Η Ανατολική Αττική και το Αιγαίο

ΙΓ’ Επιστημονική Συνάντηση Ν.Α. Αττικής, Παιανία, Τετάρτη 29 Οκτωβρίου-Κυριακή 2 Νοεμβρίου

«Η Ανατολική Αττική και το Αιγαίο: Ανιχνεύσεις προϊστορικών σχέσεων μέσα από τους μύθους του Διόνυσου, του Δαίδαλου, της Αρτέμιδας,

του Ικάριου και του Θέσπι»

Ηλίας Γιαννίρης, Δρ. πολεοδόμος-χωροτάκτης, εκλ. Επίκουρος καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης.

[email protected]

ΙΓ’ Επιστημονική Συνάντηση Ν.Α. Αττικής, Παιανία 29 Οκτωβρίου-Κυριακή 2 ΝοεμβρίουΗλίας Γιαννίρης, Η Ανατολική Αττική και το Αιγαίο

• Η ιστορικότητα των επαφών μεταξύ δύο περιοχών και συχνά η γνώση αυτών των επαφών, δηλαδή η συνειδητή αντίληψη τους, συχνά καθορίζουν τις διαθέσεις των κατοίκων της μιάς περιοχής προς τους κατοίκους της άλλης.

• Η φιλικότητα, η οικειότητα, όπως και η αντιπάθεια που τρέφει μια περιοχή απέναντι σε άλλες, συχνά οικοδομούνται σε βιωματικά στοιχεία που μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.


• Στο βάθος της αρχαιότητας γνωρίζουμε ότι υπήρχε έντονη και η σχέση μεταξύ του Αιγαίου ειδικότερα με την Ανατολική Αττική, και ιδιαίτερα τη Νοτιοανατολική Αττική.

• Σήμερα, που έχει αλλάξει η γεωπολιτική τάξη του κόσμου, δεν υπάρχει φαινομενικά ζωντανή η ανάμνηση αυτής της σχέσης.

• Η εισήγηση αυτή θα επιχειρήσει να φωτίσει αυτή την πανάρχαια σχέση μεταξύ Αιγαίου και Ανατολικής Αττικής, μέσα από μια εναλλακτική ή όχι τόσο γνωστή και κυρίαρχη ερμηνεία γνωστών μύθων.


Τι είναι οι μύθοι• Οι μύθοι είναι το σώμα εκείνο της γνώσης που έχει

θεωρητικοποιηθεί και έχει αποκρυσταλλώσει με τρόπο εύληπτο για τον καθένα ανθρώπινες σχέσεις, σχέσεις περιοχών, φυσικά φαινόμενα, γεωλογικές, ιστορικές και τεχνολογικές κατακτήσεις, προσφέροντας ερμηνείες και εξηγήσεις, τότε που δεν υπήρχε γραφή.

• Σε γενικές γραμμές κάθε μύθος μπορεί να θεωρηθεί σαν ένα αυτοτελές βιβλίο και όλοι οι μύθοι μαζί σαν μια βιβλιοθήκη. Στην αρχαιότητα κάθε περιοχή είχε και τη δική της «βιβλιοθήκη», δηλαδή ένα σώμα μύθων, επαρκές για να δίνει απαντήσεις σε καθημερινά αλλά και κοσμολογικά ερωτήματα


• Συχνά γινόταν η προσαρμογή μύθων άλλων περιοχών σε μια περιοχή, δημιουργώντας τις γνωστές σε όλους μας μυθολογικές παραλλαγές.

• Σε μια τέτοια ρευστή πνευματική κατάσταση, και με αλλεπάλληλες επικυριαρχίες, εποικίσεις και εισβολές, πολλές φορές οι μύθοι που κυριάρχησαν, επιβίωσαν και είναι γνωστοί σήμερα, δεν είναι παρά οι μύθοι συγκεκριμένων περιοχών: Της Αθήνας, της Ρώμης, της Κρήτης κλπ.

• Η προσπάθεια κατανόησης των αρχαίων μύθων σήμερα, θα πρέπει να επιχειρεί την περιγραφή τέτοιων ανθρωπογεωγραφικών επιδράσεων.


• Στην Ελλάδα, όλοι οι (ή αρκετοί) γνωστοί μύθοι θα πρέπει να εξαττικίστηκαν. Είναι η περίοδος που και η ίδια η Αττική άλλαζε. Η Αθηναϊκή εξουσία επεκτάθηκε προς τα Μεσόγεια και το Λαύριο, αλλά και προς την Ελευσίνα και το Θριάσιο Πεδίο. Η προϋπάρχουσα Αίγινα, ο κάμπος των Μεγάρων ήταν έξω από την Αθηναϊκή επικράτεια και καταλύθηκαν με πόλεμο. Μάλιστα, οι Μεγαρείς, δεν ξέχασαν, και στον Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν σύμμαχοι των Σπαρτιατών.

• Αυτή η αλλαγή ήταν δραστική και περιέλαβε, αργότερα, μέσω της Αθηναϊκής Συμμαχίας, όλο το Αιγαίο. Η Δήλος σηματοδότησε το κέντρο αυτών των αλλαγών. Η σφαγή των Μηλίων σηματοδότησε την ακτίνα δράσης της Αθηναϊκής Συμμαχίας, που έφτανε στη Σάμο, την Ερέτρεια, τη Χαλκιδική, τη Νότια Ιταλία.


• Η Αθηναϊκή εκδοχή των μύθων κυριάρχησε. Ωστόσο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η προελληνική περίοδος, από την παλαιολιθική και τη νεολιθική εποχή μέχρι την μηκυναϊκή, γιατί τότε διαμορφώθηκαν πολλοί μύθοι.

Η Ανατολική Αττική, ένα πρώϊμο χωνευτήρι• Η Ανατολική Αττική, λόγω θέσης, βρίσκεται σε μια

κομβική θέση για το Αιγαίο, τόσο στην επικοινωνία ανατολής-δύσης όσο και στην επικοινωνία βορά-νότου. Η ναυσιπλοϊα για χιλιάδες χρόνια γινόταν από ακτή σε ακτή και από νησί σε νησί κατά την προελληνική εποχή. Υπάρχει πληθώρα νεολιθικών ευρημάτων στην Ανατολική Αττική που το επιβεβαιώνει (Θορικό, Ζαγάνι, Τσέπι Μαραθώνα κλπ)

• Είναι φυσικό, όπως θα εξηγήσουμε και στη συνέχεια, η Ανατολική Αττική να βρεθεί στο επίκεντρο αυτών των αλλαγών από την μυθολογική στην ιστορική περίοδο.


Οι σχέσεις από Νότο προς Βορρά

• Όπως είναι αναμενόμενο, η παράκτια ναυσιπλοϊα Νότου-Βορά στο Αιγαίο θα γινόταν είτε μέσω της ακτής της Ανατολικής Αττικής είτε μέσω των παραλίων της Μικρασιατικής ακτής. Το Ταίναρο, το Σούνιο, ο Κάβο Ντόρος και το Αρτεμίσιο-Τρίκερι ήταν σημαντικά σημεία περάσματα στη διαδρομή αυτή.

• Παρ’ όλο που ο βούς εμφανίζεται αρκετά πρώϊμα στην Μινωϊκή Κρήτη (και θεοποιείται ανάλογα), τα άλογα πρέπει να ήρθαν στον ελληνικό χώρο γύρω στο 2.000 π.Χ. Χρήση άρματος έχουμε από το 1.600 π.Χ. περίπου.

• Αξίζει να αναφερθεί ότι ήδη κατά τη νεολιθική εποχή έχουμε μια απόδειξη αυτής της πορείας. Η ανεύρεση οψιδιανού με προέλευση από την Μήλο, που ήταν εξαιρετικά σημαντικό υλικό κατά τη νεολιθική περίοδο, στο σπήλαιο Φράχθη στην Αργολίδα προδίδει την ναυσιπλοϊκή πρόοδο της εποχής εκείνης. Επίσης, οι συχνότατες ανευρέσεις οψιδιανού στην Ικαρία, προδίδουν μια διαρκή και πανάρχαια σχέση μεταξύ Μήλου και Ικαρίας.


Μυθολογικές αναφορές αλλά και η αρχαιολογική σκαπάνη είναι αποκαλυπτικές αυτής της σχέσης Νότου-Βορά, με πιο συχνή τη σχέση μεταξύ Αττικής και Κρήτης. Ας αναφέρουμε κωδικοποιημένα αυτή τη σχέση σε τίτλους:

• Κρήτες ναυτικοί βρίσκονται παντού, στο Αιγαίο και στο Ιόνιο, και φυσικά και στην Ανατολική Αττική. (Μάλιστα, αναφέρονται ως οι πρωταίτιοι στην ίδρυση τόσο της Ολυμπίας όσο και των Δελφών).

• Ο μύθος του Θησέα (Μίνωας-Αιγαίας-Θησέας) • Ο Δαίδαλος ο Αθηναίος τεχνίτης πηγαίνει κυνηγημένος

στην Κρήτη όπου τιμάται.• Ο Λάβρυς ή διπλός πέλεκυς στην Κρήτη και το τοπωνύμιο

Λαύρειο-Λαυρεωτική γη.


Οι πρώτες βεβαιωμένες ανθρώπινες εγκαταστάσεις στην Κρήτη ανάγονται στη νεολιθική εποχή, γύρω στα 6.000 π.Χ. Κατά την τρίτη χιλιετία οι Μινωίτες αναπτύσσουν τη ναυτιλία τους και δημιουργούν σχέσεις με την Αίγυπτο, την Κύπρο, τη Συρία, τη Μεσοποταμία.

Αυτός ο πολιτισμός γύρω στο 1.900 π.Χ γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση, οπότε χτίζονται για πρώτη φορά ανάκτορα στην Κνωσσό και στη Φαιστό, και δημιουργούνται αποικίες και εμπορικοί σταθμοί στα Κύθηρα (από το τέλος της 3ης χιλιετίας) και στη Μήλο.


Βέβαια, στη σχέση Νότου-Βορά θα πρέπει να εντάξουμε το σημαντικότατο πρώϊμο ρόλο του Αιγυπτιακού πολιτισμού.

Είναι γνωστή η σχέση του με τον Μινωϊκό πολιτισμό, και η μεταλαμπάδευση πολλών πολιτιστικών στοιχείων, και συχνά μυθολογικών, στο Αιγαίο.

Εδώ, ας επισημάνουμε ότι ο λαβύρινθος στην Κρήτη (Παλάτι της Κνωσσού αλλά και ορυχείο) δεν είναι η πρώτη εμφάνιση λαβυρίνθου. Ο πρώτος λαβύρινθος αναφέρεται στην Αίγυπτο (Πρώτη Πυραμίδα της 4ης Δυναστείας των Φαραώ στην Ελ Φαγιούμ).

Επίσης, άξιο αναφοράς είναι ότι η ελληνική πόλη Ναυκράτη στις εκβολές του Νείλου είναι συνώνυμη με την γυναίκα του Δαίδαλου Ναυκράτη, την μητέρα του Ίκαρου


• Τέλος, η ανακάλυψη του πανιού για τη ναυσιπλοϊα έγινε στο Νείλο και άργησε να περάσει στη Μινωϊκή Κρήτη. Ο στόλος του Μίνωα εκινείτο με κουπιά και δεν υπάρχουν αναπαραστάσεις πλοίων με πανί κατά τη μινωϊκή εποχή. Κατά μια ερμηνεία του μύθου του Δαιδάλου, ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος διέφυγαν από την Κρήτη με δυό μικρά σκάφη στα οποία είχαν προσαρμόσει πανιά, και επομένως δεν πέταξαν με φτερά, αλλά έμοιαζαν σα να «φτέρωσαν», να πέταξαν.

• Κατά αυτή την ερμηνεία, ο μύθος σηματοδοτεί την διάδοση της ιστιοπλοίας από το Νείλο στην ανοιχτή θάλασσα, στη Μινωϊκή Κρήτη και στο Αιγαίο.

Όμως, αυτές οι σχέσεις Νότου-Βορά φτάνουν ακόμη βορειότερα, στην Προποντίδα και στον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Ταυρίδα (Μύθος της Αρτέμιδος και της Ιφιγένειας).


Δαίδαλος- η μυθολογία της τεχνολογίας

• Από μια γλωσσολογική και σημασιολογική έρευνα στον Όμηρο και στον Ησίοδο, που παρουσιάζει η Φρανσουάζ Φροντιζί-Ντυκρού, της λεξικολογικής οικογένειας του ανθρωπωνύμιου «Δαίδαλος», προκύπτουν 33 αναφορές στον Όμηρο και 8 στον Ησίοδο

• Η συχνότητα των «δαιδάλων» περιορίζεται σε επόμενα κείμενα, είναι σπάνιες στους Τραγικούς και μοιάζει να εξαφανίζονται από το κλασσικό λεξιλόγιο.

• Γράφει η Φροντιζί-Ντυκρού: «…μπορούμε να πούμε … πως οι λέξεις αυτές περιήλθαν σε αχρηστία από τη στιγμή που ο θρύλος του Δαιδάλου ενισχύθηκε και διαδόθηκε από την τραγωδία του 5ου αιώνα. Όλα συνέβησαν ωσάν αυτή η κατηγορία των όρων να εξαφανίστηκε προοδευτικά πίσω από το ανθρωπωνύμιο Δαίδαλος που γέννησε»


• «Ένας σημαντικός αριθμός βιοτεχνικών αντικειμένων, τεχνικών όρων, τα ονόματα θεοτήτων με ξεχωριστά γνωρίσματα και κάποιων ηρώων, ακριβείς λειτουργικές αναφορές, το λεξιλόγιο που συνδέεται με τις έννοιες του φωτός και της ομοιότητας, εκείνο της πανουργίας και της ψευδαίσθησης, αυτά είναι τα κυριότερα σημεία αναφοράς του λεξικολογικού περιβάλλοντος του δαιδάλου.»

• Αντιλαμβάνεται κανείς ότι η περίοδος αναφοράς αυτής της κατηγορίας των όρων ανάγεται στην εποχή που ακολούθησε την νεολιθική, όταν το ξύλο και το μεταλλο (χαλκός, άργυρος) άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρύτερα.


• Ήταν σε αυτό το βάθος χρόνου, μερικές χιλιάδες χρόνια πριν, κατά τη νεολιθική εποχή, που σφυρηλατήθηκαν και οι σχέσεις μεταξύ πολλών περιοχών του τότε γνωστού κόσμου, αλλά και το υπόστρωμα πολλών από τους μύθους στους οποίους αναφερόμαστε σε αυτή την εισήγηση.


Αλλά, πώς περιγράφεται αυτή η προελληνική, προκλασσική εποχή;

Η Φροντιζί-Ντυκρού είναι αποκαλυπτική: «…η πλειονότητα των αξιών που τονίζουν το σημασιολογικό πεδίο του δαιδάλου… ανήκει σε ένα ευρύτερο εννοιολογικό σύστημα. Πρόκειται πράγματι για τα κυριότερα χαρακτηριστικά ενός είδους εφυϊας, της μήτιδος…».

Ο Οδυσσέας είναι ο κατ’εξοχήν πολυμήτις άνθρωπος. «Του αποδίδεται 81 φορές στον Όμηρο και δεν χρησιμοποιείται παρά μόνο γι αυτόν»

Ο Ήφαιστος και η Αθηνά, η κόρη της Μήτιδος, είναι οι θεότητες της μήτιδος.

Ο Δαίδαλος, ο γιός της Μήτιδος, είναι φυσικά ένας άνθρωπος της μήτιδος.

Αλλά, ακόμη και ο ίδιος ο Δίας δεν μπορει να διατηρήσει την εξουσία δίχως τη βοήθεια της Μήτιδος και των τεχνασμάτων της


«Η μήτις δεν είναι παρά αυτή η ευφυής ικανότητα που κυβερνά όλες τις μορφές των πρακτικών δραστηριοτήτων του μετρημένου ανθρώπου σ’ έναν κόσμο που κλυδωνίζεται και αλλάζει… Η μήτις δηλώνει επίσης την ευφυία του καπετάνιου, του οδηγού ενός άρματος, του θηρευτή και του αλιέα, του πολιτικού άνδρα και του σοφιστή».

Ουσιαστικά πρόκειται για το πέρασμα των πρώτων ηγεμόνων από την επιβολή μέσω της δύναμης, της ρώμης (Ηρακλής) στην επιβολή μέσω της χρήσης και της μήτιδος.

Η επιβολή στην κοινωνία χρειάζεται και πονηριά, εξυπνάδα, ευφυία. Και όλα αυτά έγιναν αντιληπτά με την τεχνολογική πρόοδο, μέσα από κοινωνικές διεργασίες αιώνων ίσως και χιλιετιών, κατά την νεολιθική εποχή και την εποχή του χαλκού.

Εκείνες τις εποχές τα δαίδαλα ήταν περίεργα, αστραφτερά, εντυπωσιακά, παραπλανητικά, σχεδόν μαγικά αντικείμενα, και τα ξόανα (δαίδαλα και αυτά) ήταν λατρευτικά αντικείμενα με μαγικές ιδιότητες.

Σε αυτή την μακραίωνη περίοδο, φαίνεται ότι σχηματοποιείται, με την πάροδο του χρόνου, το ανθρωπωνύμιο Δαίδαλος.


θα πρέπει να εξάρουμε τη σημασία που είχαν ειδικά τα λατομεία του Λαυρίου από την αυγή της ιστορίας.

Είναι επόμενο η ιστορία της τεχνολογίας, μέσα από τα δαίδαλα και τον Δαίδαλο να έχει αφήσει σημαντικά ίχνη στη Νοτιο-Ανατολική Αττική, ήδη από τη νεολιθική εποχή. Δυστυχώς δεν είναι σε γνώση μου τέτοια στοιχεία.


Η απόσταση από τα ξόανα στα αγάλματα της προκλασσικής αρχαιότητας είναι φαίνεται τόση όση είναι και η απόσταση ανάμεσα στην εποχή της μήτιδος και την αρχαϊκή εποχή.

Ας μην ξεχνάμε ότι η Μινωϊκή κι η Μυκηναϊκή εποχή είναι ακόμη εποχές του χαλκού. Τα δαίδαλα ανήκουν σε αυτή την εποχή, όπως και οι απαρχές του μύθου του Δαιδάλου.

Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο ιδιότυπος Κυκλαδικός πολιτισμός, με αναπτυγμένο εμπόριο και ναυτιλία, γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση κατά την πρώϊμη εποχή του χαλκού (3000-2000 π.χ.), και έπαιξε έναν ιδιαίτερο ρόλο στη συνεκτικότητα του νησιωτικού χώρου.


Μετά την καταστροφή της Τροίας γύρω στα 1.200 π.Χ αρχίζει και το τέλος των ίδιων των Μυκηναίων, από εσωτερικές έριδες αλλά και από τις βίαιες μετακινήσεις των λαών της θάλασσας., που είχαν αρχίσει λίγο πριν από το 1.200 π.Χ.

Η κυριαρχία των λαών του σίδερου (οι Χετταίοι εγκαθίστανται στην ανατολική Μ. Ασία το 2000 π.Χ. και είναι γνώστες της κατεργασίας σιδήρου) συνδυάζεται με την κάθοδο των Δωριέων (1.100 π.Χ.).

Οι πιο παλιοί κούροι που έχουν ανακαλυφθεί, βρέθηκαν στην Νοτιοανατολική Αττική και βρίσκονται στο μουσείο του Λαυρίου. Αυτό φυσικά δεν είναι τυχαίο. Η θέση της Ανατολικής Αττικής, όπως προαναφέρθηκε, ήταν κομβική στον αρχαίο κόσμο.

Οι ύστερες καταγραφές των μύθων αναφέρουν ότι ο Δαίδαλος κατασκεύαζε αγάλματα που είχαν κίνηση, ήταν έτοιμα να φύγουν. Οι κούροι είναι τέτοια αγάλματα. Τα χέρια σχεδόν αποκολλήθηκαν από το σώμα, το ένα πόδι ξεχώρισε και είναι έτοιμο να βηματίσει. Έμοιαζαν να είναι ζωντανά, κινούνται και μιμούνται τη ζωή. Έχουμε την αναζωογόννηση του μύθου του Δαιδάλου, σε μια νέα εποχή.


Έχουμε μπεί πλέον στην αρχαϊκή εποχή και η Ανατολική Αττική έχει μια αυξανόμενη παρουσία. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στην Κέα αποκάλυψαν την πρώϊμη ύπαρξη μεγάλων λατρευτικών αγαλμάτων του 15ου αιώνα π.Χ.

Τα δαίδαλα, που ήταν πολύ μικρότερα, έχουν χαθεί πια σαν έννοια. Τώρα κυριαρχεί το ανθρωπωνύμιο «Δαίδαλος».

Τότε χτίζεται η νέα αφήγηση για τον Δαίδαλο και τον Ίκαρο (που πετούν στον αέρα με φτερά) που καταγράφεται ως μύθος πολύ αργότερα, στους Κλασσικούς αλλά κυρίως στους Ελληνιστικούς χρόνους.


Η Αθηναϊκή δραχμή που θα ήταν δαίδαλο στην εποχή της Μήτιδος, δεν είχε δημιουργηθεί ακόμη. Στην προκλασσική και την κλασσική εποχή είναι ένα σύμβολο με αντίκρυσμα, ένα νόμισμα, που παράγεται μαζικά και έχει χάσει το στοιχείο του θαυμασμού και της μαγείας.

Μάλιστα, παράγεται σε συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, και τα ορυχεία του Λαυρίου είναι ήδη τρομερά, σαν να υπάρχει ένα τέρας στα έγκατα της γης που «τρώει» ανθρώπους.

Αντιλαμβάνεται κανείς ότι μυθολογικά αυτό συνέβαινε σε όλα τα ορυχεία εκείνης της εποχής, από την Κρήτη και το Λαύριο μέχρι τη Χαλκιδική.


Ο Μινώταυρος, συμβολοποιεί αυτό το γεγονός με τον καλύτερο τρόπο. Ενδέχεται μάλιστα, οι υποτελείς Αθηναίοι να έστελναν στη Μινωϊκή Κρήτη μια ετήσια εργατική δύναμη για τα Κρητικά ορυχεία, ώστε να αντικαθίστανται αυτοί που τους «έτρωγε» το τέρας, για να συνεχίζεται απρόσκοπτα η εξόρυξη και να διατηρείται ο πλούτος και η εξουσία του Μίνωα.

Η εκδοχή αυτή ισχυροποιείται από το γεγονός ότι στην Μεσαρά της Κρήτης, κοντά στην αρχαία Γόρτυνα, υπάρχει ένα αρχαίο υπογειο γιγάντιο ορυχείο, με στοές σε πολυπλοκο σχήμα και πλήθος από «κολώνες» για υποστήλωση, όπου γινόταν εξόρυξη δομικών υλικών, γύψου και αλάβαστρου. Το μήκος όλων των στοών έχει υπολογιστεί σε 3.000 μ. η δε επιφάνειά του σε 9.000 τ.μ

Το υπόγειο αυτό ορυχείο λειτούργησε από τους μινωϊκούς χρόνους μέχρι και τον 7ο αι. μ.Χ., και ονομάζεται Λαβύρινθος.


Ο σχεδόν δούλος Δαίδαλος της πρώϊμης Αθήνας, που ακόμη τότε ήταν μια αγροτική κοινωνία και η τεχνολογία δεν είχε βρεί ακόμη τον κατοπινό της ρόλο, ήταν πολύτιμος για την Μινωϊκή Κρήτη, του εμπορίου και της κοσμοκρατορίας του Αιγαίου. Το ίδιο πολύτιμος ήταν και στην ελληνική εμπορική αποικία της Σικελίας.

• Ο μύθος του Δαιδάλου, διδάσκει τη μυθολογία του τεχνίτη κατά την αρχαιότητα και δηλώνει εμφατικά ότι η τεχνολογία δεν έχει ηθική και κρίση. Η τεχνολογία είναι απλά δεδομένη και έχει ένα συγκεκριμένο ρόλο.


Η συντριβή του Ίκαρου:– διδάσκει την επικινδυνότητα του Ικάριου πελάγους για τους

ναυσιπλόους. – Διδάσκει ότι ένα τεχνούργημα (σκάφος με πανί) χρειάζεται

ικανότητες και έχει μάλιστα και οδηγίες χρήσης που δεν πρέπει να αγνοεί κανείς (ο μύθος αναφέρει οδηγίες ναυσιπλοϊας του Δαίδαλου που ο Ίκαρος τηρούσε).

– Τέλος, διδάσκει ότι υπάρχουν και αστοχίες στην τεχνολογία, κυρίως από τις δυνάμεις της φύσης (ο Ίκαρος δεν είχε «μήτι» όπως ο πατέρας του, όσο καλός τεχνίτης ή ιστιοπλόος και αν ήταν, και νικήθηκε από τους τρομερούς αέρηδες της Ικαριακής οροσειράς).

• Η ταφή του πτώματος του Ικάρου από τον Ηρακλή και όχι από τον ίδιο του τον πατέρα, δείχνει την μονοπροσήλωση και την αφοσίωση του τεχνίτη στο έργο του.

• Επίσης, δείχνει ότι η ρώμη, η δύναμη, είναι πιο ανθρώπινη, πιο φυσική, από την τεχνολογία.


Οι σχέσεις Ανατολής-ΔύσηςΗ ασφαλής ναυσιπλοία στο Αιγαίο χρησιμοποιούσε τέσσερα

περάσματα από Ανατολή σε Δύση: 1. Την παράκτια διαδρομή Θράκης-Μακεδονίας, με παραλλαγή

από τη Βόρεια Μικρασιατική ακτή μέσω της Λέσβου, Αη Στράτη ή Βόρειων Σποράδων προς την Στερεά Ελλάδα.

2. Τη διαδρομή: Έφεσος ή Μίλητος –Σάμος ή βόρεια Δωδεκάννησα-Ικαρία-Μύκονος-Δήλος-Τήνος-Αττική, που ήταν και ο κύριος εμπορικός άξονας της αρχαιότητας.

3. Τη διαδρομή: Μίλητος, Βόρεια Δωδεκάνησα, Δήλος, Αττική ή Πελοπόννησος

4. Τη διαδρομή: Αλικαρνασός-Κως-Αστυπάλαια-Κυκλάδες-Αττική γη ή Πελοπόννησος.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε και πελαγίσια ναυσιπλοϊα. Αρκετά πρώϊμα οι Αιολείς αποίκισαν από τη Θεσσαλία μέσω της θάλασσας την απέναντι Λέσβο και την Μικρασιατική ακτή από την Άσσο μέχρι τη Φώκαια.


• Το πέρασμα της Ικαρίας-Μυκόνου (Δήλος) ή Ικαρίας-Νάξου ήταν το πιο σημαντικό και ανταγωνιστικό και απέκτησε γεωπολιτικό-γεωστρατηγικό ρόλο, με τη Δήλο στο πολιτικο-θρησκευτικό-οικονομικό επίκεντρο.

• Ο ρόλος της Ικαρίας επίσης ήταν πολύ σημαντικός, όπως αποκαλύπτουν πλήθος από στοιχεία.

• Όλη η ναυσιπλοϊα αυτής της διαδρομής πρέπει να περάσει υποχρεωτικά από την Ικαρία (είτε από το βόρειο είτε από το νότιο μέρος της). Οι ιδανικές συνθήκες είναι να επικρατούν ήπιες καιρικές συνθήκες. Έπρεπε λοιπόν να περιμένει κανείς στην Ικαρία ή στη Μύκονο, για ευνοϊκό καιρό.


Τα λιγοστά φυσικά λιμάνια που υπήρχαν στην αλίμενη Ικαρία, ήταν ανατολικά το Δράκανο (Κεραμές στο νότο, κολπίσκος του Ιερού στο βορά) και δυτικά ο Νας (στο βορά) και ο Πάπας (στο Νότο). Η Ικαρία σηματοδοτήθηκε ιδιαίτερα κατά την αρχαιότητα, και όχι μόνο με τον μύθο του Ικάρου. Άλλοι σχετικοί μύθοι είναι:

Γέννηση του Θεού Διόνυσου

Άρτεμις (Ναός Ταυροπόλου)

Οι Αττικοί μύθοι(Ικάριος, Θέσπις)

http://www.nikaria.gr/images/gallery65/album24/1190133465mapbig.jpg


Ο θεός Διόνυσος κατά την ελληνική μυθολογία γεννήθηκε στον κόλπο του Ιερού, σε ένα σπήλαιο στην περιοχή του Δρακάνου της Ικαρίας.

Ο Διόνυσος ήταν ήδη γνωστός στους Μηκυναίους, ανάγοντας ίσως και πριν τη 2η ή 3η χιλιετία π.Χ. τη διάδοση της αμπέλου, αλλά και το μυθολογικό υπόβαθρο του θεού Διονύσου.

Ο Ομηρικός ύμνος εις Διόνυσον (ΧΧΧΙV) μνημονεύει 6 περιοχές που αναφέρονται ως τόποι που γεννήθηκε ο Διόνυσος (Δράκανο, Ικάρου ανεμόεσσα, Νάξος, Αλφειός, Θήβα, όρος Νύσα) ενισχύοντας με δυό θέσεις την παρουσία του Διόνυσου στην Ικαρία. Στα τοπωνύμια που αναφέρονται για τη γέννηση του Διονύσου δεν αναφέρεται η Αττική.

Ο Ομηρικός ύμνος τελικά υποστηρίζει ότι ο Διόνυσος γεννήθηκε στο όρος Νύσα. Ένα τέτοιο τοπωνύμιο υπάρχει στην Μικρά Ασία, στην διαδρομη του ποταμού Μαιάνδρου, μεταξύ Τράλλεων (Αϊδινίου) και Αντιοχείας (Μαιάνδρου). Η διαδρομή της διάδοσης της αμπέλου από ανατολή σε δύση καταγράφεται εδώ.


Η Ικαρία ήταν παραγωγός του περίφημου Πράμνιου Οίνου, του πρώτου οίνου με ονομασία προέλευσης, που αναφέρεται σε αρκετές καταγραφές της ελληνικής γραμματολογίας (Όμηρος, Αριστοφάνης, Πλάτωνας κλπ).

Η Κίρκη, για παράδειγμα, κερνάει τους συντρόφους του Οδυσσέα τον κυκεώνα, ένα κοκτέϊλ από τυρί κατσικίσιο, μέλι ξανθό, αλεύρι και «Οίνο Πράμνειο». Μόλις αυτοί το ήπιαν, τους έκανε γουρούνια (Οδύσσεια, Κ. Στίχοι230-240). Φαίνεται ότι μέθυσαν και άλλαξαν συμπεριφορά, έγίναν σαν τα ζώα. Είναι εκπληκτικό ότι αυτά ακριβώς τα προϊόντα είναι και τα περιώνυμα της παραδοσιακής Ικαριακής παραγωγής.

Η αρχαία Οινόη ή Οίνη της Ικαρίας ήταν μια πολύ εύρρωστη πόλη της αρχαιότητας.


Ο μύθος του ΙκάριουΟ μύθος αυτός φέρει ως πρώτο μαθητή του Διόνυσου

τον Ικάριο. Ο μύθος αυτός είναι διδακτικότατος και περιλαμβάνει τις «οδηγίες χρήσης» του οίνου, που αν δεν τηρούνται μπορεί να υπάρξουν τραγικά αποτελέσματα.

Οι ελληνιστικές καταγραφές αυτού του μύθου αναφέρουν τον Ικάριο ως κάτοικο της Αττικής, που κατοικεί σε αποικία των Ικαρίων στο Διόνυσο της Πεντέλης. Πρόκειται προφανώς για «εξαττικισμό» του μύθου, αφού μάλιστα η ομηρική ωδή προς τον Διόνυσο ούτε κάν αναφέρει την Αττική.


Ο μύθος του ΘέσπιΕδώ βρισκόμαστε μεταξύ μυθολογίας και ιστορίας. Ο Θέσπις

αναφέρεται ως καταγόμενος από αποικία των Ικαρίων στο Διόνυσο της Πεντέλης. Περιεφέρετο μάλιστα με το περίφημο «Άρμα Θέσπιδος», ανά την Αττική δίνοντας θεατρικές παραστάσεις, σε συνδυασμό με τη λατρεία του Διονύσου.

Είναι γνωστή η σχέση του Διόνυσου με το Θέατρο. Αυτό όμως που επίσης είναι γνωστό είναι ότι το αρχαιότερο θέατρο του κόσμου βρίσκεται στο Θορικό, και μάλιστα αγγίζει τη νεολιθική εποχή.

Από εκεί θα πρέπει λοιπόν ο Θέσπις να εξέδραμε με το άρμα του στην υπόλοιπη Αττική, και στην Αθήνα. Από εκεί θα διαδόθηκε η διονυσιακή θεατρική παράδοση.

Η ακτή της Ανατολικής Αττικής ήταν ο προορισμός των πρώτων εκείνων ναυτικών και όχι ο Σαρωνικός. Ο μύθος του Θέσπι σηματοδοτεί επίσης την σχέση της νήσου Ικαρίας με την Ανατολική Αττική.


Ο μύθος της Αρτέμιδας. Η Άρτεμις έχει πληθώρα ναών. Χαρτογραφώντας

αυτούς τους ναούς διαπιστώνουμε ότι: ο ναός της Ταυρο-πόλου Αρτέμιδος στον Να Ικαρίας, ήταν ένας σταθμός στο πέρασμα ανατο-λής-δύσης. Πρόκειται για καθαρά εμπορικό-θρησκευτικό ναό, καθώς δεν ανα-φέρεται αρχαίος οικισμός στο Να.Άλλα σημαντικά περάσματα σημειώνονται στο χάρτη με αστέρι


Εδώ, θα παραθέσουμε μερικά ακόμη στοιχεία για τη θεά Άρτεμη:

Η Άρτεμις, που είναι μια από τις πρώτες θεές του 12θεου, φέρεται και ως Ταυροπόλος παραπέμπει στην διάδοση της εξημέρωσης του ταύρου και της αγελάδας. Αν συνδυάσουμε αυτό με τα εξής:

• η Ταυροπόλος Άρτεμις πρωτοεμφανίζεται στην Ταυρίδα (από όπου και η Μήδεια)

• η μινωϊκή εποχή έχει θεοποιημένο τον ταύρο• Γνωστοί ναοί της Ταυροπόλου Αρτέμιδος

υπήρχαν στην Αμφίπολη (στη θεά είχε θυσιάσει και ο Αλέξανδρος, όταν είχε περάσει από εκεί), στην Ικαρία και στη σημερινή Λούτσα Αττικής.

Τότε έχουμε ένα πανάρχαιο γεωγραφικό και πολιτισμικό μωσαϊκό που ισχυροποιεί την άποψη που διατυπώνεται εδώ, ότι η Ικαρία έχει ιδιαίτερους δεσμούς με την Ανατολική Αττική


Επίλογος

Αν πράγματι ισχύει όλη αυτή η ανάλυση που προηγήθηκε, και υπήρχε μια τέτοια ισχυρή και πανάρχαια σχέση μεταξύ Ανατολικής Αττικής και του Αιγαίου, εστιαζόμενη περισσότερο στην Ικαρία και στην Κρήτη, τότε ποια θα μπορούσε να είναι η χρησιμότητά της σήμερα;

Στη σημερινή εποχή και οι τρεις αυτές περιοχές (Αν. Αττική, Κρήτη, Ικαρία) δεν μοιάζουν μεταξύ τους και επιπλέον φαίνεται να έχουν διαφορετικούς τρόπους ανάπτυξης. Η καθεμιά έχει πάρει διαφορετικό δρόμο, καθώς η οικουμένη, που τότε βρίσκονταν γύρω από το Αιγαίο, σήμερα έχει πλανητική διάσταση.


Σήμερα, όμως, το τοπικό, αλλά και τα δίκτυα, αποκτούν όλο και περισσότερη σημασία, μέσα στις διεργασίες της παγκοσμιοποίησης.

Καθώς η παγκοσμιοποίηση φαίνεται ότι αλλάζει χαρακτήρα και μεταβάλλεται, σε έναν όχι και τόσο μακρυνό ορίζοντα ίσως οι πανάρχαιες σχέσεις μεταξύ αυτών των περιοχών να αποδειχτούν ιδιαίτερα χρήσιμες για το μέλλον.

ευχαριστώ για την προσοχή σας και τίθεμαι στη διάθεσή σας για όποια μελλοντική απόπειρα επιχειρηθεί για περισσότερη γνωριμία και ίσως επαναδικτύωση μεταξύ Ανατολικής Αττικής, Κρήτης και Ικαρίας.

Η Ανατολική Αττική και το Αιγαίο

Presentations & Public Speaking

Transcript of Η Ανατολική Αττική και το Αιγαίο