Ο ρόλος των ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών στον γλυκαιμικό έλεγχο και στη διαχείριση βάρους

Αδαμίδου Ιωάννα, MS, RD, AODA CPE ChairΔιαιτολόγος – Διατροφολόγος & Βιολόγος

Classified - Internal use

IDF - International Diabetes Federation, 2014

Ευρώπη:

66.5 εκ έως το 2030

85-90% Σ.Δ.: παχυσαρκία

Ενεργειακό ισοζύγιοΕνέργεια μέσα (energy in) = Ενέργεια έξω (energy out)kcal που προσλαμβάνονται kcal που δαπανώνται

Τρόφιμα & ροφήματα φυσική δραστηριότητα

Energy in > energy out Θετικό ενεργειακό ισοζύγιο Παχυσαρκία

ρύθμιση σακχάρο

υ

φαρμακευτική αγωγή ή ινσουλίνη

στρες κίνητρο

σωστές διατροφικ

ές συνήθειες

σωματική

άσκηση

έλεγχος

γλυκόζης

στο αίμα

Υπό το βλέμμα του διαιτολόγου-διατροφολόγου…

Classified - Internal use

Τι ακριβώς είναι τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά;

Είναι ασφαλή;

Μπορούν να συμβάλλουν στον έλεγχο του βάρους;

Μήπως αυξάνουν την όρεξη και επομένως το σωματικό βάρος;

Βοηθούν ως προς τον γλυκαιμικό έλεγχο ή όχι;

• Άλλες ονομασίες: Γλυκαντικά χαμηλών και μηδενικών θερμίδων, υποκατάστατα ζάχαρης, γλυκαντικές ύλες έντονης γλυκύτητας

• Πρόσθετα Τροφίμων Αξιολογημένα και εγκεκριμένα από τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές

(EFSA – European Food Safety Authority, EE – European Commission):

Ασφαλή για κατανάλωση: έχουν τεθεί ανώτατα όρια και Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη (ADI – Acceptable Daily Intake) με μεγάλο παράγοντα ασφαλείας

Έντονη γλυκιά γεύση με λίγες ή καθόλου θερμίδες

Μικρή ποσότητα γλυκαντικού

• Χρησιμοποιούνται σε 6000+ προϊόντα παγκοσμίως αναψυκτικά, τσίχλες, επιτραπέζια γλυκαντικά, παγωμένα επιδόρπια, γιαούρτια,

μείγματα παρασκευής επιδορπίων και πουτίγκες, φάρμακα και βιταμίνες κτλ.

Ολιγοθερμιδικά γλυκαντικάLow calorie sweeteners

Classified - Internal use

~ Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Use of Nutritive and Nonnutritive Sweeteners. J Acad Nutr Diet. 2012;112:739-758~ Nonnutritive Sweeteners: Current Use and Health Perspectives: A Scientific Statement from the American Heart Association and the American Diabetes Association Diabetes Care August. 2012;35:1798-1808

Συνηθέστερα Ολιγοθερμιδικά Γλυκαντικά

Classified - Internal use

ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΗ ΥΛΗΓΛΥΚΥΤΕΡΗ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ

ΖΑΧΑΡΗΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ADI

(mg/kg/day)

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

ΑκεσουλφαμικόΚ (E950) 200

Σταθερή στη θερμότητα, κατάλληλη για μαγείρεμα και ψήσιμοΔιαλύεται άμεσα

15 2000

Ασπαρτάμη (Ε951) 160-200Χάνει τις γλυκαντικές ιδιότητες σε υψηλές θερμοκρασίες, όχι για μαγειρική χρήση Μπορεί να προστεθεί προς το τέλος της παρασκευής

40 2013

Κυκλαμικό οξύ & άλατά του (Ε952) 30-50

Καλή σταθερότητα σε χαμηλές και υψηλές θερμοκρασίες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μαγείρεμα και το ψήσιμοΚαλή διαλυτότητα

7 2000

Σακχαρίνη και τα άλατά της (Ε954) 300-500 Σταθερή στη θερμότητα

Κατάλληλη για μαγείρεμα και ψήσιμο 5 1995

Σουκραλόζη (Ε955) 600Καλή σταθερότητα σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Κατάλληλο για μαγείρεμα και ψήσιμο Καλή διαλυτότητα

15 2000

Γλυκοζίτες Στεβιόλης (Ε960) 200

Σταθεροί στη θερμότηταΚατάλληλοι για μαγείρεμα και ψήσιμο Καλή διαλυτότητα

4 2010

Αντβαντάμη (Ε969) 37 000 Αποτελείται από ασπαρτάμη και βανιλίνη 5 2014

Αξιολόγηση ασφάλειας ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών από τις αρμόδιες αρχές

Αξιολογεί τα

πειραματικά δεδομένα

Ορίζει την τιμή ΑDI (mg/kg)

Εξετάζει την πρόσληψη από

διάφορα τρόφιμα και ροφήματα

Η ADI (Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη) είναι η ποσότητα του πρόσθετου (mg/kg/day) την οποία οποιοδήποτε άτομο μπορεί να καταναλώνει καθημερινά εφ’ όρου ζωής χωρίς καμία δυσμενή συνέπεια για την υγεία.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ΕΓΚΡΙΝΕΙ ΤΟ ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΟ και καθορίζει μέγιστη

ποσότητα ανά κατηγορία προϊόντος

Η EFSA αξιολογεί εκ νέου το γλυκαντικό σε τακτικά διαστήματα ή όταν εμφανιστούν νέα επιστημονικά δεδομένα ή τεχνικές πληροφορίες. Πρόσφατο παράδειγμα η αξιολόγηση και επιβεβαίωση της ασφάλειας της ασπαρτάμης (Δεκ 2013).

Είναι το συστατικό ή τα μεταβολικά του προϊόντα τοξικά; Θα προκαλέσει καρκίνο ή τυχόν δυσμενή επίπτωση για την υγεία κάποια στιγμή στο μέλλον; Θα επηρεάσει τις επόμενες γενιές;

1 2

3

Η EFSA ολοκλήρωσε πρόσφατα την αξιολόγηση της ασφάλειας της ασπαρτάμης

Classified - Internal use

Μέχρι το 2020 η EFSA θα έχει ολοκληρώσει την αξιολόγηση όλων των πρόσθετων που εγκρίθηκαν στην Ε.Ε. πριν το 2009, συμπεριλαμβανομένων των ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών

Η αξιολόγηση της ΕFSA βασίστηκε σε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με την ασπαρτάμη και τα προϊόντα διάσπασής της και κατέληξε ότι η σημερινή τιμή ADI θεωρείται ασφαλής για το γενικό πληθυσμό (με εξαίρεση τα άτομα με PKU) και ότι η έκθεση των καταναλωτών είναι κάτω από την τιμή ADI. Δεκέμβριος 2013

• Αποτελέσματα: Στα 2 χρόνια παρακολούθησης, η ομάδα της ασπαρτάμης είχε πάρει 2,6 κιλά από τα 10 κιλά που είχε χάσει στη περίοδο απώλειας βάρους, έναντι 5,4 κιλών της ομάδας χωρίς ασπαρτάμη

• Η συμμετοχή σε ένα πρόγραμμα ελέγχου βάρους που περιλάμβανε τη χρήση ολιγοθερμιδικού γλυκαντικού διευκόλυνε τη διατήρηση του απολεσθέντος βάρους μακροπρόθεσμα

Η 1η κλινική μελέτη που έδειξε ότι η χρήση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών υλών συμβάλλει στην

απώλεια & διατήρηση βάρους

Blackburn et al, Am J Clin Nutr 1997; 65(2): 409-18

• Ασπαρτάμη και σωματικό βάρος N = 163 παχύσαρκες γυναίκες ασπαρτάμη vs. όχι ασπαρτάμη στη δίαιτα Όμοιες υποθερμιδικές δίαιτες για 19 εβδ

• Η συνιστώμενη από ADA δίαιτα περιείχε: 1000 ± 200 kcal/ημέρα 200 λεπτά/εβδ το λιγότερο βάδισμα 1 έτος διατήρηση 1500 ± 300 kcal/ημέρα 2 έτη παρακολούθηση

Η αποτελεσματικότητα της ασπαρτάμης στον έλεγχο του βάρους

De la Hunty et al, Nutrition Bulletin, 2006; 31(2): 115-128

Η μετα-ανάλυση 16 μελετών έδειξε ότι η χρήση τροφίμων και ροφημάτων με ασπαρτάμη στη θέση των αντίστοιχων με ζάχαρη οδήγησε σε σημαντική μείωση στην ενεργειακή πρόσληψη και το σωματικό βάρος (απώλεια περίπου 0,2 kg/εβδομάδα, που αντιστοιχεί σε μείωση ημερήσιας πρόσληψης θερμίδων κατά 222 θερμίδες/ημέρα)

Τα ροφήματα με ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά μπορούν να συμβάλλουν σε ένα πρόγραμμα απώλειας βάρους

Συμμετέχοντες:303 ενήλικες, 21-65 ετών ΔΜΣ: 27-40 279 (92%) ολοκλήρωσαν την παρέμβασηΜέθοδος:Ομάδα ελέγχου – μόνο νερόΟμάδα παρέμβασης – ροφήματα με γλυκαντικά + νερό12 εβδομάδες – 60λεπτες συνεδρίες / εβδομάδα (διαιτολόγιο + συμπεριφοριστική συμβουλευτική) Αποτελέσματα:Η ομάδα παρέμβασης έχασε 44% περισσότερο βάρος (κατά μέσο όρο 5.95 κιλά) σε σχέση με την ομάδα ελέγχου (κατά μέσο όρο 4.09 κιλά) &δήλωσε στατιστικά σημαντικά μικρότερο αίσθημα πείνας

Peters et al. Obesity May 2014; 22: 1415-1421

Τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο του σωματικού βάρους

Επιστημονικά δεδομένα 35 ετών:

Μετα-ανάλυση με δεδομένα 15 κλινικών δοκιμών (RCTs) Η χρήση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών σε τρόφιμα και ροφήματα (vs. placebo) σχετίστηκε με στατιστικά σημαντικό χαμηλότερο σωματικό βάρος, λιπώδη μάζα σώματος και περίμετρο μέσης.

Το συμπέρασμα αυτό δεν υποστηρίζεται από όλες τις επιδημιολογικές μελέτες, καθώς μερικές έχουν βρει ότι άτομα με μεγαλύτερο ΒΜΙ κάνουν μεγαλύτερη χρήση των ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών και τροφίμων, ροφημάτων που τα περιέχουν, πιθανόν όμως αυτό γίνεται στην προσπάθειά τους να μειώσουν τις συνολικές θερμίδες (reverse causality).

Miller P & Perez V. FASEB April 2014; 28(1) S391(1)

Συμβολή ολιγοθερμιδικών γλυκαντικώνστη μείωση των θερμίδωνκαι του σωματικού βάρους

Classified - Internal use

“Τα μη θερμιδογόνα γλυκαντικά μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της πρόσληψης σακχάρων με αποτέλεσμα τη μείωση της προσλαμβανόμενης ενέργειας και τον έλεγχο του βάρους, και να προάγουν θετικές επιδράσεις σε σχετικές μεταβολικές παραμέτρους. Προϋπόθεση είναι να μην αυξηθεί η πρόσληψη ενέργειας από άλλες πηγές”

“Η Θέση της Ακαδημίας είναι ότι οι καταναλωτές μπορούν να απολαμβάνουν με ασφάλεια μια ποικιλία θερμιδογόνων και μη θερμιδογόνων γλυκαντικών όταν καταναλώνονται στα πλαίσια ενός διαιτολογίου που συμφωνεί με τις επίσημες διατροφικές οδηγίες, καθώς και με τους εξατομικευμένους στόχους υγείας και τις προσωπικές προτιμήσεις”

2012

2012

Νέες συστάσεις WHO για πρόσληψη ελεύθερων σακχάρων από παιδιά & ενήλικες (Μάρτιος 2015)

1. Ισχυρή σύσταση*: Ημερήσια κατανάλωση ελεύθερων σακχάρων έως 10% της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης

2. Σύσταση υπό συνθήκες / προϋποθέσεις**: έως 5% της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες – στοματική υγιεινή, τερηδόνα (5-10% παγκόσμιων προϋπολογισμών για την υγεία)

3. Γενικότερα: Μειωμένη κατανάλωση ελεύθερων σακχάρων ισορροπημένο ενεργειακό ισοζύγιο διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους

* Strong recommendation

** Conditional recommendation

WHO Guideline: Sugars intake for adults & children, 4 March 2015

Η Eπίδραση της στέβια στην ενεργειακή πρόσληψη και τον κορεσμό

- 19 ενήλικες με ΒΜΙ <25 και 12 με ΒΜΙ >30, ηλικίας 18-50- 3 ημέρες, 3 διαφορετικά ενδιάμεσα γεύματα φόρτισης, πριν το μεσημεριανό και πριν το βραδινό:

-290Kcal με στέβια, -290Kcal με ασπαρτάμη,

-493Kcal με σουκρόζη

Η κατανάλωση ενδιάμεσων γευμάτων φόρτισης με ασπαρτάμη & στέβια οδήγησε σε χαμηλότερη συνολική ενεργειακή πρόσληψη μέσα στην ημέρα, σε σύγκριση με τα ενδιάμεσα γεύματα με σουκρόζη.

Τα επίπεδα πείνας και κορεσμού δεν διέφεραν μεταξύ των ομάδων.

Δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ στέβια και ασπαρτάμης.

Ασπαρτάμη & γλυκοζίτες στεβιόλης:δεν αυξάνουν την όρεξη

Classified - Internal use

Εργαστηριακές & Κλινικές Μελέτες: Τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά δεν αυξάνουν την όρεξη, ούτε προκαλούν

υπερφαγία στο επόμενο γεύμα Τα ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά δεν μειώνουν την όρεξη – είναι αποτελεσματικά

ΜΟΝΟ στα πλαίσια ενός υποθερμιδικού διαιτολογίου Τα ροφήματα με ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά προκαλούν κορεσμό

βραχυπρόθεσμα λόγω του όγκου τους Δεν υπάρχει φυσιολογικός μηχανισμός μέσω του οποίου τα ολιγοθερμιδικά

γλυκαντικά προάγουν την χρόνια υπερκατανάλωση φαγητού

Ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά: δεν αυξάνουν την όρεξη

Εξετάστηκαν 8 πιθανοί μηχανισμοί που θα μπορούσαν να ερμηνεύουν την επίδραση των γλυκαντικών στην αύξηση όρεξης / πρόσληψης τροφής.Συμπέρασμα: δεν υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να στηρίζουν κάποιον από αυτούς τους μηχανισμούς

Mattes & Popkin. Am J Clin Nutr 2009; 89:1-14

Science so far: Δεν ανοίγουν την όρεξη

RCTs σε παιδιά και ενήλικες: Η χρήση των ολιγοθερμιδικών γλυκαντικών τείνει να μειώνει παρά να

αυξάνει την πρόσληψη γλυκών τροφών – και να βοηθάει παρά να εμποδίζει την απώλεια βάρους.

Ταυτόχρονα, χρειάζονται περισσότερες μακροχρόνιες, κλινικές μελέτες για να επιβεβαιώσουν λεπτομερώς τα συγκεκριμένα οφέλη στη διαχείριση βάρους:

πρόληψη αύξησης βάρους απώλεια βάρους διατήρηση απώλειας βάρους

RCTs: Επίδραση ολιγοθερμιδικών γλυκαντικώνσε δείκτες γλυκαιμικού ελέγχου

Pepino MY et al. Diabetes Care 2013; 36: 2530-2535; Grotz VL et al. J Am Diet Assoc 2003; 103: 1607-1612Maki KC J et al. Food Chem Toxicology. 2008; 46:S7, S47-S53; Raben A et al. Food and Nutrition Research 2011; 55: 5961; Argyri K et al. Review of Diabetic Studies. 2013;10:39-48

Study Subjects Method Measurements Results

Pepino et al, 2013

17 obese, insulin sensitive subjects

Two 5-h modified OGTT with sucralose or water 10’ bf glucose load

b-cell function, glucose, insulin, C-peptide, glucagon, GIP, GLP-1

↑ glucose, insulin, C-peptide at time-pointsNo difference in AUC glucose or C-peptide, 20% ↑ AUC insulinNo effect on glucagon, GIP, GLP-1

Grotz et al, 2003

128 healthy obese subjects

Multicenter, double-blind, placebo-controlled parallel RCT: placebo (cellulose) or encapsulated sucralose (667 mg) daily for 13 weeks6wk screening phase, 13wk test phase, 4wk follow-up

HbA1c, fasting glucose, fasting C-peptide

No effect of sucralose on HbA1c, glucose or C-peptide

Maki et al, 2008

122 men & women with type 2 diabetes

Crossover, double blind, parallel: 4wks consumption of 1g/day steviol glycoside rebaudioside A vs. placebo

Body weight, HbA1c, fasting glucose, fasting insulin, C-peptide, blood pressure, fasting lipids

No effect of steviol glycoside on body weight, HbA1c, fasting glucose, fasting insulin, C-peptide, blood pressure, blood lipids

Raben et al, 2011

33 healthy overweight subjects

10 wk parallel RCT: Consumed daily 2 g/kg/bwt (152g) sucrose or mixed sweeteners (54% aspartame, 22% ace-K, 23% cyclamate, 1% saccharine) in foods and beverages as supplements to their usual diet. Bf and after intervention 8-hr meal test

Glucose, insulin, lactate, glucagon, NEFA, lipids, GIP, GLP-1, leptin

Mixed sweeteners ↓ postprandial glycaemia, insulinemia, lipidaemia, lactate, leptin, GLP-1, GIP vs sucrose

Argyri et al, 2013

70 people with type 2 diabetes

Allocated randomly to 7 groups of 10On 3 occasions, each pt received either bread+cheese or bread+cheese+D-dessert or bread+cheese+C-dessert (control), OGTT, Sucralose

Glucose, insulin, C-peptide

Some desserts formulated with sucralose and dextrin and soluble fiber (cake, pastry cream, strawberry jelly) ↓ glucose and insulin. No effect on C-peptide

Η αντικατάσταση των πρόσθετων σακχάρων σε τρόφιμα και ροφήματα με γλυκαντικά χαμηλών και μηδενικών θερμίδων

μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να επιτύχουν και να διατηρήσουν υγιές σωματικό βάρος, ενώ επίσης μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με διαβήτη να

ελέγχουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους.

… εφόσον δεν αναπληρώνεται η ενέργειααπό άλλες πηγές (!)

Classified - Internal use

Ολιγοθερμιδικά γλυκαντικά: μια επιλογή

Classified - Internal use

Δεν μειώνουν το βάρος με μαγικό τρόπο

Κανένα δεν προσφέρει ακριβώς την ίδια γεύση με αυτή της ζάχαρης

Προϋπόθεση είναι η ένταξή τους σε ένα υποθερμιδικό διαιτολόγιο (εάν στόχος είναι η μείωση βάρους)

Χρειάζεται εκπαίδευση για τον τρόπο ένταξής τους σε ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο – π.χ. με την εξαίρεση των αναψυκτικών και των γλυκαντικών δισκίων, κάποια τρόφιμα ή ροφήματα μπορεί να περιέχουν άλλα θερμιδογόνα συστατικά

Τα άτομα με PKU πρέπει να αποφεύγουν την ασπαρτάμη

Αποδίδουν ελάχιστες ή μηδενικές θερμίδες Έχουν γλυκιά γεύση Ικανοποιούν την έμφυτη ανάγκη για γλυκιά

γεύση χωρίς το φόβο αύξησης βάρους Διευκολύνουν την τήρηση υποθερμιδικού

διαιτολογίου ή διαιτολογίου για διατήρηση βάρους

Μπορούν να ενταχθούν εύκολα σε ένα ισορροπημένο διαιτολόγιο

Είναι ασφαλή Μπορούν να καταναλώνονται από το γενικό

πληθυσμό (γυναίκες που εγκυμονούν ή θηλάζουν, παιδιά, κτλ.) – π.χ. σουκραλόζη

Μπορούν να καταναλώνονται από άτομα με Σ.Δ. – δεν επηρεάζουν τα επίπεδα σακχάρου και ινσουλίνης στο αίμα

Είναι εύκολα προσβάσιμα

• Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων: http://www.efsa.europa.eu/ • Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Τομέας Υγείας και Προστασίας Καταναλωτών,

Ασφάλεια Τροφίμων: http://ec.europa.eu/food/food/index_en.htm • Ελληνικός Φορέας Ασφάλειας Τροφίμων, Πρόσθετα Τροφίμων:

http://www.efet.gr/portal/page/portal/efetnew/consumers/food_security/consumers_info/food_additive

• Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληροφοριών για τα Τρόφιμα: http://www.eufic.org/

Για περισσότερες πληροφορίες:

Ευχαριστώ για την προσοχή σας Αδαμίδου Ιωάννα, MS, RD, AODA CPE Chair

Διαιτολόγος-Διατροφολόγος & Βιολόγος