ΘΕΑΜΑΤΑΣτην Βυζαντινή αυτοκρατορία

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τι σημαίνει η λέξη θέαμα Που γινόντουσαν τα θεαματα Ποιο ήταν το σημαντικότερο θέαμα στο Βυζάντιο Τι περιλάμβανε ο ιππόδρομος Λίγα λόγια για τον ιππόδρομο Άλλο θέαμα το θέατρο και ο Μίμοι Μιμοθέατρο Πανηγύρια στο Βυζάντιο Που ωφέλησαν τα πανηγύρια στο Βυζάντιο Οι γιορτές στο βυζάντιο αποκριές Κάτι ακόμα για το καρναβάλι- απόκριες Οι γιορτές στο βυζάντιο Χριστούγεννα Κάτι ακόμα για τα Χριστούγεννα Τέλος

Ας αρχίσουμε

λοιπόν

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΛΕΞΗ ΘΕΑΜΑΗ λέξη θέαμα σημαίνει η εικόνα αντικειμένων ή γεγονότων που βλέπει μπροστά του ο θεατής ή ο παρατηρητής που πολλές φόρες προξενούσε συναισθηματικές αντιδράσεις

ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΟΥΣΑΝ ΤΑ ΘΕΑΜΑΤΑ

Οι Βυζαντινοί αγαπούσαν ιδιαίτερα τις διασκεδάσεις και τα θεάματα τόσο εκείνα που τελούνταν στα θέατρα και στους ιπποδρόμους όσο και αυτά που πραγματοποιούνταν στους δρόμους και στις πλατείες των πόλεων με την ευκαιρία των πανηγύρεων

Ιππόδρομος

ΠΟΙΟ ΗΤΑΝ ΤΟ ΠΟΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΘΕΑΜΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Βασικό κέντρο ψυχαγωγίας στους Βυζαντινούς χρόνους ήταν ο ιππόδρομος Όλες σχεδόν οι μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας διέθεταν ιππόδρομο ενώ ξακουστός ήταν εκείνος της Κωνσταντινούπολης

Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης

ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕ Ο ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ Πχ

Ο Βυζαντινός ιππόδρομος συνδύαζε ποικίλα θεάματα Οι Βυζαντινοί μπορούσαν να παρακολουθήσουν εκεί πλήθος θεαμάτων ιππικούς αγώνες θηριομαχίες (τα λεγόμενα θεατροκυνήγια) αγώνες μεταξύ μονομάχων (κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα) αλλά και άλλα λιγότερο αιματηρά θεάματα Ακόμα εκεί τελούνταν διάφορες θρησκευτικές πομπές ενώ γίνονταν και δημόσιες τελετές ή πολιτικές συζητήσεις Τα θεατρικά δρώμενα στον Ιππόδρομο περιορίστηκαν σταδιακά εξαιτίας της κριτικής που ασκούσαν οι καλλιτέχνες στα μέλη του κλήρου Ωστόσο οι αυτοσχεδιασμοί από μίμους ακροβάτες και μουσικούς δεν έλειψαν ποτέ από τους δρόμους των μεγάλων πόλεων Στους αριστοκρατικούς κύκλους ήταν συχνά τα συμπόσια τα κυνήγια η τζόστρα και το τζυκάνιον

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΠΠΟΔΡΟΜΟ

Ο ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης ιδρύθηκε στα τέλη του 2ου αιώνα από τον Σεπτίμιο Σεβήρο ως

αντίγραφο του αντιστοίχου της Ρώμης Ανακαινίστηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο στις αρχές του 4ου αιώνα και η λειτουργία του είναι γνωστή μέχρι τον 12ο αιώνα Είχε σχήμα πετάλου με δύο μακριές πλευρές Η μια του

άκρη του είχε ανοίγματα που έκλειναν με πόρτες με κάγκελα και από εκεί ξεκινούσαν τα άρματα Η άλλη του

άκρη ήταν κλειστή και σε αυτήν έπαιρναν τα άρματα στροφή Ο στίβος είχε στη μέση ένα στενόμακρο εμπόδιο

τον εύριπο που διαιρούσε τον χώρο σε δύο μέρη Ο εύριπος είχε ολόγυρα μια τάφρο με νερό Πάνω στον

εύριπο βρίσκονταν αναθήματα και γλυπτά για τη χρονομέτρηση και τη μέτρηση των γύρων ενώ στα άκρα του ήταν οι καμπτοί (καμπτήρες) τα όρια γύρω από τα

οποία έστριβαν τα άρματα Οι θεατές κάθονταν σε κερκίδες από τις δυο πλευρές του στίβου καθώς και στο πέταλο της σφενδοτης Κάτω από τις κερκίδες υπήρχαν

βοηθητικοί χώροι (στάβλοι αποθήκες φύλαξης των αρμάτων χώροι προετοιμασίας κά) ενώ στην κορυφή

ένας διάδρομος με κολώνες που συνδέονταν μεταξύ τους με τόξα πρόσφερε στους θεατές πανοραμική θέα της

πόλης Στο μέσον της μακράς πλευράς του ιπποδρόμου ήταν κατασκευασμένο το Κάθισμα το ιδιαίτερο βασιλικό

θεωρείο απ΄ όπου παρακολουθούσε τους αγώνες ο αυτοκράτορας απομονωμένος από τις τριγύρω κερκίδες Το Κάθισμα είχε στο εσωτερικό του αίθουσες συμποσίων

και ανάπαυσης για τον αυτοκράτορα τους αξιωματούχους και τους αυλικούς

ΆΛΛΟ ΘΕΑΜΑ ΤΟ ΘΡΑΤΡΟ ΚΑΙ ΜΙΜΟΙ

Η Κωνσταντινούπολη διέθετε τουλάχιστον τέσσερα θέατρα κατά τον 5ο αιώνα με πιο σημαντικό απrsquo όλα το Μεγάλο Θέατρο (theatrum maius) που ιδρύθηκε από το Σεπτίμιο Σεβήρο κοντά στο παλάτι και όπου ανέβαιναν και έργα κλασικού ρεπερτορίου Η κύρια πάντως μορφή του θεάματος ήταν το μιμοθέατρο με ερμηνευτή το μίμο και θεματολογία που προερχόταν από τη μυθολογία την καθημερινή ζωή ακόμα και τα χριστιανικά μυστήρια Οι θίασοι των μίμων αποτελούνταν από άνδρες αλλά και γυναίκες Κύριο εκφραστικό τους μέσο αποτελούσε το πρόσωπο και ιδιαίτερα τα μάτια γιrsquo αυτό και οι μίμοι στο Βυζάντιο δε φορούσαν μάσκα ενώ είχαν και ιδιαίτερες κομμώσεις Αν και ορισμένοι μίμοι ζούσαν στη χλιδή και καλούνταν σε γάμους συμπόσια και επίσημα αυτοκρατορικά γεύματα οι περισσότεροι θεωρούνταν ανυπόληπτοι και εξομοιώνονταν με πόρνες και μαστροπούς Η πλειοψηφία προερχόταν από τα χαμηλότερα στρώματα και χαρακτηριζόταν από αμφίβολη ηθική

ΜΙΜΟΘΕΑΤΡΟ Η λέξη μίμος πριν φτάσει να δηλώνει τον ηθοποιό σήμαινε στα αρχαία χρόνια το θεατρικό κείμενο που ήταν ένας σύντομος διάλεκτος με σκηνές από την μυθολογία ή την καθημερινή ζωή Το βυζαντινό μιμοθέτρο αντλούσε τα θέματα του από την μυθολογία ή την καθημερινή ζωή ή τα χριστιανικά μυστήρια Το μυθολογικό μιμόδραμα παρίστανε παρωδίες αρχαίων θεών και ηρώων Από την καθημερινή ζωή συνηθέστερες ήταν οι περί τους άτοπους έρωτας υποθέσεις όπως λέει ο Χρυσόστομος δηλαδή σκηνές μοιχείας Ένα από τα αγαπημένα θέματα σάτιρας των μίμων ιδιαίτερα στους πρωτοχριστιανικούς αιώνες που ο χριστιανισμός ήταν υπό διωγμό ήταν τα μυστήρια της χριστιανικής θρησκείας όπως οι βαφτίσεις Σε αυτές τις τελευταίες παραστάσεις οι μίμοι υποδύονταν τους χριστιανούς ασπάζοντας το χριστιανισμό με αποτέλεσμα πολλές φορές να δέχονται τον θάνατο τους Πολύ καλός μίμος ήταν ο Γελάσιος από μια πόλη του Λιβάνου

ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Το πανηγύρι κατά κύριο λόγο αποτελεί θρησκευτική γιορτή που τελείται για να τιμηθεί η μνήμη του αγίου στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός μιας περιοχής Συχνά στον περίβολο του ναού ή σε αδόμητο χώρο μπροστά του οι πιστοί συμμετέχουν σε διάφορες εκδηλώσεις όπως χορούς τραγούδια ή φαγητό Η εμποροπανήγυρη είναι μια υπαίθρια αγορά που στήνεται με την ευκαιρία ενός πανηγυριού και όπου γίνονται αγοραπωλησίες προϊόντων ή ζώων Οι εμποροπανηγύρεις συνήθως αποτελούν μη μόνιμες αγορές που συνδέονται με κάποια εορταστική εκδήλωση Επίσης τα πανηγύρια προήγαγαν το πνεύμα του κέρδους και την ελαφρότητα των ηθών συνέβαλαν στην ανάπτυξη του εμπορίου ιδιαίτερα στις επαρχιακές πόλεις αποφέροντας σημαντικά οικονομικά οφέλη για την εκκλησία και το κράτος

ΠΟΥ ΩΦΕΛΟΥΣΑΝ ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ Τα πανηγύρια αν και αρχικά αποδοκιμάστηκαν από τους Πατέρες της Εκκλησίας ως κατάλοιπα ειδωλολατρικών θρησκευτικών εορτών που προήγαγαν το πνεύμα του κέρδους και την ελαφρότητα των ηθών συνέβαλαν στην ανάπτυξη του εμπορίου ιδιαίτερα στις επαρχιακές πόλεις αποφέροντας σημαντικά οικονομικά οφέλη για την εκκλησία και το κράτος Για την πραγματοποίηση των εμποροπανηγύρεων βασικό ρόλο έπαιζε η εμπορικότητά και η γεωγραφική θέση κάθε πόλης καθώς και η ύπαρξη ή όχι λιμανιού και σημαντικού χερσαίου δρόμου αφού πολλοί άνθρωποι ταξίδευαν από μακριά για να πραγματοποιήσουν τις αγορές τους Σημαντικές εμποροπανηγύρεις ήταν αυτές που διεξάγονταν στη Θεσσαλονίκη στην εορτή του Αγίου Δημητρίου και της Τραπεζούντας στην εορτή του Αγίου Ευγενίου

ΛΙΓΑ ΑΚΟΜΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ Η διάρκεια των εμποροπανηγύρεων δεν ήταν προκαθορισμένη μπορούσε να διαρκέσει λίγες ή πολλές μέρες ανάλογα με την επιτόπια ζήτηση Προκαθορισμένος δεν ήταν ούτε ο χώρος διεξαγωγής τους καθώς άλλες φορές στήνονταν μπροστά στους εορτάζοντας ναούς και άλλες έξω από τα τείχη της πόλης Προτιμούσαν πάντως τα ελεύθερα και επίπεδα μέρη για να έχουν μεγαλύτερο χώρο στη διάθεσή τους οι έμποροι για να απλώσουν την πραμάτειά τους που περιλάμβανε σκεύη υφάσματα χαλιά τρόφιμα δέρματα και ζώα (άλογα βόδια πρόβατα και χοίρους) αλλά και για να μπορούν να κινηθούν με μεγαλύτερη ευκολία οι αγοραστές ανάμεσα στις σκηνές Οι εκτός των τειχών χώροι προτιμούνταν και για λόγους ασφαλείας αφού συχνά στα πανηγύρια προσέρχονταν ξένοι που μπορούσαν να είναι κατάσκοποι ή εχθροί Ο χώρος της αγοράς αποτελούσε ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνικής ζωής των κατοίκων της βυζαντινής αυτοκρατορίας Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε σε αυτήν ήταν χαλαρή δίνοντας στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να ξεφύγουν από τα προβλήματα τους να κοινωνικοποιηθούν και να διασκεδάσουν Η διασκέδαση περιλάμβανε θεάματα όπως αυτοσχέδιες παραστάσεις μίμων και ακροβατών και επιδείξεις ζώων που επιδίδονταν σε παιχνίδια και περιφέρονταν στους δρόμους Τους άρεσε ακόμα να παρακολουθούν ταχυδακτυλουργούς αλλά και ανθρώπους που διέφεραν από το μέσο όρο όπως γίγαντες και νάνους αλλά και σιαμαίους που επιδεικνύονταν σε δημόσιους χώρους και σε δρόμους

ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟΑΠΟΚΡΙΕΣ

H Αποκριά μια πανάρχαια γιορτή είναι ίσως η γιορτή που έχει τον περισσότερο οικουμενικό κα παγκόσμιο χαρακτήρα από οποιαδήποτε άλλη Τη συναντούμε σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης κι αυτό δεν οφείλεται μόνο στην αλληλεπίδραση των εθίμων αλλά στην κοινή ανάγκη για διασκέδαση γέλιο φυγή από την πραγματικότητα με αντιστροφή των ρόλων Ευκαιρία για διασκέδαση έδιναν οι μεγάλες γιορτές και ιδιαίτερα οι Αποκριές οι οποίες δεν συνέπιπταν στο βυζάντιο με τις σημερινές Αποκριές

Oι Ρωμαίοι γιόρταζαν τον ερχομό του νέου έτους μεταμφιεζόμενοι Ήταν περισσότερο ένας τρόπος για να ζητήσουν την καλή τύχη για το νέο έτος Oι βυζαντινοί κληρονόμησαν αυτή τη συνήθεια και μεταμφιέζονταν κυρίως κατά την περίοδο του Δωδεκαημέρου δηλαδή από τα Χριστούγεννα έως τα Φώτα

Οι μεταμφιέσεις συνοδευόμενες με χορούς και οινοποσία εμφανίζονται από πολύ παλιά και στην Ασία και στην αρχαία Ελλάδα ιδιαίτερα στις γιορτές που έχουν σχέση με τον Διόνυσο Οι απόκριες κατά άλλους προέρχονται από τις ρωμαϊκές καλένδες (γιορτές για την έναρξη του μήνα και της χρονιάς) Σχετίζονται με έθιμα (πολλά έχουν επιβιώσει ως τις μέρες μας) που συμβολίζουν την αναγέννηση της φύσης τη μετάβαση από τον χειμώνα προς την άνοιξη Το κυρίαρχο στοιχείο της Αποκριάς ωστόσο ήταν και είναι η ανάγκη για διασκέδαση για πειράγματα η κατάργηση των απαγορεύσεων και των κοινωνικών καταπιεσμών και με αυτή της τη μορφή η Αποκριά έχει φτάσει στις μέρες μας Το καρναβάλι σαν γιορτή διαμορφώνεται στη βυζαντινή περίοδο Mπορεί η συνήθεια της μεταμφίεσης να κατάγεται από τις αρχαίες λατρείες ωστόσο η σημερινή μορφή της Αποκριάς διαμορφώθηκε στο Μεσαίωνα και τη

βυζαντινή περίοδο

ΚΑΤΙ ΑΚΟΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ-ΑΠΟΚΡΙΕΣ

Η Αποκριά ουσιαστικά δηλώνει το αντίθετο από αυτό που λέει το όνομά της Όχι αποχή από το κρέας αλλά υπερβολική κατανάλωση κρέατος και κρασιού Το στοιχεία αυτά η αντίθεση η ανατροπή των κοινωνικών ρόλων πέρα από συμβατικότητες και νόρμες η κατάρριψη της ιεραρχίας θα προσδιορίζουν το καρναβάλι σε όλη τη μεσαιωνική και βυζαντινή εποχή Στο καρναβάλι όλα ανατρέπονται και αλλάζουν οι άνθρωποι βγάζουν τα ρούχα τους και τα ξαναφορούν ανάποδα οι άντρες ντύνονται γυναίκες και οι γυναίκες άντρες ο ζητιάνος γίνεται βασιλιάς ο σοφός θα γίνει τρελός και ο σοφός τρελός ο αμαρτωλός ντύνεται παπάςhellip Κι όλα αυτά με αστεϊσμούς πειράγματα βωμολοχίες αυτοσχέδια δρώμενα που η πρωτοτυπία και η ευρηματικότητα τους εκπλήσσει και που δε θα υπήρχε περίπτωση να εκδηλωθούν αν δεν υπήρχε αυτό το πλαίσιο της κατάργησης των απαγορεύσεων των περιορισμών και καταπιέσεων

ΓΙΟΡΤΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟΧΡΙΣΤΟΥΓΕ-ΝΝΑ

Ο αυτοκράτορας στο ρόλο του σαν αντιπρόσωπος του Χριστού είχε να εκπληρώσει ειδικά καθήκοντα κατά τις μεγάλες θρησκευτικές εορτές που πάντα γιορτάζονταν με ιδιαίτερο πρόγραμμα Μέχρι το 10ο αιώνα όποτε και καθορίστηκε η ημερομηνία των Χριστουγέννων ήταν παράδοση να οργανώνουν δημόσια γιορτή στις 25 Δεκεμβρίου προς τιμήν του θεού Ήλιου Κατά τη διάρκεια του εορτασμού ο αυτοκράτορας εκπροσωπεύοντας τον θεό Ήλιο έπαιζε μια παραδοσιακή παντομίμα Εμφανιζόταν με φωτοστέφανο στο κεφάλι δηλαδή με το αρχικό έμβλημα του θεού Ήλιου Η γέννηση του Χριστού μέχρι τότε γιορτάζονταν στις 6 Ιανουαρίου Εκείνη τη μέρα σε μια από τις αίθουσες ακρόασης του μεγάλου παλατιού μπροστά σε συγκέντρωση επίσημων ο αυτοκράτορας έδινε στους αξιωματούχους που είχαν πρόσφατα ανακηρυχθεί ή προαχθεί τα διπλώματά τους τα διακριτικά τους και εγχάρακτες πλάκες από ελεφαντόδοντο όμοιες με εκείνες που σήμερα είναι γνωστές ως υπατικά δίπτυχα Οι αξιωματούχοι προπαρασκευάζονταν για την τελετή αυτή με νηστεία από την προηγούμενη μέρα έπαιρναν δε τα διπλώματά τους από τον αυτοκράτορα γονατίζοντας μπροστά του

ΚΑΤΙ ΑΚΟΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑΚατά τις μεγάλες εορτές επικρατούσε συνήθεια να καλλωπίζονται οι οικίες να στολίζονται τα υπέρθυρά τους και να γίνεται ο καθαρισμός και των δρόμωνΤούτο γινότανε και κατά την ημέρα του εορτασμού των Χριστουγέννων οπότε κατά διαταγή του επάρχου της πόλεως όχι μόνο ο καθαρισμός των δρόμων γινότανε αλλά και ο στολισμός διαφόρων στύλων που τους στήνανε κατά διαστήματα και τους στολίζανε με κλάδους μυρτιάς δενδρολίβανα και άνθη της εποχήςΚατά τις εορτές του Δωδεκαημέρου γνωρίζουμε ότι οι Βυζαντινόπαιδες γυρίζανε τα σπίτια από βαθιά χαράματα μέχρι το δειλινό με αυλούς και σύριγγες λέγοντας τα κάλαντα

ΤΕΛΟΣΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΟΝΟ ΠΟΥ

ΑΦΙΕΡΩΣΑΤΕ

Μάθημα ιστορίαΜαθήτριες Σωτηρία Μαρία Πιτερού

Τάξη Β3