητικά καθώς προβλεψιμότητα άνω του 75%

(R Square) θεωρείται βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας ικανοποιητική, ενώ το εν λόγω

μοντέλο κινείται στο 81,2%.

Πίνακας 5 Εκτίμηση του Μοντέλου Συνολικά

Model R R Square Adjusted R

Square Std. Error of the

Estimate Durbin-Watson

1 0,901a 0,812 0,804 9820,357 ,592

a. Predictors: (Constant), Global Competiveness Index, Ease of Doing Business, Political Stability, Regulatory Quality, Control of Corruption, Voice and Accountability, Government Effectiveness, Rule of Law

b. Dependent Variable: GNI per Capita

Περισσότερα στοιχεία αναφορικά με την παλινδρόμηση και τα αποτελέσματά της δίνονται

στο Παράρτημα του παρόντος, παρέχοντας μία σαφέστερη εικόνα αναφορικά με την υπό

εξέταση σχέση. Σε κάθε περίπτωση, το μοντέλο αποτυπώνει τη σχέση ευημερίας, όπως

προκύπτει από το κατά κεφαλή Α.Ε.Π. και τους δείκτες αποτελεσματικότητας της διοίκησης,

με το πλαίσιο λειτουργίας των αγορών, όπως αποτυπώνεται με τον δείκτη παγκόσμιας

ανταγωνιστικότητας.

Στην Εικόνα 2, αποτυπώνεται γραφικά μέρος της σχέσης αυτής (κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. στον

οριζόντιο άξονα και δείκτης παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας στον οριζόντιο), με την

γραμμή τάσης να αποτελεί τον λογάριθμο της σχέσης. Ο λογάριθμος αυτός αποτυπώνει αν

η έμφαση (σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες) δίνεται περισσότερο προς την ευημερία

(χώρες κάτω από τη λογαριθμική γραμμή) ή την ανταγωνιστικότητα των αγορών (χώρες

πάνω από τη λογαριθμική γραμμή).

Οι χώρες του Βορείου Υποσυστήματος βρίσκονται πάνω από τη λογαριθμική γραμμή και

δίνονται με πορτοκαλί χρώμα. Όπως φαίνεται, οι διαφορές τους με τις χώρες του

Βορειοδυτικού Υποσυστήματος (απεικονίζονται με πράσινο χρώμα) δεν είναι μεγάλες.

Διαφοροποίηση προκύπτει όσον αφορά το Λουξεμβούργο και την Ιρλανδία. Για την πρώτη

χώρα έχουν διατυπωθεί κριτικές αναφορικά με τη λειτουργία της ως τόπος offshore

επιχειρήσεων εντός της Ε.Ε. και η δεύτερη αποτελούσε ένα από τα πρόσφατα θύματα της

χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Το Νότιο Υποσύστημα (απεικονίζεται με μπλε χρώμα), βρίσκεται σταθερά κάτω από τη

λογαριθμική γραμμή, μακριά από τα δύο ανωτέρω υποσυστήματα, με την Πορτογαλία να

βρίσκεται εγγύτερα στο Ανατολικό Υποσύστημα (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα) και την

Ελλάδα να ακολουθεί μία ξεχωριστή πορεία, απομακρυνόμενη από τις υπόλοιπες χώρες

του υποσυστήματος της. Το Ανατολικό Υποσύστημα, αποτελεί το «μαξιλαράκι» που

συνδέει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων (απεικονίζονται με μωβ χρώμα) και της

Ανατολικής Ευρώπης, με την ευρωπαϊκή προοπτική. Η χώρα που διαφοροποιείται

συγκριτικά με τις υπόλοιπες είναι το Μαυροβούνιο που βρίσκεται εγγύτερα στο Ανατολικό

Υποσύστημα.

Εικόνα 2 Αποτύπωση της Σχέσης Ευημερίας Πολιτών – Πλαισίου Λειτουργίας της Αγοράς

Η ομαδοποίηση των χωρών, διαφοροποιείται όταν ενσωματωθούν και οι παράμετροι της

αποτελεσματικότητας στη διοίκηση, Το δενδρόγραμμα της Εικόνας 3, παρουσιάζει την

ομαδοποίηση για το σύνολο των παραμέτρων, που προέκυψε με τη χρήση της

μεθοδολογίας «Hierarchical Clustering» με τον αλγόριθμο του Chebychev. Η ομαδοποίηση

δε λαμβάνει υπόψη το καθεστώς ένταξης ή μη των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά

αποτυπώνει την τις «συγγένειες» ως προς τα υπό εξέταση δεδομένα.

Οι ομάδες χωρών διαμορφώνονται με βάση την Εικόνα 3 ως εξής (με δυνατότητα

περαιτέρω υποκατηγοριοποίησης ή διεύρυνσης των ομάδων αναφοράς):

Τα «Ευρωπαϊκά Βασίλεια» που ονομάστηκαν έτσι για να τονιστεί η διαφοροποίηση

τους και περιλαμβάνουν το Λουξεμβούργο, την Ελβετία και τη Νορβηγία. Η ομάδα

αυτή χωρών φαίνεται να λειτουργεί διαφοροποιημένα έναντι όλων των υπολοίπων

ως προς το μίγμα κανόνων αγοράς – αποτελεσματικότητας στη διοίκηση και

κοινωνικής ευημερίας.

Το «Δυτικοευρωπαϊκό Σκέλος των Ισχυρών» με τη συμμετοχή της Γαλλίας,

Γερμανίας, Αυστρίας, Φιλανδίας, Ολλανδίας, Βελγίου, Σουηδίας και Δανίας.

Πρόκειται για το Βόρειο Υποσύστημα συν τον κορμό του Βορειοδυτικού

Υποσυστήματος (χωρίς την Ιρλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο που έχουν ενταχθεί σε

άλλη ομάδα καθώς και το Λουξεμβούργο που βρίσκεται στα Ευρωπαϊκά Βασίλεια).

Η «Περιφέρεια της Ε.Ε.» που διαχωρίζεται στη:

o «Ζώνη των χωρών που συγκλίνουν», που περιλαμβάνει χώρες του

Βορειοδυτικού και του Νότιου Υποσυστήματος, με τάση να προσεγγίσουν

τις ανωτέρω χώρες και περιλαμβάνει την Κύπρο, την Ισπανία, την Ισλανδία,

την Ιταλία, την Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

o «Ζώνη των χωρών που αποκλίνουν» και περιλαμβάνει την Ελλάδα, τη

Σλοβενία, τη Τσεχία και την Πορτογαλία.

Το «Ανατολικοευρωπαϊκό Σκέλος των Ισχυρών» που περιλαμβάνει χώρες εντός και

εκτός της Ε.Ε. που έχουν πραγματοποιήσει βήματα προς το μοντέλο της Δυτικής

Ευρώπης, όπως: Σλοβακία, Εσθονία, Κροατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Λιθουανία,

Λετονία, Τουρκία και Ρωσική Ομοσπονδία.

Οι «Χώρες της Μετάβασης», Βουλγαρία, Ρουμανία και Μαυροβούνιο, που είτε

έχουν ενταχθεί στους κόλπους της Ε.Ε., είτε διεκδικούν δυναμικά την είσοδο τους.

Η «Υπόλοιπη Ευρώπη», που περιλαμβάνει την πλειοψηφία των χωρών των Δυτικών

Βαλκανίων (Αλβανία, ΦΥΡΟΜ, Σερβία, Βοσνία – Ερζεγοβίνη) και χώρες του πρώην

σοβιετικού μπλοκ (Γεωργία, Μολδαβία και Ουκρανία).

Εικόνα 3 Δενδρόγραμμα Σχέσεων Χωρών

6. Συμπεράσματα

Τα δεδομένα που προέκυψαν καταδεικνύουν ότι δεν υφίσταται μία και ενιαία Ευρώπη,

αλλά μία Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, ακόμα και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η

ομαδοποίηση των χωρών με βάση την πολυπαραγοντική ανάλυση που περιλαμβάνει τους

κανόνες της ελεύθερης αγοράς, το βαθμό αποτελεσματικότητας στη διοίκηση και το

επίπεδο κοινωνικής ευημερίας, ανέδειξαν μία Ευρώπη, με εφτά (7) διαφορετικές ομάδες

χωρών που εμφανίζουν σχέσεις «συγγένειας» (ομοιογένειας) ως προς την εν γένει

δυναμική και συμπεριφορά τους (Εικόνα 4).

Οι ομάδες αυτές δεν βρίσκονται σε σύγκλιση, αλλά σε απόκλιση καθώς τα Ευρωπαϊκά

Βασίλεια και το Δυτικοευρωπαϊκό Σκέλος των Ισχυρών, είτε βρίσκονται σε μεγάλη

απόσταση από τις υπόλοιπες ομάδες, είτε αυξάνουν την απόσταση τους προς υψηλότερα

επίπεδα ανταγωνιστικότητας και ευημερίας. Η Περιφέρεια της Ε.Ε. φαίνεται να βρίσκεται

σε μία κατάσταση σταθερότητας, που περισσότερο προσομοιάζει με τη «νηνεμία πριν την

καταιγίδα», παρά με το να έχει εξασφαλίσει τη θέση της. Οι υπόλοιπες ομάδες χωρών

βρίσκονται περισσότερο ευάλωτες από την πρόσφατη κρίση, χωρίς ιδιαίτερη δυναμική

βελτίωσης των επιπέδων τους.

Στο πλαίσιο αυτό, η θέση των Δυτικών Βαλκανίων κρίνεται ιδιαίτερα επισφαλής. Με

εξαίρεση το Μαυροβούνιο που βρίσκεται στην ομάδα των Χωρών Μετάβασης (με τη

Βουλγαρία και τη Ρουμανία), εμφανίζουν εξίσου χαμηλά μεταρρυθμιστικά χαρακτηριστικά

σε επίπεδο αγοράς και αποτελεσματικότητας στη διοίκηση με αυτά χωρών της Ανατολικής

Ευρώπης, για τις οποίες ουδέποτε έχει τεθεί ως στόχος η είσοδος στην ευρωπαϊκή

οικογένεια.

Σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της βαλκανικής χερσονήσου, οι διαφορές δεν

έγκεινται σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας στις διεθνείς αγορές, αφού η Κροατία, η Ελλάδα

και η Ρουμανία βρίσκονται εξίσου χαμηλά, ενώ η Βουλγαρία και το Μαυροβούνιο οριακά

υψηλότερα. Οι διαφορές προέρχονται σε επίπεδο μεταρρύθμισης στη λειτουργία της

διοίκησης, όπου τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων παρουσιάζουν εμφανείς καθυστερήσεις

και αρρυθμίες.

Η όποια περαιτέρω ενοποίηση της Ευρώπης δύσκολα μπορεί, υπό τις παρούσες συνθήκες,

να είναι πραγματική και ουσιαστική αλλά θα πρέπει να περιοριστεί σε πολιτικά και

ονομαστικά κριτήρια. Η Εικόνα 7 παρουσιάζει μία Ευρώπη που δεν ομογενοποιείται, ούτε

καν σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά αντίθετα παρουσιάζει ομάδες χωρών με

διαφορετικά χαρακτηριστικά και δυναμική, άρα και με διαφορετικά «θέλω και ανάγκες».

Εικόνα 4 Η Ευρώπη των Πολλών Ταχυτήτων

Βιβλιογραφία

1. Aleskerov, F., Avci, G., Iakouba, V. and Tόrem, Z. U. (2002), European

Union Enlargement: Power Distribution Implications of the New Institutional

Arrangements, European Journal of Political Research 41: 379–394.

2. Allsopp, Christopher and Michael J. Artis (eds.) (2003) “EMU, Four Years

On.” Oxford Review of Economic Policy 19: 1.

3. Blanchard, O. and Katz, L. F. (1992), “Regional Evolutions”, Brookings

Papers on Economic Activity, Economic Studies Program, The Brookings

Institution, Vol. 23 (1), pp. 1-76.

4. Buti, Marco and André Sapir (eds.) (2003) EMU and Economic Policy in

Europe. Cheltenham: Edward Elgar.

5. Bacaria, J., Chortareas, G.E. and Kyriacou, A. P. (2002), Enlargement and the

European Central Bank, in: B. Steunenberg (ed.), Widening the European

Union. The Politics of Institutional Change and Reform, Routledge, 163–179.

6. De Grauwe, P. (2002), Challenges for Monetary Policy in Euroland, Journal of

Common Market Studies 40: 693–718.

7. Decressin, J. and Fatas, A. (1995), “Regional labor market dynamics in

Europe”, European Economic Review, Elsevier, Vol. 39 (9), December, pp.

1627-1655.

8. Delic Milica and Kragulj Dragana (2005), Objectives of Macroeconomics as

the Basis for Clustering of Countries in Integrated Europe, The 7th Balkan

Conference on Operational Research, BACOR 05, Constanta, May 2005,

Romania

9. Draghi, M. (2012), speech at the colloquium “Les défis de la compétitivité”

organised by Le Monde and l’Association Française des Entreprises Privées

(AFEP), Paris, available at:

http://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2012/html/sp120313.en.html

10. European Central Bank, “Competiveness and External Imbalances within the

Euro Area”, Occasional Paper Series, No. 139, December 2012

11. Fahrholz Christian H. & Mohl Philipp, “Does the EMU-Enlargement Impair

Price Stability in Europe? A Voting Power Analysis of the ECB Reform”,

Homo Oeconomicus 23(2): 219–238 (2006)

12. Gros, D., Castelli, M., Jimeno, J., Mayer, T. and Thygesen, N. (2002), The

Euro at 25. Special Report of the CEPS Macroeconomic Policy Group. Centre

for European Policy Studies, Brussels.

13. Hefeker, C. (2002), Monetary Policy in a Union of 27: Enlargement and

Reform Options, Intereconomics 6: 315–320.

14. Hendrikx, M. and Maier, P. (2002), Implications of EMU Enlargement for

European Monetary Policy: A Political Economy View, Netherlands Bank,

Monetary and Economic Policy Department – MEB Series No. 4.

15. Michelis, Leo and Koukouritakis Minoas. 2007. EU enlargement and the

EMU. Journal of Economic Integration 22, no. 1: 156–80.

16. Pelkmans, J., 2001, European integration: methods and economic analysis

(Financial Times Prentice Hall, UK).

17. Trichet, J.-C., (2011), “Competitiveness and the smooth functioning of EMU”,

lecture at the University of Liège, 23 February, available at

www.ecb.europa.eu/press/key/date/2011/html/sp110223.en.html

Παράρτημα

Πίνακας 6 Συντελεστές Παινδρόμησης

Unstandardized

Coefficients Standardized Coefficients

B Std. Error Beta t Sig.

(Constant) -44369,575 13361,854 -3,321 ,001

Ease of Doing Business 178,974 34,761 ,284 5,149 ,000

Voice and Accountibility 3372,931 4228,608 ,096 ,798 ,426

Political Stability -1010,847 2154,479 -,030 -,469 ,639

Government Effectiveness 1631,415 3888,214 ,062 ,420 ,675

Regulatory Quality -1693,381 3688,541 -,051 -,459 ,647

Rule of Law 3717,240 4917,564 ,149 ,756 ,451

Control of Corruption 13637,930 3077,969 ,625 4,431 ,000

Clobal Competiveness Index 10349,180 3198,082 ,264 3,236 ,001

Εικόνα 5 Ιστόγραμμα των Δεδομένων της Παλινδρόμησης