ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΙΤΛΟ

Ο ρόλος της Νορβηγίας στην συμφωνία του Όσλο το 1993

Αντώνιος Δ. Κάργας

ΚΟΡΙΝΘΟΣ

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΉ........................................................................................................................................3

2. ΤΑ ΓΕΓΟΝΌΤΑΠΟΥΟΔΉΓΗΣΑΝΣΤΗΣΥΜΦΩΝΊΑΤΟΥΌΣΛΟ 5

2.1 Η αραβο – ισραηλινή διαμάχη..................................................................................................5

2.2 Η φύση του Παλαιστινιακού Ζητήματος....................................................................................6

2.3 Το διεθνές περιβάλλον πριν το Όσλο........................................................................................6

2.4 Εσωτερικές παράμετροι της παλαιστινιακής πλευράς...............................................................7

2.5 Εσωτερικοί παράμετροι της ισραηλινής πλευράς......................................................................7

3. ΟΡΌΛΟΣΤΗΣΝΟΡΒΗΓΊΑΣ...............................................................................9

3.1 Παράμετροι διαμόρφωσης της νορβηγικής εξωτερικής πολιτικής.............................................9

3.2 Ο ρόλος της Νορβηγίας στη δημιουργία διαύλου επικοινωνίας................................................9

3.3 Επίσημες και ανεπίσημες επαφές για τη δημιουργία διαύλου διαπραγμάτευσης..................11

3.4 Το μυστικό κανάλι της Νορβηγίας – η πρώτη φάση.................................................................12

3.5 Το μυστικό κανάλι της Νορβηγίας – η δεύτερη φάση..............................................................13

4. ΣΥΜΠΕΡΆΣΜΑΤΑ................................................................................................... 15

4.1 Το νορβηγικό μοντέλο στην ειρήνευση....................................................................................15

ΑΝΑΦΟΡΕΣ..............................................................................................................................................18

1. Εισαγωγή

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ελάχιστοι άνθρωποι θα πίστευαν ότι μία συμφωνία μεταξύ Ισραηλινής Κυβέρνησης και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO εφεξής) θα ήταν ποτέ δυνατή.

Δεν ήταν μόνο το βάθος της έντασης μεταξύ των δύο εθνοτήτων, ούτε η σειρά πολέμων που είχαν προηγηθεί, βασική αποτρεπτική παράμετρος επίτευξης της όποιας συμφωνίας ήταν η βαθιά ριζωμένη άρνηση στις δύο πλευρές να «συνομιλήσουν» κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Κανένας από τους δύο δεν αναγνώριζε το δικαίωμα του άλλου στην «ύπαρξη» και στην ευημερία.

Ακόμα λιγότεροι άνθρωποι θα πίστευαν επίσης, ότι μία λύση θα μπορούσε να προκύψει από κάποια πλευρά άλλη της Σοβιετικής Ένωσης ή των Η.Π.Α., των δύο πόλων που κυριαρχούσαν στο πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό πεδίο από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.

Οι ιστορικές μεταβολές όμως που συντελέστηκαν τα επόμενα χρόνια άνοιξαν ένα παράθυρο – μια ευκαιρία, που ένα μικρό σε μέγεθος και πληθυσμό κράτος, η Νορβηγία, έσπευσε να αδράξει για να πετύχει μια κοινά αποδεκτή συμφωνία μεταξύ των ηγεσιών των δύο πλευρών.

Το γιατί η Νορβηγία πέτυχε εκεί που άλλα κράτη δεν τα κατάφερναν, αποτελεί αντικείμενο έρευνας της παρούσης εργασίας. Μέσα από την ανάλυση του ιστορικού πλαισίου και περιβάλλοντος της εποχής, αλλά και τα γεγονότα όπως έχουν αποτυπωθεί σε επίσημες πηγές και διεθνή αρθογραφία, επιχειρείται να καταγραφεί ο ρόλος της Νορβηγίας στην επίτευξη της Συμφωνίας του Όσλο το 1993. Θα αναδειχθεί ότι η επιτυχία της νορβηγικής διπλωματίας δεν ήταν τυχαία,, αλλά αποτέλεσε προϊόν συγκεκριμένου τρόπου θεώρησης των διεθνών ζητημάτων.

Στις ενότητες που ακολουθούν αποτυπώνεται αρχικά το ιστορικό πλαίσιο, περιγράφεται το διεθνές περιβάλλον την περίοδο πριν την έναρξη συνομιλιών, αλλά και εσωτερικές παράμετροι των δύο πλευρών. Εν συνεχεία καταγράφεται το πλαίσιο το οποίο διαμόρφωσε τη βούληση στη νορβηγική πλευρά να ασχοληθεί με το ζήτημα και περιγράφονται τα γεγονότα με έμφαση στον τρόπο αντίδρασης και λειτουργίας των νορβηγικών δρώντων σε αυτά. Μέσα από την συνοπτική αυτή εξιστόρηση, γίνεται ευκολότερα αντιληπτός ο πραγματικός ρόλος της χώρας και η σημασία του στην επίτευξη μιας συμφωνίας που δεν υπήρξε το «τέλος», αλλά η «αρχή» μίας μακράς και επίπονης προσπάθειας επίλυσης ενός προβλήματος.

2. Τα Γεγονότα που Οδήγησαν στη Συμφωνία του Όσλο

2.1 Η αραβο – ισραηλινή διαμάχηΗ αποτύπωση της ιστορικής διάστασης της αραβο – ισραηλινής διαμάχης δεν αποτελεί αντικείμενο της παρούσας μελέτης, αλλά η μελέτη της επιτρέπει την κατανόηση των συνθηκών που οδήγησαν στην Συμφωνία του Όσλο το 1993. Η διαμάχη ουσιαστικά αφορά τρεις διαφορετικές φάσεις.

Η πρώτη φάση οριοθετείται μέχρι το 1947 και αφορούσε τη σύγκρουση μεταξύ Ισραηλινών και Παλαιστινίων για την διεκδίκηση των ίδιων εδαφών στην Παλαιστίνη. Οι συγκρούσεις έχουν τοπικό, αλλά και εθνοτικό χαρακτήρα, με τις δύο πλευρές να θεωρούν αναφαίρετο ιστορικό τους δικαίωμα την κατοχή των εδαφών.

Το σχέδιο του ΟΗΕ για τον διαμοιρασμό της Παλαιστίνης, δεν επίλυσε το πρόβλημα, ενώ η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948, οδήγησε το νεοσύστατο κράτος σε διακρατικούς πολέμους με τα γειτονικά του αραβικά κράτη (Scharf, 1999). Η δεύτερη αυτή φάση διήρκεσε μέχρι το 1967 και χαρακτηρίζεται περισσότερο ως αραβο – ισραηλινή διαμάχη.

Μετά το 1967, σταδιακά η σύγκρουση μετατρέπεται από αραβο – ισραηλινή, σε αυτό που σήμερα είναι γνωστό ως «Παλαιστινιακό». Η κατοχή της Δυτικής Όχθης και της Γάζας, έφερε στο προσκήνιο τη διαρκή σύγκρουση του Ισραήλ με τον Παλαιστινιακό πληθυσμό που κατοικούσε στις περιοχές.

Η ίδρυση της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και η αναγνώρισης της το 1974 από τον Αραβικό Σύνδεσμο ως τον μοναδικό εκπρόσωπο των Αράβων της Παλαιστίνης, σηματοδοτεί τη νέα αυτή φάση. Η σταδιακή «παγίωση» των σχέσεων με τις γειτονικές αραβικές χώρες, η σύναψη συμφωνίας το 1979 μεταξύ Ισραήλ - Αιγύπτου και η έναρξη της πρώτης «ιντιφάντα» το 1987 μετέφερε τη «σύγκρουση» από τα εξωτερικά σύνορα του Ισραήλ στις κατεχόμενες περιοχές (Kelman, 2007).

2.2 Η φύση του Παλαιστινιακού Ζητήματος Η σύγκρουση Παλαιστινίων και Ισραήλ αφορά μία «μάχη ύπαρξης» μεταξύ δύο εθνοτικών ομάδων, με διακριτές ταυτότητες, που διεκδικούν την ίδια γεωγραφική επικράτεια, ως πατρίδα, για την ίδρυση του δικού τους κράτους (Tessler, 1994). Σε μία τέτοια σύγκρουση, η διαφορετική εθνοτική ταυτότητα καθορίζει τον «αντίπαλο – απειλή» και αποτελεί τη νομιμοποίηση των διεκδικήσεων επί της γης και των πλουτοπαραγωγικών της πόρων (Kelman, 2001).

Στα πλαίσια αυτά μπορεί να υπάρξει ένας μόνο νικητής, που «τα παίρνει όλα» - γη, πατρίδα, αλλά και εθνική νομιμοποίηση. Ο «αντίπαλος» απολαμβάνει εθνικής ταυτότητας και δικαιωμάτων μόνο εις βάρος της «δική μας» ταυτότητας και των δικαιωμάτων «μας» (Kelman, 1987). Για τους λόγους αυτούς, βασικό χαρακτηριστικό του παλαιστινιακού ζητήματος υπήρξε η συστηματική άρνηση και των δύο

πλευρών να αναγνωρίσουν την ταυτότητα του «άλλου», ώστε να απορρίψουν τα όποια δικαιώματά του αυτή συνεπάγεται (Kelman, 1982).

Για πολλά χρόνια και οι δύο πλευρές αρνούνταν τους νομιμοποιημένους εθνικούς αντιπροσώπους της άλλης πλευράς, ως πιθανούς διαπραγματευτές μιας λύσης. Αρνούνταν την όποια επίσημη ή ανεπίσημη «επαφή» με όποιον η άλλη πλευρά θεωρούσε πιθανό διαπραγματευτή της κυβέρνησης ή του κινήματος (Kelman, 2007).

2.3 Το διεθνές περιβάλλον πριν το ΌσλοΣτα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 μία σειρά από ιστορικές αλλαγές έλαβαν χώρα στο διεθνές προσκήνιο. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ μετέβαλλε τις παγκόσμιες ισορροπίες, ενώ η κυριαρχία των Η.Π.Α. «επικυρώθηκε» ουσιαστικά με τον Πόλεμο του Κόλπου.

Η ανάγκη για σταθερότητα στην περιοχή, οδήγησε σε εντατικοποίηση του ενδιαφέροντος από πλευράς Η.Π.Α. για την ύπαρξη συμφωνίας μεταξύ Παλαιστινίων και Ισραήλ, με το Συνέδριο Ειρήνης της Μαδρίτης το 1991 και τις συνομιλίες στην Ουάσιγκτον. Το έντονο ενδιαφέρον από πλευράς Η.Π.Α. δεν «επιβραβεύτηκε» καθώς οι αντιπρόσωποι της Παλαιστινιακής πλευράς, αν και δεν προέρχονταν από την PLO επικεντρώθηκαν σε ζητήματα τα οποία η ισραηλινή πλευρά δεν ήταν διατεθειμένη να συζητήσει (Waage, 2005).

Οι διεθνείς αυτές εξελίξεις είχαν αρχίσει να διαμορφώνουν ένα νέο πλαίσιο στο οποίο κρατικοί και μη – κρατικοί δρώντες συμμετείχαν περισσότερο ενεργά στις διαδικασίες επίλυσης συγκρούσεων, χωρίς τον «φόβο» ότι θα κατηγορούνταν ότι «διαλέγουν πλευρά» στην ευρύτερη διαμάχη του Ψυχρού Πολέμου. Κράτη όπως η Νορβηγία είδαν στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου μια ευκαιρία (Perelstein, 2009) να τοποθετηθούν στην παγκόσμια αρένα ως παγκόσμιοι δρώντες ταγμένοι στην επίτευξη ειρήνης.

2.4 Εσωτερικές παράμετροι της παλαιστινιακής πλευράςΟ Πόλεμος του Λιβάνου το 1982 οδήγησε στην εξορία της ηγεσίας του PLO στην Τυνησία, γεγονός που οδήγησε στη σταδιακή ανάδυση μίας νέας ηγετικής τάξης στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, που λίγη επιρροή δεχόταν από την παραδοσιακή ηγεσία του PLO. Η ιντιφάντα έφερε στο προσκήνιο την HaMaS (Islamic Social Movement) η οποία κέρδιζε σταδιακά την εμπιστοσύνη των Παλαιστινίων στις κατεχόμενες περιοχές. Η απήχηση και ο ριζοσπαστικός της χαρακτήρας αποτελούσαν απειλή για το Ισραήλ που άρχισε σταδιακά να κατανοεί πως οι προοπτικές συμφωνίας και η εγκαθίδρυση μίας σχετικά φιλικής διακυβέρνησης περνούσε από τον Αραφάτ και την PLO (Zatman,1997).

Παράλληλα όμως, η Χαμάς αποτελούσε απειλή και για την πρωτοκαθεδρία της PLO ως βασικό εκφραστή των παλαιστινιακών θέσεων και έγινε σαφές στην ηγεσία της δεύτερης ότι είτε έπρεπε να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις με το Ισραήλ (έναρξη διαπραγματεύσεων), είτε θα παραμεριζόταν από τις εξελίξεις που λάμβαναν χώρα στην Παλαιστίνη (Makovsky,1996).

Επιπροσθέτως, η οριστική διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και το τέλος του διπολικού κόσμου, στέρησε από την PLO αλλά και τις φιλικές προς αυτήν αραβικές χώρες από έναν πολιτικό, διπλωματικό και στρατιωτικό σύμμαχο (Monem Said, 1994). Στα επόμενα χρόνια η οργάνωση γνώρισε περαιτέρω αποδυνάμωση εξαιτίας της στάσης της όσον αφορά τον Πόλεμο του Κόλπου και την ήττα του Ιράκ (Scharf 1999). Ο αποκλεισμός της PLO από το Συνέδριο Ειρήνης της Μαδρίτης και των διμερών διαπραγματεύσεων της Ουάσιγκτον έστειλαν ένα ξεκάθαρο μήνυμα στην οργάνωση πως είτε θα έπρεπε να τρέξει πιο γρήγορα από τις εξελίξεις (να τις προκαλέσει), είτε να τις παρακολουθήσει ως απλός θεατής.

2.5 Εσωτερικοί παράμετροι της ισραηλινής πλευράςΣημαντικές μεταβολές λάμβαναν όμως χώρα και στην ισραηλινή πλευρά, με την κοινή γνώμη της χώρας να αντιλαμβάνεται το κόστος (από ηθικής κι οικονομικής πλευράς) της κατοχής στην Δυτική Όχθη και την Γάζα (Neff, 1995), μετά το ξέσπασμα της ιντιφάντα (Monem Said, 1994). Το γεγονός αυτό

συνοδεύτηκε και από πολιτική αλλαγή στις εκλογές του 1992, με το Εργατικό Κόμμα του Rabin να κερδίζει υποσχόμενο μεταξύ άλλων τη διαπραγμάτευση με την παλαιστινιακή πλευρά (Beilin, 1999).

Η κοινή γνώμη χρέωνε στον απερχόμενο πρωθυπουργό την υποβάθμιση των σχέσεων της χώρας με τις Η.Π.Α. ως αποτέλεσμα της άρνησης του να προχωρήσει τις διαπραγματεύσεις για ειρήνη (Waage, 2000), σε μία εποχή που η γεωστρατηγική σημασία του Ισραήλ ως ανάχωμα του κουμμουνισμού και ως προπύργιο των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή είχε υποχωρήσει. (Waage, 2000).

Τέλος, η ανάδυση της Χαμάς αποτελούσε απειλή για το Ισραήλ, ενώ η έναρξη των διαπραγματεύσεων θεωρούνταν ότι θα έβγαζε τη χώρα από την απομόνωση της στην περιοχή και θα άνοιγε ένα παράθυρο ευκαιρίας για ειρήνευση με τους γείτονες. Εκτός όμως της Αιγύπτου, καμία άλλη αραβική κυβέρνηση δεν είχε πάρει το «ρίσκο της ειρήνης» με το Ισραήλ, μέχρις ότου η PLO δήλωσε πρόθυμη να το κάνει (Peres, 1995).

3. Ο ρόλος της Νορβηγίας

3.1 Παράμετροι διαμόρφωσης της νορβηγικής εξωτερικής πολιτικήςΒασική παράμετρος διαμόρφωσης της νορβηγικής εξωτερικής πολιτικής, υπήρξε το μικρό μέγεθος της χώρας και η πλουτοπαραγωγική βάση της οικονομίας της (Riste, 2001). Το μικρό μέγεθος της χώρας δεν της επέτρεπε να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις, ενώ παράλληλα βοήθησε στη διαμόρφωση εθνικής συναίνεσης ως προς τον ρόλο της στην παγκόσμια διπλωματική σκηνή (Gahr Store, 2010). Οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι, επέτρεψαν τη συμμετοχή σε προγράμματα αναπτυξιακής και ανθρωπιστικής βοήθειας σε διάφορες περιοχές του πλανήτη (Stokke, 2010) και σε μία ιδεαλιστική αντιμετώπιση της έλλειψης ισχύος της χώρας, μέσω της ανάπτυξης διπλωματίας υψηλής προστιθέμενης αξίας (Riste, 2001).

Αποτέλεσμα αυτών υπήρξε η ανάπτυξη της «διπλωματίας ειρήνης» ως βασικό χαρακτηριστικό της εξωτερικής πολιτικής της και οδήγησαν στο να τοποθετηθεί η Νορβηγία στον παγκόσμιο διπλωματικό χάρτη στο ίδιο επίπεδο με τις Η.Π.Α. και τη Ρωσία – σε όρους προσπαθειών μεσολάβησης για την ειρήνη (Mason & Sguaitamatti, 2011).

3.2 Ο ρόλος της Νορβηγίας στη δημιουργία διαύλου επικοινωνίαςΤο 1992 το Υπουργείο Εξωτερικών της Νορβηγίας αναλαμβάνει ο Stoltenberg ενώ επιλέγει ως συνεργάτες τους δύο ανθρώπους που έπαιξαν σημαντικό ρόλο:

1. τον Jan Egeland ως Γραμματέα του Υπουργείου, οποίος με τη διδακτορική διατριβή του το 1985 είχε αναδείξει τη δυνατότητα της Νορβηγίας να αποτελεί έναν «ηθικό και ανθρωπιστικό» διεθνή εταίρο στην παγκόσμια σκηνή,

2. τη διπλωμάτη Mona Juul, με θητεία στην Αίγυπτο και γνώση των τεκταινόμενων στη Μέση Ανατολή, αλλά κυρίως σύζυγο του Terje Rød Larsen ιδρυτή του ερευνητικού ιδρύματος Fafo.

Ο Terje Rød Larsen κατά την παραμονή του στην Αίγυπτο είχε γνωριστεί με παλαιστινιακές προσωπικότητες όπως ο Fathi Arafat (αδερφός του Γιάσερ) και είχε εμπλακεί στην εκπόνηση μελέτης για την κοινωνικοοικονομική κατάσταση των Παλαιστινίων στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, λαμβάνοντας χρηματοδότηση από το νορβηγικό υπουργείο εξωτερικών (Heiberg & Øvensen, 1993).

Η μελέτη αυτή τον έφερε σε άμεση επαφή με παλαιστινιακές προσωπικότητες και τις ισραηλινές αρχές, κερδίζοντας την αποδοχή τους και «προικίζοντας» τον με γνώσεις προσώπων και πραγμάτων στην ευρύτερη περιοχή. Η προσπάθεια αυτή τον έπεισε ότι το χάσμα των δύο πλευρών θα μπορούσε να γεφυρωθεί με συντονισμένες προσπάθειες ανάπτυξης αμοιβαίας εμπιστοσύνης και κατανόησης. Μέσω της συζύγου του δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσει τον Abu Ala σημαντικού στελέχους της PLO.

Κατά την επίσκεψη του τελευταίου στη Νορβηγία (Φεβρουάριος 1992) ο Larsen του ανέπτυξε το ερευνητικό εγχείρημα του Fafo αλλά και την προσωπική του φιλοδοξία για την δημιουργία επαφών μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων, με τον Ala να προσφέρει την ενεργή του υποστήριξη σε μία τέτοια προσπάθεια. Παράλληλα, ο Larsen (Απρίλιος 1992) γνώρισε τον Yossi Beilin στο Ισραήλ, έναν πολιτικό που εργαζόταν συστηματικά για την επίτευξη διαπραγματεύσεων και ο οποίος δύο μήνες αργότερα ανέλαβε θέση στο Υπουργείο Εξωτερικών του Ισραήλ υπό τον Simon Peres (Beilin, 1999).

Ο Larsen σταδιακά καταστάλαζε στην ιδέα ότι η Νορβηγία δια μέσου του Fafo που διέθετε στενούς συνδέσμους με το Υπουργείου Εξωτερικών της χώρας (Beilin, 1999), θα μπορούσε να αποτελέσει το μυστικό κανάλι διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο πλευρών, όχι αντικαθιστώντας τη διαδικασία στην Ουάσιγκτον, αλλά ως δίαυλος δημιουργίας σχέσεων και ανταλλαγής ιδεών, χωρίς τη διαρκή πίεση των μέσων μαζικής ενημέρωσης και της κοινής γνώμης. Μέχρι του σημείου αυτού όμως, ο Larsen κινούνταν

ως ιδιώτης, χωρίς συντονισμό με οποιαδήποτε νορβηγική αρχή και χωρίς να υπάρχει οποιοδήποτε έγγραφη ή επίσημη επικοινωνία / ενημέρωση από και προς το Υπουργείου Εξωτερικών της Νορβηγίας αναφορικά με το θέμα (Waage, 2000).

3.3 Επίσημες και ανεπίσημες επαφές για τη δημιουργία διαύλου διαπραγμάτευσης

Το έναυσμα για τη δημιουργία διαύλου διαπραγμάτευσης, δεν προήλθε ούτε από τη Νορβηγία, ούτε από το Ισραήλ, αλλά από την PLO και τον Yassir Arafat. Οι καλές σχέσεις της Νορβηγίας τόσο με το Ισραήλ, όσο και με τις Η.Π.Α., αλλά και το γεγονός πως η PLO είχε αποκλειστεί από τις συνομιλίες στην Ουάσιγκτον έδωσαν το έναυσμα για την επίσημη πρόταση στον Υπουργό Εξωτερικών της χώρας να διαδραματίσει ρόλο διαμεσολαβητή. Ο Stoltenberg μετέφερε την πρόταση στον Ισραηλινό Πρωθυπουργό σε συνάντηση που είχαν στο Βερολίνο, ο οποίος δεσμεύτηκε να την σκεφτεί, χωρίς να υπάρξει αποτέλεσμα (Waage, 2000).

Η νορβηγική κυβέρνηση επέμεινε και τον Σεπτέμβριο του 1992 ο Egeland μετέβη στο Ισραήλ όπου συναντήθηκε με τον Beilin. Στο περιθώριο της επίσημης συνάντησης ο Egeland: α) δήλωσε γνώστης των συζητήσεων που είχαν πραγματοποιηθεί μεταξύ Beilin – Larsen, β) μετέφερε εκ νέου την πρόταση δημιουργίας κρυφού διαύλου επικοινωνίας μεταξύ Ισραήλ και PLO και γ) επισήμανε ότι η διαδικασία αυτή θα πραγματοποιούνταν μέσω του Fafo το οποίο στηριζόταν πολιτικά και οικονομικά από το Υπουργείο Εξωτερικών της Νορβηγίας (Waage, 2000). Μέχρι το Νοέμβριο του 1992 κανένα αποτέλεσμα δεν είχε επιτευχθεί.

Παράλληλα με την επίσημη οδό, ο Larsen κανόνισε συνάντηση στο Λονδίνο μεταξύ Abu Ala και του ακαδημαϊκού και στενού συνεργάτη του Beilin, Yair Hirschfeld,. Η συνάντηση είχε ως σκοπό τη γνωριμία και απόκτηση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο αντρών. Επιπροσθέτως, ο Larsen κατάφερε να συναντηθεί με το Arafat στην Τυνησία όπου και του μετέφερε τη βούληση του να διευκολύνει μέσω του Fafo, την επικοινωνία μεταξύ Ισραήλ και PLO.

Η νορβηγική πλευρά μέσω Egeland πίεζε τον Beilin να υπάρξει αποδοχή της δημιουργίας του διαύλου επικοινωνίας, γεγονός που τελικά πραγματοποιήθηκε τον Ιανουάριο του 1993. Ο Beilin έδωσε στον Hirschfeld την άδεια του να πραγματοποιήσει μυστικές συναντήσεις με εκπροσώπους της PLO, όχι ως εκπρόσωπος της Ισραηλινής Κυβέρνησης αλλά ως ιδιώτης. Το Ισραήλ επιθυμούσε την ύπαρξη διαλόγου για να διερευνήσει τις θέσεις και τις απόψεις της PLO χωρίς όμως να παίρνει καμία δέσμευση από την εξέλιξη των συζητήσεων αυτών (Waage, 2005). Το μυστικό κανάλι θα αποσκοπούσε στη διαμόρφωση μίας διαδικασίας επικοινωνίας με την αποδοχή και των δύο πλευρών, να επιλύσει μέρος των προβλημάτων που ανέκυπταν στις επίσημες διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών και να επαναπροωθήσει τα αποτελέσματα των συνομιλιών στην Ουάσιγκτον (Beilin, 1999).

3.4 Το μυστικό κανάλι της Νορβηγίας – η πρώτη φάσηΉταν σαφές ότι ρόλος της Νορβηγίας ήταν να «διευκολύνει» τις διαδικασίες μεταξύ των δύο πλευρών και όχι να διαδραματίσει ρόλου διαμεσολαβητή (facilator, not mediator). Ο Larsen και το Fafo είχαν το γενικό πρόσταγμα κανονίζοντας τα διαδικαστικά, με την χρηματοοικονομική υποστήριξη του νορβηγικού Υπουργείου Οικονομικών. Το Fafo λειτούργησε ως το αθόρυβο, καλά διαβασμένο και αποτελεσματικό εργαλείο που έφερε εις πέρας προετοιμασίες και προπαρασκευή χιλιάδων ωρών, υπό καθεστώς μυστικότητας (Waage, 2000).

Η έναρξη των συναντήσεων πραγματοποιήθηκε στις 20/1/1993, με τη νορβηγική πλευρά να μην συμμετέχει σε καμία συνάντηση. Φρόντιζε όμως για κάθε απαραίτητη άνεση, αλλά για την ύπαρξη ενός άτυπου και ζεστού περιβάλλοντος στο περιθώριο των συναντήσεων, ώστε να διευκολυνθεί η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων, ώστε να «σπάσουν» τα στερεότυπα, να περιοριστούν τα εξωτερικά εμπόδια, να λήξουν παρεξηγήσεις και να ενισχυθεί η διάθεση διαλόγου (Jones, 1999; Pruitt et al., 1997).

Η λογική των συναντήσεων ήταν ίδια με αυτή των συζητήσεων στην Ουάσιγκτον: επίτευξη καθεστώς αυτοδιοίκησης για τη Δυτική Όχθη και τη Γάζα, με παράλληλη μετάθεση της συζήτησης για τα ακανθώδη ζητήματα (Ιερουσαλήμ, πρόσφυγες, καταυλισμοί εποίκων και σύνορα) για το μέλλον. Η διαφορά με την Ουάσιγκτον ήταν ότι στη Νορβηγία η διαδικασία προχωρούσε ευκολότερα καθώς δεν

υπήρχε η πίεση των ΜΜΕ, αλλά και γιατί ο Arafat είχε ενεργή συμμετοχή στη διαδικασία και μπορούσε να πραγματοποιήσει όποιο συμβιβασμό επιθυμούσε (Makovsky, 1996).

Η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 1993 και περιλάμβανε τρεις άξονες: α) την οριστική απόσυρση του Ισραήλ από τη Γάζα, β) τη σταδιακή παροχή αυτονομίας για τη Δυτική Όχθη και γ) ένα σχέδιο οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών, ώστε να προσελκυσθεί και διεθνής βοήθεια (Waage, 2005). Το Ισραήλ δεν υποσχόταν τίποτα αναφορικά με το τελικό καθεστώς των θεμάτων αυτών, διατηρώντας τη δυνατότητα να ανατρέψει τις θέσεις του, ενώ σε αντίθεση με το παρελθόν η συμφωνία αυτή ήταν ικανοποιητικό για την PLO (Makovsky, 1996).

3.5 Το μυστικό κανάλι της Νορβηγίας – η δεύτερη φάσηΤα αποτελέσματα της πρώτης φάσης εξέπληξαν την ισραηλινή πλευρά, όσον αφορά την ευελιξία που έδειχνε η PLO, ενώ από την άλλη πλευρά υπήρχε αγωνία αναφορικά με τον βαθμό που οι ισραηλινοί αντιμετωπίζουν με «σοβαρότητα» τις συζητήσεις και ασκούνταν πίεση στον Larsen να αναβαθμιστεί το επίπεδο συνομιλιών με επίσημη εκπροσώπηση.

Τον Μάιο του 1993, το Ισραήλ αναβάθμισε τη διαπραγματευτική του ομάδα ενώ εφεξής οι συνομιλίες δεν ήταν απλά διερευνητικές επαφές, αλλά επίσημες διπλωματικές συζητήσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Παράλληλα, υπήρξε και μεταβολή προσώπων και στάσης από νορβηγικής πλευράς. Νέος Υπουργός Εξωτερικών ορίστηκε ο J.Holst που έκανε εξαρχής σαφή την πρόθεση του να παίξει ρόλο στην όλη διαδικασία, συμμετέχοντας ενεργά στις διαπραγματεύσεις (Waage, 2005).

Οι πρώτες επίσημες συναντήσεις πάντως ξεκίνησαν με δυσκολίες, καθώς οι κατέθεσαν νέα πρόταση που αναθεωρούσε τα αποτελέσματα της προηγούμενης φάσης, καθιστώντας σαφές ότι διαφορετικά θα διακόπτονταν οι διαπραγματεύσεις. Η απάντηση της PLO στις αρχές Ιουλίου του 1993 ξάφνιασε τους ισραηλινούς καθώς περιλάμβανε μία σειρά «απαιτήσεων» που δεν ήταν δυνατόν να γίνουν αποδεκτές.

Στο σημείο αυτό αναδείχθηκε ο «νέος» διαμεσολαβητικός ρόλος της Νορβηγίας. Ο Holst έχοντας ήδη από τον Ιούνιο ανοίξει απευθείας επικοινωνία με τον Peres μετέβη στην Τυνησία όπου και συναντήθηκε δύο φορές με τον Arafat. Στις συναντήσεις η νορβηγική πλευρά προσέφερε διαβεβαιώσεις για τη σοβαρότητα που αντιμετώπιζαν οι ισραηλινοί τις συνομιλίες (Waage, 2005), επισήμανε τους κινδύνους κατάρρευσης των συνομιλιών και προσέφερε εναλλακτική λύση στο θέμα της πρόσβασης μεταξύ Δυτικής Όχθης και Γάζας (Corbin, 1994).

Παρόλα αυτά τον η επανέναρξη των συνομιλιών τον Ιούλιο του 1993 σημαδεύτηκε από την αμετακίνητη στάση της PLO. Πριν την οριστική διακοπή των συνομιλιών, οι ισραηλινοί «έριξαν στο τραπέζι» το τελευταίο χαρτί: την αποδοχή από την PLO της προτεινόμενης συμφωνίας, με την παράλληλη αμοιβαία αναγνώριση. Η νορβηγική πλευρά άσκησε κάθε δυνατή επιρροή στους Παλαιστινίους για αποδοχή της συμφωνίας, υιοθετώντας σε μεγάλο βαθμό την οπτική της ισραηλινής πλευράς και προσπαθώντας να «κατευνάσουν» τις θέσεις Arafat, ο οποίος ούτως ή άλλως βρισκόταν σε μειονεκτική διαπραγματευτική θέση. Αντικειμενικός σκοπός της Νορβηγίας ήταν να προσπαθήσουν να γεφυρώσουν τις διαφορές και να μην αφήσει να καταρρεύσουν οι διαπραγματεύσεις, καθώς κάτι τέτοιο θα αποτελούσε «ήττα» και της νορβηγικής διαμεσολάβησης.

Παράλληλα, οι ισραηλινοί πίεζαν για μία γρήγορη και οριστική απόφαση και ακολουθώντας τις συμβουλές του Larsen («οι Παλαιστίνιοι αγαπούν το δράμα») ήταν έτοιμοι μέσω του Peres να έρθουν σε τηλεφωνική διαπραγμάτευση με τον ίδιο τον Arafat, με ενδιάμεσο τον Holst ώστε να επιλυθούν όλα τα εκκρεμή ζητήματα (Waage, 2005). Στο σημείο αυτό ο Νορβηγός Υπουργός Εξωτερικών υπήρξε «διαμορφωτής» των εξελίξεων, υπερβαίνοντας κατά πολύ τον ρόλο του διαμεσολαβητή. Στα τέλη Αυγούστου υπογράφηκε με πλήρη μυστικότητα το κείμενο συμφωνίας, ενώ ακολούθησαν σειρά διαπραγματεύσεων για το «λεκτικό» του κειμένου αμοιβαίας αναγνώρισης, με την ενεργή διαμεσολάβηση του Holst.

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1993 υπογράφτηκε στην Ουάσιγκτον η Συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών, ενώ ιστορική στιγμή παραμένει η χειραψία Peres και Arafat μπροστά στον Λευκό Οίκο. Η Συμφωνία ήταν

ένα κείμενο αποδοχής κοινών αρχών και αναμφίβολα μία διπλωματική επιτυχία της νορβηγικής διπλωματίας.

4. Συμπεράσματα

Τα ανωτέρω κατέστησαν σαφές την ύπαρξη ενός ιδιότυπου νορβηγικού μοντέλου στις διαπραγματεύσεις το οποίο βασιζόταν στην στενή συνεργασία μεταξύ εξωτερικών δρώντων (π.χ. Fafo) και των επίσημων αρχών (Υπουργείο Εξωτερικών). Το Υπουργείο Εξωτερικών δεν δίστασε να βασιστεί στην εμπειρία και στις διαπροσωπικές επαφές που στελέχη των δρώντων αυτών ανέπτυσσαν μέσα από ανθρωπιστική ή ερευνητική δράση (Bersagel, 2008). Ουσιαστικά, οι μη κυβερνητικοί δρώντες αποτέλεσαν την πύλη εισόδου της χώρας, προσφέροντας τα δίκτυα και την εξειδικευμένη γνώση τους και επιτυγχάνοντας μυστικότητα και εμπιστευτικότητα. Επιπροσθέτως, αποτελέσαν «εργαλείο» για την έναρξη διαπραγματεύσεων στο αρχικό στάδιο που δεν ήταν επιθυμητή η επίσημη εμπλοκή της Κυβέρνησης.

Ο ρόλος της Νορβηγίας διακυμάνθηκε ανάλογα με το στάδιο της διαπραγμάτευσης, τις ανάγκες για την επίτευξη συμφωνίας και τα προσωπικά χαρακτηριστικά των στελεχών της από:

παράγοντας διευκόλυνσης την επικοινωνίας σε

διαμεσολαβητής των συνομιλιών και από εκεί μέχρι

διαμορφωτής των εξελίξεων.

Ο πολυδιάστατος αυτός ρόλος, επιτεύχθηκε κερδίζοντας την εμπιστοσύνη και των δύο πλευρών και λειτουργώντας έτσι ώστε να αισθανθούν ότι θα προχωρήσουν σε έναν «έντιμο συμβιβασμό». Ακόμα και όταν στα τελευταία στάδια η παλαιστινιακή πλευρά αισθάνθηκε ότι η Νορβηγία εκπροσωπεί περισσότερο τα ισραηλινά συμφέροντα, η πραγματικότητα είναι πως η χώρα υπερασπιζόταν τις μέχρι στιγμής διαπραγματεύσεις, επιχειρώντας να αποτρέψει μία «αποτυχία». Χωρίς τις υπηρεσίες της Νορβηγίας οι δύο πλευρές μπορεί να είχαν χάσει αρκετά χρόνια μέχρι να καθίσουν για πρώτη φορά στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, με ανυπολόγιστο κοινωνικό, οικονομικό και ηθικό κόστος και για τις δύο πλευρές.

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Beilin, Y. (1999). Touching Peace. From the Oslo Accord to a Final Agreement, London: Weidenfeld & Nicolsen.

Bersagel, A. (2008) Multi-Party Mediation in Intra-State Conflicts: ‘The Norwegian Model’ in Practice, Master’s Thesis in Peace and Conflict Studies, University of Oslo.

Corbin, J. (1994). Gaza first - the secret Norway channel to peace between Israel and the PLO, London: Bloomsbury.

Gahr Store, J. (2010). ”Norsk innsats for konfliktlψsning – hjelper det?” Paper presented to the Litteraturhuset, Oslo, June 11th. ‹http://www.regjeringen.no/nb/dokumentarkiv/stoltenberg-ii/ud/taler-og-artikler/2010/konflikt_hjelper.html?id=608187›

Heiberg, M. and Øvensen, G. (1993). Palestinian Society in Gaza, West Bank and Arab Jerusalem. A Survey of Living Conditions, Fafo Report 151.

Jones, D. (1999). Cosmopolitan Mediation? Conflict Resolution and the Oslo Accords. Manchester: Manchester University Press, pp. 129 – 143.

Kelman, H.C. (1982). Creating the conditions for Israeli – Palestinian negotiations, Journal of Conflict Resolution, 26, 39-75

Kelman, H.C. (1987). The political psychology of Israeli – Palestinian conflict: How can we overcome the barrier to a negotiated solution?, Political Psychology, 8(3), 347-363.

Kelman, H.C. (2001). The role of national indetity in conflict resolution: Experiences from Israeli – Palestinian problem – solving workshops. In R.D. Ashmore, L. Jussin & D. Wilder (Eds.), Social identity, intergroup conflict and conflict reduction (pp. 187-212), Oxford, England: Oxford University Press.

Kelman, H.C. (2007). The Isrαeli – Palestinian peace process and its vicissitudes: Inshights from attitude theory, American Psyghology, 62(4), 287-303.

Makovsky, D. (1996). Making Peace with the PLO. The Rabin Government’s Road to the Oslo Accord, Washington: Westview Press.

Mason, S.J.A. & Sguaitamatti D.A. (2011). Mapping Mediators: A Comparison of Third Parties and Implications for Switzerland. Zurich: Centre for Security Studies.

Monem Said, A, (1994). The road to Oslo and beyond, Security Dialogue, 25(1), 39-86

Neff, D. (1995). Fallen Pillars. U.S. Policy towards Palestine and Israel since 1945, Washington DC: Institute for Palestine Studies.

Perelstein, J.S. (2009). Norway leads on soft power diplomacy. Agenda Mandagmorgen, December 6th. ‹http://agendapluss.no/norway-leads-soft-power-diplomacy›

Peres, S. (1995), Battling for Peace, London: Weidenfeld & Nicolson.

Pruitt, G.D., Bercovitch, J. and Zartman, I.W. (1997). A Brief History of the Oslo Talks, " International Negotiation. 2 (2), 77-82.

Riste, O. (2001) Norway’s Foreign Relations - A History, Oslo: Universitetsforlaget.

Scharf, A. (1999). The Arab – Israeli peace process: From Madrid to Oslo and beyond, Studies in Contemporary History and Security Policy, 3, 53-76.

Stokke, K. (2010). Discursive Constructions and Institutional Practices of Norway’s Peace Engagement, PCD Journal, 2 (1)

Tessler, M. (1994). A history of the Israeli – Palestinian confict. Indianapolis: Indiana University Press.

Waage, H.H. (2000). Norwegians? Who needs Norwegians? Explaining the Oslo Back Channel: Norway’s Political Past in the Middle East, PRIO Evaluation Report 9/2000, Oslo: PRIO - International Peace Research Institute, 1-77.

Waage, H.H. (2005). Norway’s role in the Middle East peace talks: Between a strong state and a weak belligerent, Journal of Palestine Studies, 34(4), 6-24.

Zartman, I. W. (1997). ‘Explaining Oslo’, International Negotiation, 2(2).

Heiberg, M. and Øvensen, G. (1993). Palestinian Society in Gaza, West Bank and Arab Jerusalem. A Survey of Living Conditions, Fafo Report 151.