Διπλωματική Εργασία_ΠΜΣ ΣυΕΠ

Μελέτη εργασιακών μεταβλητών σε δείγμα εργαζομένων στο Νομό Αττικής/2011

1

Εκνικό και Καποδιςτριακό Ρανεπιςτιμιο Ακθνϊν

Φ ι λ ο ς ο φ ι κ ι Σ χ ο λ ι

Τμιμα Φιλοςοφίασ, Ραιδαγωγικισ και Ψυχολογίασ

Τ ο μ ζ α σ Ψ υ χ ο λ ο γ ί α σ

Ρ.Μ.Σ Συμβουλευτικι και Επαγγελματικόσ Ρροςανατολιςμόσ

Επόπτθσ Κακθγθτισ: Α.. ΑΝΣΩΝΙΟΤ

Διπλωματικι Εργαςία

« Μελζτθ εργαςιακϊν μεταβλθτϊν ςε δείγμα

εργαηομζνων ςτο Νομό Αττικισ»

ΠΑΝΑΓΙΩΣΟΤ Α. ΔΗΜΗΣΡΙΟ

Α.Μ. 290014

Ακινα 2011


2

Φφλλο Εξζταςθσ

Επόπτθσ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(υπογραφι)

Μζλοσ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(υπογραφι)

Μζλοσ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

(υπογραφι)

Θμερομθνία: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Βακμόσ: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

«Η ζγκριςθ διπλωματικισ εργαςίασ από τον Τομζα Ψυχολογίασ, του Τμιματοσ Φιλοςοφίασ,

Παιδαγωγικισ και Ψυχολογίασ, του Πανεπιςτθμίου Ακθνϊν, δεν υποδθλϊνει αποδοχι των απόψεων

του ςυγγραφζα.»


3

Περίλθψθ

Σκοπόσ τθσ παροφςασ ερευνθτικισ εργαςίασ είναι θ μελζτθ ζξι μεταβλθτϊν που αφοροφν τον

εργαςιακό βίο ενόσ δείγματοσ ατόμων από το λεκανοπζδιο τθσ Αττικισ. Οι μεταβλθτζσ αυτζσ είναι θ

Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα, θ Εργαςιακι Αναςφάλεια, θ Απαςχολθςιμότθτα, θ Επαγγελματικι

Ικανοποίθςθ, θ Οικονομικι Ευμάρεια και θ Οικονομικι Δυςπραγία. Σκοπόσ ιταν να υπολογιςκοφν τα

επίπεδα των μεταβλθτϊν ςτουσ ςυμμετζχοντεσ τθσ ζρευνασ, κακϊσ και θ διερεφνθςθ πικανϊν ςχζςεων

μεταξφ τουσ αλλά και με οριςμζνα κοινωνικοδθμογραφικά χαρακτθριςτικά των πρϊτων. Το δείγμα τθσ

ζρευνασ αποτελοφςαν 112 άτομα, εργαηόμενοι ςε κάποιο τομζα. Για τθ ςυλλογι των δεδομζνων

χρθςιμοποιικθκαν ιδθ υπάρχουςεσ κλίμακεσ και ερωτθματολόγια, μαηί με ζνα αυτοςχζδιο

ερωτθματολόγιο για τθ ςυλλογι των κοινωνικοδθμογραφικϊν χαρακτθριςτικϊν. Θ προςζγγιςθ των

εργαηομζνων ζγινε κυρίωσ ςτο χϊρο εργαςίασ τουσ.

Τα ευριματα ιταν αρκετά, αναδεικνφοντασ ςυςχετίςεισ μεταξφ των μεταβλθτϊν όπωσ μεταξφ τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ απαςχολθςιμότθτασ, τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ, τθσ

οικονομικισ δυςπραγίασ. Βρζκθκε ακόμα ςυςχζτιςθ μεταξφ τθσ απαςχολθςιμότθτασ και τθσ γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ, ι μεταξφ απαςχολθςιμότθτασ και φφλου ι μεταβολισ τθσ οικονομικισ

κατάςταςθσ των ςυμμετεχόντων. Από τθ μελζτθ των ςυςχετίςεων που προζκυψαν από τθ ςτατιςτικι

ανάλυςθ, θ πιο ενδιαφζρουςα περίπτωςθ είναι ίςωσ θ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και

απαςχολθςιμότθτασ αλλά και επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ, θ οποία αναδεικνφει κάποιεσ πολφ

ςθμαντικζσ πτυχζσ τθσ εργαςίασ , που αν προςεχκοφν από τον εργαηόμενο και από τθν εργοδοςία, κα

επθρεάςουν με κετικό τρόπο τθ ποιότθτα του εργαςιακοφ βίου των ατόμων.

Λζξεισ Κλειδιά: Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα, Εργαςιακι Αναςφάλεια, Απαςχολθςιμότθτα,

Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ, Οικονομικι Ευμάρεια, Οικονομικι Δυςπραγία.


4

Περιεχόμενα

Περιεχόμενα πινάκων και ςχθμάτων

Ευχαριςτίεσ

ΜΕΟΣ Α’ ΣΕΛΙΔΑ

1.Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα 1

1.1.Οργανιςμοί και επαγγελματικι αυτοαποτελεςματικότθτα 4

1.2.Ηγεςία 5

1.3.Υγεία/Ποιότθτα ηωισ 6

1.4.Εφρεςθ εργαςίασ 7

2.Εργαςιακι Αναςφάλεια 8

2.1.Συνζπειεσ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ 10

2.2.Εργαςία 17

2.3.Υγεία/Ποιότθτα ηωισ 20

3.Απαςχολθςιμότθτα 22

3.1.Διαςτάςεισ τθσ απαςχολθςιμότθτασ 26

3.2.Αντιλαμβανόμενθ απαςχολθςιμότθτα 27

3.3.Συνζπειεσ τθσ απαςχολθςιμότθτασ 28

4.Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ 30

4.1.Φφλο 33

4.2.Κινθτικότθτα προςωπικοφ 37

4.3.Απουςίεσ από τθν εργαςία 38

4.4.Μζτρθςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ 39

4.5.Το Μοντζλο Χαρακτθριςτικϊν τθσ Εργαςίασ 43

5.Οικονομικι Ευμάρεια 47

5.1.Κοινωνικοί, οικονομικοί και ατομικοί παράγοντεσ 48

5.2.Οικονομικι ευμάρεια και επιτυχία ςτθ ηωι 51

5.3.Φφλο 52


5

6.Οικονομικι Δυςπραγία 54

6.1.Συνζπειεσ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ 57

6.2.Οικονομικι δυςπραγία, ποιότθτα ηωισ και ψυχικι υγεία 59

ΜΕΟΣ Β’ ΣΕΛΙΔΑ

7.κοπόσ και ςτόχοι τθσ ζρευνασ 61

8.Μεκοδολογία τθσ ζρευνασ 63

8.1.Κοινωνικά και δθμογραφικά ςτοιχεία ερωτθκζντων 64

9.Μζςα ςυλλογισ δεδομζνων 66

10.Διαδικαςία ςυλλογισ δεδομζνων 69

11.Κωδικοποίθςθ και ςτατιςτικι ανάλυςθ 69

12.Ευριματα 70

12.1.Σχζςεισ μεταξφ των μελετϊμενων μεταβλθτϊν 71

12.2.Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και φφλο 72

12.3.Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ των

ατόμων του δείγματοσ τα τελευταία ζτθ

73

12.4.Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και οικογενειακι κατάςταςθ 75

12.5.Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και εκπαίδευςθ 76

12.6.Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και επαγγελματικι κατάςταςθ 77

12.7.Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και Ηλικία, Ετιςιο Κακαρό Ειςόδθμα

78

12.8.Ανάλυςθ Παλινδρόμθςθσ 80

13.υηιτθςθ 83

14.υμπεράςματα και περιοριςμοί τθσ ζρευνασ 95

Βιβλιογραφικζσ Παραπομπζσ 98


6

Περιεχόμενα πινάκων και ςχθμάτων

ΣΕΛΙΔΑ

Ρίνακασ 2.1.1. Τφποι ςυνεπειϊν τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ 12

Σχιμα 3.1.1. Διαςτάςεισ τθσ απαςχολθςιμότθτασ 27

Ρίνακασ 4.4.1 Εργαλεία μζτρθςθσ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ 41

Σχιμα 4.5.1. Το Μοντζλο των Χαρακτθριςτικϊν τθσ Εργαςίασ των Hackman

και Oldman

45

Σχιμα 5.1.1. Το προτεινόμενο κεωρθτικό μοντζλο για τθν οικονομικι

ευμάρεια

49

Σχιμα 6.1. Το κεωρθτικό μοντζλο του Conger 56

Ρίνακασ 8.1.1. Περιγραφικά χαρακτθριςτικά του δείγματοσ 64

Ρίνακασ 12.1 Δείκτεσ αξιοπιςτίασ(Cronbach’s alpha) των κλιμάκων

μζτρθςθσ

70

Ρίνακασ 12.2 One-Sample Kolmogorov-Smirnov Test για τον ζλεγχο τθσ

κανονικότθτασ των κατανομϊν

70

Ρίνακασ 12.1.1. Δείκτθσ ςυνάφειασ (Pearson r) και ςτατιςτικι

ςθμαντικότθτα (p) μεταξφ των ζξι μελετϊμενων μεταβλθτϊν

71

Ρίνακασ 12.2.1 Μζςοι όροι και τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν των

ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ το Φφλo

72

Ρίνακασ 12.2.2. T-test για τθν επίδραςθ του δθμογραφικοφ

χαρακτθριςτικοφ του Φφλου ςτθ βακμολογία των ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι

μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

72


ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθ μεταβολι τθσ

οικονομικισ τουσ κατάςταςθσ τα τελευταία ζτθ

73

Ρίνακασ 12.3.2. One- Way Anova με ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθ μεταβολι

τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ των ςυμμετεχόντων τα τελευταία ζτθ και

εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ τισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

74

Ρίνακασ 12.4.1. Μζςοι όροι και τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν των 75


7

ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν οικογενειακι

κατάςταςθ


χαρακτθριςτικοφ τθσ οικογενειακισ κατάςταςθσ ςτθ βακμολογία των

ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

76

Ρίνακασ 12.5.1. Μζςοι όροι και τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν των

ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν εκπαίδευςθ

76


χαρακτθριςτικοφ τθσ εκπαίδευςθσ ςτθ βακμολογία των ςυμμετεχόντων

ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

77


ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν

επαγγελματικι κατάςταςθ

77

Ρίνακασ 12.6.2 T-test για τθν επίδραςθ του δθμογραφικοφ

χαρακτθριςτικοφ τθσ επαγγελματικισ κατάςταςθσ ςτθ βακμολογία των

ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

77

Ρίνακασ 12.7.1 Δείκτθσ ςυνάφειασ (Pearson r) και δίπλευρθ

ςθμαντικότθτα (p) των δθμογραφικϊν χαρακτθριςτικϊν τθσ θλικίασ και του

ετιςιου κακαροφ ειςοδιματοσ και των ζξι μελετϊμενων μεταβλθτϊν

78

Ρίνακασ 12.7.2. Μζςοι όροι και τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν των

ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν θλικία

79

Ρίνακασ 12.7.3. One- Way Anova με ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθν θλικία των

ςυμμετεχόντων και εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ τισ ζξι μελετϊμενεσ

μεταβλθτζσ

80

Ρίνακασ 12.8.1. Απλι ανάλυςθ παλινδρόμθςθσ μεταξφ των μεταβλθτϊν 81

Ρίνακασ 12.8.2 Πολλαπλι ανάλυςθ παλινδρόμθςθσ με εξαρτθμζνθ

μεταβλθτι τθν JSS

83


8

Ευχαριςτίεσ

Θ οικονομικι περίοδοσ που διανφουμε αποτελεί μια από τισ δυςκολότερεσ που ζχουν καταγραφεί τα

τελευταία χρόνια για τθ χϊρα μασ. Οι ραγδαίεσ αλλαγζσ ςτον εργαςιακό βίο των ατόμων αποτζλεςαν

κίνθτρο μελζτθσ για τον ερευνθτι. Θ παροφςα διπλωματικι εργαςία δεν κα είχε ολοκλθρωκεί χωρίσ

τθν πολφτιμθ κακοδιγθςθ του επόπτθ, κ. Αλζξανδρου-Σταμάτιου Αντωνίου, Λζκτορα του

Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν, τον οποίο και ευχαριςτϊ κερμά. Ρολφ ςθμαντικι υπιρξε επίςθσ και θ

ςυμβουλευτικι υποςτιριξθ ςτθ ςυγγραφι τθσ διπλωματικισ, του κ. Δρόςου Νικόλαου, ψυχολόγου και

επαγγελματικοφ ςυμβοφλου, τον οποίο επίςθσ ευχαριςτϊ πολφ. Οπωςδιποτε, ευχαριςτϊ όλουσ όςουσ

ςυμμετείχαν ςτθν ζρευνα αφιερϊνοντασ το χρόνο από τθν εργαςία τουσ, και τθ ςκζψθ τουσ για τθ

ςυμπλιρωςθ των ερωτθματολογίων.

Τζλοσ, είναι ςθμαντικό να αναφερκεί θ πολφτιμθ ςυμβολι όλων των κακθγθτϊν του Ρ.Μ.Σ.

Συμβουλευτικισ και Επαγγελματικοφ Ρροςανατολιςμοφ, οι οποίοι ζδωςαν τθ δικι τουσ επιςτθμονικι

πινελιά, ςτθ ςκζψθ των φοιτθτϊν τουσ.


9

Η παροφςα διπλωματικι εργαςία

αφιερϊνεται

ςτον Άγνωςτο Εργαηόμενο

κάκε θλικίασ και κοινωνικισ ομάδασ


10

1. Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα (General Self Efficacy)

Σφμφωνα με τθν κοινωνικογνωςτικι κεωρία (Bandura, 1997), θ κινθτοποίθςθ του ανκρϊπου

και οι πράξεισ του ρυκμίηονται ςε μεγάλο βακμό από τθν διορατικότθτα του. Ο πρωταρχικόσ

παράγοντασ ο οποίοσ επθρεάηει τθ ςυμπεριφορά είναι θ αντιλαμβανόμενθ

αυτοαποτελεςματικότθτα, θ οποία είναι, οι πεποικιςεισ των ατόμων για τισ ικανότθτεσ τουσ

να ολοκλθρϊςουν ζνα ςυγκεκριμζνο ςχζδιο ι ζργο, που απαιτείται για τθν επίτευξθ ενόσ

επικυμθτοφ ςτόχου. Θ αυτοαποτελεςματικότθτα ζχει προςδοκϊμενθ και ενεργθτικι φφςθ. Θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςυνικωσ εκλαμβάνεται ωσ εςτιαςμζνθ ςε ζνα ςυγκεκριμζνο ζργο ι

ςε ζνα ςυγκεκριμζνο τομζα. Ραρόλα αυτά, μερικοί ερευνθτζσ ζχουν ςυλλάβει μια γενικότερθ

αίςκθςθ τθσ αυτοαποτελεςματικότθτασ που αναφζρεται ςε μια ευρεία και ςτακερι αίςκθςθ

προςωπικισ επάρκειασ του ατόμου να αντιμετωπίςει αποτελεςματικά διάφορεσ ςτρεςογόνεσ

καταςτάςεισ (Schwarzer & Renner, 2000).

Θ Γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα (General Self Efficacy- GSE), αντανακλά μια γενίκευςθ ςε

διάφορουσ τομείσ τθσ λειτουργικότθτασ όπου οι άνκρωποι κρίνουν πόςο αποτελεςματικοί

είναι. Για τθ πλειονότθτα των εφαρμογϊν, θ αντιλαμβανόμενθ αυτοαποτελεςματικότθτα κα

ζπρεπε να εκλαμβάνεται ωσ καταςταςιακι. Θ γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα παρόλα αυτά ,

μπορεί να εξθγιςει μια ευρφτερθ ομάδα ανκρϊπινων ςυμπεριφορϊν και αποτελεςμάτων

ςτρατθγικϊν αντιμετϊπιςθσ όταν το πλαίςιο είναι λιγότερο ςυγκεκριμζνο. Θα μποροφςε να

είναι χριςιμθ όταν εςτιάηουμε ςε πολλαπλζσ ςυμπεριφορζσ ταυτόχρονα (Luszczynska,

Gibbons, Piko, & Tekozel, 2004) ι όταν μελετάμε τθν ποιότθτα ηωισ αςκενϊν που πρζπει να

προςαρμόςουν τθ ηωι τουσ ςτισ διάφορεσ απαιτιςεισ ι περιοριςμοφσ που κζτει θ αςκζνεια

τουσ (Bonetti et al., 2001).

Θ αποτελεςματικότθτα ενόσ ατόμου να προςαρμοςτεί ςτο περιβάλλον του δεν είναι απλά

κζμα του να γνωρίηει τι να κάνει. Οφτε είναι μια πράξθ που κάποιοσ ζχει περιλάβει ι όχι ςτο

ρεπερτόριο του. Θ αποτελεςματικότθτα περιλαμβάνει μια γενικότερθ ικανότθτα

ςυγκζντρωςθσ και οργάνωςθσ των γνωςτικϊν, κοινωνικϊν, και ςυμπεριφορικϊν επιμζρουσ

ικανοτιτων για τθν εκπλιρωςθ ςτόχων (Bandura, 2002). Ρολλζσ φορζσ θ επιτυχία

προςεγγίηεται μόνο με τθν παραγωγι και χριςθ εναλλακτικϊν τφπων ςυμπεριφοράσ και


11

ςτρατθγικϊν, κάτι το οποίο απαιτεί επίμονθ προςπάκεια. Αυτοί που ζχουν αμφιβολία για τον

εαυτό τουσ παραιτοφνται γριγορα από αυτι τθ προςπάκεια εάν οι αρχικζσ τουσ προςπάκειεσ

δεν φζρουν αποτελζςματα. Υπάρχει αξιοςθμείωτθ διαφορά μεταξφ τθσ κατοχισ επιμζρουσ

ικανοτιτων και τθσ δυνατότθτασ να τισ χρθςιμοποιεί κανείσ ςωςτά υπό διαφορετικζσ

ςυνκικεσ. Για αυτο το λόγο, διαφορετικοί άνκρωποι με ίδιεσ ικανότθτεσ, ι το ίδιο άτομο ςε

διαφορετικζσ περιςτάςεισ, μπορεί να ζχει αποδόςει φτωχά, επαρκϊσ, ι πάρα πολφ καλά

(Bandura,1986. Bandura,2002).

Θ επιτυχισ λειτουργικότθτα απαιτεί τθ ταυτόχρονθ αποτελεςματικι χριςθ των ικανοτιτων

και των πεποικιςεων αυτοαποτελεςματικότθτασ. Θ λειτουργικι αποτελεςματικότθτα

χρειάηεται διαρκϊσ εξελιςςόμενεσ και πολλαπλζσ επιμζρουσ ικανότθτεσ, οι περιςςότερεσ εκ

των οποίων περιλαμβάνουν διφοροφμενα, απρόβλεπτα, και ςυχνά ςτρεςογόνα ςτοιχεία.

Ακόμα και οι κακθμερινζσ δραςτθριότθτεσ ςπάνια εξελίςςονται με τον ίδιο ακριβϊσ τρόπο. Θ

ειςαγωγι και ρφκμιςθ των μεταβάςεων του περιβάλλοντοσ εξαρτϊνται, επομζνωσ, μερικϊσ

από τθ πεποίκθςθ τουσ για τισ διαχειριςτικζσ ικανότθτεσ τουσ, τι δθλαδι πιςτεφουν ότι

μποροφν να κάνουν τα άτομα υπό ςυγκεκριμζνεσ ςυνκικεσ. Θ αντιλαμβανόμενθ

αυτοαποτελεςματικότθτα ορίηεται ωσ θ πεποίκθςθ των ατόμων για τισ ικανότθτεσ τουσ να

οργανϊςουν και να εκτελζςουν δράςεισ που απαιτοφνται για τθν εκπλιρωςθ κάποιων

προςχεδιαςμζνων ςκοπϊν ι ςτόχων. Δεν ςχετίηεται με τισ ικανότθτεσ που ζχει κάποιοσ αλλά

με τθ πεποίκθςθ του τι μπορεί κάποιοσ να κάνει με τισ οποιεςδιποτε ικανότθτεσ ζχει

(Bandura, 1986).

Οι πεποικιςεισ τθσ προςωπικισ αποτελεςματικότθτασ διαχωρίηονται από τισ προςδοκίεσ για

τθν ζκβαςθ του αποτελζςματοσ (Bandura, 2002). Θ αντιλαμβανόμενθ

αυτοαποτελεςματικότθτα είναι θ κρίςθ τθσ ικανότθτασ του ατόμου να επιτφχει ζνα

ςυγκεκριμζνο επίπεδο απόδοςθσ, ενϊ θ προςδοκία ενόσ αποτελζςματοσ είναι θ κρίςθ των

πικανϊν ςυνεπειϊν που κα προκαλζςει θ ςυγκεκριμζνθ ςυμπεριφορά. Για παράδειγμα, θ

πίςτθ ότι κάποιοσ μπορεί να κάνει άλμα φψουσ τριϊν μζτρων αποτελεί μια πεποίκθςθ

αποτελεςματικότθτασ. Θ κοινωνικι αναγνϊριςθ, οι επιδοκιμαςίεσ, τα βραβεία, και θ ατομικι

ικανοποίθςθ, αποτελοφν προςδοκίεσ του αποτελζςματοσ. Το αποτζλεςμα είναι θ ςυνζπεια


12

μιασ πράξθσ, όχι θ ίδια θ πράξθ. Μια πράξθ πρζπει να διαχωρίηεται από τα κριτιρια που

υποδεικνφουν τι είναι, για παράδειγμα, ζαν άλμα ψθλότερο από το επικυμθτό φψοσ. Το να

κεωριςεισ ζνα άλμα τριϊν μζτρων ωσ αποτζλεςμα, κα ιταν το να ορίςεισ λανκαςμζνα τα

ειδικά κριτιρια μιασ πράξθσ ωσ ςυνζπεια που απορρζει από αυτι. Εάν μια πράξθ κακορίηεται

ωσ ζνα άλμα φψουσ τριϊν μζτρων, τότε το άλμα των τριϊν μζτρων είναι θ ςυνειδθτοποίθςθ

τθσ πράξθσ, και όχι μια ςυνζπεια αυτισ. Θ αποτυχία να ολοκλθρωκεί μια ςχεδιαςμζνθ πράξθ,

δεν μπορεί να κεωρθκεί το αποτζλεςμα αυτισ τθσ πράξθσ κακϊσ δεν πραγματοποιικθκε ποτζ

ολοκλθρωμζνα. Το αποτυχθμζνο άλμα είναι μια ανολοκλιρωτθ πράξθ θ οποία παράγει τα

δικά τθσ διαφορετικά αποτελζςματα, κοινωνικά, ςωματικά, ι ςχετικά με τθν αυτο-εκτίμθςθ

του ατόμου.

Οι προςδοκίεσ ενόσ αποτελζςματοσ ςυχνά ςυγχζονται με τθν αποτελεςματικότθτα των

τεχνικϊν. Τα μζςα δεν είναι αποτελζςματα. Μια αποτελεςματικι τεχνικι είναι το μζςο για τθν

παραγωγι αποτελεςμάτων, αλλά δεν ςυνιςτά από μόνθ τθσ προςδοκϊμενο αποτζλεςμα. Για

παράδειγμα, μια αποτελεςματικι γνωςτικι τεχνικι για τθν επίλυςθ προβλθμάτων μπορεί να

χρθςιμοποιθκεί με πολλαπλοφσ τρόπουσ για τθν επίτευξθ διάφορων αποτελεςμάτων. Τα

χριςιμα μζςα λειτουργοφν ωσ μοχλόσ για τθν εξάςκθςθ τθσ προςωπικισ

αποτελεςματικότθτασ. Θ αποτελεςματικότθτα και θ κρίςθ του αποτελζςματοσ

διαφοροποιοφνται επειδι τα άτομα μπορεί να πιςτζψουν ότι μια ςυγκεκριμζνθ ςειρά

πράξεων παράγει βζβαια αποτελζςματα, αλλά δεν δροφν ςφμφωνα με αυτι τθ προςδοκία

γιατί αμφιβάλλουν για το αν μποροφν τελικά να εκτελζςουν τισ απαραίτθτεσ ενζργειεσ

(Bandura, 1986) .

Στισ ςυναλλαγζσ μασ με το περιβάλλον τα αποτελζςματα δεν ςυμβαίνουν ςαν γεγονότα

αποςυνδεδεμζνα από τισ πράξεισ. Αντικζτωσ, τα περιςςότερα αποτελζςματα προκφπτουν από

τισ πράξεισ. Ακόμα, ο τρόποσ με τον οποίο ςυμπεριφζρεται κάποιοσ κακορίηει ςε μεγάλο

βακμό τα αποτελζςματα που κάποιοσ βιϊνει. Ραρομοίωσ, τα είδθ των αποτελεςμάτων που οι

άνκρωποι προςδοκοφν εξαρτϊνται ςε μεγάλο βακμό από τισ κρίςεισ τουσ για το πόςο καλά κα

αποδϊςουν ςε ςυγκεκριμζνεσ ςυνκικεσ (Bandura, 1986). Οι οδθγοί που κεωροφν τον εαυτό

τουσ ανεπαρκι να οδθγιςουν ςτουσ δφςβατουσ δρόμουσ ενόσ βουνοφ μπορεί να


13

προκαλζςουν ατφχθμα, ενϊ εκείνοι που εμπιςτεφονται τισ ικανότθτεσ τουσ ενδζχεται να

οδθγιςουν με περιςςότερθ αςφάλεια. Οι κοινωνικζσ αντιδράςεισ που προςδοκοφν οι

άνκρωποι όταν διεκδικοφν κάτι εξαρτάται από το πόςο επιδζξια το κάνουν αυτό. Αδζξια

διεκδικθτικότθτα κα προκαλζςει αρνθτικζσ αντιδράςεισ, ενϊ ςτθν αντίκετθ περίπτωςθ οι

αντιδράςεισ κα είναι φιλικότερεσ. Στισ κοινωνικζσ, διαπροςωπικζσ και ςωματικζσ δοκιμαςίεσ,

εκείνοι που κρίνουν τον εαυτό τουσ πολφ αποτελεςματικό κα προςδοκοφν κετικά

αποτελζςματα, ενϊ τα άτομα εκείνα που αμφιβάλλουν για τον εαυτό τουσ κα προςδοκοφν

μζτρια απόδοςθ και ςυςτοίχωσ αποτελζςματα (Bandura, 2002).

1.1 Οργανιςμοί και επαγγελματικι αυτοαποτελεςματικότθτα

Αν και θ ζννοια τθσ αυτοαποτελεςματικότθτασ προζρχεται κυρίωσ από το χϊρο τθσ κλινικισ

ψυχολογίασ, ζχει εφαρμοςτεί ευρζωσ και ςτα πλαίςια των οργανιςμϊν (Abele & Spurk, 2009.

Berings et al., 2007. Garofano & Salas, 2005. Judge & Bono, 2001). Θ αυτοαποτελεςματικότθτα

ζχει φανεί να παίηει κεντρικό ρόλο ςε ςχζςθ με τθν απόδοςθ ςτουσ οργανιςμοφσ (μετα-

ανάλυςθ των Staijkovic & Luthans, 1998), με τθν επιμονι ςε μια δοκιμαςία (Multon et al.,

1991), όπωσ και με τθν προςζγγιςθ νζων και προκλθτικϊν δοκιμαςιϊν (Sexton & Tuckman,

1991).

Ειδικότερα για το πλαίςιο των οργανιςμϊν, οι Schyns και von Collani (2002) ανζπτυξαν τθν

ζννοια τθσ επαγγελματικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ (occupational self-efficacy), θ οποία

περιγράφει τθν αξιολόγθςθ ενόσ τομζα τθσ αυτοαποτελεςματικότθτασ ςτον εργαςιακό χϊρο.

Αντανακλά τθν πεποίκθςθ του ατόμου ότι μπορεί να εκτελζςει ςυμπεριφορζσ ςχετικζσ με τθν

εργαςία του. Θ επαγγελματικι αυτοαποτελεςματικότθτα είναι ςχετικά ςτακερι κακϊσ

ςυνδζεται με χαρακτθριςτικά προςωπικότθτασ. Ραρόλα αυτά, θ επαγγελματικι

αυτοαποτελεςματικότθτα μπορεί να κεωρθκεί λιγότερο ςτακερι από τθν γενικι

αυτοαποτελεςματικότθτα , επειδι ενδεχομζνωσ να επθρεάηεται ευκολότερα από τθν

αντίςτοιχθ εμπειρία.

Οι Schyns και von Collani (2002) βρικαν τα πρϊτα ςτοιχεία για τθ χρθςιμότθτα τθσ ςτθν

ζρευνα και πράξθ των οργανιςμϊν, μετά τθν ζνδειξθ τθσ κετικισ ςυςχζτιςθσ μεταξφ τθσ

επαγγελματικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ και τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ όπωσ και


14

τθσ οργανωςιακισ δζςμευςθσ. Χρθςιμοποιϊντασ μια ςφντομθ μορφι ενόσ εργαλείου

μζτρθςθσ τθσ επαγγελματικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ, οι Rigotti et al. (2008) βρικαν

κετικι ςυςχζτιςθ μεταξφ επαγγελματικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ και μερικϊν ςτυλ

μάκθςθσ. Σε πρόςφατθ μελζτθ, οι Abele και Spurk (2009) βρικαν ότι θ επαγγελματικι

αυτοαποτελεςματικότθτα που μετρικθκε ςτθν ζναρξθ τθσ ςταδιοδρομίασ είχε κετικι

ςυνάφεια με το μιςκό και τθ κζςθ τρία χρόνια μετά όπωσ και ςτθν μεταβολι του μιςκοφ και

τθν ικανοποίθςθ από τθ ςταδιοδρομία επτά χρόνια μετά. Ζτςι, τα επίπεδα επαγγελματικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ πριν τθν είςοδο ςτθν αγορά εργαςίασ μπορεί να είναι ςθμαντικά

για τθν μελλοντικι επαγγελματικι επιτυχία. Σε ελλθνικι ζρευνα (Αργυροποφλου,

Μπεηεβζγκθσ, & Σιδθροποφλου-Δθμακάκου, 2006) θ αυτοαποτελεςματικότθτα παρουςίαςε

άμεςθ ςχζςθ με τθ διαδικαςία λιψθσ απόφαςθσ και ζμμεςθ και πολφπλοκθ ςχζςθ με τισ

επαγγελματικζσ επιλογζσ.

1.2 Ηγεςία

Σφμφωνα με τουσ Hannah et al. (2008), «θ αποτελεςματικι θγεςία απαιτεί υψθλά επίπεδα

επιρροισ και αυτοπεποίκθςθσ» (ςελ. 669). Επομζνωσ, θ αυτοαποτελεςματικότθτα είναι

ςθμαντικι για να γίνει κανείσ επιτυχθμζνοσ θγζτθσ ςτο μζλλον. Το παρελκόν αυτοφ του

γνωμικοφ μπορεί να εντοπιςτεί ςε παλαιότερεσ ζρευνεσ οι οποίεσ ζχουν δείξει ότι θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςχετίηεται κετικά με τθν αφξθςθ τθσ απόδοςθσ ( Eden & Ravid,

1982). Θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςχετίηεται με πτυχζσ ςχετικζσ με τθν θγεςία. Από τθ ςτιγμι

που οι διεργαςίεσ τθσ θγεςίασ είναι πολφπλοκεσ (Mohr, 1999), οι Schyns και Sanders (2005)

υποςτθρίηουν ότι θ εκτζλεςθ τθσ θγεςίασ ςχετίηεται με αυξθμζνθ αυτοαποτελεςματικότθτα.

Ραρόλα αυτά το αντίκετο είναι επίςθσ αλθκζσ: Οι De Pater et al. (2009) ζχουν δείξει ςε

πειραματικι μελζτθ ότι όταν αξιολογείται θ διευκυντικι ικανότθτα, θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςχετίηεται με τθν επιλογι των προκλθτικϊν δοκιμαςιϊν και με το

κίνθτρο να φτάςει ςτθν επιτυχία, που κακορίηεται ωσ θ τάςθ να επιλζγει κανείσ δοκιμαςίεσ

που αναδεικνφουν τισ ικανότθτεσ τουσ.

Με δεδομζνθ τθ πολυπλοκότθτα τθσ ζννοιασ «θγεςία» και το γεγονόσ ότι οι θγζτεσ ςυνεχϊσ

αντιμετωπίηουν νζεσ δοκιμαςίεσ, μεταβλθτζσ όπωσ θ προςαρμοςτικότθτα τθσ απόδοςθσ και ο


15

προςανατολιςμόσ μάκθςθσ είναι ςθμαντικζσ. Ρροθγοφμενεσ μελζτεσ (Bell & Kozlowski, 2002)

ζχουν δείξει ςυςχζτιςθ μεταξφ τθσ αυτοαποτελεςματικότθτασ και αυτϊν των εννοιϊν. Για

παράδειγμα, θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςχετίηεται κετικά με το προςανατολιςμό μάκθςθσ

(Bell & Kozlowski, 2002). Οι Kozlowski et al. (2001) ζδειξαν επίςθσ ότι θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςχετίηεται με τθν προςαρμοςτικότθτα τθσ απόδοςθσ, εννοϊντασ τθν

προςαρμογι τθσ γνϊςθσ και των ικανοτιτων ςτισ απαιτιςεισ μιασ νζασ κατάςταςθσ, όπωσ και

τθν ανκεκτικότθτα με ςκοπό τθν διατιρθςθ του κινιτρου και τθσ ςυγκζντρωςθσ κατά τθ

διάρκεια τθσ δοκιμαςίασ. Οι μελζτεσ αυτζσ υποδεικνφουν ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα

ςχετίηεται με ςυμπεριφορζσ οι οποίεσ είναι άμεςα ςυνδεδεμζνεσ με το να γίνει κανείσ

επιτυχθμζνοσ θγζτθσ ςτο μζλλον.

1.3 Υγεία/Ποιότθτα ηωισ

Θ αυτοαποτελεςματικότθτα ζχει ρυκμιςτικι λειτουργία ςε διάφορουσ τομείσ τθσ υγείασ, όπωσ

θ προςιλωςθ ςτισ ιατρικζσ ςυμβουλζσ (π.χ υιοκζτθςθ ενόσ ςωματικά ενεργοφ τρόπου ηωισ),

το κετικό και αρνθτικό ςυναίςκθμα, θ αντιμετϊπιςθ του πόνου και του ςτρεσ. Σφμφωνα με τθ

κοινωνικογνωςτικι κεωρία, θ υιοκζτθςθ ςυμπεριφορϊν που προάγουν τθν υγεία εξαρτάται

από πεποικιςεισ ικανότθτασ να εκτελζςει κανείσ κατάλλθλα μια ςυγκεκριμζνθ ςυμπεριφορά

(Bandura, 1997). Τα άτομα με υψθλι αυτοαποτελεςματικότθτα είναι περιςςότερο πικανό να

υιοκετοφν «υγιείσ» ςυμπεριφορζσ, να τισ τθροφν, και να ανανιπτουν μετά από αναποδιζσ.

Σε μελζτθ ατόμων με ςκλιρυνςθ κατά πλάκασ (Motl & Snook, 2008) βρζκθκε ότι εκείνοι οι

οποίοι είχαν δραςτιρια ςωματικι ηωι είχαν μεγαλφτερθ αυτοαποτελεςματικότθτα για τθ

λειτουργικότθτα και τον ζλεγχο τουσ, και θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςυνδεόταν με

ςπουδαιότερα ςωματικά και ψυχολογικά ςτοιχεία τθσ ποιότθτασ ηωισ του. Τα ευριματα αυτά

υποδεικνφουν ότι θ ςωματικι δραςτθριότθτα είναι πικανϊσ μια ςυμπεριφορά που αποτρζπει

τθ μείωςθ τθσ ποιότθτα ηωισ βελτιϊνοντασ τθν αυτοαποτελεςματικότθτα ςε άτομα με

ςκλιρυνςθ κατά πλάκασ. Ανάλογα αποτελζςματα ζχουν βρεκεί και ςε άλλεσ μελζτεσ ςχετικζσ

με τθν ςωματικι άςκθςθ, τθν αυτοαποτελεςματικότθτα και τθ ποιότθτα ηωισ ατόμων τθσ

τρίτθσ θλικίασ (McAuley, 1993. McAuley et al., 2006. Paxton et al., 2010. Kostka, 2010.). Επίςθσ,


16

θ ςθμαςία τθσ αυτο-αποτελεςματικότθτασ ζχει τονιςτεί και ςε ζρευνα ςε δείγμα αςκενϊν με

μυαςκζνεια Gravis (Raggi et al., 2010).

Οι κετικζσ αυτοπεποικιςεισ ςχετικά με τθν επάρκεια ενόσ ατόμου προκαλοφν και κετικά

ςυναιςκιματα εκτόσ από αρνθτικά, όπωσ το άγχοσ (Bandura, 1997). Τα αυτοαποτελεςματικά

άτομα μπορεί να βιϊνουν χαμθλά επίπεδα αρνθτικϊν ςυναιςκθμάτων ςε μια απειλθτικι

κατάςταςθ και, ςαν αποτζλεςμα, μπορεί να νιϊςουν ικανοί να διαχειριςτοφν τθν κατάςταςθ.

Τα άτομα που κυριεφονται από αμφιβολίεσ υποφζρουν από το ςτρεσ και τα αρνθτικά

ςυναιςκιματα, όπωσ άγχοσ και κατάκλιψθ. Επιπλζον, τα αρνθτικά ςυναιςκιματα μπορεί να

προκαλζςουν και γνωςτικι ςφγχυςθ, καταλιγωντασ ςε κακζσ επιλφςεισ προβλθμάτων. Θ

αντιλαμβανόμενθ αυτοαποτελεςματικότθτα αντιπροςωπεφει τθν εμπιςτοςφνθ ενόσ ατόμου

ότι μπορεί να χρθςιμοποιιςει τισ απαραίτθτεσ δεξιότθτεσ για να αντιςτακεί ςε ζνα πειραςμό,

να αντιμετωπίςει το ςτρεσ, και να κινθτοποιιςει τισ απαραίτθτεσ πθγζσ για να ανταπεξζλκει

ςτισ απαιτιςεισ μιασ κατάςταςθσ. Από τθ ςτιγμι που ζχει αναλθφκεί μια δράςθ, τα άτομα με

υψθλι αυτοαποτελεςματικότθτα επενδφουν περιςςότερθ προςπάκεια και επιμζνουν

περιςςότερο από εκείνα τα άτομα με χαμθλά επίπεδα αυτοαποτελεςματικότθτασ. Επομζνωσ,

αναμζνουμε ότι ο πρϊτοσ κα χρθςιμοποιιςει ενεργθτικζσ ςτρατθγικζσ αντιμετϊπιςθσ και

λιγότερεσ πακθτικζσ ςτρατθγικζσ ι ςτρατθγικζσ εςτιαςμζνεσ ςτο αρνθτικό ςυναίςκθμα. Τα

άτομα με ιςχυρι αυτοαποτελεςματικότθτα αναγνωρίηουν ότι μποροφν να υπερκεράςουν τα

εμπόδια και εςτιάηονται ςτισ ευκαιρίεσ. Θ αυτοαποτελεςματικότθτα οδθγεί ςε

αποτελεςματικι επίλυςθ προβλθμάτων (Bandura, 1997).

1.4 Εφρεςθ εργαςίασ

Θ αυτοαποτελεςματικότθτα ζχει μελετθκεί και ωσ προσ τθ ςχζςθ τθσ με τθν εφρεςθ εργαςίασ

(Crossley & Stanton, 2005. Cote et al., 2006. Kanfer et al., 2001. Moynihan et al., 2003. Saks,

2006. Saks & Ashford, 1999. Wanberg et al., 1999). Στισ περιςςότερεσ μελζτεσ, θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ είναι καλόσ προβλεπτικόσ παράγοντασ τθσ

ζνταςθσ και επιτυχίασ τθσ τελευταίασ. Για παράδειγμα, οι Crossley και Stanton (2005) βρικαν

ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςυνδζκθκε με τθν ζνταςθ τθσ αναηιτθςθσ εργαςίασ, τθν

επιτυχία ςτθ ςυνζντευξθ και τθν επιτυχία ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ 6 εβδομάδεσ αργότερα.


17

Οι Cote et al. (2006), βρικαν ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ

ςχετίηεται με τθν ζνταςθ τθσ αναηιτθςθσ, τον αρικμό των προςφορϊν εργαςίασ και με το

επίπεδο τθσ εργαςίασ 4 μινεσ αργότερα. Οι Moynihan et al.(2003) βρικαν ότι θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ δεν ςχετιηόταν κετικά με τον αρικμό των

ςυνεντεφξεων, αλλά ςχετιηόταν με τον αρικμό των προςφορϊν εργαςίασ από επικυμθτοφσ

εργοδότεσ. Επίςθσ, ςτθν μετα-αναλυτικι τουσ επιςκόπθςθ, οι Kanfer et al. (2001) ζδειξαν ότι θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ ςυνδεόταν με τθν ςυμπεριφορά

αναηιτθςθσ, με τθ τελευταία να ςχετίηεται ςθμαντικά με τθν εφρεςθ εργαςίασ.

Τζλοσ, ςε πρόςφατθ ζρευνα (Meyers et al., 2010), μελετικθκε θ προβλεπτικι αξία

κοινωνικοεπαγγελματικϊν και ψυχολογικϊν μεταβλθτϊν ςτθν εφρεςθ εργαςίασ ςε δείγμα 384

ατόμων ςτο Λουξεμβοφργο. Ο ςκοπόσ τθσ ζρευνασ ιταν να αξιολογθκεί εάν, ςτο προφίλ των

ατόμων, κάποιεσ ψυχολογικζσ μεταβλθτζσ, ζχουν μεγαλφτερθ εγκυρότθτα από τισ

περιςςότερο χρθςιμοποιθμζνεσ κοινωνικοεπαγγελματικζσ διαςτάςεισ. Για τθ περίοδο των ζξι

πρϊτων μθνϊν και για τθ περίοδο των 6 ζωσ 12 μθνϊν, οι κοινωνικοεργαςιακοί παράγοντεσ

που μετρικθκαν ςτθν αρχι τθσ περιόδου ανεργίασ, επζτρεψαν τθν ταξινόμθςθ των ¾ του

δείγματοσ. Θ προςκικθ ςθμαντικϊν ψυχολογικϊν διαςτάςεων δεν βελτίωςε τθν πρόβλεψθ ςε

κάποια περίπτωςθ. Ρεραιτζρω ανάλυςθ διεξιχκθ ςε άτομα που παρζμεναν άνεργα 6 μινεσ

(ςε αυτοφσ δθλ. που ιταν περιςςότερο δφςκολο να βροφν εργαςία). Για τθ περίοδο των 6 ζωσ

12 μθνϊν, θ θλικία και το φφλο επζτρεψε τθ ςωςτι ταξινόμθςθ του 62.6% των υποκειμζνων. Θ

προςκικθ ψυχολογικϊν παραγόντων (ευρφτθτα, αυτοαποτελεςματικότθτα, κοινωνικό άγχοσ,

ευςτροφία) βελτιϊνει ςθμαντικά αυτό το ποςοςτό κατά 12.1 πόντουσ. Ζτςι, θ μελζτθ ζδειξε ότι

ψυχολογικοί παράγοντεσ, και ςυγκεκριμζνα θ αυτοαποτελεςματικότθτα, παίηουν κάποιο ρόλο

ςτθν εφρεςθ εργαςίασ για άνεργα άτομα που ζχουν περιςςότερθ δυςκολία.

2. Εργαςιακι αναςφάλεια (Job Insecurity)

Θ εργαςιακι αναςφάλεια ζχει προςελκφςει το ενδιαφζρον των ερευνθτϊν τα τελευταία

χρόνια. Ζχει οριςτεί με διάφορουσ τρόπουσ. Για παράδειγμα, θ ζννοια τθσ ζχει περιγραφεί ςαν

τισ προςδοκίεσ του εργαηομζνου ςχετικά με τθ ςυνζχεια ςε μια επαγγελματικι κατάςταςθ

(Davy et al., 1997), τθν ανθςυχία για τθ μελλοντικι μονιμότθτα τθσ εργαςίασ (van Vuuren &


18

Klandermans, 1990), και τθν αντίλθψθ μιασ εν δυνάμει απειλισ ωσ προσ τθ ςυνζχεια ςτθν

εργαςία του/τθσ (Heaney, Israel, & House, 1994). Από τουσ παραπάνω οριςμοφσ γίνεται

φανερό ότι πρζπει να διαχωριςτεί από τθν πραγματικι απϊλεια εργαςίασ.

Αυτι θ διάκριςθ μπορεί να χαρακτθριςτεί ωσ διαφορά ςτθν ίδια τθν εμπειρία. Θ απϊλεια

εργαςίασ είναι άμεςθ, ενϊ θ εργαςιακι αναςφάλεια είναι μια κακθμερινι εμπειρία που

περιλαμβάνει επιμθκυμζνθ αβεβαιότθτα για το μζλλον. Θ εργαςιακι αναςφάλεια

χαρακτθρίηεται ωσ ζνα αντιλθπτικό φαινόμενο (Greenhalgh & Rosenblatt, 1984. Hartley et al.,

1991. Jacobson, 1991). Μερικοί ςυγγραφείσ, ειδικά εκείνοι που δεν προζρχονται από το χϊρο

των κοινωνικϊν επιςτθμϊν, ορίηουν τθν εργαςιακι αναςφάλεια ςαν ζνα αντικειμενικό

φαινόμενο: «χωρίσ τθν αναφορά ςτθν αντίλθψθ του εργαηόμενου, *αλλά+ κεωρείται

περιςςότερο μια ανεξάρτθτθ κακοριςμζνθ πικανότθτα ότι οι εργαηόμενοι κα ζχουν τθν ίδια

εργαςία ςτο μζλλον» (Pearce, 1998). Το υποκειμενικό βίωμα, παρόλα αυτά, είναι

ακρογωνιαίοσ λίκοσ ςτουσ περιςςότερουσ ψυχολογικοφσ οριςμοφσ τθσ ζννοιασ (De Witte,

1999. Sverke & Hellgren, 2002. van Vuuren, 1990). Θ εςτίαςθ ςτο υποκειμενικό βίωμα του

ατόμου υποδεικνφει μια διαφορά μεταξφ των αντιλιψεων και τθσ αντικειμενικισ

πραγματικότθτασ και υπογραμμίηει πωσ οι εκτιμιςεισ του ατόμου διαμορφϊνουν τθν

υποκειμενικι πραγματικότθτα. Ακόμα, δφο εργαηόμενοι ςτθν ίδια κατάςταςθ μποροφν να

βιϊςουν διαφορετικά επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ επειδι κα εκλάβουν και κα

μεταφράςουν τθ κατάςταςθ διαφορετικά.

Οι περιςςότεροι ερευνθτζσ ζχουν υιοκετιςει μια ςφαιρικι όψθ και περιγράφουν τθν

εργαςιακι αναςφάλεια ωσ μια ςυνολικι ανθςυχία για τθν ςυνζχιςθ τθσ φπαρξθσ τθσ εργαςίασ

ςτο μζλλον (De Witte, 1999). Αν και μερικζσ μελζτεσ (Ashford et al., 1989. Borg & Elizur, 1992.

Hellgren et al., 1999. Kinnunen, Mauno, Natti, & Happonen, 1999. Rosenblatt & Ruvio, 1996)

ζχουν βαςιςτεί ςε πολυδιαςταςιακοφσ οριςμοφσ ότι, επιπρόςκετα, παράγοντεσ όπωσ οι

απειλζσ από διάφορεσ πτυχζσ τθσ εργαςίασ (π.χ. εργαςιακζσ ςυνκικεσ, επαγγελματικζσ

ευκαιρίεσ) και θ αδυναμία να ξεπεράςεισ τισ απειλζσ αυτζσ, θ ζρευνα υπογραμμίηει τθν

ανθςυχία ςχετικά με τθ μελλοντικι φπαρξθ τθσ ίδιασ τθσ εργαςίασ (Barling & MacEwen, 1992.

Bussing, 1999. Hartley et al., 1991. Kuhnert & Vance, 1992. Landsbergis, 1988. Lim, 1996.


19

Orpen, 1993. van Vuuren, 1990). Αυτό αντανακλάται επίςθσ ςτο κφριο περιεχόμενο των

διαφόρων μετριςεων τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ, όπου θ μελλοντικι φπαρξθ τθσ τρζχουςασ

εργαςίασ είναι ςτο επίκεντρο.

Στο πλαίςιο αυτό, είναι επίςθσ ςθμαντικό να υπογραμμιςτεί ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια

αναφζρεται ςτθν υποκειμενικά αντιλαμβανόμενθ πικανότθτα ακοφςιασ απϊλειασ εργαςίασ.

Από τον οριςμό τθσ, θ εργαςιακι αναςφάλεια αντανακλά τισ αντιλιψεισ μιασ βαςικισ και

ακοφςιασ αλλαγισ που αφορά τθ μελλοντικι φπαρξθ τθσ παροφςασ εργαςίασ ςτον οργανιςμό

(Greenhalgh & Rosenblatt, 1984). Οι εργαηόμενοι που αναηθτοφν εκουςίωσ τθ μεταφορά τουσ

ςε άλλο οργανιςμό, που εμπιςτεφονται τθν απαςχολθςιμότθτα τουσ, ι που για άλλουσ λόγουσ

δεν ανθςυχοφν για τθν απϊλεια τθσ εργαςίασ τουσ, δεν κα αντιδράςουν με εργαςιακι

αναςφάλεια ςε υποκειμενικζσ απειλζσ όπωσ οι απολφςεισ. Θ εργαςιακι αναςφάλεια εκφράηει

τθ διαφορά μεταξφ του επιπζδου τθσ αςφάλειασ που βιϊνει ζνα άτομο και του επιπζδου που

εκείνοσ/θ κα επικυμοφςε να ζχει (Hartley et al., 1991).

Από τθ παραπάνω ςφντομθ αναφορά, επάγεται ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια αντανακλά τθν

υποκειμενικά βιοφμενθ αναμονι ενόσ βαςικοφ και ακοφςιου γεγονότοσ. Σφμφωνα με αυτι τθ

λογικι, θ εργαςιακι αναςφάλεια μπορεί να κεωρθκεί ζνασ κλαςςικόσ εργαςιακόσ

ςτρεςογόνοσ παράγοντασ (Ashford et al., 1989. Barling & Kelloway, 1996. Fox & Chancey, 1998.

Mauno, Leskinen, & Kinnunen, 2001). Σε ςυνζπεια με τισ κεωρίεσ του ςτρεσ (Karasek & Theorll,

1990. Katz & Kahn, 1978. Lazarus & Folkman, 1984. Siegrist, 2000), θ εργαςιακι αναςφάλεια

καταλιγει και ςε διάφορουσ τφπουσ εργαςιακοφ άγχουσ.

2.1 Συνζπειεσ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ

Με δεδομζνο ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια αντανακλά μια ανθςυχία ςχετικά με τθν απϊλεια

τθσ τωρινισ εργαςίασ, αυτό το υποκειμενικό βίωμα είναι πικανό να ζχει ιςχυρζσ ψυχολογικζσ

επιδράςεισ. Θ λογικι αυτι μπορεί να κατανοθκεί χρθςιμοποιϊντασ το μοντζλο τθσ ςτζρθςθσ

του Jahoda (1982). Για πολλά άτομα, θ εργαςία είναι κεντρικισ ςθμαςίασ παράγοντασ για τθν

ικανοποίθςθ των οικονομικϊν και κοινωνικϊν αλλαγϊν. Ανάμεςα ςε άλλα, θ εργαςία παρζχει

το ειςόδθμα, κακιςτά δυνατζσ τισ κοινωνικζσ επαφζσ, επθρεάηει τθν οργάνωςθ του χρόνου,

και ςυμβάλλει ςτθν προςωπικι ανάπτυξθ. Θ βιοφμενθ απειλι τθσ ανεργίασ περιλαμβάνει


20

ματαίωςθ αυτϊν των αναγκϊν και τθ δυνθτικι απϊλεια ςθμαντικϊν οικονομικϊν και

κοινωνικϊν πθγϊν (De Witte, 1999). Επίςθσ, θ ζρευνα υποδεικνφει ότι θ εργαςιακι

αναςφάλεια μπορεί να ζχει βαρφτατεσ ςυνζπειεσ ςτον ίδιο βακμό με τθν ίδια τθν απϊλεια τθσ

εργαςίασ (Dekker & Schaufeli, 1995. Latack & Dozier, 1986). Αυτό είναι ςε ςυνζπεια με τθ

βαςικι κζςθ τθσ ζρευνασ του ςτρεσ ςφμφωνα με τθν οποία θ αναμονι ενόσ ςτρεςογόνου

γεγονότοσ αναπαριςτά μια ποιοτικά ιςάξια, ι μπορεί και ακόμα ςπουδαιότερθ , πθγι άγχουσ

ςε ςχζςθ με το ίδιο το γεγονόσ (Lazarus & Folkman, 1984).

Ακριβϊσ όπωσ κάκε ςτρεςογόνοσ παράγοντασ που αναμζνεται να προκαλζςει αντίδραςθ (Jex

& Beehr, 1991. Lazarus & Folkman, 1984), θ εργαςιακι αναςφάλεια κεωρείται ότι οδθγεί ςε

μειωμζνθ ευθμερία και αρνθτικά ςυναιςκιματα. Μπορεί να φταίει το ότι θ εργαςιακι

αναςφάλεια είναι επιβαρυντικι για τθν ψυχικι υγεία του ατόμου ακριβϊσ επειδι περιζχει τθν

αβεβαιότθτα επί μακρό χρονικό διάςτθμα (Hartley et al., 1991. Joelson & Wahlquist, 1987. van

Vuuren, 1990). Θ αβεβαιότθτα που ςυνοδεφει τθν εργαςιακι αναςφάλεια κακιςτά

δυςχερζςτερθ για το άτομο τθ χριςθ κατάλλθλων και αποτελεςματικϊν ςτρατθγικϊν

αντιμετϊπιςθσ (Ashford, 1988. Lazarus & Folkman, 1984). Στθν αντιμετϊπιςθ τθσ απϊλειασ τθσ

εργαςίασ του, το άτομο μπορεί να χρθςιμοποιιςει διάφορεσ ςτρατθγικζσ αντιμετϊπιςθσ, όπωσ

προετοιμαςία και πζνκοσ για τθ νζα κατάςταςθ. Αντίκετα, όταν το άτομο δεν είναι ςίγουρο για

το ςυμβάν τθσ απϊλειασ, οι ςυνθκιςμζνεσ ςτρατθγικζσ αντιμετϊπιςθσ δεν μποροφν να

χρθςιμοποιθκοφν και το άτομο μζνει μόνο με τθν αβεβαιότθτα. Θ προςμονι ι ςφγχυςθ για

ζνα γεγονόσ οδθγεί, ςφμφωνα με τουσ Lazarus και Folkman, ςε υψθλά επίπεδα άγχουσ και

μειωμζνθ ευθμερία.

Σε ςυνζπεια με τα παραπάνω, αρκετζσ ζρευνεσ δείχνουν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια

ςχετίηεται με μείωςθ τθσ γενικισ ευθμερίασ του ατόμου (Barling & Kelloway, 1996. Hartley et

al., 1991. Hellgren et al., 1999. Jick, 1985). Είναι, παρόλα αυτά, λογικό να υποκζςουμε ότι μια

ςθμαντικι αλλαγι ςτισ εργαςιακζσ ςυνκικεσ- από το να είςαι αςφαλισ ςτο να είςαι ευάλωτοσ

και αναςφαλισ- επθρεάηει όχι μόνο τθν υγεία του εργαηομζνου αλλά και τισ ςτάςεισ και

ςυμπεριφορά τουσ ςε ςχζςθ με τον οργανιςμό, και κα ζχει ζτςι μακροπρόκεςμα ςυνζπειεσ

για τθν ηωτικότθτα του ίδιου του οργανιςμοφ. Ππωσ εφςτοχα ζχουν διατυπϊςει οι Greenhalgh


21

και Rosenblatt (1984), οι εργαηόμενοι αντιδροφν ςτθν εργαςιακι αναςφάλεια, και οι

αντιδράςεισ τουσ ζχουν ςυνζπειεσ ςτθν αποτελεςματικότθτα του οργανιςμοφ.

Ο πίνακασ 2.1.1 παρουςιάηει μια ςφνοψθ των κατθγοριϊν των δυνθτικϊν ςυνεπειϊν τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ. Ρρϊτα απ’όλα , μποροφμε να διακρίνουμε μεταξφ άμεςων και

μακροπρόκεςμων αντιδράςεων. Κάποιοι τφποι αντιδράςεων (π.χ. ςτάςεισ) κεωροφνται ότι

εμφανίηονται ςφντομα μετά τθν περίοδο ζκκεςθσ ςτο ςτρεςογόνο γεγονόσ, ενϊ κάποιοι άλλοι

τφποι αντιδράςεων ςτο ςτρεσ (π.χ. ςυμπεριφορά και υγεία) μπορεί να εμφανιςτοφν αφοφ

μεςολαβιςει μια μεγαλφτερθ χρονικι περίοδο (Zapf, Dormann, & Frese, 1996).

Δεφτερον, μπορεί να γίνει μια διάκριςθ μεταξφ των αντιδράςεων που προςανατολίηονται ςτο

άτομο ι ςτο οργανιςμό (Beehr & Newman, 1978), που ςθμαίνει ότι το ςτρεςογόνο γεγονόσ

επιδρά πρϊτα ςτο άτομο (π.χ. ςυνζπειεσ ςτθν επαγγελματικι υγεία) ι ςτον οργανιςμό (π.χ.

επιπτϊςεισ ςτθν ικανότθτα διοίκθςθσ). Μερικά αποτελζςματα επιδροφν κυρίωσ ςτο άτομο και

μόνο ζμμεςα ςτον οργανιςμό (π.χ. υγεία), ενϊ άλλα αποτελζςματα μπορεί να είναι οικονομικά

ηθμιογόνα για τον οργανιςμό αςκϊντασ ζμμεςθ επίδραςθ ςτο άτομο (π.χ. εργαςιακι επίδοςθ).

Ρίνακασ 2.1.1. Τφποι ςυνεπειϊν τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ (Sverke et al., 2002)

Τύ

πο

σ α

ντ

ίδρ

ας

ησ

Βραχυπρόκεςμοσ

τάςθ απζναντι ςτθν εργαςία

Επαγγελματικι ικανοποίθςθ

Εργαςιακι ανάμειξθ

τάςθ απζναντι ςτον οργανιςμό

Οργανωςιακι δζςμευςθ

Εμπιςτοςφνθ

Μακροπρόκεςμοσ

Τγεία

Ψυχικι υγεία Σωματικι υγεία

υμπεριφορά ςχετικι με τθν εργαςία

Απόδοςθ

Τάςθ για φυγι

Αυτό οδθγεί ςε τζςςερισ βαςικζσ κατθγορίεσ δυνθτικϊν επιπτϊςεων τθσ εργαςιακισ

αναςφάλειασ, οι οποίεσ ζχουν επίςθσ μελετθκεί ςε προθγοφμενεσ ζρευνεσ: άμεςεσ

αντιδράςεισ με εςτίαςθ ςτο άτομο (ςτάςεισ απζναντι ςτθν εργαςία), άμεςεσ αντιδράςεισ

προςανατολιςμζνεσ ςτον οργανιςμό (ςτάςεισ απζναντ ςτον οργανιςμό), μακροπρόκεςμεσ

αντιδράςεισ που επθρεάηουν κυρίωσ το άτομο (υγεία), και μακροπρόκεςμεσ αντιδράςεισ οι


22

οποίεσ κα ζχουν επιπτϊςεισ κυρίωσ ςτον οργανιςμό (ςυμπεριφορά ςχετιηόμενθ με τθν

εργαςία). Οι κατθγορίεσ αυτζσ ζχουν οριςμζνα κοινά ςτοιχεία με άλλεσ κατθγοριοποιιςεισ ςτθ

βιβλιογραφία, όπωσ θ διάκριςθ των Jex και Beehr (1991) ανάμεςα ςε ψυχολογικζσ, ςωματικζσ,

και ςυμπεριφορικζσ εντάςεισ, αλλά, επιπρόςκετα, υπογραμμίηουν ότι τζτοιου είδουσ εντάςεισ

μποροφν να προςανατολιςτοφν πρωτίςτωσ είτε προσ το άτομο είτε προσ το οργανιςμό (Beehr

& Newman, 1978. Matteson & Ivancevich, 1987).

Ο πίνακασ 2.1.1 παρζχει επίςθσ παραδείγματα ειδικϊν παραγόντων ςε κάκε κατθγορία. Αν και

αρκετοί παράγοντεσ κα μποροφςαν να αναφερκοφν ςε κάκε κατθγορία, τα παραδείγματα

αυτά αντιςτοιχοφν ςτουσ παράγοντεσ που ζχουν προςελκφςει το μεγαλφτερο ενδιαφζρον ςτισ

προθγοφμενεσ ζρευνεσ που μελετοφςαν τισ ςυνζπειεσ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ. Θ

επαγγελματικι ικανοποίθςθ και θ εργαςιακι ανάμειξθ είναι τυπικά παραδείγματα ςτάςεων

απζναντι ςτθν εργαςία. Θ οργανωςιακι δζςμευςθ και εμπιςτοςφνθ χαρακτθρίηουν ειδικζσ

ςτάςεισ απζναντι ςτον οργανιςμό. Θ ςωματικι και ψυχικι υγεία, αντιπροςωπεφουν ςυχνά

διερευνϊμενεσ πτυχζσ τθσ υγείασ. Δφο τυπικζσ εκφάνςεισ τθσ ςυμπεριφοράσ ςχετικά με τθν

εργαςία είναι θ απόδοςθ και θ φυγι από τθν εργαςία, ακόμα και αν θ δεφτερθ υποκακίςταται

ςυχνά με τθν τάςθ για φυγι από τθν εργαςία ςτθν εμπειρικι ζρευνα κακϊσ είναι δφςκολο να

πραγματοποιθκεί ςυλλογι δεδομζνων ςτισ περιπτϊςεισ τθσ πραγματικισ φυγισ ι παραίτθςθσ

από τθν εργαςία.

Σε μια ενδιαφζρουςα μετα-αναλυτικι ζρευνα (Cheng & Chan, 2008), αποκαλφφκθκαν

ςθμαντικζσ ςυςχετίςεισ μεταξφ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και των ςυνεπειϊν τθσ. Τα

αποτελζςματα ζδειξαν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια ςυνδζεται αρνθτικά με τθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ, τθν οργανωςιακι δζςμευςθ, τθν ψυχολογικι υγεία, τθ ςωματικι

υγεία, τθν εργαςιακι απόδοςθ, τθν εμπιςτοςφνθ, και τθν εργαςιακι ανάμειξθ, και ςυνδζεται

κετικά με τθν ροπι εξόδου από τθν εργαςία. Τα μεγζκθ των δεικτϊν ςυνάφειασ ςτθ

ςυγκεκριμζνθ μελζτθ ιταν ςε γενικζσ γραμμζσ όμοια με αυτά που ζχουν αναφερκεί ςε

προθγοφμενθ μετα-ανάλυςθ ερευνϊν (Sverke et al., 2002). Μια αξιοςθμείωτθ διαφορά μεταξφ

των αποτελεςμάτων των δφο μετα-αναλφςεων ιταν ότι θ ςυνάφεια μεταξφ εργαςιακισ


23

αναςφάλειασ και εργαςιακισ απόδοςθσ βρζκθκε να είναι ςθμαντικι ςτθν ανάλυςθ των Cheng

και Chan (2008) αλλά όχι ςτθν ανάλυςθ των Sverke et al. (2002).

Μια ακόμθ αξιοςθμείωτθ διαφοροποίθςθ είναι ότι ςτθν ανάλυςθ των Cheng και Chan (2008),

θ ςυνάφεια μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και εργαςιακισ ανάμειξθσ ιταν πολφ

χαμθλότερθ ςε ςφγκριςθ με τθν μετα-ανάλυςθ των Sverke et al. (2002) (rc=-.20 vs. rc=-.37). Θ

πρόςφατθ μετα-ανάλυςθ ζδειξε επίςθσ ότι ο χρόνοσ προΰπθρεςίασ ςτον οργανιςμό και θ

θλικία επθρεάηει τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ ροπισ εξόδου από τθν

εργαςία. Επιπλζον, οι ίδιοι παράγοντεσ επθρεάηουν τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ

και των ςυνεπειϊν τθσ ςχετικά με τθν υγεία. Από τθν άλλθ μεριά, το φφλο δεν επθρζαςε τθ

ςχζςθ μεταξφ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και των ςυνεπειϊν τθσ.

Θ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ ροπισ εξόδου από τθν εργαςία βρζκθκε να

είναι ιςχυρότερθ μεταξφ των εργαηομζνων με μικρότερο χρόνο προΰπθρεςίασ ςε ςχζςθ με

τουσ εργαηόμενουσ με μακρότερο (Cheng & Chan, 2008) . Αυτό βρίςκεται ςε ςυμφωνία με τισ

κζςεισ τθσ κεωρίασ τθσ εργαςιακισ προςαρμογισ (Hulin, 1991). Σφμφωνα με τθν εν λόγω

κεωρία, οι εργαηόμενοι προςπακοφν να χρθςιμοποιιςουν ςκζψεισ και ςυμπεριφορζσ οι

οποίεσ είναι περιςςότερο αποτελεςματικζσ για να ανακουφίςουν ςτρεςογόνεσ εργαςιακζσ

ςυνκικεσ. Θ ζξοδοσ από τθν εργαςία φαίνεται να είναι μια καλι επιλογι για τουσ

εργαηόμενουσ με τθ μικρότερθ προΰπθρεςία για να ξεφφγουν από τθν εργαςιακι αναςφάλεια

επειδι οι ςυγκεκριμζνοι εργαηόμενοι ζχουν επενδφςει λιγότερο ψυχολογικά ςτουσ

οργανιςμοφσ τουσ (Brown, 1996; Cohen, 1991).

Από τθν άλλθ μεριά, οι εργαηόμενοι με μακρότερθ προΰπθρεςία, που εκτιμοφν περιςςότερο

τθν εργαςία τουσ, αποφεφγουν ςκζψεισ και ςυμπεριφορζσ απόςυρςθσ επειδι θ απόςυρςθ

κακιςτά απλά πιό ευάλωτθ τθν εργαςία τουσ (Probst, 2000). Οι παλαιότεροι εργαηόμενοι, οι

οποίοι ζχουν χαμθλότερα επίπεδα αντιλαμβανόμενου εργαςιακοφ κινιτρου και είναι

περιςςότερο ευάλωτοι ςτθν οικονομικι αναςφάλεια, κα ζπρεπε να εξαρτϊνται περιςςότερο

από τθν εργαςία τουσ και ζτςι να αντιδροφν με μεγαλφτερθ ζνταςθ ςτθν εργαςιακι

αναςφάλεια (Finegold et al., 2002). Ραρόλα αυτά, τα αποτελζςματα ζδειξαν ότι θ ςχζςθ

μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και ροπισ εξόδου από τθν εργαςία ιταν ςτθ πραγματικότθτα


24

προφανζςτερθ ανάμεςα ςτουσ νζουσ εργαηόμενουσ. Οι νζοι εργαηόμενοι είναι λιγότερο

εξαρτθμζνοι ςτθ τρζχουςα εργαςία τουσ (Kuhnert & Vance, 1992), και θ ζξοδοσ μπορεί να

είναι εφκολα μια διακζςιμθ επιλογι για εκείνουσ να χειριςτοφν ςτρεςογόνεσ και εργαςιακά

αναςφαλείσ ςυνκικεσ.

Ακόμα, όταν αντιμετωπίηουν τθν εργαςιακι αναςφάλεια, οι νεότεροι εργαηόμενοι ζχουν

ιςχυρότερθ ροπι να εγκαταλείψουν τον οργανιςμό ςε ςφγκριςθ με τουσ παλαιότερουσ. Οι

Sverke et al. (2002) ζδειξαν ότι θ επίδραςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτθν ροπι εξόδου

ιταν ιςχυρότερθ ςτουσ χειρϊνακτεσ εργαηόμενουσ ςε ςφγκριςθ με τουσ μθ χειρϊνακτεσ. Υπό

τθν απειλι τθσ απϊλειασ τθσ εργαςίασ, οι χειρϊνακτεσ ζχουν ιςχυρότερθ ροπι εξόδου επειδι

ζχουν χαμθλότερο εργαςιακό κίνθτρο και ζτςι είναι περιςςότερο εξαρτθμζνοι από τισ

τρζχουςεσ εργαςίεσ. Στθν ίδια μετα-ανάλυςθ (Sverke et al., 2002) βρζκθκε ότι οι νεότεροι

εργαςιακά αναςφαλείσ εργαηόμενοι, που είναι λιγότερο εξαρτθμζνοι από τθν εργαςία τουσ,

ζχουν ιςχυρότερθ ροπι εξόδου, ςε αντίκεςθ με τα ευριματα τθσ μετα-ανάλυςθσ των Cheng

και Chan (2008). Μια πικανι εξιγθςθ αυτισ τθσ διαφοροποίθςθσ είναι ότι αντίκετα με το

επαγγελματικό επίπεδο, θ θλικία δεν αντανακλά μόνο το εργαςιακό κίνθτρο αλλά και τθν

οικονομικι αναςφάλεια. Σε ςφγκριςθ με τουσ παλαιότερουσ εργαηόμενουσ, οι νεότεροι

εργαηόμενοι ζχουν λιγότερεσ οικογενειακζσ υποχρεϊςεισ (Finegold et al., 2002). Με λιγότερεσ

οικογενειακζσ υποχρεϊςεισ, οι νεότεροι εργαηόμενοι μπορεί να ανθςυχοφν λιγότερο για τθν

οικονομικι τουσ κατάςταςθ αφότου μείνουν άνεργοι, και ζτςι εμφανίηουν υψθλότερθ τάςθ

εγκατάλειψθσ τθσ τρζχουςασ εργαςίασ τουσ.

Τα αποτελζςματα τθσ μετα-ανάλυςθσ (Cheng & Chan, 2008), αποκάλυψαν ότι τα ζτθ

προΰπθρεςίασ και θ θλικία δεν μετρίαηαν τθν επίδραςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ, ςτθν οργανωςιακι δζςμευςθ, και ςτθν εργαςιακι απόδοςθ. Σε

ςφγκριςθ με τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ, τθν οργανωςιακι δζςμευςθ, και τθν εργαςιακι

απόδοςθ, θ ροπι εξόδου από τθν εργαςία ζχει ειδικι εφαρμογι ςτθν αντιμετϊπιςθ τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ (Davy et al., 1997). Ππωσ αναφζρκθκε παραπάνω, θ εγκατάλειψθ

του εργαςιακά αναςφαλοφσ οργανιςμοφ (να ζχει δθλ. υψθλά επίπεδα φυγισ του προςωπικοφ)

ςε ςφγκριςθ με το να ζχει ο εργαηόμενοσ χαμθλά επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ,


25

οργανωςιακισ δζςμευςθσ, και εργαςιακισ απόδοςθσ, μοιάηει να είναι αποτελεςματικότεροσ

τρόποσ αντιμετϊπιςθσ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ, ειδικά για εκείνουσ που ζχουν λιγότερα

ζτθ εργαςίασ και νεότερθ θλικία (ςυνικωσ ζχουν χαλαρότερο ψυχολογικό «δζςιμο» με τθν

εργαςία τουσ και χαμθλότερα επίπεδα οικονομικισ αναςφάλειασ). Επομζνωσ, τα ζτθ εργαςίασ

ςτον οργανιςμό και θ θλικία μετριάηουν τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και ροπισ

εξόδου από τθν εργαςία, αλλά όχι τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ, οργανωςιακισ δζςμευςθσ, και εργαςιακισ απόδοςθσ.

Θ αρνθτικι ςυςχζτιςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και υγείασ βρζκθκε να είναι

ιςχυρότερθ ςτουσ εργαηόμενουσ με περιςςότερα ζτθ εργαςίασ ςε ςφγκριςθ με τουσ

εργαηόμενουσ με λιγότερα ζτθ. Οι εργαηόμενοι με περιςςότερα ζτθ εργαςίασ γενικά

εμπλζκονται περιςςότερο ςτθν εργαςία τουσ και είναι περιςςότερο αφοςιωμζνοι ςτουσ

οργανιςμοφσ τουσ ςε ςφγκριςθ με εκείνουσ που ζχουν λιγότερα ζτθ εργαςίασ (Brown, 1996.

Cohen, 1991). Ακόμα, αυτοί οι εργαηόμενοι είναι περιςςότερο ευάλωτοι ςτθν απειλι τθσ

απϊλειασ εργαςίασ (Probst, 2000).

Κατά παρόμοιο τρόπο, θ αρνθτικι ςυςχζτιςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και υγείασ

βρζκθκε να είναι ιςχυρότερθ ςτουσ πιο θλικιωμζνουσ εργαηόμενουσ ςε ςφγκριςθ με τουσ

νεότερουσ. Οι θλικιωμζνοι εργαηόμενοι υποφζρουν περιςςότερο από τθν εργαςιακι

αναςφάλεια επειδι ζχουν λιγότερεσ πικανότθτεσ να κεωριςουν ικανό τον εαυτό τουσ να

βροφν παρόμοια εργαςία ςε άλλο οργανιςμό και εξαρτϊνται ζτςι πολφ από τισ εργαςίεσ τουσ

(Kuhnert & Vance, 1992). Μια άλλθ πικανι αιτία για τθν υψθλι εξάρτθςθ από τθν εργαςία

τουσ όςον αφορά τουσ θλικιωμζνουσ εργαηόμενουσ είναι οι αυξθμζνεσ οικογενειακζσ

υποχρεϊςεισ και θ ευαλωτότθτα ςτθν οικονομικι αναςφάλεια (Finegold et al., 2002). Οι

Sverke et al. (2002) βρικαν ότι το επαγγελματικό επίπεδο, το οποίο αντανακλά τθν εξάρτθςθ

από τθν εργαςία, δεν μετρίαςε τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και των ςυνεπειϊν

τθσ που ςχετίηονται με τθν υγεία. Ρικανϊσ το εργαςιακό επίπεδο ςχετίηεται μόνο με το

εργαςιακό κίνθτρο αλλά όχι με τον όγκο των οικογενειακϊν υποχρεϊςεων και τθν οικονομικι

αναςφάλεια.


26

Ραραδοςιακά, αναμζνεται από τισ γυναίκεσ να ζχουν μικρότερο εργαςιακό κίνθτρο από τουσ

άνδρεσ (Rosenblatt et al., 1999), ενϊ οι άνδρεσ είναι περιςςότερο πικανό να κεωριςουν τουσ

εαυτοφσ τουσ ωσ τουσ «κουβαλθτζσ» των οικογενειϊν τουσ (De Witte, 1999). Τα αποτελζςματα

τθσ μετα-ανάλυςθσ (Cheng & Chan, 2008) δεν ζδειξαν κάποια διαφοροποίθςθ ωσ προσ το

φφλο ςτθν επίδραςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ. Μια πικανι εξιγθςθ είναι ότι όλο και

περιςςότερεσ γυναίκεσ αφοςιϊνονται ςτθν εργαςία τουσ (Bradley, 1997) και θ διαφορά ςτον

εργαςιακό προςανατολιςμό μεταξφ ανδρϊν και γυναικϊν γίνεται μικρότερθ (Hakim, 1996).

Μια άλλθ πικανι εξιγθςθ είναι ότι οι επαγγελματικζσ ευκαιρίεσ για τισ γυναίκεσ ζχουν

αυξθκεί με ιπιο τρόπο (Bradley, 1997). Ρου ςθμαίνει, ότι το εργαςιακό κίνθτρο των γυναικϊν

είναι πλζον ςυγκρίςιμο με αυτό των ανδρϊν. Κια πλζον και θ γυναίκα κεωρείται

«κουβαλθτισ» τθσ οικογζνειασ, κακϊσ πλεόν κερδίηουν όςα και οι άνδρεσ ςφντροφοι τουσ,

ίςωσ και παραπάνω. Ζτςι, θ εργαςιακι αναςφάλεια φαίνεται να είναι το ίδιο απωκθτικι και

ςτρεςογόνοσ και ςτα δφο φφλα.

2.2 Εργαςία

Σθμαντικό ερευνθτικό ενδιαφζρον ζχει δοκεί ςτο πϊσ θ εργαςιακι αναςφάλεια ςχετίηεται με

τισ ςτάςεισ του ατόμου απζναντι ςτθν εργαςία. Αρκετζσ ζρευνεσ ζχουν δείξει ότι οι

εργαηόμενοι που βιϊνουν τθ μελλοντικι τουσ εργαςία αναςφαλι είναι γενικά λιγότερο

ικανοποιθμζνοι με τθν εργαςία τουσ ςε ςχζςθ με εκείνουσ που αντιλαμβάνονται τισ

εργαςιακζσ τουσ ςυνκικεσ να είναι πιο αςφαλείσ (Ashford et al.,1989. Grunberg, Moore, &

Greenberg, 1998. Lim, 1996. Rosenblatt & Ruvio, 1996). Ραρόλα αυτά, θ ιςχφσ τθσ ςχζςθσ

ποικίλει ςθμαντικά μεταξφ των ερευνϊν, και λιγότερεσ μελζτεσ αναφζρουν ακόμα μθ

ςθμαντικζσ ςυςχετίςεισ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ

(Hollenbeck & Williams, 1986. Zikiye & Zikiye, 1992). Μόνο μερικζσ μελζτεσ ζχουν διερευνιςει

τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και εργαςιακισ ανάμειξθσ, και εδϊ οι ςυςχετίςεισ

κυμαίνονται από μθ ςθμαντικζσ (Hollenbeck & Williams, 1986) ςε μζτριεσ (Levanoni & Sales,

1990. Liou & Bazemore, 1994) και ςε ιςχυρά αρνθτικζσ (Kuhnert & Palmer, 1991).

Θ εργαςιακι αναςφάλεια ζχει επίςθσ διερευνθκεί ςε ςχζςθ με τισ ςτάςεισ του ατόμου

απζναντι ςτον οργανιςμό όπωσ θ δζςμευςθ και θ εμπιςτοςφνθ. Θ οργανωςιακι δζςμευςθ ζχει


27

βρεκεί, ςτισ περιςςότερεσ μελζτεσ, να ζχει μζτρια αρνθτικι ςυςχζτιςθ με τθν εργαςιακι

αναςφάλεια (Borg & Elizur, 1992. Davy et al., 1997. Iverson & Roy, 1994), ενϊ κάποιεσ μελζτεσ

αναφζρουν ιςχυρι αρνθτικι ςυςχζτιςθ (Armstrong- Stassen, 1993. McFarlane Shore & Tetrick,

1991. Yousef, 1998) ι κακόλου ςθμαντικι ςυςχζτιςθ ςε όλα (Andaleeb, 1996. Cavanaugh &

Noe, 1999). Θ εμπιςτοςφνθ ςτον οργανιςμό ζχει βρεκεί ότι ζχει μζτρια (Ashford et al., 1989.

Liou, 1995) ι ιςχυρι (Borg & Elizur, 1992. Pearce, Branzyicki, & Bakasci, 1994) αρνθτικι

ςυςχζτιςθ με τθν εργαςιακι αναςφάλεια, αλλά μια μθ ςθμαντικι ςυςχζτιςθ ζχει επίςθσ

αναφερκεί (Robinson, 1996).

Υψθλά επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ γενικά κεωρείται ότι προκαλοφν κακι απόδοςθ ςτθν

εργαςία και τθν τάςθ να εγκαταλειφκεί ο οργανιςμόσ από τον εργαηόμενο. Υπάρχουν κάποιεσ

ενδείξεισ φπαρξθσ μζτριασ αρνθτικισ ςυςχζτιςθσ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και

απόδοςθσ (Abramis, 1994). Οι περιςςότερεσ μελζτεσ που αναφζρουν ςθμαντικι ςυςχζτιςθ

ζχουν βαςιςτεί ςε μετριςεισ απόδοςθσ αυτοαναφοράσ (Armstrong-Stassen, 1993,1994.

Dubinsky, Kotabe, Lim, & Wagner, 1997), ακόμα και αν μερικζσ ζχουν βαςιςτεί ςε άλλεσ

μεκόδουσ αξιολόγθςθσ (Colarelli, Dean, & Konstans, 1987). Αρκετζσ παλαιότερεσ ζρευνεσ

παρόλα αυτά, υποδεικνφουν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια δεν ςχετίηεται ςθμαντικά με τθν

απόδοςθ ςτθν εργαςία, ανεξάρτθτα από το αν ζχουν χρθςιμοποιθκεί μζκοδοι αυτοαναφοράσ

ι αξιολογιςεισ από προΐςταμζνουσ. Θ ζρευνα ςτόχευςε επίςθσ και ςτθν εκελοφςια ζξοδο ωσ

μια πικανι ςυνζπεια τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ, και ότι ουςιαςτικά οι περιςςότερο

προςοντοφχοι εργαηόμενοι – αυτοί δθλαδι που είναι περιςςότερο ελκυςτικοί ςτθν αγορά

εργαςίασ και ταυτόχρονα πιο πολφτιμοι για τον οργανιςμό- τείνουν να εγκαταλείπουν πρϊτοι

τθν εταιρεία (Kozlowski et al., 1993. Pfeffer, 1998).

Θ ςυντριπτικι πλειοψθφία των μελετϊν που διερευνοφν τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ

αναςφάλειασ και τάςθσ εξόδου από τθν εργαςία ζχουν καταλιξει ςε κετικι ςυςχζτιςθ.

Ραρόλα αυτά, το μζγεκοσ τθσ ςυςχζτιςθσ ποικίλει πολφ μεταξφ των μελετϊν. Μερικζσ

αναφζρουν αδφναμθ ςυςχζτιςθ (Hellgren et al., 1999), άλλεσ αναφζρουν μζτρια ςυςχζτιςθ

(Cavanaugh & Noe, 1999), και άλλεσ αναφζρουν ιςχυρι κετικι ςυςχζτιςθ (Ameen, Jackson, &

Strawser, 1995. Ashford et al., 1989).


28

Σε μια ενδιαφζρουςα μελζτθ (Sverke & Goslinga, 2003) εξετάςτθκαν οι ςυνζπειεσ τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτισ επαγγελματικζσ ενϊςεισ των εργαηομζνων. Ρραγματοποιϊντασ

μετριςεισ ςε δείγματα εργαηομζνων οι οποίοι ιταν εγγεγραμζνοι ςε επαγγελματικζσ ενϊςεισ,

από τζςςερισ διαφορετικζσ χϊρεσ τθσ Ευρωπαΐκισ Ζνωςθσ (Σουθδία, Βζλγιο, Ιταλία,

Ολλανδία), διερευνικθκε θ ςχζςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ με τθν ζξοδο από τθν εργαςία

, τθν διαδιλωςθ και τθν εμπιςτοςφνθ. Τα αποτελζςματα ζδειξαν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια

ςχετίηεται κυρίωσ με τθν ζξοδο και τθν εμπιςτοςφνθ, αλλά όχι με τθ διαδιλωςθ. Αν και τα

μεγζκθ των δεικτϊν ςυνάφειασ διζφεραν μεταξφ των χωρϊν, υπιρχε κετικι ςυςχζτιςθ μεταξφ

εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ ροπισ εξόδου από τθν εργαςία και ςτα τρία κράτθ όπου

διερευνικθκε (Ιταλία, Ολλανδία, Σουθδία). Το εφρθμα αυτό ζρχεται ςε ςυμφωνία με

παλαιότερα ευριματα μελετϊν (Davy et al., 1997. Brockner, 1988).

Στθν αρχικι ζρευνα που αναφζραμε (Sverke & Goslinga, 2003), όπου το ενδιαφζρον

εςτιάςτθκε ςτουσ εργαηόμενουσ οι οποίοι ανικουν ιδθ ςε κάποια επαγγελματικι ζνωςθ, θ

εργαςιακι αναςφάλεια ςυςχετίςτθκε με ροπι εξόδου από τθν ζνωςθ ςε δφο απο τισ τζςςερισ

χϊρεσ (Βζλγιο, Ιταλία). Πςον αφορά τον παράγοντα τθσ εμπιςτοςφνθσ, τα αποτελζςματα τθσ

μελζτθσ επιβεβαίωςαν ςε γενικζσ γραμμζσ τθν αντίλθψθ ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια μπορεί

να οδθγιςει τουσ εργαηόμενουσ να μειϊςουν τθν εμπιςτοςφνθ προσ τον οργανιςμό. Σε

ςυμφωνία με αρκετζσ μελζτεσ οι οποίεσ ζχουν καταλιξει ςε αρνθτικι ςχζςθ μεταξφ

εργαςιακισ αναςφάλειασ και οργανωςιακισ δζςμευςθσ (Davy et al., 1997. Yousef, 1998), οι

ερευνθτζσ βρικαν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια προζβλεπε μειωμζνθ οργανωςιακι δζςμευςθ

ςτισ δφο χϊρεσ όπου διερευνικθκε θ ςχζςθ (Ιταλία, Ολλανδία). Σε αντίκεςθ με αυτό, βρζκθκε

αρνθτικι ςυςχζτιςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και δζςμευςθσ ςτθν ζνωςθ ςε μία μόνο

χϊρα (Ιταλία) από τισ τζςςερισ.

Αν και θ ζρευνα ςχετικά με τθν εργαςιακι αναςφάλεια και τθ ςτάςθ του εργαηομζνου

απζναντι ςτθν ζνωςθ είναι ςπάνια, ελάχιςτεσ μελζτεσ υποδεικνφουν ότι θ εμπιςτοςφνθ ςτον

οργανιςμό είναι υψθλότερθ κατα τθν απουςία εργαςιακισ αναςφάλειασ (Iverson & Kuruvilla,

1995). Ενϊ τα Ιταλικά δεδομζνα παρζχουν υποςτιριξθ για αυτι τθν οπτικι, τα αποτελζςματα

από τισ υπόλοιπεσ τρείσ χϊρεσ δείχνουν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια δεν ςχετίηεται με τθν


29

δζςμευςθ ςτθν ζνωςθ. Ζνα αξιοςθμείωτο εφρθμα τθσ παροφςασ μελζτθσ αφορά τθν απουςία

επιδράςων ςτθ διαδιλωςθ. Ρροθγοφμενεσ ζρευνεσ δείχνουν ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια

ςυνδζεται με εξατομικευμζνεσ προςπάκειεσ διαδιλωςθσ όπωσ διαμαρτυρία εναντίον τθσ

αναδιάρκρωςθσ ενόσ οργανιςμοφ (Sverke & Hellgren, 2001), αλλά θ επίδραςθ ςτθν διαδιλωςθ

μζςω τθσ ςυμμετοχισ ατόμων ςε δραςτθριότθτεσ κάποιασ ζνωςθσ ςπάνια ζχουν μελετθκεί. Αν

και θ ζρευνα ςχετικά με τθ ςυμμετοχι ςτισ ενϊςεισ ζχει καταλιξει ςτο ότι θ ζλλειψθ

ικανοποίθςθσ με ςτοιχεία τθσ εργαςίασ είναι ςθμαντικόσ παράγοντασ για τθν ενεργό

ςυμμετοχι του μζλουσ, οι αποφάςεισ των μελϊν να ςυμμετάςχουν ςτθν δραςτθριότθτα τθσ

ζνωςθσ διαμορφϊνονται επίςθσ από πολλοφσ άλλουσ παράγοντεσ. Οι ενϊςεισ, εκ φφςεωσ,

παρζχουν μια πλατφόρμα ζκφραςθσ των ανθςυχιϊν των μελϊν. Μια πικανι εξιγθςθ για τθν

απουςία ςυςχζτιςθσ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και ςυμμετοχισ ςτισ ενϊςεισ, είναι ότι

τα μζλθ προτιμοφν να βαςίηονται απλά ςτισ ενϊςεισ για τθ διαςφάλιςθ τθσ εργαςιακισ τουσ

αςφάλειασ χωρίσ οι ίδιοι να αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο ςε αυτζσ τισ προςπάκειεσ.

Σε μελζτθ δείγματοσ εργαηομζνων υπό κακεςτϊσ εργαςιακισ αναςφάλειασ (Dekker &

Schaufeli, 1995) ςε δθμόςιο μεταφορικό οργανιςμό ςτθν Αυςτραλία, βρζκθκε ότι θ εργαςιακι

αναςφάλεια είχε ςοβαρζσ επιπτϊςεισ ςτθν ψυχολογικι υγεία των ατόμων και δθμιουργοφςε

ζντονθ ροπι εξόδου από τον οργανιςμό. Είναι αξιοςθμείωτο το ότι το ζντονο ςτρεσ που

βίωναν οι εργαηόμενοι δεν μποροφςε να το απαλφνει οφτε θ υποςτιριξθ των ςυναδζλφων,

οφτε των μάνατηερ αλλά οφτε και θ υποςτιριξθ των επαγγελματικϊν ενϊςεων.

2.3 Υγεία/Ποιότθτα ηωισ

Θ ςωματικι και ψυχικι υγεία φαίνεται να μειϊνονται με τθν αφξθςθ των βιωμάτων τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ (De Witte, 1999). Ραρόλα αυτά θ ςυνολικι εικόνα από τισ διάφορεσ

μελζτεσ είναι αρκετά ςυγκεχυμζνθ. Αν και αρκετζσ ζρευνεσ ζχουν δείξει ςθμαντικι αρνθτικι

ςυςχζτιςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και ςωματικισ υγείασ (Ashford et al., 1989.

Axelrod & Gavin, 1980. Isaksson, Hellgren, & Pettersson, 2000. Jick, 1985. Lim, 1996. Mattiason

et al.,1990. Noer, 1993), οι ςυςχετίςεισ ποικίλουν ςε ιςχφ από αδφναμεσ (Kinnunen & Nati,

1994) ςε μζτριεσ (Bussing, 1999), ενϊ κάποιεσ μελζτεσ δεν ζχουν βρει ςτοιχεία για ςθμαντικι

ςυςχζτιςθ μεταξφ των μεταβλθτϊν (Barling & MacEwen, 1992. Lindstrom et al., 1997).


30

Οι ςυςχετίςεισ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και ψυχικι υγείασ διαφοροποιοφνται κατά

ανάλογο τρόπο. Αρκετζσ ζρευνεσ ζχουν αναδείξει μζτρια αρνθτικι ςυςχζτιςθ (De Witte, 1999.

Friesen & Sarros, 1989. Iverson & Kuruvilla, 1995), λίγεσ ζρευνεσ αναφζρουν ιςχυρι αρνθτικι

ςυςχζτιςθ (Kuhnert et al., 1989. Wilson et al., 1993) και, πάλι, οριςμζνεσ μελζτεσ δεν ζχουν

ανακαλφψει ςθμαντικι ςυςχζτιςθ μεταξφ των μεταβλθτϊν (Fox & Chancey, 1998. Landsbergis,

1988).

Σε πρόςφατθ ζρευνα (Meltzer et al., 2010) μελετικθκε θ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ

αναςφάλειασ και κατάκλιψθσ. Θ εργαςιακι αναςφάλεια αξιολογικθκε μαηί με κάποιουσ

άλλουσ παράγοντεσ όπωσ θ παρατεταμζνθ πίεςθ χρόνου, και θ ςυνεχισ εναλλαγι

κακθκόντων. Ο παράγοντασ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ αναφζρκθκε λιγότερο ςυχνά από

τουσ άλλουσ παράγοντεσ αλλά φάνθκε να ςυνδζεται περιςςότερο από όλουσ με αιςκιματα

κατάκλιψθσ. Αυτό μπορεί να εξθγθκεί από τθ διαφοροποίθςθ ςτθ δυνατότθτα ελζγχου ςε

μίκρο- και μάκρο- επίπεδα. Οι εργαηόμενοι μποροφν να ηθτιςουν τθ μείωςθ του φόρτου

εργαςίασ που αναλαμβάνουν ι τθ βοικεια μζςω εκπαίδευςθσ να αντιμετωπίςουν πολλαπλά

εργαςιακά κακικοντα. Ζτςι, μζχρι ζνα ςθμείο, αςκοφν ζναν βακμό ελζγχου ςε αυτό που

κάνουν.

Ραρόλα αυτά, το επίπεδο του οργανιςμοφ, το οποίο ςχετίηεται με αναδιαρκρϊςεισ και

περικοπζσ μζςα ςε ζνα ςυνεχϊσ επιδεινοφμενο οικονομικό κλίμα, πικανϊσ να φαίνεται κάτι

δφςκολο να ελεγχκεί από τθ πλευρά των εργαηομζνων (Meltzer et al., 2010). Υπάρχουν

ερευνθτικά δεδομζνα που δείχνουν ότι τα άνεργα άτομα ζχουν περιςςότερεσ πικανότθτεσ να

νιϊςουν αιςκιματα κατάκλιψθσ ςε ςχζςθ με εκείνα τα άτομα που εργάηονται (Meltzer et al.,

1995). Ραρόλα αυτά, τα αποτζλεςματα (Meltzer et al., 2010) δείχνουν ότι ακόμα και ανάμεςα

ςτα εργαηόμενα άτομα υπάρχουν ςτρεςογόνεσ ςυνκικεσ οι οποίεσ να ςυνδζονται με

αιςκιματα κατάκλιψθσ. Στο ςυγκεκριμζνο δζιγμα εργαηόμενων ατόμων, όλοι λάμβαναν

προςωπικό μιςκό διαφόρων κλιμάκων. Βρζκθκε ότι θ εργαςιακι αςφάλεια και το χρζοσ

ςχετίηονταν ανεξάρτθτα με τθ κατάκλιψθ. Ζτςι, με όρουσ ςυνεπειϊν ςτθ ψυχικι υγεία,

υπάρχει διάκριςθ μεταξφ εκείνων που ζχουν χρζοσ και εκείνων που δεν ζχουν.


31

Θ εργαςιακι αναςφάλεια, το χρζοσ και θ ανάλθψθ κζςθσ εργαςίασ ςτα κατϊτερα ςτρϊματα

τθσ ιεραρχίασ, ςυνδζονται όλα ανεξάρτθτα, με τθ κατάκλιψθ. Εκτόσ από τθν αντιμετϊπιςθ τθσ

κατάκλιψθσ, θ αλλαγι του εργαςιακοφ περιβάλλοντοσ που προκαλεί το αίςκθμα τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ, μπορεί να βοθκιςει. Πταν θ τρζχουςα οικονομικι κατάςταςθ ενόσ

οργανιςμοφ είναι κακι, θ εργαςιακι αναςφάλεια τείνει να είναι υψθλι (Mauno & Kinnunen,

2002). Μελλοντικά ςχζδια αναδιάρκρωςθσ ςυμβάλλουν ςτθν αφξθςθ τθσ εργαςιακισ

αναςφάλειασ (Ashford et al., 1989), όπωσ κάνουν τα προςωρινά ςυμβόλαια εργαςίασ (Mauno

& Kinnunen, 2002). Οι μεγάλεσ αλλαγζσ ςτουσ οργανιςμοφσ μπορεί να είναι απαραίτθτεσ αλλά

κα ζπρεπε να γίνονται με ζμφαςθ ςτθν εργαςιακι αςφάλεια. Το αίςκθμα του ςτρεσ που

προζρχεται από τθν ζλλειψθ ενθμζρωςθσ ςχετικά με το τί πρόκειται να ςυμβεί ςτθν εργαςία

ενόσ ατόμου μπορεί να προκαλζςει περιςςότερα αιςκιματα κατάκλιψθσ ςε ςχζςθ με το

γεγονόσ τθσ ίδιασ τθσ απϊλειασ τθσ κζςθσ εργαςίασ (Ferrie et al., 1998) .

3. Απαςχολθςιμότθτα (Employability)

Θ απαςχολθςιμότθτα μπορεί να κεωρθκεί ότι είναι μια ειδικι μορφι ενεργθτικισ εργαςιακισ

προςαρμογισ θ οποία δίνει τθ δυνατότθτα ςτουσ εργαηόμενουσ να ανιχνεφουν και να

αναγνωρίηουν τισ επαγγελματικζσ ευκαιρίεσ. Ζτςι, θ απαςχολθςιμότθτα διευκολφνει τισ

μετακινιςεισ μεταξφ των εργαςιϊν, και μζςα ςτουσ οργανιςμοφσ αλλά και μεταξφ τουσ. Αν και

θ απαςχολθςιμότθτα δεν εξαςφαλίηει τθν εργαςία, κεωρείται ότι επαυξάνει τθν πικανότθτα

για ζνα άτομο να βρεί εργαςία (Fugate et al., 2004). Ζνα άτομο είναι απαςχολιςιμο ςτο βακμό

που αυτόσ/ι μπορεί να διαχειριςτεί αποτελεςματικά προςωπικοφσ παράγοντεσ ϊςτε να

ανταπεξζλκει ςτισ απαιτιςεισ του περιβάλλοντοσ (Chan, 2000). Θ ζννοια εςτιάηει κυρίωσ ςε

ατομικοφσ παράγοντεσ (π.χ. επαγγελματικι ταυτότθτα, ατομικι προςαρμοςτικότθτα, και

κοινωνικό και ανκρϊπινο κεφάλαιο) επειδι τα άτομα ςτθ πραγματικότθτα δεν μποροφν να

επθρεάςουν τα κριτιρια πρόςλθψθσ του εργοδότθ, όπωσ τα χρόνια εμπειρίασ και οι ειδικζσ

εργαςιακζσ δεξιότθτεσ (εξωτερικοί παράγοντεσ).

Θ εςτιαςμζνθ ςτο άτομο ενεργθτικι προςαρμοςτικότθτα και εξζλιξθ κεμελιϊνουν

εννοιολογικά τθν δομι τθσ απαςχολθςιμότθτασ. Οι Ashford και Taylor (1990) περιγράφουν τθ


32

προςαρμογι του εργαηόμενου ςτισ εργαςιακζσ αλλαγζσ ωσ μια ενεργθτικι διαδικαςία, ζτςι

ϊςτε οι εργαηόμενοι που είναι περιςςότερο ενεργθτικοί ςτισ προςπάκειεσ τουσ

προςαρμόηονται πιο επιτυχθμζνα. Σφμφωνα με τουσ ίδιουσ ερευνθτζσ, οι εργαηόμενοι που

βρίςκονται ςε μεταβατικό ςτάδιο πρζπει να εμπλζκονται ενεργά ςτο εργαςιακό τουσ

περιβάλλον για να διατθριςουν τρείσ ςυνκικεσ απαραίτθτεσ για τθν αποτελεςματικι

προςαρμογι. Ρρϊτον, οι εργαηόμενοι πρζπει να προςκτιςουν επαρκι πλθροφόρθςθ ςχετικι

με το περιβάλλον, όπωσ και ανατροφοδότθςθ όςον αφορά τθ ςχζςθ ι τθ κζςθ τουσ μζςα ςε

αυτό το περιβάλλον. Δεφτερον, οι εργαηόμενοι χρειάηεται να κατζχουν τισ κατάλλθλεσ

εςωτερικζσ ςυνκικεσ για τθ προςαρμογι. Ειδικότερα, κάποια ατομικά γνωρίςματα (π.χ.

αιςιοδοξία και αυτο-αποτελεςματικότθτα) και ςκζψεισ, απαιτοφνται για να μπορζςουν τα

άτομα να διαχειριςτοφν τισ ςυχνά πολλζσ εςωτερικζσ και εξωτερικζσ προκλιςεισ τθσ αλλαγισ.

Τρίτον, οι εργαηόμενοι πρζπει να διατθροφν τθν ελαςτικότθτα ι ελευκερία των κινιςεων.

Ρρζπει να επικυμοφν και να είναι ικανοί να αλλάηουν ςυμπεριφορζσ, ςκζψεισ , και

ςυναίςκθμα.

Θ ζννοια τθσ απαςχολθςιμότθτασ ςτθρίηει και εξελίςςει τθν εργαςία των Ashford και Taylor

(1990). Θ απαςχολθςιμότθτα ενςαρκϊνει τθν ενεργθτικι προςαρμοςτικότθτα ςτον εργαςιακό

τομζα. Τα άτομα που κατζχουν υψθλά επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ προβλζπεται να

αποκομίςουν τα οφζλθ τθσ ενεργθτικισ προςαρμοςτικότθτασ. Θ επαγγελματικι ταυτότθτα

είναι αυτοπροςδιοριςμόσ του ατόμου ςτο πλαίςιο εργαςίασ, και περιγράφει το «ποιόσ είμαι»

ι «ποιόσ κζλω να γίνω». Θ επαγγελματικι ταυτότθτα δρά ωσ ζνασ γνωςτικόσ χάρτθσ που

κινθτοποιεί κάποιον να προςαρμοςτεί ενεργά με ςκοπό να εντοπίςει (ι να δθμιουργιςει)

ευκαιρίεσ οι οποίεσ ταιριάηουν ςτισ φιλοδοξίεσ του (Ashforth & Fugate, 2001).

Δθλαδι, θ απαςχολθςιμότθτα επθρεάηει τισ προςαρμοςτικζσ απαιτιςεισ όπωσ αυτζσ

περιγράφονται από τουσ Ashford και Taylor (1990). Πςον αφορά τθ πρϊτθ απαίτθςθ, θ

αναγνϊριςθ και ςυνειδθτοποίθςθ των ευκαιριϊν κακιςτά αναγκαίο το ότι οι εργαηόμενοι

βρίςκουν πλθροφορίεσ ςχετικζσ με το περιβάλλον και τα προςωπικά τουσ προςόντα

(ανατροφοδότθςθ). Οι άνκρωποι παρακολουκοφν και δροφν με πλθροφορίεσ οι οποίεσ είναι


33

ςχετικζσ με τισ ςθμαντικότερεσ πτυχζσ τθσ επαγγελματικισ ταυτότθτασ (Ashforth & Fugate,

2001).

Ωσ προσ τθ δεφτερθ απαίτθςθ, οι εργαηόμενοι άνκρωποι, εξ οριςμοφ, κατζχουν μια ομάδα

ατομικϊν χαρακτθριςτικϊν απαραίτθτων για τθν αποτελεςματικι προςαρμογι-

επαγγελματικι ταυτότθτα, ατομικι προςαρμοςτικότθτα, και κοινωνικό και ανκρϊπινο

κεφάλαιο (όπωσ περιγράφθκε παραπάνω)- μερικά εκ των οποίων εκφράηουν τα ατομικά

χαρακτθριςτικά που περιζγραψαν οι Ashford και Taylor. Για τουσ εργαηόμενουσ ανκρϊπουσ,

παρόλα αυτά, οι επαγγελματικζσ ταυτότθτεσ διατθροφν γνωςτικά αυτά τα ςτοιχεία ενϊ

παρζχουν ενζργεια και κατεφκυνςθ ςτθν επιρροι τουσ. Πςον αφορά τθ τρίτθ απαίτθςθ, θ

απαςχολθςιμότθτα επαυξάνει τισ εναλλακτικζσ, και διευκολφνει τισ ατομικζσ και

επαγγελματικζσ αλλαγζσ. Οι εργαηόμενοι άνκρωποι αναγνωρίηουν και επιδιϊκουν

εναλλακτικζσ ςυνεπείσ με τισ ςθμαντικζσ πτυχζσ τθσ επαγγελματικισ τουσ ταυτότθτασ

(Ashforth & Fugate, 2001).

Επιπρόςκετα με τθν ενκάρρυνςθ τθσ ενεργθτικισ προςαρμοςτικότθτασ, θ απαςχολθςιμότθτα

προδιακζτει τα άτομα να προςαρμοςτοφν ι να αλλάξουν δραςτικά. Σε υποςτιριξθ αυτισ τθσ

άποψθσ, θ ςφνοψθ του Grant (2000) για τισ ςυμπεριφορζσ πρόλθψθσ ςτθν εργαςία δείχνει ότι

μια δράςθ ι ζνασ προλθπτικόσ προςανατολιςμόσ, παρά κάτι το πακθτικό ι αντιδραςτικό,

γεννά πολλά ωφζλθ για τον εργαηόμενο. Ζνασ ενεργθτικόσ προςανατολιςμόσ διευκολφνει τον

εργαηόμενο να αλλάξει τισ εργαςιακζσ ςυνκικεσ ϊςτε να ικανοποιεί τισ ατομικζσ τουσ ανάγκεσ,

οι οποίεσ κινθτοποιοφνται, μερικϊσ, από τον παράγοντα τθσ απςχολθςιμότθτασ τθσ

επαγγελματικισ ταυτότθτασ. Τα άτομα με υψθλι απαςχολθςιμότθτα εμπλζκονται ενεργά ςτισ

καταςτάςεισ, ςτθ μάκθςθ, και διεκδικοφν τθν οποιαδιποτε δυνατι επιρροι να αλλάξουν τθ

κατάςταςθ για να ταιριάξει ςτα ατομικά επαγγελματικά ενδιαφζροντα τουσ και να

εκπλθρϊςουν τισ επικυμθτζσ επαγγελματικζσ ταυτότθτεσ. Τθν ίδια ςτιγμι, αλλάηουν τισ δικζσ

τουσ ςκζψεισ και ςυμπεριφορζσ για να δοφν με περιςςότερθ αιςιοδοξία τθ κατάςταςθ και τα

αποτελζςματα, όπωσ τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ και τισ ευκαιρίεσ εργαςίασ. Με λίγα

λόγια, οι προλθπτικζσ προςπάκειεσ είναι εκδθλϊςεισ τθσ απαςχολθςιμότθτασ.


34

Επιπλζον, όταν κάποιοσ δρά με προλθπτικό τρόπο ςε ζνα εργαςιακό περιβάλλον μειϊνει τθν

αβεβαιότθτα και το άγχοσ ( Saks & Ashforth, 1996), κάτι το οποίο βελτιϊνει τα αποτελζςματα

τθσ προςαρμογισ (π.χ. απόδοςθ και ικανοποίθςθ) (Ashford & Black, 1996). Για παράδειγμα, οι

Wanberg και Kammeyer-Mueller (2000) βρικαν ότι θ προλθπτικι κοινωνικοποίθςθ αφξθςε τθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ και μείωςε τθ τάςθ παραίτθςθσ. Ακόμα, θ πρόλθψθ παρζχει

ςτουσ εργαηόμενουσ ζνα μζτρο του αντιλαμβανόμενου ελζγχου το οποίο δεν ζχουν εκείνοι με

πακθτικό προςανατολιςμό (Grant, 2000).

Θ ζρευνα ςχετικά με τον αντιλαμβανόμενο ζλεγχο ςτον εργαςιακό τομζα δείχνει ότι θ

επικυμία να επιτφχει κανείσ τθν αίςκθςθ του ελζγχου οδθγεί τα άτομα να μειϊςουν τθν

αβεβαιότθτα και να αναπτφξουν εναλλακτικζσ μορφζσ δράςθσ (Ashford & Black, 1996) και ςτο

να ζχει κετικζσ επιπτϊςεισ για τον εργαηόμενο που αντιμετωπίηει τθν οργανωςιακι αλλαγι

(Fugate, Kinicki, & Scheck, 2002). Επομζνωσ, τα άτομα με υψθλι απαςχολθςιμότθτα είναι

πικανό να πιςτεφουν ότι μποροφν να αναγνωρίςουν μια ευρφτερθ περιοχι επαγγελματικϊν

εναλλακτικϊν και ευκαιριϊν και να ςυνειδθτοποιιςουν εκείνουσ που επιδιϊκουν.

Συμπεριφορικά, τα άτομα εκείνα με υψθλι απαςχολθςιμότθτα είναι πικανό να υποςτθρίηουν

τον εαυτό τουσ, μειϊνοντασ τθν αβεβαιότθτα. Για παράδειγμα, αυξθμζνθ αντίλθψθ ελζγχου

βελτίωςε τθν προςαρμογι των μάνατηερ ςτθν οργανωςιακι αλλαγι (Judge, Thoresen, Pucik, &

Welbourne, 1999), και ο αντιλαμβανόμενοσ ζλεγχοσ επθρζαςε κετικά τουσ εργαηόμενουσ να

αντιμετωπίςουν τθν οργανωςιακι αλλαγι (Terry, 1994).

Εν κατακλείδι, θ ζννοια τθσ απαςχολθςιμότθτασ μπορεί να ςυνοψιςτεί ςε τρία βαςικά ςθμεία

(Hillage & Pollard, 1999):

1. Θ ικανότθτα να αποκτιςει το άτομο αρχικι εργαςία, και το ενδιαφζρον να

ενςωματϊςει ςτθν κατάρτιςθ του «δεξιότθτεσ κλειδιά», ςυμβουλζσ ςταδιοδρομίασ και

κατανόθςθ του κόςμου τθσ εργαςίασ.

2. Θ ικανότθτα να διατθριςει τθν εργαςία του και να πραγματοποιιςει «μεταβάςεισ»

μεταξφ εργαςιϊν και ρόλων μζςα ςτουσ ίδιουσ οργανιςμοφσ για να ικανοποιιςει τισ

νζεσ εργαςιακζσ απαιτιςεισ.


35

3. Θ ικανότθτα να εξαςφαλίηει νζα εργαςία αν χρειάηεται, που ςθμαίνει, να είναι

ανεξάρτθτοσ ςτθν αγορά εργαςίασ με το να είναι πρόκυμοσ και ικανόσ να διαχειριςτεί

τισ εργαςιακζσ μεταβάςεισ μεταξφ των -αλλά και μζςα ςτουσ οργανιςμοφσ.

3.1 Διαςτάςεισ τθσ απαςχολθςιμότθτασ

Στο πλαςίο τθσ εργαςίασ και τθσ ςταδιοδρομίασ, θ απαςχολθςιμότθτα διευκολφνει τον

ςυνεργατικό ςυνδυαςμό τθσ επαγγελματικισ ταυτότθτασ, τθσ ατομικισ προςαρμοςτικότθτασ ,

και του κοινωνικοφ και ανκρϊπινου κεφαλαίου. Ειδικότερα, υποςτθρίηεται ότι θ

απαςχολθςιμότθτα εμπεριζχει τισ πτυχζσ από τισ τρείσ διαςτάςεισ που διευκολφνουν τθν

αναγνϊριςθ και ςυνειδθτοποίθςθ των επαγγελματικϊν ευκαιριϊν εντόσ και μεταξφ των

οργανιςμϊν. Επιπλζον, αναγνωρίηεται ότι κάκε μια από τισ διαςτάςεισ τθσ

απαςχολθςιμότθτασ ζχει τθ δικι τθσ ςθμαςία (ανεξάρτθτα), παρόλα αυτά, ςε ςυνδυαςμό

γεννοφν αυτό που αποκαλοφμε απαςχολθςιμότθτα. Επομζνωσ, είναι ο ςυνεργατικόσ

ςυνδυαςμόσ των διαςτάςεων που δίνει νόθμα και αξία ςτθν απαςχολθςιμότθτα.

Θ ζννοια τθσ απαςχολθςιμότθτασ περιλαμβάνει τα κοινά εννοιολογικά ςτοιχεία τθσ

επαγγελματικισ ταυτότθτασ (career identity), τθσ ατομικισ προςαρμοςτικότθτασ (personal

adaptability), και του κοινωνικοφ και ανκρϊπινου κεφαλαίου (social and human capital) που

επθρεάηει τθν ενεργθτικι προςαρμοςτικότθτα ςτθν εργαςία (βλ. Σχιμα 3.1.1). Για

περιςςότερθ επεξιγθςθ, θ απαςχολθςιμότθτα ζχει πολλζσ επιπτϊςεισ για τθν εργαςία, τθ

βιομθχανία, τισ δεξιότθτεσ, τθν αγορά εργαςίασ κ.λ.. Είναι επίςθσ ςθμαντικό να ςθμειωκεί ότι

οι εν λόγω διαςτάςεισ μπορεί να ζχουν διαφοροποιθμζνθ επίδραςθ ι επίπτωςθ ςε ζνα

ςυγκεκριμζνο άτομο, και εξαρτάται από τουσ ςθμαντικότερουσ παράγοντεσ μιασ

ςυγκεκριμζνθσ κατάςταςθσ. Ωςτόςο, θ απαςχολθςιμότθτα αντιπροςωπεφει τθν

προςαρμοςτικι επίδραςθ που είναι κοινι ςτισ διαςτάςεισ, τθν επίδραςθ τθν οποία οι

διαςτάςεισ φζρεται να κατευκφνουν ςε ζνα ςυγκεκριμζνο άτομο και ςυνκικθ.

Επιπλζον, κάκε διάςταςθ ικανοποιεί μια ι περιςςότερεσ προΰποκζςεισ προςαρμογισ όπωσ

περιγράφθκαν από τουσ Ashford και Taylor (1990), και επομζνωσ, παρζχουν τθν εννοιολογικι


36

και προβλεπτικι δφναμθ τθσ απαςχολθςιμότθτασ. Εν κατακλείδι, οι τρείσ διαςτάςεισ παρζχουν

τθ γνωςτικι ϊκθςθ και τα ατομικά χαρακτθριςτικά που επθρεάηουν τθν ςυμπεριφορά

προςαρμογισ ςτθν εργαςία.

Σχιμα 3.1.1. Διαςτάςεισ τθσ απαςχολθςιμότθτασ (Fugate et al., 2004).

3.2 Αντιλαμβανόμενθ απαςχολθςιμότθτα

Στθ μελζτθ των Berntson, Sverke και Marklund (2006) εξετάςτθκε θ ζννοια τθσ

αντιλαμβανόμενθσ απαςχολθςιμότθτασ. Ζνασ από τουσ ςτόχουσ τθσ ζρευνασ ιταν να βρεκοφν

οι λόγοι για τουσ οποίουσ οι εργαηόμενοι κεωροφν τουσ εαυτοφσ τουσ ωσ λιγότερο ι

περιςςότερο απαςχολιςιμουσ, ποιοί παράγοντεσ δθλαδι επθρεάηουν τθν ςυγκεκριμζνθ

ςτάςθ τουσ. Οι ερευνθτζσ ςυμφϊνθςαν ότι οι ςυνκικεσ τθσ αγοράσ εργαςίασ ,είναι ςε ζνα

βακμό, κακοριςτικζσ για τθ διαμόρφωςθ τθσ αντιλαμβανόμενθσ απαςχολθςιμότθτασ. Οι

εργαηόμενοι ςτο αρχικό τμιμα τθσ αγοράσ πιςτεφουν ότι είναι ευκολότερο να αλλάηουν

Ατομικι

Ρροςαρμοςτικότθτα

Απαςχολθςιμότθτα

Επαγγελματικι Ταυτότθτα

Κοινωνικό &

Ανκρϊπινο

Κεφάλαιο


37

εργαςίεσ. Ωςτόςο, μζςω τθσ εκπαίδευςθσ και του ςυναγωνιςμοφ, ο εργαηόμενοσ ζχει τθν

ευκαιρία να επθρεάςει τθν αςφάλεια του ςτθ ςφγχρονθ αγορά εργαςίασ.

Μπορεί να ειπωκεί, ότι θ δυναμικι των παραγόντων τουσ ανκρϊπινου κεφαλαίου ωσ

προβλεπτικι τθσ αντιλαμβανόμενθσ απαςχολθςιμότθτασ είναι ςθμαντικότερθ και μεγαλφτερθ

από τθ δυναμικι των παραγόντων τθσ διπλισ αγοράσ εργαςίασ. Ακόμθ, ζνα ςθμαντικό εφρθμα

αφορά τθν επίπτωςθ τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ, θ οποία προφανϊσ είναι ςθμαντικι για τθν

απαςχολθςιμότθτα των εργαηομζνων. Θ εκπαίδευςθ και θ περιοχι κατοικίασ είναι επίςθσ

ςθμαντικοί παράγοντεσ για τθν κατανόθςθ τθσ αντιλαμβανόμενθσ απαςχολθςιμότθτασ των

ατόμων.

3.3 Συνζπειεσ τθσ απαςχολθςιμότθτασ

Ρρόςφατθ ζρευνα (De Cuyper et al., 2008) μελζτθςε τθ ςχζςθ τθσ απαςχολθςιμότθτασ με τθν

ευθμερία ςτθν εργαςία (ανάμειξθ) και τθ γενικότερθ ευθμερία (ικανοποίθςθ από τθ ηωι)

αφοφ πρϊτα ελζγχκθκαν διάφοροι παράγοντεσ ςχετικοί με τθν εργαςία (π.χ. τομζασ) και

κάποιοι δθμογραφικοί παράγοντεσ (π.χ. εκπαίδευςθ) που επθρεάηουν τθν απαςχολθςιμότθτα.

Οι ερευνθτζσ εντόπιςαν κάποια ςχζςθ μεταξφ απαςχολθςιμότθτασ και ευθμερίασ, όπωσ και

προθγοφμενεσ μελζτεσ (Berntson & Marklund, 2007): θ απαςχολθςιμότθτα είχε κετικι

ςυςχζτιςθ με τθν εργαςιακι ανάμειξθ και τθν ικανοποίθςθ από τθ ηωι. Το τελευταίο μπορεί

να αντιπροςωπεφει ενα φςτατο αποτζλεςμα (Sverke et al., 2002) που είναι, ζνα αποτζλεςμα

ζξω από τον εργαςιακό χϊρο, ςτο οποίο θ απαςχολθςιμότθτα ίςωσ είναι ιςχυρόσ

προβλεπτικόσ παράγοντασ. Ακόμα, δεν μπορεί να αποδωκεί μεγάλθ διαφοροποίθςθ ςτθν

απαςχολθςιμότθτα, πικανϊσ επειδι θ ευθμερία είναι αρκετά ευρεία ζννοια θ οποία

προβλζπεται από πολλοφσ άλλουσ παράγοντεσ, ι επειδι θ απαςχολθςιμότθτα αποτρζπει τθν

ανάπτυξθ αρνθτικϊν εμπειριϊν, όπωσ θ ανεργία ι αιςκιματα «εγκλωβιςμοφ». Θ ιδζα τθσ

απαςχολθςιμότθτασ ωσ αποτρεπτικό εργαλείο δεν ςυνεπάγεται ιςχυρζσ κετικζσ ςυςχετίςεισ. Θ

απαςχολθςιμότθτα μπορεί να ζχει τθ δυνατότθτα να μειϊνει τα αρνθτικά ςυναιςκιματα παρά

να προάγει τα κετικά.


38

Ζνασ ακόμθ ςκοπόσ τθσ ζρευνασ (De Cuyper et al., 2008) ιταν να κζςει τθν απαςχολθςιμότθτα

ςτο πλαίςιο αυξθμζνων επιπζδων εργαςιακισ αναςφάλειασ. Οι ερευνθτζσ υπζκεςαν ότι θ

απαςχολθςιμότθτα μπορεί να ςχετιηόταν αρνθτικά με τθν εργαςιακι αναςφάλεια. : οι

εργαηόμενοι με αυξθμζνθ απαςχολθςιμότθτα μπορεί να αιςκάνονται περιςςότερο αςφαλείσ,

πικανϊσ επειδι επιλζγουν τισ πιο αςφαλείσ εργαςίεσ μεταξφ διαφόρων εναλλακτικϊν, επειδι

τουσ προςφζρονται αυτζσ οι εργαςίεσ, ι επειδι ερμθνεφουν τισ ταραχϊδεισ οικονομικζσ

ςυγκυρίεσ ωσ πρόκλθςθ παρά ωσ απειλι. Θ απαςχολθςιμότθτα μπορεί να αποτρζψει τθν

ανάπτυξθ ανεπικφμθτων εμπειριϊν: γενικζσ ευνοϊκζσ πεποικιςεισ για τισ μελλοντικζσ

επαγγελματικζσ προοπτικζσ μπορεί να επθρεάςουν κετικά τθν αντίλθψθ του εργαηόμενου για

το μζλλον τθσ τρζχουςασ εργαςίασ.

Οι ίδιοι ερευνθτζσ (De Cuyper et al., 2008) διερεφνθςαν και τθ ςυνάφεια τθσ εργαςιακισ

αναςφάλειασ και τθσ ζλλειψθσ ευθμερίασ (De Witte, 1999, 2005. Sverke et al., 2002). Ππωσ

αναμενόταν, θ εργαςιακι αναςφάλεια είχε αρνθτικι ςυςχζτιςθ με τθν εργαςιακι ανάμειξθ

και τθν ικανοποίθςθ από τθ ηωι (όπωσ ζχει αναφερκεί και ςε προθγοφμενο κεφάλαιο), ακόμα

και όταν θ απαςχολθςιμότθτα δεν ιταν πλζον ςθμαντικόσ προβλεπτικόσ παράγοντασ. Αυτό

ζδειξε ότι θ ςχζςθ μεταξφ απαςχολθςιμότθτασ και ευθμερίασ μετριαηόταν από τθν εργαςιακι

αναςφάλεια, ζτςι ϊςτε εργαηόμενοι με υψθλά επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ αιςκάνονται

λιγότερο εργαςιακά αναςφαλείσ, το οποίο, με τθ ςειρά του, ςχετίηεται με τθν ευθμερία.

Αντίκετα, οι εργαηόμενοι με χαμθλι απαςχολθςιμότθτα είναι πικανό να αιςκάνονται

αναςφαλείσ για το μζλλον τθσ εργαςίασ τουσ, το οποίο με τθ ςειρά του , ςχετίηεται με χαμθλά

επίπεδα ευθμερίασ.

Θ ιδζα τθσ απαςχολθςιμότθτασ ωσ μεςολαβθτι προτάκθκε αρχικά από τουσ Greenhalgh και

Rosenblatt (1984), και αναπτφχκθκε περαιτζρω από ερευνθτζσ όπωσ οι Fugate et al. (2004), o

Naswall (2004, 2005), και οι Sverke και Hellgren (2002). Οι παραπάνω ερευνθτζσ κεωροφν τθν

απαςχολθςιμότθτα ωσ κατάλλθλθ πθγι αντιμετϊπιςθσ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ, ι

διαφορετικά, θ απαςχολθςιμότθτα μπορεί να εμποδίςει κάποια μθ ευνοϊκά αποτελζςματα τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ. Αυτό ζχει καταδειχκεί ςε κάποιεσ μελζτεσ, όπου θ αλλθλεπίδραςθ

μεταξφ απαςχολθςιμότθτασ και εργαςιακισ αναςφάλειασ δίνει κάποιεσ εξθγιςεισ για τθν


39

εμφάνιςθ ψυχοςωματικϊν επιπτϊςεων (Bussing, 1999. Mohr, 2000), ςτρεσ (Bussing, 1999), και

κατάκλιψθσ (Kuhnert & Vance, 1992). Ραρόλα αυτά, άλλεσ μελζτεσ δεν κατζδειξαν τισ

υποτικζμενεσ επιδράςεισ ςτουσ δείκτεσ ευθμερίασ όπωσ το άγχοσ (Kuhnert & Vance, 1992) και

τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ(Bussing, 1999). Θ μελζτθ των De Cuyper et al. (2008), παρζχει

μια πικανι επεξιγθςθ για τθν απουςία αλλθλεπίδραςθσ μεταξφ απαςχολθςιμότθτασ και

εργαςιακισ αναςφάλειασ. Ειδικότερα, θ απαςχολθςιμότθτα και θ εργαςιακι αναςφάλεια

μπορεί να ςχετίηονται με διαφορετικό τρόπο με τθν ευθμερία. Δθλαδι μζςω μεςολαβθτικϊν

μθχανιςμϊν παρά ρυκμιςτικϊν. Ζνα ςθμαντικό ερϊτθμα είναι υπό ποιζσ ςυνκικεσ

λειτουργοφν αυτοί οι μθχανιςμοί. Και ςτισ δφο περιπτϊςεισ, ωςτόςο, θ απαςχολθςιμότθτα

είναι ςθμαντικι για τθν ευθμερία των εργαηομζνων, είτε επειδι αντιπροςωπεφει ζνα μζςο

διαςφάλιςθσ τθσ εργαςίασ ςτθ περίπτωςθ τθσ μεςολάβθςθσ, είτε επειδι εμποδίηει τισ

δυνθτικά αρνθτικζσ ςυνζπειεσ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτθ περίπτωςθ τθσ ρφκμιςθσ.

Θ παρατιρθςθ ότι οι απαςχολιςιμοι εργαηόμενοι είναι λιγότερο πικανό να βιϊςουν τθν

εργαςιακι αναςφάλεια μπορεί να δϊςει ςτουσ εργοδότεσ αρκετζσ ευκαιρίεσ να

δθμιουργιςουν ζνα πιςτό εργατικό δυναμικό, ςκεπτόμενοι τθ πρωταρχικι ςχζςθ μεταξφ

εργαςιακισ αςφάλειασ, οργανωςιακισ δζςμευςθσ και μειωμζνθσ ροπισ εξόδου από τθν

εργαςία (De Witte, 1999, 2005. Sverke et al., 2002). Ειδικότερα, οι εργοδότεσ μποροφν να

επιχειριςουν να προάγουν τθν απαςχολθςιμότθτα μζςω παρεχόμενθσ από τθν εταιρεία

εκπαίδευςθσ ωσ ςτρατθγικι μείωςθσ των ανθςυχιϊν για απϊλεια εργαςίασ, και ςαν δείγμα

εξαιρετικισ επιχειρθματικότθτασ (de Vries et al., 2001).

4. Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ (Job Satisfaction)

Θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ αποτελεί ζνα από τα κεντρικά κζματα ςτθν

οργανωτικι/βιομθχανικι ψυχολογία, κυρίωσ γιατί κεωρείται ότι ζχει άμεςθ ςχζςθ τόςο με τθν

ψυχικι υγεία του εργατικοφ δυναμικοφ , όςο και με το ενδιαφζρον των επιχειριςεων να ζχουν

υψθλι αποδοτικότθτα και , ςε πολλζσ περιπτϊςεισ, ςτακερό, μόνιμο και ικανοποιθμζνο

προςωπικό. Θ ςχετικι ζρευνα και ανάπτυξθ κεωριϊν ζχει μακρά προζλευςθ, εκκινϊντασ

αρκετζσ δεκαετίεσ πρίν.


40

Θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ ζχει ςυνδεκεί με τα κίνθτρα τθσ εργαςίασ , με τισ ςτάςεισ και

με τισ αξίεσ. Τθ ςφνδεςθ κινιτρων και επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ κα βροφμε κυρίωσ ςτθ

κεωρία τθσ προςδοκίασ. Στο κεωρθτικό μοντζλο των Porter και Lawler (1968) (ο.α. ςτο Κάντασ,

1998) θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ όχι μόνο αποτελεί προϊόν τθσ επίδοςθσ και τθσ

παρϊκθςθσ προσ επίδοςθ αλλά και προςδιοριςτικό παράγοντα αυτϊν. Ο Vroom (1964) (ο.α.

ςτο Κάντασ, 1998) πιςτεφει ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ είναι ςυνάρτθςθ των

υποκειμενικϊν αντιλιψεων του ατόμου ςχετικά με τθ ςυντελεςτικότθτα (instrumentality) τθσ

ςυγκεκριμζνθσ εργαςίασ ςτο να εξαςφαλίςει ςτο άτομο οριςμζνα επικυμθτά αποτελζςματα.

Κάπωσ διαφορετικά, θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ είναι ςυνάρτθςθ του ςκζνουσ

(ελκυςτικότθτασ) (valence) τθσ εργαςίασ για το άτομο. Ζτςι, ςφμφωνα με τον Vroom (1964), αν

κάποιο αποτζλεςμα ζχει αρνθτικό ςκζνοσ για κάποιο άτομο, θ αφξθςθ τθσ διαφαινόμενθσ

ςυντελεςτικότθτασ τθσ εργαςίασ του, όςον αφορά το ςυγκεκριμζνο, κα ςυνεπάγεται τθ

μείωςθ του ςκζνουσ τθσ εργαςίασ. Αν αυτό το αποτζλεςμα είναι αδιάφορο για το άτομο, θ

αφξθςθ τθσ ςυντελεςτικότθτασ δε κα ζχει καμιά επίπτωςθ ςτο ςκζνοσ που ζχει θ εργαςία του,

ενϊ αν το αποτζλεςμα ζχει κετικό ςκζνοσ, μια παρόμοια αφξθςθ κα ςυνεπάγεται τθν αφξθςθ

του ςκζνουσ τθσ εργαςίασ.

Αυτά, με πιο απλά λόγια, ςθμαίνουν ότι θ ελκυςτικότθτα τθσ εργαςίασ και , κατά ςυνζπεια, θ

ικανοποίθςθ που παίρνει το άτομο από αυτι είναι ςυνάρτθςθ όςων το άτομο πιςτεφει ότι

αποκομίηει από τθν εργαςία του και του βακμοφ που τα αποτελζςματα αυτά είναι όντωσ

επικυμθτά (ι ανεπικφμθτα) για το άτομο. Θα πρζπει να ςθμειωκεί ότι θ κεωρία του Vroom για

τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ δε ςτθρίχτθκε ικανοποιθτικά όταν διερευνικθκε εμπειρικά.

Στθ κεωρία των κινιτρων τθσ εργαςίασ εντάςςεται και θ κεωρία του Herzberg, που διακρίνει

δφο διαφορετικά ςφνολα παραγόντων, τα κίνθτρα και τουσ παράγοντεσ υγιεινισ, που

ςχετίηονται με τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ. Σφμφωνα με τον ίδιο, οι κετικζσ ςτάςεισ προσ

τθν εργαςία, που οδθγοφν ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ, ςυνδζονται με ςτοιχεία που

ζχουν ςχζςθ με το περιεχόμενο τθσ εργαςίασ (επίτευξθ, αναγνϊριςθ, υπευκυνότθτα,

δυνατότθτεσ προαγωγισ, φφςθ τθσ εργαςίασ), ενϊ οι αρνθτικζσ ςτάςεισ, που οδθγοφν ςτθ

δυςαρζςκεια, ςυνδζονται με το περιζχον πλαίςιο (διοίκθςθ, εποπτεία, εργαςιακζσ ςυνκικεσ).


41

Θ πλζον επικρατοφςα άποψθ είναι ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ πρζπει να κεωρθκεί ωσ

ςτάςθ απζναντι ςτθ ςυγκεκριμζνθ εργαςία. Σφμφωνα με τον κλαςικό οριςμό του Allport

(1954) (ο.α. ςτο Κάντασ, 1998) θ ςτάςθ πρζπει να κεωρείται μια νοθτικι και νευρικι

κατάςταςθ ετοιμότθτασ, οργανωμζνθ μζςα από τθν εμπειρία, που αςκεί κατευκυντικι ι

δυναμικι επίδραςθ ςτθν απόκριςθ του ατόμου προσ όλα τα αντικείμενα και τισ καταςτάςεισ

ςτα οποία αυτι αναφζρεται. Με βάςθ μια τζτοια κεϊρθςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ,

πιςτεφεται ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ είναι μια ςυνολικθ ςτάςθ του ατόμου απζναντι

ςτθν εργαςία του. Υπάρχει βεβαια και θ αντίκετθ κεϊρθςθ, θ οποία διατυπϊνει τθν άποψθ ότι

δεν υπάρχει μια και μόνθ, ςυνολικι ςτάςθ, αλλά πολλζσ επιμζρουσ ςτάςεισ για διάφορεσ

όψεισ τθσ εργαςίασ. Ζτςι, μπορεί το άτομο να είναι ικανοποιθμζνο από οριςμζνεσ όψεισ τθσ

εργαςίασ και δυςαρεςτθμζνο από άλλεσ. Σιμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι θ επαγγελματικι

ικανοποίθςθ αποτελεί ςυνολικι και ενιαία ςτάςθ, που αποτελείται βζβαια από διαφορετικά

επιμζρουσ ςτοιχεία. Αυτό ςθμαίνει ότι γίνεται μια ςυνολικι μζτρθςθ τθσ ικανοποίθςθσ ςτθν

οποία λαμβάνονται υπόψθ όλα τα επιμζρουσ ςτοιχεία.

Ο Locke (1984) (ο.α. ςτο Κάντασ, 1998) ςυνδζει τθν ικανοποίθςθ και τθ δυςαρζςκεια από τθν

εργαςία με το ςφςτθμα αξιϊν του ατόμου. Σφμφωνα με τον ίδιο, θ επαγγελματικι

ικανοποίθςθ είναι μια κετικι ςυναιςκθματικι απόκριςθ προσ το ςυγκεκριμζνο ζργο που

πθγάηει από τθν εκτίμθςθ ότι αυτό παρζχει πλιρωςθ ι επιτρζπει τθν πλιρωςθ των

εργαςιακϊν αξιϊν του ατόμου. Αντίκετα, θ επαγγελματικι δυςαρζςκεια πθγάηει από τθ

ματαίωςθ των εργαςιακϊν αξιϊν του ατόμου. Στθν ουςία πρόκειται για τθν ίδια προςζγγιςθ

με αυτι του Vroom, μόνο που ο Locke ανάγει το όλο κζμα όχι ςτο επίπεδο των αμοιβϊν αλλά

ςτο ανϊτερο επίπεδο των αξιϊν από το οποίο και πθγάηουν οι ςτάςεισ του ατόμου.

Οι Landy (1989) και Warr (1987) (ο.α. ςτο Κάντασ, 1998) πρεςβεφουν ότι θ επαγγελματικι

ικανοποίθςθ δεν αποτελεί κάτι ςτακερό. Ο πρϊτοσ πιςτζυει ότι ρυκμιςτικοί μθχανιςμοί του

νευρικοφ ςυςτιματοσ επεμβαίνουν και φζρνουν τθν ικανοποίθςθ ςε οριςμζνα ανεκτά

επίπεδα, όπωσ ακριβϊσ ςυμβαίνει με τθ λφπθ και τθ χαρά, ενϊ ο δεφτεροσ κάνει μια αναλογία

ανάμεςα ςτισ βιταμίνεσ και τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ: ςτακερι δόςθ βιταμινϊν είναι

απαραίτθτθ, αλλά υπζρβαςθ ι ζλλειψθ τουσ δθμιουργεί προβλιματα. Κάτι παρόμοιο


42

ςυμβαίνει με τουσ παράγοντεσ που κακορίηουν τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ. Αυτό που

υπονοείται και ςτισ δφο περιπτϊςεισ είναι ότι δε κα πρζπει να περιμζνουμε να βροφμε

απόλυτθ ικανοποίθςθ ςτον εργαηόμενο γιατί, ακόμα και αν κάτι τζτοιο υπάρξει, αμζςωσ

αρχίηει να αναςτρζφεται.

Θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ εξετάηεται ωσ ςτάςθ που ςυντελεί ςτθ διαμόρφωςθ οριςμζνων

άλλων ςυμπεριφορϊν ι ςτάςεων. Στθ περίπτωςθ αυτι κεωροφμε τθν επαγγελματικι

ικανοποίθςθ ανεξάρτθτθ μεταβλθτι. Δθλαδι προςδιοριςτικό παράγοντα ι αίτιο. Ραράλλθλα,

θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ μπορεί να εξεταςτεί ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι, ωσ το

αποτζλεςμα δθλαδι εξωτερικϊν και εςωτερικϊν προσ το άτομο παραγόντων. Στθ πρϊτθ

περίπτωςθ εξετάηουμε ποιεσ είναι οι ςυνζπειεσ τθσ φπαρξθσ ι ζλλειψθσ τθσ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ, ενϊ ςτθ δεφτερθ εξετάηουμε τουσ παράγοντεσ που τθν κακορίηουν. Και ςτισ

δφο περιπτϊςεισ είναι απαραίτθτο να υπάρχει κάποιου είδουσ μζτρθςθ τθσ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ και ςτο ςθμείο αυτό υπάρχουν κάποια προβλιματα, γιατι αυτι δεν εξετάηεται

πάντοτε με τον ίδιο τρόπο. Άλλοτε κεωρείται ςυνολικι ςτάςθ που μπορεί να μετρθκεί ακόμα

και με μια απλι ερϊτθςθ του τφπου «πόςο ικανοποιθμζνοσ είςτε από τθν εργαςία ςασ» ι ωσ

ςυνιςταμζνθ επιμζρουσ μετριςεων, και άλλοτε εξετάηονται μόνο μεμονωμζνεσ όψεισ τθσ, με

αποτζλεςμα μια γενικότερθ αςάφεια, που ίςωσ ζχει επίπτωςθ και ςτα αποτελζςματα των

διαφόρων ερευνϊν.

4.1 Φφλο

Το ενδιαφζρον που ζχει προκφψει για τθ διερεφνθςθ τθσ ςχζςθσ φφλου και επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ οφείλεται εν μζρει ςτθν κάπωσ παράδοξθ παρατιρθςθ ότι οι γυναίκεσ ςυχνά

τείνουν να είναι περιςςότερο ικανοποιθμζνεσ από τουσ άνδρεσ. Το αξιοςθμείωτο είναι ότι και

οι οικονομολόγοι αλλά και οι κοινωνικοί ψυχολόγοι διερευνοφν αυτό το κζμα τελείωσ

ανεξάρτθτα το ζνα από το άλλο. Θ πρϊτθ αναφορά ςε αυτι τθν παράδοξθ παρατιρθςθ ζγινε

από τον Crosby (1982) και ακολοφκθςαν αρκετζσ ζρευνεσ από κοινωνικοφσ ψυχολόγουσ.


43

Θ μελζτθ τθσ Phelan (1994), θ οποία αναλφει 283 επαγγελματίεσ και μάνατηερ από μια μεγάλθ

εταιρεία των ΘΡΑ, ζδειξε τθν οργανωςιακι ικανοποίθςθ (organizational satisfaction) να είναι

ςτα ίδια επίπεδα μεταξφ ανδρϊν και γυναικϊν παρά τισ διαφορετικζσ εργαςιακζσ ςυνκικεσ. Θ

ίδια ερευνιτρια πρότεινε και αξιολόγθςε τισ ακόλουκεσ πζντε υποκζςεισ: (1) ςφμφωνα με τθν

υπόκεςθ των διαφορικϊν εργαςιακϊν ειςερχομζνων, τα επίπεδα επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ μεταξφ των δφο φφλων είναι ίδια επειδι οι χαμθλότερεσ αμοιβζσ των γυναικϊν

αντιπαραβάλλονται με λιγότερα εφόδια όπωσ θ εκπαίδευςθ ι ο χρόνοσ εργαςίασ. (2) H

υπόκεςθ ςφγκριςθσ ομάδων του ίδιου φφλου, υποςτθρίηει ότι οι γυναίκεσ χρθςιμοποιοφν

άλλεσ γυναίκεσ ωσ ομάδα ςφγκριςθσ και ότι, ςαν αποτζλεςμα, τα επίπεδα επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ των γυναικϊν δε χρειάηεται να ςχετίηονται με εκείνα των ανδρϊν. (3) Θ

υπόκεςθ των διαφορικϊν προςδοκιϊν, προβλζπει ότι οι γυναίκεσ ζχουν υψθλότερα επίπεδα

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ εξαιτίασ διαφορετικϊν προςδοκιϊν- που ςθμαίνει ότι οι

γυναίκεσ ζχουν μάκει να περιμζνουν λιγότερα από τουσ άνδρεσ. (4) Σφμφωνα με τθν υπόκεςθ

διαφορικϊν εργαςιακϊν αξιϊν, οι άνδρεσ και οι γυναίκεσ αξιολογοφν πτυχζσ τθσ εργαςίασ

διαφορετικά, και ζτςι αντικειμενικζσ μετριςεισ των ανταμοιβϊν (όπωσ ο μιςκόσ) μπορεί να

είναι λιγότερο ςθμαντικζσ για τισ γυναίκεσ από ότι ςτουσ άνδρεσ. Τζλοσ, (5) θ υπόκεςθ των

υποκειμενικϊν ανταμοιβϊν υποςτθρίηει ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ κακορίηεται από τισ

εςωτερικζσ πτυχζσ μιασ εργαςίασ (όπωσ θ αντιλαμβανόμενθ αυτονομία και ποικιλία) και,

επειδι δεν διαφοροποιείται πολφ μεταξφ των δφο φφλων, τα επίπεδα επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ κα είναι ίδια, παρά τισ διαφορετικζσ αντικειμενικζσ ανταμοιβζσ. Ραρά τθν

φπαρξθ ενδείξεων για τισ τζςςερισ πρϊτεσ υποκζςεισ, θ Phelan (1994) βρίςκει μόνο οριςμζνθ

υποςτιριξθ για τθν τελευταία υπόκεςθ.

Θ μελζτθ των Mueller και Wallace (1996) αξιολόγθςε τισ πζντε πικανζσ υποκζςεισ, όπωσ

προτάκθκαν από τθν Phelan (1994) χρθςιμοποιϊντασ δείγμα 1155 δικθγόρων από μια μεγάλθ

πόλθ του Δυτικοφ Καναδά. Ενϊ κάποια ςυμπεράςματα τουσ είναι παρόμοια με εκείνα τθσ

Phelan (1994), τα ευριματα τουσ είναι πιο ςτοχευμζνα ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ παρά

ςτθν οργανωςιακι ικανοποίθςθ τθσ Phelan. Μολοταφτα, βρίςκουν κάποια υποςτιριξθ για τθν

υπόκεςθ των διαφορικϊν προςδοκιϊν, τθν οποία αναλφουν βάςει μοναδικϊν πλθροφοριϊν

για το αντιλαμβανόμενο δίκαιο. Αυτι θ μεταβλθτι, ςτθν ουςία, εςτιάηει ςτον αν οι


44

ερωτϊμενοι αιςκάνονται ότι ζχουν ανταμειφκεί δίκαια για τισ προςπάκειεσ τουσ, τισ ευκφνεσ,

και το ποςό των εμπειριϊν. Οι ερευνθτζσ δε βρίςκουν ςθμαντικζσ διαφοροποιιςεισ ωσ προσ

το φφλο ςτθν ςυνολικι επαγγελματικι ικανοποίθςθ, ζνα αποτζλεςμα το οποίο γενικά μζνει

αμετάβλθτο με τθν προςκικθ μεταβλθτϊν ελζγχου. Πςον αφορά τθν ικανοποίθςθ από τθν

αμοιβι, ωςτόςο, παρατθρείται ςθμαντικι διαφοροποίθςθ ωσ προσ το φφλο, με τισ γυναίκεσ να

ευνοοφνται. Ζτςι, οι Mueller και Wallace (1996) ςυμπεραίνουν ότι οι φυλετικζσ διαφορζσ ςτισ

περιςςότερεσ μορφζσ ικανοποίθςθσ, όπωσ θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ, μποροφν να

εξθγθκοφν περιςςότερο με τθν οπτικι τθσ κοινωνικισ επιςτιμθσ ωσ προσ το τι προκαλεί τθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ.

Γενικά, θ κοινωνικο-ψυχολογικι βιβλιογραφία για το παράδοξο τθσ ςχζςθσ

φφλου/επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ δεν είναι μόνο πολφ πλοφςια, αλλά και αρκετά

παλαιότερθ από τθν αντίςτοιχθ οικονομικι βιβλιογραφία. Θ πρϊτθ περιεκτικι οικονομικι

μελζτθ είναι αυτι του Clark (1997), ο οποίοσ χρθςιμοποιεί δεδομζνα από το British Household

Panel (BHP) του 1991. Ακόμα και μετά τον ζλεγχο αρκετϊν παραγόντων, τα επίπεδα

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ των γυναικϊν παραμζνουν ςθμαντικά υψθλότερα από αυτά

των ανδρϊν. Ραρόλα αυτά, οι φυλετικι διαφοροποίθςθ δεν ιςχφει για τουσ νεότερουσ

εργαηόμενουσ, τουσ εργαηόμενουσ με υψθλι εκπαιδευτικι κατάρτιςθ, τουσ εργαηόμενουσ ςε

επιςτθμονικά ι διοικθτικά πόςτα εργαςίασ, τουσ εργαηόμενουσ οι μθτζρεσ των οποίων

αςκοφςαν επιςτθμονικό επάγγελμα, και εκείνουσ οι οποίοι εργάηονταν ςε ανδροκρατοφμενα

πλαίςια εργαςίασ. Ππωσ ςθμειϊνει ο Clark (1997), υπάρχουν πικανϊσ περιςςότερεσ γυναίκεσ

με υψθλότερεσ προςδοκίεσ (παρόμοιεσ δθλ. με εκείνεσ των ανδρϊν). Τονίηει επίςθσ ότι τα

υψθλότερα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ των γυναικϊν δεν αντανακλοφν το ότι οι

εργαςίεσ τουσ είναι απαραίτθτα καλφτερεσ απο εκείνεσ των ανδρϊν, αλλά περιςςότερο το ότι

επειδι οι εργαςίεσ τουσ ιταν χειρότερεσ ςτο παρελκόν, ζχουν πλζον χαμθλότερεσ προςδοκίεσ.

Εφαρμόηοντασ τουσ όρουσ που χρθςιμοποίθςε θ Phelan (1994), μπορεί να ειπωκεί ότι ο Clark

(1997) εξζταςε τισ υποκζςεισ των διαφορικϊν εργαςιακϊν ειςερχομζνων, των διαφορικϊν

εργαςιακϊν αξιϊν και τθν υπόκεςθ των διαφορικϊν προςδοκιϊν. Αυτό που είναι επίςθσ

ενδιαφζρον ςτθ μελζτθ του Clark (1997) είναι το ότι εξετάηει τθν επιλογι του δείγματοσ για


45

τθν εξιγθςθ των διαφορϊν που παρατθροφνται μεταξφ ανδρϊν και γυναικϊν. Ακόμα και τότε

όμωσ δεν κατζλθξε ςε κάποια διαφοροποίθςθ ωσ προσ το φφλο.

Οι Ward και Sloane (2000, 2001) χρθςιμοποίθςαν μια βάςθ δεδομζνων Σκωτςζηων

ακαδθμαϊκϊν που ςυλλζχκθκαν το 1995/1996. Ραρά τα ςχετικά μικρά μεγζκθ του δείγματοσ,

ζδειξαν ότι το φφλο επθρεάηει ςθμαντικά τα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ όταν (και

μόνο όταν) λαμβάνονται υπόψιν διαφορετικζσ θλικιακζσ ομάδεσ. Ειδικότερα, ςτο δείγμα των

ακαδθμαϊκϊν που είχαν θλικία πάνω από τα 36 ζτθ, οι άνδρεσ είχαν υψθλότερθ

επαγγελματικι ικανοποίθςθ από τισ γυναίκεσ, ενϊ το αντίκετο ιςχφει για τουσ ακαδθμαϊκοφσ

μεγαλφτερουσ από τα 36 ζτθ.

Οι Sloane και Williams (2000) ανζλυςαν τισ διαφορζσ ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ μεταξφ

των φφλων με δεδομζνα απο το British Social Change and Economic Life Initiative (SCELI).

Ζδειξαν ότι και το απόλυτο και το ςχετικό μιςκολογικό ειςόδθμα είχε ςθμαντικι κετικι

επίδραςθ ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ των ανδρϊν και των γυναικϊν, αν και το μζγεκοσ

τθσ επίδραςθσ είναι ιςχυρότερο για τουσ άνδρεσ. Το γεγονόσ ότι το ςχετικό ειςόδθμα

επθρεάηει τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ ζχει επίςθσ καταδειχκεί από τουσ Clark και Oswald

(1996). Θ πιο ενδιαφζρουςα πτυχι τθσ ανάλυςθσ των Sloane και William (2000) είναι το

εφρθμα ότι, αν οι γυναίκεσ τοποκετθκοφν ςε εργαςίεσ που εκτελοφνται από άνδρεσ, θ

επαγγελματικι τουσ ικανοποίθςθ, μειϊνεται και γίνεται παρόμοια με αυτι των ανδρϊν. Ζτςι,

ςυμπεραίνουν ότι τα παρατθροφμενα υψθλά επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ των

γυναικϊν ςε ςφγκριςθ με αυτά των ανδρϊν δεν φαίνεται να αντιπροςωπεφουν κάποια ζμφυτθ

διαφορά ςτθν αξιολόγθςθ των επαγγελμάτων, και αυτό το αποτζλεςμα ζρχεται ςε ςυμφωνία

με τθν αυτοεπιλογι των επαγγελμάτων με ςκοπό να μεγιςτοποιθκεί θ επαγγελματικι

ικανοποίθςθ. Ράλι εφαρμόηοντασ τουσ όρουσ που ζκεςε θ Phelan (1994), μπορεί να ειπωκεί

ότι οι Sloane και Williams (2000) εξετάηουν τισ υποκζςεισ των διαφορικϊν εργαςιακϊν

ειςερχομζνων, των διαφορικϊν εργαςιακϊν αξιϊν, και τθν υπόκεςθ ςφγκριςθσ ομάδων του

ίδιου φφλου.

Οι Sousa-Poza και Sousa-Poza (2000), χρθςιμοποιϊντασ δεδομζνα από το International Social

Survey Program (ISSP) το 1997, ζδειξαν ότι, ςτισ 21 χϊρεσ που αναλφκθκαν, οι μεγαλφτερεσ


46

διαφορζσ ςτα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ υπζρ των γυναικϊν εμφανίηονται ςτθ

Μεγάλθ Βρετανία και ακολουκοφν οι Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ. Μόνο ςτισ 8 από τισ 21 χϊρεσ είναι

υψθλότερθ θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ των γυναικϊν από αυτι των ανδρϊν. Μετά τον

ζλεγχο αρκετϊν παραγόντων, μόνο ςτθ Μεγάλθ Βρετανία, τισ Θνωμζνεσ Ρολιτείεσ, και ςτθν

Ελβετία είναι ςθμαντικζσ οι διαφοροποιιςεισ ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ. Οι ίδιοι

ερευνθτζσ (Sousa-Poza & Sousa-Poza, 2003) αναλφουν επίςθσ τισ διαφορζσ ςτθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ μεταξφ ανδρϊν και γυναικϊν ςτθν Μεγάλθ Βρετανία για τα ζτθ

1991-2000 χρθςιμοποιϊντασ δεδομζνα από το British Household Panel Survey (BHPS). Ζδειξαν

ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ των γυναικϊν ζχει μειωκεί ουςιαςτικά τθν περαςμζνθ

δεκαετία ενϊ θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ των ανδρϊν ζχει παραμείνει ςχετικά ςτακερι. Θ

κετικι διαφοροποίθςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ υπζρ των γυναικϊν ζχει ελλατωκεί

κατα το ιμιςυ τθ περαςμζνθ δεκαετία, υποδεικνφοντασ ότι οι φυλετικζσ διαφορζσ ςτθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ είναι πικανϊσ παροδικζσ. Το αποτζλεςμα αυτό δίνει ςτιριγμα

ςτισ προςδοκίεσ του Clark (1997) για τισ φυλετικζσ διαφορζσ ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ.

4.2 Κινθτικότθτα προςωπικοφ.

Θ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ και τθν αποχϊρθςθ προςωπικοφ ζχει

επίςθσ αποδειχτεί ότι είναι αςκενισ, ίςωσ γιατι ςτθ ςχζςθ αυτι υπειςζρχεται, ςε μεγάλο

βακμό, θ κατάςταςθ που επικρατεί ςτθν αγορά εργαςίασ. Είναι φανερό ότι, όταν υπάρχει

προςφορά εργαςίασ, πολλοί εργαηόμενοι κα αναηθτιςουν καλφτερθ αμοιβι ι διαφορετικζσ

ςυνκικεσ εργαςίασ ι ακόμα και διαφορετικό περιεχόμενο εργαςίασ. Αντίςτροφα, ςε

περιόδουσ μεγάλθσ φφεςθσ, ακόμα και όταν υπάρχει δυςαρζςκεια, ο εργαηόμενοσ είναι πολφ

πικανό να παραμείνει ςε μια εργαςία που δεν τον ικανοποιεί, γιατί αδυνατεί να βρεί

εναλλακτικι λφςθ. Αντίκετα, θ ςχζςθ ανάμεςα ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ και τθν

αποχϊρθςθ προςωπικοφ γίνεται ιςχυρότερθ ςε περιόδουσ οικονομικισ ανάκαμψθσ και

χαμθλισ ανεργίασ (Carsten & Spector, 1987). Είναι επίςθσ δφςκολο να εντοπιςτοφν οι

περιπτϊςεισ που ο εργαηόμενοσ αποχωρεί από τθ δουλειά του από δυςαρζςκεια και όχι

επειδι αναγκάηεται από άλλουσ λόγουσ, π.χ. οικογενειακοφσ.


47

Υπάρχουν όμωσ και κάποιεσ ενδείξεισ για τθν επίδραςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ

ςτθν κινθτικότθτα του προςωπικοφ (Clark, 2001. Clark et al., 1998). Στθ μελζτθ του Clark (2001)

χρθςιμοποιικθκαν δεδομζνα από το British Household Panel (BHS) και αναλφκθκαν για να

κακοριςτεί θ επίδραςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ ςτισ παραιτιςεισ των εργαηομζνων

από τισ εργαςίεσ τουσ. Ζνα πρϊτο ςθμαντικό ςυμπζραςμα από τθν μελζτθ του είναι ότι τα

δεδομζνα τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ είναι ιςχυροί προβλεπτικοί παράγοντεσ τθσ

μελλοντικισ κινθτικότθτασ των εργαηομζνων. Εκτόσ από τθ ανάλυςθ τθσ επίδραςθσ τθσ

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ ςτθν μελλοντικι αποχϊρθςθ του προςωπικοφ, ο Clark (2001)

εξζταςε επίςθσ διαφορετικζσ κατθγορίεσ ικανοποίθςθσ ςχετικισ με τθν εργαςία-ικανοποίθςθ

με τθν εργαςιακι αςφάλεια, με τθ πρωτοβουλία, τθν προαγωγι, τθν αμοιβι, τισ ςχζςεισ, το

ωράριο, και με τθν ίδια τθν εργαςία. Σθμειϊνει ότι οι άνδρεσ και οι γυναίκεσ εκτιμοφν

διαφορετικζσ πτυχζσ τθσ εργαςίασ τουσ: οι γυναίκεσ εκτιμοφν τθν ικανότθτα να ζχουν

πρωτοβουλία, ενϊ οι άνδρεσ προτιμοφν τθν εργαςιακι αςφάλεια.

Οι Clark et al. (1998), χρθςιμοποίθςαν δεδομζνα από το German Socio-Economic Panel

(GSOEP) καλφπτωντασ τα ζτθ 1984-1993. Ζδειξαν ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ είναι καλόσ

προβλεπτικόσ παράγοντασ των μελλοντικϊν παραιτιςεων. Θ ανάλυςθ, θ οποία ζγινε

ξεχωριςτά για τουσ άνδρεσ και για τισ γυναίκεσ, υποδεικνφει ότι θ επίδραςθ τθσ

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ ςτισ παραιτιςεισ του προςωπικοφ είναι το ίδιο ιςχυρι για τα

δφο φφλα.

4.3 Απουςίεσ από τθν εργαςία

Ο δείκτθσ ςυνάφειασ ανάμεςα ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ και τον αρικμό απουςιϊν

(που ερμθνεφεται ωσ τάςθ αποφυγισ τθσ εργαςίασ) είναι αρνθτικόσ, που ςθμαίνει ότι

μεγαλφτερθ ικανοποίθςθ οδθγεί ςε λιγότερεσ απουςίεσ και αντίςτροφα, μόνο που κινείται ςε

χαμθλά επίπεδα (από -0.14 ωσ -0.40), πράγμα που δείχνει ςχετικά χαμθλι ςχζςθ. Το

πρόβλθμα με τθ μελζτθ των απουςιϊν είναι να οριςτεί τι ακριβϊσ αποτελεί αυκαίρετθ

απουςία, αφοφ ζνα μεγάλο μζροσ των απουςιϊν του προςωπικοφ παρουςιάηονται ωσ

δικαιολογθμζνεσ (αςκζνειεσ κ.τ.λ.), ενϊ ςτθν ουςία δεν είναι. Ζτςι, ζχει επανειλθμμζνα

τονιςτεί ότι οι ςχετικζσ ζρευνεσ πάςχουν λόγω ανεπάρκειασ των ςτοιχείων και δίνουν πολλζσ


48

φορζσ αντιφατικά ςυμπεράςματα. Ο Nicholson και οι ςυνεργάτεσ του (Chadwick-Jones,

Nicholson & Brown, 1982. Nicholson, Brown & Chadwick-Jones, 1976) (ο.α. ςτο Κάντασ, 1998)

πιςτεφουν ότι τα αίτια τθσ αυκαίρετθσ απουςίασ απο τθν εργαςία δεν πρζπει να αναηθτθκοφν

ςτο ίδιο το άτομο και ςτο βακμό ικανοποίθςθσ που νιϊκει, αλλά ςε κανονιςτικά πρότυπα ςτο

χϊρο εργαςίασ. Με άλλα λόγια, υπάρχουν χϊροι εργαςίασ όπου, για κάποιο λόγο, ζχει άτυπα

καλλιεργθκεί μια «κουλτοφρα απουςιϊν», ενϊ ςε άλλουσ χϊρουσ οι απουςίεσ

αποδοκιμάηονται από τουσ ίδιουσ τουσ εργαηόμενουσ και, κατά ςυνζπεια, αποφεφγονται. Οι

Latham και Frayne (1990) πιςτεφουν ότι είναι πιο αξιόπιςτθ ωσ μζκοδοσ θ μζτρθςθ των

παρουςιϊν και όχι των απουςιϊν και προτείνουν ωσ αίτιο των απουςιϊν ςτο επίπεδο του

ατόμου τθ μειωμζνθ αυτεπάρκεια του , τθ διαβλεπόμενθ ικανότθτα του να αντιμετωπίηει τα

προβλιματα που το οδθγοφν ςε απουςίεσ. Σε πρόςφατθ ζρευνα (Roelen et al., 2008) βρζκθκε

κετικι ςυςχζτιςθ μεταξφ των επιπζδων επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ και τθσ ςυνολικισ

διάρκειασ απουςίασ από τθν εργαςία λόγω αςκζνειασ.

Αρκετζσ είναι και οι ζρευνεσ που αφοροφν τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ και ζχουν

πραγματοποιθκεί ςτον ελλθνικό χϊρο, παρακάτω παρατίκενται οριςμζνεσ από αυτζσ. Σε

δείγμα ελλινων μθχανικϊν , τα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ βρζκθκαν να είναι

υψθλά (Σωτθροποφλου, 2006). Σε μελζτθ ςε ελλθνικό δείγμα δαςκάλων ειδικισ αγωγισ

(Platsidou & Agaliotis, 2008), τα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ δε βρζκθκαν να είναι

ιδιαίτερα υψθλά. Ακόμα, βρζκθκαν ελάχιςτεσ ςτατιςτικά ςθμαντικζσ ςχζςεισ με τθν θλικία, το

φφλο και τθν οικογενειακι κατάςταςθ. Αρκετζσ είναι και οι ζρευνεσ που αφοροφν το

νοςθλευτικό προςωπικό των ελλθνικϊν νοςοκομείων (Καρανικόλα, 2006. Μακρισ και ςυν.,

2011. Ροηουκίδου και ςυν., 2011. Ντάτςθσ και ςυν. 2007. οφπα, 2008. Χαραλαμπίδου, 2006).

Σε όλεσ ςχεδόν τισ ζρευνεσ καταγράφεται αφενόσ κάποιο ποςοςτό ατόμων με υψθλά επίπεδα

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ, αλλά το μεγαλφτερο ποςοςτό των νοςθλευτϊν εκφράηει μζτρια

ι χαμθλά επίπεδα ικανοποίθςθσ, με κφριουσ λόγουσ τθν μθ αναγνϊριςθ των προςπακειϊν

τουσ, τθν εξαςφάλιςθ αντικειμενικότθτασ ςτισ προαγωγζσ και τισ δφςκολεσ ςυνκικεσ εργαςίασ.

Ανάλογα ευριματα ανζδειξε και πρόςφατθ ζρευνα ςε δείγμα νοςθλευτριϊν (Chou Y-C et al.,

2011) , όπου φάνθκε θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ και θ ποιότθτα ηωισ να επθρεάηονται


49

ςθμαντικά από τισ εργαςιακζσ ςυνκικεσ. Στο χϊρο τθσ υγείασ πάλι, θ μελζτθ των Rosta et al.

(2009) κατζλθξε ςτο ότι οι νοςοκομειακοί γιατροί τθσ Νορβθγίασ απολαμβάνουν υψθλότερα

επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ από τουσ αντίςτοιχουσ ςτθ Γερμανία. Ωσ πιο πικανοί

λόγοι για τθ διαφορά αυτι προβάλλονται το αποδεκτό ωράριο εργαςίασ, ο μιςκόσ και ο

ζλεγχοσ τθσ εργαςίασ ςτθ Νορβθγία.

4.4 Μζτρθςθ τθσ Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ

Στθν αρχι του κεφαλαίου ζγινε μια αναφορά ςτθ μζτρθςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ.

Επειδι είναι μια μεταβλθτι θ οποία ζχει μελετθκεί αρκετά, ζχουν αναπτυχκεί και πολλά

εργαλεία μζτρθςθσ και αξιολόγθςθσ τθσ. Στθν επιςκόπθςθ των van Saane et al. (2003) γίνεται

μια αρκετά ςχολαςτικι αναφορά και περιγραφι των πιο γνωςτϊν εργαλείων μζτρθςθσ και

αξιολόγθςθσ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Αναφζρονται 29 εργαλεία αλλά μόνο τα επτά

φάνθκαν να παρουςιάηουν επαρκι αξιοπιςτία και εγκυρότθτα εννοιολογικισ δομισ.

Ραραδόξωσ, το Job Descriptive Index (JDI), δεν παρουςίαςε τα ποιοτικά κριτιρια που πρζπει,

αν και είναι το πιο ςυχνά χρθςιμοποιοφμενο εργαλείο μζτρθςθσ τθσ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ ςτθν οργανωςιακι επιςτιμθ.

Θ ζρευνα (van Saane et al., 2003) ανζδειξε λίγεσ μελζτεσ οι οποίεσ παρείχαν πλθροφόρθςθ για

τθν ικανότθτα των εργαλείων να εντοπίηουν αλλαγζσ ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ ζπειτα

από παρζμβαςθ. Το JIG (Job in General Scale) ιταν το μόνο εργαλείο που παρείχε πλθροφορίεσ

ςτθ ανταπόκριςθ. Oι Ironson et al. (1989) ςυμπζραναν ότι τα ςφαιρικά εργαλεία

ανταποκρίνονται ςτισ παρεμβάςεισ διαφορετικά από τα πολυδιαςταςιακά εργαλεία. Τα

ςφαιρικά εργαλεία είναι λιγότερο κατάλλθλα για τον εντοπιςμό υψθλϊν και χαμθλϊν

περιοχϊν επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Εάν ζνα ςφαιρικό εργαλείο χρθςιμοποιείται με

ςκοπό τθ μζτρθςθ τθσ αλλαγισ ςτα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ, οι Wanous et

al.(1997) προτείνουν τθ χριςθ ενόσ εργαλείου με ζνα ερϊτθμα παρά ενόσ εργαλείου με

πολλαπλά ερωτιματα, επειδι οι διαφορζσ ςτθν ατομικι βακμολογία αγνοοφνται ςτθ μζςθ

ςυνολικι βακμολογία ενόσ εργαλείου με πολλαπλά ερωτιματα.


50

Είναι γνωςτό ότι οι οργανιςμοί και οι εργαηόμενοι δίνουν ζμφαςθ ςτθν αξιολόγθςθ τθσ

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Εάν θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ είναι χαμθλι ςε ζναν

οργανιςμό, μποροφν να γίνουν παρεμβάςεισ ϊςτε να βελτιωκεί θ ποιότθτα τθσ εργαςιακισ

ηωισ των εργαηομζνων. Με αυτό το τρόπο, αρνθτικζσ επιπτϊςεισ ςτον εργαςιακό χϊρο, όπωσ

αποχϊρθςθ από τθν εργαςία και προβλιματα ςχετικά με τθν υγεία (π.χ. εργαςιακό ςτρεσ),

μποροφν να αποτραποφν. Επιπλζον, ο Locke (1976) ανζφερε ότι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ

ςχετιηόταν αρνθτικά με τθ κνθςιμότθτα εξαιτίασ των ανακοπϊν καρδιάσ και τθσ παχυςαρκίασ.

Υποςτιριξε ότι θ μακροβιότθτα ςχετίηεται κετικά με τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ.

Ρίνακασ 4.4.1. Εργαλεία μζτρθςθσ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ (van Saane et al., 2003)

Δπγαλείο Μέηπηζηρ Αξιοπιζηία Δζωηεπικήρ ζςνέπειαρ

Cronbach’s a

Αξιοπιζηία Δπα/κών

μεηπήζεων Pearson r

Σςγκλίνοςζα εγκςπόηηηα

Γιαθοποποιηηική εγκςπόηηηα

1. Andrew & Witney Job Satisfaction Quest/re

0.81 - 0.70 -

2. Program Directors Satisfaction Scale (PD-SAT

0.88 - 0.70 -

3. Satisfaction With Nursing Care and Work (SNCW)

0.81 - - -0.48

4. Measurement of Garcia-Pena

0.81 - - -

5. Generalist Work Satisfaction Scale

0.53-0.75 - - 0.29-0.60

6. Job Descriptive Index 2 (JDI 2)

0.84-0.90 - - -

7. Job Diagnostic Survey (JDS) 0.56-0.88 - 0.32-0.71 0.12-0.28 8. Organizational Job Satisfaction Scale (OJSS)

0.77-0.88 - 0.10-0.60 -0.10 ωρ -0.48

9. MSQ-revised 0.81 - - 10. Work Role Inventory 11. Employee Satisfaction Inventory (ESI) 12. Job Satisfaction Scale 2 (JSS2) 13. Physician Worklife Survey (PWS) 14. Emergency Physician Job Satisfaction Scale (EPJS) 15. Generic Job Satisfaction Scale (GJSS) McDonald & McIntyre (1997)

16. McCloskey/Mueller Satisfaction Scale (MMSS) 17. Nurse Satisfaction Scale (NSS) 18. Quality of Teacher Work Life (QTWL) 19. Dentist Satisfaction Survey Short (DSS-Short) 20. Equal Appearing Interval Scale (EAI Scale) 21. Human Services Job

0.52-0.94 0.62-0.80

-

0.68-0.80

0.81

0.77

0.89

0.84 0.91

0.71

-

0.92

- -

0.80-0.64 -

0.83

-

-

0.75 0.51

0.87

0.71

-

- -

0.76 -

0.69

-

0.53-0.75

0.64 -0.40

0.96

0.59

-

- -0.19-0.28

-

-0.27

0.42

-

-

- 0.08

-

-

-


51

Satisfaction Questionnaire (HSJSQ) 22. Multidimensional Scale 23. Dentist Satisfaction Survey (DSS) 24. Job Characteristic Inventory (JCI) 25a. Job Descriptive Index (JDI) 25b. Job Descriptive Index- Revised (JDI- revised) 26. Job in General Scale (JIG) 27. Job Satisfaction Survey (JSS) 28. Measurement of Job Satisfaction (MJS) 29. Measurement of Wade and Degerhammar

0.80-0.90 0.65-0.92 0.82-0.89

0.81 0.88

0.91 0.91 0.93

0.82-0.88

- - -

0.62-0.79 -

- 0.71 0.89

-

0.37-0.87

- 0.38-0.70

0.49-0.70

-

0.66-0.80 0.61-0.80

0.83

-

-

-0.28-0.62 -

- -

- 0.19-0.59

-

-

Το MJS (Measurement of Job Satisfaction) (Traynor & Wade, 1993) είχε τθ καλφτερθ

εγκυρότθτα περιεχομζνου. Ωςτόςο, δφο εργαςιακοί παράγοντεσ, «αυτονομία» και

«ανάπτυξθ/εξζλιξθ», καλφφκθκαν ελάχιςτα από αυτό το εργαλείο. Ζνα πλεονζκτθμα τθσ

κλίμακασ αυτισ είναι θ φόρμα απαντιςεων, ςτθν οποία ηθτείται ρθτά από τουσ εργαηόμενουσ

να βακμολογιςουν τθ επαγγελματικι ικανοποίθςθ. Αυτι θ φόρμα , θ οποία βοθκά τθν

εγκυρότθτα περιεχομζνου, δεν χρθςιμοποιείται ςτα περιςςότερα εργαλεία μζτρθςθσ τθσ

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Ο Elizur (1991) υποςτθρίηει ότι δεν υπάρχει ςχεδόν καμία

διαφορά ςτο «φόρτωμα» του ερωτιματοσ μεταξφ των εργαλείων που αναπτφχκθκαν για τθ

μζτρθςθ των εργαςιακϊν χαρακτθριςτικϊν και εκείνων που αναπτφχκθκαν για τθ μζτρθςθ τθσ

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Θεϊρθςε ότι θ κλίμακα απάντθςθσ κα ζπρεπε να ηθτιςει το

βακμό επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ με ςυγκεκριμζνο εργαςιακό παράγοντα, ι τθ ςθμαςία

του. Το EPJS (Emergency Physician Job Satisfaction Scale) (Lloyd et al., 1994) είχε τθ μικρότερθ

εγκυρότθτα περιεχομζνου (van Saane et al., 2003). Αυτό μπορεί να οφείλεται ςτο ότι το

εργαλείο αναπτφχκθκε ειδικά για ιατροφσ τμθμάτων επειγόντων περιςτατικϊν, οι οποίοι

μπορεί να ζδιναν προτεραιότθτα ςε εργαςιακζσ πτυχζσ διαφορετικζσ από ότι οι υπόλοιπεσ

μελζτεσ.

Ενϊ θ ανάπτυξθ/εξζλιξθ ιταν ζνασ εργαςιακόσ παράγοντασ που εντοπίςτθκε ςτισ

μεταναλφςεισ και επιςκοπιςεισ, περιλαμβανόταν ςε δφο μόνο από τα πζντε πολυ-

διαςταςιακά εργαλεία. Θ προςωπικι ανάπτυξθ και θ δυνατότθτα ςυμμετοχισ ςε

εκπαιδευτικζσ ςυναντιςεισ μπορεί να κεωρθκεί ωσ κάτι το οποίο εκτιμοφν περιςςότερο πλζον

ςε ςχζςθ με παλαιότερα οι εργαηόμενοι και οι οργανιςμοί . Αυτόσ ο εργαςιακόσ παράγοντασ


52

κα ζπρεπε να ςυμπεριλαμβάνεται ςτα ςφγχρονα εργαλεία μζτρθςθσ τθσ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ. Ζνασ άλλοσ εργαςιακόσ παράγοντασ ο οποίοσ οριακά υπολογίηεται ςτα πολυ-

διαςταςιακά εργαλεία είναι το «νόθμα» τθσ εργαςίασ. Οι Hackman και Oldman (1975)

κεϊρθςαν τον ςυγκεκριμζνο παράγοντα ωσ ςθμαντικό ςτοιχείο ςτο Μοντζλο Χαρακτθριςτικϊν

τθσ Εργαςίασ , όπωσ κα αναφερκεί παρακάτω.

Θ ιςορροπία μεταξφ εργαςίασ και προςωπικισ ηωισ δεν βρζκθκε να είναι ςαφισ εργαςιακόσ

παράγοντασ που ςχετίηεται με τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ (van Saane et al., 2003). Σε μια

κοινωνία όπου και οι άνδρεσ και οι γυναίκεσ ςυμμετζχουν ςτθν αγορά εργαςίασ, μια

ανιςορροπία μεταξφ εργαςίασ και προςωπικισ ηωισ μπορεί να εμποδίηει τθν επαγγελματικι

ικανοποίθςθ. Οι Loscocco και Roschelle (1991) ζδειξαν κετικι ςχζςθ μεταξφ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ και γενικισ ικανοποίθςθσ.

4.5 Το Μοντζλο Χαρακτθριςτικϊν τθσ Εργαςίασ

Ραρόλο που δεν αναφζρεται αποκλειςτικά και μόνο ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ αλλά

προςπακεί να καλφψει όλεσ τισ ςχετικζσ με τθν εργαςία ςυμπεριφορζσ (κίνθτρα, απουςίεσ,

ικανοποίθςθ, αποχϊρθςθ, επίδοςθ), το μοντζλο των χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ των

Hackman και Oldman (1975) αποτελεί μια από τισ πιο ςθμαντικζσ προςφορζσ ςτθ κεωρία

ςχετικά με τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ αλλά και τθ γενικότερθ ςυμπεριφορά ςτθν

εργαςία. Το μοντζλο αποτελείται από τρεισ βαςικζσ διαςτάςεισ: α) τα βαςικά χαρακτθριςτικά,

β) τισ ψυχολογικζσ καταςτάςεισ και γ) τα αποτελζςματα. Τα βαςικά χαρακτθριςτικά

αναφζρονται ςε ιδιότθτεσ του ζργου που οδθγοφν ςε κάποια ψυχολογικι απόκριςθ από τθ

πλευρά του ατόμου, θ οποία με τθ ςειρά τθσ κα οδθγιςει ςε κάποια ςυγκεκριμζνθ εργαςιακι

ςυμπεριφορά, ςε ζνα από τα αποτελζςματα.

Τρία από τα βαςικά χαρακτθριςτικά τθσ εργαςίασ οδθγοφν ςτθ πρϊτθ απο τισ ψυχολογικζσ

καταςτάςεισ, τθ βιωμζνθ ςθμαςία τθσ εργαςίασ, που ορίηεται ωσ ο βακμόσ ςτον οποίο ο

εργαηόμενοσ βιϊνει τθν εργαςία του ςαν κάτι που ζχει νόθμα και αξία. Το πρϊτο από τα

χαρακτθριςτικά αυτά είναι θ ποικιλία δεξιοτιτων , που ορίηεται ωσ ο βακμόσ ςτον οποίο

απαιτοφνται διαφορετικζσ δεξιότθτεσ για τθν επιτζλεςθ του ζργου, γιατί αυτό εμπεριζχει

ποικιλία δραςτθριοτιτων. Το δεφτερο χαρακτθριςτικό είναι θ ταυτότθτα του ζργου, που


53

ορίηεται ωσ ο βακμόσ ςτον οποίο θ δουλειά απαιτεί τθ δθμιουργία ενόσ ξεχωριςτοφ και

ολοκλθρωμζνου ζργου. Το τρίτο χαρακτθριςτικό είναι θ ςπουδαιότθτα του ζργου, που ορίηεται

ωσ ο βακμόσ ςτον οποίο θ εργαςία ζχει ςθμαντικι επίπτωςθ ςτθ ηωι και τθν εργαςία άλλων

ανκρϊπων.

Το τζταρτο χαρακτθριςτικό τθσ εργαςίασ είναι θ αυτονομία, που ορίηεται ωσ ο βακμόσ ςτον

οποίο θ εργαςία παρζχει ανεξαρτθςία, ελευκερία και δυνατότθτα να προγραμματίηει το ίδιο

το άτομο τθν εργαςία του και να κακορίηει τισ μεκόδουσ που κα χρθςιμοποιιςει. Θ αυτονομία

οδθγεί ςτθν επόμενθ ψυχολογικι κατάςταςθ, τθ βιωμζνθ υπευκυνότθτα για τα αποτελζςματα

τθσ εργαςίασ, που ορίηεται ωσ ο βακμόσ ςτον οποίο το άτομο αιςκάνεται προςωπικά

υπεφκυνο και υπόλογο για τα αποτελζςματα τθσ εργαςίασ του. Το πζμπτο βαςικό

χαρακτθριςτικό τθσ εργαςίασ είναι θ επανατροφοδότθςθ ι ανάδραςθ, που αναφζρεται ςτο

βακμό που θ επιτζλεςθ του ζργου ζχει ωσ αποτζλεςμα να ζχει το άτομο άμεςθ και ξεκάκαρθ

γνϊςθ και πλθροφόρθςθ τθσ αποτελεςματικότθτασ τθσ επίδοςθσ του. Θ ψυχολογικι

κατάςταςθ που ςυνδζεται με το χαρακτθριςτικό αυτό ονομάηεται γνϊςθ αποτελεςμάτων και

ορίηεται ωσ ο βακμόσ ςτον οποίο ο εργαηόμενοσ γνωρίηει ι καταλαβαίνει, ςε ςτακερι βάςθ,

πόςο αποτελεςματικά κάνει τθν εργαςία του.

Οι ψυχολογικζσ καταςτάςεισ με τθ ςειρά τουσ κεωρείται ότι οδθγοφν ςτα προςωπικά και

εργαςιακά αποτελζςματα που είναι: τα υψθλοφ επιπζδου εςωτερικά κίνθτρα για εργαςία, θ

υψθλισ ποιότθτασ επίδοςθ ςτο ζργο, θ υψθλοφ επιπζδου ικανοποίθςθ με τθν εργαςία και ο

χαμθλόσ βακμόσ απουςιϊν και αποχϊρθςθσ. Δεν υπάρχει όμωσ αντιςτοιχία ενόσ προσ ενόσ

ανάμεςα ςτα χαρακτθριςτικά του ζργου ι ςτισ ψυχολογικζσ καταςτάςεισ και τα

αποτελζςματα. Στο ςθμείο αυτό το μοντζλο είναι κάπωσ πιο περίπλοκο από ό,τι επιφανειακά

φαίνεται. Θ παρωκθτικι ιςχφσ μιασ εργαςίασ, ο βακμόσ δθλαδι που μπορεί να προκαλζςει

εςωγενι κίνθτρα ςτον εργαηόμενο, εξαρτάται από το ςυνδυαςμό των χαρακτθριςτικϊν. Θ

παρωκθτικι ιςχφσ υπολογίηεται με βάςθ τον παρακάτω τφπο:

Ραρωκθτικι Ιςχφσ= Ροικιλία δεξιοτιτων + Ταυτότθτα ζργου + Σπουδαιότθτα ζργου Χ Αυτονομία Χ Ανατροφοδότθςθ

3


54

Ππωσ φαίνεται από τον τφπο θ παρωκθτικι ιςχφσ, λόγω τθσ πολλαπλαςιαςτικισ ςχζςθσ, κα

ζχει μθδενικι τιμι αν δεν υπάρχει αυτονομία ι ανατροφοδότθςθ, που είναι οι δυο βαςικοί

τθσ παράγοντεσ. Με άλλα λόγια, τα δφο αυτά χαρακτθριςτικά τθσ εργαςίασ κεωροφνται πιο

ςθμαντικά από τα άλλα τρία.

Σχιμα 4.5.1. Το Μοντζλο των Χαρακτθριςτικϊν τθσ Εργαςίασ των Hackman και Oldman (από

Κάντασ, 1998).

Θ γραμμικι ςχζςθ από τα χαρακτθριςτικά του ζργου προσ τισ ψυχολογικζσ καταςτάςεισ και

από τισ ψυχολογικζσ καταςτάςεισ ςτα αποτελζςματα επθρεάηεται επίςθσ από μια υποκετικι

μεταβλθτι, που οι ςυγγραφείσ ονομάηουν ιςχφ τθσ ανάγκθσ για ανάπτυξθ. Με τον όρο αυτό οι

ςυγγραφείσ αναφζρονται ςτον τρόπο με τον οποίο οι εργαηόμενοι «αποκρίνονται» ςτθν

παρωκθτικι ιςχφ τθσ εργαςίασ τουσ. Θ παρωκθτικι ιςχφσ, το να δθμιουργεί δθλαδι θ εργαςία

εςωγενι κίνθτρα, δεν αρκει από μόνθ τθσ, πρζπει να ζχει και ο εργαηόμενοσ υψθλι ανάγκθ

ανάπτυξθσ. Τα άτομα με υψθλι ανάγκθ ανάπτυξθσ είναι περιςςότερο πικανό ότι κα βιϊςουν

τισ ψυχολογικζσ καταςτάςεισ ι ότι κα αποκρικοφν κετικά ςε εργαςίεσ με υψθλι παρωκθτικι

ιςχφ.


55

Το μοντζλο χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ προτάκθκε κατά βάςθ ωσ μοντζλο για τθ διάγνωςθ

τθσ ανάγκθσ γα επαναςχεδιαςμό και εμπλουτιςμό τθσ εργαςίασ. Θ διάγνωςθ αυτι γίνεται με

ειδικι κλίμακα (Job Diagnostic Survey) που ανζπτυξαν οι Hackman και Oldman (1975). Για να

ζχει μια εργαςία υψθλοφ βακμοφ παρωκθτικι ιςχφ κα πρζπει να γίνουν οι εξισ αλλαγζσ

(Κάντασ, 1998):

1. Να διαμορφωκοφν φυςικζσ εργαςιακζσ μονάδεσ, ϊςτε να αυξθκεί θ ταυτότθτα και θ

ςπουδαιότθτα του ζργου.

2. Να γίνεται ςυνδυαςμόσ κακθκόντων, ϊςτε να αυξάνεται θ ποικιλία δεξιοτιτων και θ

ταυτότθτα του ζργου.

3. Να δθμιουργοφνται ςχζςεισ με τον τελικό χριςτθ του παραγόμενου προϊόντοσ, ϊςτε να

αυξάνεται θ ποικιλία δεξιοτιτων, θ αυτονομία και θ ανατροφοδότθςθ.

4. Να γίνεται κάκετθ εκχϊρθςθ υπευκυνοτιτων και ελζγχου, που παραδοςιακά

αςκοφνται από τθ διοίκθςθ, ϊςτε να αυξάνεται θ αυτονομία.

5. Να δθμιουργοφνται κανάλια ανατροφοδότθςθσ, ιδιαίτερα από αυτι κακεαυτι τθ

δουλειά, ϊςτε να αυξθκεί θ ανατροφοδότθςθ.

Ο Hackman (1975) αναφζρει ότι τα κυριότερα αποτελζςματα των πρϊτων ερευνϊν πάνω ςτο

μοντζλο χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ είναι τα εξισ:

1. Τα άτομα που εργάηονται ςε εργαςίεσ οι οποίεσ ζχουν ςε υψθλό βακμό τα βαςικά

χαρακτθριςτικά του μοντζλου παρουςιάηουν υψθλότερο βακμό κινιτρων,

ικανοποίθςθσ και είναι πιο παραγωγικά από άτομα που εργάηονται ςε εργαςίεσ με

χαμθλό βακμό φπαρξθσ των βαςικϊν χαρακτθριςτικϊν.

2. Τα άτομα με μεγαλφτερθ ιςχφ τθσ ανάγκθσ για ανάπτυξθ αποκρίνονται ςε μεγαλφτερο

βακμό ςε εργαςίεσ με ιςχυρι παρωκθτικι ιςχφ από ό,τι τα άτομα με χαμθλι ιςχφ τθσ

ανάγκθσ για ανάπτυξθ.

3. Τα βαςικά χαρακτθριςτικά επενεργοφν μζςω των ψυχολογικϊν καταςτάςεων και όχι

κατευκείαν ςτα αποτελζςματα.

Σιμερα, μετά από πλειάδα ερευνϊν, πιςτεφεται ότι το μοντζλο χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ

ιςχφει ςε μεγάλο βακμό, αλλά όχι ακριβϊσ όπωσ υπζκεςαν οι δθμιουργοί του. Κατ’αρχιν, δεν


56

ζδειξαν όλεσ οι ζρευνεσ τθν φπαρξθ των διαςτάςεων που περιγράφουν οι Hackman και

Oldman. Θ ποικιλία δεξιοτιτων, για παράδειγμα, πολλζσ φορζσ, ταυτίηεται ςτισ παραγοντικζσ

αναλφςεισ είτε με τθν αυτονομία είτε με τθ ςπουδαιότθτα του ζργου (Fried & Ferris, 1986)

(ο.α. ςτο Κάντασ, 1998). Επιπλζον , τα προτεινόμενα χαρακτθριςτικά τθσ εργαςίασ φαίνεται ότι

ςχετίηονται περιςςότερο με τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ παρά με τθν επίδοςθ ςτο ζργο

και ο ενδιάμεςοσ ρόλοσ των ψυχολογικϊν καταςτάςεων δε φαίνεται να είναι τόςο ιςχυρόσ

(Algera, 1990) (ο.α. ςτο Κάντασ, 1998) , όςο αρχικά υπζκεςαν οι δθμιουργοί του μοντζλου.

Αντίκετα, φαίνεται ότι θ «ιςχφσ τθσ ανάγκθσ για ανάπτυξθ» όντωσ παρεμβάλλεται μεταξφ των

χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ και τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Ο δείκτθσ ςυνάφειασ

μεταξφ χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ και τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ είναι 0.68 όταν

πρόκειται για άτομα με υψθλό δείκτθ τθσ ανάγκθσ αυτισ, ενϊ πζφτει ςτο 0.38 όταν πρόκειται

για άτομα με χαμθλι ανάγκθ για ανάπτυξθ (Loher, Noe, Moeller & Fitzgerald, 1985) (ο.α. ςτο

Κάντασ, 1998).

5. Οικονομικι Ευμάρεια (Financial Well-Being)

Ο όροσ οικονομικι ευμάρεια κακορίηεται ωσ μια κατάςταςθ όπου το άτομο είναι υγιζσ,

ευτυχιςμζνο, και απαλλαγμζνο από προβλθματιςμοφσ και ανθςυχίεσ και βαςίηεται ςε

υποκειμενικζσ εκτιμιςεισ για τθν οικονομικι κατάςταςθ του ατόμου ( Joo, 2008). Στθ

βιβλιογραφία αναφζρεται και ο όροσ financial wellness, ο οποίοσ είναι παρόμοιοσ εκτόσ από το

ότι περιλαμβάνει και υποκειμενικζσ και αντικειμενικζσ μετριςεισ (π.χ. ειςόδθμα).

Σε μια ςχετικά πρόςφατθ μελζτθ οι Shim et al. (2009), ανζπτυξαν ζνα κεωρθτικό μοντζλο

επεξιγθςθσ τθσ οικονομικισ ευμάρειασ νζων ενθλίκων , και αξιολόγθςαν τθν

αποτελεςματικότθτα του μοντζλου να περιγράψει τισ ςχζςεισ μεταξφ τριϊν τομζων: 1) φορείσ

κοινωνικοποίθςθσ και προςωπικζσ αξίεσ, 2) οικονομικι γνϊςθ, ςτάςεισ, ςυμπεριφορζσ και

ευμάρεια και 3) γενικι επιτυχία ςτθ ηωι (βλ. Σχιμα 5.1). Στο επίκεντρο τθσ μελζτθσ (Shim et

al., 2009) είναι θ αξιολόγθςθ τθσ οικονομικισ ευμάρειασ νζων ανκρϊπων (το χρζοσ, θ ςχζςθ

του με τθν οικονομικι ικανοποίθςθ, οικονομικζσ ανθςυχίεσ και αντιμετϊπιςθ τουσ.). Στθν

απόκτθςθ οικονομικισ γνϊςθσ και ανάπτυξθ ςτάςεων και ςυμπεριφορϊν, οι νζοι ενιλικεσ

επθρεάηονται από προθγοφμενεσ ςυνκικεσ, όπωσ οι προςωπικζσ αξίεσ, θ γονεϊκι


57

κοινωνικοποίθςθ, και θ εκπαίδευςθ. Θ οικονομικι γνϊςθ των νζων ενθλίκων, οι ςτάςεισ και οι

ςυμπεριφορζσ τουσ - μαηί με τα υποκειμενικά πρότυπα (π.χ. προςδοκίεσ των γονζων) και τισ

δικζσ τουσ αντιλαμβανόμενεσ ςυμπεριφορζσ ελζγχου- ςυνδζονται με τθν οικονομικι

ευμάρεια, θ οποία με τθ ςειρά τθσ ςυνδζεται με τθ γενικότερθ επιτυχία ςτθ ηωι τουσ.

Το προτεινόμενο κεωρθτικό μοντζλο αναπτφχκθκε βαςιηόμενο ςε μια προςζγγιςθ θ οποία

ςυνδυάηει τζςςερισ κεωρίεσ: τθ κεωρία τθσ δια βίου ανάπτυξθσ (Baltes, 1987), το ιεραρχικό

μοντζλο των προςωπικϊν αξιϊν, ςτάςεων και ςυμπεριφορϊν (Homer & Kahle, 1988), τθ

κεωρία κοινωνικοποίθςθσ του καταναλωτι (Moschis, 1987), και τθ κεωρία τθσ ςχεδιαςμζνθσ

ςυμπεριφοράσ (Ajzen, 1991). Στθ προςζγγιςθ τθσ δια βίου ανάπτυξθσ, οι Shim et al. (2009),

εςτίαςαν ςε διάφορα ζργα κλειδιά που αναλαμβάνονται από του νζουσ ενιλικεσ, όπωσ τθν

οικονομικι διαχείριςθ και τθν εκπλιρωςθ τθσ επιτυχίασ ςτθ ηωι. Ωσ κατάλλθλοι δείκτεσ τθσ

επιτυχθμζνθσ ανάπτυξθσ, επιλζχκθκαν οι τομείσ τθσ ψυχολογικισ προςαρμογισ, τθσ

ςωματικισ ευμάρειασ, τθσ γενικότερθσ ικανοποίθςθσ από τθ ηωι και τθσ ακαδθμαϊκισ

επιτυχίασ. Θ κεωρία τθσ κοινωνικοποίθςθσ του καταναλωτι παρζχει ζνα πλαίςιο το οποίο

περιγράφει τουσ φορείσ οικονομικισ κοινωνικοποίθςθσ που επθρεάηουν τουσ νζουσ ενιλικεσ,

φορείσ όπωσ γονείσ και εκπαίδευςθ.

Τα αποτελζςματα τθσ κοινωνικοποίθςθσ μποροφν να είναι ψυχολογικά (π.χ. ςτάςεισ απζναντι

ςε οικονομικζσ ςυμπεριφορζσ) ι ςυμπεριφορικά (π.χ. επιδιωκόμενεσ ι πραγματικζσ

οικονομικζσ ςυμπεριφορζσ) (Moschis, 1987. Ward, 1974). Οι προςωπικζσ αξίεσ κεωροφνται

επίςθσ ότι είναι πρωταρχικι πθγι οικονομικϊν ςτάςεων και ςυμπεριφορϊν για τουσ νζουσ

ενιλικεσ (Homer & Kahle, 1988). Θ κεωρία τθσ ςχεδιαςμζνθσ ςυμπεριφοράσ παρζχει ζνα

πλαίςιο για το πϊσ θ επιδίωξθ οικονομικισ ςυμπεριφοράσ μπορεί να προκφπτει από ςτάςεισ,

υποκειμενικά πρότυπα (γονεϊκά πρότυπα) και αντιλαμβανόμενθ ςυμπεριφορά ελζγχου (Ajzen,

1991).

5.1 Κοινωνικοί, οικονομικοί και ατομικοί παράγοντεσ

Θ κεωρία τθσ κοινωνικοποίθςθσ του καταναλωτι προτείνει ότι τα άτομα, ειδικά τα παιδιά και

οι ζφθβοι, αναπτφςςουν καταναλωτικζσ ικανότθτεσ, γνϊςθ και ςτάςεισ μζςω τθσ


58

αλλθλεπίδραςθσ τουσ με διάφορουσ φορείσ κοινωνικοποίθςθσ όπωσ οι γονείσ, οι ςυνομιλικοι,

και το ςχολείο (Moschis, 1987. Ward, 1974).

Σχιμα 5.1.1. Το προτεινόμενο κεωρθτικό μοντζλο για τθν οικονομικι ευμάρεια (από Shim et

al., 2009).

Αρκετζσ ζρευνεσ ζχουν επιβεβαιϊςει ότι θ γονεϊκι κοινωνικοποίθςθ και θ εκπαίδευςθ, ειδικά

εκείνθ που αφορά τα χριματα, αςκοφν κετικι επιρροι ςτισ προςπάκειεσ του παιδιοφ να

αποκτιςει οικονομικι γνϊςθ, δεξιότθτεσ, και ςτάςεισ (Lyons, Scherpf, & Neelakantan, 2007.

Lyons, Scherpf, & Roberts, 2006. Moschis, 1987). Επειδι το μζγεκοσ τθσ γνϊςθσ κάποιου

ατόμου αναμζνεται να επθρεάςει τθ ςτάςθ ςτθν επίδειξθ μιασ ςυμπεριφοράσ (Hilgert et al.,

2003), θ πλθροφόρθςθ για τθν οικονομικι διαχείριςθ που παρζχεται απο τουσ γονείσ και τουσ

Προθγοφμενα:

Φορείσ

Κοινωνικοποίθςθσ

& Προςωπικζσ

Οικονομικόσ Σομζασ:

Οικονομικζσ Γνϊςεισ,

τάςεισ, υμπεριφορζσ &

Ευμάρεια

Επιτυχία ςτθ ηωι

Ρρολθπτικι

Κοινωνικο/ς

θ

Δθμογραφικ

ά

Ρροςωπικζσ

Αξίεσ

Οικονομικζ

σ Γνϊςεισ

Οικονομικζ

σ Στάςεισ

Υποκειμενικά

Ρρότυπα

Αντιλαμβανόμ

ενοσ Ζλεγχοσ

Συμπεριφοράσ

Ρρόκεςθ

Οικο/κισ

Συμπ/ράσ

Ικανοποίθςθ

από το

οικονομικό

επίπεδο

Χρζοσ

Οικονομικζσ

ανθςυχίεσ &

αντιμετϊπις

θ τουσ

Συνολικι

Ικανοποίθς

θ από τθ

Ακαδθμαϊκ

ι επιτυχία

Σωματικι

Υγεία

Ψυχολογικ

ι


59

εκπαιδευτζσ ςτουσ νζουσ είναι μια ςθμαντικι δομι και περιλαμβάνεται και ςτο μοντζλο των

Shim et al. (2009).

Σαν μια κακοδθγθτικι αρχι ςτθ ηωι ενόσ ατόμου, μια προςωπικι αξία το βοθκά να

αποςαφθνίςει, να επικυρϊςει και να διοχετεφςει τα αποτελζςματα τθσ ςυμπεριφοράσ

(Schwartz & Sagie, 2000). Αρκετοί ερευνθτζσ τθσ καταναλωτικισ ςυμπεριφοράσ ζχουν

αποφανκεί ότι οι προςωπικζσ αξίεσ είναι οι πρωταρχικοί παράγοντεσ που επθρεάηουν τισ

ςτάςεισ, οι οποίεσ με τθ ςειρά τουσ επθρεάηουν ςυμπεριφορζσ (Homer & Kahle, 1988. Lotz,

Shim & Gehrt, 2003. Shim & Maggs, 2005).

Θ κεωρία τθσ ςχεδιαςμζνθσ ςυμπεριφοράσ εςτιάηει ςτθ κινθτοποίθςθ και ικανότθτα ενόσ

ατόμου, όπου και οι δφο παράγοντεσ κακορίηουν τθν τελικι επιλογι τθσ ςυμπεριφοράσ του.

Σφμφωνα με τθ κεωρία αυτι, οι ςυμπεριφορικζσ επιδιϊξεισ επθρεάηονται από τρείσ

προθγοφμενεσ ςυνκικεσ: 1) το κετικό ι αρνθτικό ςκζνοσ των ςτάςεων ςχετικά με τθ

ςυμπεριφορά ςτόχο, 2) τα υποκειμενικά πρότυπα, και 3) τισ αντιλαμβανόμενεσ ςυμπεριφορζσ

ελζγχου (Ajzen, 1991). Για το λόγο αυτό, επειδι οι φοιτθτζσ επθρεάηονται ακόμθ ςε μεγάλο

βακμό από τουσ γονείσ τουσ για οικονομικά κζματα, οι Shim et al.(2009), εςτίαςαν ςτουσ

γονείσ ωσ κφρια πθγι κοινωνικοφ προτφπου ςχετικι με προςωπικά οικονομικά κζματα. Θ

αντιλαμβανόμενθ ςυμπεριφορά ελζγχου αναφζρεται ςτθν άποψθ του ατόμου για το πόςο

δφςκολο μπορεί να είναι να δράςει ςφμφωνα με μια ςυγκεκριμζνθ ςυμπεριφορικι ςτάςθ.

Αυτι θ αντίλθψθ βαςίηεται ςε παλαιότερεσ εμπειρίεσ και ςε αναμενόμενα εμπόδια.

Επειδι θ νεαρι ενιλικθ ηωι χαρακτθρίηεται από τθν κακθμερινι ανάγκθ να λαμβάνει το

άτομο αποφάςεισ χωρίσ τθ γονεϊκι επιρροι ι βοικεια, οι ερευνθτζσ αξιολόγθςαν το βακμό

ςτον οποίο οι νζοι ενιλικεσ μπορεί να επθρεαςτοφν από τισ δικζσ τουσ αντιλιψεισ για τον

αντιλαμβανόμενο ζλεγχο ςχετικά με προςωπικζσ οικονομικζσ ςυμπεριφορζσ. Λίγα είναι

γνωςτά για τθ ςφνδεςθ μεταξφ επιδιωκόμενων οικονομικϊν ςυμπεριφορϊν των νζων

ενθλίκων και τθσ οικονομικισ τουσ ευμάρειασ. Ωςτόςο, το να ζχει ζνα άτομο τθν επιδίωξθ να

διαχειριςτεί χριματα και χρζοσ με ςυνετό τρόπο κα ζπρεπε να παρζχει κάποια προςταςία για

τουσ νζουσ όταν οι ςυνκικεσ να ξοδζψουν πζρα από το ςκοπό τουσ υπάρχουν, και αυτζσ οι

προκζςεισ κα ζπρεπε να προβλζπουν μια ςειρά από ενδείξεισ οι οποίεσ υποδεικνφουν τθν

οικονομικι ευμάρεια. Επιπλζον, επειδι οι κετικζσ οικονομικζσ ςυμπεριφορζσ ςχετίηονται με


60

τθν οικονομικι ικανοποίθςθ (Godwin, 1994. Xiao, Sorhaindo, & Garman, 2006), είναι πικανό

ότι οι προκζςεισ ενόσ ατόμου να εμπλακεί ςε κετικι οικονομικι ςυμπεριφορά κα ςχετίηεται με

τθν ικανοποίθςθ του για τθν οικονομικι του/τθσ κζςθ και κα ςχετίηεται επίςθσ με λιγότερο

χρζοσ.

Θ κεωρία τθσ ςχεδιαςμζνθσ ςυμπεριφοράσ (Ajzen, 1991. Ajzen & Fishbein, 1980) υπζδειξε

ζνα αποτελεςματικό τρόπο επεξιγθςθσ τθσ επιδιωκόμενθσ οικονομικισ ςυμπεριφοράσ των

νζων γιατί τρία ςτοιχεία- οικονομικζσ ςτάςεισ, υποκειμενικά πρότυπα, και αντιλαμβανόμενεσ

ςυμπεριφορζσ ελζγχου- ςχετίηονται ςθμαντικά με τθν πρόκεςθ οικονομικισ ςυμπεριφοράσ.

Πςο περιςςότερο οι νζοι ενιλικεσ τθροφν ευνοϊκζσ ςτάςεισ ςτθν οικονομικι διαχείριςθ, τόςο

περιςςότερο κζλουν να εκπλθρϊςουν τισ προςδοκίεσ των γονζων, τόςο περιςςότερθ

αυτοπεποίκθςθ ζχουν ότι μποροφν να πορευτοφν ςφμφωνα με τον οικονομικό τουσ

ςχεδιαςμό, και τόςο περιςςότερο πικανό είναι να εμπλακοφν ςε κετικζσ οικονομικζσ

ςυμπεριφορζσ (Shim et al., 2009). Το γεγονόσ ότι οι προκζςεισ οικονομικισ ςυμπεριφοράσ,

ςχετίηονται ςθμαντικά με αρκετά ςτοιχεία τθσ οικονομικισ ευμάρειασ υποδεικνφει ότι τα

άτομα εκείνα που εμπλζκονται ςε κετικζσ οικονομικζσ ςυμπεριφορζσ είναι πιο ικανοποιθμζνα

με τθν οικονομικι τουσ κζςθ, ζχουν λιγότερεσ πικανότθτεσ να επιβαρυνκοφν με χρζοσ και

ζχουν περιςςότερεσ πικανότθτεσ να υιοκετιςουν ζνα εξοικονομθτικό πρότυπο αντιμετϊπιςθσ

όταν ςυναντοφν οικονομικζσ δυςκολίεσ (Shim et al., 2009).

Τα ευριματα των Shim et al. (2009) ζριξαν φωσ ςτθ ςθμαντικότθτα και το μζγεκοσ των

ςχζςεων μεταξφ αντιλαμβανόμενου ελζγχου ςυμπεριφοράσ και πρόκεςθσ οικονομικισ

ςυμπεριφοράσ κακϊσ και ςτοιχείων οικονομικισ ευμάρειασ. Τα άτομα που αιςκάνονται

δυςκολία να διατθριςουν το ςχεδιαςμό τουσ ζχουν επίςθσ λιγότερεσ πικανότθτεσ να

εμπλακοφν ςε κετικι οικονομικι ςυμπεριφορά και είναι επίςθσ λιγότερο ικανοποιθμζνα με

τθν οικονομικι τουσ κζςθ. Επιπλζον, είναι περιςςότερο πικανό να υιοκετιςουν ζνα ακραίο

πρότυπο αντιμετϊπιςθσ όταν ςυναντοφν οικονομικζσ δυςκολίεσ (Shim et al., 2009).

5.2 Οικονομικι ευμάρεια και επιτυχία ςτθ ηωι.

Θ ζρευνα των Shim et al. (2009) ζδειξε ότι θ οικονομικι ευμάρεια- μετρθμζνθ αντικειμενικά

(χρζοσ) και υποκειμενικά (ικανοποίθςθ)- ςχετίηεται ςθμαντικά με τθ γενικότερθ επιτυχία ςτθ


61

ηωι. Θ υποκειμενικι ικανοποίθςθ για τθν οικονομικι κζςθ ςχετίηεται με όλεσ τισ πτυχζσ των

αποτελεςμάτων τθσ ηωισ (γενικότερθ ικανοποίθςθ από τθ ηωι, ακαδθμαϊκι επίδοςθ,

ςωματικι και ψυχολογικι υγεία). Οι ακραίεσ ςυμπεριφορζσ αντιμετϊπιςθσ ςχετίηονται

αρνθτικά με όλεσ επίςθσ τισ πτυχζσ τθσ ηωισ. Λαμβάνοντασ υπόψθ τα δφο παραπάνω

αποτελζςματα, μπορεί να εικαςτεί ότι όςο πιο ικανοποιθμζνα είναι τα άτομα με τθν

οικονομικι τουσ κζςθ, τόςο πιο ικανοποιθμζνα είναι με τθ ηωι τουσ γενικότερα, και τόςο πιο

πικανό είναι να ζχουν καλζσ ακαδθμαϊκζσ επιδόςεισ και να είναι υγιείσ, και ςωματικά και

ψυχολογικά. Από τθν άλλθ μεριά, όςο περιςςότερο τα άτομα χρθςιμοποιοφν ακραίεσ

ςυμπεριφορζσ αντιμετϊπιςθσ ςε απάντθςθ ςτισ οικονομικζσ δυςκολίεσ, τόςο λιγότερο

ικανοποιθμζνα νιϊκουν γενικά με τθ ηωι τουσ, τόςο λιγότερο πικανό είναι να ζχουν καλζσ

ακαδθμαϊκζσ επιδόςεισ και να είναι υγιείσ, ςωματικά και ψυχολογικά.

Τα επίπεδα του χρζουσ, ςχετίηονται ευκζωσ με τθν ακαδθμαϊκι επίδοςθ (όςο μεγαλφτερο

είναι το χρζοσ, τόςο χειροτερεφει θ επίδοςθ), ενϊ το ςυμπεριφορικό πρότυπο τθσ

εξοικονόμθςθσ ςχετίηεται ευκζωσ με αίςκθμα κλίψθσ (Shim et al., 2009). Θ οικονομικζσ πιζςεισ

και δυςκολίεσ παίηουν ρόλουσ κλειδιά ςτθ προςπάκεια του ατόμου να διατθριςει τθν

ευμάρεια του (Conger et al., 2000, 1999, 2002. Dew, 2007. Gutman, McLoyd, & Tokoyawa,

2005).

Ππωσ ζχει τονίςει ο Settersten (2005), θ δζςμευςθ των μεγαλφτερων ςτουσ νζουσ ανκρϊπουσ

πρζπει να είναι θ ιςχυροποίθςθ των κεςμϊν που τουσ υπθρετοφν, όπωσ και το να τουσ

βοθκιςουν να χτίςουν τισ προςωπικζσ τουσ δεξιότθτεσ και πθγζσ, για να διευκολφνουν τθν

υγιι μετάβαςθ ςτθν ενιλικθ ηωι. Επειδι θ οικονομικι ευμάρεια ςχετίηεται με τθν ακαδθμαϊκι

επιτυχία, τθ ςωματικι και ψυχικι υγεία και τθν γενικότερθ ικανοποίθςθ από τθ ηωι, θ

προϊκθςθ τθσ οικονομικισ ευμάρειασ των νζων κα τουσ βοθκιςει ευκζωσ ςτθν γενικότερθ

ευμάρεια τουσ. Αυξάνοντασ τισ οικονομικζσ τουσ γνϊςεισ μποροφν να εδραιϊςουν και να

διατθριςουν τθν οικονομικισ τουσ ευμάρεια.

5.3 Φφλο

Ρροθγοφμενεσ μελζτεσ για τθ διερεφνθςθ τθσ ςχζςθσ φφλου και οικονομικισ ευμάρειασ

μποροφν να ταξινομθκοφν ςε τζςςερισ κατθγορίεσ: 1) φυλετικζσ διαφορζσ ςτθν αντίλθψθ του


62

οικονομικοφ κινδφνου, 2) ο βακμόσ οικονομικοφ ελζγχου τθσ γυναίκασ ςτισ ςχζςεισ, 3) οι

φυλετικζσ διαφορζσ ςτο ςυνταξιοδοτικό ςχεδιαςμό και ςυμπεριφορά, και 4) θ ανάμειξθ τθσ

γυναίκασ ςτθν οικονομικι φροντίδα των θλικιωμζνων ςυγγενϊν. Αρχικά, αρκετζσ ζρευνεσ

υποδεικνφουν ότι οι γυναίκεσ είναι λιγότερο πρόκυμεσ να ριψοκινδυνεφςουν από τουσ άνδρεσ

όταν λαμβάνουν οικονομικζσ αποφάςεισ, όχι μόνο όςον αφορά τθν αξιοποίθςθ οικονομικϊν

πλθροφοριϊν αλλά και όςον αφορά τθν απαςχόλθςθ, τθν επζνδυςθ, και το ςυνταξιοδοτικό

μθχανιςμό (Anthes & Most, 2000. Bajtelsmit & Bernasek, 1996. Grable, 2000. Jianakoplos &

Bernasek, 1998).

Μια δεφτερθ ομάδα ερευνϊν εξετάηει τθ δφναμθ και επιρροι τθν οποία οι γυναίκεσ αςκοφν

ςτθν λιψθ οικονομικισ απόφαςθσ ςτο πλαίςιο των πολφ ςτενϊν ςχζςεων τουσ. Αν και οι

γυναίκεσ ςτο γάμο ελζγχουν τθν πλειονότθτα των οικονομικϊν αποφάςεων (Qualls, 1987), τα

ηευγάρια με υψθλό ειςόδθμα είναι περιςςότερο πικανό να ζχουν «ανδροκρατοφμενο»

ςφςτθμα οικονομικισ διαχείριςθσ (Pahl, 1995). Οι άνδρεσ και οι ςφηυγοι αντιλαμβάνονται τα

οικονομικά τουσ με διαφορετικό τρόπο, με τισ γυναίκεσ να λαμβάνουν ςθμαντικά χαμθλότερα

επίπεδα του οικογενειακοφ ειςοδιματοσ και πλοφτου ςε ςχζςθ με τουσ ςυηφγουσ τουσ

(Zagorsky, 2003). Οι γυναίκεσ ζχουν λιγότερθ αυτοπεποίκθςθ από τουσ ςυηφγουσ τουσ ςτθν

ικανότθτα λιψθσ επαρκϊν οικονομικϊν αποφάςεων (Loibl & Hira, 2007).

Πςον αφορά τθ ςυνταξιοδότθςθ, οι άνδρεσ είναι περιςςότερο πικανό να επιλζξουν ζνα

παραδοςιακό δρόμο προσ αυτι (Han & Moen, 1999). Οι αποφάςεισ τθσ γυναίκασ ςχετικά με

το πότε να ςυνταξιοδοτθκεί βαςίηονται παραδοςιακά ςτθν εργαςία του ςυηφγου τουσ και ςτισ

οικογενειακζσ υποχρεϊςεισ, αλλά οι αποφάςεισ ςυνταξιοδότθςθσ τθσ γυναίκασ εξαρτϊνται

πλζον ςυχνότερα από το ατομικό εργαςιακό ιςτορικό τουσ, ειδικά ανάμεςα ςτισ νεότερεσ

γυναίκεσ (Honig, 1998. Moen et al., 2006). Τζλοσ, οι γυναίκεσ και οι θλικιωμζνεσ κόρεσ

ειδικότερα παρζχουν τθ περιςςότερθ ςωματικι, ςυναιςκθματικι και κοινωνικι φροντίδα των

θλικιωμζνων γονζων τουσ. Πςον αφορά τθν οικονομικι φροντίδα των γονζων, ενϊ οι γυναίκεσ

είναι ςυνικωσ υπεφκυνεσ για τισ πλθρωμζσ των λογαριαςμϊν κτλ., οι υιοί παρζχουν

οικονομικζσ ςυμβουλζσ και ςυχνά τουσ δίνεται θ νομικι εξουςία ςχετικά με οικονομικισ

φφςεωσ ηθτιματα (Rossi & Rossi, 1990). Θ φροντίδα των ενιλικων κυγατζρων προσ ςτουσ


63

θλικιωμζνουσ γονείσ εξαρτάται πολφ λιγότερο ςε προςδοκίεσ οικονομικοφ οφζλουσ ςε ςχζςθ

με τουσ ενιλικουσ υιοφσ (Caputo, 2002).

6. Οικονομικι Δυςπραγία (Economic Hardship)

Με εξαίρεςθ τθν εργαςία του Conger (1992), δεν ζχουν γίνει πολλζσ προςπάκειεσ κακοριςμοφ

τθσ ζννοιασ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ. Είναι μια ζννοια ςτθν οποία εξζχει το γνωςτικό

ςτοιχείο με λιγότερθ ζμφαςθ ςτθ ςυμπεριφορά και ςτο ςυναίςκθμα που μποροφν να

ςυμβάλλουν ςε αυτι τθ πολυδιάςτατθ δομι. Ειδικότερα, μια ανάλυςθ περιεχομζνου αυτισ

τθσ ζννοιασ κα περιλάμβανε τθ γνωςτικι εκτίμθςθ τθσ ανεπάρκειασ τουσ ειςοδιματοσ να

παρζχει ςτοιχειϊδεισ ανάγκεσ διαβίωςθσ, ςυμπεριφορζσ που αντανακλοφν προςπάκειεσ

προςαρμογισ ςε ανεπαρκζσ ειςόδθμα, και ςυναίςκθμα το οποίο παίρνει τθ μορφι απόγνωςθσ

και απελπιςίασ για το ότι το οικονομικό μζλλον ενόσ ατόμου κα είναι λαμπρό (Barrera, 2001).

Τα γνωςτικά ςτοιχεία αντανακλϊνται ςτισ κλίμακεσ που αξιολογοφν τθν ανικανότθτα των

γονζων να τα βγάλουν πζρα και το αίςκθμα του ότι δεν ζχουν αρκετά για τισ βαςικζσ ανάγκεσ

(Conger & Elder, 1994. Elder et al., 1995. McLoyd et al., 1994. Pearlin et al., 1981). Το

αντιλαμβανόμενο κενό μεταξφ αναγκϊν και πθγϊν είναι ίςωσ θ πιο ςυχνά μετριςιμθ μορφι

τθσ υποκειμενικισ οικονομικισ δυςπραγίασ. Θ ενθμερότθτα για τισ ανεπαρκείσ οικονομικζσ

πθγζσ ςυχνά ςυνοδεφεται από ςυμπεριφορζσ αντιμετϊπιςθσ αυτϊν των απαιτιςεων. Αρχικά,

τα άτομα το αντιμετωπίηουν διατθρϊντασ τισ υπάρχουςεσ πθγζσ (π.χ. μείωςθ δαπανϊν) ι

προςπακϊντασ να επιμθκφνουν το ειςόδθμα (π.χ πουλϊντασ υπάρχοντα, βρίςκοντασ

πρόςκετθ απαςχόλθςθ). Τα ςυμπεριφορικά ςτοιχεία εμφανίηονται επίςθσ ςε μερικζσ

ςτρατθγικζσ αξιολόγθςθσ (Conger & Elder, 1994. Elders et al., 1995. McLoyd et al., 1994).

Τζλοσ, θ δομι του ψυχολογικοφ αιςκιματοσ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ κα μποροφςε να

περιλαμβάνει ςυναιςκθματικά ςτοιχεία όπωσ αποκάρρυνςθ και απϊλεια ελπίδασ ότι οι

μελλοντικζσ οικονομικζσ ςυνκικεσ ενόσ ατόμου κα βελτιωκοφν. Το ςτοιχείο αυτό αξιολογείται

ςπάνια, αλλά ςυμπεριλιφκθκε ςτθν ζρευνα από τουσ Vinokur, Price, και Caplan (1996) οι

οποίοι μελζτθςαν τισ επιπτϊςεισ αυτοφ που ονόμαςαν οικονομικι πίεςθ ςτθ κατάκλιψθ του

ηευγαριοφ και ςτθν ικανοποίθςθ από τθ ςχζςθ. Στθ μελζτθ των Vinokur et al.(1996), θ


64

οικονομικι πίεςθ ςχετίςτθκε ςθμαντικά με αντικειμενικοφσ δείκτεσ των οικονομικϊν πθγϊν

όπωσ το ςυνολικό οικογενειακό ειςόδθμα.

Οι Conger et al. (1992) πρότειναν ζνα κεωρθτικό μοντζλο για τθν οικονομικι δυςπραγία και

τθν ανάπτυξθ των εφιβων. Το κεωρθτικό πλαίςιο ξεκινά με αντικειμενικζσ οικονομικζσ

ςυνκικεσ οι οποίεσ, μαηί κεωροφμενεσ, αντιπροςωπεφουν διάφορεσ πτυχζσ τθσ οικονομικισ

δυςπραγίασ. Το επίπεδο του ειςοδιματοσ επιλζχκθκε ωσ θ πρϊτθ δομι από μια ομάδα

τεςςάρων ςχεδιαςμζνων να αξιολογιςουν τθν οικονομικι κατάςταςθ τθσ οικογζνειασ. Θ

δεφτερθ δομι, θ αςτακισ εργαςία, προζρχεται από ζρευνεσ ςχετικζσ με τθν

απαςχολθςιμότθτα. Το ιςοηφγιο χρζουσ και κεφαλαίων κεωρείται ςθμαντικό ςτοιχείο για τθ

δυςπραγία τθσ οικογζνειασ. Θ απϊλεια ειςοδιματοσ, αιχμαλωτίηει τθ δυναμικι των

μεταβαλλόμενων οικονομικϊν ςυνκθκϊν ςτθν οικογενειακι ηωι.

Αν και υπάρχουν ενδείξεισ ότι το χρόνιο ι ζντονο οικονομικό ςτρεσ μπορεί να ζχει ευκεία

επίδραςθ ςτθν ευμάρεια του ατόμου και τισ οικογενειακζσ ςχζςεισ (McLoyd, 1989), οι

ερευνθτζσ (Conger et al., 1992) υπζκεςαν ότι οι δυςμενείσ οικονομικζσ ςυνκικεσ κα

επθρζαηαν τθ ςυναιςκθματικότθτα των γονζων και τθν ποιότθτα των οικογενειακϊν

αλλθλεπιδράςεων πρωταρχικά μζςω των γονεϊκϊν ςυμπεριφορϊν, των ςυναιςκθμάτων, και

των ςκζψεων που αντανακλοφν τθν ενθμερότθτα και τισ αντιδράςεισ τουσ ςτισ οικονομικζσ

δυςκολίεσ. Ρου ςθμαίνει ότι τα οικονομικά προβλιματα κα ζχουν λογικά επιπτϊςεισ ςτο ςτρεσ

που εκδθλϊνει το άτομο.

Στο κεωρθτικό μοντζλο (Σχιμα 6.1), υψθλά επίπεδα οικονομικισ πίεςθσ υποδεικνφουν τθ

ςυηυγικι ςυμφωνία ότι θ οικογζνεια 1) δεν μπορεί να ανταπεξζλκει ςτισ υλικζσ ανάγκεσ, 2)

ςυχνά αποτυγχάνει να αποπλθρϊςει το χρζοσ, και 3) πρζπει να μειϊςει τισ κακθμερινζσ

δαπάνεσ ςε μια προςπάκεια να επιβιϊςει με τα διακζςιμα μζςα. Οι ερευνθτζσ (Conger et al.,

1992) υπζκεςαν ότι όταν επιδεινϊνονται οι οικονομικζσ ςυνκικεσ ςτο ςθμείο που οι γονείσ

αντιλαμβάνονται το βακμό επιδείνωςθσ ςτθν οικονομικι τουσ κατάςταςθ, τότε τουσ

κυριεφουν αιςκιματα κλίψθσ, απογοιτευςθσ, απαιςιοδοξίασ για το μζλλον, και γενικά είναι

λιγότερο ςτακεροί ςυναιςκθματικά.


65

Σχιμα 6.1. Το κεωρθτικό μοντζλο του Conger (Conger et al., 1992).

Ρειραματικζσ και νατουραλιςτικζσ ζρευνεσ ζχουν δείξει ότι το αρνθτικό ςυναίςκθμα

ςυνδζεται κετικά με ευερζκιςτθ ι εχκρικι ςυμπεριφορά με τουσ οικείουσ και επίςθσ με

απόςυρςθ από κοινωνικζσ ςυμπεριφορζσ όπωσ αποτελεςματικζσ γονεϊκζσ πρακτικζσ (Downey

& Coyne, 1990). Σφμφωνα με το κεωρθτικό μοντζλο, τα αιςκιματα τθσ απογοιτευςθσ και τθσ

κατάκλιψθσ που ςχετίηονται με τισ οικονομικζσ πιζςεισ επιτείνουν τισ ςυηυγικζσ ςυγκροφςεισ

και μειϊνουν το επίπεδο τθσ εμπλοκισ ςε ικανι γονεϊκι ςυμπεριφορά. Θ άποψθ αυτι

ςυφωνεί και με τα πορίςματα μελζτθσ (Patterson et al., 1989), που δείχνουν ότι οι

ςτρεςογόνεσ οικογενειακζσ ςυνκικεσ ζχουν τισ ςθμαντικότερεσ επιπτϊςεισ ςτα παιδιά και

τουσ εφιβουσ μζςω τθσ διάςπαςθσ τουσ από τθ γονεϊκι ςυμπεριφορά. Επιπλζον, ζνασ

αρικμόσ μελετϊν ζχει δείξει ότι θ ςυηυγικι ςφγκρουςθ ςυνδζεται ευκζωσ με προβλιματα

διαγωγισ, ειδικά για τα παιδιά (Reid & Crisafulli, 1990).

Οικογενειακ

ό Ειςόδθμα

Κατακλιπτικι

Διάκεςθ

Ρατζρα

Μθ

ςτακερι

Εργαςία

Ιςοηφγιο

Χρζουσ &

Κεφαλαί

ων

Απϊλεια

Ειςοδιματοσ

Κατακλιπτικι

Διάκεςθ

Μθτζρασ

Συηυγικι

Σφγκρους

θ

Ραρεμβαλλ

-όμενθ

Γονεϊκότθτ

α

Ρροςαρμογ

ι του

Εφιβου

Οικογενειακι

Οικονομικι

Ρίεςθ


66

Οι ερευνθτζσ που ανζπτυξαν το κεωρθτικό μοντζλο (Conger et al., 1992), κεϊρθςαν ότι θ

γονεϊκι φροντίδα και εμπλοκι είναι ςθμαντικόσ παράγοντασ που ςυνδζει τα προθγοφμενα

βιματα του μοντζλου με τθ προκοινωνικι ι προβλθματικι εφθβικι προςαρμογι. Αυτι θ δομι

απαρτίηεται από τρείσ διαςτάςεισ γονεϊκισ ςυμπεριφοράσ οι οποίεσ είναι γνωςτζσ ότι ζχουν

κετικι επιρροι ςτθν εφθβικι ανάπτυξθ: 1) υποςτθρικτικι γονεϊκι ςυμπεριφορά θ οποία

περιλαμβάνει προςδοκίεσ και ζλεγχο των θλικιακά κατάλλθλων εφθβικϊν ςυμπεριφορϊν

(Belsky, 1990), 2) χαμθλά επίπεδα επικετικότθτασ και πίεςθσ από τουσ γονείσ, και 3)

πεικαρχικζσ πρακτικζσ οι οποίεσ είναι ςυνεπισ και όχι πολφ ςτρυφνζσ (Larzelere & Patterson,

1990).

6.1 Συνζπειεσ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ

Σε πρόςφατθ μελζτθ (Wickrama et al., 2010) εξετάςτθκε θ επίδραςθ τθσ ςτακερότθτασ και

τθσ αλλαγισ ςτθν οικογενειακι οικονομικι δυςπραγία ςτα πρϊτα χρόνια τθσ μζςθσ θλικίασ

ςτα επίπεδα τθσ ςωματικισ νόςθςθσ, ςτθν εμφάνιςθ κατακλιπτικϊν ςυμπτωμάτων, και ςτισ

ςωματικζσ βλάβεσ του ηεφγουσ. Σε ςυνζπεια με τθ κεωρία εξζλιξθσ του ςτρεσ κατά τθ διάρκεια

τθσ ηωισ (Elder et al., 1996. Pearlin et al., 2005), θ μελζτθ των Wickrama et al. (2010) εντόπιςε

τισ διαφορετικζσ επιπτϊςεισ ςτθν υγεία του ατόμου από τθν χρόνια ζκκεςθ ςτθν οικονομικι

δυςπραγία και ςτισ μεταβολζσ ςτθν οικογενειακι οικονομικι δυςπραγία και τισ διακριτζσ

επιπτϊςεισ ςτθν υγεία (Lynch et al., 1997). Ρραγματοποιϊντασ μετριςεισ ςε δφο διαφορετικά

χρονικά ςθμεία (1990-1994 και 2001) τα αποτελζςματα ζδειξαν ότι θ δυναμικι των

οικογενειακϊν οικονομικϊν προβλθμάτων ςτα πρϊτα χρόνια τθσ μζςθσ θλικίασ ςυνδζεται με

προβλιματα υγείασ ζπειτα από δζκα χρόνια.

Για τουσ άνδρεσ, εκείνοι που ανικαν ςτθν ομάδα τθσ χρόνιασ ζκκεςθσ ςε υψθλά επίπεδα

οικονομικισ δυςπραγίασ, ιταν και εκείνοι που επθρεάςτθκαν περιςςότερο. Εμφάνιςαν

ςωματικά νοςιματα με μεγαλφτερθ ςυχνότθτα από όλουσ, ιςχυρότερα κατακλιπτικά

ςυμπτϊματα και ςπουδαιότερεσ ςωματικζσ βλάβεσ, όταν ςυγκρίκθκαν με τθν ομάδα ζκκεςθσ

ςε χαμθλά επίπεδα οικονομικισ δυςπραγίασ (Wickrama et al., 2010). Αυτά τα προβλιματα

υγείασ των ανδρϊν τθσ μζςθσ θλικίασ μπορεί να είναι μια μακρόχρονθ ςυνζπεια τθσ

διαβίωςθσ ςε ζνα διαρκϊσ οικονομικά ςτρεςογόνο οικογενειακό περιβάλλον.


67

Για τισ γυναίκεσ, μειωμζνα επίπεδα οικονομικισ δυςπραγίασ επθρζαςαν τα επίπεδα τθσ

ςωματικισ νόςθςθσ και βλαβϊν, υποδεικνφοντασ ότι οι τρζχουςεσ οικονομικζσ ςυνκικεσ δεν

διζγραψαν τισ επιπτϊςεισ ςτθν υγεία από τθν προθγοφμενθ εμπειρία υψθλϊν επίπεδων

οικονομικισ δυςπραγίασ ( McDonald & Berglund, 2003). Φαίνεται ότι, για εκείνεσ τισ γυναίκεσ

με τουλάχιςτον δφο παιδιά ςτθν εφθβεία, προθγοφμενεσ εμπειρίεσ με υψθλά επίπεδα

οικογενειακϊν οικονομικϊν προβλθμάτων είχαν πιο επίμονθ επίδραςθ ςτισ ςωματικζσ βλάβεσ

και νόςουσ ςε ςχζςθ με τουσ ςυηφγουσ (Wickrama et al., 2010). Για τισ γυναίκεσ πάλι, αυξθμζνθ

οικονομικι δυςπραγία ςχετίηεται με μεταγενζςτερα επίπεδα ςωματικισ νόςθςθσ και

κατακλιπτικϊν ςυμπτωμάτων, ενϊ για τουσ άνδρεσ, αυξθμζνθ οικονομικι δυςπραγία

ςχετίηεται αρχικά με μεταγενζςτερα επίπεδα ςωματικισ νόςθςθσ μόνο (Wickrama et al.,

2010). Αυτό ζρχεται ςε ςυνζπεια με άλλα πρόςφατα ευριματα μελετϊν ( Yuan, 2008) που

δείχνουν ότι θ αφξθςθ ςτθν οικογενειακι οικονομικι δυςπραγία είναι επιηιμια για τθν υγεία

των μελϊν τθσ οικογζνειασ.

Τζλοσ, τα αποτελζςματα τθσ μελζτθσ των Wickrama et al. (2010), είναι επίςθσ ςυνεπι με τθ

παράδοςθ τθσ κοινωνικισ αιτιότθτασ, δείχνοντασ ότι θ οικογενειακι οικονομικι δυςπραγία

ςτθ μζςθ θλικία παράγει αρνθτικζσ επιπτϊςεισ για τθν υγεία για τουσ μεςιλικεσ άνδρεσ και

γυναίκεσ ςυηφγουσ, εκκινϊντασ ζνα αυτοκλιμακοφμενο μθχανιςμό υγείασ. Ο κφκλοσ μπορεί να

ςυνεχίηεται κακϊσ θ κακι υγεία επιλζγει μεςιλικεσ ςε πιο δυςμενείσ ςυνκικεσ ηωισ. Γενικά,

τα αποτελζςματα αυτά βρίςκονται ςε ςυνζπεια με τθ κεωρία τθσ εξζλιξθσ , κακϊσ πρϊιμεσ

ςτρεςογόνεσ εμπειρίεσ φαίνεται να παράγουν ακροιςτικζσ ςυνζπειεσ από ζνα ςτάδιο τθσ ηωισ

ςε ζνα άλλο (Elder et al., 1996. Wickrama et al., 2003).

Στθ μελζτθ των Ρολάκθ και ςυν. (2007), εξετάςτθκε θ ςυςχζτιςθ διαφόρων κοινωνικο-

οικονομικϊν παραγόντων όπωσ θ φτϊχεια , θ ανεργία και το χαμθλό εκπαιδευτικό επίπεδο με

τον επιπολαςμό των ψυχιατρικϊν διαταραχϊν. Βρζκθκε να υπάρχει ςυςχζτιςθ θ οποία

οφείλεται, ενδεχομζνωσ, ςτο ότι τα άτομα από χαμθλά κοινωνικο-οικονομικά ςτρϊματα ζχουν

μεγαλφτερο κίνδυνο να αναπτφξουν ζνα νζο επειςόδιο ψυχιατρικισ διαταραχισ (κοινωνικι

αιτιότθτα), είτε ςτο ότι οι πάςχοντεσ μεταπίπτουν ςε χαμθλότερα ςτρϊματα μετά τθν

εκδιλωςθ τθσ διαταραχισ (κοινωνικι επιλογι). Ο πρϊτοσ μθχανιςμόσ ίςωσ ιςχφει


68

περιςςότερο για τισ αγχϊδεισ και κατακλιπτικζσ διαταραχζσ, ενϊ ο δεφτεροσ για τθ

ςχιηοφρζνεια. Στα παιδιά και τουσ εφιβουσ το χαμθλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο

ςχετίηεται με πτωχότερθ φυςικι, γνωςτικι και κοινωνικι εξζλιξθ, αλλά κυρίωσ με πτωχι

λειτουργικότθτα κατά τθ πρϊιμθ και μζςθ παιδικι θλικία. Τα ευριματα αυτά υποςτθρίηουν

τθν άποψθ ότι θ πρόλθψθ των ψυχικϊν διαταραχϊν κα πρζπει να ξεκινά από νωρίσ και να

κατευκφνεται ςε πλθκυςμιακζσ ομάδεσ υψθλοφ κινδφνου, όπωσ είναι τα άτομα με χαμθλό

κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο (Ρολάκθ και ςυν. (2007).

Σε πρόςφατθ μελζτθ (Christensen et al., 2011) ςε δείγμα από τθ Δανία, οι δείκτεσ οικονομικισ

δυςπραγίασ ςτθν οικογζνεια βρζκθκαν να ςχετίηονται κετικά με ςεξουαλικζσ δυςλειτουργίεσ,

ειδικά ςτισ γυναίκεσ. Το ςυμπζραςμα τθσ μελζτθσ ιταν ότι ενϊ ζνα μεγάλο μζροσ των

ςεξουαλικά ενεργϊν ενθλίκων ςτθ Δανία βιϊνει ςεξουαλικζσ δυςκολίεσ κάποια φορά, ςχεδόν

ζνασ ςτουσ εννιά υποφζρει από ςυχνζσ ςεξουαλικζσ δυςκολίεσ και οι οποίεσ κακίςτανται

απειλι για τθν ευμάρεια του ατόμου. Οι ςεξουαλικζσ δυςλειτουργίεσ φαίνεται να είναι

περιςςότερο ςυχνζσ ανάμεςα ςτα άτομα που βιϊνουν τθν οικονομικι δυςπραγία ςτθν

οικογζνεια.

6.2 Οικονομικι δυςπραγία, ποιότθτα ηωισ και ψυχικι υγεία

Κλείνοντασ το τελευταίο κεφάλαιο του κεωρθτικοφ μζρουσ τθσ παροφςασ διπλωματικισ

εργαςίασ, γίνεται μια πολφ ςφντομθ αναφορά ςτθν ζννοια τθσ ποιότθτασ ηωισ , θ οποία ζχει

άμεςθ ςχζςθ με τθν οικονομικι δυςπραγία (Santiago et al., 2011). Θ ζννοια τθσ ποιότθτασ

ηωισ τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ ζχει προςελκφςει το ενδιαφζρον ερευνθτϊν ςτο χϊρο τθσ υγείασ

και ειδικότερα ςτο χϊρο τθσ ψυχικισ υγείασ, κεωρϊντασ ωσ επίκεντρο παραμζτρουσ όπωσ θ

ψυχολογικι ευεξία και θ ικανοποίθςθ από τθ ηωι. Θ ζννοια «ποιότθτα ηωισ» δεν ζχει ακόμα

κακοριςτεί με ζνα ςυγκεκριμζνο και ομοιόμορφο τρόπο, με αποτζλεςμα να υπάρχουν ακόμθ

πολλζσ εννοιολογικζσ αςάφειεσ. Θ κεϊρθςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ μπορεί να είναι υποκειμενικι,

όπου αξιολογείται από το ίδιο το άτομο με κριτιρια υποκειμενικά, αλλά και αντικειμενικι,

όπου κακορίηεται από τθν εκτίμθςθ των εξωτερικϊν ςυνκθκϊν (Οικονόμου και ςυν., 2001). Τα

παραδοςιακά κεωρθτικά μοντζλα ποιότθτασ ηωισ βαςίηονται κυρίωσ ςε αντικειμενικοφσ και

υποκειμενικοφσ δείκτεσ, αλλά και ςτο ςυνδυαςμό ανάμεςα τουσ. Θεωρείται όμωσ ότι πρζπει


69

επιπλζον να διερευνθκοφν και οι εςωτερικζσ ψυχολογικζσ διεργαςίεσ του ατόμου που

επενεργοφν ωσ διαμεςολαβθτικοί μθχανιςμοί για τθν υποκειμενικι εκτίμθςθ τθσ ποιότθτασ

ηωισ.

Θ ποιότθτα ηωισ χρθςιμοποιείται ςιμερα εκτεταμζνα ωσ δείκτθσ αξιολόγθςθσ των

κεραπευτικϊν παρεμβάςεων και ςτρατθγικϊν ποφ ζχουν ωσ ςτόχο τθ βελτίωςθ τθσ ψυχικισ

υγείασ. Θ ποιότθτα ηωισ ζχει μελετθκεί ιδιαίτερα ςτθν περίπτωςθ των αςκενϊν που πάςχουν

από μια ςοβαρι και χρόνια ψυχικι διαταραχι και ειδικά τθσ ςχιηοφρζνειασ, κυρίωσ λόγω τθσ

αναπθρίασ και ανικανότθτασ που αυτι επιφζρει ςτο άτομο, αλλά και λόγω τθσ αναγκαιότθτασ

για ανάπτυξθ ενόσ ολοκλθρωμζνου πλαιςίου παροχισ ψυχοκοινωνικϊν υπθρεςιϊν για τθν

κάλυψθ των πολλαπλϊν αναγκϊν των χρόνιων ψυχιατρικϊν αςκενϊν. Αναφορικά με τισ

λοιπζσ ψυχικζσ διαταραχζσ, για μεν τθν περίπτωςθ τθσ κατάκλιψθσ φαίνεται ότι θ

κατακλιπτικι ςυμπτωματολογία και θ υποβακμιςμζνθ ποιότθτα ηωισ είναι ζννοιεσ

ταυτόςθμεσ, ενϊ για τισ αγχϊδεισ διαταραχζσ αυτζσ ςχεδόν κακολικά υποβακμίηουν τθ

ποιότθτα ηωισ, ςε μερικζσ όμωσ ζρευνεσ παρουςιάηονται διαφορετικά ςχιματα ποιότθτασ

ηωισ ανάλογα με τθ διαγνωςτικι κατθγορία, ενϊ ςε άλλεσ δεν εμφανίηονται ςθμαντικζσ

διαφορζσ ανάμεςα τουσ (Οικονόμου και ςυν., 2001). Θ αξιολόγθςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ γίνεται

με τθ χριςθ ψυχομετρικϊν εργαλείων, κυρίωσ ερωτθματολογίων. Τα περιςςότερα όργανα

εξετάηουν τθ ποιότθτα ηωισ ςφαιρικά, αξιολογϊντασ διάφορεσ πλευρζσ ι διαςτάςεισ τουσ

ατόμου, όπωσ θ λειτουργικότθτα ςτον κοινωνικό, οικογενειακό, ςεξουαλικό και εργαςιακό

τομζα, θ ψυχολογικι ευεξία, κακϊσ και χαρακκτθριςτικά του περιβάλλοντοσ που κεωροφνται

ότι κακορίηουν ωσ ζνα βακμό τθσ ποιότθτα ηωισ, όπωσ το φυςικό περιβάλλον, θ ποιότθτα του

χϊρου ςτζγαςθσ, οι οικονομικοί πόροι και οι ευκαιρίεσ για απαςχόλθςθ, ψυχαγωγία και

εκπαίδευςθ (Οικονόμου και ςυν., 2001).

Θ παγκόςμια οικονομικι κρίςθ που πλιττει ςτισ μζρεσ μασ και τθν Ελλθνικι κοινωνία

αποτελεί ζναν παράγοντα πολλαπλϊν ανατροπϊν με ςθμαντικζσ ςυνζπειεσ τόςο ςτο επίπεδο

τθσ ςυλλογικισ λειτουργίασ, όςο και ςτο ατομικό επίπεδο. Θ ηωι και θ προςωπικότθτα του

ςφγχρονου ανκρϊπου είναι δομθμζνεσ πάνω ςτθν εργαςία και τθν οικονομικι του επιφάνεια

με αποτζλεςμα θ εργαςία να ςυντελεί ςτο προςδιοριςμό τόςο τθσ ταυτότθτασ όςο και τθσ


70

εικόνασ εαυτοφ. Ζτςι, πζρα από τα πρακτικά προβλιματα που αντιμετωπίηει όποιοσ βλζπει το

ειςόδθμά του να περικόπτεται ι να εξανεμίηεται, εξίςου ςθμαντικι είναι και θ «ςυμβολικι»

κατάρρευςθ που αντιμετωπίηει. Οι περιςςότεροι ερευνθτζσ ςυμφωνοφν μάλιςτα ότι θ

απϊλεια τθσ εργαςίασ αυξάνει τον κίνδυνο ψυχιατρικϊν διαταραχϊν και των ςωματικϊν

επιπτϊςεϊν τουσ (Κυριόπουλοσ & Τςιάντου, 2010. Ρολάκθ και ςυν., 2007). Θ αντιμετϊπιςθ

λοιπόν τθσ τρζχουςασ οικονομικισ κρίςθσ είναι ςθμαντικό να επιτευχκεί μζςα από τθν

οργάνωςθ εκείνων των υπθρεςιϊν που κα απαντιςουν ςτα αυξθμζνα αιτιματα τθσ κοινωνίασ

τόςο για ψυχολογικι υποςτιριξθ και παρζμβαςθ, όςο και για κοινωνικι προςταςία (Μποφρασ

& Λφκουρασ, 2011).


71

ΜΕΡΟ Β’ : ΕΡΕΤΝΗΣΙΚΟ

7. κοπόσ και ςτόχοι τθσ ζρευνασ

Στόχοσ τθσ ζρευνασ είναι ςε πρϊτο επίπεδο, θ αξιολόγθςθ των επιπζδων τθσ γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ (General Self-Efficacy), τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ (Job

Insecurity), τθσ απαςχολθςιμότθτασ (Employability), τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ (Job

Satisfaction), τθσ οικομικισ ευμάρειασ (Financial Well-Being), και τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ

(Economic Hardship) του δείγματοσ. Σε δεφτερο επίπεδο κα επιχειρθκεί θ διερεφνθςθ τθσ

ςχζςθσ των παραπάνω παραγόντων μεταξφ τουσ κακϊσ και θ ςχζςθ κάκε παράγοντα με τα

κοινωνικά και δθμογραφικά ςτοιχεία των ατόμων του δείγματοσ, όπωσ το φφλο, θ θλικία, θ

εκαίδευςθ, θ οικογενειακι κατάςταςθ, θ οικονομικι κατάςταςθ και το ειςόδθμα των ατόμων

του δείγματοσ.

Θ αναςκόπθςθ τθσ διακζςιμθσ ερευνθτικισ βιβλιογραφίασ που πραγματοποιικθκε ςτα

προθγοφμενα κεφάλαια τθσ παροφςασ εργαςίασ μασ επιτρζπει να διατυπϊςουμε οριςμζνεσ

ερευνθτικζσ υποκζςεισ. Οριςμζνεσ μελζτεσ (Abele & Spurk, 2009. Schyns & von Collani, 2002)

ζχουν ςυνδζςει τθν αυτοαποτελεςματικότθτα του εργαηομζνου με τθν επαγγελματικι

ικανοποίθςθ του τελευταίου.

1α : Αναμζνουμε τθν φπαρξθ κετικισ ςυςχζτιςθσ μεταξφ των επιπζδων

αυτοαποτελεςματικότθτασ των ατόμων του δείγματοσ και των επιπζδων επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ των τελευταίων.

Ριο ςυγκεκριμζνα, οι Abele και Spurk (2009), βρικαν ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα που

μετρικθκε ςτθν ζναρξθ τθσ ςταδιοδρομίασ είχε κετικι ςυνάφεια με το μιςκό και τθ κζςθ τρία

χρόνια μετά, όπωσ και ςτθ μεταβολι του μιςκοφ και τθν ικανοποίθςθ από τθ ςταδιοδρομία

επτά χρόνια μετά.

1β : Είναι πικανό να υπάρχει κετικι ςχζςθ μεταξφ των επιπζδων αυτοαποτελεςματικότθτασ και

του δείκτθ απαςχολθςιμότθτασ των ατόμων του δείγματοσ.


72

Μελζτεσ (Cheng & Chan, 2008. Sverke et al., 2002), κατζδειξαν τισ πολλαπλζσ ςυνζπειεσ τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτον εργαηόμενο. Θ εργαςιακι αναςφάλεια ζχει άμεςο αντίκτυπο

ςτισ ςτάςεισ του ατόμου απζναντι ςτθν εργαςία , όπωσ θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ, θ

επαγγελματικι ανάμειξθ ι θ οργανωςιακι δζςμευςθ.

2α : Αναμζνουμε τθν φπαρξθ αρνθτικισ ςχζςθσ μεταξφ των επιπζδων εργαςιακισ αναςφάλειασ

των ατόμων του δείγματοσ και των επιπζδων επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ των τελευταίων.

Επιπλζον, ςτισ ίδιεσ μελζτεσ (Cheng & Chan, 2008. Sverke et al., 2002) αλλά και ςε οριςμζνεσ

άλλεσ (Finegold et al.,2002), φάνθκε το φφλο να μθν ζχει κάποια ςχζςθ με το παράγοντα τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ ςε αντίκεςθ με τθν θλικία των εργαηομζνων θ οποία φάνθκε να

επθρεάηει το μζγεκοσ του εργαςιακοφ κινιτρου και τθσ οικονομικισ αςφάλειασ των

τελευταίων.

2β : Αναμζνουμε τθν απουςία ςχζςθσ μεταξφ του φφλου και των επιπζδων εργαςιακισ

αναςφάλειασ των ατόμων του δείγματοσ, όπωσ και τθν φπαρξθ κετικισ ςχζςθσ μεταξφ των

επιπζδων τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ θλικίασ των τελευταίων.

Οριςμζνοι ερευνθτζσ (Fugate et al., 2004. Naswall, 2004, 2005. Sverke & Hellgren, 2002)

κεωροφν τθν απαςχολθςιμότθτα ωσ κατάλλθλθ πθγι αντιμετϊπιςθσ τθσ εργαςιακισ

αναςφάλειασ, ι διαφορετικά, θ απαςχολθςιμότθτα μπορεί να εμποδίςει κάποια μθ ευνοϊκά

αποτελζςματα τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ.

3 : Αναμζνουμε τθν φπαρξθ αρνθτικισ ςχζςθσ μεταξφ των επιπζδων εργαςιακισ αναςφάλειασ

των ατόμων του δείγματοσ και του δείκτθ απαςχολθςιμότθτασ των τελευταίων.

Υπάρχει πλειάδα ερευνθτικϊν μελετϊν που αναφζρονται ςτθ ςχζςθ φφλου και

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ (όπωσ ζχει αναφερκεί ςε προθγοφμενο κεφάλαιο), με τα

αποτελζςματα να διαφοροποιοφνται ςθμαντικά. Οριςμζνεσ μελζτεσ ςυνδζουν επίςθσ τθν

επαγγελματικι ικανοποίθςθ των εργαηομζνων με το φψοσ τθσ αμοιβισ τουσ.

4 : Είναι πικανό να προκφψει ςχζςθ μεταξφ του φφλου και του ειςοδιματοσ των ατόμων του

δείγματοσ και των επιπζδων επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ των τελευταίων.


73

Θ παροφςα ερευνθτικι μελζτθ ςτοχεφει και ςτθν διερεφνθςθ οριςμζνων ερευνθτικϊν

ερωτθμάτων.

1 : Η οικονομικι ευμάρεια και θ οικονομικι δυςπραγία είναι πικανό να ςυνδζονται με το φψοσ

του ειςοδιματοσ των ατόμων του δείγματοσ.

2 : Η απαςχολθςιμότθτα των ατόμων του δείγματοσ είναι πικανό να ςυνδζεται με το επίπεδο

τθσ εκπαίδευςθσ των τελευταίων.

8. Μεκοδολογία τθσ ζρευνασ

Το δείγμα τθσ ζρευνασ αποτελείται από 112 άτομα, εργαηόμενουσ ςτον ιδιωτικό και δθμόςιο

τομζα, ςτθν περιοχι τθσ Ακινασ. Αρχικά ιρκαμε ςε επαφι με 140 άτομα εκ των οποίων

μερικά αρνικθκαν να ςυμμετάςχουν ςτθν ζρευνα και μερικά ςυμπλιρωςαν ελλιπϊσ τα

ερωτθματολόγια με αποτζλεςμα να αποκλειςτοφν από τθ διαδικαςία, ζτςι το δείγμα μασ

περιορίςτθκε ςτα 112 άτομα. Δεδομζνθσ τθσ δυςκολίασ να ζρκουμε ςε επαφι με ενιλικεσ

εργαηόμενουσ με φόρτο εργαςίασ, ο τελικόσ αρικμόσ του δείγματοσ κρίνεται ικανοποιθτικόσ.

Οι λόγοι για τουσ οποίουσ επελζγθ το ςυγκεκριμζνο δείγμα αφοροφν τισ τρζχουςεσ

δθμοςιονομικζσ και οικονομικζσ εξελίξεισ και τισ δυςμενείσ επιπτϊςεισ τουσ ςτθν ελλθνικι

αγορά εργαςίασ. Οι απϊλειεσ ειςοδιματοσ, οι περικοπζσ μιςκϊν, προςωπικοφ και οι

απολφςεισ εργαηομζνων είναι πλζον ςφνθκεσ φαινόμενο, κακιςτϊντασ για μεγάλθ μερίδα τουσ

εργατικοφ δυναμικοφ δυςχερείσ ζωσ ανυπόφορεσ τισ ςυνκικεσ εργαςίασ. Ο τόποσ (Ακινα)

επελζγθ διότι τα ςτοιχεία αυτά είναι ςαφϊσ πιο ζντονα ςτα μεγάλα αςτικά κζντρα (χωρίσ να

εννοοφμε ότι θ κατάςταςθ ςτθν αγορά εργαςίασ τθσ περιφζρειασ είναι θπιότερθ), κακϊσ και

για απλοφσ λόγουσ προςβαςιμότθτασ του ερευνθτι ςτο δείγμα.

8.1 Κοινωνικά και δθμογραφικά ςτοιχεία ερωτθκζντων

Το δείγμα τθσ ζρευνασ ςυνίςταται από 112 άτομα που εργάηονται ςτον δθμόςιο τομζα ι ςτον

ιδιωτικό τομζα ωσ ελεφκεροι επαγγελματίεσ ι ιδιωτικοί υπάλλθλοι. Τα 54 άτομα του

δείγματοσ είναι άνδρεσ (48.2 %) και τα 58 γυναίκεσ (51.8 %).


74

Ρίνακασ 8.1.1. Περιγραφικά χαρακτθριςτικά του δείγματοσ

Δθμογραφικά Χαρακτθριςτικά

Απόλυτθ Συχνότθτα (f)

Σχετικι Συχνότθτα (rf)

Φφλο Άνδρεσ 54 48.2 Γυναίκεσ 58 51.8 Σφνολο Ηλικία

112 100.0

Ζωσ 27 ετϊν 41 36.6 28 ζωσ 35 38 33.9 36 και άνω 33 29.5 Σφνολο Μορφωτικό Επίπεδο

112 100.0

Β’/βάκμια Εκπ. 29 25.9 Γ’/βάκμια Εκπ. Σφνολο Οικογενειακι Κατάςταςθ Ραντρεμζνοσ/θ Μόνοσ/θ Χωριςμζνοσ/θ Χιροσ/α Σφνολο Επαγγελματικι Κατάςταςθ Ρλιρθσ Απαςχόλθςθ Άλλο Σφνολο Σρόποσ Διαμονισ Μόνοσ/θ Με οικογζνεια Με φίλουσ Άλλο Σφνολο Πρόςφατθ αλλαγι τόπου διαμονισ Ναι Πχι Σφνολο Μεταβολι οικονομικισ κατάςταςθσ Ρροσ το χειρότερο Ραρζμεινε θ ίδια Ρροσ το καλφτερο Σφνολο

83 112

29 78

4 1

112

85 27

112

26 76

1 9

112

17 95

112

25 47 40

112

74.1 100.0

25.9 69.6 3.6 0.9

100.0

75.9 24.1

100.0

23.2 67.9 0.9 8.0

100.0

15.2 84.8

100.0

22.3 42.0 35.7

100.0

Ετιςιο Κακαρό Ειςόδθμα Ν=112

Μζςοσ όροσ 15333.75 €

Διάμεςοσ 12090.00 €

Τυπ. Απόκλιςθ 10637.47 €


75

Το μεγαλφτερο ποςοςτό των ατόμων του δείγματοσ (36.6%) είναι θλικίασ μζχρι 27 ετϊν.

Ακολουκοφν οι θλικίεσ 28 ζωσ 35 ετϊν (33.9%), ενϊ το 29.5% των ατόμων του δείγματοσ ζχει

θλικία πάνω από τα 36 ζτθ. Το μορφωτικό επίπεδο των ατόμων του δείγματοσ, περιλαμβάνει

ςε μεγαλφτερο ποςοςτό ςπουδζσ ςτθ τριτοβάκμια εκπαίδευςθ (74.1%), και ςε μικρότερο

ποςοςτό τα άτομα του δείγματοσ (25.9%) ζχουν ολοκλθρϊςει το κφκλο μόνο τθσ

δευτεροβάκμιασ εκπαίδευςθσ. Το μεγαλφτερο ποςοςτό των ατόμων του δείγματοσ (69.6%)

δθλϊνει άγαμο, ενϊ οι παντρεμζνοι ζρχονται δεφτεροι με ποςοςτό 25.9%. Ζνα μικρό ποςοςτό

(3.6%) δθλϊνει ότι ζχει πάρει διαηφγιο, ενϊ αναφζρεται και μια περίπτωςθ χθρείασ.

Σε ερϊτθμα που αφοροφςε τθν τωρινι επαγγελματικι κατάςταςθ των 112 ατόμων του

δείγματοσ, το μεγαλφτερο ποςοςτό των ερωτθκζντων (75.9%) διλωςε ότι απαςχολείται ςε

εργαςία με πλιρεσ ωράριο, ενϊ μικρότερο ποςοςτό (24.1%) διλωςε κάποια άλλθ μορφι

απαςχόλθςθσ. Ακόμα, εξάχκθκε ο μζςοσ όροσ του ετιςιου κακαροφ ειςοδιματοσ των 112

ατόμων του δείγματοσ. Σε ςχετικό ερϊτθμα, ηθτικθκε από τουσ ςυμμετζχοντεσ να δθλϊςουν

εάν, τθ περίοδο εκείνθ που ςυμπλιρωναν το ερωτθματολόγιο, όφειλαν κάποιο ποςό ςε

δανειςμό. Το μεγαλφτερο ποςοςτό (61.6%) απάντθςε αρνθτικά, ενϊ τα υπόλοιπα άτομα

(38.4%) διλωςαν ζνα οριςμζνο ποςό που οφείλεται ςε δανειςμό. Σε ερϊτθμα το οποίο

αναφζρεται ςτο τρόπο διαμονισ, το μεγαλφτερο ποςοςτό των ερωτθκζντων διλωςε πωσ

κατοικεί μαηί με τθν οικογζνεια του (67.9%), ενϊ το 23.2% των ατόμων του δείγματοσ διαμζνει

μόνο του. Μόνο ζνα άτομο διλωςε ότι διαμζνει με φίλουσ, ενϊ το υπόλοιπο ποςοςτό των

απαντιςεων αφοροφςε άλλεσ περιπτϊςεισ. Ραράλλθλα ηθτικθκε από τουσ ερωτθκζντεσ να

δθλϊςουν εάν ζχουν αλλάξει πρόςφατα τόπο διαμονισ. Μόνο ζνα μικρό ποςοςτό απάντθςε

κετικά ςτο αντίςτοιχο ερϊτθμα (15.2%).

Τζλοσ, ςε ςχετικι ερϊτθςθ, ηθτικθκε από τουσ ερωτθκζντεσ να αξιολογιςουν τθν τωρινι

οικονομικι κατάςταςθ τουσ και να δθλϊςουν εάν αυτι άλλαξε τα τελευταία χρόνια προσ το

χειρότερο (22.3%) ι το καλφτερο (35.7%), ι εάν παρζμεινε τελικά θ ίδια (42.0%)

9.Μζςα υλλογισ Δεδομζνων

Για τθ ςυλλογι των δεδομζνων χρθςιμοποιικθκε ζνα ερωτθματολόγιο το οποίο περιελάμβανε

ζξι διαφορετικζσ κλίμακεσ για τθ μζτρθςθ των μεταβλθτϊν. Οι κλίμακεσ δεν είναι


76

ςτακμιςμζνεσ ι προςαρμοςμζνεσ ςτον ελλθνικό πλθκυςμό, επομζνωσ θ παροφςα ζρευνα

λειτουργεί και ςαν ζρευνα πιλότοσ, ςε μια αρχικι προςπάκεια προςαρμογισ τουσ.

Κλίμακα Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ (Schwarzer & Jerusalem, 1995): Θ κλίμακα

αυτι χρθςιμοποιικθκε για τθ μζτρθςθ τθσ αντιλαμβανόμενθσ γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ των εργαηομζνων. Ρεριλαμβάνει 10 ςτοιχεία/ερωτιματα.

Αναπτφχκθκε αρχικά ςτθ Γερμανία, και ζχει μεταφραςτεί ςε 28 γλϊςςεσ. Ζνα ερϊτθμα

για παράδειγμα είναι :«Εξαιτίασ τθσ μεγάλθσ μου εμπειρίασ γνωρίηω πωσ να χειρίηομαι

απρόβλεπτεσ καταςτάςεισ». Οι απαντιςεισ δίνονται ςε μια τετράβακμθ κλίμακα (1=

Κακόλου αλικεια, 2=Σχεδόν κακόλου αλικεια, 3=Σχεδόν αλικεια, 4=Απολφτωσ

αλικεια), και θ βακμολογία κυμαίνεται από 10 ζωσ 40. H κλίμακα μετράει ζνα μόνο

παράγοντα ( Leganger et al., 2002. Scholz et al., 2002). Θ υψθλι αξιοπιςτία,

ςτακερότθτα, και θ εγκυρότθτα τθσ GSE Scale ζχουν επιβεβαιωκεί ςε προθγοφμενεσ

ζρευνεσ (Leganger, Kraft, & Roysamb, 2000. Schwarzer, Mueller, & Greenglass, 1999).

Στθ παροφςα ζρευνα ο δείκτθσ αξιοπιςτίασ εςωτερικισ ςυνζπειασ (Cronbach a)

βρζκθκε να είναι 0.76, και κρίνεται ικανοποιθτικόσ.

Κλίμακα Γενικισ Ευμάρειασ (Norvilitis et al., 2003): Θ κλίμακα αυτι χρθςιμοποιικθκε

για τθ μζτρθςθ τθσ αντιλαμβανόμενθσ οικονομικισ ευμάρειασ των εργαηομζνων.

Αναπτφχκθκε το 2003 ςτισ ΘΡΑ, περιλαμβάνει 8 ςτοιχεία/ερωτιματα, με ςκοπό να

μετρθκοφν τα ςυναιςκιματα τθσ προςωπικισ οικονομικισ αυτοπεποίκθςθσ και

αςφάλειασ. Θ βακμολόγθςθ γίνεται ςε μια πεντάβακμθ κλίμακα (1=Συμφωνϊ απόλυτα

ζωσ 5=Διαφωνϊ απόλυτα), με τθ τελικι βακμολογία να προκφπτει από τθ πρόςκεςθ

όλων των απαντιςεων (Μ= 24.77, SD= 5.92). Θ αξιοπιςτία εςωτερικισ ςυνζπειασ είναι

ςε αποδεκτά επίπεδα (Cronbach’s a= .74), και θ κλίμακα φαίνεται να αποτελείται από

δφο παράγοντεσ όπωσ προκφπτει από τθν ανάλυςθ: ανθςυχία για τθ τωρινι οικονομικι

κατάςταςθ και μελλοντικζσ προςδοκίεσ. Στθ παροφςα ζρευνα ο δείκτθσ αξιοπιςτίασ

εςωτερικισ ςυνζπειασ (Cronbach’s a) βρζκθκε να είναι 0.71, και κρίνεται

ικανοποιθτικόσ.

Κλίμακα Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ (Macdonald & MacIntyre, 1997): Θ κλίμακα

αυτι χρθςιμοποιικθκε για τθν μζτρθςθ τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ των


77

εργαηομζνων. Αναπτφχκθκε ςτο Καναδά και αποτελείται από δζκα

ςτοιχεία/ερωτιματα. O δείκτθσ αξιοπιςτίασ εςωτερικισ ςυνζπειασ (Cronbach’s a) είναι

.77 (Macdonald & MacIntyre, 1997) . Στθ παροφςα ζρευνα θ αξιοπιςτία εςωτερικισ

ςυνζπειασ βρζκθκε να είναι 0.85, θ οποία κρίνεται ιδιαίτερα ικανοποιθτικι.

Ερωτθματολόγιο Οικονομικισ Δυςπραγίασ (Lasley, 1984): Θ κλίμακα αυτι χορθγικθκε

για τθ μζτρθςθ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ των εργαηομζνων. Εςτιάηει ςτισ αλλαγζσ

του τρόπου ηωισ των εργαηομζνων ι των οικογενειϊν τουσ. Ο δείκτθσ αξιοπιςτίασ

εςωτερικισ ςυνζπειασ (Cronbach’s a) κυμαίνεται ςε αποδεκτά επίπεδα (0.82- 0.87)

(Lasley, 1984) . Στθ παροφςα ζρευνα θ αξιοπιςτία εςωτερικισ ςυνζπειασ βρζκθκε να

είναι 0.79, και κρίνεται αρκετά ικανοποιθτικι.

Ερωτιματα Εργαςιακισ Αναςφάλειασ και Απαςχολθςιμότθτασ (De Witte et al., 2009):

Για τθν μζτρθςθ τθσ απαςχολθςιμότθτασ και τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ

χρθςιμοποιικθκαν από τζςςερα ερωτιματα αντίςτοιχα. Θ αξιοπιςτία εςωτερικισ

ςυνζπειασ κυμαίνεται ςε αποδεκτά επίπεδα και για τισ δφο ομάδεσ ερωτθμάτων (0.87)

(De Witte et al., 2009). Στθ παροφςα ζρευνα θ αξιοπιςτία εςωτερικισ ςυνζπειασ για τα

τζςςερα ερωτιματα τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και τα τζςςερα ερωτιματα τθσ

απαςχολθςιμότθτασ, βρζκθκε να είναι 0.81 και 0.83 αντίςτοιχα, και κρίνονται ιδιαίτερα

ικανοποιθτικζσ.

Για τθ ςυλλογι των κοινωνικο-δθμογραφικϊν χαρακτθριςτικϊν του δείγματοσ, δθμιουργικθκε

μια φόρμα ςυμπλιρωςθσ αρκετϊν ςτοιχείων ςτο τζλοσ του ερωτθματολογίου, όπου οι

ερωτθκζντεσ καλοφνταν να δθλϊςουν το φφλο, τθν θλικία, το τόπο διαμονισ, τθν

οικογενειακι κατάςταςθ, το μορφωτικό επίπεδο, τθν επαγγελματικι ιδιότθτα, τθ τωρινι

κατάςταςθ διαμονισ και το αν ςυηοφν με άλλα άτομα. Ηθτικθκε επίςθσ, να δθλϊςουν εάν

ζχουν αλλάξει πρόςφατα τόπο διαμονισ, το μθνιαίο ποςό που ξοδεφουν για καταναλωτικζσ

ανάγκεσ, το ετιςιο κακαρό ειςόδθμα τουσ και το αν οφείλουν κάποιο ποςό ςε δανειςμό.

Τζλοσ, ηθτικθκε να αξιολογιςουν τθ τωρινι οικονομικι κατάςταςθ τουσ , το εάν αυτι άλλαξε

τα τελευταία ζτθ ι το πϊσ προβλζπουν να είναι τα επόμενα ζτθ, κακϊσ και να δθλϊςουν τθ

τωρινι επαγγελματικι τουσ κατάςταςθ.


78

10. Διαδικαςία υλλογισ Δεδομζνων

Τα ςτοιχεία ςυλλζχκθκαν με προςωπικι ςυνάντθςθ, αφοφ επιςθμάνκθκε ςε κάκε

ερωτϊμενο, ότι μποροφςαν να μθν απαντιςουν ςτισ ερωτιςεισ μασ αλλά και ότι ανά

πάςα ςτιγμι μποροφςαν να διακόψουν τθ ςυμπλιρωςθ των ερωτθματολογίων. Επίςθσ,

τονίςτθκε ότι τα ερωτθματολόγια είναι ανϊνυμα και τα αποτελζςματα κα χρθςιμοποιθκοφν

μόνο για ερευνθτικοφσ ςκοποφσ. Θ χοριγθςθ των ερωτθματολογίων διιρκεςε εννζα μινεσ,

από το Σεπτζμβριο του 2010 μζχρι τον Ιοφνιο του 2011 και ζλαβε χϊρα ςε μζροσ

επιλεχκζν από τον εκάςτοτε ςυμμετζχοντα ςτθν ζρευνα, κυρίωσ ςτο χϊρο εργαςίασ του.

Επιπρόςκετα, κατά τθ ςυμπλιρωςθ των εντφπων, δόκθκε ιδιαίτερθ ζμφαςθ ςτθ δθμιουργία

ευχάριςτου κλίματοσ και ςτθν προαγωγι μιασ ςχζςθσ ιςοτιμίασ και εμπιςτοςφνθσ μεταξφ

του ερευνθτι και των ςυμμετεχόντων. Ρρζπει επίςθσ να ςθμειωκεί ότι, παρά τισ δοκείςεσ

εγγυιςεισ, ζνα μικρό ποςοςτό των ατόμων με τα οποία ιρκε ςε επαφι ο ερευνθτισ, αρνικθκε

να ςυμμετάςχει. Οι λόγοι οι οποίοι ςυνικωσ προβάλλονταν ιταν θ αμφιβολία ςχετικά με

το απόρρθτο ι θ ζλλειψθ χρόνου λόγω επαγγελματικϊν υποχρεϊςεων.

Εν κατακλείδι, κατά τθ ςυμπλιρωςθ των ερωτθματολογίων, δόκθκαν οι απαραίτθτεσ οδθγίεσ

και διαςαφθνίςεισ για τυχόν απορίεσ που εξζφραςαν οι ςυμμετζχοντεσ. Θ ςυμπλιρωςθ των

ερωτθματολογίων διαρκοφςε περίπου 15 λεπτά τθσ ϊρασ, χωρίσ ωςτόςο να υπάρχουν

χρονικά όρια για τθν όλθ διαδικαςία. Στο τζλοσ τθσ διαδικαςίασ αυτισ, δίνονταν ςτον

κάκε ζνα από τουσ ςυμμετζχοντεσ οι απαραίτθτεσ ευχαριςτίεσ για τθ ςυμμετοχι και τθ

ςυμβολι του ςτθν υλοποίθςθ τθσ εν λόγω ζρευνασ.

11. Κωδικοποίθςθ και ςτατιςτικι ανάλυςθ

Ρροςδιορίςτθκε θ βακμολογία για κάκε άτομο ςε κάκε μια από τισ υπο μελζτθ μεταβλθτζσ.

Αναλφκθκαν οι ςχζςεισ των βακμολογιϊν μεταξφ των μεταβλθτϊν , κακϊσ και οι ςχζςεισ

μεταξφ των βακμολογιϊν των μεταβλθτϊν και διαφόρων κοινωνικο-δθμογραφικϊν

χαρακτθριςτικϊν των ατόμων του δείγματοσ, όπωσ του φφλου, τθσ θλικίασ, του μορφωτικοφ

επιπζδου, του ετιςιου κακαροφ ειςοδιματοσ, των επιπζδων χρζουσ, τθσ οικογενειακισ

κατάςταςθσ κτ.λ.


79

12. Ευριματα

Αρχικά, υπολογίςκθκε ο δείκτθσ αξιοπιςτίασ εςωτερικισ ςυνζπειασ (Cronbach’s alpha) για

κάκε εργαλείο που χρθςιμοποιικθκε με ςκοπό τθν ςυλλογι των δεδομζνων. Ππωσ φαίνεται

ςτο πίνακα 12.1, οι δείκτεσ αξιοπιςτίασ κρίνονται όλοι ικανοποιθτικοί, κακϊσ είναι πάνω από

το όριο τθσ τιμισ 0.70, ενϊ ςε τρείσ περιπτϊςεισ ο δείκτθσ ξεπερνά ακόμα και τθ τιμι 0.80.

Ρίνακασ 12.1. Δείκτεσ αξιοπιςτίασ(Cronbach’s alpha) των κλιμάκων μζτρθςθσ

Κλίμακερ/Δπωηημαηολόγια Δπωηήμαηα Cronbach’s a

Κλίμακα Γενικήρ Αςηαποηελεζμαηικόηηηαρ 16 0.76

Κλίμακα Οικονομικήρ Δςμάπειαρ 8 0.71

Κλίμακα Δπαγγελμαηικήρ Ικανοποίηζηρ 9 0.85

Δπωηημαηολόγιο Οικονομικήρ Γςζππαγίαρ 10 0.79

Δπωηήμαηα Δπγαζιακήρ Αναζθάλειαρ 4 0.81

Δπωηήμαηα Απαζσοληζιμόηηηαρ 4 0.83

Ρριν τθν διερεφνθςθ των ςχζςεων μεταξφ των μελετϊμενων μεταβλθτϊν κακϊσ και των

ςχζςεων μεταξφ των τελευταίων και των κοινωνικο-δθμογραφικϊν χαρακτθριςτικϊν,

ελζγχκθκε θ κανονικότθτα των κατανομϊν με το One-Sample Kolmogorov-Smirnov Test.

Ρίνακασ 12.2. One-Sample Kolmogorov-Smirnov Test για τον ζλεγχο τθσ κανονικότθτασ των

κατανομϊν

GSE EHQ JIS ES JSS FWBS

Kolmogorov-Smirnov Z 1,099 1,030 1,016 ,878 ,923 ,710

P ,178 ,239 ,253 ,425 ,361 ,695 GSE=Κλίμακα Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ,EHQ=Ερωτθματολόγιο Οικονομικισ Δυςπραγίασ,JIS=Ερωτιματα Εργαςιακισ Αναςφάλειασ,ES=Ερωτιματα Απαςχολθςιμότθτασ,JSS=Κλίμακα Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ,FWBS=Κλίμακα Οικονομικισ Ευμάρειασ

Ππωσ φαίνεται ςτο πίνακα 12.2, όλεσ οι κατανομζσ βρζκθκε να είναι κανονικζσ.


80

12.1 Σχζςεισ μεταξφ των μελετϊμενων μεταβλθτϊν

Για να διερευνθκεί θ ςυνάφεια μεταξφ των ζξι μελετϊμενων μεταβλθτϊν χρθςιμοποιικθκε ο

δείκτθσ ςυνάφειασ Pearson-r. Βρζκθκε ότι ο παράγοντασ τθσ Εργαςιακισ Αναςφάλειασ (JIS)

ζχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι μζτρια ςυνάφεια αρνθτικισ κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ

Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ (GSE) (r=-.24, p<.05), ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι μζτρια

ςυνάφεια αρνθτικισ κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ Απαςχολθςιμότθτασ(ES) (r=-.31,

p<.01), ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι μζτρια ςυνάφεια κετικισ κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ

Οικονομικισ Δυςπραγίασ (EHQ) (r=.38, p<.01), και τζλοσ ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι υψθλι

ςυνάφεια αρνθτικισ κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ (JSS)

(r=-.55, p<.01).

Ρίνακασ 12.1.1. Δείκτθσ ςυνάφειασ (Pearson r) και ςτατιςτικι ςθμαντικότθτα (p) μεταξφ των

ζξι μελετϊμενων μεταβλθτϊν

GSE EHQ JIS ES JSS FWBS

GSE Pearson r 1

P EHQ Pearson r -0,18 1

P 0,06 JIS Pearson r -,24

* ,38

** 1

P 0,01 0,00 ES Pearson r ,36

** -0,01 -,31

** 1

P 0 0,90 0,001 JSS Pearson r 0,17 -0,18 -,55

** ,30

** 1

P 0,09 0,07 0,00 0,002 FWBS Pearson r -0,07 -0,16 -0,11 -0,11 0,06 1

P 0,48 0,11 0,29 0,28 0,57

*Στατιςτικά ςθμαντικό ςε επίπεδο 95%, **Στατιςτικά ςθμαντικό ςε επίπεδο 99%

Ακόμα ο παράγοντασ τθσ Απαςχολθςιμότθτασ (ES) βρζκθκε να ζχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι

μζτρια ςυνάφεια κετικισ κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ Γενικισ

Αυτοαποτελεςματικότθτασ (GSE) (r=.36, p<.01), και ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι μζτρια ςυνάφεια

κετικισ κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ (JSS) (r=.30, p<.01).

Ο μοναδικόσ παράγοντασ ο οποίοσ δε βρζκθκε να ζχει ςτατιςτικϊσ ςθμαντικι ςυνάφεια με

οποιονδιποτε από τουσ άλλουσ παράγοντεσ, όπωσ φαίνεται ςτο πίνακα 12.1.1, είναι ο

παράγοντασ τθσ Οικονομικισ Ευμάρειασ (FWBS).


81

12.2 Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και Φφλο

Ο πίνακασ 12.2.1 δείχνει τουσ μζςουσ όρουσ και τισ τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν ςτισ

ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ανάλογα με το φφλο. Για να διαπιςτωκεί θ

φπαρξθ ι όχι διαφορϊν ςτισ βακμολογίεσ ανάλογα με το φφλο χρθςιμοποιικθκε το κριτιριο t-

test.

Ρίνακασ 12.2.1. Μζςοι όροι και τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν των ςυμμετεχόντων ςτισ

ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ το Φφλo

Φύλο Μέζορ όπορ Τςπική απόκλιζη

GSE Άνδπαρ (52) 3,09 0,30 Γςναίκα(56) 2,97 0,39

EHQ Άνδπαρ (52) 1,98 0,52 Γςναίκα (56) 2,01 0,55

JIS Άνδπαρ (53) 2,14 0,80 Γςναίκα (55) 2,40 0,97

ES Άνδπαρ (54) 3,31 0,96 Γςναίκα (53) 2,91 0,74

JSS Άνδπαρ (53) 3,19 0,66 Γςναίκα (54) 3,31 0,71

FWBS Άνδπαρ (50) 3,10 0,88 Γςναίκα (48) 3,29 0,74

Το φφλο δε βρζκθκε να διαφοροποιεί τισ βακμολογίεσ ςτουσ παράγοντεσ τθσ Γενικισ

Αυτοαποτελεςματικότθτασ (t=1.76, df=106, p>.05), τθσ Οικονομικισ Δυςπραγίασ (t=-.29,

df=106, p>.05), τθσ Εργαςιακισ Αναςφάλειασ (t=-1.55, df=106, p>.05), τθσ Επαγγελματικισ

Ικανοποίθςθσ (t=-.93, df=105, p>.05) και τθσ Οικονομικισ Ευμάρειασ (t=-1.14, df=96, p>.05).

Βρζκθκε όμωσ, το φφλο να διαφοροποιεί τισ βακμολογίεσ ςτο παράγοντα τθσ

Απαςχολθςιμότθτασ (t=2.40, df=105, p<.05). Ριο ςυγκεκριμζνα οι άνδρεσ (Μ.Ο.=3.31) ζχουν

υψθλότερθ βακμολογία από τισ γυναίκεσ (Μ.Ο.=2.91).

Ρίνακασ 12.2.2. T-test για τθν επίδραςθ του δθμογραφικοφ χαρακτθριςτικοφ του Φφλου ςτθ

βακμολογία των ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

t-test για ηην ιζόηηηα ηων μέζων όπων

Φύλο-Παπάγονηερ t df P

GSE EHQ

1,76 -0,29

106 106

0,08 0,77

JIS -1,55 106 0,12 ES 2,40 105 0,01


82

JSS -0,93 105 0,35 FWBS -1,14 96 0,25

12.3 Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ των ατόμων του

δείγματοσ τα τελευταία ζτθ


ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ανάλογα με τθ μεταβολι τθσ οικονομικισ

κατάςταςθσ τουσ τα τελευταία ζτθ.


ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθ μεταβολι τθσ οικονομικισ τουσ κατάςταςθσ τα

τελευταία ζτθ

Μέζορ όπορ Τςπική απόκλιζη

GSE Ππορ ηο σειπόηεπο (25) 3,02 0,23 Παπέμεινε η ίδια (46) 3,06 0,40 Ππορ ηο καλύηεπο (37) 2,99 0,35 Σύνολο (108) 3,03 0,35

EHQ Ππορ ηο σειπόηεπο (24) 2,20 0,50 Παπέμεινε η ίδια (46) 1,97 0,60 Ππορ ηο καλύηεπο (38) 1,88 0,42 Σύνολο (108) 1,99 0,53

JIS Ππορ ηο σειπόηεπο (24) 2,39 0,84 Παπέμεινε η ίδια (44) 2,43 0,95 Ππορ ηο καλύηεπο (40) 2,03 0,83 Σύνολο (108) 2,27 0,90

ES Ππορ ηο σειπόηεπο (23) 2,54 0,82 Παπέμεινε η ίδια (45) 3,17 0,74 Ππορ ηο καλύηεπο (39) 3,38 0,92 Σύνολο (107) 3,11 0,88

JSS Ππορ ηο σειπόηεπο (23) 2,96 0,46 Παπέμεινε η ίδια (44) 3,2 0,74 Ππορ ηο καλύηεπο (40) 3,48 0,66 Σύνολο (107) 3,25 0,68

FWBS Ππορ ηο σειπόηεπο (21) 2,98 0,75 Παπέμεινε η ίδια (43) 3,28 0,85 Ππορ ηο καλύηεπο (34) 3,22 0,81 Σύνολο (98) 3,19 0,81

Για να διαπιςτωκεί θ φπαρξθ ι όχι διαφορϊν ςτισ βακμολογίεσ ανάλογα με τθ μεταβολι τθσ

οικονομικισ κατάςταςθσ τα τελευταία ζτθ χρθςιμοποιικθκε ανάλυςθ διακφμανςθσ One-Way

Anova με ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθ μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ και εξαρτθμζνεσ

μεταβλθτζσ τισ βακμολογίεσ ςτουσ ζξι υπό μελζτθ παράγοντεσ.


83

Ρίνακασ 12.3.2. One- Way Anova με ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθ μεταβολι τθσ οικονομικισ

κατάςταςθσ των ςυμμετεχόντων τα τελευταία ζτθ και εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ τισ ζξι

μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

SS df ΜS F P

GSE Μ.Ο 0,10 2 0,05 0,40 0,67 Δ.Ο. 13,43 105 0,12 Σύνολο 13,53 107

EHQ Μ.Ο 1,57 2 0,78 2,84 0,06 Δ.Ο. 29,04 105 0,27 Σύνολο 30,61 107

JIS Μ.Ο 3,88 2 1,94 2,45 0,09 Δ.Ο. 83,02 105 0,79 Σύνολο 86,91 107

ES Μ.Ο 10,52 2 5,26 7,61 0,001 Δ.Ο. 71,89 104 0,69 Σύνολο 82,41 106

JSS Μ.Ο 4,14 2 2,07 4,70 0,011 Δ.Ο. 45,83 104 0,44 Σύνολο 49,98 106

FWBS Μ.Ο 1,30 2 0,65 0,97 0,38 Δ.Ο. 63,88 95 0,67 Σύνολο 65,18 97

Θ μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ βρζκθκε:

Να μθν διαφοροποιεί τθ βακμολογία ςτο παράγοντα τθσ Γενικισ

Αυτοαποτελεςματικότθτασ (F(2,105)=.40, p>.05).

Να μθν διαφοροποιεί τθ βακμολογία ςτο παράγοντα τθσ Οικονομικισ Δυςπραγίασ

(F(2,105)=2.84, p>.05).

Να μθν διαφοροποιεί τθ βακμολογία ςτο παράγοντα τθσ Εργαςιακισ Αναςφάλειασ

(F(2,105)=2.45, p>.05).

Να διαφοροποιεί τθ βακμολογία ςτο παράγοντα τθσ Απαςχολθςιμότθτασ

(F(2,104)=7.61, p<.01).

Να διαφοροποιεί τθ βακμολογία ςτο παράγοντα Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ

(F(2,104)=4.70, p<.05).

Να μθν διαφοροποιεί τθ βακμολογία ςτο παράγοντα τθσ Οικονομικισ Ευμάρειασ

(F(2,95)=.97, p>.05).


84

12.4 Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και οικογενειακι κατάςταςθ

Ο πίνακασ 12.4.1 δείχνει τουσ μζςουσ όρουσ και τισ τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν

ςτουσ ζξι υπό μελζτθ παράγοντεσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ανάλογα με τθν οικογενειακι

κατάςταςθ. Για να διαπιςτωκεί θ φπαρξθ ι όχι διαφορϊν ανάλογα με τθν οικογενειακι

κατάςταςθ χρθςιμοποιικθκε το κριτιριο t-test. Θ οικογενειακι κατάςταςθ βρζκθκε να

διαφοροποιεί τισ βακμολογίεσ ςτο παράγοντα Εργαςιακι Αναςφάλεια (t=-3.27, df=101, p<.01).

Ριο ςυγκεκριμζνα, θ κατθγορία «άγαμοσ/θ» ζχει υψθλότερθ βακμολογία (Μ.Ο=2.43) από τθ

κατθγορία «παντρεμζνοσ/θ» (Μ.Ο=1.80). Δε διαπιςτϊκθκε κάποια άλλθ διαφοροποίθςθ των

βακμολογιϊν ςτουσ υπόλοιπουσ πζντε παράγοντεσ.

Ρίνακασ 12.4.1. Μζςοι όροι και τυπικζσ αποκλίςεισ των βακμολογιϊν των ςυμετεχόντων ςτισ

ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν οικογενειακι κατάςταςθ

Οικογενειακή Καηάζηαζη Μέζορ Όπορ Τςπική απόκλιζη

GSE Πανηπεμένορ/η (28) 3,11 0,32 Άγαμορ/η (75) 2,98 0,35

EHQ Πανηπεμένορ/η (27) 2,00 0,52 Άγαμορ/η (76) 1,98 0,54

JIS Πανηπεμένορ/η (26) 1,80 0,68 Άγαμορ/η (77) 2,43 0,89

ES Πανηπεμένορ/η (27) 3,13 0,81 Άγαμορ/η (75) 3,08 0,87

JSS Πανηπεμένορ/η (27) 3,37 0,62 Άγαμορ/η (75) 3,19 0,70

FWBS Πανηπεμένορ/η (21) 3,27 0,70 Άγαμορ/η (72) 3,18 0,84

Ρίνακασ 12.4.2. T-test για τθν επίδραςθ του δθμογραφικοφ χαρακτθριςτικοφ τθσ οικογενειακισ

κατάςταςθσ ςτθ βακμολογία των ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ


t df P

GSE 1,66 101 0,09 EHQ 0,20 101 0,83 JIS -3,27 101 0,001 ES 0,27 100 0,78 JSS 1,15 100 0,25 FWBS 0,44 91 0,65


85

12.5 Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και εκπαίδευςθ


ςτουσ ζξι υπο μελζτθ παράγοντεσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ανάλογα με το μορφωτικό επίπεδο.

Για να διαπιςτωκεί θ φπαρξθ ι όχι διαφορϊν ανάλογα με τθν εκπαίδευςθ χρθςιμοποιικθκε το

κριτιριο t-test. Το μορφωτικό επίπεδο δε βρζκθκε να διαφοροποιεί τισ βακμολογίεσ ςε

κάποιον από τουσ ζξι παράγοντεσ.


ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν εκπαίδευςθ

Δκπαίδεςζη Μέζορ Όπορ Τςπική απόκλιζη

GSE Β΄/βάθμια (28) 3.01 .34 Γ΄/βάθμια (80) 3.03 .35

EHQ Β΄/βάθμια (29) 2.07 .57 Γ΄/βάθμια (79) 1.96 .51

JIS Β΄/βάθμια (29) 2.06 .80 Γ΄/βάθμια (79) 2.35 .92

ES Β΄/βάθμια (29) 3.12 1.01 Γ΄/βάθμια (78) 3.11 .83

JSS Β΄/βάθμια (29) 3.43 .78 Γ΄/βάθμια (78) 3.18 .63

FWBS Β΄/βάθμια (28) 3.09 .83 Γ΄/βάθμια (70) 3.23 .81

Ρίνακασ 12.5.2. T-test για τθν επίδραςθ του δθμογραφικοφ χαρακτθριςτικοφ τθσ εκπαίδευςθσ

ςτθ βακμολογία των ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

t-test για ηην ιζόηηηα ηων μέζων όπων t df P

GSE -.31 106 .75 EHQ .89 106 .37 JIS -1.52 106 .12 ES .08 105 .92 JSS 1.71 105 .09 FWBS -.75 96 .45

12.6 Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και επαγγελματικι κατάςταςθ


ςτουσ ζξι υπο μελζτθ παράγοντεσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ανάλογα με τθν επαγγελματικι

κατάςταςθ. Για να διαπιςτωκεί θ φπαρξθ ι όχι διαφορϊν ανάλογα με τθν επαγγελματικι


86

κατάςταςθ χρθςιμοποιικθκε το κριτιριο t-test. Θ επαγγελματικι κατάςταςθ δε βρζκθκε να

διαφοροποιεί τισ βακμολογίεσ ςε κάποιον από τουσ ζξι παράγοντεσ.


ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν επαγγελματικι κατάςταςθ

Δπαγγελμαηική καηάζηαζη Μέζορ όπορ Τςπική απόκλιζη

GSE Πλήπηρ απαζσόληζη (82) 3.05 .33 Άλλο (26) 2.96 .40

EHQ Πλήπηρ απαζσόληζη (81) 2.00 .53 Άλλο (27) 1.95 .52

JIS Πλήπηρ απαζσόληζη (83) 2.24 .90 Άλλο (25) 2.38 .91

ES Πλήπηρ απαζσόληζη (82) 3.15 .94 Άλλο (25) 2.99 .64

JSS Πλήπηρ απαζσόληζη (82) 3.21 .71 Άλλο (25) 3.36 .59

FWBS Πλήπηρ απαζσόληζη (75) 3.11 .81 Άλλο (23) 3.45 .80

Ρίνακασ 12.6.2. T-test για τθν επίδραςθ του δθμογραφικοφ χαρακτθριςτικοφ τθσ

επαγγελματικισ κατάςταςθσ ςτθ βακμολογία των ςυμμετεχόντων ςτισ ζξι μελετϊμενεσ

μεταβλθτζσ


t df P

GSE 1.04 106 .30 EHQ .41 106 .68 JIS -.64 106 .52 ES .82 105 .41 JSS -.92 105 .36 FWBS -1.74 96 .08

12.7 Μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ και Ηλικία, Ετιςιο Κακαρό Ειςόδθμα

Για να διαπιςτωκεί θ φπαρξθ ι όχι ςχζςθσ μεταξφ των ζξι παραγόντων και τθσ θλικίασ και του

ετιςιου κακαροφ ειςοδιματοσ των ςυμμετεχόντων χρθςιμοποιικθκε ο δείκτθσ ςυνάφειασ

Pearson-r. Ριο ςυγκεκριμζνα, βρζκθκε:

Θ θλικία των ςυμμετεχόντων να ζχει μικρι ςυνάφεια κετικι κατεφκυνςθσ με το

παράγοντα τθσ Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ (r=.21, p<.05).


87

Το ετιςιο κακαρό ειςόδθμα των ςυμμετεχόντων να ζχει μζτρια ςυνάφεια κετικισ

κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ Γενικισ Αυτοποτελεςματικότθτασ (r=.30, p<.01).

Το ετιςιο κακαρό ειςόδθμα των ςυμμετεχόντων να ζχει μικρι ςυνάφεια αρνθτικισ

κατεφκυνςθσ με το παράγοντα τθσ Οικονομικισ Δυςπραγίασ (r=-.19, p<.05).

Ρίνακασ 12.7.1. Δείκτθσ ςυνάφειασ (Pearson r) και δίπλευρθ ςθμαντικότθτα (p) των

δθμογραφικϊν χαρακτθριςτικϊν τθσ θλικίασ και του ετιςιου κακαροφ ειςοδιματοσ και των ζξι

μελετϊμενων μεταβλθτϊν

Ηλικία Δηήζιο Καθαπό Διζόδημα

GSE Pearson r 0,21 0,30 p 0,02 0,00

EHQ Pearson r 0,05 -0,19 p 0,54 0,04

JIS Pearson r -0,05 -0,11 p 0,59 0,24

ES Pearson r -0,05 0,06 p 0,58 0,49

JSS Pearson r -0,13 0,04 p 0,15 0,64

FWBS Pearson r 0,03 0,05 p 0,77 0,61


ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ςτουσ ςυμμετζχοντεσ ανάλογα με τθν θλικία. Για να διαπιςτωκεί

θ φπαρξθ ι όχι διαφορϊν ανάλογα με τθν θλικία χρθςιμοποιικθκε ανάλυςθ διακφμανςθσ One

Way Anova με ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθν θλικία των ςυμμετεχόντων και εξαρτθμζνεσ

μεταβλθτζσ τισ βακμολογίεσ ςτουσ ζξι υπό μελζτθ παράγοντεσ. Θ θλικία βρζκθκε να

διαφοροποιεί τισ βακμολογίεσ ςτο παράγοντα μόνο τθσ Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ

(F(2,105)=3.56, p<.05).

Διαπιςτϊνεται ότι όςο αυξάνει θ θλικία των ςυμμετεχόντων , αυξάνονται και τα επίπεδα τθσ

Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ. Συγκρίνοντασ τουσ μζςουσ όρουσ των θλικιακϊν ομάδων

(Ρίν. 12.7.2.), παρατθρείται ότι θ πρωτθ θλικιακι ομάδα («ζωσ 27 ετϊν», Μ=2.91) ζχει τα

χαμθλότερα επίπεδα Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ ςε ςχζςθ με τθν δεφτερθ («28 ζωσ

35», Μ=3.08) και τθ τρίτθ («36 και άνω», Μ=3.11) θλικιακι ομάδα.


88


ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ ωσ προσ τθν θλικία

Μέζορ όπορ Τςπική απόκλιζη

GSE έωρ 27 εηών (40) 2.91 .37 28 έωρ 35 (36) 3.08 .30 36 και άνω (32) 3.11 .35 Σύνολο (108) 3.03 .35

EHQ έωρ 27 εηών (41) 1.98 .51 28 έωρ 35 (35) 1.95 .54 36 και άνω (32) 2.05 .56 Σύνολο (108) 1.99 .53

JIS έωρ 27 εηών (40) 2.26 .88 28 έωρ 35 (38) 2.40 .91 36 και άνω (30) 2.13 .90 Σύνολο (108) 2.27 .90

ES έωρ 27 εηών (39) 3.16 .86 28 έωρ 35 (38) 3.06 .81 36 και άνω (30) 3.12 1.00 Σύνολο (107) 3.11 .88

JSS έωρ 27 εηών (39) 3.42 .64 28 έωρ 35 (38) 3.13 .77 36 και άνω (30) 3.17 .60 Σύνολο (107) 3.25 .68

FWBS έωρ 27 εηών (38) 3.15 .82 28 έωρ 35 (32) 3.21 .88 36 και άνω (28) 3.23 .75 Σύνολο (98) 3.19 .81

Ρίνακασ 12.7.3. One- Way Anova με ανεξάρτθτθ μεταβλθτι τθν θλικία των ςυμμετεχόντων και

εξαρτθμζνεσ μεταβλθτζσ τισ ζξι μελετϊμενεσ μεταβλθτζσ

SS df ΜS F P

GSE Μ.Ο .86 2 .43 3.56 .032 Δ.Ο 12.67 105 .12 Σύνολο 13.53 107

EHQ Μ.Ο .17 2 .08 .30 .73 Δ.Ο 30.44 105 .29 Σύνολο 30.61 107

JIS Μ.Ο 1.27 2 .63 .78 .45 Δ.Ο 85.63 105 .81 Σύνολο 86.91 107

ES Μ.Ο .17 2 .08 .11 .89 Δ.Ο 82.24 104 .79 Σύνολο 82.41 106

JSS Μ.Ο 1.79 2 .89 1.93 .15 Δ.Ο 48.19 104 .46 Σύνολο 49.98 106

FWBS Μ.Ο .12 2 .06 .08 .91 Δ.Ο 65.06 95 .68 Σύνολο 65.18 97


89

12.8 Ανάλυςθ Παλινδρόμθςθσ

Χρθςιμοποιικθκε το απλό μοντζλο ανάλυςθσ παλινδρόμθςθσ για τθ περαιτζρω διερεφνθςθ

τθσ ςχζςθσ μεταξφ των παραγόντων (Ρίν.12.8.1). Ο παράγοντασ τθσ Απαςχολθςιμότθτασ, ωσ

ανεξάρτθτοσ παράγοντασ, ευκφνεται για το 9% τθσ διαφοροποίθςθσ του παράγοντα τθσ

Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ. Με άλλα λόγια, αν προςπακιςουμε να εξθγιςουμε γιατί

κάποια άτομα ζχουν υψθλότερα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ από κάποια άλλα,

μποροφμε να αναηθτιςουμε τθ διαφοροποίθςθ ςτα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ

ατόμων με διαφορετικά επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ. Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι

παράγοντεσ που μποροφν να εξθγιςουν αυτι τθ διαφοροποίθςθ, αλλά το δικό μασ μοντζλο,το

οποίο περιλαμβάνει μόνο τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ, μπορεί να εξθγιςει μόνο το 9% τθσ

πρϊτθσ. Αυτό ςθμαίνει ότι το 92% τθσ διαφοροποίθςθσ ςτα επίπεδα επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ δεν μπορεί να εξθγθκεί μόνο με τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ. Επομζνωσ,

πικανϊσ να υπάρχουν άλλοι παράγοντεσ οι οποίοι ζχουν επίςθσ επίδραςθ.

Ο παράγοντασ τθσ Εργαςιακισ Αναςφάλειασ, ωσ ανεξάρτθτοσ παράγοντασ, ευκφνεται για το

30% τθσ διαφοροποίθςθσ του παράγοντα τθσ Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ. Με άλλα λόγια,

αν προςπακιςουμε να εξθγιςουμε γιατί κάποια άτομα ζχουν υψθλότερα επίπεδα

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ από κάποια άλλα, μποροφμε να αναηθτιςουμε τθ

διαφοροποίθςθ ςτα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ ατόμων με διαφορετικά επίπεδα

εργαςιακισ αναςφάλειασ. Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι παράγοντεσ που μποροφν να

εξθγιςουν τθ διαφοροποίθςθ, αλλά το μοντζλο μασ, που περιλαμβάνει μόνο τα επίπεδα

εργαςιακισ αναςφάλειασ, μπορεί να εξθγιςει μόνο το 30% τθσ πρϊτθσ. Αυτό ςθμαίνει ότι το

70% τθσ διαφοροποίθςθσ ςτα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ δεν μπορεί να εξθγθκεί

μόνο με το παράγοντα τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ. Είναι πικανό επομζνωσ να υπάρχουν

άλλοι παράγοντεσ οι οποίοι ζχουν επίςθσ επίδραςθ.


90

Ρίνακασ 12.8.1. Απλι ανάλυςθ παλινδρόμθςθσ μεταξφ των μεταβλθτϊν

R2 Διορκωμζνο R2 Beta F P

ES* JSS .09 .08 .30 10.62 <.01 JIS* JSS .30 .30 -.55 45.20 <.001 ES* JIS .10 .09 -.31 11.24 <.01 EHQ* JIS .15 .14 .39 17.75 <.001 GSE* ES .13 .12 .36 15.02 <.001 *ανεξάρτθτοι παράγοντεσ

Ο παράγοντασ τθσ Απαςχολθςιμότθτασ, ωσ ανεξάρτθτοσ παράγοντασ, ευκφνεται για το 10%

τθσ διαφοροποίθςθσ του παράγοντα τθσ Εργαςιακισ Αναςφάλειασ. Με άλλα λόγια, αν

προςπακιςουμε να εξθγιςουμε γιατί κάποια άτομα ζχουν υψθλότερα επίπεδα εργαςιακισ

αναςφάλειασ από κάποια άλλα, μποροφμε να αναηθτιςουμε τθ διαφοροποίθςθ ςτα επίπεδα

εργαςιακισ αναςφάλειασ ατόμων με διαφορετικά επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ. Μπορεί να

υπάρχουν διάφοροι παράγοντεσ που μποροφν να εξθγιςουν αυτι τθ διαφοροποίθςθ, αλλά το

δικό μασ μοντζλο,το οποίο περιλαμβάνει μόνο τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ μπορεί να

εξθγιςει το 10% τθσ πρϊτθσ. Αυτό ςθμαίνει ότι το 90% τθσ διαφοροποίθςθσ ςτα επίπεδα

εργαςιακισ αναςφάλειασ δεν μπορεί να εξθγθκεί μόνο με τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ.

Είναι επομζνωσ πικανό, να υπάρχουν και άλλεσ μεταβλθτζσ οι οποίεσ αςκοφν επιπλζον

επίδραςθ.

Ο παράγοντασ τθσ Οικονομικισ Δυςπραγίασ ευκφνεται για το 15% τθσ διαφοροποίθςθσ του

παράγοντα τθσ Εργαςιακισ Αναςφάλειασ. Με άλλα λόγια, αν προςπακιςουμε να εξθγιςουμε

γιατί κάποια άτομα ζχουν υψθλότερα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ από κάποια άλλα,

μποροφμε να αναηθτιςουμε τθ διαφοροποίθςθ ςτα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ

ατόμων με διαφορετικά επίπεδα οικονομικισ δυςπραγίασ. Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι

παράγοντεσ που μποροφν να εξθγιςουν αυτι τθ διαφοροποίθςθ, αλλά το δικό μασ μοντζλο,το

οποίο περιλαμβάνει μόνο τα επίπεδα οικονομικισ δυςπραγίασ μπορεί να εξθγιςει το 15% τθσ

πρϊτθσ. Αυτό ςθμαίνει ότι το 85% τθσ διαφοροποίθςθσ ςτα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ


91

δεν μπορεί να εξθγθκεί μόνο με τα επίπεδα οικονομικισ δυςπραγίασ. Είναι επομζνωσ πικανό,

να υπάρχουν και άλλεσ μεταβλθτζσ οι οποίεσ αςκοφν επιπλζον επίδραςθ.

Τζλοσ, ο παράγοντασ τθσ Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ ευκφνεται για το 13% τθ

διαφοροποίθςθσ του παράγοντα τθσ Απαςχολθςιμότθτασ. Με άλλα λόγια, αν προςπακιςουμε

να εξθγιςουμε γιατί κάποια άτομα ζχουν υψθλότερα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ από

κάποια άλλα, μποροφμε να αναηθτιςουμε τθ διαφοροποίθςθ ςτα επίπεδα

απαςχολθςιμότθτασ ατόμων με διαφορετικά επίπεδα γενικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ.

Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι παράγοντεσ που μποροφν να εξθγιςουν αυτι τθ

διαφοροποίθςθ, αλλά το δικό μασ μοντζλο,το οποίο περιλαμβάνει μόνο τα επίπεδα γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ μπορεί να εξθγιςει το 13% τθσ πρϊτθσ. Αυτό ςθμαίνει ότι το 87%

τθσ διαφοροποίθςθσ ςτα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ δεν μπορεί να εξθγθκεί μόνο με τα

επίπεδα γενικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ. Είναι επομζνωσ πικανό, να υπάρχουν και άλλεσ

μεταβλθτζσ οι οποίεσ αςκοφν επιπλζον επίδραςθ.

Εκτόσ από τθν απλι ανάλυςθ παλινδρόμθςθσ που πραγματοποιικθκε για τθ διερεφνθςθ των

ςχζςεων μεταξφ των μεταβλθτϊν, εφαρμόςτθκε και το πολλαπλό μοντζλο ανάλυςθσ

παλινδρόμθςθσ με τρείσ μεταβλθτζσ (Ρίν. 12.8.2.). Ωσ εξαρτθμζνθ μεταβλθτι

χρθςιμοποιικθκε θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ και ωσ ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ θ

απαςχολθςιμότθτα και θ εργαςιακι αναςφάλεια

Ρίνακασ 12.8.2. Πολλαπλι ανάλυςθ παλινδρόμθςθσ με εξαρτθμζνθ μεταβλθτι τθν JSS

Ανεξάπηηηερ Μεηαβληηέρ

Πολλαπλό R R2 Γιοπθωμένο R

2 Beta F

ES ES, JIS

.31

.57

.10

.33

.09

.32

.31

.50

10.90*

24.44**

Εξαρτθμζνθ μεταβλθτι:JSS, *p<0.001, **p<0.000

Ο παράγοντασ τθσ απαςχολθςιμότθτασ ευκφνεται για το 10% τθσ διαφοροποίθςθσ του

παράγοντα τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Με τθ προςκικθ όμωσ και του παράγοντα τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ, οι δφο ανεξάρτθτεσ μεταβλθτζσ μαηί μποροφν να εξθγιςουν το 33%


92

τθσ διαφοροποίθςθσ των τιμϊν τθσ εξαρτθμζνθσ μεταβλθτισ, επαγγελματικι ικανοποίθςθ. Για

το υπόλοιπο 66% ευκφνεται πολφ πικανϊσ θ επίδραςθ άλλων παραγόντων.

13.υηιτθςθ

Ππωσ φαίνεται ςτα προθγοφμενα κεφάλαια του δευτζρου μζρουσ τθσ παροφςασ

διπλωματικισ εργαςίασ, προζκυψαν αρκετζσ ςχζςεισ μεταξφ των μελετϊμενων μεταβλθτϊν,

αλλά και μεταξφ των τελευταίων και διαφόρων κοινωνικϊν και δθμογραφικϊν

χαρακτθριςτικϊν.

Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα και Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ

Θ πρϊτθ ερευνθτικι υπόκεςθ δεν επαλθκεφτθκε ςτθν παροφςα ζρευνα κακϊσ ο παράγοντασ

τθσ Γενικισ Αυτοαποτελεςματικότθτασ δε βρζκθκε να ζχει ςτατιςτικά ςθμαντικι ςυςχζτιςθ με

το παράγοντα τθσ Επαγγελματικισ Ικανοποίθςθσ. Ρροθγοφμενεσ ζρευνεσ (Abele & Spurk,

2009) βρικαν ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα που μετρικθκε ςτθν ζναρξθ τθσ ςταδιοδρομίασ

είχε κετικι ςυνάφεια με το μιςκό και τθ κζςθ τρία χρόνια μετά, όπωσ και ςτθ μεταβολι του

μιςκοφ και τθν ικανοποίθςθ από τθ ςταδιοδρομία επτά χρόνια μετά, δείχνοντασ ζτςι ότι τα

επίπεδα αυτοαποτελεςματικότθτασ πριν τθν είςοδο ςτθν αγορά εργαςίασ μπορεί να είναι

ςθμαντικά για τθν μελλοντικι επαγγελματικι επιτυχία. Ριο πρίν όμωσ οι Schyns και von Collani

(2002) βρικαν τα πρϊτα ςτοιχεία για τθ χρθςιμότθτα τθσ ςτθν ζρευνα και πράξθ των

οργανιςμϊν, μετά τθν ζνδειξθ τθσ κετικισ ςυςχζτιςθσ μεταξφ τθσ επαγγελματικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ και τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ όπωσ και τθσ οργανωςιακισ

δζςμευςθσ. Στθ παροφςα ζρευνα τα αίτια τθσ μθ εφρεςθσ ςχζςθσ μεταξφ τθσ

αυτοαποτελεςματικότθτασ και τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ μποροφν πικανϊσ να

αποδοκοφν ςτθ διαφοροποίθςθ του δείγματοσ από τισ υπόλοιπεσ ζρευνεσ που αναφζρκθκαν.

Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα και Απαςχολθςιμότθτα

Θ αυτοαποτελεςματικότθτα ενόσ ατόμου ζχει βρεκεί πρόςφατα να ζχει ςχζςθ με τθν

απαςχολθςιμότθτα (Nauta et al., 2009). Οι Schyns, Torka και Goessling (2007) βρικαν ότι θ

επαγγελματικι αυτοαποτελεςματικότθτα ςχετίηεται με τθν προετοιμαςία για αλλαγι, ποφ

είναι, θ αναηιτθςθ για δοκιμαςίεσ με μεγαλφτερεσ απαιτιςεισ μζςα ι ζξω από τον οργανιςμό.


93

Οι μελζτεσ αυτζσ δείχνουν ότι για τα άτομα που εργάηονται ιδθ ςε ζναν οργανιςμό θ

αυτοαποτελεςματικότθτα μπορεί να επαυξάνεται ταυτόχρονα με τθν απαςχολθςιμότθτα. Στθ

παροφςα μελζτθ θ κετικι ςχζςθ μεταξφ τθσ γενικισ αυτοαποτελεςματικότθτασ και τθσ

απαςχολθςιμότθτασ των ατόμων του δείγματοσ επαλθκεφτθκε.

Οι εργαηόμενοι με υψθλά επίπεδα αυτοαποτελεςματικότθτασ μάλλον κατζχουν ζνα

ςθμαντικό προβάδιςμα ςτθν εφρεςθ εργαςίασ. Στισ περιςςότερεσ μελζτεσ, θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ είναι καλόσ προβλεπτικόσ παράγοντασ τθσ

ζνταςθσ και επιτυχίασ τθσ τελευταίασ. Για παράδειγμα, οι Crossley και Stanton (2005) βρικαν

ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςυνδζκθκε με τθν ζνταςθ τθσ αναηιτθςθσ εργαςίασ, τθν

επιτυχία ςτθ ςυνζντευξθ και τθν επιτυχία ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ 6 εβδομάδεσ αργότερα.

Οι Cote et al. (2006), βρικαν ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ

ςχετίηεται με τθν ζνταςθ τθσ αναηιτθςθσ, τον αρικμό των προςφορϊν εργαςίασ και με το

επίπεδο τθσ εργαςίασ 4 μινεσ αργότερα. Οι Moynihan et al.(2003) βρικαν ότι θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ δεν ςχετιηόταν κετικά με τον αρικμό των

ςυνεντεφξεων, αλλά ςχετιηόταν με τον αρικμό των προςφορϊν εργαςίασ από επικυμθτοφσ

εργοδότεσ. Επίςθσ, ςτθν μετα-αναλυτικι τουσ επιςκόπθςθ, οι Kanfer et al. (2001) ζδειξαν ότι θ

αυτοαποτελεςματικότθτα ςτθν αναηιτθςθ εργαςίασ ςυνδεόταν με τθν ςυμπεριφορά

αναηιτθςθσ, με τθ τελευταία να ςχετίηεται ςθμαντικά με τθν εφρεςθ εργαςίασ.

Εκτόσ από τα παραπάνω που αναφζρκθκαν, μια πικανι εξιγθςθ τθσ ςχζςθσ μεταξφ γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ και απαςχολθςιμότθτασ, μπορεί να προκφψει από τθν εργαςία των

Fugate et al. (2004), οι οποίοι επικεντρϊκθκαν ςτισ ψυχολογικζσ διαςτάςεισ τθσ

απαςχολθςιμότθτασ. Μία από αυτζσ είναι και θ ατομικι προςαρμοςτικότθτα του ατόμου. Θ

γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα υποςτθρίηει τθν ατομικι προςαρμοςτικότθτα. Οι Ashford και

Taylor (1990) υποςτθρίηουν ότι θ αυτοαποτελεςματικότθτα είναι μια ςθμαντικι «εςωτερικι

ςυνκικθ» που απαιτείται για τθν επιτυχι προςαρμογι του ατόμου. Θ γενικι

αυτοαποτελεςματικότθτα αντιπροςωπεφει τθν αντίλθψθ του ατόμου ςχετικά με τθν ικανότθτα

να αποδϊςει ςε διάφορεσ καταςτάςεισ και κακοδθγεί τισ αντιλιψεισ του ατόμου για τθν

ικανότθτα να διαχειρίηεται τα γεγονότα τθσ ηωισ του και να αντιμετωπίηει επιτυχϊσ τισ

προκλιςεισ τθσ ηωισ (Judge, Erez, & Bono, 1998).


94

Ζτςι, θ γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα αςκεί κετικι επίδραςθ ςτθν αντίλθψθ κάποιου

ςχετικά με τθν ικανότθτα προςαρμογισ του και επθρεάηει τθν αντίδραςθ του απζναντι ςτθν

αβεβαιότθτα. Για παράδειγμα, θ γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα ςυςχετίςτθκε κετικά με τθ

ςτοχοκεςία και τθν επίτευξθ των ςτόχων ςε δείγμα ςτελεχϊν πωλιςεων αςφαλειϊν (Erez &

Judge, 2001). Μετα-αναλυτικά αποτελζςματα ζδειξαν κετικζσ ςυςχετίςεισ μεταξφ γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ και δφο ςθμαντικϊν εργαςιακϊν μεταβλθτϊν, τθσ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ και τθσ εργαςιακισ απόδοςθσ (Judge & Bono, 2001). Επιπλζον, επειδι θ γενικι

αυτοαποτελεςματικότθτα επθρεάηει τισ αντιλιψεισ και τισ ςυμπεριφορζσ ςε διάφορεσ

καταςτάςεισ, προάγει τθν ατομικι προςαρμοςτικότθτα ανεξάρτθτα από το είδοσ τθσ εργαςίασ

(π.χ. απλόσ εργαηόμενοσ ι ςτζλεχοσ) ι το είδοσ τθσ μετάβαςθσ (π.χ. προαγωγι ι τοποκζτθςθ

ςε άλλθ εργαςία). Επομζνωσ, θ γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα είναι ςθμαντικι για τθν

ατομικι προςαρμοςτικότθτα, διευκολφνει τθν αναγνϊριςθ και ςυνειδθτοποίθςθ των

επαγγελματικϊν ευκαιριϊν, ςυμβάλλοντασ ζτςι ςτθν αφξθςθ τθσ απαςχολθςιμότθτασ.

Απαςχολθςιμότθτα και Εργαςιακι Αναςφάλεια

Θ διατιρθςθ υψθλϊν επιπζδων απαςχολθςιμότθτασ κα μειϊςει με τθ ςειρά τθσ και τα

επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ κακϊσ θ αντίςτροφθ ςχζςθ τουσ ζχει καταδειχκεί ςε

προθγοφμενεσ μελζτεσ (Forrier & Sells,2003. Sverke et al., 2002), όπωσ και ςτθ παροφςα

ζρευνα. Υποκζςαμε ότι θ αφξθςθ των επιπζδων απαςχολθςιμότθτασ κα είχε αρνθτικό

αντίκτυπο ςτα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ, κάτι το οποίο επαλθκεφτθκε. Θ

απαςχολθςιμότθτα ζχει προτακεί ότι είναι ζνασ τρόποσ αντιμετϊπιςθσ τθσ εργαςιακισ

αναςφάλειασ. Ενϊ και θ εργαςιακι αναςφάλεια και θ απαςχολθςιμότθτα αναφζρονται ςτο

μζλλον, διαφζρουν ςτο ότι θ εργαςιακι αναςφάλεια αφορά το μζλλον τθσ τρζχουςασ

εργαςίασ του ατόμου, αλλά θ απαςχολθςιμότθτα αφορά εναλλακτικζσ εργαςίεσ που πικανϊσ

να μπορεί να ενεργοποιιςει το άτομο ςε ενδεχόμενθ απϊλεια τθσ εργαςίασ του. Ακόμα, θ

εργαςιακι αναςφάλεια αναφζρεται ςτθ δυνθτικι απϊλεια τθσ εργαςίασ του ατόμου, ενϊ θ

απαςχολθςιμότθτα αναφζρεται ςτθν απόκτθςθ νζασ εργαςίασ.


95

Οι ερευνθτζσ ςυμφωνοφν ςτο ότι θ απαςχολθςιμότθτα βοθκά τουσ εργαηόμενουσ να

αντιμετωπίςουν τθν εργαςιακι αναςφάλεια, επειδι οι εργαηόμενοι οι οποίοι ζχουν πολλζσ

εναλλακτικζσ ςτθν αγορά εργαςίασ μπορεί να επθρεάηονται λιγότερο από τθν εργαςιακι

αναςφάλεια από εκείνουσ με λιγότερεσ εναλλακτικζσ (Fugate, Kinicki, & Ashforth, 2004).

Εμπειρικά δεδομζνα υποςτθρίηουν αυτι τθν υπόκεςθ ότι θ απαςχολθςιμότθτα μετριάηει τθ

ςχζςθ μεταξφ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και ανεπικφμθτων αποτελεςμάτων (Bussing, 1999.

Mohr, 2000).

Ο ςθμαντικόσ ρόλοσ τθσ αντιλαμβανόμενθσ απαςχολθςιμότθτασ ςτθν αντιμετϊπιςθ των

αλλαγϊν ςτουσ οργανιςμοφσ μπορεί να τεκμθριωκεί εφαρμόηοντασ τθ κεωρία του ςτρεσ των

Lazarus και Folkman (1984). Θ κεωρία υποςτθρίηει ότι το αν ζνα άτομο αντιλαμβάνεται ζνα

ερζκιςμα ςτο περιβάλλον του (π.χ. τθν ανακοίνωςθ μείωςθσ προςωπικοφ) ωσ απειλι ι ωσ

πρόκλθςθ εξαρτάται από τθ γνωςτικι εκτίμθςθ αυτοφ του ερεκίςματοσ. Θ ςυνκικθ εκτιμάται

ωσ απειλθτικι αν το άτομο δεν ζχει ανεπτυγμζνεσ ςτρατθγικζσ αντιμετϊπιςθσ. Μπορεί να

ειπωκεί ότι τα άτομα που εμπιςτεφονται τθν απαςχολθςιμότθτα τουσ κα εκλάβουν μια

κατάςταςθ ωσ λιγότερο απειλθτικι, και επομζνωσ κα βιϊςουν λιγότερθ ζνταςθ. Σε ςυμφωνία

με αυτι τθν υπόκεςθ, εμπειρικά δεδομζνα ζχουν ξεκάκαρα δείξει ότι θ αντιλαμβανόμενθ

απαςχολθςιμότθτα ςχετίηεται με τθν υγεία, τθν ευμάρεια, και τθν ικανοποίθςθ απο τθ ηωι

(Berntson & Marklund, 2007. De Cuyper et al., 2008).

Με δεδομζνα λοιπόν τα ωφζλθ τθσ απαςχολθςιμότθτασ , είναι κρίςιμθσ ςθμαςίασ να

μακαίνουμε περιςςότερα για τα ςυςτατικά τθσ μζρθ, ειδικά ςτθν εποχι τθσ κρίςθσ και των

ραγδαίων αλλαγϊν ςτισ επιχειριςεισ και ςτουσ οργανιςμοφσ, που διανφουμε. Τα παραπάνω

ςυμπεράςματα ζχουν αρκετζσ εφαρμογζσ ςτο περιβάλλον των οργανιςμϊν και των

επιχειριςεων. Στόχοσ των διοικιςεων είναι θ διατιρθςθ του προςωπικοφ ςε υψθλά επίπεδα

απόδοςθσ και αποτελεςματικότθτασ. Θ εργαςιακι αναςφάλεια ςαν αποτζλεςμα κακοφ

εργαςιακοφ περιβάλλοντοσ δεν ωφελεί οφτε τουσ εργαηόμενουσ αλλά οφτε και τθ διοίκθςθ θ

οποία ςτοχεφει ςτθν διατιρθςθ αξιόμαχου προςωπικοφ. Επομζνωσ, μπορεί να επικεντρωκεί

ςτθν βελτίωςθ των επιπζδων απαςχολθςιμότθτασ των εργαηομζνων τθσ μζςω τθσ

εκπαίδευςθσ προςωπικοφ.


96

Θ εκπαίδευςθ προςωπικοφ είναι θ οργανωμζνθ διαδικαςία μάκθςθσ που ςτοχεφει ςτθν

απόκτθςθ γνϊςεων και ικανοτιτων για ζνα οριςμζνο ςκοπό. Θ εκπαίδευςθ ζχει ωσ ςτόχο τθ

μεταφορά γνϊςεων, ι δεξιοτιτων από ζναν πομπό (εκπαιδευτι) ςε ζνα δζκτθ

(εκπαιδευόμενο), μζςω μιασ τυπικισ διαδικαςίασ (διδαςκαλίασ) πάνω ςε ζνα, ι περιςςότερα

αντικείμενα (Ραπαλεξανδρι & Μπουραντάσ, 2003). Θ ςθμαςία τθσ εκπαίδευςθσ για μια

επιχείρθςθ είναι εμφανισ. Τα οφζλθ μπορεί να είναι θ αυξθμζνθ παραγωγικότθτα, θ

ανφψωςθ του θκικoφ των εργαηομζνων, θ μείωςθ ατυχθμάτων , θ αυξθμζνθ οργανωςιακι

ςτακερότθτα και ευελιξία, θ αυξθμζνθ αφοςίωςθ των εργαηομζνων και θ ανάπτυξθ

κουλτοφρασ προςανατολιςμζνθσ ςτθ βελτίωςθ τθσ απόδοςθσ. Τζλοσ, θ επιχείρθςθ μπορεί να

αυξιςει τθν ελκυςτικότθτα τθσ ωσ εργοδότθ. Εφαρμόηοντασ ζνα ςυνεπζσ και ολοκλθρωμζνο

πρόγραμμα εκπαίδευςθσ εργαηομζνων, μια επιχείρθςθ προςελκφει υψθλισ ποιότθτασ

εργαηομζνουσ. Αυτό ςυμβαίνει γιατί οι εργαηόμενοι εκτιμοφν το γεγονόσ ότι θ επιχείρθςθ τουσ

προςφζρει μακθςιακζσ και αναπτυξιακζσ ευκαιρίεσ, αυξάνει το επίπεδο ανταγωνιςτικότθτασ

τουσ και εμπλουτίηει τισ ικανότθτεσ τουσ. Αυτό τουσ επιτρζπει να κερδίςουν υψθλότερεσ

αμοιβζσ και να προοδεφςουν μζςα ςτθν οργάνωςθ ι να αυξιςουν τθν ικανότθτα τουσ να

απαςχολθκοφν αλλοφ, τθν απαςχολθςιμότθτα τουσ δθλαδι, ςε περίπτωςθ που παραςτεί

ανάγκθ (Ραπαλεξανδρι & Μπουραντάσ, 2003).

Εργαςιακι Αναςφάλεια και Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα

Βρζκθκε ακόμα, αρνθτικι ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ, εφρθμα το οποίο δεν είχε προβλεφκεί ςτισ ερευνθτικζσ υποκζςεισ.

Στθν αναςκόπθςθ τθσ διακζςιμθσ βιβλιογραφίασ δεν βρζκθκε κάποια μελζτθ θ οποία να

ςυνδζει τισ δφο μεταβλθτζσ. Το πιο πικανό είναι να μεςολαβοφν και άλλοι παράγοντεσ οι

οποίοι επθρεάηουν τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ. Ππωσ αναφζρκθκε παραπάνω, θ αυτοαποτελεςματικότθτα

βρζκθκε να ζχει κετικι ςχζςθ με τθν απαςχολθςιμότθτα , ενϊ θ απαςχολθςιμότθτα βρζκθκε

να ζχει αρνθτικι ςχζςθ με τθν εργαςιακι αναςφάλεια. Επομζνωσ, είναι πολφ πικανό θ ςχζςθ

μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και αυτοαποτελεςματικότθτασ να επθρεάηεται από τα

επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ του ατόμου.


97

Εργαςιακι Αναςφάλεια και Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ

Σε προθγοφμενεσ μετα-αναλφςεισ (Cheng & Chan, 2008. Sverke et al., 2002), βρζκθκε αρνθτικι

ςχζςθ μεταξφ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Κάτι τζτοιο

φαντάηει λογικό κακϊσ όταν απειλείται θ κζςθ εργαςίασ ενόσ ατόμου, παράγοντεσ που

ςχετίηονται με τθν εργαςία όπωσ θ οργανωςιακι δζςμευςθ ι θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ

ςθμειϊνουν ςθμαντικι ζκπτωςθ. Οι αναςφαλείσ εργαηόμενοι νιϊκουν πικανϊσ αδικθμζνοι

από τθ διοίκθςθ και αβζβαιοι για το επαγγελματικό τουσ μζλλον. Οι αρνθτικζσ επιπτϊςεισ τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ των εργαηομζνων ζχει καταδειχκεί

ςε παλαιότερθ μελζτθ ςε δείγμα εργαηομζνων ςτθν αυτοκινθτοβιομθχανία (Heany et al.,

1994). Τα αποτελζςματα των παραπάνω μετα-αναλφςεων βρίςκονται ςε ςυμφωνία με τα

αποτελζςματα τθσ δικισ μασ μελζτθσ , κακϊσ επαλθκεφτθκε θ ερευνθτικι μασ υπόκεςθ που

αφοροφςε τθν φπαρξθ αρνθτικισ ςχζςθσ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ.

Θ εργαςιακι αναςφάλεια ζχει καταδειχκεί ωσ παράγοντασ ςτρεσ, ο οποίοσ προκαλεί ζνταςθ

(Van Vuuren, 1990). Θ ζνταςθ αυτι προζρχεται από τθν απϊλεια ελζγχου και πρόβλεψθσ (De

Witte, 1999). Θ απϊλεια ελζγχου δείχνει μια αίςκθςθ ανικανότθτασ απζναντι ςτο παράγοντα

ςτρεσ (Dekker & Schaufeli, 1995). Οι εργαηόμενοι ζχουν λίγεσ επιλογζσ να επθρεάςουν τθν

κατάςταςθ. Θ απϊλεια πρόβλεψθσ ςθμαίνει ότι δεν είναι ξεκάκαρο το τι κα ςυμβεί ςτο

μζλλον, και το τι ςυνιςτά κατάλλθλθ αντίδραςθ. Θ ιδζα ότι υπάρχουν λίγεσ πικανότθτεσ να

αποτραπεί ι να αντιμετωπιςτεί μια ςτρεςογόνοσ ςυνκικθ ζχει ςυςχετιςτεί με τθν ζνταςθ ςτο

μοντζλο με τισ βιταμίνεσ που προτάκθκε από τον Warr (1994).

Μια εφλογθ εξιγθςθ είναι ότι θ απϊλεια ελζγχου και πρόβλεψθσ ςυμβάλλουν περιςςότερο

ςτθν βίωςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτουσ μόνιμουσ εργαηόμενουσ παρά ςτουσ

προςωρινά απαςχολοφμενουσ. Θ πικανότθτα τθσ απϊλειασ εργαςίασ είναι μεγάλθ για τουσ

προςωρινά απαςχολοφμενουσ εργαηόμενουσ. Μια επίπτωςθ είναι ότι θ εργαςιακι

αναςφάλεια ςτουσ προςωρινοφσ εργαηόμενουσ δεν οφείλεται ςε αιςκιματα απϊλειασ

πρόβλεψθσ. Επιπλζον, με πικανι τθν απϊλεια εργαςίασ ςτο μζλλον, ςτθ περίπτωςθ των

προςωρινϊν εργαηομζνων, κα παρακινθκεί θ διερεφνθςθ εναλλακτικϊν. Αυτό επαυξάνει το


98

αίςκθμα ελζγχου. Πταν θ απϊλεια εργαςίασ είναι αβζβαιθ, ςτθ περίπτωςθ των μόνιμων

εργαηομζνων, οι πικανότθτεσ επανάκτθςθσ του ελζγχου είναι ελάχιςτεσ. Αυτό οδθγεί ςτο

ςυμπζραςμα ότι θ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ

είναι περιςςότερο αρνθτικι ςτουσ μόνιμουσ, ςε ςφγκριςθ με τουσ προςωρινά εργαηόμενουσ

(De Witte et al., 2009).

Θ αρνθτικι ςχζςθ μεταξφ των δφο αυτϊν παραγόντων μπορεί να εξθγθκεί ακόμα και με το

μοντζλο χαρακτθριςτικϊν τθσ εργαςίασ των Hackman και Oldman (1977) που περιγράφθκε ςε

προθγοφμενο κεφάλαιο. Πταν ο εργαηόμενοσ απωλζςει ζνα βαςικό χαρακτθριςτικό τθσ

εργαςίασ όπωσ είναι θ ταυτότθτα και ςπουδαιότθτα του ζργου του, ωσ αποτζλεςμα τθσ

δυνθτικισ απϊλειασ τθσ εργαςίασ, τότε θ ςυνκικθ αυτι ςυντελεί ςτθν κρίςιμθ ψυχολογικι

κατάςταςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ θ οποία με τθ ςειρά τθσ οδθγεί ςε αρνθτικά

εργαςιακά αποτελζςματα όπωσ απϊλεια εςωτερικοφ κινιτρου και κατακόρυφθ μείωςθ των

επιπζδων επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ.

Απαςχολθςιμότθτα και Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ

Στθ παροφςα μελζτθ βρζκθκε κετικι ςχζςθ μεταξφ τθσ απαςχολθςιμότθτασ και τθσ

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ. Σε προθγοφμενθ ζρευνα ( De Witte, 2009) βρζκθκε αρνθτικι

ςχζςθ μεταξφ των δφο μεταβλθτϊν ςε εργαηόμενουσ. Το πιο πικανό είναι να επιδροφν και

άλλοι παράγοντεσ ςτθ ςχζςθ των δυο μεταβλθτϊν. Ριο πάνω αναφζρκθκε θ φπαρξθ αρνθτικισ

ςχζςθσ μεταξφ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ και εργαςιακισ αναςφάλειασ. Με δεδομζνθ τθν

φπαρξθ αρνθτικισ ςχζςθσ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και απαςχολθςιμότθτασ (Forrier &

Sells, 2003. Sverke et al., 2002), είναι πολφ πικανό θ ςχζςθ απαςχολθςιμότθτασ και

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ να επθρεάηεται από τα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ του

ατόμου. Είναι πολφ πικανό οι εργαηόμενοι οι οποίοι ζχουν υψθλά επίπεδα

απαςχολθςιμότθτασ να αιςκάνονται λιγότερθ πίεςθ και ςτρεσ ςτο εργαςιακό περιβάλλον.

Αυτό με τθ ςειρά του πικανϊσ να ςυγκρατεί τα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ του

εργαηόμενου ςε χαμθλά , υποφερτά επίπεδα επιδρϊντασ κετικά με αυτό τον τρόπο τελικά, ςτα

επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ.


99

Ακόμα, οι εργαηόμενοι αντιλαμβάνονται κάποια αφξθςθ ςτα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ θ

οποία μπορεί να ςθμαίνει νζεσ ευκαιρίεσ μάκθςθσ ι ικανοποιθτικι βελτίωςθ δεξιοτιτων και

ικανοτιτων, ςυνκικεσ οι οποίεσ είναι γνωςτό ότι προκαλοφν αφξθςθ τθσ επαγγελματικισ

ικανοποίθςθσ (Taris & Kompier, 2004).

Οικονομικι Δυςπραγία και Εργαςιακι Αναςφάλεια

Στθν αναςκόπθςθ τθσ διακζςιμθσ βιβλιογραφίασ δε βρζκθκε κάποια ζρευνα θ οποία να

ςυνδζει τθν οικονομικι δυςπραγία ενόσ ατόμου με τα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ. Στθ

παροφςα μελζτθ βρζκθκε κετικι ςχζςθ μεταξφ των δφο μεταβλθτϊν. Ρικανϊσ τα επίπεδα

εργαςιακισ αναςφάλειασ ενόσ εργαηομζνου να επθρεάηονται από ενδεχόμενεσ μιςκολογικζσ

μειϊςεισ, που ςθμαίνει μείωςθ του ειςοδιματοσ και αφξθςθ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ.

Φφλο και Εργαςιακι Αναςφάλεια

Στθ μετα-ανάλυςθ των Cheng και Chan (2008) βρζκθκε επίςθσ το φφλο των ατόμων του

δείγματοσ να μθν επθρεάηει τθ ςχζςθ μεταξφ εργαςιακισ αναςφάλειασ και των ςυνεπειϊν τθσ.

Στθ δικι μασ ζρευνα το φφλο δε βρζκθκε να ζχει ςθμαντικι ςυςχζτιςθ με το παράγοντα τθσ

εργαςιακισ αναςφάλειασ, επαλθκεφοντασ ζτςι τθν αντίςτοιχθ ερευνθτικι υπόκεςθ μασ. Πλο

και περιςςότερεσ γυναίκεσ αφοςιϊνονται ςτισ εργαςίεσ τουσ (Bradley, 1997) και θ διαφορά

ςτον εργαςιακό προςανατολιςμό μεταξφ ανδρϊν και γυναικϊν γίνεται μικρότεροσ

(Hakim,1996). Μια άλλθ πικανι εξιγθςθ είναι ότι οι επαγγελματικζσ ευκαιρίεσ για τισ γυναίκεσ

ζχουν με αργό τρόπο γίνει ιςόποςεσ με αυτζσ των ανδρϊν (Bradley, 1997). Ρου ςθμαίνει ότι θ

εργαςιακι κινθτοποίθςθ των γυναικϊν μπορεί να ζχει γίνει ςυγκρίςιμθ με αυτι των ανδρϊν.

Και είναι επίςθσ αρκετά κοινό πλζον να είναι θ εργαςία των γυναικϊν θ βαςικι πθγι

ειςοδιματοσ για τθν οικογζνεια. Στισ Θ.Ρ.Α. πλθκαίνουν οι γυναίκεσ που κερδίηουν από τθν

εργαςία τουσ τα ίδια, αν όχι περιςςότερα, από τουσ ςυηφγουσ τουσ. Αν τα εκλάβει κανείσ μαηί

όλα τα παραπάνω, φαίνεται λογικό θ εργαςιακι αναςφάλεια να είναι το ίδιο ςτρεςογόνοσ και

απογοθτευτικι και για τουσ άνδρεσ και για τισ γυναίκεσ.

Φφλο και Απαςχολθςιμότθτα


100

Ενϊ όπωσ αναφζρκθκε παραπάνω, θ εργαςιακι αναςφάλεια των ατόμων του δείγματοσ δε

βρζκθκε να ζχει κάποια ςυςχζτιςθ με το φφλο, δε ςυνζβθ το ίδιο με το παράγοντα τθσ

απαςχολθςιμότθτασ κακϊσ βρζκθκε να υπάρχει κετικι ςχζςθ μεταξφ τουσ. Συγκεκριμζνα, οι

άνδρεσ υπερείχαν των γυναικϊν ωσ προσ τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ. Αν και τα φυλετικά

ςτερεότυπα ςτθν εργαςία ζχουν ςχεδόν εξαλειφκεί (Bradley, 1997. Hakim, 1996), και ο

εργαςιακόσ προςανατολιςμόσ ανδρϊν και γυναικϊν να είναι ςχεδόν ίδιοσ, πικανϊσ οι άνδρεσ

να ζχουν μεγαλφτερεσ φιλοδοξίεσ από τισ γυναίκεσ και να είναι ςε μια ςυνεχι αναηιτθςθ

καλφτερων ςυνκθκϊν εργαςίασ και αμοιβισ, διατθρϊντασ για αυτό το ςκοπό υψθλά επίπεδα

απαςχολθςιμότθτασ. Από τθν άλλθ μεριά, οι γυναίκεσ πικανϊσ να προτιμοφν περιςςότερο

ςτακερι εργαςία και όχι ςυχνζσ αλλαγζσ, γιατί εκτόσ των άλλων ςε πολλζσ περιπτϊςεισ

αποτελεί ςτόχοσ και θ δθμιουργία οικογζνειασ.

Μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ και Απαςχολθςιμότθτα

Στθν αναςκόπθςθ τθσ διακζςιμθσ βιβλιογραφίασ δε βρζκθκε κάποια μελζτθ θ οποία να

ςυνδζει τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ με τθ μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ το

τελευταίο διάςτθμα. Στθ παροφςα μελζτθ βρζκθκε κετικι ςυςχζτιςθ μεταξφ τθσ μεταβλθτισ

τθσ απαςχολθςιμότθτασ και του κοινωνικοδθμογραφικοφ χαρακτθριςτικοφ τθσ μεταβολισ τθσ

οικονομικισ κατάςταςθσ το τελευταίο διάςτθμα. Μάλιςτα, υψθλότερα επίπεδα

απαςχολθςιμότθτασ είχε θ ομάδα των ατόμων του δείγματοσ θ οποία διλωςε ότι θ

οικονομικισ τθσ κατάςταςθ άλλαξε προσ το καλφτερο.

Μια πικανι εξιγθςθ αυτισ τθσ ςχζςθσ, αν κεωριςουμε ότι τα υψθλά επίπεδα

απαςχολθςιμότθτασ προκαλοφν τθ κετικι μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ, είναι ότι τα

υψθλά απαςχολιςιμα άτομα ενδζχεται να μθ μείνουν ποτζ χωρίσ εργαςία, κακϊσ οι

εργαςιακζσ εναλλακτικζσ που ζχουν τουσ επιτρζπουν να ζχουν μια ςτακερότθτα ςτο ειςόδθμα

τουσ ι να ζχουν τθν ευκαιρία να αυξάνουν τισ μιςκολογικζσ τουσ απολαβζσ αν μζνουν αρκετό

χρονικό διάςτθμα ςτθν ίδια εργαςία. Ζτςι θ οικοκονομικι τουσ κατάςταςθ διατθρείται ςε

κετικά επίπεδα ι ςτθ καλφτερθ περίπτωςθ βελτιϊνεται.

Μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ και Επαγγελματικι Ικανοποίθςθ


101

Κατά παρόμοιο τρόπο με τθν απαςχολθςιμότθτα, θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ βρζκθκε να

ζχει κετικι ςχζςθ με τθ μεταβολι τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ των ατόμων του δείγματοσ.

Υψθλότερα επίπεδα επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ βρζκθκε να ζχουν τα άτομα τθσ ομάδασ

του δείγματοσ που διλωςαν ότι θ οικονομικι τουσ κατάςταςθ άλλαξε προσ το καλφτερο το

τελευταίο διάςτθμα. Ραλαιότερεσ μελζτεσ (Sloane και Williams, 2000) ζδειξαν ότι το απόλυτο

και το ςχετικό μιςκολογικό ειςόδθμα είχε ςθμαντικι κετικι επίδραςθ ςτθν επαγγελματικι

ικανοποίθςθ των ανδρϊν και των γυναικϊν, αν και το μζγεκοσ τθσ επίδραςθσ είναι ιςχυρότερο

για τουσ άνδρεσ.

Το γεγονόσ ότι το ςχετικό ειςόδθμα επθρεάηει τθν επαγγελματικι ικανοποίθςθ ζχει επίςθσ

καταδειχκεί από τουσ Clark και Oswald (1996). Τα αποτελζςματα τθσ παροφςασ μελζτθσ

βρίςκονται ςε ςυμφωνία με παλαιότερα ευριματα που αναφζρονται ςτθ βιβλιογραφία.

Ρικανϊσ, θ ςχζςθ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ και μεταβολισ τθσ οικονομικισ κατάςταςθσ,

να επθρεάηεται και από τα επίπεδα απαςχολθςιμότθτασ των ατόμων του δείγματοσ,

δεδομζνθσ τθσ κετικισ ςχζςθσ που ζχει βρεκεί μεταξφ επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ και

απαςχολθςιμότθτασ.

Οικογενειακι κατάςταςθ και Εργαςιακι Αναςφάλεια

Θ οικογενειακι κατάςταςθ των ατόμων του δείγματοσ βρζκθκε να ζχει κετικι ςχζςθ με το

παράγοντα τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ. Ριο ςυγκεκριμζνα, οι άγαμοι ςθμείωςαν υψθλότερα

επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ από τα άτομα που είναι παντρεμζνα. Ραλαιότερθ ζρευνα θ

οποία μελζτθςε τθν επίδραςθ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ ςε ηευγάρια εργαηομζνων ςτον

ίδιο οργανιςμό ζδειξε ότι δεν είχαν διαφορζσ ςτα επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ που

προκλικθκαν ςτα ηευγάρια μετά από μειϊςεισ προςωπικοφ που ζγιναν (Westman et al.,

2001). Στθ δικι μασ μελζτθ οι ςυνκικεσ είναι διαφορετικζσ, κακϊσ το ζνα μζλοσ του ηεφγουσ

ςυμμετείχε ςτθν ζρευνα, οπότε θ ςφγκριςθ των αποτελεςμάτων μασ με τα αποτελζςματα τθσ

μελζτθσ των Westman et al. (2001) κα οδθγιςει ςε επιςφαλι ςυμπεράςματα.

Είναι γνωςτό ότι διάφοροι τφποι υποςτιριξθσ (π.χ. οικογενειακι ςτιριξθ, ςτιριξθ από τθ

διοίκθςθ ι από το ςωματείο) μπορεί να επθρεάςουν ι να μειϊςουν τισ αρνθτικζσ ςυνζπειεσ

τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ (Sverke & Hellgren, 2002). Θ λογικι ςτθν οποία βαςίςτθκε αυτι


102

θ υπόκεςθ προζρχεται από τθ βιβλιογραφία του ςτρεσ, θ οποία υποςτθρίηει ότι διάφοροι

τφποι κοινωνικισ υποςτιριξθσ μποροφν να επθρεάςουν τθ ςχζςθ μεταξφ του παράγοντα ςτρεσ

και του αποτελζςματοσ (Karasek & Theorell, 1990. Lazarus & Folkman, 1984). Οι διαφορετικοί

τφποι κοινωνικισ υποςτιριξθσ, όμωσ, δεν μειϊνουν τθν ίδια τθν επίδραςθ τθσ εργαςιακισ

αναςφάλειασ, αλλά περιςςότερο, θ κοινωνικι υποςτιριξθ εικάηεται ότι βοθκάει το άτομο να

αντιμετωπίςει τα αιςκιματα αναςφάλειασ (Heany et al., 1995) . Για παράδειγμα, ο Lim (1996)

ανζφερε ότι θ υποςτιριξθ που παρείχαν θ οικογζνεια και οι φίλοι μετρίαςαν τισ αρνθτικζσ

επιπτϊςεισ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ ςτθν ικανοποίθςθ από τθ ηωι, ενϊ θ κοινωνικι

υποςτιριξθ από το πλαίςιο εργαςίασ απζτρεψε τισ αρνθτικζσ επιπτϊςεισ ςτθν ικανοποίθςθ

από τθν εργαςία, ςτθν αποτελεςματικι αναηιτθςθ εργαςίασ και ςτισ ςωςτζσ εργαςιακζσ

ςυμπεριφορζσ.

Θ οικογενειακι κατάςταςθ των ατόμων του δείγματοσ πρζπει να κεωρθκεί ωσ πθγι ςτιριξθσ

ι μθ , για να μπορζςουμε να κατανοιςουμε τθ φφςθ τθσ ςχεςθσ που ανζδειξε θ ςτατιςτικι

ανάλυςθ των αποτελεςμάτων τθσ παροφςασ μελζτθσ. Είναι γνωςτό πωσ ςε περιόδουσ κρίςεων,

όπωσ αυτι που διανφουν τα άτομα του δείγματοσ, οι άνκρωποι ζρχονται πιο κοντά και

παρουςιάηεται θ ανάγκθ για ςτιριξθ και κατανόθςθ από τα άτομα του ςυγγενικοφ ι οικείου

περιβάλλοντοσ. Το ότι τα άτομα του δζιγματοσ που είναι άγαμα , ςθμείωςαν υψθλότερα

επίπεδα εργαςιακισ αναςφάλειασ, δε ςθμαίνει ότι οφείλεται αποκλειςτικά ςε αυτό. Σαφϊσ,

μπορεί να ζχουν και άλλεσ πθγζσ υποςτιριξθσ, όπωσ αδζλφια, γονείσ και φίλουσ.

Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα και Ηλικία

Θ γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα των ατόμων του δείγματοσ βρζκθκε να ζχει κετικι

ςυςχζτιςθ με τθν θλικία. Ριο ςυγκεκριμζνα, μεγαλφτερα επίπεδα αυτοαποτελεςματικότθτασ

ςθμείωςε θ ομάδα των ατόμων με θλικία 36 ετϊν και άνω. Θ διαφορά με τθν ομάδα των

ατόμων θλικίασ 28-35 ετϊν είναι πολφ μικρι, αλλά ςίγουρα παρουςιάηεται μια αυξθτικι τάςθ

των επιπζδων αυτοαποτελεςματικότθτασ.

Σφμφωνα με τθ κεωρία του Bandura (2002), θ γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα αφορά τισ

αντιλιψεισ και πεποικιςεισ του ατόμου ςχετικά με τθν επάρκεια των ικανοτιτων του για τθν

εκπλιρωςθ κάποιου ςτόχου ι τθν ολοκλιρωςθ μιασ εργαςίασ. Δεν είναι δθλαδι μόνο κάποιο


103

ςτακερό χαρακτθριςτικό (trait), αλλά είναι μια ςυνκικθ θ οποία μπορεί να τροποποιθκεί ι να

βελτιωκεί ςτθ διάρκεια τθσ ηωισ του ατόμου. Υπό αυτό το πρίςμα, πικανϊσ τα άτομα

μεγαλφτερθσ θλικίασ να ζχουν βελτιϊςει τισ πεποικιςεισ αυτοαποτελεςματικότθτασ τουσ

κακϊσ από τθ πείρα που ζχουν αποκομίςει ςτο πζραςμα των ετϊν, να είναι ςε κζςθ να

ςκζφτονται πιο ξεκάκαρα και κετικά, και να διεκπεραιϊνουν με μεγαλφτερθ

αποτελεςματικότθτα τισ εργαςίεσ τουσ.

Ετιςιο κακαρό ειςόδθμα και Γενικι Αυτοαποτελεςματικότθτα

Θ ςτατιςτικι ανάλυςθ των αποτελεςμάτων ανζδειξε κετικι ςυςχζτιςθ μεταξφ του ετιςιου

κακαροφ ειςοδιματοσ που διλωςαν τα άτομα του δείγματοσ και των επιπζδων γενικισ

αυτοαποτελεςματικότθτασ. Στθν αναςκόπθςθ τθσ διακζςιμθσ βιβλιογραφίασ δε βρζκθκε

κάποια μελζτθ θ οποία να ςυνδζει το ειςόδθμα με τθν γενικι αυτοαποτελεςματικότθτα του

ατόμου. Ρικανϊσ θ ςχζςθ μεταξφ τουσ να επθρεάηεται και από άλλουσ παράγοντεσ.

Ενδεχομζνωσ, τα άτομα με υψθλότερα επίπεδα αυτοαποτελεςματικότθτασ να διακρίνονται

ςτον εργαςιακό τομζα, επιτυγχάνοντασ υψθλότερουσ ςτόχουσ και καταλαμβάνοντασ

υψθλότερεσ κζςεισ ςτθν ιεραρχία τθσ εργαςίασ, που ςθμαίνει τισ περιςςότερεσ φορζσ και

υψθλότερεσ μιςκολογικζσ απολαβζσ.

Ετιςιο κακαρό ειςόδθμα και Οικονομικι Δυςπραγία

Το ετιςιο κακαρό ειςόδθμα των ατόμων του δείγματοσ βρζκθκε να ζχει αρνθτικι ςυςχζτιςθ

με τα επίπεδα οικονομικισ δυςπραγίασ. Σε παλαιότερθ μελζτθ των Barrera et al. (2001)

βρζκθκε ςυςχζτιςθ μεταξφ ειςοδιματοσ και επιπζδων οικονομικισ δυςπραγίασ. Οι

υποκειμενικζσ μετριςεισ τθσ οικονομικισ δυςπραγίασ ολοκλθρϊνουν ι εξυπθρετοφν ςαν

εναλλακτικζσ τισ αντικειμενικζσ μετριςεισ των οικονομικϊν πόρων. Θ αξία των υποκειμενικϊν

μετριςεων είναι το ότι ςτοχεφουν ςτθ καρδιά τθσ ερϊτθςθσ που ςυγκεντρϊνει το μεγαλφτερο

ενδιαφζρον για τισ οικονομικζσ ςυνκικεσ: Βιϊνουν τα άτομα και οι οικογζνειεσ ςτρεσ επειδι

οι εκτιμϊμενεσ ανάγκεσ τουσ δεν ικανοποιοφνται από τουσ διακζςιμουσ πόρουσ; Οι

υποκειμενικζσ μετριςεισ προςπακοφν να αξιολογιςουν τθ ψυχολογικι διάςταςθ τθσ

διαφοράσ μεταξφ αναγκϊν και πόρων, το οποίο μπορεί να κεωρθκεί και ωσ διάςταςθ του

ςτρεσ (Lazarus & Folkman, 1984).


104

14. υμπεράςματα και περιοριςμοί τθσ ζρευνασ

Ξεκινϊντασ με τουσ περιοριςμοφσ τθσ ζρευνασ, το μζγεκοσ του δείγματοσ κα μποροφςε ίςωσ

να ιταν μεγαλφτερο και πιο αντιπροςωπευτικό, για να είναι εφικτι θ αςφαλζςτερθ γενίκευςθ

των αποτελεςμάτων τθσ ζρευνασ. Στθ προκειμζνθ περίπτωςθ ςαφϊσ και οφείλουμε να

είμαςτε πολφ επιφυλακτικοί ωσ προσ τθ γενίκευςθ τουσ. Ακόμα, τα ψυχομετρικά εργαλεία που

χρθςιμοποιικθκαν για τθ ςυλλογι των δεδομζνων δεν ζχουν ςτακμιςτεί προθγουμζνωσ ςτον

ελλθνικό πλθκυςμό, επομζνωσ οφείλουμε και εδϊ να είμαςτε επιφυλακτικοί. Αξίηει να

ςθμειωκεί πάντωσ, ότι όλα τα ψυχομετρικά εργαλεία που χρθςιμοποιικθκαν, παρουςίαςαν

υψθλοφσ δείκτεσ αξιοπιςτίασ, κάτι το οποίο αξιολογείται ωσ ιδιαίτερα κετικό.

Θ παροφςα ζρευνα ανζδειξε αρκετζσ ςυςχετίςεισ μεταξφ των μελετϊμενων μεταβλθτϊν αλλά

και μεταξφ των μεταβλθτϊν και οριςμζνων κοινωνικοδθμογραφικϊν χαρακτθριςτικϊν. Κατά

τθν άποψθ του ερευνθτι, το μεγαλφτερο ενδιαφζρον παρουςιάηει θ ανάδειξθ τθσ ςχζςθσ

μεταξφ τθσ εργαςιακισ αναςφάλειασ και τθσ απαςχολθςιμότθτασ, αλλά και θ επίδραςθ των

δφο μεταβλθτϊν ςτισ άλλεσ μεταβλθτζσ. Θα παρατθριςει ο αναγνϊςτθσ ότι οι δφο αυτζσ

μεταβλθτζσ αποτελοφν, ςτισ περιςςότερεσ ςυςχετίςεισ που αναδείχκθκαν, τθ μία μεταβλθτι

είτε είναι ανεξάρτθτθ ι εξαρτθμζνθ. Το γεγονόσ αυτό αναδεικνφει ίςωσ και τθ ςθμαςία που

ζχουν για τουσ εργαηόμενουσ που ςυμμετείχαν ςτθν ζρευνα. Οι ταχφτατεσ αλλαγζσ ςτον

οικονομικό και εργαςιακό τομζα επθρεάηουν αναπόφευκτα τον ςφγχρονο εργαηόμενο. Θ

οικονομικι και δθμοςιονομικι κρίςθ τθσ Ελλάδασ πικανϊσ να διαρκζςει αρκετά χρόνια ακόμα,

επομζνωσ οι εργαηόμενοι που ιδθ υπάρχουν ςτθν αγορά εργαςίασ και εκείνοι που κα

ειςζλκουν ςτο μζλλον, κα πρζπει να είναι πολφ καλά προετοιμαςμζνοι για τθν αντιμετϊπιςθ

των δφςκολων εργαςιακϊν ςυνκθκϊν.

Επομζνωσ, οι προςπάκειεσ των εργαηομζνων πρζπει να επικεντρωκοφν και ςτθν βελτίωςθ των

επιπζδων απαςχολθςιμότθτασ τουσ για να βιϊνουν λιγότερο ςτρεσ και εργαςιακι

αναςφάλεια. Αυτό ςθμαίνει δια βίου εκπαίδευςθ και κατάρτιςθ για τθν βελτίωςθ και

ανάκτθςθ νζων δεξιοτιτων κακϊσ και διεφρυνςθ του τόςο ςθμαντικοφ, κατά τθ γνϊμθ του

ςυγγραφζα, κοινωνικοφ κεφαλαίου. Το ίδιο ιςχφει και για τισ επιχειριςεισ και τουσ

οργανιςμοφσ, που οφείλουν από τθ πλευρά τουσ να παρζχουν ςυνεχι εκπαίδευςθ και


105

κατάρτιςθ ςτουσ εργαηόμενουσ τουσ, μζςω προγραμμάτων εκπαίδευςθσ και κατάρτιςθσ

προςωπικοφ, βελτιϊνοντασ εκτόσ των άλλων,και τα επίπεδα οργανωςιακισ δζςμευςθσ και

επαγγελματικισ ικανοποίθςθσ τουσ.

Τα ευριματα τθσ ζρευνασ μποροφν να αξιοποιθκοφν και ςτθν επαγγελματικι ςυμβουλευτικι.

Οι επαγγελματικοί ςφμβουλοι οφείλουν να είναι πλιρωσ ενθμερωμζνοι για τισ ςυνκικεσ και

τισ τάςεισ τθσ αγοράσ εργαςίασ, για να είναι ςε κζςθ να παρζχουν ςωςτι και ολοκλθρωμζνθ

πλθροφόρθςθ ςτουσ πελάτεσ/ςυμβουλευόμενουσ. Σαφϊσ, θ εκπαίδευςθ των

ςυμβουλευομζνων ςε ςτρθτθγικζσ αντιμετϊπιςθσ του εργαςιακοφ ςτρεσ ίςωσ ςυμβάλλει ςτθν

αντιμετϊπιςθ των αιςκθμάτων εργαςιακισ αναςφάλειασ. Ακόμα, θ βελτίωςθ των

πεποικιςεων αυτοαποτελεςματικότθτασ είναι κρίςιμθσ ςθμαςίασ ηιτθμα για οριςμζνα άτομα.

Θ ςυμβουλευτικι παρζμβαςθ κα βοθκιςει ίςωσ τα άτομα με χαμθλά επίπεδα

αυτοαποτελεςματικότθτασ να ςκζφτονται με κετικότερο τρόπο για τισ δυνατότθτεσ τουσ και να

διακρικοφν ςτθν αναηιτθςθ και εφρεςθ εργαςίασ, ι για τουσ ιδθ εργαηόμενουσ να

επιτυγχάνουν μεγαλφτερθ εργαςιακι απόδοςθ και αποτελεςματικότθτα ςτο χϊρο εργαςίασ

τουσ.


106

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕ ΠΗΓΕ

Abele, A.E., Spurk, D. (2009). The longitudinal impact of self-efficacy and career goals on objective and subjective career success, Journal of Vocational Behavior, 74, 53-62. Abramis, D. J. (1994). Relationship of job stressors to job performance: Linear or an inverted-U? Psychological Reports, 75, 547–558. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2), 179–211. Ajzen, I., and Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall. Ameen, E. C., Jackson, C., and Strawser, J. R. (1995). An empirical investigation of the antecedents and consequences of job insecurity on the turnover intentions of academic accountants, Issues in Accounting Education, 10, 65–83. Andaleeb, S. S. (1996). Explaining the commitment of family-planning fieldworkers in Bangladesh, International Family Planning Perspectives, 22, 10–15. Anthes, W. L., and Most, B. W. (2000). Frozen in the headlights: The dynamics of women and money, Journal of Financial Planning, 13, 130–142. Αργυροποφλου, Α., Μπεηεβζγκθσ, Θ., και Σιδθροποφλου-Δθμακάκου Δ. (2006). Ο ρόλοσ τθσ αυτοαποτελεςματικότθτασ ςτθ διαδικαςία λιψθσ επαγγελματικϊν αποφάςεων: Ζνα αναπτυξιακό-προλθπτικό μοντζλο ςυμβουλευτικισ παρζμβαςθσ, Ψυχολογία, 13(4), 1- 17. Armstrong-Stassen, M. (1993). Production workers reactions to a plant closing: The role of transfer, stress and support, Anxiety, Stress and Coping: An International Journal, 6, 201–214. Ashford, S. J., Lee, C., and Bobko, P. (1989). Content, cause, and consequences of job insecurity: A theory based measure and substantive test, Academy of Management Journal, 32, 803-829. Ashford, S. J. (1988). Individual strategies for coping with stress during organizational transitions, Journal of Applied Behavioral Science, 24, 19–36. Ashford, S. J., and Taylor, M. S. (1990). Adaptation to work transitions: An integrative approach. In G. R. Ferris & K. M. Rowland (Eds.), Research in personnel and human resources management (Vol. 8, pp. 1–39). Greenwich, CT: JAI Press.


107

Ashford, S. J., and Black, J. S. (1996). Proactivity during organizational entry: The role of desire for control, Journal of Applied Psychology, 81, 199–214. Ashforth, B. E., and Fugate, M. (2001), Role transitions and the life span. In B. E. Ashforth (Ed.), Role transitions in organizational life: An identity-based perspective (pp. 225–257). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum. Axelrod, W. L., and Gavin, J. F. (1980). Stress and strain in blue-collar and white-collar management staff, Journal of Vocational Behaviour, 17, 41–49. Bajtelsmit, V. L., and Bernasek, A. (1996). Why do women invest differently than men?, Financial Counseling and Planning, 7, 1–10. Baltes, P. B. (1987). Theoretical propositions of life-span developmental psychology: On the dynamics between growth and decline, Developmental Psychology, 23 (5), 611–626. Bandura, A. (1986). Social foundations of thought and action: A social cognitive theory, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control, New York: Freeman. Bandura, A., (2002). Social cognitive theory in cultural context, Applied Psychology: An International Review, 51 (2), 269-290. Barling, J., and MacEwen, K. E. (1992). Linking work experiences to facets of marital functioning, Journal of Organizational Behavior, 13, 573–583. Barling, J., and Kelloway, E. K. (1996). Job insecurity and health: The moderating role of workplace control, Stress Medicine, 12, 253–259. Beehr, T. A., and Newman, J. E. (1978). Job stress, employee health, and organizational effectiveness: A facet analysis, model, literature review, Personnel Psychology, 31, 665-699. Bell, B.S. and Kozlowski, S.W.J. (2002). Goal orientation and ability: interactive effects on self efficacy, performance, and knowledge, Journal of Applied Psychology, 87, 497-505. Berings, M.G.M.C., Poell, R.F., Simons, P.R., and van Veldhoven, M.J. (2007). The development and validation of the On-the-job Learning Styles Questionnaire for the nursing profession, Journal for Advanced Nursing, 58, 480-92. Berntson, E., and Marklund, S. (2007). The relationship between between perceived employability and subsequent health, Work and Stress, 21 (3), 279-292.


108

Bonetli, D., Johnston, M., Rodriguez-Marin, J., Pastor., M., Martin-Aragon, M., Doherty, E., and Sheehan, K. (2001). Dimensions of perceived control; A factor analysis of three measures and an examination of their relation to activity level and mood in a student and cross-cultural patient sample, Psychology and Health, 16, 655-674. Borg, I., and Elizur, D. (1992). Job insecurity: Correlates, moderators and measurement, International Journal of Manpower, 13, 13–26. Bradley, H. (1997). Gender and change in employment: Feminization and its effects. In R.K. Brown (Ed.), The changing shape of work (pp. 87–102). Basingstoke: Macmillan, New York: St. Martin’s Press. Brockner, J. (1988). The effects of work layoffs on survivors: Research, theory, and practice, (pp.213-255), in B.M. Staw and L.L. Cummings (eds) Research in organizational behavior, 10, Greenwich, CT: JAI Press. Brown, S.P. (1996). A meta-analysis and review of organizational research on job involvement, Psychological Bulletin, 120, 235–255. Bussing, A. (1999). Can control at work and social support moderate psychological consequences of job insecurity? Results from a quasi-experimental study in the steel industry, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8, 219–242. Caputo, R. K. (2002). Adult daughters as parental caregivers: Rational actors versus rational agents, Journal of Family and Economic Issues, 23, 27–50. Cavanaugh, M. A., and Noe, R. A. (1999). Antecedents and consequences of relational components of the new psychological contract, Journal of Organizational Behavior, 20, 323–340. Chan, D. (2000). Understanding adaptation to changes in the work environment: Integrating individual difference and learning perspectives. In G. R. Ferris (Ed.), Research in personnel and human resources management, 18, 1–42. Stamford, CT: JAI Press. Cheng, G., and Chan, D., (2008). Who suffers more from job insecurity? A meta-analytic review, Applied Psychology: An international review, 57 (2), 272-303. Chou, Y.-C., et al. (2011). Job satisfaction and quality of life among home care workers: a comparison of home care workers who are not informal carers, International Psychogeriatrics, 23(5), 814-825. Clark, A.E., (2001). What really matters in a job? Hedonic measurement using quit data, Labour Economics ,8, 223–242.


109

Clark, A.E., (1997). Job satisfaction and gender: why are women so happy at work?, Labour Economics, 4, 341–372. Clark, A.E., Georgellis, Y., and Sanfey, P., (1998). Job satisfaction, wage changes and quits: evidence from Germany, Research in Labour Economics, 17, 95–121. Clark, A.E., and Oswald, A.J. (1996). Is job satisfaction U-shaped in age?, Journal of Occupational and Organizational Psychology, 69, 57-81. Cohen, A. (1991). Career stage as a moderator of the relationships between organizational commitment and its outcomes: A meta-analysis, Journal of Occupational Psychology, 64, 253–268. Colarelli, S. M., Dean, R. A., and Konstans, C. (1987). Comparative effects of personal and situational influences on job outcomes of new professionals, Journal of Applied Psychology, 72, 558–566. Cote, S., Saks, A.M., and Zikic, J., (2006). Trait affect and job search outcomes, Journal of Vocational Behavior, 68, 233–252. Conger, R. D., Rueter, M. A., and Elder, G. H. (1999). Couple resilience to economic pressure, Journal of Personality and Social Psychology, 76(1), 54–71. Conger, R. D.,Wallace, L. E., Sun, Y., McLoyd, V. C., and Brody, G. H. (2002). Economic pressure in African American families: A replication and extension of the family stress model, Developmental Psychology, 38(2), 179–193. Crockett, D., and R. K. Silbereisen (Eds.), Negotiating adolescence in times of social change (201- 223). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. Crosby, F.J., (1982). Relative deprivation and working women, Oxford University Press, Oxford. Crossley, C.D., and Stanton, J.M., (2005). Negative affect and job search: Further examination of the reverse causation hypothesis, Journal of Vocational Behavior, 66, 549–560. Davy, J. A., Kinicki, A. J., and Scheck, C. L. (1997). A test of job security’s direct and mediated effects on withdrawal cognitions, Journal of Organizational Behavior, 18, 323–349. De Cuyper, N., Bernhard-Oettel, C., Berntson, E., De Witte, H., and Alarco, B. (2008). Employability and employee’s well-being: Mediation by job insecurity, Applied Psychology: An international review, 57 (3), 488-509. Dekker, S. W. A., and Schaufeli, W. B. (1995). The effects of job insecurity on psychological health and withdrawal: A longitudinal study, Australian Psychologist, 30, 57–63.


110

De Pater, I.E., Van Vianen, A.E.M., Fischer, A.H., and Van Ginkel, W. (2009), Challenging experiences: gender differences in task choice, Journal of Managerial Psychology, 24, 4- 28. De Vries, S., Grόndemann, R., and Van Vuuren, T. (2001). Employability policy in Dutch organizations, The International Journal of Human Resource Management, 12(7), 1193- 1202. Dew, J. (2007). Two sides of the same coin: The differing roles of assets and consumer debt in marriage, Journal of Family and Economic Issues, 28(1), 89–104. De Witte, H. (1999). Job insecurity and psychological well-being: Review of the literature and exploration of some unresolved issues, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8, 155–177. De Witte, H. (2005). Job insecurity: Review of the international literature on definitions, prevalence, antecedents and consequences, South African Journal of Industrial Psychology, 31(4), 1– 6. De Witte, H., De Cuyper, N., and Notelaers, G. (2009). Job insecurity and employability in fixed term contractors, agency workers, and permanent workers: associations with job satisfaction and affective organizational commitment., Journal of Occupational Health Psychology, 14 (2), 193-205. Dubinsky, A. J., Kotabe, M., Lim, C. U., and Wagner, W. (1997). The impact of values on salespeople’s job responses: A cross-national investigation, Journal of Business Research, 39, 195–208. Eden, D., and Ravid, G. (1982). Pygmalion versus self-expectancy: effects of instructor- and self expectancy on trainee performance, Organizational Behavior and Human Performance, 30, 351-64. Elizur, D. (1991). Work values and job satisfaction, Psychological Reports, 69, 386-395. Erez, A., and Judge, T. A. (2001). Relationship of core self-evaluations to goal setting, motivation, and performance, Journal of Applied Psychology, 86, 1270–1279. Ferrie, J.E., Shipley, M.J., and Marmot, M.G. (1998). The health effects of major organizational change and job insecurity, Social Science and Medicine , 46, 243–254. Finegold, D., Mohrman, S., and Spreitzer, G.M. (2002). Age effects on the predictors of technical workers’ commitment and willingness to turnover, Journal of Organizational Behavior, 23, 655–674.


111

Forrier, A., and Sels, L. (2003). Temporary employment and employability: training opportunities and efforts of temporary and permanent employees in Belgium, Work, Employment and Society, 17 (4), 641-666. Fox, G. L., and Chancey, D. (1998). Sources of economic distress: Individual and family outcomes, Journal of Family Issues, 19, 725–749. Friesen, D., and Sarros, J. C. (1989). Sources of burnout among educators, Journal of Organizational Behavior, 10, 179–188. Fugate, M., Kinicki, A., and Ashforth, B. (2004). Employability: A psycho-social construct, its dimensions and applications, Journal of Vocational Behavior, 65, 14-38. Fugate, M., Kinicki, A. J., and Scheck, C. L. (2002). Coping with an organizational merger over four stages, Personnel Psychology, 55, 905–928. Furstenberg, J., and R. G. Rumbaut (Eds.), On the frontier of adulthood: Theory, research, and public policy (534- 560). Chicago: University of Chicago Press. Garofano, C.M., and Salas, E. (2005). What influences continuous employee development decisions?, Human Resource Management Review, 15, 281-304. Godwin, D. D. (1994). Antecedents and consequences of newlyweds' cash flow management, Financial Counseling and Planning, 5, 161–190. Grable, J. E. (2000). Financial risk tolerance and financial factors that affect risk taking in everyday money matters, Journal of Business and Psychology, 14, 625–787. Greenhalgh, L., and Rosenblatt, Z. (1984). Job insecurity: Toward conceptual clarity, Academy of Management Review, 9(3), 438–448. Grunberg, L., Moore, S., and Greenberg, E. S. (1998). Work stress and problem alcohol behavior: A test of the spillover model, Journal of Organizational Behavior, 19, 487–502. Gutman, L. M., McLoyd, V. C., and Tokoyawa, T. (2005). Financial strain, neighborhood stress, parenting behaviors, and adolescent adjustment in urban African American families, Journal of Research on Adolescence, 15(4), 425–449. Hackman, J., and Oldham, G. (1975). Development of the Job Diagnostic Survey, Journal of applied psychology, 60, 159–170. Hakim, C. (1996). Key issues in women’s work. London: Athlone.


112

Han, S.-K., and Moen, P. (1999). Clocking out: Temporal patterning of retirement, American Journal of Sociology, 105, 191–236. Hannah, S.T., Avolio, B.J., Luthans, F., and Harms, P.D. (2008). Leadership efficacy: review and future directions, Leadership Quarterly, 19, 669-92. Hartley, J., Jacobson, D., Klandermans, B., and Van Vuuren, T. (1991). Job insecurity: Coping with jobs at risk. London: Sage Publications. Heaney, C., Israel, B., and House, J. (1994). Chronic job insecurity among automobile workers: Effects on job satisfaction and health, Social Science and Medicine, 38(10), 1431–1437. Hellgren, J., Sverke, M., and Isaksson, K. (1999). A twodimensional approach to job insecurity: Consequences for employee attitudes and well-being, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8, 179–195. Hillage, J., and Pollard, E. (1998). Employability: Developing a framework for policy analysis, Research Report No. 85, Institute for Employment Studies, Sudbury: DfEE Publications. Hilgert, M. A., Hogarth, J. M., and Beverly, S. G. (2003). Household financial management: The connection between knowledge and behavior, Federal Reserve Bulletin, 309–322. Hollenbeck, J. R., and Williams, C. R. (1986). Turnover functionality versus turnover frequency: A note on work attitudes and organizational effectiveness, Journal of Applied Psychology, 71, 606–611. Homer, P. M., and Kahle, L. R. (1988). A structural equation test of the value-attitude-behavior hierarchy, Journal of Personality and Social Psychology, 54(4), 638–646. Honig, M. (1998). Married women’s retirement expectations: Do pensions and social security matter?, AEA Papers and Proceedings, 8, 202–206. Hulin, C.L. (1991). Adaptation, persistence, and commitment in organizations. In M. Dunnette & L.M. Hough (Eds.), Handbook of industrial and organizational psychology: Vol. 2 (445- 505). Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press. Ironson, G.H., Smith, P.C., Brannick, M.T., Gibson, W.M., and Paul, K.B. (1989). Construction of a Job in General Scale: a comparison of global, composite, and specific measures, Journal of Applied Psychology, 74, 193–200. Isaksson, K., Hellgren, J., and Pettersson, P. (2000). Repeated downsizing: Attitudes and well being for surviving personnel in a Swedish retail company. In K. Isaksson, C. Hogstedt, C. Eriksson, & T. Theorell (Eds.), Health effects of the new labour market. New York: Kluwer Academic/Plenum.


113

Iverson, R.D. and Kuruvilla, J.K. (1995). Antecedents of union loyalty: The influence of individual dispositions and organizational context, Journal of Organizational Behavior, 16, 557-582.

Iverson, R. D., and Roy, P. (1994). A causal model of behavioral commitment: Evidence from a study of Australian blue-collar employees, Journal of Management, 20, 15–41. Jacobson, D. (1991). The conceptual approach to job insecurity. In J. Hartley, D. Jacobson, B. Klandermans, & T. van Vuuren, Job insecurity: Coping with jobs at risk (23–39). London: Sage. Jahoda, M. (1982). Employment and unemployment: A social- psychological analysis. Cambridge, MA: Cambridge University Press. Jex, S. M., and Beehr, T. A. (1991). Emerging theoretical and methodological issues in the study of work-related stress. In K. Rowland & G. Ferries (Eds.), Research in personnel and human resources management (Vol. 9, 311– 365). Greenwich, CT: JAI Press. Jianakoplos, N. A., and Bernasek, A. (1998). Are women more risk averse?, Economic Inquiry, 27, 620–630. Jick, T. D. (1985). As the axe fails: Budget cuts and the experience of stress in organizations. In T. A. Beehr & R. S. Bhagat (Eds.), Human stress and cognition in organizations: An integrated perspective (83–114). New York: Wiley. Joelson, M., and Wahlquist, L. (1987). The psychological meaning of job insecurity and job loss: The results of a longitudinal study, Social Science and Medicine, 25, 179–82. Joo, S. (2008). Personal financial wellness. In J. J. Xiao (Ed.), Handbook of consumer finance research (21–34). New York: Springer. Judge, T.A. and Bono, J.E. (2001). Relationship of core self-evaluations traits – self-esteem, generalized self-efficacy, locus of control, and emotional stability – with job satisfaction and job performance: a meta-analysis, Journal of Applied Psychology, 86, 80-92. Judge, T. A., Erez, A., and Bono, J. A. (1998). The power of being positive: The relation between positive self-concept and job performance, Human Performance, 11, 167–187. Judge, T. A., Thoresen, C. J., Pucik, V., and Welbourne, T. M. (1999). Managerial coping with organizational change: A dispositional perspective, Journal of Applied Psychology, 84, 107–122.


114

Kanfer, R., Wanberg, C.R., and Kantrowitz, T.M., (2001). Job search and employment: A personality motivational analysis and meta-analytic review, Journal of Applied Psychology , 86, 837- 855. Κάντασ, Α., (1998). Οργανωτικι- Βιομθχανικι Ψυχολογία/ Κίνθτρα, ΕπαγγελματικιΙκανοποίθςθ, Ηγεςία (Τόμοσ Αϋ). Ακινα: Εκδ. Ελλθνικά Γράμματα.

Karasek, R., and Theorell, T. (1990). Healthy work: Stress, productivity, and the reconstruction of working life. New York: Basic Books. Καρανικόλα, Μ., (2006). Αυτοεκτίμθςθ και επαγγελματικι ικανοποίθςθ ςε νοςθλεφτριεσ των

ελλθνικϊν νοςοκομείων. Διδακτορικι Διατριβι, Σχολι Επιςτθμϊν Υγείασ, Τμιμα

Νοςθλευτικισ, ΕΚΡΑ.

Katz, D., and Kahn, R. (1978). The social psychology of organizations. New York: Wiley. Kinnunen, U., Mauno, S., Natti, J., and Happonen, M. (1999). Perceived job insecurity: A longitudinal study among Finnish employees, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8, 243–260. Kinnunen, U., and Natti, J. (1994). Job insecurity in Finland: Antecedents and consequences, The European Work and Organizational Psychologist, 4, 297–321. Kostka, T., and Jachimowicz, V., 2010. Relationship of quality of life to dispositional optimism, health locus of control and self-efficacy in older subjects living in different environments, Quality of Life Research, 19, 351-361. Kozlowski, S.W.J., Gully, S.M., Brown, K.G., Salas, E., Smith, E.M., and Nason, E.R. (2001), Effects of training goals and goal orientation traits on multidimensional training outcomes and performance adaptability, Organizational Behavior and Human Decision Processes, 85, 1-31. Kozlowski, S., Chao, G., Smith, E., and Hedlund, J. (1993). Organizational downsizing: Strategies, interventions and research implications. In C. L. Cooper & I. T. Robertson (Eds.), International review of industrial and organizational psychology (Vol. 8, 263–332). New York: Wiley. Kuhnert, K. W., and Vance, R. J. (1992). Job insecurity and moderators of the relation between job insecurity and employee adjustment. In J. C. Quick, L. R. Murphy, & J. J. Hurrel (Eds.), Stress and wellbeing at work: Assessments and interventions for occupational mental health (48–63). Washington, DC: American Psychological Association. Kuhnert, K. W., and Palmer, D. R. (1991). Job security, health and the intrinsic and extrinsic characteristics of work, Group and Organization Studies, 16, 178–192.


115

Kuhnert, K. W., Sims, R. R., and Lahey, M. A. (1989). The relationship between job security and employee health, Group and Organization Studies, 14, 399–410. Κυριόπουλοσ, Γ., και Τςιάντου Β. (2010). Θ οικονομικι κρίςθ και οι επιπτϊςεισ τθσ ςτθν υγεία

και τθν ιατρικι περίκαλψθ, Αρχεία Ελλθνικισ Ιατρικισ, 27(5), 834-840.

Landsbergis, P. A. (1988). Occupational stress among health care workers: A test of the job demands-control model, Journal of Organizational Behavior, 9, 217–239. Lasley, P. (1984). Iowa farm and rural life poll. Ames: Cooperative Extension Service, Iowa State University. Latack, J. C., and Dozier, J. B. (1986). After the axe falls: Job loss on a career transition, Academy of Management Review, 11, 375–392. Lazarus, R. S., and Folkman, S. (1984). Stress appraisal and coping. New York: Springer. Leganger, A., Kraft, P., and Roysamb, E. (2000). Perceived self-efficacy in health behavior research: Conceptualisation, measurement and correlates, Psychology and Health, 15, 51-69. Lempers, J.D., Lempers D.C., and Simons, R.L. (1989). Economic Hardship, Parenting and Distress in Adolescence, Child Development, 60 (1), 25-39. Levanoni, E., and Sales, C. A. (1990). Differences in job attitudes between full-time and part time Canadian employees, Journal of Social Psychology, 130, 231–237. Lim, V. K. G. (1996). Job insecurity and its outcomes: Moderating effects of work-based and nonwork-based social support, Human Relations, 49, 171–194. Lindstrom, K., Leino, T., Seitsamo, J., and Torstila, I. (1997). A longitudinal study of work characteristics and health complaints among insurance employees in VDT work, International Journal of Human-Computer Interaction, 9, 343–368. Liou, K. T., and Bazemore, G. (1994). Professional orientation and job involvement among detention case workers, Public Administration Quarterly, 18, 223–236. Liou, K. T. (1995). Role stress and job stress among detention care workers, Criminal Justice and Behavior, 22, 425–436. Lloyd S., et al. (1994). Development of the emergency physician job satisfaction measurement instrument, American Journal of Emergency Medicine, 12, 1–10.


116

Locke, E.A. (1976). The nature and causes of job satisfaction. In: Dunnette MD, ed. Handbook of Industrial and Organizational Psychology. Chicago, IL: Rand McNally. Loibl, C., and Hira, T. K. (2007). New insights into advising female clients on investment decisions, Journal of Financial Planning, 20, 68–75. Loscocco, K. A, and Roschelle, A. R. (1991). Influences on the quality of work and nonwork life: two decades in review, Journal of Vocational Behavior, 39, 182–225. Lotz, S., Shim, S., and Gehrt, K. (2003). A study of Japanese consumers' cognitive hierarchies in formal and informal gift-giving situations, Psychology & Marketing, 20 (1), 59–85. Lyons, A. C., Scherpf, E., and Neelakantan, U. (2007). Intergenerational transfer of financial behaviors from parents to children. Working paper No. 14. Urbana, IL: Department of Agricultural and Consumer Economics, University of Illinois at Urbana-Champaign. Lyons, A. C., Scherpf, E., and Roberts, H. (2006). Financial education and communication between parents and children, The Journal of Consumer Education, 23, 64–76. Luszczynska. A.. Gibbons. F. X.. Piko, B. and Teckozel. M. (2004). Self-regulatory cognitions, social comparison, perceived peers behaviors as predictors of nutrition and physical activity: A comparison among adolescents in Hungary, Poland, Turkey, and USA. Psychology and Health. 19. 577-593. Μακρισ, Μ., και ςυν. (2011). Θ επαγγελματικι ικανοποίθςθ ςτα δθμόςια γενικά νοςοκομεία τθσ Κυπρου, Αρχεία Ελλθνικισ Ιατρικισ, 28 (2), 234-244. MacDonald, S., and MacIntyre, P. (1997). The Generic Job Satisfaction Scale: Scale Development and its correlates, Employee Assistance Quarterly, 13(2), 1-16. Malone, K., et al. (2010). Perceptions of financial well-being among American women in diverse families, Journal of Family and Economic Issues, 31, 63-81.

Matteson, M. T., and Ivancevich, J. M. (1987). Controlling work stress: Effective human resource and management strategies. San Francisco: Jossey-Bass. Mattiasson, I., Lindgarde, F., Nilsson, J. A., and Theorell, T. (1990). Threat of unemployment and cardiovascular risk factors: Longitudinal study of quality of sleep and serum cholesterol concentration in men threatened with redundancy, British Journal of Medicine, 301, 461–466. Mauno, S., and Kinnunen, U. (2002). Perceived job insecurity among dual-earner couples : Do its antecedents vary according to gender, economic sector and the measure used?, Journal of Occupational and Organizational Psychology ,75, 295–314.


117

Mauno, S., Leskinen, E., and Kinnunen, U. (2001). Multiwave, multi-variable models of job insecurity: Applying different scales in studying the stability of job insecurity, Journal of Organizational Behavior, 22, 919–937. McAuley, E., et al. (2006). Physical activity and quality of life in older adults: Influence of health status and self-efficacy, Annuals of Behavioral Medicine, 31 (1), 99-103. McAuley, E. (1993). Self-efficacy and the maintenance of exercise participation in older adults, Journal of Behavioral Medicine, 16 (1), 103-115. McFarlane Shore, L., and Tetrick, L. (1991). A construct validity study of the survey of perceived organizational support, Journal of Applied Psychology, 76, 637–643. Meltzer, H., et al. (2010). Job insecurity, socio-economic circumstances and depression, Psychological Medicine, 40, 1401-1407.

Meltzer, H., Gill, B., Petticrew, C., Hinds, K. (1995). Economic activity and social functioning of adults with psychiatric disorders. HMSO: London. Meyers, R., Houssemad, C. (2010). Socioprofessional and psychological variables that predict job finding, Revue européenne de psychologie appliquée, 60, 201-219. Moen, P., Huang, Q., Plassmann, V., and Dentinger, E. (2006). Deciding the future do dual earner couples plan together for retirement?, American Behavioral Scientist, 49, 1422 1443. Mohr, G.B. (2000). The changing significance of different stressors after the announcement of bankruptcy: A longitudinal investigation with special emphasis on job insecurity, Journal of Organizational Behaviour, 21, 337– 359. Mohr, G. (1999), “Theoretische Konzepte von Managementaufgaben: Traditionelle Ansaetze und neuere Modelle” (“Theoretic concepts of management tasks: traditional approaches and new models”), in Hacker, W. and Rinck, M. (Eds), Bericht ueber den 41 Kongress der Deutschen Gesellschaft fuer Psychologie in Dresden 1998, Pabst Science Publishers, Lengerich, 416-32. Moschis, G. P. (1987). Consumer socialization: A life-cycle perspective. Lexington, MA: Lexington Books. Motl, R.W., and Snook, E.M. (2008). Physical activity ,self-efficacy, and quality of life in multiple sclerosis, Annuals of Behavioral Medicine, 35, 111-115.


118

Moynihan, L.M., Roehling, M.V., LePine, M.A., and Boswell, W.R., (2003). A longitudinal study of the relationships among job search self-efficacy, job interviews, and employment outcomes, Journal of Business and Psychology, 18, 207–233. Μποφρασ, Γ., Λφκουρασ, Λ. (2011). Θ οικονομικι κρίςθ και οι επιπτϊςεισ τθσ ςτθν ψυχικι

υγεία, Εγκζφαλοσ, 48, 54-61.

Mueller, C.W., and Wallace, J.E., (1996). Justice and the paradox of the contented female worker, Social Psychology Quarterly, 59, 338–349. Multon, K.D., Brown, S.D., and Lent, R.D. (1991). Relation of self-efficacy beliefs to academic outcomes: a meta-analytic investigation, Journal of Counseling Psychology, 38, 30-8. Naswall, K. (2004). The buffering effect of employability on job insecurity outcomes. Poster presented at the XXVIII International Congress of Psychology, 8–13 August, Beijing, China. Naswall, K. (2005). Job insecurity and well-being: Moderating factors of a negative relationship. Paper presented at the 12th European Congress on Work and Organizational Psychology, 12–15 May, Istanbul. Nauta ,M., et al. (2009). A cross-national examination of self-efficacy as a moderator of autonomy/ job strain relationships, Applied Psychology: An international review, 59 (1), 159-179. Noer, D. (1993). Healing the wounds: Overcoming the trauma of layoffs and revitalizing downsized organizations. San Francisco: Jossey-Bass. Norvilitis, J.M., Szablicki, P.B., and Wilson, S.D. (2003). Factors influencing levels of credit-card debt in college students, Journal of Applied Social Psychology, 33 (5), 935-947. Ντάτςθσ, Α., και ςυν. (2007). Θ άποψθ των επαγγελματιϊν υγείασ για τθν εργαςία τουσ και το

εργαςιακό περιβάλλον, Νοςθλευτικι, 46(2), 268-281.

Οικονόμου, Μ., και ςυν. (2001). Ροιότθτα ηωισ και ψυχικι υγεία: εννοιολογικζσ προςεγγίςεισ,

κλινικζσ εφαρμογζσ και αξιολόγθςθ, Αρχεία Ελλθνικισ Ιατρικισ, 18(3), 239-253.

Orpen, C. (1993). Correlations between job insecurity and psychological well-being among White and Black employees in South Africa, Perceptual and Motor Skills, 76, 885–886. Ραπαλεξανδρι, Ν., και Μπουραντάσ, Δ. (2003). Διοίκθςθ ανκρωπίνων πόρων. Εκδ. Μπζνου,

Ακινα.


119

Pahl, J. (1995). His money, her money: Recent research on financial organization in marriage, Journal of Economic Psychology, 16, 361–376. Papadopoulos, G., et al. (2010). Occupational and public health and safety in a changing work

environment: An integrated approach for risk assessment and prevention, Safety

Science, 48, 943-949.

Paxton, R.J., et al. (2010). Physical activity and quality of life-the complementary influence of self-efficacy for physical activity and mental health difficulties, International Journal of Behavioral Medicine, 17, 255-263. Pearce, J. L., Branzyicki, I., and Bakasci, G. (1994). Person-based reward systems: A theory of organizational reward practices in reform-communist organizations, Journal of Organizational Behavior, 15, 261–282. Pearce, J. L. (1998). Job insecurity is important, but not for the reasons you might think: The

example of contingent workers. In C. L. Cooper & D. M. Rousseau (Eds.), Trends in organizational behavior (Vol. 5, 31–46). Chichester, England: Wiley.

Pfeffer, J. (1998). The human equation: Building profits by putting people first. Boston: Harvard

University Press. Phelan, J., (1994). The paradox of the contented femaleworker: an assessment of alternative

Explanations, Social Psychology Quarterly, 57, 95–107.

Platsidou, M., and Agaliotis, I. (2008). Burnout, job satisfaction and instructional assignment

related sources of stress in Greek special education teachers, International Journal of

Disability, Development and Education, 55(1), 61-76.

Ροηουκίδου, Α. Β., και ςυν., (2011). Επαγγελματικι ικανοποίθςθ του νοςθλευτικοφ και

παραϊατρικοφ προςωπικοφ ςε ζνα δθμόςιο γενικό νοςοκομείο, Νοςθλευτικι, 46 (4),

537-544.

Ρολάκθ, Ο., και ςυν. (2007). Θ ςχζςθ των κοινωνικο-οικονομικϊν παραγόντων με τισ ψυχικζσ

διαταραχζσ, Αρχεία Ελλθνικισ Ιατρικισ, 24(3), 224-231.

Probst, T.M. (2000). Wedded to the job: Moderating effects of job involvement on the consequences of job insecurity, Journal of Occupational Health Psychology, 5, 63–73.

Raggi, A., et al. (2010). Social support and self-efficacy in patients with Myasthenia Gravis: a

common pathway towards positive health outcomes, Neurological Science, 31, 231-235.


120

Rigotti, T., Schyns, B., and Mohr, G. (2008). A short version of the occupational self-efficacy scale: Structural and construct validity across five countries, Journal of Career Assessment, 16, 238-55. Robinson, S. L. (1996). Trust and breach of the psychological contract, Administrative Science

Quarterly, 41, 574–599. Roelen, A.M., et al. (2008). Job satisfaction and sickness absence: a questionnaire survey,

Occupational Medicine, 58, 567-571. Rosenblatt, Z., and Ruvio, A. (1996). A test of a multidimensional model of job insecurity: The case of Israeli teachers, Journal of Organizational Behavior, 17, 587–605. Rosenblatt, Z., Talmud, I., and Ruvio, A. (1999). A gender-based framework of the experience of

job insecurity and its effects on work attitudes, European Journal of Work and Organizational Psychology, 8, 197–217.

Rossi, A. S., and Rossi, P. H. (1990). Of human bonding: Parent–child relationships across the life

course. New York: de Gruyter. Rosta, J., et al. (2009). Job satisfaction among hospital doctors in Norway and Germany. A

comparative study on national samples, Scandinavian Journal of Public Health, 37, 503-508.

οφπα, Η., και ςυν. (2008). Σχζςθ επαγγελματικισ εξουκζνωςθσ και ικανοποίθςθσ από τθ ηωι

ςε νοςθλευτζσ που εργάηονται ςε ογκολογικά τμιματα, Νοςθλευτικι, 47(2), 247-255.

Saks, A.M., and Ashford, B.E., (1999). Effects of individual differences and job search behaviors on the employment status of recent university graduates, Journal of Vocational Behavior, 54, 335–349. Saks, A. M., and Ashforth, B. E. (1996). Proactive socialization and behavioral self-management,

Journal of Vocational Behavior, 48, 301–323. Saks, A.M., (2006). Multiple predictors and criteria of job search success, Journal of Vocational

Behavior, 68, 400–415. Scholz, L.J., Gutienrez-Doiia, B., Sud, S., and Schwarzer, R. (2002). Is general self-efficacy a universal construct? Psychometric findings from 25 countries, European Journal of Psychological Assessment, 18, 242-251. Schwartz, S. H., and Sagie, G. (2000). Value consensus and importance, Journal of Cross-Cultural

Psychology, 31(4), 465–497.


121

Schwarzer, R., and Jerusalem., M. (1995). Generalized Self-Efficacy Scale. In J. Weinman,

S. Wright, & M. Johnston (Eds.). Measures in health psychology: A user's portfolio. Causal and control beliefs (pp. 35-37). Windsor. England: NFER-NELSON.

Schwarzer, R., Mueller, J., and Greenglass, E. (1999). Assessment of perceived general self- efficacy on the Internet: Data collection in cyberspace, Anxiety. Stress, and Coping, 12, 145-161. Schwarzer, R., and Renner, B. (2000). Social-Cognitive predictors of health behavior: Action self efficacy and coping self efficacy, Health Psychology, 19(5), 487-495.

Schyns, B., and Sczesny, S. (2010). Leadership attributes valence in self-concept and occupational self-efficacy, Career Development International, 15 (1), 78-92. Schyns, B., and von Collani, G. (2002). A new occupational self-efficacy scale and its relation to

personality constructs and organisational variables, European Journal of Work and Organizational Psychology, 11, 219-41.

Schyns, B., and Sanders, K. (2005). Exploring gender differences in leaders’ occupational self

efficacy, Women in Management Review, 20 (7), 513-23. Schyns, B., Torka, N., and Goessling, T. (2007). Turnover intention and preparedness for change: exploring leader-member exchange and occupational self-efficacy as antecedents of two employability predictors, Career Development International, 12 (7), 660-679. Sexton, T.L., and Tuckman, B.W. (1991). Self-beliefs and behavior: the role of self-efficacy and

outcome expectation of time, Personality and Individual Differences, 12, 725-736. Shim, S., et al. (2009). Pathway to life success: A conceptual model of financial well-being for

young adults, Journal of Applied Developmental Psychology, 30, 708-723. Shim, S., and Maggs, J. (2005). A cognitive and behavioral hierarchical decision-making model of

college students' alcohol consumption, Psychology & Marketing, 22 (8), 649–668. Siegrist, J. (2000). Adverse health effects of effort-reward imbalance at work: Theory, empirical

support, and implications for prevention. In C. L. Cooper (Ed.), Theories of organizational stress (pp. 190–204). New York: Oxford University Press.

Sloane, P.J., and Williams, H., (2000). Job satisfaction, comparison earnings, and gender, Labour, 14, 473–502.


122

Sousa-Poza, A., and Sousa-Poza, A.A., (2003). Gender differences in job satisfaction in Great Britain, 1991–2000: permanent or transitory? , Applied Economics Letters, 10, 691–694. Sousa-Poza, A., and Sousa-Poza, A.A., (2000). Well-being at work: a cross-national analysis of the levels and determinants of job satisfaction, Journal of Socio-Economics, 29 (6), 517- 538. Stajkovic, A.D., and Luthans, F. (1998), Self-efficacy and work-related performance: a meta

analysis, Psychological Bulletin, 124, 240-61. Sverke, M., and Hellgren, J. (2002). The nature of job insecurity: Understanding employment

uncertainty on the brink of a new millennium, Applied Psychology: An International Review, 51, 23–42.

Sverke, M., Hellgren, J., and Naswall, K., (2002). No security: A meta-analysis and review of job

insecurity and its consequences, Journal of occupational health psychology, 7 (3), 242-264.

Sverke, M., and Goslinga, S., (2003). The consequences of job insecurity for employers and unions: Exit, voice and loyalty, Economic and Industrial democracy, 24 (2), 241-270.

Sverke, M., and Hellgren, J. (2001). Exit, voice, and loyalty reactions to job insecurity in Sweden: Do unionized and non-unionized members differ?, British Journal of Industrial Relations, 39, 167-182.

Σωτθροποφλου, Κ. (2006). Επαγγελματικι ικανοποίθςθ και πθγζσ εργαςιακοφ ςτρεσ ςε δείγμα Ελλινων μθχανικϊν. Διδακτορικι Διατριβι, Φιλοςοφικι Σχολι, Τμιμα ΦΡΨ, ΕΚΡΑ.

Terry, D. J. (1994). Determinants of coping: The role of stable and situational factors, Journal of Personality and Social Psychology, 66, 895–910.

Traynor, M., and Wade, B. (1993). The development of a measure of job satisfaction for use in

monitoring the morale of community nurses in four trusts, Journal of Advanced Nursing, 18, 127–136.

Van Saane, N., et al., (2003). Reliability and validity of instruments measuring job satisfaction- a

systematic review, Occupational Medicine, 53, 191-200. van Vuuren, C. V. (1990). Met ontslag bedreigd: Werknemers in onzekerheid over hun

arbeidsplaats bij veranderingen in de organisatie *Threats of job loss: Employees’ workplace uncertainty during organizational change]. Amsterdam: VU Uitgeverij.

van Vuuren, C. V., & Klandermans, P. G. (1990). Individual reactions to job insecurity: An

integrated model. In P. J. D. Drenth & J. A. Sergeant (Eds.), European perspectives in psychology (133-146). Chichester, England, Wiley.


123

Wanberg, C.R., Kanfer, R., and Rotundo, M. (1999). Unemployed individuals: Motives, job search competencies, and job-search constraints as predictors of job seeking and reemployment, Journal of Applied Psychology, 84, 897–910. Wanberg, C. R., and Kammeyer-Mueller, J. D. (2000). Predictors and outcomes of proactivity in

the socialization process, Journal of Applied Psychology, 85, 373–385. Ward, S. (1974). Consumer socialization, Journal of Consumer Research, 1(2), 1–14. Ward, M., and Sloane, P., (2000). Non-pecuniary advantages versus pecuniary disadvantages: job satisfaction among male and female academics in Scottish universities, Scottish Journal of Political Economy, 47, 273–303. Ward, M., and Sloane, P., (2001). Cohort effects and job satisfaction of academics, Applied

Economics Letters, 8, 787–791. Warr, P. (1994). A conceptual framework for the study of work and mental health, Work and

Stress, 8, 84 –97. Westman, M., et al. (2001). Job insecurity and crossover of burnout in married couples, Journal

of Organizational Behavior, 22, 467-481. Wilson, S. M., Larson, J. H., and Stone, K. L. (1993). Stress among job insecure workers and their

Spouses, Family Relations, 42, 74–80.

Χαραλαμπίδου, Ε. (1996). Επαγγελματικι ικανοποίθςθ των νοςθλευτϊν ςτο νοςοκομειακό

πλαίςιο. Διδακτορικι Διατριβι, Σχολι Επιςτθμϊν Υγείασ, Τμιμα Νοςθλευτικισ, ΕΚΡΑ.

Xiao, J. J., Sorhaindo, B., and Garman, E. T. (2006). Financial behaviours of consumers in credit Counseling, International Journal of Consumer Studies, 30(2), 108–121.

Yousef, D.A. (1998). Satisfaction with job security as a predictor of organizational commitment and job performance in a multicultural environment, International Journal of Manpower, 19, 184-194.

Zagorsky, J. L. (2003). Husbands’ and wives’ view of the family finances, Journal of Socio economics, 32, 127–146. Zapf, D., Dormann, C., and Frese, M. (1996). Longitudinal studies in organizational stress research: A review of the literature with reference to methodological issues, Journal of Occupational Health Psychology, 1, 145–169. Zikiye, A. A., and Zikiye, R. A. (1992). The impact of automation on job characteristics: New

Horizons, Human Systems Management, 11, 157–163.


124

Διπλωματική Εργασία_ΠΜΣ ΣυΕΠ

Documents

Transcript of Διπλωματική Εργασία_ΠΜΣ ΣυΕΠ