ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ: ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου

Δομή της παρουσίασης

Σύντομη ανάλυση των όρων Ιστορικό Δραστηριότητες παρέμβασης και πρόληψης Ερευνητικά δεδομένα Συμπεράσματα Συζήτηση - Ερωτήσεις

Τι είναι οι εξαρτησιογόνες ουσίες;

Εξαρτησιογόνος ουσία είναι κάθε φυσική ή συνθετική ουσία που επιδρά στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ν’ αλλάξει κάποιο άτομο τη διάθεσή του.

Για να μπορεί κάποιος να χαρακτηριστεί ως εξαρτημένος πρέπει να πληρεί κάποια κριτήρια(ΠΟΥ): 1. Ανοχή ( ανάγκη για περαιτέρω αίσθηση των αποτελεσμάτων) 2. Ψυχολογική εξάρτηση ( επιθυμία, που ποικίλει από πολύ μικρή έως

πολύ έντονη)3. Στερητικό σύνδρομο ( παρουσιάζει όλους τους τύπους σωματικών

αντιδράσεων μόλις σταματήσει την χρήση)4. Αποτυχημένες προσπάθειες να ελέγξει τη χρήση ή τη συμπεριφορά5. Εξακολούθηση της χρήσης ακόμα και αν το άτομο γνωρίζει ότι αυτό

είναι καταστροφικό για τον εαυτό του.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΕΞΑΡΤΗΣΙΟΓΟΝΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

1. Διεγερτικές ουσίες : Καφεΐνη ,Νικοτίνη, Αμφεταμίνη , Μεθαμφεταμίνες, Κοκαΐνη, Crack, Έκσταση2. Οποιοειδή : Μορφίνη, Ηρωίνη, Κωδεϊνη, Μεθαδόνη 3. Κατασταλτικές ουσίες : Οινόπνευμα (αλκοόλ), Βαρβιτουρικά, Βενζοδιαζεπίνες4. Ινδική Κάνναβη ( Χασίς, Μαριχουάνα) 5. Παραισθησιογόνες ουσίες ( LSD, P.C.P., Magic mushrooms)6. Εισπνεόμενες ουσίες ( Αεροζόλ, Κόλλες, Διαλύτες χρωμάτων, Βενζίνη)

Ποιες ουσίες θεωρούνται ναρκωτικά;

Ο όρος «ναρκωτικά» δεν περιλαμβάνει μόνο τις παράνομες ουσίες, όπως το χασίς, την ηρωίνη, την κοκαΐνη, το χάπι «έκσταση».

Περιλαμβάνει και ουσίες που η χρήση τους είναι νόμιμη. Η χρήση του αλκοόλ και του καπνού είναι απολύτως νόμιμη (για

τους ενήλικες) και ενταγμένη στην κοινωνική ζωή, η κατάχρησή τους, όμως, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή εξάρτηση και προβλήματα υγείας.

Η κατάχρηση ηρεμιστικών και αγχολυτικών χαπιών μπορεί, επίσης, να οδηγήσει σε εξάρτηση.Ουσίες εισπνεόμενες, όπως σπρέι, κόλλες,βενζίνη, αέριο από γκαζάκια βουτανίου, φαίνεται να μη συνδέονται με αυτό που λέμε «ναρκωτικό», κατατάσσονται, όμως, στις εξαρτησιογόνες ουσίες.

Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν στη χρήση και στην εξάρτηση;• Η χρήση ναρκωτικών ή η κατάχρησή τους από ένα άτομο ή μια

ομάδα ανθρώπων σπάνια είναι αποτέλεσμα ενός μόνο αιτιολογικού παράγοντα. Η εξάρτηση δεν εμφανίζεται ξαφνικά στη ζωή ενός ανθρώπου.

• Οι παράγοντες που συντελούν και δημιουργούν προϋποθέσεις για την εμφάνισή της αναπτύσσονται τις περισσότερες φορές κατά την παιδική ηλικία.

Στην ηλικία αυτή μπαίνουν οι πρώτες βάσεις για τη δημιουργία αξιών, αρχών και στάσεων. Συμβαίνουν ραγδαίες αλλαγές και οι επιδράσεις που δέχεται σ’ αυτή την ηλικία το παιδί είναι καθοριστικές για τη μετέπειτα εξέλιξη.

• Αυτή η περίοδος καθορίζεται άμεσα από την οικογένεια, το σχολείο αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Έρευνες δείχνουν ότι για την εμφάνιση της χρήσης, κατάχρησης και εξάρτησης από ουσίες συμβάλλουν πολλοί και σύνθετοι παράγοντες που αλληλεπιδρούν και διακρίνονται σε τρεις βασικές κατηγορίες (ο βαθμός συμμετοχής της καθεμιάς είναι διαφορετικός σε κάθε περίπτωση):

Το οικογενειακό, κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζει το άτομο

Οι βιολογικοί παράγοντες και η προσωπικότητα του ατόμου

Η δράση της ουσίας

Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν στη χρήση και στην εξάρτηση;

Kάποιοι από τους επιβαρυντικούς παράγοντες

η ανοχή ως προς τη χρήση ουσιών,η διαθεσιμότητα των ουσιών, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η αποξένωση, η έλλειψη υποστηρικτικών κοινωνικών δομών,ο καταναλωτικός τρόπος ζωής, η πίεση, το άγχος, η έλλειψη ευκαιριών επαγγελματικής απασχόλησης, η παρέα με χρήστες ουσιών, το χαοτικό οικογενειακό περιβάλλον, η χρήση και κατάχρηση ουσιών από τους γονείς, η έλλειψη συναισθηματικών δεσμών στην οικογένεια, η βία, η παραμέληση, οι υπέρμετρες οικογενειακές συγκρούσεις, η αναποτελεσματική επίβλεψη από τους γονείς, οι υπέρμετρες και μη ρεαλιστικές προσδοκίες, ο ψυχικός πόνος, η μοναξιά, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η έλλειψη ορίων, η αβεβαιότητα ως προς αξίες, στόχους,προτεραιότητες, η έλλειψη δεξιοτήτων ζωής (λήψης αποφάσεων, αυτοελέγχου, υπευθυνότητας, αντίστασης, διεκδίκησης κ.α.), η έλλειψη επικοινωνίας, η αδυναμία διαχείρισης έντονων συναισθημάτων και ματαιώσεων, η ασυγκράτητη παρορμητικότητα, η ανία, η πλήξη, η αναζήτηση διαρκούς ευτυχίας και ευχαρίστησης, η αρχική χρήση ουσιών κατά την προεφηβεία, η σχολική αποτυχία σε σταθερή βάση, η πρόωρη αντικοινωνική συμπεριφορά, ...

ΤΕΡΑΣΤΙΑ ΕΥΑΛΩΤΟΤΗΤΑ

Ιστορικό 2014 Υπ. Απόφ. 212/2014 (ΦΕΚ Β΄ 524) => έναρξη

Θεραπείας Φαρμακευτικής Αντιμετώπισης της Εξάρτησης, την οποία υλοποιεί ο ΟΚΑΝΑ στο πλαίσιο των φυλακών. Η απόφαση προβλέπει την ίδρυση μονάδων στα σωφρονιστικά καταστήματα Κορυδαλλού και Πάτρας.

Γενική Γραμματεία Διαφάνειας & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε συνεργασία με την Α΄ Ψυχιατρική Κλινική του Αιγινήτειου Νοσοκομείου της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ => Χάρτα Δικαιωμάτων Εξαρτημένων Ατόμων

ΕΠΙΠΟΛΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΟΥΣΙΩΝ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

«Πανελλήνια έρευνα για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών» ΕΠΙΨΥ 2014Η έρευνα υλοποιήθηκε σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 4.141 μαθητών εφηβικής ηλικίας (ΣΤ΄ Δημοτικού, Β΄ Γυμνασίου και Α΄ Λυκείου) από 245 σχολικές μονάδες. Οι μαθητές απάντησαν σε ανώνυμο ερωτηματολόγιο που συμπλήρωσαν μέσα στην τάξη. Όσον αφορά ερωτήσεις για τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών υπήρχε πρόβλεψη μόνο για τους μαθητές της Α΄ Λυκείου (15 ετών).

Αποτελέσματα1 στους 10 εφήβους ηλικίας 15 ετών (9,6%) ανέφερε το 2014 ότι έχει κάνει χρήση κάνναβης έστω και μία φορά στη ζωή του. Η κάνναβη ήταν η συχνότερα αναφερθείσα ουσία, ενώ ακολουθούν με χαμηλότερα ποσοστά: η χρήση φαρμάκων εκτός ηρεμιστικών / υπνωτικών για την αλλαγή της διάθεσης («φτιάξιμο») (5,1%), οι εισπνεόμενες ουσίες (κόλλα, βενζίνη, διαλύτες κτλ. 4,2%), η χρήση άλλων παράνομων ουσιών (εκτός κάνναβης, έκστασης ή κάποιας άλλης συνθετικής ουσίας, 2,9%), τα ηρεμιστικά ή υπνωτικά (χωρίς τη σύσταση γιατρού, 2,4%) και η έκσταση ή κάποια άλλη συνθετική ουσία (1,5%)

Ποσοστό επικράτησης της χρήσης κάνναβης στους έφηβους - μαθητές ηλικίας 15 ετών, ανά περίοδο και συχνότητα χρήσης, στο σύνολο και ανά φύλο (Στοιχεία πανελλήνιας έρευνας για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων μαθητών, 2014)ΠΗΓΗ: Προσαρμογή από Κοκκέβη και συν. 2015

Πρόληψη – Εξελίξεις και παρεμβάσεις

ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΟΥΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η πρόληψη των ουσιοεξαρτήσεων στην Ελλάδα

υλοποιείται κυρίως από το πανελλαδικό δίκτυο των 75 Κέντρων Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας, το οποίο λειτουργεί στο πλαίσιο της συνεργασίας του ΟΚΑΝΑ με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και τοπικούς φορείς.

Παρεμβάσεις πρόληψης της χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών υλοποιούνται επίσης από το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κατά κύριο λόγο μέσω της υλοποίησης των προγραμμάτων Αγωγής Υγείας.

Παρεμβάσεις πρόληψης πραγματοποιούν και άλλοι φορείς από το χώρο των εξαρτήσεων, της υγείας κτλ., οι οποίοι μεταξύ άλλων δραστηριοποιούνται και στον τομέα της πρόληψης της ουσιοεξάρτησης. Στους φορείς αυτούς συμπεριλαμβάνονται: το ΚΕΘΕΑ (Δίκτυο Υπηρεσιών Πρόληψης και Έγκαιρης Παρέμβασης), ως

αυτοδιοικούμενο ΝΠΙΔ υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας δύο μη κυβερνητικοί φορείς (Ελληνικό Κέντρο Διαπολιτισμικής

Ψυχιατρικής και Περίθαλψης και Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός) δύο κρατικοί φορείς (Μονάδα Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ / ΨΝΑ & ΨΝΘ) μία εθελοντική οργάνωση (Κίνηση ΠΡΟΤΑΣΗ για έναν άλλο τρόπο ζωής) ένας φορέας της Εκκλησίας (Ίδρυμα Ψυχοκοινωνικής Αγωγής και

Στήριξης ΔΙΑΚΟΝΙΑ της Αρχιεπισκοπής Αθηνών)

Σε επίπεδο εθνικής πολιτικής ο τομέας της πρόληψης της χρήσης ναρκωτικών αναφέρεται στο νόμο για τα ναρκωτικά (4139/2013), όπου περιγράφεται ένα γενικό πλαίσιο κατάρτισης και έγκρισης αντίστοιχων προγραμμάτων.

ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Στοχεύουν στον νεανικό πληθυσμό. Υλοποιούνται είτε άμεσα σε παιδιά και νέους /-ες (π.χ. μαθητές, στρατευμένους) είτε σε άλλες ομάδες (π.χ. εκπαιδευτικούς, γονείς) που έρχονται σε επαφή με νέους.

Στόχος είναι η αποφυγή ή η αναβολή της έναρξης της χρήσης ουσιών με την παροχή των απαραίτητων γνώσεων και δεξιοτήτων.

Πρόκειται για παρεμβάσεις ευρείας κλίμακας, οι οποίες πραγματοποιούνται χωρίς να έχει γίνει προηγουμένως έλεγχος για τη συμπεριφορά και το βαθμό επικινδυνότητας των συμμετεχόντων όσον αφορά τη χρήση ουσιών.

Σχ. Έτος 2014-2015: πρόγραμμα του Κοινωνικού Σχολείου. Στόχος του Κοινωνικού Σχολείου είναι μέσα από διάφορες δράσεις και με την ενεργό συμμετοχή μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων να προσφέρει εμπειρίες, γνώσεις και δεξιότητες που είναι απαραίτητες στους μαθητές και στις μαθήτριες της χώρας για να εξελιχθούν σε υγιείς και ενεργούς πολίτες. Το Κοινωνικό Σχολείο περιλαμβάνει δράσεις και εκδηλώσεις οι οποίες απευθύνονται στο σύνολο της σχολικής κοινότητας και υλοποιείται από το Υπουργείο Παιδείας σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και άλλους εμπλεκόμενους φορείς.

Συντονιστές: Υπεύθυνοι Αγωγής Υγείας και Σχολικών Δραστηριοτήτων. Βασικοί άξονες δράσης του Κοινωνικού Σχολείου αποτελούν: η καταπολέμηση της παχυσαρκίας στα παιδιά και τους νέους διαμέσου της άθλησης και της διατροφής, η καταπολέμηση των εξαρτήσεων (ναρκωτικά, αλκοόλ, κάπνισμα), η καταπολέμηση του ρατσισμού, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η πρόληψη των μολυσματικών ασθενειών, η εισαγωγή των εννοιών του ολυμπισμού και της οικουμενικότητας στην εκπαίδευση, η προώθηση της άθλησης στα σχολεία, η πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού στα σχολεία, η ευαισθητοποίηση σε θέματα ρατσισμού και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ενημέρωση της σχολικής κοινότητας σε θέματα διαδικτύου.

Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2012-20131 Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης2 Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας (Προγράμματα Αγωγής Υγείας)

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2015

Καθολικές παρεμβάσεις πρόληψης σε μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κατά το σχολικό έτος 2012-20131 Στοιχεία: Κέντρα / φορείς Πρόληψης2 Στοιχεία: Υπουργείο Παιδείας (Προγράμματα Αγωγής Υγείας)

ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2015

Ποσοστό υλοποίησης συνόλου καθολικών παρεμβάσεων σε σχέση με τον συνολικό σχολικό πληθυσμό της χώρας στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση κατά τα σχολικά έτη 2008-2009 έως και 2012-2013.

Γεωγραφική κατανομή του αριθμού των θεραπευομένων στις ΘΜΦΑΕ (2013)ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ 2015

ΚΑΘΟΛΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Εκτός από τη σχολική κοινότητα, οι γονείς αποτελούν τη βασικότερη ομάδα-στόχος για τις παρεμβάσεις πρόληψης στην Ελλάδα. Στο πλαίσιο αυτό, τα Κέντρα / φορείς Πρόληψης σχεδιάζουν και υλοποιούν δύο τύπων παρεμβάσεις. Παρεμβάσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης: Βραχείες,

ανοιχτές μεμονωμένες συναντήσεις ή κύκλοι συναντήσεων για γονείς σε θέματα πρόληψης, ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και διαπαιδαγώγησης των παιδιών.

Παρεμβάσεις εκπαίδευσης (ομάδες / σχολές γονέων): Ομάδες (με

μέγιστο αριθμό συμμετεχόντων τα 15 άτομα) βιωματικού συνήθως χαρακτήρα με κυριότερους στόχους τη βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια και την υποστήριξη των γονέων στον ρόλο τους

Οι παρεμβάσεις επικεντρωμένης πρόληψης απευθύνονται σε συγκεκριμένες υποομάδες του νεανικού πληθυσμού, για τις οποίες θεωρείται ότι συντρέχουν παράγοντες κινδύνου όσον αφορά την εκδήλωση προβλημάτων που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. μαθητές με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, μαθητές με προβλήματα χαμηλής σχολικής επίδοσης, νέοι που έχουν εγκαταλείψει το σχολείο, παιδιά των οποίων οι γονείς έχουν προβλήματα χρήσης ουσιών, μετανάστες, άνεργοι κ.ά.). Οι παρεμβάσεις υλοποιούνται σε επίπεδο ομάδας, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ατομικοί παράγοντες κινδύνου. Πρόκειται για εστιασμένες παρεμβάσεις σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

ΕΝΔΕΔΕΙΓΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

Οι παρεμβάσεις ενδεδειγμένης πρόληψης εστιάζουν στο άτομο και απευθύνονται μόνο σε άτομα τα οποία έχουν εκδηλώσει πρώιμα σημάδια χρήσης ουσιών (χωρίς να πληρούνται τα κριτήρια για την εξάρτηση σύμφωνα με διαγνωστικά κριτήρια, π.χ. DSM IV), ψυχολογικά προβλήματα ή προβλήματα συμπεριφοράς που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών (π.χ. άτομα με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα ADHD κ.ά.). Στόχος είναι η έγκαιρη διάγνωση και η παρέμβαση σε ατομικό επίπεδο.

ΔΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ

(ευρωπαϊκό πρόγραμμα «European Drug Prevention Quality Standards – EDPQS» (Ευρωπαϊκές Προδιαγραφές Ποιότητας για την Πρόληψη της Χρήσης Ουσιών)

Χάρτα Δικαιωμάτων Εξαρτημένων Ατόμων Η έκδοση της Χάρτας Δικαιωμάτων Εξαρτημένων Ατόμων (Μαλλιώρη και Παπαχριστοπούλου,2014) αποτελεί το πρώτο σε ευρωπαϊκό επίπεδο εξειδικευμένο κείμενο καταγραφής, αναγνώρισης και διασφάλισης των δικαιωμάτων των εξαρτημένων χρηστών στην υγεία, στη θεραπεία και στη ζωή. Τα δικαιώματα που περιλαμβάνονται στη Χάρτα είναι τα εξής: δικαίωμα επιλογής ή απόρριψης της φροντίδας, δικαίωμα καθολικής, ισότιμης πρόσβασης σε φροντίδα υγείας (διαθεσιμότητα και προσβασιμότητα) , δικαίωμα στο απόρρητο, δικαίωμα επιλογής από τον θεραπευόμενο της ενδεδειγμένης θεραπείας, η οποία βασίζεται στη γνώση κατόπιν ενημέρωσης , δικαίωμα στη λήψη εξατομικευμένης ολιστικής θεραπείας , δικαίωμα στην ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας , δικαίωμα απρόσκοπτης πρόσβασης στη φροντίδα , δικαίωμα στην παροχή υπηρεσιών με σεβασμό στην προσωπικότητα του ατόμου , δικαίωμα συμμετοχής των εξαρτημένων στη διαμόρφωση αποφάσεων σχετικά με την πολιτική , κατά των εξαρτήσεων , δικαίωμα στην παροχή υπηρεσιών υγείας από εξειδικευμένο προσωπικό, δικαίωμα στην ίση μεταχείριση, δικαίωμα στην ισοδυναμία της φροντίδας, δικαίωμα στην εργασία, δικαίωμα στην απαγόρευση των διακρίσεων και του στιγματισμού, δικαίωμα στη σωστή πληροφόρηση: αντιμετωπίζοντας το στίγμα της εξάρτησης από ναρκωτικά, δικαίωμα στην προστασία της ανθρώπινης ζωής (μείωση της βλάβης).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ευχαριστούμε πολύ για την προσοχή σας