Ενδοφαινότυποι & Γνωστικά Ελλείμματα στη...

Ενδοφαινότυποι & Γνωςτικά Ελλείμματα ςτη Σχιζοφρένεια

Σελίδα 1

1.ΕΙΑΓΨΓΗ

Η ζρηδνθξέλεηα είλαη ε ζνβαξφηεξε θαη ε πιένλ αηληγκαηηθή ςπρηθή λφζνο πνπ

πξνζβάιιεη ηνλ άλζξσπν. Παξφηη πξνζβάιιεη θαηά κέζν φξν κφλν 1% ηνπ γεληθνχ

πιεζπζκνχ, ν Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Υγείαο θαηαηάζζεη ηε ζρηδνθξέλεηα κέζα

ζηηο δέθα λφζνπο κε ηε ζνβαξφηεξε επηβάξπλζε ζε δείθηεο θαζεκεξηλήο, θνηλσληθήο

θαη επαγγεικαηηθή ιεηηνπξγηθφηεηαο ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο. Αλ θαη έρνπλ

παξέιζεη πεξηζζφηεξα απφ 100 ρξφληα απφ ηελ πξψηε ζχγρξνλε θιηληθή πεξηγξαθή

απφ ηνλ Γεξκαλφ Χπρίαηξν Emil Kraepelin, ε αηηηνπαζνγέλεηα ηεο λφζνπ παξακέλεη

αζαθήο θαη σο εθ ηνχηνπ ε ζεξαπεπηηθή ηεο αληηκεηψπηζε είλαη ειιηπήο. Ψζηφζν ε

πξφνδνο ησλ λεπξνεπηζηεκψλ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία έρεη ζεκειηψζεη ηε

ζρηδνθξέλεηα σο δηαηαξαρή ηνπ εγθεθάινπ κε ηζρπξφηαην γελεηηθφ ππφβαζξν, γηα

ηελ εθδήισζε ηεο νπνίαο επζχλεηαη πνιχπινθε αιιειεπίδξαζε γελεηηθψλ θαη

πεξηβαιινληηθψλ παξαγφλησλ.

Η ζρηδνθξέλεηα είλαη λφζνο νηθνπκεληθή θαη δηαρξνληθή. Η θιηληθή ηεο εηθφλα, ε

πνξεία θαη εμέιημε ηεο λφζνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηφζν κεγάιε εηεξνγέλεηα, ψζηε

δχζθνια δηθαηνινγείηαη ε θαηεγνξηνπνίεζε ηεο σο «λφζνπ». Η πεξηγξαθή ηεο σο

νκάδαο ζπλαθψλ ζπλδξφκσλ κε πηζαλψο αιιειεπηθαιππηφκελνπο

αηηηνπαζνγελεηηθνχο ζπληειεζηέο ζα ήηαλ ίζσο αθξηβέζηεξε. Η δηάγλσζε ηεο ηίζεηαη

ζπκβαηηθά απφ ηε θαηλνκελνινγηθή παξαηήξεζε θαη πεξηγξαθή ηνπ αζζελνχο, ρσξίο

δπλαηφηεηα θιηληθνεξγαζηεξηαθήο δηαγλσζηηθήο ηεθκεξίσζεο. Τα δχν ηξέρνληα

δηαγλσζηηθά ζπζηήκαηα (DSM-IV-TR, ICD-10) πξνζθέξνπλ κελ ηελ πνιχηηκε

δπλαηφηεηα «θνηλήο γιψζζαο» επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ εηδηθψλ ςπρηθή πγείαο θαη

επνκέλσο αθξηβέζηεξεο δηαγλσζηηθήο αμηνπηζηίαο, αιιά ζηεξνχληαη εγθπξφηεηαο,

δεδνκέλνπ φηη θάησ απφ ηελ ίδηα δηαγλσζηηθή ζηέγε ζηεγάδνληαη ελδερνκέλσο

εηεξνγελείο δηαηαξαρέο κε αιιειεπηθαιππηφκελνπο παζνγελεηηθνχο κεραληζκνχο

λφζεζεο (Σηεθαλήο Ν., 2006).

2.ΤΜΠΣΨΜΑΣΟΛΟΓΙΑ ΣΗ ΦΙΖΟΥΡΕΝΕΙΑ

Τα ζπκπηψκαηα ηεο ζρηδνθξέλεηαο επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηελ νξγάλσζε ηεο ζθέςεο,

ην ζπλαίζζεκα θαη ηε ζπκπεξηθνξά, κε ζπλέπεηα ηε ζπρλή απψιεηα επηθνηλσληαθψλ

δεμηνηήησλ θαη ηε δηαηαξαρή ζηελ θνηλσληθή θαη επαγγεικαηηθή ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ

αηφκνπ. Μνινλφηη ε ζρηδνθξέλεηα είλαη λφζνο θπξίσο ηεο λεαξήο ειηθίαο, δηαδξάκεη

ζπλήζσο ρξνλίσο, κε θιηληθή πνξεία πνπ πεξηιακβάλεη πξφδξνκε, ελεξγφ θαη


Σελίδα 2

ππνιεηκκαηηθή θάζε. Τα θιαζηθά θιηληθά ζπκπηψκαηα ηεο λφζνπ κπνξνχλ λα

θαηεγνξηνπνηεζνχλ ζε δηαηαξαρέο ηεο ζθέςεο, δηαηαξαρέο ηεο αληίιεςεο,

δηαηαξαρέο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο θαη δηαηαξαρέο ηεο βνχιεζεο θαη ηεο

ςπρνθηλεηηθφηεηαο (Οπιήο, 2010). Σε αληίζεζε φκσο κε ηελ θιαζηθή-πεξηγξαθηθή

παξάζεζε ησλ ζπκπησκάησλ ηεο ζρηδνθξέλεηαο, ε ζσνδρομική προζέγγιζη ηεο

ζπκπησκαηνινγίαο βαζίδεηαη ζε παξαγνληηθή αλάιπζε ησλ ζπκπησκάησλ ηεο

ζρηδνθξέλεηαο , κε ζθνπφ ην δηαρσξηζκφ ησλ ζπκπησκάησλ ζε δηαθξηηέο κεηαμχ ηνπο

νκάδεο (Σηεθαλήο Ν., 2006; Μαδηαλφο, 2005). Οη πεξηζζφηεξεο παξαγνληηθέο κειέηεο

αλαδεηθλχνπλ δηαρσξηζκφ ζε ηξείο ππνθείκελνπο παξάγνληεο ζπκπησκάησλ, νη

νπνίνη κπνξεί λα ζπλππάξρνπλ ζε άιινηε άιιν βαζκφ ζε θάζε αζζελή θαη

αληηζηνηρνχλ:

Σηα θεηικά ή ζνξπβψδε ζπκπηψκαηα, πνπ πεξηιακβάλνπλ αθελφο δηαηαξαρέο

ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ηεο θαηνρήο ηεο ζθέςεο, φπσο π.ρ. ηηο παξαιεξεηηθέο

ηδέεο δίσμεο, ηηο ηδέεο απηναλαθνξάο, ηηο ηδέεο εθπνκπήο θαη ππνθινπήο ηεο

ζθέςεο ,θαη αθεηέξνπ ραξαθηεξηζηηθέο δηαηαξαρέο ηεο αληίιεςεο, φπσο π.ρ.

αθνπζηηθέο ςεπδαηζζήζεηο.

Σηα αρνηηικά ζπκπηψκαηα, ζηα νπνία ππάγνληαη δηαηαξαρέο ηεο δνκήο,

νξγάλσζεο θαη ξνήο ηεο ζθέςεο, φπσο ε αινγία (πησρεία ηεο πνζφηεηαο αιιά

θαη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ), ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, φπσο ε

ζπλαηζζεκαηηθή έθπησζε, αδηαθνξία, απάζεηα, ακβιχηεηα, αιιά θαη

δηαηαξαρέο ηεο βνχιεζεο, φπσο ε θνηλσληθή απφζπξζε, ε έιιεηςε

απηνθξνληίδαο θαη ε αλεδνλία (έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ζεμ,

δηαπξνζσπηθέο επαθέο θαη νηθνγελεηαθή ζπλεθηηθφηεηα).

Σηα αποδιοργανωηικά ζπκπηψκαηα, ζηα νπνία ππάγνληαη θπξίσο νη

δηαηαξαρέο απφ ηε δνκή θαη νξγάλσζε ηεο ζθέςεο, φπσο ν εθηξνρηαζκφο ηεο

ζθέςεο, ν άζθνπνο πιαηεηαζκφο, ε εθαπηνκεληθφηεηα ηνπ ιφγνπ, νη

λενινγηζκνί θαη νη λενιεμίεο θ.ιπ., αιιά θαη θάπνηεο δηαηαξαρέο ηνπ

ζπλαηζζήκαηνο, π.ρ. απξνζθνξφηεηα ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, θαη νκφινγεο

δηαηαξαρέο ηεο ζπκπεξηθνξάο (αλαίηηα, απξφβιεπηε, κε ζηνρνθαηεπζπλφκελε

ή απνδηνξγαλσκέλε ζπκπεξηθνξά).

Σηα γνωστικά ζπκπηψκαηα, πνπ πεξηιακβάλνπλ δηαηαξαρέο ηεο πξνζνρήο,

ηεο ζπγθέληξσζεο, ηεο κλήκεο θαη ησλ εθηειεζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ.


Σελίδα 3

Απφ ηηο ηέζζεξηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο ζπκπησκάησλ απηή πνπ ζα καο απαζρνιήζεη

ζηε ζπλέρεηα ηεο ελφηεηαο είλαη ε ηειεπηαία θαηεγνξία, ησλ γλσζηηθψλ

ζπκπησκάησλ. Σηελ θαηεγνξία απηή επεξεάδνληαη κεξηθέο ή φιεο νη γλσζηηθέο

ιεηηνπξγίεο ησλ αζζελψλ νη νπνίεο είλαη (Τζάιηα Δ., 2006) (α) ε αληίιεςε

(πξφζιεςε, επηινγή, ηαμηλφκεζε, απαξηίσζε πιεξνθνξηψλ), (β) ε κάζεζε/κλήκε

(απνζήθεπζε θαη αλάθιεζε πιεξνθνξηψλ), (γ) ε ζθέςε (λνεηηθή αλαδηνξγάλσζε θαη

πνιιαπινί ζπλδπαζκνί πιεξνθνξηψλ) θαη (δ) ε έθθξαζε (επηθνηλσλία-

ρξεζηκνπνίεζε πιεξνθνξηψλ). Τέινο, (ε) ε ιεηηνπξγία ηεο πξνζνρήο επίζεο

ζεσξείηαη κέξνο ηνπ γλσζηηθνχ ιεηηνπξγηθνχ ζπζηήκαηνο, δηαθνξνπνηείηαη φκσο απφ

ηηο πξναλαθεξζείζεο ιεηηνπξγίεο θαηά ην φηη ν ξφινο ηεο θαίλεηαη λα είλαη ε

επηιεθηηθή ελεξγνπνίεζε ησλ ππφινηπσλ ιεηηνπξγηψλ, αλάινγα κε ηηο πεξηξξένπζεο

ζπλζήθεο.

Δπεξεάδνληαη επίζεο θαη ε κλήκε θαζψο θαη ην εθηειεζηηθφ ιεηηνπξγηθφ ζχζηεκα.

Οη εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο, πνπ πεξηιακβάλνπλ ηελ επηινγή ζηξαηεγηθψλ, ην

ζρεδηαζκφ, ηελ έλαξμε θαη ηελ αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο δξάζεο θαζψο

θαη ηελ ηθαλφηεηα κεηαηφπηζεο ηεο πξνζνρήο, επηηξέπνπλ αλεμάξηεηε ζπκπεξηθνξά

θαηεπζπλφκελε απφ αηνκηθνχο ζηφρνπο. Δθφζνλ παξακείλεη ζρεηηθά αλεπεξέαζην

απφ εγθεθαιηθή δπζιεηηνπξγία, ην εθηειεζηηθφ ζχζηεκα κπνξεί λα αλαπιεξψζεη ζε

ζεκαληηθφ βαζκφ κηα ελδερφκελε γλσζηηθή έθπησζε, δηαηεξψληαο ην άηνκν

ιεηηνπξγηθφ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, εθηειεζηηθέο δπζιεηηνπξγίεο ζην επίπεδν

αμηνιφγεζεο ησλ απνηειεζκάησλ ηεο ζπκπεξηθνξάο, γηα παξάδεηγκα, έρνπλ έληνλε

αξλεηηθή επίδξαζε ζηε ιεηηνπξγία ηνπ γλσζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Η βαζηθή δηαθνξά

ηνπ εθηειεζηηθνχ θαη ηνπ γλσζηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη φηη νη γλσζηηθέο

δπζιεηηνπξγίεο είλαη ζπλήζσο πεξηραξαθσκέλεο ζηελ αληίζηνηρε ζπκπεξηθνξηθή ηνπο

έθθξαζε, ελψ νη εθηειεζηηθέο είλαη εθηεηακέλεο, επεξεάδνπλ δειαδή ηε

ζπκπεξηθνξά ζην ζχλνιν ηεο.

Μεγάιν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε κειέηε ησλ γλσζηηθψλ ειιεηκκάησλ ζηε

ζρηδνθξέλεηα. Οη έξεπλεο δείρλνπλ φηη ηα ειιείκκαηα απηά πξνυπάξρνπλ ηεο

εκθάληζεο ηνπ πξψηνπ επεηζνδίνπ ζηνλ αζζελή, αιιά θαη φηη ππάξρνπλ, ζε επηφηεξε

κνξθή θαη ζε πγηείο ζπγγελείο ησλ αζζελψλ νη νπνίνη δελ έρνπλ λνζήζεη, εληζρχνληαο

έηζη ηελ ππφζεζε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο ηεο λφζνπ. Τα γλσζηηθά ειιείκκαηα είλαη

έλαο ηχπνο ελδνθαηλφηππνπ (γλσζηαθνί ελδνθαηλφηππνη) φπσο ζα αλαιπζεί ζηα

επφκελα θεθάιαηα.


Σελίδα 4

3.Ο ΡΟΛΟ ΣΨΝ ΕΝΔΟΥΑΙΝΟΣΤΠΨΝ ΣΗ ΧΤΦΙΑΣΡΙΚΗ

3.1 Υαινότυποσ και γονότυποσ

Ο φξνο «γελεηηθή» ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ William Bateson ην 1902. Τν 1909 ,

ε δηάθξηζε πνπ ηψξα ζεσξνχκε δεδνκέλε κεηαμχ ησλ φξσλ «γνλφηππνο» θαη

«θαηλφηππνο» νθείιεηαη ζηνλ Γαλφ βνηαλνιφγν Wilhelm Johanssen. Δηζεγήζεθε

επίζεο ηεο ιέμεο «γνλίδην». Η έξεπλα ηνπ γηα ηα απηεπηθνληακέλα κνζρνκπίδεια

απνθάιπςε φηη ε πνζνηηθή κεηαβιεηφηεηα ζην θαηλφηππν δεκηνχξγεζε κηα ζχγρπζε

ζρεηηθά κε ηηο δηαθνξεηηθέο επηδξάζεηο ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο θαη ηνπ

πεξηβάιινληνο. Βξήθε φηη ν θαηλφηππνο είλαη ζπρλά έλαο ειιηπήο δείθηεο ηνπ

γνλφηππνπ, φηη ν ίδηνο γνλφηππνο κπνξεί λα απνδψζεη κηα κεγάιε πνηθηιία

θαηλνηχπσλ, θαη φηη ν ίδηνο θαηλφηππνο κπνξεί λα πξνέιζεη απφ δηαθνξεηηθνχο

γνλφηππνπο (Gottesman & Gould, 2003).

Οη γνλφηππνη, νη νπνίνη κπνξνχλ λα κεηξεζνχλ κε ηερληθέο ηεο κνξηαθήο βηνινγίαο

φπσο ε αιπζηδσηή αληίδξαζε πνιπκεξάζεο (polymerase chain reaction-PCR) θαη ε

αιιεινπρία ηνπ DNA, είλαη ζπρλά ρξήζηκνη σο πηζαλνινγηθνί πξνγλσζηηθνί

παξάγνληεο κηαο λφζνπ. Αληηζέησο, έλαο θαηλφηππνο αληηπξνζσπεχεη ηα

παξαηεξήζηκα ραξαθηεξηζηηθά ελφο νξγαληζκνχ, ηα νπνία είλαη ηα πξντφλ ηεο

επίδξαζεο ησλ γνλφηππσλ θαη ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηδξάζεσλ. Σε λφζνπο κε

θιαζζηθή ή Μεληειηαλή θιεξνλνκηθφηεηα, νη γνλφηππνη είλαη ζπλήζσο δείθηεο ησλ

θαηλνηχπσλ. Παξφια απηά, απηφο ν βαζκφο θιεξνλνκηθήο βεβαηφηεηαο δελ ηζρχεη γηα

αξξψζηηεο κε πνιχπινθε γελεηηθή δνκή (Province et al., 2001). Οη γελεηηθέο

πηζαλφηεηεο πεξηγξάθνπλ νξζψο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν έλαο ζπγθεθξηκέλνο

γνλφηππνο απνδίδεη έλα θαηλφηππν (Gottesman,2001). Οη επηγελεηηθνί παξάγνληεο

κπνξεί επίζεο λα είλαη θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ εμέιημε ησλ θαηλνηχπσλ, θαη

ηέηνηεο επηδξάζεηο κπνξεί λα νθείινληαη απφ ην γνλφηππν ή ην πεξηβάιινλ ή λα είλαη

εληειψο ζηνραζηηθνί σο πξνο ηε πξνέιεπζε. Έηζη, ηα κνληέια γηα πνιχπινθεο

γελεηηθέο δηαηαξαρέο πξνβιέπνπλ έλα κπαιέην ρνξνγξαθεκέλν απφ ηελ

αιιειεπίδξαζε κέζα ζην ρξφλν ησλ γνληδίσλ, ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ησλ

επηγελεηηθψλ παξαγφλησλ, ην νπνίν απνδίδεη έλα ζπγθεθξηκέλν θαηλφηππν (Glazier et

al., 2002).

Η Χπρηαηξηθή δελ έρεη θαηαθέξεη κε κεγάιε επηηπρία λα αλαθαιχςεη ηα «ππεχζπλα»

γνλίδηα ή πεξηνρέο γνληδίσλ ζηελ εμέιημε ησλ λφζσλ (Cloninger CR, 2002). Ο ιφγνο


Σελίδα 5

γηα ηνλ νπνίν ππάξρεη ηφζε κεγάιε δπζθνιία-κεξηθψο- είλαη αλακθηζβήηεηα ην φηη

ην ςπρηαηξηθφ δηαγλσζηηθφ ζχζηεκα ηαμηλφκεζεο, πεξηγξάθεη εηεξνγελείο

δηαηαξαρέο (Lewis, 2002). Δπηπιένλ, ν εγθέθαινο είλαη ην πην πνιχπινθν φξγαλν. Σε

φξγαλα φπσο ην ζπθψηη, φια ηα θχηηαξα έρνπλ ζρεδφλ ίδηνπο θαηλνηχπνπο θαη

παξφκνην «κεηαγξάθσκα» (transcriptomes- mRNA transcript) θαη πξσηετλσκα.

Αθφκα, εθηφο απφ ηελ νκνγέλεηα σο πξνο ηε δνκή απηψλ ησλ θπηηάξσλ, θαη νη

αιιειεπηδξάζεηο ηνπο είλαη θπξίσο νκνγελείο. Παξφια απηά, ηα αηνκηθά θχηηαξα ηνπ

εγθεθάινπ είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθά κεηαμχ ηνπο σο πξνο ην κεηαγξάθσκα, ην

πξσηετλσκα, θαη ηνπο κνξθνινγηθνχο θαηλνηχπνπο θαη επίζεο σο πξνο ηηο ρηιηάδεο

ζπλδέζεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο κε άιινπο λεπξψλεο θαη γινία, ηα νπνία είλαη

ζεκαληηθά γηα ηελ πιήξε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ εγθεθάινπ. Γηαθνξεηηθέο θπηηαξηθέο

εκπεηξίεο κεηαθξάδνληαη ζε δηαθνξέο ζηα βηνρεκηθά θαη επηγελεηηθά επίπεδα έηζη

ψζηε νη κλήκεο ησλ θπηηάξσλ πνπ ξπζκίδνληαη απφ ηηο ηξνπνπνηήζεηο ησλ πξσηετλψλ

,ηηο κνξθνκεηξηθέο αιιαγέο, θαη ηηο επηγελεηηθέο επηδξάζεηο λα θαζηζηνχλ ηνλ

εγθέθαιν κνλαδηθφ ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα φξγαλα.

3.2 Ενδοφαινότυποσ

Η ζεσξία φηη ηα γνλίδηα θαη ην πεξηβάιινλ θαζνξίδνπλ ηελ πξνδηάζεζε ζηελ

αλάπηπμε ησλ λφζσλ ήξζε ζηελ επηθάλεηα ζην πξψην κηζφ ηνπ πξνεγνχκελνπ

αηψλα., αιιά ε ρξήζε ελφο ηέηνηνπ πιαηζίνπ γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο αηηηνπαζνγέλεηαο

ηεο ζρηδνθξέλεηαο θαη άιισλ ςπρηαηξηθψλ δηαηαξαρψλ είλαη πην πξφζθαηε. Τν

πνιππαξαγνληηθφ κνληέιν ηνπ Douglas Falconer ην 1965 γηα ην δηαβήηε θαη άιιεο

θνηλέο, κε Μεληειηαλέο παζήζεηο, πηνζεηήζεθε ην 1967 γηα έλα πνιπγνληδηαθφ

κνληέιν ζηε ζρηδνθξέλεηα. Δθείλε ηε πεξίνδν, θαηέζηε ζαθέο φηη ε θαηεγνξηνπνίεζε

ησλ ςπρηαηξηθψλ λφζσλ κε βάζε ηνπο θαλεξνχο θαηλνηχπνπο (ζπλδξνκηθέο

ζπκπεξηθνξέο) κπνξεί λα κελ ήηαλ ε βέιηηζηε γηα ηελ γελεηηθή απνθσδηθνπνίεζε

απηψλ ησλ λφζσλ, νη νπνίεο έρνπλ πνιχπινθν γελεηηθφ απνηχπσκα. Έπεηηα απφ 30

ρξφληα, νη Gottesman & Shields (1973) πεξηέγξαςαλ ηνπο «ελδνθαηλφηππνπο» σο

εζσηεξηθνχο θαηλνηχπνπο νη νπνίνη απνθαιχπηνληαη «κε βηνρεκηθά ηεζη ή

κηθξνζθνπηθέο εμεηάζεηο». Οη Braff & Gottesman et al. (2007), έρνπλ δηαηππψζεη ηνλ

νξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ ελδνθαηλφηππνπ σο πνζνηηθά, θιεξνλνκνχκελα , ειιείκκαηα

πνπ ζρεηίδνληαη κε νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά , θαη αλεπξίζθνληαη πεξηζζφηεξν κε

εξγαζηεξηαθέο κεζφδνπο παξά κε θιηληθή παξαηήξεζε.


Σελίδα 6

Απηφο ν εχζηνρνο φξνο έκνηαδε λα ηαηξηάδεηο ζηηο αλάγθεο ηεο ςπρηαηξηθήο

γελεηηθήο, θαη ε ηδέα ηνπ ελδνθαηλφηππνπ πηνζεηήζεθε γηα λα ζπκπιεξψζεη ην θελφ

κεηαμχ ησλ δηαζέζηκσλ πεξηγξαθψλ θαη κεηαμχ ηνπ γνληδίνπ θαη ησλ αθαλψλ

δηαδηθαζηψλ ηεο λφζνπ. Η εχξεζε ησλ ελδνθαηλνηχπσλ, νη νπνίνη δελ εμαξηψληαη απφ

ην ηη είλαη θαλεξφ κε γπκλφ κάηη, ζα κπνξνχζε λα βνεζήζεη λα επηιπζνχλ απνξίεο

ζρεηηθά κε ηα αηηηνπαζνγελεηηθά κνληέια. Η ινγηθή ηεο ρξήζεο ησλ ελδνθαηλφηππσλ

γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο λφζνπ ζηεξίδεηαη ζην φηη εάλ νη θαηλφηππνη

πνπ ζρεηίδνληαη κε κηα δηαηαξαρή είλαη πνιχ εηδηθνί θαη αληηπξνζσπεχνπλ επζέσο

θαη δπλεηηθά πεξηζζφηεξν πξσηνγελή θαηλφκελα, ν αξηζκφο ησλ γνληδίσλ πνπ

απαηηνχληαη γηα λα παξαρζνχλ κεηαβνιέο ζε απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά κπνξεί λα είλαη

κηθξφηεξνο απφ απηά πνπ απαηηνχληαη γηα λα παξαρζεί κηα ςπρηαηξηθή-λνζνινγηθή

δηαγλσζηηθή νληφηεηα. Οη ελδνθαηλφηππνη παξέρνπλ ηα κέζα γηα ηελ απνθάιπςε ησλ

«θαηψηεξσλ» ραξαθηεξηζηηθψλ ή φςεσλ ησλ θιηληθψλ θαηλνηχπσλ, φπσο θαη ησλ

«αλψηεξσλ» ζπλεπεηψλ ησλ γνληδίσλ θαη, θαηαξρήλ, ζα κπνξνχζαλ λα βνεζήζνπλ

ζηελ απνθάιπςε αλψκαισλ γνληδίσλ ζην ππνηηζέκελν πνιπγνληδηαθφ ζχζηεκα ην

νπνίν ζρεηίδεηαη κε ηελ πξνδηάζεζε ζηηο λφζνπο.

Παξφιε ηε ρξεζηκφηεηα πνπ πξνθχπηεη γηα ηνπο ελδνθαηλφηππνπο, ν φξνο θαη νη

ππνζρέζεηο ηνπ έκεηλε ζηελ αθάλεηα γηα αξθεηά ρξφληα. Με ηηο ηειεπηαίεο φκσο

πξνφδνπο ζηε γελεηηθή, φξνο θαη ε ρξεζηκφηεηα ηνπ ήξζαλ μαλά ζηελ επηθάλεηα (Μηα

αλαζθφπεζε ηεο MEDLINE βξήθε φηη κφλν απφ ην 2000 έσο ην 2002 έγηλαλ 62 λέεο

θαηαρσξήζεηο γηα ηνλ «ελδνθαηλφηππν» ζε ζρέζε ηηο 16 θαηαρσξήζεηο πνπ είραλ

γίλεη πξηλ απφ ην 2000). Οη δηαζέζηκνη ηξφπνη αλάιπζεο ησλ ελδνθαηλνηχπσλ έρνπλ

ζεκεηψζεη κεγάιε πξφνδν απφ ην 1972. Τν ζχγρξνλν «νπινζηάζην» πεξηιακβάλεη

λεπξνθπζηνινγηθέο, βηνρεκηθέο, ελδνθξηλνινγηθέο, λεπξναλαηνκηθέο, γλσζηηθέο, θαη

λεπξνςπρνινγηθέο κεηξήζεηο. Οη ηξφπνη κέηξεζεο θαη αμηνιφγεζεο ησλ

ελδνθαηλνηχπσλ, εηδηθά ησλ γλσζηηθψλ πνπ απνηεινχλ θαη ην ζθνπφ ηεο ζπγγξαθήο

απηήο ηεο ελφηεηαο, ζα καο απαζρνιήζνπλ ζε επφκελν ππνθεθάιαην. Πξέπεη λα

αλαθέξνπκε αθφκα φηη θαη νη λεπξναπεηθνληζηηθέο ηερληθέο έρνπλ εμειηρζεί, φπσο ν

ιεηηνπξγηθφο καγλεηηθφο ηνκνγξάθνο (fMRI), ην κνξθνκεηξηθφ MRI, ε ππνινγηζηηθή

ηνκνγξαθία εθπνκπήο θσηνλίσλ (SPECT), θαη ε ηνκνγξαθία εθπνκπήο πνδηηξνλίσλ

(PET).


Σελίδα 7

3.3 Η ενδοφαινοτυπική προςέγγιςη ςτη ςχιζοφρένεια

“Gene hunting in schizophrenia becomes a risky business.” 1

Η ηαπηφρξνλε ρξήζε ηεο κνξηαθήο βηνινγίαο θαη ηεο λεπξνβηνινγίαο έρεη νδεγήζεη

ζηε αλαγλψξηζε εηδηθψλ εγθεθαιηθψλ δπζιεηηνπξγηψλ πνπ κπνξεί λα πξνθαινχληαη

απφ κηα νκάδα αηνκηθψλ γελεηηθψλ πνιπκνξθηζκψλ , αλψκαισλ ζην ζχλνιν ηνπο. Η

ινγηθή πξνέξρεηαη απφ κηα ζέζε ηεο κνξηαθήο βηνινγίαο: εάλ ππάξρνπλ δηαθξηηέο

γελεηηθέο αλσκαιίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζρηδνθξέλεηα, ηφηε θάζε κία απφ απηέο

κπνξεί λα πξνθαιέζεη κηα ζπγθεθξηκέλε κεηαβνιή ζηηο πξσηεΐλεο ε νπνία

αληαλαθιάηαη ζε κηα αληίζηνηρε δηαθξηηή ιεηηνπξγηθή αλσκαιία. Αθφκα θαη αλ

κεξηθά γνλίδηα είλαη αλψκαια (καδί κε ηηο πεξηβαιινληηθέο επηδξάζεηο), ε

ιεηηνπξγηθή αλσκαιία θάζε γνληδίνπ κπνξεί λα αλεπξίζθεηαη. Θεσξεηηθά, ε ζρέζε

κεηαμχ ησλ γνληδίσλ θαη ησλ ιεηηνπξγηθψλ αλσκαιηψλ, ε νπνία αλαθαιχπηεηαη απφ

ηελ αλάιπζε ππνςήθησλ γνληδίσλ, ζα έπξεπε λα είλαη ηζρπξφηεξε απφ φηη κε ηελ ίδηα

ηε λφζν, γηαηί ε λφζνο πξνθχπηεη απφ ην ζπλδπαζκφ πνιιαπιψλ γελεηηθψλ θαη κε

γελεηηθψλ αλσκαιηψλ νη νπνίεο κπνξεί λα δηαθέξνπλ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ αηφκσλ

θαη νηθνγελεηψλ (Braff et al., 2007). Αλ θαη απηή ε πξνζέγγηζε δελ έρεη νδεγήζεη

αθφκα ζηελ απνθάιπςε ηνπ πνιχπινθνπ γνληδηψκαηνο πνπ εκπιέθεηαη ζηελ

εκθάληζε ηεο ζρηδνθξέλεηαο, έρεη βνεζήζεη ζεκαληηθά ζε άιιεο ηαηξηθέο λφζνπο,

φπσο ζηε πεξίπησζε ηνπ θαξθίλνπ ηνπ παρένο εληέξνπ.

Έλα ζέκα πξσηαξρηθήο ζεκαζίαο ζηελ ελδνθαηλνηππηθή πξνζέγγηζε είλαη ε

ζηξαηεγηθή αλαγλψξηζεο θαη επηθχξσζεο πηζαλψλ ελδνθαηλνηχπσλ (Braff &

Gottesman et al., 2007). Η αλαγλψξηζε έξρεηαη πξνέξρεηαη ζπλήζσο απφ έξεπλεο πνπ

κειεηνχλ ειιείκκαηα ζπλδεφκελα κε ηελ λφζν ηεο ζρηδνθξέλεηαο. Έλα δεχηεξν βήκα

είλαη λα βξεζνχλ ελδείμεηο δηαρσξηζκνχ θαη θιεξνλνκηθφηεηαο ζε «θιηληθά πγηείο»

ζπγγελείο ηνπο. Η γελεηηθή αλάιπζε εμαξηάηαη απφ ηηο ζρέζεηο γνλφηππνπ-

ελδναθαηλφηππνπ ζηα κέιε ηνπ γελεαινγηθνχ δέλδξνπ θαη είλαη πεξηζζφηεξν

πξνθιεηηθή απφ ην θαζνξηζκφ ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ αηφκσλ πνπ λνζνχλ απφ

ζρηδνθξέλεηα θαη πγηψλ αηφκσλ. Η αλαδήηεζε ζρεηηθψλ κε ηε ζρηδνθξέλεηα

ελδνθαηλφηππσλ είλαη πξνθιεηηθή θαη πνιχπινθε επεηδή δελ ππάξρνπλ a priori

θξηηήξηα γηα λα απνθαζίζνπκε εάλ έλα εηδηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζρηδνθξέλεηαο ή

1 Από το “Endophenotyping Schizophrenia”, D.Braff et al., Am J Psychiatry 164:5, May 2007


Σελίδα 8

θάπνηαο άιιεο ςπρηαηξηθήο λφζνπ αληαλαθιά ηελ επίδξαζε ελφο γνληδίνπ. Πηζαλνί

ελδνθαηλφηππνη έρνπλ αλαθχςεη απφ θιηληθά θαζνξηζκέλνπο δηαγλσζηηθνχο ηνκείο,

φπσο ε παξνπζία κεηξήζηκσλ θαη πνζνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζρηδνηππίαο ζε πγηείο

ζπγγελείο αζζελψλ πνπ λνζνχλ απφ ζρηδνθξέλεηα, νη λεπξνγλσζηαθέο θαη

λεπξνθπζηνινγηθέο κεηξήζεηο, ε δνκηθή κέηξεζε εηδηθψλ, ιεηηνπξγηθά ζεκαληηθψλ

πεξηνρψλ ηνπ εγθεθάινπ γηα κεηαβνιηθά, λεπξναλαπηπμηαθά γνλίδηα.

Νεπξνθπζηνινγηθνί ελδνθαηλφηππνη εληνπίδνληαη ζηηο νθζαικνθηλεηηθέο ιεηηνπξγίεο,

ζηελ αηζζεηηθνθηλεηηθή απαξηίσζε, ηα γλσζηαθά πξνθιεηά δπλακηθά θαη ηε δηάηαζε

ησλ πιάγησλ θνηιηψλ ηνπ εγθεθάινπ. Οη γλσζηαθνί ελδνθαηλφηππνη ζπλδένληαη κε ηα

ειιείκκαηα ζηελ ελεξγφ ή εξγαδφκελε κλήκε ησλ αζζελψλ θαζψο θαη κε ηηο

επηηειηθέο-εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο θαη ηε πξνζνρή.

Υπάξρνπλ κεξηθά ζεκαληηθά δεηήκαηα ζηε ζχλδεζε ησλ ελδνθαηλνηχπσλ κε ηε

λφζν (Braff & Gottesman et al., 2007). (1) Δπεηδή νη ελδνθαηλφηππνη πηζαλψο

πξνθαινχληαη απφ γελεηηθνχο πνιπκνξθηζκνχο , ηα γνλίδηα κεξηθέο θνξέο ξπζκίδνπλ

ηηο λεπξνβηνινγηθέο εθθξάζεηο ηνπο. Απφ ηε ζηηγκή πνπ νη ελδνθαηλφηππνη κεηξψληαη

ζηελ ελήιηθε δσή , νη εθθξάζεηο ηνπο κπνξεί λα έρνπλ ηξνπνπνηεζεί απφ κε

γελεηηθνχο παξάγνληεο φπσο αλαπηπμηαθά γεγνλφηα, ε γήξαλζε ε ίδηα

αιιειεπηδξψκελε κε επάισηα λεπξσληθά ππνζηξψκαηα, εγθεθαιηθέο θαθψζεηο, ε

ρνξήγεζε θαξκάθσλ θαη ε ρξήζε ή έθζεζε ζε νπζίεο θηι.. Έηζη, δελ έρνπλ φια ηα

γνλίδηα επζεία επίδξαζε ζηνπο ελδνθαηλφηππνπο. Μεξηθνί θαηλφηππνη κπνξεί λα

αληηπξνζσπεχνπλ επηδξάζεηο θαηά ηελ αλάπηπμε πξνζαξκνζηηθψλ κεηαβνιψλ ζε

κηα πεξηνρή νη νπνίεο είλαη, ζηε πξαγκαηηθφηεηα, απνηέιεζκα ηεο επίδξαζεο

πξσηετληθψλ κεηαβνιψλ ζε πην καθξηλέο, αιιά ιεηηνπξγηθά ζπλδεφκελεο πεξηνρέο θαη

θπθιψκαηα ηνπ εγθεθάινπ φπνπ εθθξάδνληαη ηειηθά ηα αιιειφκνξθα γνλίδηα ηεο

λφζνπ. (2) Τα πεξηζζφηεξα απφ ηα 16.000 γνλίδηα ηνπ εγθεθάινπ (απφ ηα ζπλνιηθά

30000 αλζξψπηλα γνλίδηα) ζπρλά εθθξάδνληαη κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, ζε

δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηνπ εγθεθάινπ θαη αιιειεπηδξνχλ κε γελεηηθνχο θαη κε

γελεηηθνχο παξάγνληεο, έηζη ψζηε ε ηειηθή ιεηηνπξγία ηνπο κπνξεί λα πεξηιακβάλεη

πνιιά πεξηζζφηεξα απφ ηνλ απιφ ελδνθαηλφηππν πνπ κεηξάκε. Τν λεπξσληθφ

ππφζηξσκα πνιιψλ απφ απηνχο ηνπο ελδνθαηλφηππνπο είλαη γλσζηφ: κεξηθνί

επηθαιχπηνληαη δνκηθά θαη ιεηηνπξγηθά. (3) Πνιιά γνλίδηα πνπ εθθξάδνληαη ζηνλ

εγθέθαιν εκπιέθνληαη ζηελ αλάπηπμε ησλ λεπξψλσλ, ζηελ αλάπηπμε ηνπ εγθεθάινπ,

ζηελ θπηηαξηθή κεηαλάζηεπζε , θαη κνξθνινγία, έηζη πηζαλψο νη πην ζεκαληηθέο


Σελίδα 9

ιεηηνπξγηθέο επηδξάζεηο ηνπο κπνξεί λα έρνπλ επηζπκβεί πξνγελλεηηθά. (4) Ο

δεχηεξνο λφκνο ηνπ Mendel ζπκπεξαίλεη φηη θάζε γελεηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ

απνκνλψλεηαη αλεμάξηεηα ζε κηα νηθνγέλεηα, έηζη ψζηε, εάλ ε ζρηδνθξέλεηα

απνηειείηαη απφ πνιππαξαγνληηθά ραξαθηεξηζηηθά, ζα πξέπεη λα ππάξρνπλ κεξηθνί

θιηληθά πγηείο ζπγγελείο πνπ εθθξάδνπλ εηδηθνχο ελδνθαηλφηππνπο αλεμάξηεηα απφ

άιινπο ελδνθαηλνηχπνπο. Απηνί νη ζπγγελείο κπνξεί λα είλαη θαιχηεξα ππνθείκελα

γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ ελδνθαηλφηππνπ απφ φηη νη ίδηνη νη αζζελείο , ησλ νπνίσλ

ηα πνιιαπιά ειιείκκαηα κπνξεί λα επηζθνηίζνπλ ηνλ κνλαδηθφ ελδνθαηλφηππν. (5)

Δπεηδή νη γελεηηθέο κειέηεο απνζθνπνχλ γεληθά λα αλαγλσξίζνπλ επεξεαζκέλα

ππνθείκελα πνπ έρνπλ ή δελ έρνπλ κηα εηδηθή γελεηηθή αλσκαιία, ε κέηξεζε ηνπ

ππνηηζέκελνπ ελδνθαηλφηππνπ πξέπεη μεθάζαξα λα δηαρσξίζεη ηα πεξηζζφηεξν

πξνζβεβιεκέλα θαη κε πξνζβεβιεκέλα άηνκα, αλεμάξηεηα κε ην αλ ρξεζηκνπνηείηαη

ή φρη κηα θαηεγνξηθή (δηαθξηηή) ή πνηνηηθή κεηαβιεηή. (6) Η κέηξεζε ησλ

ελδνθαηλφηππσλ, είλαη κηα πνιχπινθε πξνζπάζεηα. Γηα ην ιφγν απηφ, ε ηαπηφρξνλε

επηινγή ησλ ελδνθαηλνηχπσλ θαη ε πνηνηηθή δηαζθάιηζε ηνπο είλαη πξσηαξρηθήο

ζεκαζίαο.

Στήμα 1. Απινπνηεκέλε παξνπζίαζε ηεο ζρέζεο ησλ γλσζηαθψλ ειιεηκκάησλ κε ηα γνλίδηα

θαη ηε ζρηδνηππία.

Αθνινπζψληαο ηε πξνζέγγηζε ησλ Gottesman & Gould (Gottesman & Gould, 2003;

Gould & Gottesman, 2006), ηα ινγηθά θξηηήξηα γηα έλα βηψζηκν ελδνθαηλφηππν είλαη

ηα παξαθάησ: (1) Τα ειιείκκαηα ζηνλ ελδνθαηλφηππν ζπλδένληαη κε ηε

Γονίδια

Σχιζοτυπία

Γνωσιακά

Ελλείμματα

Νεπξνθπζηνινγηθά επξήκαηα


Σελίδα 10

ζρηδνθξέλεηα, (2) απηά ηα ειιείκκαηα είλαη θιεξνλνκήζηκα, (3) ηα ειιείκκαηα ζηνλ

ελδνθαηλφηππν είλαη ζηαζεξά θαη ζπλδεδεκέλα κε ην ραξαθηεξηζηηθφ: ε εκθάληζε

ηνπο είλαη ζρεηηθά αλεμάξηεηε απφ δηαθπκάλζεηο ζρεηηθέο κε αηνκηθέο θαηαζηάζεηο ,

αλ θαη παξάγνληεο φπσο ε ειηθία κπνξεί λα επεξεάδνπλ ηνλ ελδνθαηλφηππν, (4) ν

ελδνθαηλφηππνο θαη ε δηαηαξαρή είλαη δηαρσξηζκέλνη, θαη (5) ην ελδνθαηλνηππηθφ

έιιεηκκα ηνπ αζζελνχο βξίζθεηαη ζε κεγαιχηεξε ζπρλφηεηα ζηνπο ζπγγελείο ησλ

αζζελψλ παξά ζην γεληθφ πιεζπζκφ.

4. ΓΝΨΣΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΣΑ ΣΗ ΦΙΖΟΥΡΕΝΕΙΑ

Σηα πξνεγνχκελα θεθάιαηα έγηλε κηα πεξηγξαθή ηεο ελδνθαηλνηππηθήο πξνζέγγηζεο

ζηε λφζν ηεο ζρηδνθξέλεηαο γηα λα θαηαιάβεη ν αλαγλψζηεο ηε θιεξνλνκηθή

δηάζηαζε ηεο λφζνπ. Τν άηνκν ην νπνίν θάπνηα ζηηγκή ζα λνζήζεη απφ ηε λφζν ηεο

ζρηδνθξέλεηαο θέξεη θάπνηα θιεξνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο είλαη ηα γλσζηηθά

ειιείκκαηα, ηα νπνία είλαη αληρλεχζηκα ζηνλ ίδην, έζησ θαη ζε επηφηεξε κνξθή, πξηλ

ηελ εκθάληζε ηνπ πξψηνπ ςπρσζηθνχ επεηζνδίνπ , αιιά θαη ζε πγηείο ζπγγελείο ηνπ,

νη νπνίνη απνηεινχλ ηηο ιεγφκελεο νκάδεο πςεινχ θηλδχλνπ (high risk groups).

Η εξγαδφκελε κλήκε δνθηκάδεηαη ζε αζζελείο κε ζρηδνθξέλεηα. Η θχξηα εγθεθαιηθή

πεξηνρή ε νπνία εκπιέθεηαη κε ηε ιεηηνπξγία ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο είλαη ν

πιαγηνξαρηαίνο πξνκεησπηαίνο θινηφο (Weinberger DR et al, 2001; Goldman-Rakic

PS, 1999; Levy & Goldman-Rakic, 2000). Μειέηεο πνπ έρνπλ γίλεη ζε νηθνγέλεηεο

θαη ζε δίδπκα αδέιθηα έρνπλ αλαδείμεη ηε θιεξνλνκηθή δηάζηαζε ησλ ειιεηκκάησλ

ζηελ εξγαδφκελε κλήκε ζηελ ζρηδνθξέλεηα.

Σε κηα κειέηε ζε Φηλιαλδηθά δίδπκα αδέιθηα (Gasperoni TL. et al., 2003), φπνπ

έγηλε ρξήζε κηαο ελδνθαηλνηππηθήο ζηξαηεγηθήο, βξέζεθε ζρέζε κε ηε πεξηνρή ηνπ

ρξσκνζψκαηνο 1. Σηε κειέηε απηή, δηδπγσηηθνί δηαρσξηζκέλνη δίδπκνη (discordant

twins), ζπκκεηείραλ ζε ηέζζεξηο λεπξνςπρνινγηθέο δνθηκαζίεο. Φξεζηκνπνηψληαο ην

κέζν φξν ηεο απφδνζεο ζε απηά ηα ηεζη βξήθαλ ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κε ην 1q41,

κηα πεξηνρή πνπ έρεη ζπλδεζεί κε ηε ζρηδνθξέλεηα (Egan MF et al., 2001; Ekelund J.

et al., 2000; Hovatta I. et al., 1999; St Clair D. et al, 1990). Καηεγνξηνπνηψληαο ηα

δεδνκέλα ηνπο ζχκθσλα κε ηελ απφδνζε ζε θάζε ηεζη, βξήθαλ φηη ε απφδνζε ζηελ

νπηηθή εξγαδφκελε κλήκε ζπζρεηηδφηαλ πςειά κε απηή ηε πεξηνρή (p=0.007), ελψ ε

απφδνζε ζε θαλέλα απφ ηα ππφινηπα ηεζη ζπζρεηίζηεθε ζεκαληηθά κε ηε ηειεπηαία.

Σην δεχηεξν κέξνο ηεο κειέηεο ηνπο, νινθιήξσζαλ κηα αλάιπζε ζπζρέηηζεο


Σελίδα 11

πεξηιακβάλνληαο κνλνδπγσηηθά δηαρσξηζκέλα δίδπκα αδέιθηα, πγηή κνλνδπγσηηθά

θαη δηδπγσηηθά δίδπκα αδέιθηα, θαη ηα δηδπγσηηθά δίδπκα απφ ην πξψην κέξνο ηεο

κειέηεο ηνπο. Σηελ αλάιπζε απηή, ε ζρέζε κεηαμχ ηεο πεξηνρήο 1q41 θαη ηεο

απφδνζεο ζηελ νπηηθή εξγαδφκελε κλήκε επηβεβαηψζεθε μαλά. Τν φηη πξνεγνχκελεο

κειέηεο έρνπλ αλαγλσξίζεη απηή ηε πεξηνρή θαη ην φηη ε απφδνζε ζηηο δνθηκαζίεο ηεο

εξγαδφκελεο κλήκεο είλαη έλαο παξαγφκελνο ελδνθαηλφηππνο γηα ηελ ζρηδνθξέλεηα

εληζρχεη ηελ άπνςε φηη απηφο ν ελδνθαηλφηππνο-θαη ην ππνηηζέκελν γνλίδην(α) ζην 1

q41- κπνξεί λα ζρεηίδεηαη κε ηε παζνθπζηνινγία ηεο ζρηδνθξέλεηαο.

Σε κηα άιιε κειέηε (Randal G.R. et al., 2007), 51 παηδηά, ηα νπνία είραλ

ηνπιάρηζηνλ έλα γνλέα πνπ πιεξνχζε ηα θξηηήξηα ηνπ DSM-IV γηα ηε δηάγλσζε ηεο

ζρηδνθξέλεηαο, εμεηάζζεθαλ αξρηθά κε νξηζκέλεο λεπξνςπρνινγηθέο δνθηκαζίεο θαη

αθνινχζεζε κηα επαλεμέηαζε κεηά απφ θάπνηα ρξφληα. Τα παηδηά ζηε πξψηε εμέηαζε

είραλ ειηθία απφ 6-16 εηψλ, ελψ ε δεχηεξε εμέηαζε έγηλε κεηά απφ 2.5 ρξφληα θαηά

κέζν φξν. Οη λεπξνςπρνινγηθέο δνθηκαζίεο αθνξνχζαλ ηνκείο φπσο ν

νπηηθνθηλεηηθφο ζπληνληζκφο, ε γιψζζα, ε αλαζηνιή απάληεζεο, ε ζπλαηζζεκαηηθή

αληίιεςε θαη ε εξγαδφκελε κλήκε. Οη δνθηκαζίεο γηα ηελ εξγαδφκελε κλήκε

εζηίαζαλ ζηελ ηθαλφηεηα ζπγθξάηεζεο πιεξνθνξηψλ ζε ζπλζήθεο δηάζπαζεο ηεο

πξνζνρήο. Οη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ ζπγθξίζεθαλ κε κηα νκάδα παηδηψλ απφ

θιηληθά πγηείο νηθνγέλεηεο. Τα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη νη απνδφζεηο ησλ παηδηψλ

θαη ησλ εθήβσλ ηεο νκάδαο θηλδχλνπ δηέθεξαλ απφ ηηο απνδφζεηο ηεο νκάδαο

ειέγρνπ, ζηηο δνθηκαζίεο πνπ αθνξνχζαλ ηελ εξγαδφκελε κλήκε θαη ηελ αλαζηνιή

απάληεζεο. Σηελ πξψηε κέηξεζε επέδεημαλ θάπνηα ήπηα ειιείκκαηα ζηηο δνθηκαζίεο

απηέο, ειιείκκαηα ηα νπνία επηβεβαηψζεθαλ θαη ζηελ επαλεμέηαζε ηνπο,

θαηαδεηθλχνληαο έηζη ηελ ζηαθερόηηηα απηψλ ησλ ειιεηκκάησλ.

Σε άιιε πξφζθαηε έξεπλα (O’Connor M. et al., 2009) έγηλε ζχγθξηζε ησλ

επηδφζεσλ κηαο νκάδαο πγηψλ αηφκσλ (Ν=25) θαη κηαο νκάδαο αηφκσλ πςεινχ

θηλδχλνπ (Ν=97) λφζεζεο απφ ηε λφζν ηεο ζρηδνθξέλεηαο. Τα άηνκα ηεο νκάδαο

πςεινχ θηλδχλνπ είραλ ειηθία 16-25 εηψλ, κε νηθνγελεηαθφ ηζηνξηθφ ζρηδνθξέλεηαο.

Φξεζηκνπνηήζεθαλ ηξείο δνθηκαζίεο απφ ηε λεπξνςπρνινγηθή κπαηαξία CANTAB

((http://www.camcog.com/science/cantab-tests-all.asp), πνπ αθνξνχλ ηε κέηξεζε ηεο

ρσξηθήο αληίιεςεο , ηελ ρσξηθή εξγαδφκελε κλήκε θαη ηε ηαρχηεηα ζθέςεο. Τα

άηνκα ηεο νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ ζεκείσζαλ ρακειφηεξε επίδνζε σο πξνο ηελ

ηθαλφηεηα ρσξηθήο κλήκεο θαη ζηε ηαρχηεηα ζθέςεο.

http://www.camcog.com/science/cantab-tests-all.asp


Σελίδα 12

Σε παιαηφηεξε κειέηε (Conklin B.S. et al., 2000) εμεηάζζεθαλ 52 αζζελείο πνπ

έρνπλ δηαγλσζηεί κε ηε λφζν ηεο ζρηδνθξέλεηαο, 56 ζπγγελείο πξψηνπ βαζκνχ ησλ

αζζελψλ θαη 73 πγηή άηνκα (νκάδα ζχγθξηζεο). Φξεζηκνπνηήζεθε ε δνθηκαζία Digit

Span, απφ ην ηεζη λνεκνζχλεο ηνπ Weschler γηα ηνπο ελήιηθεο (WAIS), θαη ηα

απνηειέζκαηα ησλ κεηξήζεσλ έδεημαλ ζεκαληηθή δηαθνξά ησλ νκάδσλ ησλ αζζελψλ

θαη ησλ ζπγγελψλ ησλ αζζελψλ απφ ηελ νκάδα ζχγθξηζεο ησλ πγηψλ αηφκσλ.

Δηδηθφηεξα, νη αζζελείο είραλ θησρή επίδνζε ζην Back word Digit Span , φπσο θαη νη

ζπγγελείο ηνπο, αιιά ε δηαθνξά κεηαμχ ηνπο ήηαλ φηη νη αζζελείο είραλ θησρφηεξε

επίδνζε θαη ζην Forward Digit Span. Απφ ηε κειέηε απηή κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε

ηα ειιείκκαηα ζηελ ιεθηηθή εξγαδφκελε κλήκε ησλ αζζελψλ κε ζρηδνθξέλεηα, θαζψο

θαη ζηνπο θιηληθά πγηείο ζπγγελείο ηνπο. Αξθεηέο έξεπλεο έρνπλ ζπλδέζεη ηελ

εξγαδφκελε κλήκε ησλ αζζελψλ κε ειιείκκαηα ηεο λφζνπ ηεο ζρηδνθξέλεηαο (Zilles

D. et al., 2010; Joyce E.M. et al., 2005).

Σε κηα πξφζθαηε κειέηε (Cullen A.E. et al., 2010) εμεηάζζεθε ε λεπξνςπρνινγηθή

επίδνζε παηδηψλ ειηθίαο 9-12 εηψλ. Σε 28 παηδηά ηα νπνία ζεσξείηαη φηη αλήθνπλ ζε

νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ γηα ηελ εκθάληζε ζρηδνθξεληθήο ζπκπησκαηνινγίαο ζην

κέιινλ θαη 28 πγηή παηδηά (νκάδα ζχγθξηζεο) , ρνξεγήζεθε κηα λεπξνςπρνινγηθή

κπαηαξία αμηνιφγεζεο αξθεηψλ πηπρψλ ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, φπσο ν γεληθφο

δείθηεο λνεκνζχλεο, ε αθαδεκατθή επίδνζε, ε ιεθηηθή κλήκε, ε νπηηθή κλήκε,, ε

εξγαδφκελε κλήκε, θαη νη εθηειεζηηθέο ιεηηνπξγίεο. Τα παηδηά ηεο νκάδαο πςεινχ

θηλδχλνπ ζεκείσζαλ θησρφηεξε επίδνζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο λεπξνςπρνινγηθήο

ιεηηνπξγίαο πνπ αμηνινγήζεθαλ, αλαδεηθλχνληαο έηζη ηελ χπαξμε γλσζηηθψλ

ειιεηκκάησλ απφ ηελ ειηθία απηή. Βέβαηα, είλαη αλαγθαίν λα γίλεη θαη κηα

επαλαμηνιφγεζε ησλ παηδηψλ απηψλ κεηά απφ θάπνηα ρξφληα, έηζη ψζηε λα

θαζνξηζηνχλ ηα ειιείκκαηα ηα νπνία είλαη εηδηθφηεξα γηα εθείλα ηα παηδηά ηα νπνία

ζα λνζήζνπλ ηειηθά απφ ηε λφζν ηεο ζρηδνθξέλεηαο.

Σε κηα άιιε έξεπλα (Eastvold A.D. et al., 2007) αμηνινγήζεθαλ νη γλσζηηθέο

ιεηηνπξγίεο 40 αηφκσλ πνπ πιεξνχλ ηα θξηηήξηα γηα ηελ έληαμε ηνπο ζηε θαηεγνξία

νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ, 13 αηφκσλ πνπ δηέλπαλ ην πξψην ςπρσζηθφ επεηζφδην θαη

36 πγηψλ εζεινληψλ. Φνξεγήζεθε κηα λεπξνςπρνινγηθή κπαηαξία γηα ηελ

αμηνιφγεζε ηεο ηαρχηεηαο ζθέςεο, ηεο εξγαδφκελεο κλήκεο, ηεο ιεθηηθήο

επεηζνδηαθήο κλήκεο , ηνπ γεληθνχ δείθηε λνεκνζχλεο θαη ησλ εθηειεζηηθψλ

ιεηηνπξγηψλ. Τα άηνκα ηα νπνία απνηεινχζαλ ηελ νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ,

ζεκείσζαλ θησρή επίδνζε ζε φινπο ηνπο ηνκείο ηεο λεπξνςπρνινγηθήο αμηνιφγεζεο


Σελίδα 13

ζε ζρέζε κε ηελ νκάδα ζχγθξηζεο ησλ πγηψλ αηφκσλ. Βέβαηα ηα άηνκα πνπ δηέλπαλ

ην πξψην ςπρσζηθφ επεηζφδην είραλ ζνβαξφηεξα ειιείκκαηα απφ ηα άηνκα ηεο

νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ. Σηελ επαλαμηνιφγεζε πνπ αθνινχζεζε, βξέζεθε φηη ηα

άηνκα ηα νπνία ήηαλ ζηελ νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ θαη ηα νπνία αξγφηεξα εκθάληζαλ

ηειηθά ςπρσζηθή ζπκπησκαηνινγία παξνπζίαζαλ ρεηξφηεξε λεπξνγλσζηαθή

έθπησζε ζε ζχγθξηζε κε ηα άηνκα ηεο ίδηαο νκάδαο ηα νπνία παξέκεηλαλ θιηληθά

πγηή. Αληίζεηα , άιινη εξεπλεηέο (Hawkins K.A., et al., 2004) νη νπνίνη κειέηεζαλ

δείγκα εθήβσλ ειηθίαο 16 εηψλ (N=36) εληφπηζαλ ζεκαληηθά ειιείκκαηα κφλν ζηε

ηαρχηεηα ζθέςεο.

Οη Keefe R.E. et al. (2006), ρνξήγεζαλ κηα ζπκβαηηθή λεπξνςπρνινγηθή κπαηαξία

ζε 37 άηνκα ηα νπνία βξίζθνληαη ζηε πξφδξνκε θάζε ηεο λφζνπ θαη κε πςειφ

θίλδπλν εκθάληζεο ηεο ηειεπηαίαο, θαζψο θαη ζε δχν άιιεο νκάδεο ζχγθξηζεο: 59

άηνκα ηα νπνία βξίζθνληαη ζην πξψην ςπρσζηθφ επεηζφδην θαη 47 πγηή άηνκα. Οη

κεηξήζεηο αθνξνχζαλ ηε ιεθηηθή κλήκε, ηελ εξγαδφκελε κλήκε, θαη ηε ηαρχηεηα

ζθέςεο. Αθνινχζεζε επαλαμηνιφγεζε θαη ησλ ηξηψλ νκάδσλ κεηά απφ έλα δηάζηεκα

6 κελψλ θαη κεηά απφ έλα δηάζηεκα 1 έηνπο. Τα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη ηα άηνκα

ηεο νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ ζεκείσζαλ θησρφηεξε επίδνζε απφ ηελ νκάδα ησλ

πγηψλ αηφκσλ, αιιά θαιχηεξε απφ ηελ νκάδα ησλ αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη ζην πξψην

ςπρσζηθφ επεηζφδην (αλάινγα επξήκαηα αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο, Eastvold A.D.

et al., 2007) ζηνπο ηνκείο ηεο ηαρχηεηαο ζθέςεο θαη αληίδξαζεο. Οη βαζκνινγίεο ζηηο

λεπξνςπρνινγηθέο δνθηκαζίεο ήηαλ ζεκαληηθά θησρφηεξεο γηα ηα άηνκα ηεο νκάδαο

πςεινχ θηλδχλνπ πνπ κεηά εκθάληζαλ θαη ςπρσζηθή ζπκπησκαηνινγία, ελψ ηα

άηνκα ηα νπνία ήηαλ ζηελ νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ αιιά δελ εκθάληζαλ ςπρσζηθά

ζπκπηψκαηα είραλ θαιχηεξε επίδνζε θαη φρη πνιχ δηαθνξεηηθή απφ ηελ νκάδα ησλ

πγηψλ αηφκσλ. Τα παξαπάλσ απνηειέζκαηα καο νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη

λεπξνγλσζηαθέο δηαηαξαρέο εκθαλίδνληαη λσξίο ζηελ πνξεία πξνο ηε λφζν θαη φηη ε

επίδνζε ζε λεπξνςπρνινγηθά ηεζη κπνξεί λα είλαη ηειηθά έλαο πξψηκνο

πξνγλσζηηθφο δείθηεο θηλδχλνπ γηα ηελ εμέιημε ηεο λφζνπ.

Παξφκνηα επξήκαηα θάλεθαλ θαη ζε κηα άιιε έξεπλα (Brewer W.J. et al., 2005),

φπνπ εμεηάζζεθαλ 98 άηνκα ηα νπνία πιεξνχζαλ ηα θξηηήξηα γηα ηελ έληαμε ηνπο ζε

νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ εκθάληζεο ηεο λφζνπ ηεο ζρηδνθξέλεηαο, θαζψο θαη κηα

νκάδα ειέγρνπ πγηψλ αηφκσλ. Μέρξη ηελ νινθιήξσζε ηεο έξεπλαο 34 άηνκα ηεο

νκάδαο θηλδχλνπ, εκθάληζαλ ςπρσζηθή ζπκπησκαηνινγία. Φξεζηκνπνηήζεθαλ

ππνθιίκαθεο ηεο θιίκαθαο Weschler Memory Scale, θαη εμεηάζζεθε ην πξνλνζεξφ


Σελίδα 14

θαη ην ησξηλφ επίπεδν γεληθήο λνεκνζχλεο, ε πξνζνρή, ε κλήκε θαη νη εθηειεζηηθέο

ιεηηνπξγίεο. Έπεηηα ζπγθξίζεθαλ ηα άηνκα ηεο νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ ηα νπνία

εκθάληζαλ ςπρσζηθά ζπκπηψκαηα, ηα άηνκα ηεο νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ ηα νπνία

παξέκεηλαλ πγηή θαη ηα πγηή άηνκα ηεο νκάδαο ειέγρνπ. Γεληθά, ε πξψηε νκάδα

επέδεημε θησρφηεξε βαζκνινγία ζηε γεληθή λνεκνζχλε απφ ηε δεχηεξε νκάδα.

Δπίζεο, θάλεθαλ θάπνηα εηδηθά ειιείκκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηε ιεθηηθή κλήκε , ζηα

άηνκα ηεο νκάδαο θηλδχλνπ πνπ εκθάληζαλ ςπρσζηθή ζπκπησκαηνινγία. Διιείκκαηα

ζηε ιεθηηθή κλήκε έρνπλ εληνπηζηεί θαη ζε άιιεο έξεπλεο (Whyte M.C. et al., 2003;

Lencz T. et al., 2006). Σηελ έξεπλα ησλ Lencz T et al.(2006), αμηνινγήζεθαλ 38

άηνκα πνπ αλήθαλ ζε κηα νκάδα πςεινχ θηλδχλνπ (κέζνο φξνο ειηθίαο=16.5 έηε) θαη

39 πγηή άηνκα πνπ απνηεινχζαλ ηελ νκάδα ζχγθξηζεο. Η πξψηε νκάδα εκθάληζε

ειιείκκαηα ζηε ιεθηηθή κλήκε, ηελ εξγαδφκελε κλήκε θαη ζηηο εθηειεζηηθέο

ιεηηνπξγίεο. Σηελ επαλαμηνιφγεζε (follow up) πνπ αθνινχζεζε θάλεθε ηα άηνκα ηεο

νκάδαο πςεινχ θηλδχλνπ ηα νπνία εκθάληζαλ ςπρσζηθή ζπκπησκαηνινγία, λα

παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθά ειιείκκαηα ζηελ ιεθηηθή κλήκε.

Με ηελ ίδηα κεζνδνινγία νη Jahshan C et al. (2010), αμηνιφγεζαλ κηα νκάδα αηφκσλ

πςεινχ θηλδχλνπ γηα ηελ εκθάληζε ςπρσζηθήο ζπκπησκαηνινγίαο (Ν=48), κηα

νκάδα αζζελψλ ζην πξψην επεηζφδην ζρηδνθξέλεηαο (Ν==20), θαη κηα νκάδα πγηψλ

αηφκσλ (Ν=29) κε κηα λεπξνςπρνινγηθή κπαηαξία δχν θνξέο κε ην ρξνληθφ

δηάζηεκα πνπ κεζνιάβεζε λα είλαη 6 κήλεο. Υπήξραλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμχ

ησλ νκάδσλ ζε φινπο ηνπο γλσζηηθνχο ηνκείο, εηδηθά ζην ρξφλν αληίδξαζεο ζην

ηνκέα ηεο ιεθηηθήο κάζεζεο. Μεηά ην ζηαηηζηηθφ έιεγρν ησλ επηδξάζεσλ , έλα

πνζνζηφ ησλ αηφκσλ ζην πξψην επεηζφδην έδεημε βειηίσζε ζηε ιεθηηθή κάζεζε, θαη

έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο αηφκσλ ζηελ νκάδα θηλδχλνπ βειηηψζεθε σο πξνο ηε

γεληθή λνεκνζχλε. Έλα κεγαιχηεξν πνζνζηφ απφ ην αλακελφκελν απφ ηελ νκάδα

ησλ αηφκσλ ζην πξψην επεηζφδην, φπσο θαη απφ ηα άηνκα πνπ κεηά εκθάληζαλ

ζρηδνθξεληθή ζπκπησκαηνινγία, έδεημαλ κηα επηδείλσζε ζηελ εξγαδφκελε κλήκε θαη

ζηε ηαρχηεηα ζθέςεο.

Σε κηα κεηαλαιπηηθή επηζθφπεζε 47 κειεηψλ (Mesholam Gately R.I. & Giuliano A.,

et al., 2009) πνπ εξεπλνχζαλ ηελ λεπξνγλσζηαθή ιεηηνπξγία αζζελψλ ζην πξψην

επεηζφδην επηβεβαηψλνληαη ηα επξήκαηα εξεπλψλ πνπ εληνπίδνπλ γλσζηηθά

ειιείκκαηα ζηε θάζε απηή. Σηε κεηαλάιπζε απηή ρξεζηκνπνηήζεθαλ 43 δηαθνξεηηθά

δείγκαηα 2.204 αζζελψλ κε κέζν φξν ειηθίαο ηα 25.5 έηε. Τα επξήκαηα

ππνδεηθλχνπλ φηη ηα γλσζηηθά ειιείκκαηα είλαη εκθαλή απφ ην πξψην επεηζφδην, θαη


Σελίδα 15

ε βαξχηεηα ηνπο είλαη ε ίδηα κε ηα ειιείκκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ νη αζζελείο φηαλ

πιένλ ρξνλίζεη ε λφζνο, θαη είλαη πην εκθαλή ζηε ηαρχηεηα ζθέςεο θαη ζηελ άκεζε

ιεθηηθή κλήκε. Σηελ ίδηα κειέηε γίλεηαη θαη ζχγθξηζε ησλ γεληθψλ λνεηηθψλ

επηπέδσλ (IQ) ζηα νπνία έρνπλ θαηαιήμεη ηξείο κεηαλαιπηηθέο έξεπλεο νη νπνίεο

έρνπλ κειεηήζεη ε πξψηε, ηε πξνλνζεξή πεξίνδν (Woodberry, Giuliano & Seidman,

2008), ε δεχηεξε ηε θάζε ηνπ πξψηνπ ζρηδνθξεληθνχ επεηζνδίνπ (Mesholam Gately

R.I. & Giuliano A., et al., 2009), θαη ε ηξίηε ηε ρξφληα θάζε ηεο λφζνπ (Heinrichs &

Zakzanis, 1998). Όπσο θαίλεηαη ζην Σρήκα 2 ν κέζνο δείθηεο ζπλάθεηαο γηα ηε

πξνλνζεξή πεξίνδν είλαη 0.54, γηα ην πξψην επεηζφδην 0.91 θαη γηα ηε θάζε φπνπ ε

λφζνο είλαη πιένλ ρξφληα , ν δείθηεο απηφο θηάλεη ηελ ηηκή 0.96. Σαθψο θαη

ππάξρνπλ πεξηνξηζκνί ιφγσ ηεο εηεξνγέλεηαο ησλ δεηθηψλ ζπλάθεηαο ζε φιεο ηηο

έξεπλεο , αιιά ηα απνηειέζκαηα ηνπ πίλαθα βνεζνχλ λα ζρεκαηίζνπκε κηα εηθφλα-

έζησ ρνλδξνεηδψο-ηεο πνξείαο ηνπ γεληθνχ δείθηε λνεκνζχλεο απφ ηα παηδηθά θαη

εθεβηθά ρξφληα κέρξη ηελ ελειηθίσζε ηνπ αζζελνχο.

Σρήκα 2. Μέζνο δείθηεο ζπλάθεηαο (Mean effect size) ηνπ IQ ζηηο ηξείο

κεηαλαιπηηθέο επηζθνπήζεηο. (Mesholam Gately R.I. & Giuliano A., et al., 2009)

Σε πξνεγνχκελν θεθάιαην έγηλε κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηηο λεχξν-απεηθνληζηηθέο

κεζφδνπο αμηνιφγεζεο ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ εγθεθάινπ , φπσο π.ρ. ν

καγλεηηθφο ηνκνγξάθνο (MRI) ή ν ιεηηνπξγηθφο καγλεηηθφο ηνκνγξάθνο (f MRI).

Δθηφο απφ απηέο ηηο κεζφδνπο φκσο, νη εηδηθνί θάλνπλ ρξήζε κηαο πιεηάδαο

ςπρνκεηξηθψλ εξγαιείσλ γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ. Τα

λεπξνςπρνινγηθά εξγαιεία κέηξεζεο θαη αμηνιφγεζεο έρνπλ κηα καθξά ηζηνξία, θαη

ηα πην γλσζηά απφ απηά είλαη κάιινλ νη θιίκαθεο κέηξεζεο ηνπ δείθηε λνεκνζχλεο


Σελίδα 16

ηνπ Weschler, γηα παηδηά ή ελήιηθεο. Βέβαηα, νη εηδηθνί ρξεζηκνπνηνχλ θαη θνκκάηηα

απφ ηηο θιίκαθεο λνεκνζχλεο ηνπ Weschler γηα ηελ αμηνιφγεζε επηκέξνπο γλσζηηθψλ

ιεηηνπξγηψλ φπσο π.ρ. ην Digit Span task, γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ηαρχηεηαο ζθέςεο.

Υπάξρνπλ θαη γηα θάζε ηνκέα γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ εηδηθά λεπξνςπρνινγηθά

εξγαιεία κέηξεζεο θαη αμηνιφγεζεο, φπσο είλαη ην Wisconsin Card Sorting Test

(E.A. Berg, 1948; Nyhus & Barcelo, 2009) γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ εθηειεζηηθψλ-

επηηειηθψλ ιεηηνπξγηψλ. Σπλήζσο, ζηε θιηληθή πξάμε, ρξεζηκνπνηνχληαη νκάδεο απφ

λεπξνςπρνινγηθά ηεζη, νη ιεγφκελεο λεπξνςπρνινγηθέο κπαηαξίεο (battery). Τν

WCST ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο θαη κεηξά ηελ αθαηξεηηθή ζθέςε θαη ηελ ηθαλφηεηα

«αιιαγήο θξηηεξίνπ». Σηελ αξρηθή ηνπ κνξθή, ην ηεζη απνηειείηαη απφ 60 θάξηεο

πάλσ ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ ηέζζεξα ζχκβνια- ηξίγσλν, αζηέξη, ζηαπξφο, ή θχθινο-

ζε θφθθηλν, θίηξηλν, πξάζηλν, ή κπιε ρξψκα. Η δνθηκαζία είλαη ε εμήο: ν εμεηαζηήο

ηνπνζεηεί κπξνζηά ζηνλ αζζελή ηέζζεξηο θάξηεο-έλα θφθθηλν ηξίγσλν, δχν πξάζηλα

αζηέξηα, ηξία θίηξηλα ηεηξάγσλα, θαη ηέζζεξηο κπιε θχθινπο- θαη ν δεχηεξνο θαιείηαη

λα ηνπνζεηήζεη ηηο ππφινηπεο θάξηεο κπξνζηά ζηηο ηέζζεξηο αξρηθέο ιακβάλνληαο θαη

ηελ θαηάιιειε αλαηξνθνδφηεζε απφ ηνλ εμεηαζηή (ζσζηφ ή ιάζνο). Ο αζζελήο

δειαδή, πξέπεη κφλνο ηνπ λα θαηαιάβεη πνην είλαη ην ζσζηφ θξηηήξην ηνπνζέηεζεο

ησλ θαξηψλ (ην ρξψκα, ην ζρήκα ή ν αξηζκφο ησλ ζρεκάησλ), ην νπνίν ν εμεηαζηήο

αιιάδεη κεηά απφ θάπνηεο επηηπρεκέλεο πξνζπάζεηεο ηνπ αζζελνχο.

Έλα άιιν λεπξνςπρνινγηθφ ηεζη ην νπνίν αθνξά ηελ άκεζε ιεθηηθή κλήκε είλαη ην

Auditory-Verbal Learning Test (Rey. A. et al., 1999). Απνηειείηαη απφ δχν ιίζηεο 15

ιέμεσλ θαη ε δηαδηθαζία είλαη ε εμήο: ν εμεηαζηήο πξνζθσλεί ηε πξψηε ιίζηα ιέμεσλ

ζηνλ αζζελή πέληε θνξέο θαη ν δεχηεξνο θαιείηαη θάζε θνξά λα αλαθαιέζεη φζεο

ιέμεηο κπνξεί λα ζπκεζεί. Μεηά ν εμεηαζηήο πξνζθσλεί ηε δεχηεξε ιίζηα ιέμεσλ

ζηνλ αζζελή θαη ν δεχηεξνο πξνζπαζεί λα αλαθαιέζεη φζεο ιέμεηο κπνξεί απφ ηε

δεχηεξε ιίζηα. Η ιίζηα απηή είλαη ε παξεκβαιιφκελε , θαζψο ακέζσο κεηά ν

εμεηαζηήο δεηά απφ ηνλ αζζελή λα αλαθαιέζεη φζεο ιέμεηο κπνξεί απφ ηε πξψηε

ιίζηα. Τν ίδην γίλεηαη θαη αθφηνπ πεξάζνπλ πεξίπνπ 20 ιεπηά απφ ηελ ηειεπηαία

αλάθιεζε γηα λα αμηνινγεζεί ην κέγεζνο ηεο πιεξνθνξίαο πνπ έρεη πιένλ

αθνκνηψζεη ν αζζελήο.

Πνιχ γλσζηφ λεπξνςπρνινγηθφ εξγαιείν αμηνιφγεζεο είλαη ην Stroop Test (Stroop,

1935; A.R. Jensen & Rohwer, 1996). Μεηξά, θπξίσο, ηελ ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο

ηνπ αζζελνχο. Τν ηεζη απνηειείηαη απφ κηα ζειίδα 100 ιέμεσλ καχξεο

γξακκαηνζεηξάο (ηα νλφκαηα ηξηψλ ρξσκάησλ-θφθθηλν, κπιε-πξάζηλν) ζε πέληε


Σελίδα 17

ζηήιεο, κηα δεχηεξε ζειίδα 100 ίδησλ ζπκβφισλ δηαθνξεηηθψλ ρξσκάησλ (θφθθηλν,

πξάζηλν, κπιε), θαη κηα ηξίηε ζειίδα φπνπ ππάξρνπλ ζε ζηήιεο πάιη 100 ιέμεηο (ηα

νλφκαηα ηξηψλ ρξσκάησλ) κε ρξψκα γξακκαηνζεηξάο δηαθνξεηηθφ απφ ην ρξψκα πνπ

εθθξάδεη ε ιέμε. Ο αζζελήο θαιείηαη θάζε θνξά λα αλαγλψζεη φζεο κπνξεί απφ ηηο

ιέμεηο ή ηα ρξψκαηα ησλ ιέμεσλ ζε θαζνξηζκέλν ρξφλν. Καζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ

επίδνζε ηνπ αζζελνχο παίδεη ε ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο, ε ηαρχηεηα ζθέςεο θαη ε

ηθαλφηεηα αλαζηνιήο ηεο απάληεζεο.

Τα παξαπάλσ λεπξνςπρνινγηθά ηεζη είλαη κφλν κεξηθά απφ ηα πάξα πνιιά πνπ

ππάξρνπλ. Η ρξήζε ηνπο γίλεηαη κφλν απφ εηδηθνχο πνπ έρνπλ ιάβεη εηδηθή

εθπαίδεπζε ζηε ρνξήγεζε θαη αμηνιφγεζε ηνπο. (Γηα κηα αλαιπηηθή παξάζεζε ησλ

λεπξνςπρνινγηθψλ ςπρνκεηξηθψλ εξγαιείσλ βιέπε, Lezak, 2006).


Σελίδα 18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΚΕ ΑΝΑΥΟΡΕ

Σηεθαλήο, Ν. (2006). Σρηδνθξέλεηα θαη ζπλαθείο δηαηαξαρέο. Σην Σνιδάηνο, Κ.,

Λχθνπξαο, Λ., Σύγγραμμα Ψστιαηρικής, (πξψηνο ηφκνο, ζει. 241-285), Δθδ.Βήηα,

Αζήλα.

Τζάιηα, Δ. (2006). Η ζπκβνιή ηεο Νεπξνςπρνινγίαο ζηελ Χπρηαηξηθή. Σην

Σνιδάηνο, Κ., Λχθνπξαο, Λ., Σύγγραμμα Ψστιαηρικής (πξψηνο ηφκνο, ζει. 163-180),

Δθδ.Βήηα, Αζήλα, 2006.

Μαδηαλφο, Μ. (2005). Ψστιαηρική και Αποκαηάζηαζη, Δθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα.

Οπιήο, Π. (2010) Εγτειρίδιο Κλινικής Ψστοπαθολογίας (΄Β έθδνζε), Δθδ. Βήηα,

Αζήλα.

Glazier A.M. et al. (2002) Finding genes that underlie complex traits. Science, 298,

2345-2349.

Cloninger, C.R. (2002). The discovery of susceptibility genes for mental disorders.

Proceedings of the National Academy of Science of USA, 99, 13365-13367.

Lewis, D.A. (2002). In pursuit of the pathogenesis and pathophysiology of

schizophrenia, where do we stand?(editorial). American Journal of Psychiatry, 159,

1467-1469.

Gottesman, I.I., Shields J. (1973). Genetic theorizing and schizophrenia. British

Journal of Psychiatry, 122, 15-30.

Braff, D.L, Gottesman, I.I. et al. (2007). Deconstructing schizophrenia: An overview

of the use of endophenotypes in order to understand a complex disorder.

Schizophrenia Bulletin, 33, 21-32.

Braff, D.L. et al. (2007). Endophenotyping Schizophrenia. American Journal of

Psychiatry, 164, 705-707.

Gottesman, I.I., Gould, T.D. (2003). The endophenotype concept in Psychiatry:

etymology and strategic intention. American Journal of Psychiatry, 160, 636-645.

Gould, T.D., Gottesman, I.I. (2006). Psychiatric endophenotypes and the development

of valid animal models. Genes Brain and Behavior, 5, 113-119.


Σελίδα 19

Province, M.A., Sharron, W.D., Rao, D.C. (2001). Classification methods for

confronting heterogeneity. Advances in Genetics, 42, 273-286.

Gottesman, I.I. (2001). Psychopathology through a life span-genetic prism. American

Psychologist, 56, 867-878.

Weinberger, D.R. et al. (2001). Prefrontal neurons and the genetics of schizophrenia.

Biological Psychiatry, 50, 825-844.

Goldman –Rakic, P.S. (1999). The Physiological Approach: Functional Architecture

of Working Memory and Disordered Cognition in Schizophrenia. Biological


Levy, R., Goldman-Rakic, P.S. (2000). Segregation of working memory functions

within the dorsolateral prefrontal cortex. Experimental Brain Research., 133, 23-32.

Gasperoni, T.L. et al. (2003). Genetic linkage and association between chromosome

1q and working memory function in schizophrenia. American Journal of Medical

Genetics, 116, 8-16.

Egan, M.F. et al. (2001). Effect of COMT Val108/158 Met genotype on frontal lobe

function and risk for schizophrenia. Proceedings of National Academy of Science of

USA, 98, 6917-6922.

Ekelund, J. et al. (2000). Genome wide scan for schizophrenia in the Finnish

population: evidence for a locus on chromosome 7q22. Human Molecular Genetics, 9,

1049-1057.

Hovatta, I. et al. (1999). A genome wide screen for schizophrenia genes in an isolated

Finnish subpopulation, suggesting multiple susceptibility loci. American Journal of

Human Genetics, 65, 1114-1124.

St Clair, D. et al. (1990). Association within a family of a balanced autosomal

translocation with major mental illness. Lancet, 336, 13-16.

Ross, R.G. et al. (2008). The stability of inhibitory and working memory deficits in

children and adolescents who are children of parents with schizophrenia.

Schizophrenia Bulletin, 34, 47-51.


Σελίδα 20

O’ Connor, M. et al. (2009). Specific cognitive deficits in a group at genetic high risk

of schizophrenia. Psychological Medicine, 39, 1649-1655.

Conklin, H.M. et al. (2000). Verbal working memory impairment in schizophrenia

patients and their first-degree relatives: evidence from the digit span task. American

Journal of Psychiatry, 157, 275-277.

Zilles, D. et al. (2010). Patients with schizophrenia show deficits of working memory

maintenance components in circuit-specific tasks. European Archives of Psychiatry

and Clinical Neuroscience, 260, 519-525.

Joyce, E.M. et al. (2005). Cognitive heterogeneity in first-episode schizophrenia.

British Journal of Psychiatry,187, 516-522.

Cullen, A.E. (2010). Neurocognitive performance in children aged 9-12 years who

present putative antecedents of schizophrenia. Schizophrenia Research, 121, 15-23.

Eastvold, A.D. et al. (2007). Neurocognitive deficits in the (putative) prodrome and

first episode of psychosis. Schizophrenia Research, 93, 266-277.

Hawkins, K.A. et al. (2004). Neuropsychological status of subjects at high risk for a

first episode of psychosis. Schizophrenia Research, 67, 115-122.

Keefe, R.S. et al. (2006). A longitudinal study of neurocognitive function in

individuals at-risk for psychosis. Schizophrenia Research, 88, 26-35.

Brewer, W.J. et al. (2005). Memory impairments identified in people at ultra high risk

for psychosis who later develop first episode psychosis. American Journal of


Whyte, M-C. et al. (2006). Neuropsychological performance over time in people at

high risk of developing schizophrenia and controls. Biological Psychiatry, 259, 730-

739.

Lencz, T. et al. (2006). Generalized and specific neurocognitive deficits in prodromal

schizophrenia. Biological Psychiatry, 59, 863-871.

Jahshan, C. et al. (2010). Course of neurocognitive deficits in the prodrome and first

episode of schizophrenia. Neuropsychology, 24, 109-120.


Σελίδα 21

Woodberry, K.A. et al. (2008). Premorbid IQ in schizophrenia: A meta analytic

review. American Journal of Psychiatry,165, 579-587.

Mesholam-Gately, R.I. & Giuliano, A.J. et al. (2009). Neurocognition in first-episode

schizophrenia: a meta analytic review. Neuropsychology, 23, 315-336.

Heinrichs, R.W., & Zakzanis, K.K. (1998). Neurocognitive deficit in schizophrenia: A

quantitative review of the evidence. Neuropsychology, 12, 426-445.

Nyhus, E., Barcelo, F. (2009). The WCST and the cognitive assessment of prefrontal

executive functions: a critical update. Brain and Cognition, 71, 437-451.

Berg, E. A. (1948). A simple objective technique for measuring flexibility in thinking.

Journal of General Psychology, 39, 15-22.

Stroop, J.R. (1935). Studies of interference in serial verbal reactions. Journal of

Experimental Psychology, 18, 643-662.

Rey, A. et al. (1999). Neuropsychological test development and normative data on

Hispanics. Archives of Clinical Neuropsychology, 14, 593-601.

Jensen, A.R., Rohwer, W.D. (1966). The Stroop Color-Word Test: a review. Acta

Psychologica, 25, 36-93.

Lezak, M. (2004). Neuropsychological Assessment, (4th Edit.). Oxford University

Press.

Ενδοφαινότυποι & Γνωστικά Ελλείμματα στη...

Documents

Transcript of Ενδοφαινότυποι & Γνωστικά Ελλείμματα στη...