Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

40

Transcript of Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Page 1: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 2: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η Νεοελληνική Κοινωνία στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αι.

Κοινωνικές ομάδες και ο ρόλος τους στην προετοιμασία της επανάστασης.

Page 3: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Α. Διάρθρωση του οθωμανικού κράτους: Οι Οθωμανοί Τούρκοι, αφού κατέκτησαν τα εδάφη του Βυζαντίου, ίδρυσαν την οθωμανική αυτοκρατορία υποτάσσοντας πολυάριθμες εθνότητες της Μέσης Ανατολής και της Βαλκανικής Χερσονήσου.

Page 4: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

• Το οικονομικό σύστημα στο οποίο βασιζόταν η οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ο στρατιωτικός τιμαριωτισμός, σύμφωνα με τον οποίο ολόκληρη η γη της αυτοκρατορίας ανήκε στο Σουλτάνο, που, για να καλύψει τις κρατικές και στρατιωτικές δαπάνες, παραχωρούσε ισοβίως γεωργικές εκτάσεις ( τιμάρ) στους πολέμαρχους (τιμαριούχους ) ή σπαχήδες. Όσοι ζούσαν στο κτήμα του τιμαριούχου, οι δουλοπάροικοι ήταν δεμένοι με τη γη και πλήρωναν φόρους στον σπαχή, για να διατηρεί ετοιμοπόλεμες τις δυνάμεις του.

Page 5: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Οι δουλοπάροικοι αγρότες, που αποτελούσαν το 80% του πληθυσμού, πλήρωναν το 1/10 της σοδειάς, τη δεκάτη, το 1/3 της σοδειάς, τον κεφαλικό φόρο ή χαράτσι ως μη μουσουλμάνοι, εκτάκτους φόρους, πρόστιμα, έκαναν αγγαρείες (=απλήρωτη εργασία) και γενικά οι συνθήκες της ζωής τους ήταν άθλιες. Πάνω απ’ όλα όμως μεσουρανούσε το μπαξίσι (φιλοδώρημα), που είχε γίνει παντοδύναμος θεσμός στη διεφθαρμένη διοίκηση. Στις ορεινές και απρόσιτες περιοχές συναντούσε κανείς ελεύθερους μικροϊδιοκτήτες αγρότες.

Page 6: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Β. Κοινωνική οργάνωση

Page 7: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Το τουρκικό κράτος, για να λειτουργήσει, ήταν υποχρεωμένο να προσεταιριστεί τον παλιό διοικητικό-τεχνικό μηχανισμό του Βυζαντινού κράτους ,που κατέλυσε. Γι’ αυτό αναγνώρισε τον Πατριάρχη της Κων/πολης ως θρησκευτικό και πολιτικό ηγέτη των ορθοδόξων Χριστιανών. Παραχώρησε ,λοιπόν, προνόμια στους αξιωματούχους, κοσμικούς και εκκλησιαστικούς, του Πατριαρχείου, ενώ ο Σουλτάνος καλλιέργησε διαύλους επικοινωνίας μαζί τους, για να ελέγχει τους χριστιανικούς πληθυσμούς.

Page 8: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 9: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Γύρω από τη συνοικία Φανάρι της Κων/πολης και γύρω από το Πατριαρχείο συσπειρώθηκαν τα υπολείμματα της βυζαντινής αριστοκρατίας, απόγονοι πλούσιων και αριστοκρατικών οικογενειών, οι οποίοι απέκτησαν σπουδαία μόρφωση, ήταν γλωσσομαθείς και αξιοποιήθηκαν από το Σουλτάνο ως διπλωμάτες, διερμηνείς(δραγουμάνοι του Βεζύρη) και γραμματείς. Κάποιοι από αυτούς διορίζονταν ως ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας ( σημερινή Ρουμανία ). Ονομάστηκαν Φαναριώτες και απολάμβαναν την εύνοια του Σουλτάνου. Ονομαστές οικογένειες ήταν: του Μαυροκορδάτου, του Υψηλάντη, του Σούτσου, του Νέγρη.

Page 10: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 11: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 12: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η οικονομία και η κοινωνία του οθωμανικού κράτους παρέμεινε σ’όλη τη διάρκεια της ιστορίας του, από τον 15ο-19ο αι., φεουδαρχική (=τιμαριωτική), ανατολίτικου τύπου και καθυστερημένη. Tην ίδια εποχή στη Δυτική Ευρώπη ανέτειλε η εποχή των γεωγραφικών ανακαλύψεων, των επιστημονικών επιτευγμάτων, της Αναγέννησης, του εμπορίου και της γέννησης της αστικής τάξης (έμποροι-βιοτέχνες-τραπεζίτες).

Page 13: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Έτσι τα μοναδικά έσοδα του οθωμανικού κράτους προέρχονταν από την εκμετάλλευση και τη ληστρική φορολόγηση των υπόδουλων πληθυσμών. Ως εκ τούτου η είσπραξη των φόρων με οποιοδήποτε τρόπο και τίμημα καθιστούσε το φοροεισπρακτικό μηχανισμό μία γιγαντιαία επιχείρηση, η οποία όφειλε να λειτουργεί αποτελεσματικά και απρόσκοπτα.

Page 14: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Απ'αυτή την ανάγκη δημιουργήθηκαν στον ελλαδικό χώρο, άλλοτε με την ανοχή και άλλοτε με την προνομιακή μεταχείριση του Σουλτάνου, οι κοινότητες, ένας θεσμός που αποσκοπούσε στην αυτοδιοίκηση των υπόδουλων Ελλήνων και αναλάμβανε να επιλύει αστικά, δικαστικά ζητήματα, κυρίως όμως να εισπράττει τους φόρους και να τους αποδίδει στο οθωμανικό κράτος.

Page 15: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Οι εκπρόσωποι των κοινοτήτων ήταν Έλληνες, που διέθεταν μία ορισμένη προσωπική περιουσία, πολιτική πείρα και γνώση για τη διαχείριση της κοινότητας. Ονομάζονταν προεστοί ή δημογέροντες ή πρόκριτοι ή κοτζαμπάσηδες.

Page 16: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 17: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Με τον καιρό πολλοί απ’ αυτούς απέκτησαν πολιτική δύναμη και κτήματα και μολονότι ήταν αιρετοί διατηρούσαν το αξίωμα κληρονομικά. Έτσι, όταν πλησίαζε η ώρα της επανάστασης, ενώ επιθυμούσαν, βέβαια, εθνική αποκατάσταση, την εύχονταν, όμως, με τέτοιο τρόπο που να μην απειλεί τα προνόμια και τα συμφέροντά τους. Γι’ αυτό διατύπωναν ενδοιασμούς, όπως στη σύσκεψη της Βοστίτσας τις παραμονές της Επανάστασης.

Page 18: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η αυθαιρεσία, η αρπακτικότητα της τουρκικής διοίκησης και η ηθική υποτίμηση των υπόδουλων Ελλήνων καλλιέργησε μία αντιστασιακή συμπεριφορά, που πυροδότησε λαϊκές εξεγέρσεις. Έτσι στο χώρο της αντίστασης πρέπει να τοποθετηθούν ενέργειες με διαφορετικό περιεχόμενο, από τη ληστεία ως την επανάσταση. Πάντως, μόνιμη έκφραση και του πνεύματος και της πράξης της αντίστασης ήταν οι κλέφτες. Η οργανωμένη αντίσταση των κλεφτών ήταν μία συνειδητή πράξη, που εξέφραζε συνολικούς λαϊκούς πόθους. Η κλεφτική αντίσταση ήταν το θέμα που τροφοδότησε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τη δημοτική μας ποίηση.

Page 19: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 20: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 21: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 22: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 23: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Το αντιστασιακό κίνημα της κλεφτουριάς, κοινό σε ολόκληρη τη Βαλκανική, ήταν ένα αγροτικό κίνημα με στιγμές έξαρσης και στιγμές κάμψης, που, ωστόσο ανδρώθηκε και συνειδητοποιήθηκε με τον καιρό, οπότε απέκτησε και κοινωνικό περιεχόμενο, αφού δεν στρεφόταν πια μόνο εναντίον του κατακτητή αλλά και εναντίον της ελληνικής άρχουσας τάξης.

Page 24: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η ανάπτυξη της κλέφτικης αντίστασης ανησύχησε την τουρκική διοίκηση, η οποία χρησιμοποίησε ως δέλεαρ (δόλωμα) τον αρματολισμό, για να την διαλύσει. Οι αρματολοί ήταν ένοπλα τμήματα από Έλληνες στην υπηρεσία της τουρκικής διοίκησης, για να προστατεύουν περιοχές και περάσματα δύσβατα από την επίθεση των κλεφτών. Όμως πολλοί δυσαρεστημένοι αρματολοί δε δίσταζαν κάποτε να γίνουν κλέφτες. Δημιουργήθηκε έτσι ένα μόνιμο πηγαινέλα ανάμεσα στην κλεφτουριά και στον αρματολισμό, το οποίο μακροπρόθεσμα είχε ευεργετικές συνέπειες για τον ελληνισμό... Η κλέφτικη αντίσταση ήταν μία διαρκής απειλή για τη δημόσια τάξη

Page 25: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 26: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η πρώτη ελληνική αστική τάξη Η ανάπτυξη και ο ρόλος της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας ήταν η πιο σημαντική οικονομική μεταβολή τον 18 αι. Ως τις αρχές του 18ου αι. οι Έλληνες είχαν λίγα πλοιάρια, για να κάνουν κοντινές μεταφορές (ακτοπλοΐα) ή πειρατεία. Στη συνέχεια όμως η μεγάλη ανάπτυξη του εξωτερικού και εσωτερικού εμπορίου, καθώς και η διεθνής συγκυρία δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για το σχηματισμό ενός μεγάλου εμπορικού στόλου.

Page 27: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Έτσι, από τα μέσα του 18ου αι. άρχισε να σχηματίζεται ο ελληνικός εμπορικός στόλος, ο οποίος μέσα σε μισό αι. έφτασε να αριθμεί πάνω από 2.000 μικρά και μεγάλα πλοία. Από το τέλος του αιώνα είχαν σχηματιστεί σημαντικά ναυτιλιακά κέντρα (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά) και οι Έλληνες ναυτικοί έκαναν μεγάλα και τολμηρά ταξίδια στον Εύξεινο Πόντο και σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Ύστερα από σκληρό ανταγωνισμό με τους εμπορικούς στόλους των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, ο ελληνικός στόλος κατόρθωσε να κυριαρχήσει στις μεταφορές του ανατολικομεσογειακού χώρου.

Page 28: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η ξαφνική αυτή αύξηση του ελλ. εμπορικού στόλου οφειλόταν στην ανάγκη για επένδυση κεφαλαίων, που είχαν συσσωρευθεί στην ελλαδική αγορά από την αύξηση των εμπορικών ανταλλαγών, στα μεγάλα κέρδη από τα πολλά ταξίδια, στη φτηνή εργατική δύναμη και σε ορισμένα διεθνή γεγονότα, όπως η συνθήκη τού Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), η Γαλλική Επανάσταση και οι πόλεμοι του Ναπολέοντα.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το κεφάλαιο για την κατασκευή και αγορά του πλοίου σχηματιζόταν συνεταιρικά, δηλαδή κάθε πλοίο ήταν μία εταιρεία με εταιρικό κεφάλαιο. Επίσης εταιρικό ήταν το κεφάλαιο (σερμαγιά) για την αγορά του εμπορεύματος.

Page 29: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 30: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 31: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 32: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Η ανάπτυξη των εμπορικών ανταλλαγών και η διεύρυνση της εσωτερικής αγοράς είχαν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των εργασιών στο χώρο της βιοτεχνίας και τη δημιουργία νέων βιοτεχνικών και βιομηχανικών κλάδων. Οι κυριότεροι από αυτούς στο 18ο αι. ήταν η νηματουργία, η υφαντουργία, η μεταξουργία, η σαπουνοποιία, η βυρσοδεψία και η ναυπηγική και ήταν δραστηριότητες κυρίως του παράλιου και του ορεινού ελλαδικού χώρου. Χαρακτηριστική περίπτωση τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας.

Page 33: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 34: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Γ. Νεοελληνικός Διαφωτισμός Με αφετηρία τις παροικίες ο ελληνισμός ήρθε σε επαφή με τις ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Οι έμποροι και γενικότερα οι Έλληνες που ταξίδευαν στην Ευρώπη διέδωσαν αυτές τις ιδέες στον ελλαδικό χώρο. Καλλιεργήθηκε η αντίληψη ότι η λογική όχι μόνο μπορεί να εξηγήσει τον κόσμο, αλλά και να τον αλλάξει. Η εκπαίδευση συνδέθηκε με τον αγώνα για ελευθερία.

Page 35: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Έτσι, διαμορφώθηκε, γύρω στα μέσα του 18ου αι., ένα κίνημα, που αποσκοπούσε στη διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών και στην ιδεολογική προετοιμασία του αγώνα για ελευθερία. Το κίνημα αυτό ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός και αναπτύχθηκε κυρίως στις παροικίες και στα μεγάλα εμπορικά κέντρα ( Σμύρνη, Ιωάννινα, Χίος κ.λπ.)Οι Έλληνες διαφωτιστές, στην πλειοψηφία τους, πίστευαν ότι η εκπαίδευση θα έπρεπε να θεμελιώνεται στις θετικές επιστήμες, να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα και να υπηρετεί την προοπτική του αγώνα.

Page 36: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Βεβαίως ορισμένοι συντηρητικοί λόγιοι, που συνδέονταν συνήθως με την Εκκλησία, απέρριπταν τις παραπάνω διαφωτιστικές ιδέες. Ανάμεσα στους πολλούς λόγιους, που υιοθέτησαν τις ιδέες του Διαφωτισμού, ξεχώρισαν ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής.

Page 37: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 38: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21
Page 39: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21

Ανακεφαλαιώνοντας διαπιστώνουμε ότι οι κυρίαρχες ομάδες των υπόδουλων Ελλήνων, δηλ. οι Φαναριώτες και οι πρόκριτοι διατύπωσαν επιφυλάξεις και αντέδρασαν αρχικά στην έναρξη της επανάστασης. Στην πορεία συμμετείχαν. Αντίθετα οι κλέφτες και ο αγροτικός πληθυσμός υπήρξαν οι πρωτοπόροι στον αγώνα για την ανεξαρτησία υπό την καθοδήγηση της Φιλικής Εταιρείας.

Page 40: Η Νεοελληνική κοινωνία πριν την επανάσταση του '21