Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης...

32
1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 1 1 ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Transcript of Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης...

Page 1: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

1ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης

Σχολικό Έτος 2012 - 20131ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 1

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 2: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης

Υπεύθυνοι καθηγητές:Τέφας Σωτήριος

Χειμαριού ΚλεοπάτραΣφήκα Μαρία

Συμμετέχοντες μαθητές1 Αθανασίου Παναγιώτης Σπυρίδων Γ12 Αποστολόπουλος Ηλίας Νικόλαος Γ13 Βασιλόπουλος Βασίλειος Σπυρίδων Γ14 Βίτσας Παναγιώτης Δημήτριος Β15 Γεωργακοπούλου Μαρία Σπυρίδων Γ16 Γούλα Γεωργία Σπυρίδων Γ17 Ζάκκα Δήμητρα Λεωνίδας Γ18 Ιμάντ Δήμητρα - Μαρίνα Χουσεΐν - Λάμπρος Γ19 Καλδάνη Ευριδίκη Δημήτριος Γ1

10 Καρακώστας Σπυρίδων Κωνσταντίνος Γ211 Κομπούρας Σπυρίδων Ευάγγελος Γ212 Κότσιαλου Θεοδώρα Στέφανος Γ213 Κουταλέλη Ευτυχία Μιχαήλ Γ214 Κουτρούκη Βιολέττα Κωνσταντίνος Γ215 Παπαγιάννη Ελένη Χρήστος Β316 Πολύζος Σπυρίδων Δημήτριος Γ317 Πολυζώη Μαρίνα Αδάμ Β318 Πρίφτη Μαρία Θεόδωρος Β319 Ρέλια Μαρία Ευγενία Χρήστος Β320 Σακκούλη Μαρία Αθανάσιος Β321 Σακκούλης Ιωάννης Αθανάσιος Α422 Στάϊκου Σαββούλα Δημήτριος Β323 Σταμούτσου Αρετή Ευθύμιος Β324 Σταυροπούλου Νικολέτα Μαρία Ηλίας Β325 Τζουμέρκα Γεωργία Κωνσταντίνος Γ326 Τσάτσου Μαντώ Όλγα Δημήτριος Β327 Τσελεμένγκο Χριστίνα Άλκη Β328 Τσιλιγιάννη Κωνσταντίνα Μάρκος Γ329 Τσιλιγιάννη Λαμπρινή Μάρκος Γ330 Χασαπογιάννη Ελένη Παντελής Β331 Χασαπογιάννης Νικόλαος Παντελής Α4    Σύνολο

Αγοριών : 9Σύνολο Κοριτσιών: 22  

Η ιστορική εξέλιξη της πόλης μαςΗ Ναύπακτος είναι μία από τις αρχαιότερες γνωστές Ελληνικές πόλεις. Η ιστορία

της ξεκινά επίσημα το 1104 π.Χ. με την κάθοδο το Δωριέων, που κατασκευάζουν πλοία για

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 2

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 3: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

να περάσουν απέναντι, στην Πελοπόννησο. Από τη δράση τους αυτή προκύπτει και το όνομα της πόλης, ναυς πήγνυμι, που σημαίνει κατασκευάζω πλοίο. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης (ελέγχει την είσοδο του Κορινθιακού κόλπου), βρισκόταν πάντα στο στρατιωτικό και πολιτικό επίκεντρο.

Η επίζηλη στρατηγική της θέση στο στόμιο του κλειστού τότε Κορινθιακού κόλπου ήταν η αιτία να γίνει η Ναύπακτος στη μακραίωνη ιστορική της πορεία το μήλο της έριδας ανάμεσα στους δυνατούς της κάθε εποχής.

Από αποσπάσματα αρχαίων συγγραφέων γίνεται αντιληπτό ότι δεν είναι σχήμα λόγου όταν λέμε ότι η Ναύπακτος βρισκόταν στο κέντρο των διενέξεων της Αρχαίας Ελλάδας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην Αιτωλική Συμπολιτεία. Λοκροί, Αθηναίοι, Μεσσήνιοι, Αχαιοί, Θηβαίοι, Μακεδόνες, Αιτωλοί εναλλάσσονται στη διαχείριση των τυχών της στη μακραίωνη πορεία της.

Την περίοδο της ρωμαϊκής εξουσίας η Αιτωλία μπήκε σε τροχιά παρακμής και η Ναύπακτος για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν απαντιέται στις γραπτές πηγές της εποχής. Αντίθετα, οι αρχαιολογικές ανασκαφές αποκάλυψαν και συνεχίζουν να αποκαλύπτουν μία πλήρως οργανωμένη πόλη με δρόμους και κτίρια ιδιωτικού και δημόσιου χαρακτήρα της Ρωμαϊκής εποχής γύρω από την περιοχή που βρίσκεται σήμερα το πρώτο Δημοτικό Σχολείο της πόλης.

Στους μεταχριστιανικούς αιώνες, εξ αιτίας βαρβαρικών επιδρομών (Βησιγότθοι, Ούννοι, Νορμανδοί, Σλάβοι, Σαρακηνοί, Βούλγαροι κ.α.), θεομηνιών, σεισμών και άλλων καταστροφών, η Ναύπακτος για πολλούς αιώνες πέρασε σε ιστορική αφάνεια.

Το 1204, επί Φραγκοκρατίας, καταλαμβάνεται από τους Ενετούς και ονομάζεται Lepanto, ενώ το 1210 υπάγεται στο Δεσποτάτο της Ηπείρου.

Την περίοδο αυτή ο Επίσκοπος Ναυπάκτου και αργότερα Άρτας Ιωάννης Απόκαυκος (1204-1232) διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην εκκλησιαστική και πολιτική ιστορία του Δεσποτάτου.

Το 1336 μ.Χ. καταλαμβάνεται από φύλαρχους Αλβανούς, ενώ το 1406 μ.Χ. επανέρχεται στους Ενετούς. Εκείνο το διάστημα στην πόλη κατασκευάζονται νέα κτίρια, εμπορικοί σταθμοί, αποθήκες και το κάστρο ενισχύεται και αποκτά τη σημερινή του φρουριακή μορφή. Πρόκειται για το μοναδικό κάστρο στην Ευρώπη με πέντε διαζώματα, δηλαδή πέντε αμυντικές ζώνες.

Το 1499 μ.Χ. η Ναύπακτος πέφτει στα χέρια των Τούρκων. Η πόλη από τους νέους της κατοίκους αποκαλείται Ενεβαχτέ ή Ινεμπαχτέ (Inebacte), (από το ελλ. Έπαχτος) και λόγω της γεωγραφικής της θέσης και σημασίας, αποτελεί ανεξάρτητο «πασσαλίκι» της Ρούμελης. Ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄, θέλοντας να εξασφαλίσει την είσοδο του Κορινθιακού από ενδεχόμενη δυτική επίθεση, έχτισε τα δύο κάστρα του Ρίου και του Αντιρρίου, τα «Μικρά Δαρδανέλλια».

Η επέκταση των Τούρκων ανησυχεί το πάπα της Ρώμης, Πίο τον Β΄, ο οποίος καλεί τους Χριστιανούς ηγεμόνες σε σταυροφορία κατά της τουρκικής απειλής. Έτσι στις 7

Οκτωβρίου του 1571 μ.Χ. πραγματοποιείται η ναυμαχία της Ναυπάκτου, σηματοδοτώντας τον αγώνα δύο κόσμων, του Ασιατικού και του Ευρωπαϊκού. Η ναυτική αυτή επιτυχία καθιστά την Ναύπακτο παγκοσμίως γνωστή.

Στα χρόνια που ακολουθούν γίνεται άντρο των πειρατών και ονομάζεται Μικρό Αλγέρι.

Το 1687 μ.Χ. καταλαμβάνεται από τους Ενετούς και το 1699 μ.Χ. παραδίνεται στους Τούρκους με τη συνθήκη του Κάρλοβιτς. Η πόλη παρακμάζει.

Η Ναύπακτος είναι η τελευταία πόλη που απελευθερώνεται από τους Τούρκους με συμφωνητικό παράδοσης, τον Απρίλιο του 1829, ενώ η Ελλάδα έχει ήδη αναγνωρισθεί σαν κράτος, με κυβερνήτη τον Καποδίστρια.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 3

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 4: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Στην πόλη εγκαθίσταται μεγάλο μέρος των Σουλιωτών και μέχρι το 1850 μ.Χ. αποτελεί κέντρο δράσης ληστών.

Η επιρροή της Ναυπάκτου είναι τόσο σημαντική, εφόσον ακόμη και τον 19ο αιώνα ο Κορινθιακός κόλπος αναφέρεται στους χάρτες ως Golfo di Lepanto και το στενό του Ρίου – Αντιρρίου ως Δαρδανέλια της Ναυπάκτου (Dardanelli di Lepant).

Στους νεότερους χρόνους, κυρίως μεταπολεμικά (1955 – 65), παρουσιάζεται στην ευρύτερη περιοχή της Ναυπάκτου έντονη μεταναστευτική κίνηση, τόσο εσωτερική (Αθήνα, Λαύριο και Μακεδονία), όσο και εξωτερική προς Αμερική, Καναδά και Αυστραλία, ενώ από το 1975 ξεκινά η παλιννόστηση στην περιοχή.

Ιστορικό της εξέλιξης οχύρωσης της Ναυπάκτου

Οι πρώτοι που οχύρωσαν την πόλη ήταν οι Δωριείς. Το πρώτο αρχαίο τείχος δεν έφτανε ως τη θάλασσα, ενώ το κάτω μέρος της πόλης υποθέτουμε ότι παρέμενε ατείχιστο και κατά τη διάρκεια της βυζαντινής περιόδου.

Οι Φράγκοι επέκτειναν τα τείχη ως τη θάλασσα, αλλά το τμήμα μεταξύ της θάλασσας και του α΄ διαζώματος ήταν αδύνατο και ευάλωτο. Κατά τον 14ο αιώνα, επί ενετοκρατίας ολοκληρώθηκε η τελική μορφή του Κάστρου. Τα τείχη έγιναν πιο ψηλά, προστέθηκαν πύργοι και οχυρώθηκε το λιμάνι με τη προσθήκη των δύο πύργων που προστάτευαν το στόμιο του λιμανιού. Η οικιστική περιοχή επεκτεινόταν από το λιμάνι μέχρι την Ακρόπολη, και λόγω της εμπορικής και πληθυσμιακής της ανάπτυξης ήταν ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη.

Στη συνέχεια, οι Τούρκοι επισκεύασαν τα τείχη, έκαναν μικρές προσθήκες και κατασκεύασαν προτειχίσματα στην ανατολική και δυτική είσοδο του Κάστρου.

Η τουρκική κατοχή έφερε μαρασμό στην πόλη, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί το τμήμα πάνω από το πρώτο διάζωμα. Το 1829, κατά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, ο πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τους 1500 κατοίκους.

Στα μέσα του 19ου αιώνα, η πόλη, γύρω στο λιμάνι, διακρινόταν στον εμπορικό τομέα που είχε αναπτυχθεί κατά τον οδικό άξονα που ένωνε την ανατολική και δυτική πύλη και στη οικιστική περιοχή, που επεκτεινόταν γύρω από το λιμάνι και λιγότερο στο πρώτο διάζωμα. Την περίοδο αυτή, έχουμε αρκετά στοιχεία για τον αστικό ιστό και αυτό οφείλεται κυρίως σε σχεδιάσματα (γκραβούρες), που μας άφησαν περιηγητές. Η πόλη

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 4

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 5: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

χαρακτηρίζεται από πολλά ερειπωμένα σπίτια, δρόμους σε κακή κατάσταση και από έλλειψη χώρων εξυπηρέτησης για τους ξένους.

Στοιχεία ταυτότητας & διαμόρφωσης του λιμανιού

Το Λιμάνι μας δεν είναι έργο της φύσης αλλά του ανθρώπου. Κατά τη δεύτερη περίοδο της Ενετοκρατίας, κατασκευάστηκε σχεδόν όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Την εποχή, πριν τους Ενετούς, ήταν ένα απλό αγκυροβόλιο, που εξυπηρετούσε τις θαλάσσιες μεταφορές.

Έγιναν οι δύο λιμενοβραχίονες, ο ανατολικός και ο δυτικός, με φραγμένη την είσοδό του, που άνοιξε μετά την εκσκαφή και την εκτέλεση των επιμέρους έργων του. Ο πυθμένας του είναι πλακοστρωμένος, όπως επιβεβαιώνεται σε κάθε εκβάθυνσή του με τις πλάκες, που ανασύρονται. Έχει σχήμα πετάλου με άνοιγμα εισόδου 32 περίπου μέτρα. Το βάθος στο κέντρο του είναι 4 – 5 μέτρα περίπου ενώ στην περιφέρειά του 1 – 1,5 μέτρα.

Σ’ αυτό το μικρό και γραφικό λιμανάκι, που σήμερα κρατάει στην αγκαλιά του βαρκούλες, καΐκια και κότερα, παλιότερα άραζαν γαλέρες και μπρατσέρες της Δημοκρατίας των Ενετών, οι οποίοι θεωρούσαν το Lepanto ένα από τα μεγαλύτερα και τα ισχυρότερα ερείσματα της κυριαρχίας τους στη Μεσόγειο.

Δεξιά και αριστερά της εισόδου του λιμανιού, υπήρχαν δύο πύργοι. Ο ανατολικός ήταν περίπου όπως είναι και σήμερα, με το φάρο δίπλα στο γέρικο πεύκο που οδηγεί τα πλεούμενα τις ασέληνες νύχτες με το πράσινο φως του. Ο δυτικός σε σχήμα τετραγώνου, στολισμένος με μια επιβλητική χουρμαδιά, χρησιμοποιούνταν για το στρατωνισμό της φρουράς του λιμανιού.

Μεταγενέστερα, κατά την δεύτερη περίοδο της Οθωμανοκρατίας (1699-1829) το λιμάνι είχε αποκλεισθεί από κάθε σοβαρή εμπορική κίνηση, αν και εικάζεται κάποια υποτυπώδης κίνηση, λόγω της ύπαρξης Εβραϊκού πληθυσμού στη πόλη.

Αμέσως μετά την απελευθέρωση, ανέκυψε η ανάγκη δημιουργίας ενός φορέα διαχείρισης του λιμανιού, κυρίως μετά την έγκριση κρατικής δαπάνης για εργασίες διαμόρφωσής του, έτσι το 1867 ιδρύθηκε η πρώτη λιμενική επιτροπή. Στο ΦΕΚ Νο 171/8-12-1867 δημοσιεύεται η σύσταση της παραπάνω επιτροπής και ορίζονται ως πρόεδρος αυτής ο εκάστοτε ειρηνοδίκης, και ως μέλη, κάτοικοι της Ναυπάκτου.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 5

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 6: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Το έτος 1881 γίνονται οι πρώτες ενέργειες για ανάθεση εργολαβίας διαμόρφωσης του λιμανιού, στην οποία μειοδοτεί ο εργολάβος από την Πάτρα Σπυρίδων Παπανικολάου. Μετά από αυτό συντάσσεται η συμβολαιογραφική πράξη 349/1881 του ειρηνοδίκη Παν. Βαρζάκη, μεταξύ της Λιμενικής επιτροπής και του εργολάβου. (Τον πρόεδρο ειρηνοδίκη, λόγω κωλύματος τον αντικατέστησαν τα μέλη Κων/νος Καλαντζόπουλος και Ανδρέας Βλαχογιάννης)

Η εργολαβική μελέτη προέβλεπε την επισκευή και επιδιόρθωση των τειχών του φρουρίου, καθώς επίσης και την εκβάθυνση του λιμένος.

Εργασίες μεγάλης έκτασης κατά τις οποίες το λιμάνι άρχισε να διαμορφώνεται στη σημερινή του μορφή, έγιναν το έτος 1903. Συμβολαιογραφική πράξη που βρήκαμε, αναφέρει ότι προβλέπονταν η κατασκευή πεζοδρομίου (με πλάκες από την περιοχή της Οβρεόλακκας) περιμετρικά του λιμανιού, κρηπιδωμάτων, κλιμάκων, κουπαστή ανατολικής κλίμακας και τοποθέτηση μεταλλικών δεστρών για την πρόσδεση των σκαφών που προσέγγιζαν το λιμάνι, κ.λ.π.

Μετά από 20 περίπου χρόνια έγιναν πάλι εκτεταμένες εργασίες (μεταξύ 1922 και 1925) στο λιμάνι, που άρχισε να παίρνει την σημερινή του μορφή.

Η πρώτη φάση των εργασιών προέβλεπε την εκβάθυνση καθ' όλη την επιφάνεια του πυθμένα του λιμανιού.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 6

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 7: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Ενώ το 1925 ξεκίνησε η δεύτερη φάση εργασιών και προέβλεπε, τοποθέτηση ογκόλιθων για την κατασκευή μόλου που θα προφύλασσε το λιμάνι από τις προσχώσεις, την διάνοιξη του στομίου του εσωτερικού λιμένος, όπως και την κατεδάφιση μέρους των τειχών του Ενετικού φρουρίου, προκειμένου να γίνει διαπλάτυνση της υπάρχουσας προκυμαίας.

(Τις παραπάνω πληροφορίες αντλήσαμε από χειρόγραφα κείμενα του Κου Γιώργου Παραλίκα)

Μαρτυρίες για τη μορφή του Λιμανιού μέσα από ιστορικές πηγές και μαρτυρίες περιηγητών

Το λιμάνι της πόλης μας αν και μικρό, ωστόσο εξαιτίας της θέσης και του ρόλου του από το 17ο αιώνα ήδη έως τα νεώτερα χρόνια έγινε συχνά αντικείμενο περιγραφής από εμπνευσμένους επισκέπτες του. Χαρακτηριστικές είναι οι αναφορές σ΄ αυτό Ευρωπαίων περιηγητών και οι απεικονίσεις του από καλλιτέχνες της εποχής.

16ος αιώναςΣτον πίνακα του Οθωμανού ζωγράφου Nasuh Matrakci του 16ου αιώνα, που

εκτίθεται στο Top Kapi Seray στην Κωνσταντινούπολη, φαίνεται ότι από τη θάλασσα εισχωρούσαν δύο τάφροι που αγκάλιαζαν το λιμάνι και που έφταναν μέχρι τα δύο χαμηλότερα διαζώματα για ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας του κάστρου.

Σχεδίασμα του Τούρκου Ζωγράφου Nasuh Matrakci (16ος αιώνας)

17ος αιώνας

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 7

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 8: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Οι πληροφορίες που έχουμε για τη μορφή του Λιμανιού τον 17ο αιώνα είναι έμμεσες: από μια ξυλογραφία του R. Von Waldheim που βρίσκεται στην Έκθεση Τέχνης της Βιέννης προκύπτει ότι ο ανατολικός και ο δυτικός πύργος της εισόδου ήταν όμοιοι, καθένας με τη σκοπιά του, ενώ η βορεινή πλευρά του λιμανιού δεν ήταν διαμορφωμένη.

Κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα (1675-1676) επισκέφθηκε τη Ναύπακτο ο Γάλλος γιατρός Jacob Spon ο οποίος μεταξύ των άλλων περιγράφει και το λιμάνι της. Το βρίσκει πολύ μικρό, με είσοδο όχι παραπάνω από 50 πόδια άνοιγμα και 500 πόδια διάμετρο. Δεν μπορούσαν επομένως να εισέλθουν, παρά μεσαίου και μικρού μεγέθους σκάφη. Συνήθιζαν να κλείνουν το στόμιο του με αλυσίδα, προφανώς γιατί κάθε ελλιμενισμένο πλοίο έπρεπε να καταβάλλει πριν τον απόπλου κάποιο χρηματικό ποσό για τον ελλιμενισμό του.

Ο Γάλλος γιατρός επισκέφθηκε τη Ναύπακτο την εποχή του τρομερού κουρσάρου Ντούρας Μπέη, οι μικρές γαλέρες του οποίου έμπαιναν στο λιμάνι. Ο Spon εντυπωσιάστηκε που είδε καράβια να μην μπορούν να βγουν από το λιμάνι, επειδή δεν υπήρχε πολλή θάλασσα στην είσοδο, και έπρεπε να περιμένουν τη φουσκονεριά για να αποπλεύσουν. Το πρωί τα νερά εισέρχονταν από τον πορθμό των δυο φρουρίων (Ρίου - Αντιρρίου) και το βράδυ γυρνούσαν πίσω. Πάνω και στους δυο αυτούς πύργους, όπως φαίνεται στη γκραβούρα, υπήρχε από μια σκοπιά – κούκος – που σήμερα διασώζεται μόνο στον ανατολικό πύργο, στην οποία είναι στερεωμένο το Φανάρι του λιμανιού.

Σχέδιο του Γάλλου γιατρού Jacob Spon (1676)

Αξίζει παράλληλα να σημειωθεί ότι στο κεφάλαιο του βιβλίου του που αναφέρεται στη Ναύπακτο την οποία επισκέφθηκε το 1675, ο περιηγητής Bernard Randolph, αφού τοποθετήσει την πόλη γεωγραφικά, στην ακτή της Ρούμελης τρία μίλια από τα κάστρα Ρίου - Αντιρρίου, μιλά για το μοναδικό κάστρο της Ναυπάκτου με τους έξι περιβόλους και τα σπίτια που είναι χτισμένα ανάμεσα τους. Το φρούριο την εποχή που επισκέφθηκε την Ναύπακτο ο Randolph,προστατευόταν από 20 κανόνια, ενώ το ελλειψοειδές λιμάνι που έκλεινε με την αλυσίδα, αν και διέθετε πολλές θέσεις, προστατευόταν μόλις από 3 ή 4 κανόνια

Συνεχίζοντας την αναφορά του ο Βρετανός περιηγητής, παραθέτει στοιχεία από την ιστορία της Ναυπάκτου, επισημαίνοντας ότι υπήρξε φωλιά πειρατών ότι με το λιμάνι της ως ορμητήριο ο φοβερός πειρατής Ντούρας Μπέης – που αναφέρεται και στο χρονικό του Γαλαξιδιού – τρομοκρατούσε όλη την περιοχή μέχρι τη Ζάκυνθο και την Κεφαλληνία και ότι η πόλη πέρασε από τους Ενετούς στους Τούρκους το 1499, ύστερα από μακρά πολιορκία. Η Ναύπακτος την εποχή εκείνη είναι σύμφωνα με τον Randolf, σημαντικό εμπορικό κέντρο με τελωνειακή αρχή που επιβάλλει τέλη χρήσεως του λιμανιού σε όλα τα πλοία που εισέρχονται η εξέρχονται.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 8

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 9: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

18ος & 19ος αιώναςΣτα τέλη του 18ου αιώνα, η μορφή που είχε το λιμάνι απεικονίζεται με μεγάλη

ακρίβεια στον πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Frederic Salvador που επισκέφθηκε την πόλη μας το 1860.

Στο βιβλίο του Lunwing Salvator με τίτλο Eine Spazierfahrt im Golf von Korinth (Μία περιήγηση στον Κορινθιακό κόλπο), το οποίο κυκλοφόρησε στην Πράγα το 1876, υπάρχει γκραβούρα με τίτλο Hafen von Lepanto (Το λιμάνι της Ναυπάκτου), στην οποία αποτυπώνεται, δίπλα από το δυτικό πύργο του λιμανιού, ένα μικρό οίκημα, εκεί που είναι σήμερα η σκάλα που οδηγεί στο άγαλμα του Ανεμογιάννη. Το παλαιό αυτό κτίριο στέγαζε το τελωνείο και αργότερα, γύρω στα 1930, οικογένειες Μικρασιατών προσφύγων, που ασχολούνταν με την αλιεία.

Ιστορικά μνημεία που σχετίζονται με το λιμάνι

Ενδεικτικά της πολυπολιτισμικότητας και της πολυχρηστικότητας του λιμανιού μας αποτελούν τα ιστορικά μνημεία του, που καταγράφουν παραστατικά τόσο τη σχέση του με τα πολιτιστικά δρώμενα διαφόρων εποχών, όσο και με τις αλλαγές χρήσης και οργάνωσής του.

Το Φετιχιέ τζαμίΑνατολικά του λιμανιού, στην οδό Φορμίωνος 4, στο στενάκι παράλληλα με τη

θάλασσα. Εκεί υπάρχει ένα μικρό τζαμί, το πρώτο που κτίστηκε στη Ναύπακτο. Το έχτισε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ Β΄, γιος του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ (1446-1512), ως ευχαριστήρια προσφορά στον Αλλάχ για την κατάληψη της Ναυπάκτου το 1499.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 9

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 10: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Το Φετιγιέ ή Φετιχιέ τζαμί που σημαίνει «το τζαμί της κατάκτησης». Είναι μικρό και αν δεν το ψάξετε δεν θα το βρείτε, κρυμμένο πλέον ανάμεσα σε άλλα κτίσματα με απρόσωπη είσοδο, θεμελιωμένο με πέτρες και κτισμένο με πλίνθους.

Στην είσοδο υπήρχε στέγαστρο με κεραμίδια στηριγμένο σε τέσσερις κίονες με τρία τοξωτά ανοίγματα προς το εσωτερικό, το μεσαίο από αυτά είναι και η είσοδος στο κεντρικό κτίσμα. Σήμερα τα ανοίγματα ανάμεσα στους κίονες που στήριζαν το υπόστεγο έχουν εντοιχιστεί.

Η κεντρική αίθουσα είναι ένα άψογο τετράγωνο 18 τετραγωνικών μέτρων που στεφανώνεται από ένα τρούλο. Στα δεξιά σώζεται η βάση του μιναρέ με την εσωτερική κυκλική σκάλα. Σ’ αυτό το σημείο πιθανόν να ήταν και η βρύση του τεμένους. Όπως μπαίνετε απέναντι στην κεντρική είσοδο, είναι μία κόγχη, το μιχράμπ, που προσανατολίζει τους πιστούς προς τη Μέκκα. Δεξιά και αριστερά φαίνονται ανοίγματα σήμερα κλειστά. Ο χώρος φωτιζόταν από τέσσερα παράθυρα στη βάση του τρούλου. Το δάπεδο είναι καλυμμένο από τετράγωνες πήλινες πλάκες και επιτύμβιες οθωμανικές στήλες.

Μετά την απελευθέρωση χρησιμοποιήθηκε ως εμπορικό κατάστημα πώλησης αλατιού. Το μικρό τζαμί έχει επισκευαστεί το 1999-2001, σήμερα είναι επισκέψιμο και χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Βγαίνοντας, μια μικρή πλατεία στα δεξιά, κάποια γραφικά σοκάκια, ένα κάτι, από μια εποχή που έφυγε……

Το Πάρκο Μιχαήλ ΘερβάντεςΣτη δυτική πλευρά του λιμανιού κρύβεται το Πάρκο Θερβάντες με τον ανδριάντα

του Μιχαήλ Θερβάντες. Ο συγγραφέας του «Δον Κιχώτη» πολέμησε γενναία στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (στις 7 Οκτωβρίου του 1571) ως αξιωματικός του πολεμικού πλοίου «Μαρκησία» και μία εχθρική οβίδα τον τραυμάτισε σοβαρά στο αριστερό του χέρι. Ζήτησε

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 10

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 11: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

ο ίδιος να μπει στη φωτιά της Ναυμαχίας, παρ' ότι ήταν άρρωστος, με πυρετό εκείνη τη μέρα, που επρόκειτο να χαράξει τη ζωή του και θα πει αργότερα γι' αυτή τη ναυμαχία, ότι είναι «το πιο δοξασμένο γεγονός που είδαν ποτέ ή θα δουν οι αιώνες»!

Στο εσωτερικό του πάρκου υπάρχουν οι μαρμάρινες πλάκες- αφιερώματα στους μαχητές που πολέμησαν στη Ναυμαχία από τις πρεσβείες της Κροατίας, της Ισπανίας, τις πόλεις της Βενετίας και του Ρένγκενσμπουργκ (πόλη της Αυστρίας απ’ όπου καταγόταν ο Δον Ζουάν).

Το άγαλμα του Μιχαήλ Θερβάντες στην είσοδο του ομώνυμου πολιτιστικού πάρκου,στο Ενετικό Λιμάνι της Ναυπάκτου

Το άγαλμα του πυρπολητή Γεωργίου Ανεμογιάννη – Παξινού Στο δυτικό λιμενοβραχίονα, το έτος 1971, τοποθετήθηκε, με δωρεά του συλλόγου

εφέδρων αξιωματικών Ναυπάκτου, το άγαλμα του πυρπολητή Γεωργίου Ανεμογιάννη – Παξινού.

Εκεί στέκεται παρακολουθώντας από ψηλά την πόλη για την οποία θυσίασε τη ζωή του τον Μάιο του 1821.

Απλός ναύτης, ο Παξινός Γιώργος Ανεμογιάννης κατάφερε να μείνει στην ιστορία, αναλαμβάνοντας οικειοθελώς μια αποστολή... αυτοκτονίας: Να πυρπολήσει μια κορβέτα του Τουρκικού στόλου που ήταν αγκυροβολημένη ανοικτά της Ναυπάκτου.

Δεν τα κατάφερε όμως, πιάστηκε ζωντανός και θανατώθηκε με πασσάλωση στην είσοδο του λιμανιού.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 11

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 12: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Η πλατεία του λιμανιού, (Πλατεία Παπαχαραλάμπους) που ως χώρος υπάρχει ακόμη κι από τα πρώτα σχέδια μετά την απελευθέρωση.

Κατά την περίοδο 1959-1963 άρχισε να εξωραΐζεται η πόλη με έργα, όπως κατασκευή πέτρινων σκαλοπατιών, παραδοσιακές βρύσες, διαμόρφωση των υπαρχουσών πλατειών κ.α. Τότε άλλαξε όψη και η πλατεία του λιμανιού. Βγήκαν οι φοίνικες και μπήκαν σε δύο παράλληλες σειρές λιγούστρα με περίτεχνο κλάδεμα. Τα 1970 τοποθετήθηκε εκεί η προτομή του αγωνιστή της επανάστασης, Νότη Μπότσαρη. Βέβαια την τελική της μορφή η πλατεία, με πλακόστρωση και σκάλες, πήρε κατά το έτος 1972-73.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 12

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 13: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Η πλατεία του λιμανιού ήταν ανέκαθεν τόπος συνάντησης για τους Ναυπάκτιους, ιδιαίτερα τις αργίες και τις σχόλες.

Ο πύργος ΜπότσαρηΚοντά στη δυτική είσοδο της πόλης ανηφορίζοντας στα πλακόστρωτα καλντερίμια, βόρεια της πλατείας του Λιμανιού, υπάρχει ένα κτιριακό συγκρότημα με επιβλητική μορφή, το οποίο προκαλεί την προσοχή και το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Το συγκρότημα αυτό είναι ο "Πύργος Μπότσαρη".

Το επιβλητικό αυτό κτίσμα, έχει κτιστεί σε τρεις διαφορετικές περιόδους το 15ο και 16ο αιώνα με "αυταρχικές προδιαγραφές" ενός πραγματικού οχυρού συγκροτήματος μέσα στα τείχη. Θεμελιώθηκε από τους

Bενετούς πριν από την πτώση της Κωνσταντινούπολης, με τη βοήθεια τεχνιτών από τη Φλωρεντία. Επί τουρκοκρατίας απέκτησε ακόμη μια πτέρυγα, όμως υπέστη αρκετές αλλοιώσεις, εξωτερικά και εσωτερικά. Χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές ως κατοικία των εκάστοτε ηγεμόνων της μικρής αυτής πόλης.

H σημερινή του μορφή καθορίστηκε ουσιαστικά από την αποκατάσταση του κτιρίου που έγινε μετά τον σεισμό του 1953.

Αμέσως μετά την απελευθέρωση της Ναυπάκτου, την 18η Απριλίου 1829, το κτίριο αυτό περιήλθε στην κατοχή του Σουλιώτη στρατηγού Νότη Μπότσαρη, του τελευταίου πολέμαρχου του Σουλίου, οι απόγονοι του οποίου συνέχισαν για πολλά χρόνια να χρησιμοποιούν ως κατοικία τον πύργο.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 13

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 14: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Σήμερα ο πύργος ανήκει στον Νότη Δημητρίου Μπότσαρη, ο οποίος αφού το ανακαίνισε τον ενέταξε στο συσταθέν κοινωφελές ίδρυμα με την επωνυμία "Ίδρυμα Δημητρίου και Αίγλης Μπότσαρη", όπου φιλοξενείται διαρκής έκθεση αντιγράφων από πίνακες, χάρτες και σχεδιάσματα που σχετίζονται με τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου 1571 μ.Χ.

Το λιμάνι και η ναυμαχία της ΝαυπάκτουΘα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε το ρόλο του λιμανιού στη Ναυμαχία της

Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571).Στο λιμάνι της Ναυπάκτου ναυλοχούσε ο τουρκικός στόλος που αποτελούνταν από

230 γαλέρες και 50 μικρότερα σκάφη.Η σύγκρουση με το χριστιανικό στόλο έγινε στις εκβολές του Αχελώου, στις

Εχινάδες νήσους, και όπως φαίνεται ένα μέρος του τουρκικού στόλου, που διασώθηκε, ζήτησε ξανά καταφύγιο στο λιμάνι που προσέφερε ασφάλεια και κάλυψη. «Ως προκαθεζόμενη πόλις της Αιτωλίας», η Ναύπακτος, και λόγω της αρχαίας Ιστορίας της έδωσε το όνομά της στον ευρύτερο κόλπο και στη Ναυμαχία.

Battaglia Di Lepanto – Dolabella 1632

Το λιμάνι τα νεώτερα χρόνιαΤο Λιμάνι: σήμα-κατατεθέν της πόλης μαςΓια τους Επαχτίτες αλλά και για τους επισκέπτες της Ναυπάκτου, το Λιμάνι αποτελεί το σύμβολο αλλά και την πεμπτουσία της πόλης. Οι ντόπιοι εκεί καταφεύγουν για να απολαύσουν τη θέα και τον καφέ τους και να ξεχάσουν τις έγνοιες τους, και οι επισκέπτες εκεί στέκονται για να ξεκουραστούν και για να φωτογραφήσουν στη μνήμη τους την πιο χαρακτηριστική εικόνα της πόλης.

Η εμπορική κίνηση του λιμανιού στη νεότερη εποχήΣτο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα, η εμπορική κίνηση του λιμανιού

αφορούσε κυρίως την εξαγωγή των ντόπιων αγαθών και την εισαγωγή των ξένων. Τα αγαθά που εξάγονταν μέσω του λιμανιού ήταν κυρίως τριφύλλι, μαύρη σταφίδα, σιτάρι και καλαμπόκι καθώς και κοπάδια αρνιών και κατσικιών. Τα εισαγόμενα

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 14

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 15: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

πάντως, αγαθά, αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής κίνησης του λιμανιού.

Η διακίνηση των εμπορευμάτων εξυπηρετούνταν παλαιότερα από τα καΐκια ‘’Πανωραία’’, ‘‘Άγιος Γεώργιος’’, ‘’Ατρόμητος’’, ‘’Σουλτάνα’’ του Γιώργου Τραγούδα αλλά και τα πετρελαιοκίνητα ‘’Καλή Τύχη’’, ‘’Ναυπακτία’’, ‘’Δωρίς’’ κ.α.

Το καΐκι «’Αγιος Μηνάς» στη γραμμή Ναυπάκτου – Ψαθόπυργου 1955

Ένας ολόκληρος κόσμος κατέβαινε στο λιμάνι κατά την αναχώρηση ή την άφιξη των καϊκιών, για να παραλάβουν διακινούμενα αγαθά, ακόμη και εφημερίδες, αλληλογραφία, πάγο κ.α.) αλλά και πολλοί αργόσχολοι πέρναγαν την ώρα τους εκεί, σπάζοντας τη μονοτονία της επαρχιώτικης ζωής.

Η ‘’Σουλτάνα’’ του Γιώργου Τραγούδα

Το Λιμάνι ως συγκοινωνιακός κόμβος στην ευρύτερη περιοχήΤο Λιμάνι δεν εξυπηρετούσε μόνο την πόλη της Ναυπάκτου και τα περίχωρά

της αλλά κατά περιόδους διακινούσε εμπορεύματα για λογαριασμό των ανατολικών χωριών της Μακρυνείας γιατί ο ελλιμενισμός στο Κρυονέρι ήταν πολύ δύσκολος τους χειμερινούς μήνες. Επειδή η οδική επικοινωνία ήταν υποτυπώδης, άνθρωποι και αγαθά μεταφέρονταν κυρίως με πλεούμενα μέσω του ασφαλούς λιμανιού της Ναυπάκτου.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 15

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 16: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Από πληθώρα διαφημιστικών ανακοινώσεων σε Αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής 1900-1920, γνωρίζουμε ότι από το λιμάνι της Ναυπάκτου διέρχονταν πλοία της Ελληνικής ατμοπλοΐας που προσέγγιζαν τα περισσότερα λιμάνια της δυτικής Ελλάδας.

Η κυρίως επικοινωνία, βέβαια, ήταν με τον απέναντι Μοριά. Μικρά πλεούμενα με πανιά εκτελούσαν την συγκοινωνία με τον Ψαθόπυργο μεταφέροντας κάθε φορά τριάντα με σαράντα άτομα.

Μπαίνοντας στο λιμάνι

Προς το τέλος της δεκαετίας του 1920 με τη μηχανοκίνηση των σκαφών καθιερώθηκε και δεύτερο δρομολόγιο για απέναντι: ένα το πρωί στις 6 και το δεύτερο στις 11. Τα δρομολόγια ήταν ρυθμισμένα έτσι ώστε να προλαβαίνουν να παραδίδουν το σάκο του Ταχυδρομείου με τα γράμματα στην Πάτρα και να παραλαμβάνουν τις πρωινές εφημερίδες.

Σιγά σιγά τα σκάφη μεγάλωσαν και αύξησαν την χωρητικότητά τους σε εβδομήντα με ενενήντα άτομα.

Η ακτοπλοϊκή γραμμή με την απέναντι ακτή της Πελοποννήσου σπάνια ματαιωνόταν, επειδή δεν υπήρχε περιορισμός από το λιμεναρχείο. Την ασφάλεια της διέλευσης είχαν οι καπετάνιοι, οι οποίοι γνώριζαν πάρα πολύ καλά τα μυστικά της διαδρομής αποφεύγοντας τα ρεύματα του Κορινθιακού.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 16

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 17: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Σε αυτά τα σκάφη φορτώνονταν και αυτοκίνητα, η φόρτωση βέβαια ήταν δύσκολη, το Καΐκι πλεύριζε στην προβλήτα και με δυο μαδέρια ανέβαζαν το αυτοκίνητο κάθετα στο κατάστρωμα.

Η προσπάθεια μεταφοράς αυτοκινήτων με αυτού του είδους τα σκάφη, ήταν γενικώς παράτολμη.

Εξαιτίας της φόρτωσης αυτοκινήτου συνέβη και ένα από τα ελάχιστα ατυχήματα, ευτυχώς χωρίς θύματα, σε όλη την ιστορία του περάματος. Συγκεκριμένα στο Καΐκι «Άγιος Ανδρέας» κάποτε, στα μισά της διαδρομής λόγω της μεγάλης θαλασσοταραχής, για να μην μπατάρει το Καΐκι οι ναύτες έκοψαν τις τριχιές και το αυτοκίνητο έπεσε στη θάλασσα.

Η ακτοπλοϊκή δραστηριότητα από το λιμάνι της Ναυπάκτου κράτησε έως το 1946 – 1947, όταν άνοιξε το πορθμείο Ρίου – Αντιρρίου. Η εξάπλωση του αυτοκινήτου έφερε σαρωτικές αλλαγές στον τρόπο ζωής των ανθρώπων την εποχή εκείνη.

Ο ναυτικός και εμπορικός κόσμος της Ναυπάκτου αντέδρασε, κινητοποιήθηκε και διεκδίκησε με πείσμα την διατήρηση του πορθμείου Ναυπάκτου – Ψαθόπυργου, προβάλλοντας διάφορους λόγους. Όμως δεν κατέστη δυνατή η διατήρηση του και η επερχόμενος μαρασμός της Ναυπάκτου για αρκετά χρόνια ήταν αναπόφευκτος.

Ναυπάκτιοι ναυτικοί (Νίκος Πατσαντζόπουλος, Σπύρος Αθανασίου, Σπύρος Δαλέτος)Το Λιμάνι στη Γερμανική κατοχή

Τον Απρίλιο του 1941 οι κατοχικές δυνάμεις των Γερμανών, επιβιβάσθηκαν από το λιμάνι της Ναυπάκτου σε επιταγμένα καΐκια Ναυπάκτιων (όσα είχαν απομείνει δηλ. από τη δολιοφθορά των Άγγλων) για να μεταφερθούν απέναντι στην Πελοπόννησο.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 17

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 18: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Τα καΐκια που χρησιμοποιήθηκαν από τους Γερμανούς και δεν είχαν πάθει ζημιές, ήταν τα πετρελαιοκίνητα «Δωρίς» και ¨Καλή τύχη».

Κολυμβητικοί αγώνες στο λιμάνι (1964)

Το Λιμάνι και ο μικρόκοσμός τουΈνας ολόκληρος κόσμος ναυτικών, λιμενεργατών και αχθοφόρων με τις

οικογένειές τους ζούσαν από το Λιμάνι και έκαναν προκοπή.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 18

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 19: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Σωματείο Φορτοεκφορτωτών Λιμένος Ναυπάκτου

Φορτοεκφορτωτές και λιμενεργάτες -δυνατοί άντρες με τη μέση τους σφιγμένη με πλουμιστά ζωνάρια για να αυξήσουν την αντοχή τους- πηγαινοέρχονταν αδιάκοπα φορτωμένοι πάνω στον ‘’πόντε’’ (την τάβλα που συνδέει το καΐκι με την αποβάθρα).

Ο Μάνθος Καρανίκας με το κάρο του, μεταφέρει εμπορεύματα από το λιμάνι στα καταστήματα της πόλης

Η δουλειά άρχιζε το χάραμα, με το πρώτο δρομολόγιο απέναντι, και τελείωνε το σούρουπο με κάποιο πρόχειρο μεζέ στις ταβέρνες του Στενοπάζαρου.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 19

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 20: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Κυρίαρχοι, όμως ,του Λιμανιού ήταν, φυσικά, οι ψαράδες. Οι παλιότεροι απασχολούνταν στις τράτες που χρειάζονταν πολλά χέρια-πολλοί απ’ αυτούς είχαν για κατοικία τους τη βάρκα, ιδιαίτερα τους θερινούς μήνες.

Οι τρατάρηδες δεν έπαιρναν ημερομίσθια. Η αμοιβή τους ήταν ό,τι έμενε αφού έβγαιναν πρώτα τα μερίδια του ιδιοκτήτη και του καπετάνιου( σε περίπτωση κακής ψαριάς ο επιχειρηματίας έδινε στον καθένα τους μια φραντζόλα ψωμί και τσιγάρα). Αργότερα, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση στην πόλη μας των προσφύγων, οι μέθοδοι αλιείας εμπλουτίστηκαν με το ‘’γρι-γρι’’, την ‘καλαμωτή’ και το ‘‘παραγάδι’’.

Το ψάρεμα με το ‘‘γρι-γρι’’ γινόταν κυρίως μέσα στον Πατραϊκό κόλπο έως τις Οξιές και τον Αστακό. Το αλίευμα πωλούνταν από τους ίδιους τους ψαράδες επί τόπου στο λιμάνι ή με τη βοήθεια μικροεμπόρων και μεσαζόντων.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 20

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 21: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Άγιος Νικόλαος: Ο προστάτης των ανθρώπων του ΛιμανιούΤο επάγγελμα του θαλασσινού, ναυτικού ή ψαρά ήταν σκληρό τα παλαιότερα

χρόνια. Ανεμοδαρμένοι, ηλιοκαμένοι, βρεγμένοι ως το κόκκαλο, αγωνίζονταν για τον επιούσιο παλεύοντας καθημερινά με το κίνδυνο. Οι Ναυπάκτιοι ναυτικοί διακρίνονταν για την πίστη και τον σεβασμό τους στον προστάτη τους Άγιο Νικόλαο. Είχαν κιόλας ιδρύσει τον ‘’Σύλλογο των Ναυπάκτιων Ναυτικών’’ που γιόρταζε στις 6 Δεκεμβρίου (μνήμη Αγίου Νικολάου). Αποβραδίς, μια παλιά βάρκα καίγονταν προς τιμήν του Αγίου, ενώ την επομένη οι ναυτικοί με τις οικογένειές τους φορώντας τα γιορτινά τους προσέρχονταν στον Άγιο Δημήτριο για δοξολογία και αρτοκλασία.

Συνέχεια του λιμανιού είναι το Στενοπάζαρο, η παλιά αγορά της πόλης, δίπλα από το λιμάνι, όπου παλαιότερα υπήρχαν παραδοσιακά ταβερνεία... γνωστό ως “οδός Μεζεδίων”, γιατί οι κρεοπώλες ετοίμαζαν γύρω στις 10 το πρωί για κολατσιό των πελατών τους διάφορους μεζέδες, όπως “πατσά στον νταβά”, ολονύχτια ψημένο στο φούρνο, κοκορέτσι, γαρδούμπες, σπληνάντερο το απόγευμα, γι’ αυτό και ήσαν στο δρομάκι αυτό συγκεντρωμένες οι περισσότερες ταβέρνες με τα ονομαστά κρασιά τους, όπου για λίγο το πρωινό και περισσότερο το βραδινό, περνούσαν οι λιμενεργάτες και οι φορτωτές την ώρα τους με τα “καρτούτσα” τους, τις αφηγήσεις τους, τα ανέκδοτά τους, τα τραγούδια τους…………..

Γλέντια στο στενοπάζαρο

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 21

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 22: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Πολιτιστικά δρώμενα, ήθη και έθιμαΜεγάλη Παρασκευή στο Λιμάνι

Ένα κατανυκτικό υπερθέαμα περιμένει όσους βρεθούν στο λιμάνι τη Μεγάλη Παρασκευή.

Το έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής στη Ναύπακτο κρατά απ’ την δεκαετία του ’50. Η πολυπληθής τότε ομάδα των ψαράδων του λιμανιού, όντας ενεργό κομμάτι της κοινωνίας, έδιναν το δικό τους στίγμα στην σημαντική αυτή ημέρα για την χριστιανοσύνη. Κατά την περιφορά των δύο επιταφίων (σ.σ. Αγίου Δημητρίου και Αγίας Παρασκευής), «στόλιζαν» τις πολεμίστρες του λιμανιού με εκατοντάδες αναμμένες δάδες προσδίδοντας έτσι μια επιπλέον κατανυκτική πινελιά στο ήδη πένθιμο κλίμα.

Την ιδιωτική αυτή πρωτοβουλία, σύντομα αγκάλιασε ο Δήμος Ναυπάκτου και στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας ξεκίνησε τον εμπλουτισμό της με την προσθήκη πυροτεχνημάτων, ενώ στην μέση της εισόδου του λιμανιού τοποθετείται ένας μεγάλος φλεγόμενος σταυρός.

Ο διακόπτης του ηλεκτροφωτισμού της πόλης σβήνει, η περιφορά των δύο επιταφίων διασχίζει τους δρόμους της με πένθιμη μουσική υπόκρουση, η πομπή σταματά για λίγο στην πλατεία του φλεγόμενου λιμανιού και μόλις αποχωρήσει, ο νυχτερινός ουρανός γεμίζει από πυροτεχνήματα.

Για ένα περίπου ημίωρο πλήθος κόσμου κατακλύζει στην πλατεία του λιμανιού, προκειμένου να παρακολουθήσει αυτή την ιεροτελεστία.

Ο Αγιασμός των υδάτωνΤην ημέρα των Θεοφανείων γίνεται η ρίψη του σταυρού, στον δυτικό βραχίονα του

λιμανιού και προς το εσωτερικό του, χωροστατούντος του Μητροπολίτου παρουσία επισήμων και πλήθους κόσμου.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 22

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 23: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Η αναπαράσταση της ΝαυμαχίαςΕκδηλώσεις ανάμνησης και τιμής γι’ αυτό το μεγάλης ιστορικής σημασίας γεγονός

τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571), διοργανώνονται κάθε χρόνο με επίκεντρο το χώρο του λιμανιού.

Οι εκδηλώσεις γίνονται με όλη τη μεγαλοπρέπεια που αρμόζει σε ένα τόσο σπουδαίο γεγονός, την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου, με τη συμμετοχή αντιπροσωπειών των κρατών που συμμετείχαν στο μεγάλο ιστορικό γεγονός, Πρεσβευτών, ξένων αποστολών, πολεμιστών με παραδοσιακές μεσαιωνικές φορεσιές και πλήθος κόσμου, με αποκορύφωμα, την αναπαράσταση της Ναυμαχίας στο λιμάνι.

Επίδειξη ξιφομαχίας στον δυτικό λιμενοβραχίονα του λιμανιού

ο Επαχτίτικος ΓάμοςΞεχωριστό δρώμενο αποτελεί ο Επαχτίτικος Γάμος που παρουσιάζεται από το

Σύλλογο «Ναύπακτος Πολιτιστικές Διαδρομές» κάθε Τσικνοπέμπτη από το 1997. Η εβδομάδα πριν το γάμο, η ημέρα και η νύχτα του γάμου ζωντανεύουν θεατρικά, με σκωπτική διάθεση, χιούμορ, κέφι και -κυρίως- ομαδικότητα αναπαρίσταται ένας γάμος που τοποθετείται σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Στον μεσοπόλεμο της ανέχειας και της

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 23

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 24: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

"καλής" κοινωνίας που ξεχώριζε από τους "παρακατιανούς", στις δεκαετίες της μετανάστευσης με τους πλούσιους αλλά σιτεμένους γαμπρούς που επέστρεφαν από την Αμέρικα για αναζήτηση νύφης μέχρι και στην... αρχαιότητα έχει τοποθετηθεί μέχρι σήμερα ο επαχτίτικος γάμος. Στην παράσταση σταθερές φιγούρες είναι ο κουρέας, η προξενήτρα, η νύφη με τον γαμπρό και τους κουμπάρους, ο ντελάλης, οι γονείς των μελλόνυμφων και όσοι απαιτούνται κάθε φορά από το σενάριο. Φιγούρες κωμικές οι οποίες παράλληλα μεταφέρουν το κλίμα της εποχής.

Σταθερό στοιχείο της παράστασης είναι και... οι ιδιαιτερότητες κάθε γάμου: πότε παντρεύονται ταυτόχρονα πατέρας και γιός, πότε η νύφη είναι... ολίγον έγκυος, πότε ένας ανεκπλήρωτος νεανικός έρωτας παίρνει σάρκα και οστά πολλά χρόνια αργότερα (κάθε χρόνο η ομάδα ετοιμάζει μια έκπληξη!).

Μαζί με τα παραπάνω γίνονται αναφορές σε τοπικά ιστορικά στοιχεία, όπως συγκεκριμένες ανθρώπινες μορφές της πόλης με πρώτη τη τρομερή Αγλαΐα με το θρυλικό καρότσι της, "ιδιαιτερότητες" των παλιών γειτονιών όπως ο βαθμός... ανηθικότητας των θηλέων και η ροπή προς το κουτσομπολιό, ενώ αναβιώνουν συνήθειες όπως η μεταφορά των προικιών, τοπωνύμια που πολλοί δεν γνωρίζουν σήμερα, χοροί και τραγούδια που συνόδευαν τους τοπικούς γάμους (σε ζωντανή εκτέλεση!), καταστήματα της εποχής και πάνω από όλα ο τοπικός -σκωπτικός- χορός του Κουρκούμπα που χορευόταν τις... μικρές ώρες στα γαμήλια γλέντια στη Ναύπακτο.

Πρόκειται λοιπόν για ένα κράμα σεναρίου, ανθρώπινων μορφών και ιστορικών στοιχείων με αναφορά την Ναύπακτο στο πέρασμα του χρόνου.

Το καρναβάλι στη ΝαύπακτοΟι Απόκριες γιορτάζονταν πάντοτε στη Ναύπακτο με ιδιαίτερη λαμπρότητα, με χορούς, συνεστιάσεις, αλλά κυρίως με την παρέλαση των αρμάτων, που Ξεκινούσε από το Κεφαλόβρυσο, διέσχιζε την κεντρική οδό της πόλης και κατέληγε στο λιμάνι, όπου πραγματοποιούνταν η καύση του βασιλιά καρνάβαλου. Τα άρματα ήταν εμπνευσμένα κυρίως από τοπικά πρόσωπα ή γεγονότα.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 24

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 25: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Τα τελευταία χρόνια το καρναβάλι έχει εμπλουτιστεί με την συμμετοχή ομάδων και αρμάτων και από άλλες περιοχές. Οι εκδηλώσεις συνήθως ξεκινούν μια βδομάδα πριν, με συναυλίες από νεανικά συγκροτήματα της πόλης, δίνοντας το έναυσμα για το ξεφάντωμα που θα ακολουθήσει την περίοδο της Αποκριάς.

Το Σάββατο πραγματοποιείται η καθιερωμένη εκδήλωση ''Νταβάδες στην οδό Μεζεδίων'' . Ναυπάκτιοι και μη, επισκέπτες και περαστικοί γίνονται όλοι μια παρέα εκεί στο Στενοπάζαρο, που για ένα βράδυ θυμίζει κάτι απ' τα παλιά.

Οι άνθρωποι των «πολιτιστικών διαδρομών» φροντίζουν να τοποθετήσουν ομοιώματα των προσόψεων των καταστημάτων της παλιάς εποχής, ζωντανεύοντας στη μνήμη των Ναυπακτίων τα παλιά μαγαζάκια που υπήρχαν κάποτε στο Στενοπάζαρο.

Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται την Κυριακή της Αποκριάς με την νυχτερινή παρέλαση των αρμάτων, που διασχίζει τον κεντρικό δρόμο της πόλης και καταλήγει στο λιμάνι.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 25

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 26: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Κούλουμα στο λιμάνιΜετά τους μασκαράδες, σειρά έχει η Καθαρά Δευτέρα...

Το μεσημέρι της Καθαράς Δευτέρας ο Δήμος Ναυπάκτου προσφέρει στην πλατεία του λιμανιού νηστίσιμα εδέσματα με την συνοδεία μουσικής.Ακολουθούν μαθήματα κατασκευής και διαγωνισμός πετάγματος χαρταετού.Στη συνέχεια παρουσιάζονται παραδοσιακοί χοροί με επίκεντρο το γαϊτανάκι, από πολιτιστικούς συλλόγους της πόλης.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 26

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 27: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Η Ώρα της ΓηςΤα τελευταία χρόνια έχουν καθιερωθεί στο λιμάνι, μουσικές και χορευτικές

εκδηλώσεις για την «Ώρα της Γης» στέλνοντας το δικό τους μήνυμα για τις κλιματικές αλλαγές, μαζί με εκατομμύρια ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο.

Το λιμάνι σήμεραΕίναι η καρδιά της πόλης μας, σημείο αναφοράς και συνάντησης.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 27

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 28: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Το λιμανάκι της Ναυπάκτου με τις πολύχρωμες βάρκες και τα καΐκια που δίνουν το δικό τους χρώμα, είναι ίσως το πιο φωτογραφημένο Λιμανάκι της χώρας μας.

Ο μπάρμπα-Κώστας από τους τελευταίους ψαράδες του λιμανιού…

Απέναντι από την βορειοανατολική γωνία της πλατείας, οι συμπαθείς και αγαπητοί σε όλους τους Ναυπάκτιους ντόπιοι ψαράδες, εκθέτουν καθημερινά την ψαριά τους.

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 28

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου

Page 29: Ένα μικρό λιμάνι: η ιστορία αιώνων μιας ολόκληρης πόλης 2012-2013

Η μεσαιωνική απόχρωση του λιμανιού

Χειμωνιάτικο δειλινό στο λιμάνι με φόντο το χιονισμένο Παναχαϊκό

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης 2012 -2013 29

1ο Γυμνάσιο Ναυπάκτου