Το διάστημα του Μεσοπολέμου

Διερεύνηση

Ενδεικτικές πηγές : στις ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ και στο αρχείο

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

1. Ορισμός για τον Μεσοπόλεμο:

Μεσοπόλεμος ονομάζεται η περίοδος μεταξύτου πρώτου και του δεύτερου Παγκοσμίουπολέμου (1919-1939)

Το τίμημα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου σε ανθρώπινες ζωές

Γαλλία 1.400.000 νεκροίΑγγλία 740.000 Ιταλία 460.000Η.Π.Α. 125.000Βέλγιο 44.000Ρωσία 5.000.000Γερμανία 2.000.000Αυστροουγγαρία 1.200.000

Πολεμικά χρέη : 750 δισεκατομμύρια γαλλικά φράγκα

1) Οι βαριές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες του Α’ Παγκοσμίου πολέμου

2) Ο ξεριζωμός των Ελλήνων της Μικράς Ασίας

► 3. Χρονογραμμή

Μεσοπόλεμος (1919-1939)

1919 1939

1933

Άνοδος Μπενίτο Μουσολίνι στην εξουσία

1922 1929

Παγκόσμια Οικονομική

κρίση

1936

ΕπιβολήΔικτατορίας στην Ελλάδα από τον Ιωάννη Μεταξά

Άνοδος Αδόλφου Χίτλερ

στην εξουσία

Εργασία σε ομάδες

Προϋπόθεση:- Η τάξη θα είναι χωρισμένη σε 7 ομάδες και θα λειτουργήσει ως ερευνητική κοινότητα με τη διακριτική καθοδήγηση του εκπαιδευτικού.- Κάθε ομάδα θα επεξεργαστεί το υλικό που θα της δοθεί και θα το παρουσιάσει με τη βοήθεια ορισμένων ερωτήσεων που θα της δοθούν επίσης.

Επεξεργασία

Η κρίση ωθεί ένα Γερμανό εργάτη στο ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ« Χιλιάδες εργοστάσια έκλεισαν τις πόρτες τους. Η πείνα ήταν ο καθημερινός σύντροφος του Γερμανού εργαζομένου. […] Η κυβέρνηση πήρε μέτρα ενάντια στο λαό, έτσι ώστε ένας έντιμος εργαζόμενος έπρεπε να καταφύγει στην κλοπή για να βρει τροφή […] Όλοι οι συμπολίτες μου, με την εξαίρεση των κομμουνιστών, ποθούσαν να έρθουν καλύτερες μέρες. Όσο για μένα, όπως και πολλοί άλλοι, είχα χάσει ό,τι είχα και δεν είχα μέσα σ’αυτές τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες. Και έτσι, στις αρχές του 1930, εντάχθηκα στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα [το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ] ».

Ian Kershaw, Χίτλερ, 1936-1945: Νέμεσις, μτφρ. Γρ. Ν. Κονδύλης, Scripta, Αθήνα, 2001, 357.

Ομάδα 1η: Η οικονομική κρίση στην Ευρώπη

Ενδεικτικές ερωτήσεις:1. Προσπαθήστε να σκιαγραφήσετε το ψυχολογικό

πορτρέτο ενός Ευρωπαίου στα χρόνια αυτά.2. Από την ανάγνωση του κειμένου, ποιες κοινωνικές τάξεις

και για ποιους λόγους φαίνονται να « σαγηνεύτηκαν » από τη ναζιστική ιδεολογία;

1. Οι μέθοδοι του φασισμού[…] Ανεβασμένοι επάνω σε οχήματα [οι φασίστες] κατευθύνονται προς το μέρος όπου βρίσκεται ο στόχος τηςεπιχείρησης τους. Μόλις φτάσουν αρχίζουν να χτυπούν με τους υποκόπανους κάθε διαβάτη που συναντούσανστον δρόμο και που δεν έσπευδε να χαιρετίσει τα φασιστικά σύμβολα ή του τύχαινε να φορά ένα πουκάμισο,ένα μαντήλι και μια γραβάτα κόκκινη. Αν κανείς αντιδρούσε, αν έκανε κάποια χειρονομία για να υπερασπιστείτον εαυτό του […] τότε η «τιμωρία» έπαιρνε μεγαλύτερες διαστάσεις…. Οι φασίστες κατευθύνονταν προς την έδρα του ταμείου εργασίας, του συνδικάτου, του σπιτιού του λαού. Έσπαγαν τις πόρτες, έριχναν στο δρόμο ταέπιπλα, τα βιβλία και τα εμπορεύματα και μετά έχυναν δοχεία βενζίνης: μετά από λίγα λεπτά όλα καίγονταν.Αυτοί που βρίσκονταν τυχαία στα κτίρια δέρνονταν αλύπητα ή δολοφονούνταν..» (Α. Ρόσι, Η γέννηση τουφασισμού, 1938)

2. Νόμος για την υπηκοότητα στο γερμανικό Ράιχ:Πολίτης τους Ράιχ είναι το άτομο που έχει γερμανικό αίμα […] Μόνο οι πολίτες του Ράιχ μπορούν να έχουνπολιτικά δικαιώματα.

3. Νόμος για την προστασία του γερμανικού αίματος και της γερμανικής τιμής (15/9/1935)α) Απαγορεύονται οι γάμοι μεταξύ Εβραίων και Γερμανών πολιτών […]β) Απαγορεύονται οι σχέσεις Εβραίων και Γερμανών ακόμη και εκτός γάμου.

Ομάδα 2η: Φασιστική και ναζιστική ιδεολογία

4. Νόμος για τον αποκλεισμό των Εβραίων από την οικονομική ζωή της Γερμανίας (21/11/1938)Οι Εβραίοι απαγορεύεται να λειτουργούν καταστήματα λιανικής πώλησης, να προσφέρουν ταχυδρομικές υπηρεσίες, να διατηρούν αντιπροσωπείες πωλήσεων και να ασχολούνται με τεχνικά επαγγέλματα. Δεν μπορούννα παρέχουν υπηρεσίες, να ασχολούνται με τη διαφήμιση και κάθε είδους εκθέσεις και επιδείξεις πωλήσεων.

5. Το καλοκαίρι του 1941, ο Χίτλερ αποφάσισε να δώσει « Τελική Λύση» στο « εβραϊκό ζήτημα»: τα SS θα εκτελούσαν τη διαταγή και το Άουσβιτς είχε επιλέγει γι’αυτό το σκοπό. Στο Άουσβιτς κατασκευαζόταν ήδη έναμεγαλύτερο στρατόπεδο, που αποτέλεσε τον τόπο λειτουργίας τεσσάρων θαλάμων αερίων για τη μαζική εξόντωση των Εβραίων.(United Human Rights Council)

Γλωσσάριο:

Δικτατορία:Πολιτικό σύστημα διακυβέρνησης, που ανατρέπει το δημοκρατικό πολίτευμα

και επιβάλλει με στρατιωτικά μέσα την εξουσία του

Φασιστικό κόμμα:Το κόμμα που ίδρυσε ο Μπενίτο Μουσολίνι στην Ιταλία, το 1919. Όταν

αναλαμβάνει την εξουσία το 1922 καταλύει τους δημοκρατικούς θεσμούς και περιορίζει τα ατομικά δικαιώματα.

Ναζιστικό κόμμα:Το κόμμα που ιδρύει, το 1919, ο Αδόλφος Χίτλερ και κατέχει την εξουσία στη

Γερμανία από το 1933 ως το 1945. Σταδιακά καταργεί τις δημοκρατικές ελευθερίες, διαλύει τα κόμματα, δολοφονεί τους πολιτικούς του αντιπάλους και εξολοθρεύει τους Εβραίους.

Ενδεικτικές ερωτήσεις:1. Τι συμπεραίνετε με βάση τα παραπάνω αποσπάσματα σε σχέση με

την φασιστική και τη ναζιστική ιδεολογία; 2. Πώς φαντάζεστε ότι μπορεί να αισθάνονταν οι Εβραίοι με τους

νόμους που ψηφίστηκαν εναντίον τους στη ναζιστική Γερμανία;3. Ποια είναι τα δικά σου συναισθήματα και οι σκέψεις σχετικά με τη

μεταχείριση των Εβραίων;

Ομάδα 3η : Το προσφυγικό ζήτημα

Η Ελλάδα έπρεπε να θρέψει και να αποκαταστήσει επαγγελματικά 1.500.000 πρόσφυγες που στην πλειοψηφία τους δεν είχαν κανένα περιουσιακό στοιχείο.

Ο αγώνας των προσφύγων να ριζώσουν στην ΕλλάδαΌλη αυτή η περιοχή λέγεται ανέκαθεν Ανάβυσσος. […] Το τι τραβούσαμε δε λέγεται. Ούτε ο Χριστός δεν υπόφερε έτσι. […] Νερό δεν είχαμε. Ψωμί αγοράζαμε από το Λαύριο. Έπρεπε να το παραγγείλουμε και να το πληρώσουμε μια μέρα πιο μπροστά. Την άλλη μέρα μας το έφερναν με τα γαϊδούρια, μπαγιάτικο και κομματιασμένο. Οι ντόπιοι αλβανόφωνοι Καλυβιώτες που είχαν χτήματα στην Ανάβυσσο μας έβριζαν Τούρκους. Θέλαμε ένα τσαμπί σταφύλι να δροσιστούμε και δε μας έδιναν […] Από το 1926 ως το 1927 ζευγαρίζαμε στους ελαιώνες του Μελισσουργού. Το 1928 ο τσιφλικούχος αυτός μας απαγόρεψε την καλλιέργεια. Διαμαρτυρηθήκαμε όλοι με τα γυναικόπαιδα μαζί. Ο τσιφλικούχος έφερε χωροφύλακες από το Λαύριο και το Κορωπί και μας χτύπησαν. Μ’έβαλαν κι εμένα φυλακή. (Αρχείο Προφορικής Παράδοσης Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, φάκελος 230).

Έτος Αριθμός ανέργων

1928 75.0001929 127.0001930 155.0001931 218.0001932 237.0001933 156.0001934 162.0001935 150.000

(Κώστας Βεργόπουλος, Εθνισμός και οικονομική ανάπτυξη.Η Ελλάδα στο Μεσοπόλεμο, Εξάντας, Αθήνα, 1978, 93.

Ανεργία στην Ελλάδα

Ενδεικτικές ερωτήσεις:1. Τι στοιχεία μας δίνει το κείμενο για τις συνθήκες διαβίωσης

των προσφύγων μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία; Πώς μπορεί να αισθάνεται ένας πρόσφυγας σε τέτοιες συνθήκες;

2. Σχολιάστε τα στοιχεία του πίνακα για την ανεργία στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου.

3. Κατά τη γνώμη σας υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα στην έλευση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και την αύξηση της ανεργίας στην Ελλάδα;

Ομάδα 4η: Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

1923 Κατάργηση της βασιλείας1924 Εγκαθίδρυση δημοκρατίας

1925 Η δικτατορία του Πάγκαλου

1926 Ανατροπή της δικτατορίας του Πάγκαλου από τον Κονδύλη

1928-1932 Κυβέρνηση Βενιζέλου

1933 Αποτυχημένο πραξικόπημα του στρατηγού Πλαστήρα

1933 Σχηματισμός κυβέρνησης Τσαλδάρη (1933)

1935 Ο Κονδύλης ανατρέπει την κυβέρνηση Τσαλδάρη

4 Αυγούστου 1936 Επιβολή δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά και μεθόδευση της επαναφοράς του βασιλιά Γεωργίου Β΄στην Ελλάδα

Το κάψιμο των βιβλίων:Μια από τις πρώτες πράξεις της 4ης Αυγούστου ήταν το κάψιμο των προοδευτικών

βιβλίων που κατασχέθηκαν από τα βιβλιοπωλεία, πρακτορεία και σπίτια συλληφθέντων. Ανάμεσα στα βιβλία που κάηκαν, εκτός από τα καθαρά μαρξιστικά, ήταν τα έργα του Χάινε, του Μπρέρναρ Σω, του Φρόιντ, του Γκόρκι, του Ντοστογιέφσκι, του Τολστόι, του Γκαίτε, του Δαρβίνου, του Παπαδιαμάντη και του Καρκαβίτσα. Στα πρότυπα των χιτλερικών καλούσαν το λαό να παρακολουθήσει τις βαρβαρικές αυτές εκδηλώσεις.

(Σπύρος Λιναρδάτος, Η 4η Αυγούστου, σ. 74).

Ενδεικτικές ερωτήσεις:

1.Με βάση τον πίνακα σε ποια συμπεράσματα οδηγείστε σχετικά με την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου;

2. Εντοπίζετε στο παραπάνω απόσπασμα κάποιον συσχετισμό ανάμεσα στη δικτατορία του Μεταξά και το ναζιστικό κόμμα του Χίτλερ;

Ενδεικτικές πηγές:

Οι Ελληνίδες, 1922-1940

Ο αγώνας για τη γυναικεία ψήφο

Ομάδα 5η: Οι Ελληνίδες του μεσσοπολέμου και οι αγώνες τους για τη διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου

Ενδεικτικές πηγέςΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

Ομάδα 6η: Αγώνες των εργαζομένων για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους

Ενδεικτικές πηγές

Η Αθήνα του Μεσοπολέμου _ Κοινωνία και τέχνη του Μεσοπολέμου

Ομάδα 7η :Τέχνες και πολιτισμός τα χρόνια του μεσοπολέμου

Σύνδεση με το μάθημα της Αισθητικής Αγωγής.

.

Μετά το βομβαρδισμό της βασκικής πόλης Γκουέρνικα από τις ναζιστικές δυνάμεις που έγινε σε συνεννόηση με το στρατηγό Φράνκο στις 27 Απριλίου 1937, ο ισπανός καλλιτέχνης Pablo Picasso αρχίζει να ζωγραφίζει ένα πίνακα με αυτό το θέμα, τη Γκουέρνικα. Πρόκειται για την απάντηση του Πικάσο στις φασιστικές δυνάμεις, ενώ η Γκουέρνικα γίνεται το σύμβολο ενάντια στη βαρβαρότητα του πολέμου. Μ' αυτό το έργο ο ζωγράφος εκπροσώπησε τη χώρα του στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1937.

Προτεινόμενη ερώτηση:Ποια σύμβολα χρησιμοποιεί ο Πικάσο για να εκφράσει τη φρίκη του πολέμου;

Βιβλία και ταινίες σχετικά με την περίοδο του Μεσοπολέμου:Βιβλία 1. Αργώ (Γιώργος Θεοτοκάς, 1933). Παρουσιάζεται η Ελλάδα του Μεσοπολέμου μέσα από τις αναζητήσεις μιας ομάδας νέων.2. Γαλήνη (Ηλίας Βενέζης, 1939) 3. Οι νεκροί περιμένουν (Διδώ Σωτηρίου, 1959). Αναφέρονται αφηγήσεις της προσπάθειας των προσφύγων να ριζώσουν στην Ελλάδα.4. Ματωμένα Χώματα (Διδώ Σωτηρίου, 1989). Ταινίες1. Μέρες του ’36 (σκην. Θ.Αγγελόπουλος, 1972). Οι μέρες του ’36 είναι αυτές που προετοίμασαν την εγκατάσταση της φιλοφασιστικής δικτατορίας του Μεταξά. 2. Τα σταφύλια της οργής (Τζον Φορντ, 1940). Αναφέρεται στην οικονομική και κοινωνική κρίση που έπληξε τις Η.Π.Α. τη δεκαετία του 1930.3. Ο μεγάλος δικτάτωρ (Τσάρλι Τσάπλιν, 1940). Αποτελεί μια κωμικοτραγική παρουσίαση του ναζισμού.