1

σε όσους πιστεύουν ακόμα στα όνειρα ...

2

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Πάνε πολλά χρόνια από την πρώτη πρόταση που κατέθεσα στο τότε ΔΣ της

ΔΕΤΟΠΟΚΑ, για την πολιτιστική πολιτική σε επίπεδο δήμου (ήταν το 2001). Η πρόταση εκείνη δεν είχε καμιά τύχη, δεν έτυχε βέβαια της απόρριψης, αλλά της αδιαφορίας.

Οι όποιες παθογένειες εντόπιζε δεν έχουν αρθεί, εξακολουθούμε να πορευόμαστε χωρίς σαφή πολιτιστική πολιτική, στόχους και προοπτική. Θεωρώ ότι κάποια στιγμή αξίζει να διερευνήσουμε τη φύση αυτής της πραγματικότητας, αν δηλαδή είναι απόρροια μιας αδυναμίας, ή αποτελεί συνειδητή επιλογή. Η πρώτη περίπτωση δεν έχει ανάγκη κάποιας ιδιαίτερης προσέγγισης. Η δεύτερη περίπτωση εδράζεται στο γεγονός, ότι αντικειμενικά η κατάσταση αυτή εξυπηρετεί πολύ συγκεκριμένους στόχους, έτσι που να μπορούμε να τεκμηριώσουμε το βάσιμο αυτής της υπόθεσης. Ανεξάρτητα όμως από την τελική εκτίμηση, αν συμφωνήσουμε δηλαδή ή όχι στα αίτια αυτής της αδυναμίας, πρέπει να επιμείνουμε στην άρση της.

Από το 2001 ορισμένα δεδομένα που αφορούν τον πολιτισμό έχουν ανατραπεί, άλλα άλλαξαν, άλλα δεν υφίστανται και νέα έχουν ανακύψει. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαία η εκ νέου θεώρηση της ακολουθητέας πολιτιστικής πολιτικής, με βάση τα σημερινά δεδομένα και τη σημερινή πραγματικότητα.

Η συγκρότηση και υλοποίηση μιας πολιτιστικής πολιτικής, μιας πολιτικής που θέτει στόχους, προσδιορίζει μέσα και μεθόδους είναι αδήριτη ανάγκη. Η υιοθέτησή της είναι ζωτική εκτός των άλλων και για την αναγκαιότητα καθορισμού κάποιων "μετρήσιμων" αποτελεσμάτων, που θα δικαιώσουν ή όχι τις όποιες επιλογές μας στο χώρο του πολιτισμού. Επιπλέον η ύπαρξή της θα εξοστρακίσει τις όποιες άσχετες με τον πολιτισμό πολιτικές από το χώρο, πολιτικές από τις οποίες τόσο έχει υποφέρει. Ακόμα θα εξοστρακίσει όσους ενεργοποιούνται περιστασιακά και ευκαιριακά στο χώρο, προσδοκώντας ίδια οφέλη.

Η πρόταση αυτή έχει ως πρώτιστο στόχο τη διατύπωση μιας κατά το δυνατόν ολοκληρωμένης και ρεαλιστικής πρότασης για τη στρατηγική μας, αλλά και για τις τακτικές μας επιλογές στο χώρο του πολιτισμού.

Πρέπει να διευκρινίσω ότι η πρώτη ανάλογη πρόταση – εργασία δεν ήταν προϊόν κάποιας ανάθεσης. Αυτό δε μου ζητήθηκε από κανένα, η σύνταξή της ήταν αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής. Αντίστοιχα και η σημερινή επικαιροποιημένη πρόταση, είναι και αυτή προϊόν προσωπικής πρωτοβουλίας.

Σκοπός μου είναι να εκφράσω προσωπικούς προβληματισμούς και προτάσεις. Να δώσω τη δική μου οπτική για το σήμερα και το αύριο του πολιτισμού στο Δήμο Βέροιας, με βάση πάντα ένα θεωρητικό υπόβαθρο που περιέχεται στο πρώτο μέρος της εργασίας αυτής. Μόνη φιλοδοξία είναι να λειτουργήσει η πρόταση αυτή, ως καταλύτης για μια συζήτηση αλλά και για τις αναγκαίες αποφάσεις γύρω από το θέμα αυτό.

Ειλικρινά απορώ και αυτό είναι το βασικό κίνητρο που με ώθησε να ασχοληθώ με τη σύνταξη αυτής της πρότασης. Είναι δυνατόν να επενδύονται τόσα χρήματα, χρόνος και γενικά πόροι, σε μια πολιτική που δεν έχει ξεκαθαρισμένους στρατηγικούς στόχους, προσδιορισμένα μέσα και μεθόδους, μη "μετρήσιμα" αποτελέσματα ;

Δυστυχώς ναι. Και στο χώρο του πολιτισμού απλώς αναπαράγεται η ίδια τακτική και μεθοδολογία που ακολουθείται στο σύνολο των επιμέρους τομέων της ζωής μας. Χρήματα, χρόνος, δυναμικό και πόροι διατίθενται, χωρίς συγκεκριμένη προοπτική και αξιολόγηση. Και αν αυτή η πραγματικότητα σε καιρούς έστω και πλαστής "ευμάρειας" δεν απασχολούσε κανένα, δε μπορεί να ισχύει το ίδιο και σήμερα.

Και βέβαια ο χώρος του πολιτισμού έχει να αντιπαλέψει και με ένα ακόμη αρνητικό δεδομένο. Την έλλειψη γνώσης ή παρερμηνείας σχετικά με το ακριβές περιεχόμενο του όρου πολιτισμός, δεδομένα που οδηγούν σε στρεβλώσεις και παράγουν συνήθως αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, όσο καλές προθέσεις και αν υπάρχουν σε σχέση με το επιδιωκόμενο. Είναι λυπηρό ακόμα το γεγονός, ότι από τους "φορείς" αυτών των αδυναμιών, ελάχιστοι είναι εκείνοι που έχουν συνείδηση του προβλήματος. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι το γεγονός ότι οι "φορείς" αυτοί δεν ενσκήπτουν στα ζητήματα του πολιτισμού με το σεβασμό και την ευθύνη που τους αρμόζει. Είναι τελικά εσκεμμένα ή όχι, οι υπαίτιοι της κατασπατάλησης πόρων και δυναμικού σε ατελέσφορες πολιτικές στην καλύτερη

3

περίπτωση. Καθυποτάσσουν τις πολιτικές για τον πολιτισμό στην εξυπηρέτηση προσωπικών σχεδιασμών.

Ο πολιτισμός κατά κανόνα αντιμετωπίζεται ως ένα πάρεργο που αντί να παράγει ιδέες, αλήθειες, γνώση, τελικά σπαταλά με ανούσιες πρακτικές και τους ελάχιστους πόρους που διατίθενται σε αυτόν. Ακυρώνουμε με τις ακολουθούμενες επιλογές μας το μόνο μέσο που μπορεί να διαμορφώσει τους "ανθρώπους" που λείπουν από τη σημερινή κοινωνία.

Αυτό δε σημαίνει σε καμιά περίπτωση ότι ο προβληματισμός και η ενασχόληση με τα ζητήματα του πολιτισμού ανήκουν σε μια ειδική κατηγορία ανθρώπων. Ο πολιτισμός μπορεί και πρέπει να είναι ένα "κοινό" αγαθό. Όμως όσοι έχουν ειδικά την ευθύνη της "διαχείρισής" του, πρέπει να ενσκήψουν πάνω του με την αίσθηση μιας ιδιαίτερης ευθύνης. Αυτοί έχουν το χρέος να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ικανό να παράγει το νέο, ένα πολιτιστικό βιότοπο που θα προστατεύει και θα ενισχύει τη δημιουργία, θα αναδείξει τον πολιτισμό σε δομικό στοιχείο της κοινωνίας, μια ευθύνη ιδιαίτερα σημαντική και ταυτόχρονα απαιτητική.

Και ενώ κανείς δε διανοείται να υποκαταστήσει την επιστημονική γνώση με την εμπειρία, κάποιοι αισθάνονται ικανοί και επαρκείς να υποκαταστήσουν τη σύνθετη διαδικασία παραγωγής και διαχείρισης του πολιτιστικού προϊόντος, με μια δική τους προσωπική "αυτοφυή" οπτική και αντίληψη για τον πολιτισμό. Και όχι μόνο αυτό, προσπαθούν αυτή την αντίληψη να την επιβάλλουν με "διοικητικά" μέσα. Η αυτογνωσία βέβαια δεν είναι το χαρακτηριστικό τους.

Τα θέματα του πολιτισμού δε μπορεί να αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο συγκυριακών πολιτικών "αναγκαιοτήτων". Πρέπει να χαρακτηρίζονται από μια πολιτική που έχει προοπτική, μέσα και στόχους, μια πολιτική που εδράζεται κυρίως στη βαθιά γνώση του περιεχομένου του. Η προσέγγιση του πολιτισμού, η αναγκαία "γνώση" που τον συνοδεύει, κατακτάται μέσα από την ενασχόληση με τα ζητήματα που τον αφορούν, με ανοικτούς ορίζοντες και διάθεση για "μάθηση". Μέσα από ένα ειλικρινή διάλογο, μια διαδικασία που λειτουργεί αλληλεπιδραστικά, δηλαδή ως κατάκτηση της γνώσης και ταυτόχρονα ως διαδικασία διαμόρφωσης και παραγωγής γνώσης.

Πρέπει ακόμα να μας προβληματίσει το περιβάλλον που θα στηρίξει την πολιτιστική δημιουργία, οι όροι που θα βοηθήσουν την παραγωγή της, ο σκοπός και ο ρόλος της στην κοινωνία. Μας ενδιαφέρει η διαμόρφωση ενός συγκροτημένου πλαισίου που θα αφορά την παραγωγή, ενίσχυση και διαχείριση των παραγόμενων πολιτιστικών προϊόντων. Όλα αυτά πάντα στην προοπτική της ανάδειξης του πολιτισμού σε μια δυναμική συνιστώσα της όλης προσπάθειας για ανάπτυξη. Γιατί ποιος άλλος λόγος μπορεί να δικαιολογήσει τη διάθεση πόρων και δυναμικού στον πολιτισμό, εκτός από την αποδεδειγμένη συνεισφορά του στη διαδικασία ανάπτυξης της κοινωνίας ;

Η αξιωματική αποδοχή της αλήθειας αυτής δεν είναι στις προθέσεις μου. Η ορθότητά της πρέπει να αποδειχθεί και με τον τρόπο αυτό θα τεκμηριωθούν και θα εδραιωθούν οι όποιες πρωτοβουλίες αναπτυχθούν προς αυτή τη κατεύθυνση, θα "αιτιολογηθούν" οι όποιοι πόροι και δυναμικό διατεθούν.

Έτσι στην πρόταση αυτή περιλαμβάνονται και ορισμένα κεφάλαια που έχουν θεωρητικό και μόνο περιεχόμενο, κρίνονται όμως αναγκαία για την εξυπηρέτηση των σκοπών της. Βέβαια μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει το περιεχόμενο τους, να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει, ή να συμφωνήσει εν μέρει. Στην περίπτωση διαφωνίας όμως ή διαφοροποίησης, οφείλει να αντιπαραθέσει με τρόπο τεκμηριωμένο τη δική του αντίληψη, να καταλήξει στα δικά του συμπεράσματα και επιλογές για το τι πρέπει να γίνει. Τότε μόνο μπορεί να δημιουργηθεί μια καλή βάση για συζήτηση, που είναι και ο προσφορότερος τρόπος για να καταλήξουμε στις καλύτερες δυνατές επιλογές.

Σε ορισμένα σημεία της πρότασης προβάλλονται οι αντίστοιχες καλές πρακτικές άλλων πόλεων και οργανισμών. Παρατίθενται κυρίως ως παραδείγματα, από τα οποία μπορεί κανείς να αντλήσει ερεθίσματα, να σχεδιάσει και να υλοποιήσει τις δικές του ιδέες. Ακόμα κάποιες από τις προτάσεις συναντώνται οι ίδιες σε διαφορετικά κεφάλαια. Αυτό γίνεται γιατί οι προτάσεις αυτές απαιτούν συνέργεια με άλλες δράσεις και έτσι προκύπτει η ανάγκη της αναφοράς τους σε αυτά, ώστε να γίνει αντιληπτή αυτή η πραγματικότητα, να αποτυπωθεί το "πλέγμα" που επιδιώκεται να δημιουργηθεί.

Τελικός σκοπός της όλης εργασίας, παραμένει η διαμόρφωση προτάσεων με χρηστικό περιεχόμενο σε ότι αφορά τη καθημερινότητα μας, αλλά και ο σχεδιασμός και η υλοποίηση

4

παρεμβάσεων που θα υπηρετούν το θεμελιακό στρατηγικό στόχο, που δεν είναι άλλος από τη γενικότερη ανάπτυξη της κοινωνίας.

Θα πρέπει τέλος να τονιστεί ότι σε πολλά σημεία το θεωρητικό μέρος της εργασίας εμπλέκεται με το τεχνοκρατικό, αλλά αυτό έγινε σκόπιμα. Είναι μέρος της προσπάθειας να τεκμηριωθούν πολλαπλά τα γραφόμενα, παρόλο που μια τέτοια προσέγγιση είναι τελικά κουραστική και για τον γράφοντα αλλά και για το αναγνώστη.

Σημείωση. Η εργασία ολοκληρώθηκε το Δεκέμβριο και μέχρι τη δημοσιοποίησή της, ενδεχόμενα

ορισμένα δεδομένα να έχουν διαφοροποιηθεί. Από τις αλλαγές που πρέπει να επισημανθούν είναι και η δημιουργία της Εφορείας Αρχαιοτήτων στην οποία ενσωματώθηκαν οι υφιστάμενες αρχαιολογικές υπηρεσίες του νομού. Σε κάθε περίπτωση όμως δεν καταγράφονται αλλαγές άξιες λόγου. Η μόνη προσθήκη στην όλη εργασία αφορά την ενσωμάτωση ενός παραρτήματος που το βρήκα ενδιαφέρον και χρησιμοποιήθηκε για την τεκμηρίωση μιας επιμέρους εκτίμησης.

5

6

7

● Από τη μάχη της επιβίωσης … στη "δημιουργία" … η γέννηση της γνώσης και του πολιτισμού.

Κάθε αναφορά στον πολιτισμό, είναι ουσιαστικά μια αναφορά στη φύση και το περιεχόμενό του. Έτσι δε θα μπορούσε να λείπει στην αρχή της πρότασης μια αναφορά έστω και περιληπτικά, στα δύο αυτά χαρακτηριστικά του που αποτελούν και την πεμπτουσία του. Με αφετηρία τις αναφορές αυτές, η εργασία καταλήγει στη διατύπωση προτάσεων και ιδεών, που σημειωτέον αν και αφορούν το αύριο του πολιτισμού, τελικά παρεμβαίνουν και διαμορφώνουν την καθημερινότητά μας.

Οι όποιες διαπιστώσεις, εκτιμήσεις, επιλογές και προτάσεις υπάρχουν εδώ, έχουν ως βάση ένα ανθρωποκεντρικό ιδεολογικό και θεωρητικό υπόβαθρο. Και είναι αναγκαία η ύπαρξη μιας τέτοιας βάσης, γιατί οι όποιες επιλογές έχουν νόημα και δικαιολογούν με τη σειρά τους τις όποιες "επενδύσεις" απαιτούν, αν υπηρετούν τον άνθρωπο.

Ο πολιτισμός έχει ως γενεσιουργό αίτιο την οντολογική φύση και συνεπακόλουθα

ανάγκη του ανθρώπου για επιβίωση, όπως άλλωστε και κάθε άλλου έμβιου όντος. Συγκεκριμένα η γενεσιουργός αιτία του πολιτισμού στο ξεκίνημα της ιστορίας του, είχε ως πρώτο έναυσμα την ανάγκη του πρώτου ανθρώπου να επιβιώσει σε ένα κόσμο και ένα περιβάλλον εχθρικό προς αυτόν. Έτσι και οι πρώτες απόπειρες για "αναπαραγωγή" ή "αποτύπωση" του περιβάλλοντός του, είχαν ως βάση και αφετηρία τη φυσική ανάγκη της επιβίωσής του σε αυτό.

Με την "απεικόνιση" του περιβάλλοντός του, ο άνθρωπος ουσιαστικά προσπαθούσε να αποκτήσει τον έλεγχο πάνω σε αυτό και η "εικαστική αναπαραγωγή" του υπηρετούσε ακριβώς αυτό το σκοπό. Δεν είχαν οι πρώτες εκείνες προσπάθειες ως κίνητρο κάποια εσωτερική παρόρμηση για εικαστική δημιουργία, όπως σήμερα την αντιλαμβανόμαστε. Όπως άλλωστε μπορεί να παρατηρήσει κάποιος, τα "θέματα" των πρώτων "εικαστικών" δημιουργιών του, είναι παρμένα από ότι τον καθημερινό του αγώνα για επιβίωση. Στο σύνολο τους αποτυπώνουν το ζωικό περιβάλλον από το οποίο αντλούσε την τροφή του. Ο άνθρωπος παρατηρεί το ζωικό περιβάλλον, το ερμηνεύει, το αξιολογεί και το αποτυπώνει, από τη στιγμή που αυτό εξαρτάται η επιβίωσή του. Είναι η αιτία που τον αναγκάζει να το μελετήσει, να προσπαθήσει να το "ελέγξει" και αυτή είναι ταυτόχρονα η πρώτη απόδειξη της νοητικής του ανωτερότητας.

Πρόκειται για ένα δεδομένο που θα του διασφαλίσει όχι μόνο την επιβίωση του, αλλά και πολύ περισσότερες κατακτήσεις όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια. Οι πρώτες αυτές προσπάθειες έδειξαν και τη δυνατότητα του ανθρώπου να αντιλαμβάνεται και να το "μεταφέρει" το περιβάλλον του και αυτό είναι η πρώτη απόδειξη της δυνατότητάς του για "δημιουργία".

Προϊστορική τοιχογραφία, όπου αποτυπώνεται το "περιβάλλον" των πρώτων ανθρώπων.

Στη συνέχεια της ιστορίας η "φυσική επιλογή" για κοινωνική συγκρότηση και διάρθρωση

της ζωής του, ήταν μια επιλογή που διευκόλυνε την προσπάθειά για την επιβίωσή του. Η επιλογή αυτή χαρακτηρίζεται ως "φυσική", από τη στιγμή που αρχικά έγινε στη βάση της εμπειρικής κατανόησης της αναγκαιότητας και της αποτελεσματικότητάς της. Να σημειωθεί άλλωστε, ότι στην πλειονότητά τους τα έμβια όντα επιλέγουν αυτό τον τρόπο διαβίωσης,

8

γιατί αυτός τους εξασφαλίζει μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης. Η κοινωνική συγκρότηση και διάρθρωση της ζωής του, συνοδεύεται παράλληλα και από τον "καταμερισμό" καθηκόντων στο πλαίσιο της ομάδας και όλα αυτά ανεβάζουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά της, ενισχύουν την συνοχή της και τελικά τη δικαιώνουν ως επιλογή. Η κοινωνική ζωή όμως πέρα από το συγκυριακά ιστορικά οφέλη, διαμόρφωσε τους όρους για τη μετάβαση του σε ένα νέο στάδιο της εξελικτικής του πορείας, αυτό της "επικυριαρχίας" του ανθρώπου στο περιβάλλον του. Απαντά με επιτυχία στις προκλήσεις αυτές και απαιτήσεις, θεμελιώνεται στη συνείδησή του ως η επιλογή που πολλαπλασιάζει τις δυνατότητές του. Την κοινωνική διάρθρωση της ζωής του λοιπόν όχι μόνο την ασπάζεται, αλλά την ενισχύει με κάθε δυνατό μέσο.

Ο αγώνας όμως για επικυριαρχία στο περιβάλλον, αποδεικνύεται ότι τελικά είναι ένας

σύνθετος αγώνας, έχει πολλαπλές απαιτήσεις, δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα. Σε αντιστοιχία και ο πολιτισμός αρχίζει να διαμορφώνεται σε αυτό το πρώιμο στάδιο, ως μια νέα οντότητα στο πλαίσιο αυτής της πραγματικότητας, υπηρετεί αυτές τις ανάγκες. Ο πολιτισμός έρχεται να ενισχύσει τις κοινωνικές σχέσεις που αποτελούν το θεμέλιο της κοινωνικής διάρθρωσης της ζωής του, να "υπηρετήσει" όλα εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν τους συνεκτικούς της κρίκους.

Σε εκείνο το στάδιο ο άνθρωπος προσπαθεί να προασπίσει και να παγιώσει την

κοινωνική διάρθρωση της ζωής του με κάθε πρόσφορο τρόπο. Στην κατεύθυνση αυτή ότι κατά την κρίση του στηρίζει και "δένει" την κοινωνία ή την ομάδα, το υπερασπίζεται με κάθε δυνατό τρόπο. Αντιλαμβάνεται πως με τον τρόπο αυτό, ότι όχι μόνο διασφαλίζεται η επιβίωσή του, αλλά ανοίγει ο δρόμος για την επικυριαρχία του στο περιβάλλον. Αρχικά λοιπόν αντιλαμβάνεται τις κάθε είδους εξουσίες που αναδεικνύει η κοινωνική διάρθρωση της ζωής του, ως τους συνεκτικούς κρίκους της κοινωνίας μέσα στην οποία επιβιώνει και τις υπηρετεί. Σε αντιστοιχία ο πολιτισμός έρχεται και αυτός με τον τρόπο του να τις υπηρετήσει, να τις αναδείξει ως εγγυητές των τότε κοινωνιών. Στον πολιτισμό και στο στάδιο αυτό, αντικατοπτρίζεται η αναγκαιότητα για την "τάξη", την "αδιασάλευτη" σχέση των πραγμάτων στις κοινωνίες, αυτή την αναγκαιότητα υπηρετεί.

Οι μούμιες της αρχαίας Αιγύπτου ίσως και να αντικατοπτρίζουν με τον πιο παραστατικό τρόπο την προσήλωση στην επιλογή για τη "κοινωνική" διάρθρωση της ζωής του ανθρώπου. Ο "φαραώ" είναι ο εγγυητής της ύπαρξης και λειτουργίας της κοινωνίας και όχι μόνο θεοποιείται, αλλά γίνεται προσπάθεια να συνεχίσει να "υπάρχει" και μετά θάνατο. Αποτελεί μια μορφή "εγγύησης" της συνέχειας της κοινωνίας.

Η κοινωνική συγκρότηση και διάρθρωση της ζωής όπως αντιλαμβάνεται στη συνέχεια ο

άνθρωπος, ενώ διασφαλίζει την επιβίωση του στο "εχθρικό" φυσικό περιβάλλον και τον στηρίζει στην προσπάθεια της επικυριαρχίας του σε αυτό, αναφύει νέους "κινδύνους". Οι απειλές που αντιμετωπίζει διαφοροποιούνται, ενώ παράλληλα δημιουργούνται νέες ανάγκες.

Οι νέοι κίνδυνοι που αναφύονται είναι αποτέλεσμα της αυστηρής εξουσιαστικής δομής των τότε κοινωνιών. Τώρα η ζωή του είναι στην απόλυτη δικαιοδοσία όσων βρίσκονται στην κορυφή της πυραμίδας των τότε κοινωνιών. Μπορεί να μην κινδυνεύει από το φυσικό του περιβάλλον, αλλά κινδυνεύει στο πλαίσιο της ίδιας της κοινωνίας της οποίας είναι μέλος και στην οποία έχει "εκχωρήσει" την ύπαρξή του.

9

Οι νέες ανάγκες που δημιουργεί η κοινωνική διάθρωση της ζωής του ανθρώπου, είναι απόρροια των αναγκών που δημιουργεί η συνύπαρξη του με τα άλλα μέλη της ομάδας. Πρέπει λοιπόν να δημιουργηθούν κανόνες συνύπαρξης, καταμερισμού της εργασίας, αμοιβής της εργασίας, κλπ.

Έτσι δημιουργούνται νέες σχέσεις τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, στο πλαίσιο της κοινωνίας της οποίας είναι μέλος, σχέσεις που διέπουν και επηρεάζουν την καθημερινότητα του.

Στην πορεία όμως, η εξέλιξή του ανθρώπου δε συμβαδίσει με την εξέλιξη της κοινωνίας. Η "κοινωνία" έχει δημιουργήσει τα δικά της στερεότυπα και η ρήξη με αυτήν όπως είναι δομημένη, επέρχεται νομοτελειακά. Αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος ότι τα νέα δεδομένα δε συμβαδίζουν με όσα εκπροσωπεί η μονολιθική και εξουσιαστική δομή της κοινωνίας στην οποία είναι ενταγμένος. Αναζητεί λοιπόν μια νέα οργάνωση της κοινωνίας και των σχέσεων του μαζί της και με τους άλλους ανθρώπους.

Έτσι ενώ στο ξεκίνημα της κοινωνικής ζωής είδαμε τον πολιτισμό να στηρίζει άκριτα την κοινωνία ως δομή, στη συνέχεια θα δούμε ότι θα ασκήσει έλεγχο, για να φθάσει στην πορεία ακόμα και να διαφοροποιηθεί, να την αμφισβητήσει, να αντιπροτείνει. Είναι η εποχή που σταδιακά ο πολιτισμός αποκτά πλέον μια αυτοτέλεια, αλλά πάντα στο πλαίσιο της κοινωνίας και των συντελούμενων σε αυτή διεργασιών της. Η κοινωνία και ο πολιτισμός από εδώ και πέρα, άλλοτε θα αποκλίνουν, άλλοτε θα συγκλίνουν, αλλά πάντα θα βρίσκονται σε μια "παράλληλη" πορεία. Αυτή η αναντιστοιχία ανθρώπου και κοινωνίας είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας.

Κλείνοντας τις διαπιστώσεις αυτές, οφείλουμε να επικεντρωθούμε σε ένα σημαντικό νέο

δεδομένο – αποτέλεσμα της κοινωνικής διάθρωσης της ζωής του ανθρώπου - που στη συνέχεια έμελλε να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο στην εξέλιξη της ζωής. Με την επιλογή της κοινωνικής διάρθρωσης και τον συνεπακόλουθο καταμερισμό της εργασίας γεννιέται η "γνώση". Η "παραγωγή" της γνώσης γνωρίζει άνθηση, από τη στιγμή που ο άνθρωπος εστιάζει την ενασχόλησή του σε ένα αντικείμενο και αυτό του δίνει την δυνατότητα να το γνωρίσει καλύτερα, να αντλήσει από αυτό γνώση. Η παραγωγή και διαχείριση της γνώσης στο στάδιο αυτό, διασφαλίζει την επιβίωση και ευημερία του. Ταυτόχρονα δημιουργεί και τις προϋποθέσεις της "κυριαρχίας" του πάνω στη φύση, πάντα βέβαια μέσω των κοινωνιών (ομάδων). Πρόκειται για μια περίοδο όπου αναφαίνονται οι τεράστιες διανοητικές δυνατότητες του ανθρώπου, που έμελλε να δημιουργήσουν μια νέα προοπτική, μια νέα πραγματικότητα στον κόσμο.

Η γνώση έμελε να αποτελέσει τον κυρίαρχο πυρήνα - αίτιο των εξελίξεων των μετέπειτα κοινωνιών και της κυριαρχίας της μιας κοινωνικής ομάδας, πάνω στην άλλη. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο σήμερα, όπου η γνώση έχει αναδειχθεί και καθιερωθεί ως το πρωταρχικό στοιχείο που καθορίζει όχι μόνο την εξέλιξη, αλλά και την επι-κυριαρχία κοινωνιών και εθνών, ομάδων και προσώπων.

Ας σταθούμε για λίγο στο σημείο αυτό, στην περίοδο δηλαδή της ιστορίας όπου ο

άνθρωπος περνά από τον αγώνα για επιβίωση, στην "επικυριαρχία" του πάνω στη φύση. Με την επικυριαρχία του στη φύση διαμορφώνεται μια άλλη πραγματικότητα, πολύ πιο σύνθετη και μοναδική σε περιεχόμενο και προοπτική. Ο άνθρωπος αποδεσμεύεται από την "απλή" ανάγκη για επιβίωση και εδραιώνει σταδιακά την κυριαρχία του στη φύση. Είναι η κρίσιμη στιγμή στην ιστορία για το επόμενο και μεγαλύτερο άλμα του.

Όντας κυρίαρχος, θα επιχειρήσει πλέον να "προσαρμόσει" τη φύση στις δικές του ανάγκες και όχι μόνο, προχωρά πολύ περισσότερο. Αποκτά πλέον την εκπληκτική δυνατότητα να "διαμορφώνει" ο ίδιος το περιβάλλον του. Τη δυνατότητα αυτή του την προσφέρει ο εγκέφαλός του, που αποδεικνύεται ότι είναι το ισχυρότερο πλεονέκτημά του, που συνεχώς εξελίσσεται και μάλιστα με απίστευτη για τον ιστορικό χρόνο ταχύτητα. Είναι η αιτία που τον διαφοροποιεί από τα άλλα όντα, τον αναγορεύει σε απόλυτο "κυρίαρχο" αλλά και ρυθμιστή του κόσμου.

Δεν θα ήταν υπερβολή να δεχθούμε ότι το σημερινό περιβάλλον μας, αλλά και οι κοινωνικές όπως και όλες οι άλλες μορφές σχέσεων, αποτελούν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό

10

προϊόν ανθρώπινης επιλογής και δραστηριότητας. Αυτή την πραγματικότητα δε μπορούμε παρά να την αποδώσουμε στις δυνατότητες που του παρέχει ο εγκέφαλός του. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος και οι δυνατότητές του, είναι αυτές που ανέδειξαν τον άνθρωπο σε κυρίαρχο όν στο περιβάλλον, του έδωσαν τη δυνατότητα ακόμα και να το διαμορφώνει. Βέβαια αυτή η εξέλιξη δεν είναι άμοιρη προβλημάτων. Το "νέο" περιβάλλον που ο άνθρωπος διαμορφώνει αρχικά σε νοητικό επίπεδο και στη συνέχεια μετουσιώνει σε πραγματικότητα, πολλές φορές έρχεται σε σύγκρουση με τη φυσική κατάσταση των πραγμάτων, με την ίδια τη φύση. Έτσι λοιπόν ο άνθρωπος μπαίνει σε μια περίοδο αντιφάσεων που ο ίδιος γεννά και ο ίδιος πρέπει να διαχειριστεί και να επιλύσει.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να κατανοήσουμε όλη αυτή τη διαδικασία της εξέλιξης, να δεχθούμε ότι το σημερινό "περιβάλλον" μας, αλλά και οι κάθε μορφής σχέσεις γεννώνται, μορφοποιούνται αρχικά στον εγκέφαλό μας. Στη συνέχεια όλα αυτά πραγματώνονται στη φύση και την κοινωνία, μέσα από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Η συνολική διαδικασία εξέλιξης του ανθρώπου, στηρίχθηκε στη δυνατότητα ανάπτυξης της σκέψης του. Είναι η απόρροια της δυνατότητας του εγκεφάλου του όχι μόνο να δεχθεί, να επεξεργαστεί και να αξιολογήσει πληροφορίες, αλλά το σημαντικότερο να προχωρήσει στη σύνθεση δεδομένων, στη δημιουργία νέων. Σήμερα πρώτα η "πραγματικότητα" μορφοποιείται αρχικά στον ανθρώπινο εγκέφαλο και μετά πραγματώνεται στη φύση. Αυτή είναι και η καθοριστική διαδικασία που ανέδειξε τον άνθρωπο σε κυρίαρχο όν, ταυτόχρονα όμως είναι και αυτή που τον επιφορτίζει με ιδιαίτερες ευθύνες.

Εάν δεχθούμε αυτή τη θεώρηση, τότε θα μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε την ατομική και συλλογική μας ευθύνη απέναντι στο σήμερα, αλλά και το αύριο. Γιατί ευθύνες υπάρχουν από τη στιγμή που υπάρχει "δημιουργία" και βέβαια η δυνατότητα επιλογών.

Ποιο όμως είναι το στοιχείο που μπορεί να διασφαλίσει τη δυνατότητα μας να

προχωρούμε στις καλύτερες δυνατές επιλογές. Στο σημείο αυτό επανερχόμαστε στον ανθρώπινο εγκέφαλο και στη δυνατότητά του όχι μόνο να "δημιουργεί", αλλά και να προβλέπει σε μεγάλο βαθμό τα αποτελέσματα των δημιουργημάτων του.

Εδώ ακριβώς βρίσκεται και το κρίσιμο σημείο της πορείας του ανθρώπου στη φύση και την ιστορία. Πρέπει να εκτιμήσουμε με ποιο τρόπο η δημιουργική ικανότητα του εγκεφάλου, θα ενισχυθεί με μια σειρά κριτήρια που θα βαρύνουν στις τελικές του επιλογές. Σε επιλογές που πρέπει να συνδράμουν στη δημιουργία ενός κόσμου ανθρωποκεντρικού.

Από τη στιγμή που ο εγκέφαλος έφτασε στο σημείο της δημιουργίας, οφείλουμε να τον "ενισχύσουμε" με εκείνα τα φίλτρα που θα τον ωθήσουν να κάνει επιλογές που είναι οι πλέον "ανθρώπινες" και συμβατές με τη φύση των πραγμάτων. Και είναι ο πολιτισμός όπως θα δούμε, αυτός που μπορεί να προμηθεύσει τον άνθρωπο με τα αναγκαία φίλτρα.

Με όσα αναφέρθηκαν προκύπτει το συμπέρασμα ότι μια ακριβής απόδοση του όρου

πολιτισμός, δεν είναι μια εύκολη υπόθεση και δεν υπάρχει μια γενικότερη συμφωνία πάνω στην έννοια του όρου. Μια θεώρηση που τον περιγράφει με κάποιους μαθηματικούς όρους, λχ ως "ένα σύνολο που περιλαμβάνει τα τεχνικά και πνευματικά επιτεύγματα του ανθρώπου", αδικεί την ουσία του πολιτισμού. Πως μπορεί να χαρακτηρίσει κάποιος σήμερα ένα τεχνικό επίτευγμα ως στοιχείο πολιτισμού, αν δεν το κρίνει ταυτόχρονα με μια ανθρωποκεντρική θεώρηση, αν δεν κρίνει τη χρησιμότητά του στην καθημερινότητα. Πως μπορεί να αγνοηθεί στη σημερινή εποχή η σχέση του δημιουργήματος με τον άνθρωπο.

Όμως αυτή η οπτική είναι αδόκιμη όταν κρίνουμε πολιτισμούς άλλων εποχών. Λχ μια εποχή που αφορά μερικές χιλιετές πριν, δε μπορεί λογικά να κριθεί με βάση τις σημερινές ανθρωπιστικές μας αντιλήψεις. Οι έννοιες αυτές δεν είχαν μορφοποιηθεί τότε όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, είναι και αυτές προϊόν της εξέλιξης των ανθρώπινων σχέσεων. Παράλληλα όμως δε μπορούμε να αγνοήσουμε τα ανθρώπινα επιτεύγματα εκείνης της εποχής, τεχνικά ή διανοητικά και το ρόλο που διαδραμάτισαν στην εποχή που σημειώθηκαν. Άρα θα πρέπει να κρίνουμε κάθε εποχή με βάση το χρόνο, αλλά και τις τότε δυνατότητες και ανάγκες του ανθρώπου. Μιλώντας λοιπόν για τον πολιτισμό, θα πρέπει να δεχθούμε ότι πρέπει να τον προσεγγίσουμε με διαφορετικό τρόπο και κριτήρια όταν αναφερόμαστε σε διαφορετικές εποχές.

11

Και βέβαια η απόδοση του όρου έχει να κάνει πάντα και με την οπτική που βλέπουμε τον πολιτισμό. Αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο ως απλό "προϊόν" της εξέλιξης, ασφαλώς δεν αποδεχόμαστε και τη δυνατότητα του να επηρεάζει τον μέλλον του. Αν αντίθετα τον θεωρήσουμε ως ενεργό στοιχείο της εξέλιξης, τότε ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την εξέλιξη άρα και για τις επιλογές του. Στη δεύτερη περίπτωση που εδώ αποδεχόμαστε, ο πολιτισμός αποκτά μια ιδιαίτερη βαρύτητα από τη στιγμή που συνδράμει τον άνθρωπο στη διαμόρφωση των επιλογών του.

Με βάση όλα αυτά, ως συστατικό του πολιτισμού οφείλουμε να δεχθούμε σήμερα, κάθε

διανοητική και τεχνική κατάκτηση που υπηρετεί τον άνθρωπο και τις πραγματικές του ανάγκες, ουσιαστικά μιλάμε για τον "κοινωνικό" και ανθρώπινο πολιτισμό. Αν δε δεχθούμε αυτή τη βάση, ελλοχεύει ο κίνδυνος της υιοθέτησης της λογικής της "ουδετερότητας" που μπορεί να αμνηστεύσει "επιτεύγματα", που σε τελική ανάλυση αντιστρατεύονται τον ίδιο τον άνθρωπο και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και επιβιώνει.

Οφείλουμε λοιπόν να δούμε τον πολιτισμό σήμερα με βάση τις ανάγκες του ανθρώπου και σε συνάρτηση με το περιβάλλον του.

Με βάση όλα αυτά, μπορούμε να θεωρήσουμε ως πολιτισμό σε κάθε εποχή, ως το

σύνολο των νοητικών και τεχνικών επιτευγμάτων του ανθρώπου, ιδωμένων στη βάση της ανθρωποκεντρικής θεώρησης της ζωής, όπως αυτή ήταν διαμορφωμένη στην κάθε εποχή.

● Η συμμετοχή και η ευθύνη του πολιτισμού στη διαδικασία της εξέλιξης και της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος.

Ο άνθρωπος και ο πολιτισμός, είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, βρίσκονται σε

μια διαδικασία "αλληλεπίδρασης" και "αλληλοδιαμόρφωσης". Από την αρχή της ιστορίας ακολουθώντας παράλληλη εξελεγκτική πορεία, έφθασαν να είναι τα κύρια στοιχεία που "διαμορφώνουν" το περιβάλλον όπως το γνωρίζουμε και το βιώνουμε σήμερα. Αν λοιπόν θέλουμε να προσεγγίσουμε και να κρίνουμε τον άνθρωπο και τον πολιτισμό, τα επιτεύγματα τους, πρέπει να το επιχειρήσουμε μέσα από την αξιολόγηση του περιβάλλοντός. Το περιβάλλον είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο "δημιούργημά" του ανθρώπου και σε αυτό αποτυπώνονται η φιλοσοφία και οι επιλογές του, η συνολική του δραστηριότητα, ο πολιτισμός του.

Άνθρωπος και περιβάλλον αποτελούν σήμερα μια άρρηκτη ενότητα όσο ποτέ πριν στην ανθρώπινη ιστορία. Η εξάρτηση αυτή προϋπήρχε από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπου, αλλά τότε ήταν "μονομερής", ο άνθρωπος είχε απόλυτη εξάρτηση από αυτό. Σήμερα όμως τα δεδομένα έχουν αλλάξει, ο άνθρωπος κυριαρχεί και διαμορφώνει το περιβάλλον με τις επιλογές και τις πράξεις του. Ο άνθρωπος και περιβάλλον βρίσκονται πλέον σε μια κοινή πορεία"αλληλεπίδρασης" και "αλληλοδιαμόρφωσης".

Με βάση τη διαπίστωση αυτή οφείλουμε να δεχτούμε ότι σήμερα ο πολιτισμός έχει πολύ

μεγαλύτερη ευθύνη από αυτήν που είχε σε προηγούμενα εξελικτικά στάδια του ανθρώπου. Από τη στιγμή που έχουμε αποκτήσει τη δυνατότητα να διαμορφώνουμε και να "δημιουργούμε" με τη συνδρομή της ανθρώπινης γνώσης το περιβάλλον μας, η ευθύνη του "πολιτισμού" έχει γίνει σημαίνουσα. Η ευθύνη έγκειται στο γεγονός ότι ο πολιτισμός οφείλει να εισφέρει ένα σύστημα αρχών και αξιών, τη βάση με την οποία αξιολογούνται οι επιλογές του, που στη συνέχεια διαμορφώνουν το περιβάλλον.

Αν ο πολιτισμός διαμορφώσει και θεμελιώσει στην ανθρώπινη συνείδηση ένα ανθρωποκεντρικό σύστημα αρχών και αξιών με βάση το οποίο "προκρίνονται" οι επιλογές μας, τότε το περιβάλλον που θα κυοφορήσει ο ανθρώπινος νους θα είναι θετικό.

Είναι λοιπόν ο πολιτισμός ο "καταλύτης" της κοινωνίας μας, της ίδιας της ύπαρξής μας, από τη στιγμή που διαμορφώνει το περιβάλλον μέσα από τη δυνατότητα των επιλογών που έχουμε. Οι όποιες επιλογές μας αντανακλώνται στο περιβάλλον μας, πολλαπλασιάζοντας έτσι τις ευθύνες μας για την τελική του μορφή. Ο άνθρωπος σήμερα διαμορφώνει την ιστορία και

12

την εξέλιξη, από τη στιγμή που κυριαρχεί στο περιβάλλον. Αυτός και οι επιλογές του διαμορφώνουν όχι απλά την ανθρώπινη ιστορία, αλλά την ιστορία όλου του κόσμου. Αυτή η δυνατότητα των ενσυνειδήτων επιλογών που έχουμε, είναι που γεννά και την ευθύνη των αποτελεσμάτων τους.

Βέβαια ορισμένοι, επιμένουν να θέλουν το πολιτισμό έξω από τη κοινωνία, τις

κοινωνικές διεργασίες και διαδικασίες της, τον θέλουν ως ένα "διακοσμητικού" χαρακτήρα στοιχείο της. Η προσέγγισή αυτή δεν πρέπει να θεωρηθεί απλά ως μια λάθος προσέγγιση που στερείται περιεχομένου, αλλά ως μια συνειδητή επιλογή. Μια επιλογή που αποσείει την ευθύνη που έχουμε στη διαδικασία διαμόρφωσης του περιβάλλοντος και βέβαια της κοινωνίας. Μια επιλογή που μεταφέρει αυτή την ευθύνη σε άλλα μεταφυσικής φύσης αίτια, ώστε να απαλλαχθούν από κάθε είδους ευθύνη κυρίως οι πρωταίτιοι της σημερινής από-ανθρώπινης κοινωνίας. Όλοι αυτοί προβάλλοντας την αντίληψη ότι η κοινωνία εξελίσσεται με μηχανισμούς οι οποίοι δεν επιδέχονται την ανθρώπινη παρέμβαση, υιοθετούν μια πολύ βολική θέση για τους εξουσιαστές. Ενώ λοιπόν διαμορφώνουν την κοινωνία κατά το δοκούν, ταυτόχρονα απαλλάσσονται από κάθε ευθύνη για οτιδήποτε κριθεί ως μη συμβατό με την ανθρώπινη φύση.

Στην ουσία θέλουν να μας γυρίσουν πίσω, εκεί στην αρχή της δημιουργίας, όπου η ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση και το περιβάλλον ήταν μηδενική. Επαγγέλλονται ένα νεκρό πολιτισμό, ένα πολιτισμό έξω από κοινωνικό περιβάλλον και τις συντελούμενες σε αυτό διεργασίες. Αυτή η θεώρηση στέκει σήμερα, όσο και το να επιμένει κάποιος να ζήσει το ψάρι έξω από το νερό, αλλά η εμμονή αυτή θα αποφέρει μόνο ένα νεκρό ψάρι, στην περίπτωση μας μια "νεκρή" κοινωνία. Δε μπορεί ο πολιτισμός να αποκοπεί από την κοινωνική πραγματικότητα και να αφεθεί έτσι η ευθύνη διαμόρφωσης της κοινωνίας στην "τύχη". Γιατί πάντα ορισμένες μειοψηφίες καραδοκούν να δώσουν σάρκα και οστά στην "τύχη" και αυτό είναι μια άλλη διάσταση στην αέναη πάλη του "καλού" με το "κακό".

Ο πολιτισμός είναι απόλυτα συνυφασμένος με τη διαδικασία εξέλιξης, υπεύθυνος για τις

όποιες επιλογές του ανθρώπου. Είναι αδήριτη ανάγκη η διαμόρφωση ενός ανθρωποκεντρικού πολιτισμού στο πλαίσιο του οποίου θα κινούνται οι όποιες επιλογές μας. Αποτελεί πρωταρχική μας ευθύνη, η συγκρότηση ενός συστήματος αρχών και αξιών που θα είναι συμβατό με τη φύση των πραγμάτων, θα σέβεται και θα υπηρετεί πρωταρχικά τον άνθρωπο και τις ανάγκες του ως οντότητα και ως φύση, θα οριοθετεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα πρέπει κινηθούν οι επιλογές μας.

● Η γνώση ... μια διαρκής κατάκτηση στην υπηρεσία του ανθρώπου

Η γνώση είναι μια ατέρμονη διαδικασία παρατήρησης, καταγραφής, μελέτης, σύγκρισης,

αξιολόγησης και δημιουργίας. Προϋποθέτει δεκτικό εγκέφαλο, απαλλαγμένο από προκαταλήψεις και δογματισμούς, η γνώση είναι ταυτόσημη με την εξέλιξη και το νέο, δεν έχει γεωγραφικούς περιορισμούς. Όποιος επιλέγει να περιχαρακωθεί στο δικό του μικρόκοσμο, όποιος επιμένει να αγνοεί την εξέλιξη και το νέο όπου και αν αυτό γεννιέται, όποιος προσπαθεί να επιβληθεί ως το κέντρο της ύπαρξης, καταδικάζει και τοποθετεί τον εαυτό του στο περιθώριο όχι απλά της γνώσης, αλλά της ίδιας της ζωής.

Γιατί η γνώση είναι η ζωή και για την κατάκτηση της απαιτείται μια διαρκής αναζήτηση, έξω από όρια και κάθε είδους δογματισμό.

Η γνώση θεμελιώνει την ανάπτυξη και την ευημερία, πνευματική και υλική, διασφαλίζει τη συνέχεια της ζωής, την προφυλάσσει από τη φθορά.

Η ιστορική παρατήρηση θα δείξει ότι αυτοκρατορίες, βασίλεια και έθνη που υπηρέτησαν τη γνώση, χάραξαν με τρόπο ανεξίτηλο το πέρασμά τους από την ιστορία. Η απαξίωσή των κοινωνιών και η φθορά τους, ξεκινά από τη στιγμή που δε μπορούν να προσαρμοστούν στην ανάγκη για το νέο που νομοτελειακά γεννιέται, να δεχθούν τη γνώση που το συνοδεύει.

Η "κατανάλωση" της γνώσης από μόνη της αποτελεί τελικά μια καταστροφική διαδικασία αν δε συνοδεύεται και από "παραγωγή" γνώσης. Τα καταστροφικά αποτελέσματα αυτής της πρακτικής μπορεί κανείς να τα αναγνώσει στην Ισπανία του Μεσαίωνα, όπου ο

13

απρόσμενος πλούτος από την ανακάλυψη της Αμερικής, μετέτρεψε την Ισπανία σε μια χώρα "καταναλωτή". Η χώρα ξόδευε χωρίς όρια, πλούτο και γνώση από αυτά που απροσδόκητα και χωρίς κόπο απέκτησε. Μάλιστα τότε οι Ισπανοί χλεύαζαν τους άλλους ευρωπαίους (Άγγλους, Ολλανδούς, Γενουάτες κλπ) που "μάθαιναν" στην Ισπανία νέες τεχνικές, αντλούσαν γνώσεις και θεωρούσαν τους εαυτούς τους ως το κέντρο του κόσμου. Όμως η ιστορία στη συνέχεια έδειξε ότι όλα αυτά "μετακόμισαν" εκεί όπου υπηρετηθήκαν με συνέπεια, εκεί όπου βρήκαν χώρο να βγάλουν νέους καρπούς, να εξελιχθούν, ενώ η Ισπανία κατέρρευσε.

Η γνώση δεν είναι ένα καταναλωτικό προϊόν, έχει αξία κυρίως ως παραγόμενο προϊόν. Οι καταναλωτές της γνώσης είναι καταδικασμένοι να περάσουν στο περιθώριο, ενώ οι παραγωγοί γνώσης είναι προορισμένοι να κερδίσουν τη ζωή.

Όμως η γνώση για να αναπτυχθεί πρέπει να βιώνει σε ένα περιβάλλον όπου συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις. Η γνώση δεν παράγεται κατά παραγγελία, όσο και αν αυτό μπορεί να λειτουργήσει σε ένα βαθμό. Απαιτεί κυρίως ελευθερία στη σκέψη, δυνατότητα επιλογών, είναι συνυφασμένη με τη φαντασία, την εργασία, τη συμμετοχή και την ελευθερία του ανθρώπου από κάθε είδους εξαναγκασμό.

Σε ένα κόσμο όπου η γνώση αποτελεί το θεμέλιο του, η πνευματική αδιαλλαξία και στειρότητα δε συνάδουν με αυτόν. Η πνευματική αδιαλλαξία και στειρότητα έχουν πολλές αιτίες με κυριότερη αυτή της πνευματικής "αυτάρκειας", που ορισμένοι μικρόνοοι επιμένουν να θεωρούν και ως προνόμιο !

Ο νέος κόσμος που γεννιέται ή αυτός που προσδοκούμε να γεννηθεί, θα πρέπει να δείξει την αξία και τη χρηστικότητά του, την αξία της γνώσης, στο σήμερα αλλά και στο αύριο υπηρετώντας τον άνθρωπο. Τελικά ο νέος κόσμος και η γνώση που τον συνοδεύει θα κριθεί από τη δυνατότητά του να υπηρετήσει τον άνθρωπο, που είναι τελικά η "Λυδία λίθος" που θα κρίνει τις όποιες επιλογές μας.

● Ο "βιότοπος" της γνώσης και τον πολιτισμού ...

Είναι προφανές, ότι όσοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υπηρετούν τον πολιτισμό, είναι

ταυτόχρονα και οι ιδανικοί υπηρέτες της γνώσης, γιατί και τα δύο για να εκκολαφθούν "απαιτούν" το ίδιο ανοικτό περιβάλλον. Ο "βιότοπος" τους είναι ένα περιβάλλον ανοικτό, μακριά από προκαταλήψεις και δογματισμούς, δεκτικό σε κάθε τι νέο, που το χαρακτηρίζει ένα κλίμα διαρκούς εμπλουτισμού, ανανέωσης και δημιουργίας, με σεβασμό και αποδοχή του διαφορετικού. Ο καλύτερος τρόπος να υπηρετήσεις τη γνώση, τη γνώση για τον άνθρωπο, είναι να υπηρετείς τον πολιτισμό και το αντίστροφο.

Είναι ο πολιτισμός που με βάση την ηθικότητα που τον χαρακτηρίζει, διαμορφώνει την επιθυμητή βάση της γνώσης, μιας γνώσης στηριγμένης στον αλληλοσεβασμό, την αποδοχή, την αλληλοκατανόηση, το νέο. Είναι ο πολιτισμός που εισφέρει την ανθρωποκεντρική βάση πάνω στην οποία οφείλει να αναπτυχθεί η γνώση.

Γνώση χωρίς ηθική, οδηγεί κατά τεκμήριο σε καταστροφικά αποτελέσματα, αποτελεί μια "ανεξέλεγκτη" δύναμη που μπορεί να επιφέρει ολοκληρωτική καταστροφή. Και η ηθική δεν αποτελεί ένα απλό νοητικό κατασκεύασμα, χαρακτηρίζει οτιδήποτε έχει ως ζητούμενο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, διαμορφώνει και χαρακτηρίζει αντίστοιχες συμπεριφορές, είναι συνώνυμη του πολιτισμού. Κάθε αναφορά στη γνώση έχει νόημα αν έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο.

Ο πολιτισμός υπηρετεί τη γνώση, με την κριτική του υποστήριξη προς αυτή και πάντα με τη συνδρομή ενός ανθρωποκεντρικού συστήματος αξιών. Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να γεννηθεί και να ευδοκιμήσει η γνώση που θα υπηρετήσει τον άνθρωπο και θα ικανοποιήσει τις πραγματικές του ανάγκες.

Η προσπάθεια ολοκληρωτικών καθεστώτων να "δημιουργήσουν" πολιτιστικά κατά

παραγγελία πρότυπα και γνώση, εξανεμίστηκε πριν ακόμα στεγνώσει το μελάνι της παραγγελίας και ο λόγος είναι απλός. Ο ολοκληρωτισμός δε μπορεί να δεχτεί, το νέο, το διαφορετικό, το ελεύθερο, δηλαδή τον ίδιο τον πολιτισμό, τη γνώση. Είναι καταδικασμένος

14

να ολοκληρώσει τον κύκλο του σε ένα πολύ περιορισμένο χρονικό διάστημα που συγκρινόμενο μάλιστα με τον ιστορικό χρόνο είναι αμελητέο, σχεδόν μηδαμινό.

Σε ένα κλειστό περιβάλλον, στατικό, ελεγχόμενο, επαναλαμβανόμενο και ανελεύθερο, δε μπορεί να ευημερήσει η γνώση. Είναι ο χώρος όπου η γνώση μοιραία χειμάζει μαζί με τον πολιτισμό. Πολιτισμός και γνώση ευδοκιμούν στον ίδιο "βιότοπο", που δε μπορεί να δημιουργηθεί με αυτά τα δεδομένα.

Υπάρχει λοιπόν ένα δίπολο που καθορίζει το περιβάλλον μας, αλλά και το αύριο όλων

μας, το δίπολο Γνώση – Πολιτισμός. Το δίπολο αυτό θα πρέπει να κατανοήσουμε επαρκώς να διασφαλίζουμε το περιβάλλον της ανάπτυξης τους, γιατί σε διαφορετική περίπτωση θα ακολουθήσουμε λάθος πορεία.

● Πολιτισμός και πολιτική … Όπως είναι προφανές η δυνατότητα του πολιτισμού να "καθορίζει" το περιβάλλον του

ανθρώπου, δε μπορούσε να περάσει απαρατήρητη από την κάθε εξουσία. Η κάθε εξουσία έλκεται από την ιδέα ενός φιλικού περιβάλλοντος γι’ αυτήν. Η δυνατότητα του πολιτισμού λοιπόν να διαμορφώνει το περιβάλλον, τις συλλογικές αλλά και τις προσωπικές συμπεριφορές, λογικά γέννησε την επιθυμία της χειραγώγησής του. Ο πολιτισμός με αυτές τις δυνατότητες, φάνταζε και φαντάζει ως ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια των εκάστοτε εξουσιών, στην προσπάθεια για εδραίωση της κυριαρχίας τους. Έτσι στην ιστορία θα δούμε την προσπάθεια ολιγαρχικών καθεστώτων, να επιχειρούν να επιβάλλουν τα δικά τους "πολιτιστικά φίλτρα" στην κοινωνία, στην προσπάθεια τους οι "επιλογές" των κοινωνιών να είναι συμβατές με τις ιδέες και τις δικές τους επιλογές.

Αν και το τελικό αποτέλεσμα αυτών των προσπαθειών είναι νομοτελειακά καταδικασμένο, ορισμένες από τις εξουσίες στην προσπάθειά χειραγώγησης του πολιτισμού, έσπειραν ιδεολογίες που αντιστρατεύονται την ανθρώπινη φύση. Δημιούργησαν "προϋποθέσεις" και "ευκαιρίες" για συγκρούσεις, συγκρούσεις που άφησαν βαθιά τραύματα στην ανθρωπότητα.

Και πως θα μπορούσαν άλλωστε να τελεσφορήσουν ανάλογες προσπάθειες χειραγώγησης του πολιτισμού όταν αυτός υπηρετεί τον άνθρωπο, ενώ οι εξουσίες θεωρούν τον άνθρωπο απλά το "μέσο" που τις υπηρετεί.

Στην πορεία του χρόνου και της ιστορίας, αποδείχθηκε λοιπόν ότι η οποιοδήποτε προσπάθεια χειραγώγησης του πολιτισμού είναι καταδικασμένη και αυτό είναι μια πραγματικότητα που σήμερα τη γνωρίζουν και την αποδέχονται σχεδόν όλοι. Έτσι από τη στιγμή που οποιαδήποτε προσπάθεια χειραγώγησης του πολιτισμού είναι εξ ορισμού καταδικασμένη και μπροστά στον κίνδυνο που συνεπάγεται ένας δημιουργικός και ελεύθερος πολιτισμός, επιλέγεται ως τακτική της αντιμετώπισης του, η τακτική της "αδρανοποίησης" του.

Για την "αντιμετώπιση" του πολιτισμού και των "κινδύνων" που αυτός συνεπάγεται προωθείται σήμερα μια διαφορετική τακτική. Αυτή της ουσιαστικής αδρανοποίησής του μέσα από την προβολή και την καθιέρωση ενός μοντέλου διακοσμητικού πολιτισμού, άνευρου και κυρίως απολίτικου, του "πολιτισμού των εξουσιών".

Αυτό τον κατ' ευφημισμό πολιτισμό πρέπει να αντιπαλέψουμε, όπως και όλους όσους συνειδητά ή όχι τον πρεσβεύουν και τον υπηρετούν.

Δε μπορεί και δεν πρέπει ο πολιτισμός να αποστασιοποιηθεί από την πολιτική, πρέπει όμως να αποστασιοποιηθεί από την εκάστοτε εξουσία, να λειτουργήσει αυτοτελώς. Θέλουμε να διαμορφώσουμε συνθήκες ελεύθερης έκφρασης και κριτικής, ώστε αυτός να στέκεται απέναντι και κριτικά στις όποιες εξουσίες, μέσα από την ελεύθερη και ανθρωποκεντρική ματιά του.

Ο πολιτισμός πρέπει πρωταρχικά, να είναι αλληλένδετος με την κοινωνία και τις συλλογικές της ανάγκες, γιατί την επηρεάζει και επηρεάζεται από αυτήν, είναι μια σχέση δημιουργικής εξάρτησης. Αυτή η σχέση πρέπει να υπηρετηθεί και να ενδυναμωθεί σήμερα.

Η προβολή και η προώθηση ενός α-πολίτικου πολιτισμού, υπηρετεί με τον τρόπο της απο-ανθρώπινες αντιλήψεις και πολιτικές.

15

● Πολιτισμός και ελευθερία … Πολιτισμός ίσον επιλογή και επιλογή ίσον ελευθερία. Η εξίσωση αυτή είναι η εξίσωση

της ζωής. Κανένας "πολιτισμός" δε μπορεί να σταθεί αν αντιστρατεύεται την ελευθερία, το δικαίωμα της επιλογής και της ελεύθερης έκφρασης. Δε μπορεί να υπάρξει κανένας συμβιβασμός με φιλοσοφίες και δόγματα που εκφράζουν ή υποκρύπτουν ανελεύθερες πολιτικές και εξαναγκασμό.

Οι αναγκαίες ισορροπίες και οι ερμηνείες αυτής της "αξιωματικής" αρχής είναι δύσκολες και απαιτούν πρωταρχικά το σεβασμό στις επιλογές του άλλου. Μόνο με τον τρόπο αυτό μπορεί να δημιουργηθούν συνθήκες που θα επιτρέψουν τη συνύπαρξη, την αλληλοκατανόηση, την κοινή πορεία. Αλλά και αυτές οι παραδοχές δεν έχουν νόημα αν στο όνομα του σεβασμού των επιλογών τρίτων, αποδεχθούμε οποιεσδήποτε ανελεύθερες αντιλήψεις και πρακτικές, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αντιβαίνουν την προσωπική ελευθερία.

Δεν έχει τελικά κανένα νόημα η επιβολή μια συμπεριφοράς, σημασία έχει η υιοθέτησή της στη βάση μιας ελεύθερης και συνειδητής επιλογής. Η αλήθεια αυτή η αναδεικνύεται με τραγικό τρόπο σε εποχές όπου ο φόβος της "τιμωρίας" που συνοδεύει την όποια επιβολή μιας συμπεριφοράς, παύει να υφίσταται.

Η "οικιοθελής" εκχώρηση του δικαιώματος επιλογής σε τρίτους δεν αιτιολογείται με

κανένα σκεπτικό, δε μπορεί να γίνει αποδεκτή με κανένα τρόπο. Κάθε τέτοια πράξη υποκρύπτει τελικά έναν εξαναγκασμό, όχι ορατό με μια πρώτη ματιά, αλλά υπαρκτό, αποτέλεσμα ανελεύθερης παιδείας, οικογενειακού, θρησκευτικού, κοινωνικού κλπ εξαναγκασμού. Η όποια επιλογή είναι σεβαστή αν είναι ελεύθερη και αν δεν συνεπάγεται ανελευθερία τόσο για τον ίδιο το φορέα της, όσο και για έναν τρίτο. Δε μπορεί να εκχωρηθεί σε κανένα το δικαίωμα της επιβολής προτύπων και συμπεριφορών, δε μπορεί να γίνει αποδεκτή η "οικιοθελής" εκχώρηση του δικαιώματος της επιλογής σε κανένα τρίτο και για κανένα λόγο.

Κατ’ επέκταση ο διάλογος στο πλαίσιο της κοινωνίας πρέπει να εδράζεται στην ελευθερία των "συνομιλητών", διαφορετικά δεν έχει νόημα. Και είναι αναγκαίος ο διάλογος γιατί μέσα από αυτόν μας δίνεται η δυνατότητα να διαμορφώσουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα των επιπτώσεων των επιλογών μας και της πορείας μας, από τη στιγμή που μέσα από αυτόν μας δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε και άλλες προσεγγίσεις και οπτικές.

Η κοινωνία πρέπει να βασίζεται στην ελευθερία. Κάθε κοινωνία κρίνεται από το βαθμό υπεράσπισης της ελευθερίας και των δικαιωμάτων, αλλά κυρίως της έκφρασης λόγου ακόμα και των ελάχιστων μειοψηφιών. Έχουμε ανάγκη την κάθε διαφορετική οπτική, γιατί όλες εμπεριέχουν αλήθειες και μέσα από την εκτίμηση όλων αυτών θα επιλέξουμε το βέλτιστο.

● Ερμηνεύοντας τον πολιτισμό ... αντιμετωπίζοντας μια "επικίνδυνη" και

ανεπιθύμητη πολιτική οντότητα … Η κατανόηση της πραγματικής φύσης του πολιτισμού είναι τελικά δύσκολη και έχει να

κάνει με την πολυπλοκότητά του ως οντότητας. Οι περισσότερες προσπάθειες εξήγησης και ορισμού του, εξαντλούνται σε κοινότυπες διαπιστώσεις και επιφαινόμενα. Για να μπορέσει κάποιος να εισχωρήσει σε αυτόν, να δει πέρα από τα επιφαινόμενα, θα πρέπει να "μυηθεί" εκτός των άλλων και σε ένα θεωρητικό πεδίο διόλου εύκολο. Η "μύηση" αυτή είναι μια διαδικασία επίπονη, ιδιαίτερα απαιτητική και διαρκής.

Αυτή η αδυναμία (;) κατανόησης της φύσης του πολιτισμού, έχει ως αποτέλεσμα την "εύκολη" αντιμετώπιση του ως μια ψυχαγωγικού – φολκλορικού χαρακτήρα δραστηριότητα, με όρους περιφερειακούς σε ότι αφορά τη σπουδαιότητα και την επιρροή του στην κοινωνία και την καθημερινότητά της.

Δεν παραγνωρίζει κανείς και τη δυνατότητα του πολιτισμού να γεννά "ψυχαγωγία" και τη σημασία της, αλλά αυτή είναι "συμπληρωματικό" αποτέλεσμα, δεν είναι το πρωτεύον χαρακτηριστικό του. Πρωτεύον στοιχείο και στόχος του πολιτισμού είναι η διάρθρωση μιας κριτικής βάσης της σκέψης και οργάνωσης ενός ανθρωποκεντρικού συστήματος αρχών. Είναι

16

η βάση πάνω στην οποία διαμορφώνονται και κρίνονται επιλογές και συμπεριφορές. Αξιολογείται και γίνεται αποδεκτή η οποιοδήποτε νοητική ή τεχνική κατάκτηση, αποκτούν οντότητα σκέψεις και συναισθήματα με διάφορους τρόπους και μέσα.

Η αντιμετώπιση και ερμηνεία του πολιτισμού, ως περιφερειακού στοιχείου της καθημερινότητας, ισχύει ακόμη και στη περίπτωση που είναι απόλυτα κατανοητή η δυναμική του, η συμμετοχή του στη διαμόρφωση και εξέλιξη της κοινωνίας. Στην περίπτωση αυτή αν και έχουμε μια σωστή εκτίμηση για τη φύση του, η αντιμετώπιση του είναι η ίδια αλλά έχει ως αφετηρία ένα διαφορετικό κίνητρο. Το κίνητρο στην περίπτωση αυτή πηγάζει από το γεγονός ότι ενώ αναγνωρίζεται η δυναμική του πολιτισμού, ακριβώς για το λόγο αυτό γίνεται προσπάθεια να ευνουχιστεί και να περιθωριοποιηθεί, γιατί προκαλεί "πολιτικά" προβλήματα.

Η συνηθέστερη τακτική και των δύο αντιλήψεων απέναντι στον "κίνδυνο" που

συνεπάγεται ο πολιτισμός, είναι η προβολή της άποψης ότι ο πολιτισμός ως επιλογή αφορά περιορισμένο αριθμό ανθρώπων. Αφορά κυρίως αυτούς που έχουν την οικονομική δυνατότητα να διαθέσουν μέρος του διαθέσιμου εισοδήματός τους σε δραστηριότητες που καλύπτουν υποδεέστερες των πρωταρχικών τους αναγκών. Ο πολιτισμός λοιπόν ανάγεται σε ένα συμπληρωματικό στοιχείο, πάντως όχι αναγκαίο, στη ζωή του ανθρώπου, δεν αφορά την πλειονότητα των ανθρώπων αλλά μια μικρή ομάδα που έχει την πολυτέλεια να τον "αγοράζει" και να τον βιώνει.

Η τακτική αυτή καταγράφει και τα καλύτερα "αποτελέσματα", από τη στιγμή που ταυτόχρονα προσφέρει ταυτόχρονα μια άλλη εναλλακτική "εκδοχή" του πολιτισμού. Μια εκδοχή που θέλει τον "πολιτισμό" ως μια εύκολη, ψυχαγωγικού χαρακτήρα διαδικασία, ικανή να ικανοποιήσει με τρόπο απλό και "κατανοητό" τις ανάγκες του ανθρώπου. Εύκολες φόρμες, απλοϊκές δομές και σχέσεις, απλές αρμονίες, ρυθμοί, και ότι άλλο μπορεί να βοηθήσει στη διαμόρφωση ενός εύληπτου και εύπεπτου αποτελέσματος, ενσωματώνεται στην προσπάθεια αυτή. Όλα αυτά καταλήγουν τελικά σε έργα θορυβώδη, κενά και βραχύβια. Έργα που αφού επιτελέσουν το σκοπό τους, διαγράφονται σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Εδώ η εγκεφαλική λειτουργία κρατιέται σε χαμηλά επίπεδα, τείνει να γίνει ανενεργή. Προέχει το συναίσθημα και η φόρμα και όχι το περιεχόμενο, η γνώση.

Κανείς δεν αμφισβητεί την ανάγκη της ψυχαγωγίας του ατόμου μέσα από ένα πολιτιστικό προϊόν, αλλά αυτό δε μπορεί να είναι αυτοσκοπός και δε μπορεί να αξιολογείται ως η κύρια λειτουργία του πολιτιστικού προϊόντος. Η ψυχαγωγία μπορεί κάλλιστα να υπηρετηθεί πολύ καλύτερα και με άλλα μέσα και μεθόδους. Δεν αποτελεί δείκτη πετυχημένης πολιτιστικής πολιτικής η μαζική ανταπόκριση του κοινού σε ένα προϊόν που πλασάρεται ως πολιτιστικό, γιατί ενσωματώνει απλά κάποια στοιχεία δημιουργίας. Το πολιτιστικό προϊόν έχει άλλα χαρακτηριστικά, υπηρετεί άλλους στόχους. Η εμμονή σε μια τέτοια λογική εκχυδαΐζει τα πολιτιστικά προϊόντα, τον ίδιο τον πολιτισμό.

Είναι τελικά η έλλειψη δυνατότητας πολιτικού ελέγχου πάνω στη δημιουργική φύση του

πολιτισμού που υποκινεί όλες αυτές ή παρόμοιες τακτικές, γιατί ο πολιτισμός είναι τελικά ο εφιάλτης κάθε μορφής εξουσίας. Η όποια "προσπάθεια" αδρανοποίησης της δυναμικής του, είτε λόγω άγνοιας της δυναμικής του, είτε λόγω της "επικινδυνότητας" του, είναι το τελικό ζητούμενο της κάθε είδους εξουσίας. Και οι δύο αντιλήψεις καταλήγουν στο ίδιο ζητούμενο, στη περιθωριοποίησή του, η μια εν αγνοία της, η άλλη εν γνώση της. Οι τακτικές τους μπορεί να διαφοροποιούνται ως προς το περιεχόμενο και τη μεθοδολογία τους, αλλά ταυτίζονται ως προς το στόχο.

Αγνοούν αλλά το κυριότερο φοβούνται την καθαρή ματιά του πολιτισμού. Αν και ο πολιτισμός, η τέχνη δεν προτείνουν λύσεις και πολιτικά συστήματα η φύση τους είναι βαθύτατα "πολιτική". Προβλέπουν την πορεία και την προοπτική των πραγμάτων, αναδεικνύουν αντιφάσεις και αντιθέσεις. Χρειαζόμαστε αυτή την καθαρή ματιά, γιατί πρέπει να δούμε πέρα από τις "εικόνες" που σήμερα μας βομβαρδίζουν με τέτοιους ρυθμούς, που τελικά δεν μας αφήνουν να "δούμε" τίποτα.

Πρόθεση και σκοπός όσων ενσυνείδητα προωθούν τις τακτικές αυτές είναι η αδρανοποίηση της πολιτικής δυναμικής του πολιτισμού. Όλες οι πολιτικές στο χώρο του πολιτισμού που δεν δέχονται την οργανική του σχέση με την κοινωνία, έχουν ως

17

"ανομολόγητο" στόχο την περιθωριοποίησή του. Ενώ ο λόγος που ενώ όλοι αυτοί προασπίζονται τον πολιτισμό με έναν άκρατο βερμπαλισμό, απώτερος στόχος τους είναι πάντα η περιθωριοποίησή του, γιατί ο πολιτισμός αποτελεί γι’ αυτούς έναν αστάθμητο άρα ενοχλητικό παράγοντα.

Ένα πολιτιστικό μοντέλο που δεν έχει οργανική σύνδεση με τις κοινωνικές διεργασίες,

είναι ένα ανώδυνο μοντέλο που πάντα έλκει τις πολιτικές εξουσίες. Αποτελεί άξιο λόγου ακόμα, το γεγονός ότι ενώ τους ενδιαφέρει η οικονομική εκμετάλλευση του υφιστάμενου πολιτιστικού αποθέματος, αδιαφορούν στην ουσία για τη δημιουργία νέου. Αυτό δείχνει και την έλλειψη σεβασμού στον ανθρώπινη πορεία και τον αλληλοσεβασμό που πρέπει να έχουν οι γενιές μεταξύ τους. Δε μπορεί να καταναλώνουμε χωρίς να δημιουργούμε. Και είναι σημαντική η δημιουργία νέων πολιτιστικών προϊόντων, είναι αυτά που στην πορεία του χρόνου θα αναδειχθούν με τη σειρά τους σε πολιτιστικό απόθεμα, χρήσιμο στις επόμενες γενεές.

Ένας δημιουργικός και ανθρωποκεντρικός πολιτισμός, είναι ένας αστάθμητος, μη

ελεγχόμενος και τελικά ανεπιθύμητος παράγοντας από όσους μετέχουν στη διαδικασία διαμόρφωσης του κοινωνικού και τελικά του πολιτικού γίγνεσθαι.

● Παράδοση ... ένας "βολικός" μύθος απέναντι σε μια άβολη

"πραγματικότητα" Οι όποιες τακτικές "αντιμετώπισης" του πολιτισμού κυρίως σε τοπικό επίπεδο, στην

πλειονότητά τους ταυτίζουν τον πολιτισμό με φολκλορικού και ψυχαγωγικού περιεχομένου δραστηριότητες πάντα με βάση τη λαογραφία. Αξίζει λοιπόν στο σημείο αυτό, μια εκτενέστερη αναφορά στο συγκεκριμένο ζήτημα. Είναι άλλωστε μια πραγματικότητα που τη βιώνουμε και τοπικά, έχει και θα έχει πάντα τους θιασώτες της.

Οι εκφραστές αυτής της αντίληψης, αποκαλύπτονται από τη δυσαρμονία των θεωριών και της πρακτικής τους, αποκαλύπτουν οι ίδιοι μια σημαντική αντίφαση. Από τη μια "ερμηνεύουν" τον πολιτισμό με όρους περιφερειακού παράγοντα - όσο και να επιμένουν για το αντίθετο - επικεντρώνοντας το περιεχόμενο του σε δραστηριότητες ψυχαγωγικού και φολκλορικού χαρακτήρα, ενώ οι ίδιοι τον επικαλούνται ως θεμελιακό παράγοντα της κοινωνικής ζωής και συνοχής. Δηλαδή ενώ εξαντλούν τη δυναμική του πολιτισμού σε ψυχαγωγικής και φολκλορικής έμπνευσης δράσεις, από την άλλη αντιτείνουν τις δράσεις αυτές ως προσπάθειες με στόχο την κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή. Και βέβαια δεν μπορούν να μας εξηγήσουν πως είναι δυνατόν οι συγκεκριμένες δράσεις να έχουν μια τόσο καθοριστική παρέμβαση στην κοινωνία. Αυτό παραμένει ένα αναπάντητο ερώτημα.

Και πως άλλωστε μπορεί να συμβεί αυτό, όταν μέσα από τις φολκλορικού περιεχόμενου εκδηλώσεις προβάλλονται τα κατά τεκμήριο ανώδυνα σημεία μιας εποχής, αποκομμένα από το ιστορικό τους πλαίσιο. Στη λογική αυτή συνηθίζεται η προσέγγιση μιας εποχής να εξαντλείται μέσα από την παρουσίαση των "ηθών και εθίμων", χωρίς να αγγίζεται το συνολικό ιστορικό της υπόβαθρο. Ακόμα όμως και αυτές οι οργανωμένες παρουσιάσεις έχουν μετεξελιχθεί σε δράσεις, που μέσα από το αναγκαίο ρετούς παραπέμπουν τελικά σε θέαμα, αποδυναμώνοντας ακόμα περισσότερο την όποια δυναμική ενέχουν.

Αν και η αντίφαση είναι προφανής, οι υπηρέτες της άποψης αυτής επιμένουν σε πολιτικές "φολκλορικού" περιεχομένου και μάλιστα τις προβάλλουν ως την καθαρότερη έκφραση του πολιτισμού, τη γνήσια "λαϊκή" κουλτούρα. Όσοι εκφράζουν αυτή την αντίληψη τελικά υπηρετούν ένα πολιτικά ανώδυνο και χωρίς ιστορικό περιεχόμενο μύθο. Μύθο γιατί η όλη αυτή προσέγγιση έχει ως σημείο αναφοράς μια κοινωνία που δεν "υπήρξε", γιατί η κοινωνία είναι μια πιο σύνθετη μορφή κοινωνικής οργάνωσης και δεν έχουμε το δικαίωμα να παίρνουμε επιλεκτικά επιμέρους στοιχεία της και να τα αναδεικνύουμε ως το όλο. Ναι τα ήθη και τα έθιμα είναι υπαρκτά, αλλά είναι υπαρκτή και η κοινωνική και πολιτική διάρθρωση της εποχής όπου αναφέρονται, που εδώ όμως αποκρύβεται επιμελώς. Βέβαια μια ανθρωπολογική προσέγγιση θα μπορούσε να συμβάλλει προς την κατεύθυνση μιας ολοκληρωμένης δράσης με αιχμή τη λαογραφία, όμως αυτή δεν επιδιώκεται. Αυτό δε συμβαίνει συνειδητά, γιατί όσο

18

πιο αντιεπιστημονικό είναι το περιρρέον περιβάλλον, τόσο πιο εύκολη είναι η ερμηνεία του κατά το δοκούν και η προσαρμογή του στις "απαιτήσεις" του σήμερα.

Έτσι σε γενικές γραμμές η "παράδοση" με τον τρόπο αυτό, "υποδεικνύει" μια ιδανική κατάσταση, με αναφορές σε κοινωνίες που εκφράζουν ένα χαμένο, ιδανικό μοντέλο κοινωνικής συγκρότησης και λειτουργίας. Οι εμπνευστές αυτής της λογικής "υπόσχονται" με τον τρόπο τους μια κοινωνία, που όμως δεν υπήρξε ποτέ. Γιατί η κοινωνία είναι ένα άθροισμα σχέσεων, κανόνων και λειτουργιών, θετικών και αρνητικών και δε μπορεί όλα αυτά να μπαίνουν στο περιθώριο και να προβάλλονται επιλεκτικά στοιχεία της. Αλλά ακόμη και αν δεχθούμε ότι μια τέτοια κοινωνία είχε υπάρξει, δεν θα μπορούσε να είναι απαλλαγμένη από εσωτερικές αντιφάσεις όμως αυτό φαίνεται ότι κανένα δεν ενδιαφέρει. Ας κρατάμε την καλή εικόνα της και ας διαγράφουμε κάθε ενοχλητική "παραφωνία" της, ένα δημιουργικό "ρετούς" σε μια εποχή που έχει χαθεί ή δεν υπήρξε ποτέ.

Όλα αυτά δε σημαίνουν ότι η λαογραφία, μιας και ο λόγος για αυτήν, δεν έχει επιτελέσει και δεν επιτελεί σημαντικό έργο, αλλά πρέπει να τύχει τη συνδρομή της επιστημονικής γνώσης. Η κριτική εστιάζεται σε όσους σε πολιτικό επίπεδο διαμορφώνουν και προωθούν πολιτιστικές πολιτικές με αιχμή μια ανώδυνη πολιτικά εκδοχή της λαογραφίας, σε μια προσπάθεια να αποκόψουν τον πολιτισμό από την κοινωνία και ας ευαγγελίζονται το αντίθετο. Αυτό όμως που τελικά δεν έχουν αντιληφθεί όλοι όσοι ασυνείδητα υπηρετούν αυτή την πολιτική, είναι το γεγονός ότι αποκόβουν το παρόν από το παρελθόν, τραυματίζουν την ιστορική μας συνέχεια.

● Διαχειριζόμενοι τον πολιτισμό … Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστούν και τα σημαντικά λάθη που καταγράφονται και

αφορούν την ταύτιση της παραγωγής πολιτιστικών προϊόντων, με τη διαδικασία διαχείρισής τους. Η διαχείριση του πολιτισμού και των πολιτιστικών προϊόντων, είναι μια διαδικασία που έχει τους δικούς της όρους και προϋποθέσεις και δεν πρέπει να συγχέεται με τη δημιουργία. Το παραγόμενο πολιτιστικό προϊόν πρέπει να έχει τη δυνατότητα να διαχυθεί στο κοινό, να γίνει κτήμα του, μέρος της καθημερινότητάς του. Αυτό το ζητούμενο μαζί με τη δημιουργία των όρων για την προώθηση της δημιουργίας και την ανεμπόδιστη έκφραση, είναι η ευθύνη των διαχειριστών των πολιτιστικών προϊόντων.

Είναι συνήθης η εικόνα αξιόλογων δημιουργών που επιχειρούν να διαχειριστούν πολιτιστικά προϊόντα., αλλά το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους είναι κατά κανόνα αποτυχημένο. Ένας καλός μάγειρας δε μπορεί να γίνει ένας εξίσου καλός εστιάτορας. Η μια είναι διαδικασία παραγωγής και η άλλη διαδικασία "εμπορίου". Ίσως οι συγκεκριμένοι όροι να θεωρηθεί ότι εκχυδαΐζουν τη φύση του πολιτισμού, αλλά περιγράφουν τελικά την πραγματικότητα που πρέπει πάντα να την συνυπολογίζουμε.

Ο πολιτισμός πέρα από την ικανοποίηση δημιουργικών αναγκών και της αισθητικής απόλαυσης που προσφέρει στο δημιουργό και το κοινό, έχει και άλλες διαστάσεις, πολιτικές και οικονομικές. Αυτές οι "διαστάσεις" απαιτούν με τη σειρά τους μεθόδους και τακτικές, που δεν είναι σε θέση να συγκροτήσει και να υπηρετήσει με επιτυχία ένας δημιουργός, ξεφεύγουν από τις δυνατότητές του. Μάλιστα σε κάποιες μορφές τέχνης αυτές είναι δομικά στοιχεία της ίδιας της δημιουργίας, που παρεμβαίνουν ακόμα και στη θέληση του δημιουργού. Λχ ο κινηματογράφος, είναι τέχνη αλλά ταυτόχρονα είναι και μια βιομηχανία. Δε μπορεί λοιπόν ο "κινηματογραφικός" δημιουργός να αγνοεί αυτή την πραγματικότητα. Από τη στιγμή που το δημιούργημα του απαιτεί κεφάλαια, υπάρχει εξ ορισμού η ανάγκη και ενός οικονομικού σχεδιασμού. Εδώ μάλιστα ο οικονομικός σχεδιασμός παρεμβαίνει άμεσα και στο ίδιο το δημιούργημα του. Συγκεκριμένα είναι η ύπαρξη του παραγωγού, οποίος έχει ένα διακριτό "θεσμικό" ρόλο, ρόλος που του επιτρέπει να έχει ένα βαρύνοντα λόγο στις τελικές αποφάσεις του έργου.

Δεν είναι λοιπόν ασύμβατη με τη φύση του πολιτισμού η μέριμνα για την ορθή και αποτελεσματική του διαχείριση. Δεν είναι ασύμβατη με τον πολιτισμό η ύπαρξη ενός συστήματος στήριξης και διαχείρισης των πολιτιστικών προϊόντων, όταν μάλιστα κάποια από αυτά απαιτούν και τη διάθεση κάποιων σημαντικών κεφαλαίων.

19

Βέβαια το πρόβλημα της διαχείρισης του πολιτισμού και των πολιτιστικών προϊόντων, επιδεινώνεται και από το γεγονός ότι κάποιοι πολιτικοί που αναλαμβάνουν να διαχειριστούν τον πολιτισμό σε ένα ανώτερο πολιτικό επίπεδο, δεν έχουν το ανάλογο αναγκαίο πολιτισμικό υπόβαθρο. Συνήθως δε γνωρίζουν το ρόλο τους αλλά κυρίως το περιεχόμενο αυτού που καλούνται να διαχειριστούν. Αν και ο ρόλος τους είναι διακριτός και έχει να κάνει με τη στήριξη της δημιουργίας και των δημιουργών και της διαχείρισης των πολιτιστικών προϊόντων, πολλές φορές υποκύπτουν στον πειρασμό να παρέμβουν σε τομείς που δεν ανήκουν στη σφαίρα των αρμοδιοτήτων τους.

● Πολιτισμός και "αγορά" ... Πολλές φορές προβάλλεται η αντίληψη ότι θα πρέπει να υπάρχει ένας "μηχανισμός"

αξιολόγησης των πολιτιστικών προϊόντων. Αυτό αποτελεί μια ενδιαφέρουσα άποψη, αλλά προσκρούει στο θεμελιακό ερώτημα. Πως θα διαμορφωθεί αυτός ο μηχανισμός "αξιολόγησης" των πολιτιστικών προϊόντων ;

Εδώ λοιπόν προβάλλεται έντονα η θέση της αξιολόγησής τους από το ίδιο το κοινό, την "αγορά". Η πρόκληση αυτή φαντάζει λογική με μια πρώτη ματιά. Παρόλα αυτά πρέπει να προχωρήσουμε πέρα από αυτή, να δούμε πόσο πραγματικά στέκει μια τέτοια αντίληψη.

Η "αγορά" θα κρίνει αλλά με ποια κριτήρια και δεδομένα ; Η αγορά όπως καλά γνωρίζουμε, δεν κινείται σήμερα στη βάση της ικανοποίησης

πραγματικών αναγκών. Οι ανάγκες είναι πλέον σε ένα μεγάλο βαθμό δημιούργημα των ίδιων των μηχανισμών της αγοράς και κατ' επέκταση της οικονομίας. Άρα δε μπορεί κανείς να εκτιμήσει την πραγματική αξία ενός "προϊόντος" από την απήχηση που έχει ως "αγοραστικό" είδος, από τη στιγμή μάλιστα που αυτές οι "ανάγκες" δεν είναι πάντα πραγματικές. Η αγορά πολλές φορές μάλιστα διαμορφώνει πρώτα τα προϊόντα και στη συνέχεια δημιουργεί τις αντίστοιχες "ανάγκες". Ακόμα προωθεί τα προϊόντα που κατά την κρίση της αποφέρουν το μέγιστο κέρδος για αυτή, η λειτουργία της σε τελική ανάλυση σήμερα δε μπορεί να χαρακτηριστεί αξιόπιστη και αντικειμενική.

Πως λοιπόν θα "αξιολογηθεί" ένα πολιτιστικό προϊόν από τη συμπεριφορά ενός "αγοραστικού" κοινού, ήδη "διαμορφωμένου" και εμποτισμένου με πλασματικές ανάγκες. Και βέβαια να μη μας διαφεύγει και το γεγονός ότι στο σημερινό σύστημα, η πληροφόρηση υπακούει σε συγκεκριμένες πολιτικές, είναι δέσμια της ίδιας της "αγοράς" και των "κανόνων" της, δεν προσφέρεται ολοκληρωμένη ενημέρωση. Και αν δεν υπάρχει μια ισορροπημένη και ολοκληρωμένη πληροφόρηση, αν οι ανάγκες του κοινού είναι προκατασκευασμένες, με ποια κριτήρια θα κρίνει αυτό ;

Η μονομερής "ενημέρωση" έχει ουσιαστικά ακυρώσει τη δυνατότητα της επιλογής. Και δεν είναι μόνο η μονομερής πληροφόρηση που ακυρώνει τη δυνατότητα επιλογής. Είναι και τα μέσα πληροφόρησης, που επικεντρώνονται σήμερα σε μέσα εύκολα ελεγχόμενα και καθοδηγούμενα (τηλεόραση, διαδίκτυο, κλπ). Ελάχιστοι πλέον ανατρέχουν στην ίδια την πληροφορία, οι περισσότεροι αρκούνται απλά στην ανάγνωση της αναπαραγωγής και εκτίμησης της από τρίτους. Ακόμα δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας και η τακτική της απομόνωσης κάποιων επουσιωδών στοιχείων της πληροφορίας και της ανάδειξης τους σε κυρίαρχα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται με πολύ έξυπνο τρόπο η αλλοίωση του πραγματικού περιεχομένου της πληροφορίας.

Και έχει ενδιαφέρον στο σημείο αυτό να παρατηρήσουμε ότι σε κανένα στάδιο της εκπαιδευτικής μας διαδικασίας δεν έχει ουσιαστική θέση ο πολιτισμός. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες, αλλά και η κλασσική παιδεία σήμερα έχουν ουσιαστικά εξοβελιστεί από τα σχολεία και από την εκπαίδευση, αλλά και τη ζωή μας γενικότερα. Ο πολίτης δε διαμορφώνεται στη βάση μιας ολοκληρωμένης παιδείας, αλλά στη βάση των αναγκών της "αγοράς". Είναι αποκαρδιωτικό να διαπιστώνει κανείς την απαξίωση του πολιτισμού από το ίδιο το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Η αγορά λοιπόν με τα δεδομένα αυτά, δε μπορεί να είναι ένας αξιόπιστος μηχανισμός αξιολόγησης των πολιτιστικών προϊόντων. Σε κάθε περίπτωση όμως ακόμα και με αυτά τα δεδομένα, δε θα πρέπει με τις όποιες "απαντήσεις" στην πραγματικότητα αυτή, να αυτο-ακυρώσουμε τη φιλοσοφία που οφείλει να διακρίνει τον πολιτισμό.

20

Η τέχνη και ο πολιτισμός σήμερα ακολουθούν ένα μοναχικό δρόμο δίνοντας ένα άνισο αγώνα ενάντια σε αυτή την πραγματικότητα. Και στην πραγματικότητα αυτή δεν απαντάμε με μια "πατερναλιστική" πρακτική, δεν πρέπει να προσπαθήσουμε να "επιβάλλουμε" τον πολιτισμό. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να προβάλουμε στο κοινό εναλλακτικές προτάσεις, τις δυνατότητες επιλογής που έχει, να αναδείξουμε τις πραγματικές του ανάγκες.

Πρέπει να δώσουμε τον αγώνα ενάντια στην μονόπλευρη πληροφόρηση, την εμπορευματοποίηση, τον εκχυδαϊσμό του πολιτισμού, να τον αναδείξουμε, να ενισχύουμε τη σχέση του με την κοινωνία. Και τότε η κοινωνία θα κρίνει πραγματικά, τότε θα ασκήσει το δικαίωμα της επιλογής.

● Το έργο ως σύνολο ... Ένα από τα ευαίσθητα σημεία αλλά και προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πολιτισμός

είναι και ο τρόπος προσέγγισης ενός έργου, όσο και αν αυτό από μια πρώτη ματιά κρίνεται ως περιφερειακό ζήτημα.

Η πρακτική του να επιλέγεται ένα στοιχείο ενός έργου και αυτό να αναγορεύεται σε πρωτεύον στοιχείο του, ουσιαστικά διαστρεβλώνει το έργο, αδικεί ή υπερτιμά το δημιουργό του. Δε μπορεί το επιμέρους να γίνεται εκφραστής του όλου και όταν αυτό συμβεί, αποκόβει βίαια το έργο από τη κοσμοθεωρία της ζωής που αυτό και ο δημιουργός του πρεσβεύουν. Με τη μέθοδο αυτή μεγάλα έργα και αξιόλογοι δημιουργοί "αδικούνται" και παραγκωνίζονται και άλλοι ήσσονος σημασίας δημιουργοί και τα έργα τους αναδεικνύονται.

Στη βάση αυτή είναι πολύ συνηθισμένο το φαινόμενο να αναδεικνύονται επουσιώδη έργα που στην πορεία αποδεικνύονται βραχύβια και αναλώσιμα, όπως και οι δημιουργοί τους. Στον αντίποδα σημαντικά έργα μένουν στα "αζήτητα" και πρέπει να περιμένουν καιρό έως ότου αποκαθηλωθούν στη συνείδηση του κοινού. Για το αν ένα έργο και ο δημιουργός του έχουν θέση στην κοινωνία, θα το αποφασίσει η ζωή και η "ιστορία". Το πρόβλημα είναι ότι η δικαίωση ή η απόρριψη θα συντελεστούν σε ένα βάθος χρόνου και στο διάστημα αυτό τα έργα και οι δημιουργοί τους θα έχουν τη δική τους συνεισφορά στην υπό συνεχή διαμόρφωση κοινωνία. Εδώ λοιπόν βρίσκεται και το κρίσιμο σημείο που οφείλουμε να εξετάσουμε.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι τελικά αυτή η τακτική αποτελεί ένα σημαντικό όπλο στη φαρέτρα όσων θέλουν να περιορίσουν την παρουσία ενός δημιουργού και του έργου του, φοβούμενοι τις "συνέπειες" της ύπαρξης τους στη διαμόρφωση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Αντίστοιχα πριμοδοτούνται αδιάφορα έργα και δημιουργοί από τη στιγμή που κρίνεται ότι υπηρετούν μια συγκεκριμένη φιλοσοφία και ιδεολογία. Έτσι λοιπόν έργα και δημιουργοί περνούν αρχικά από ένα ιδεολογικό φίλτρο και αφού κριθούν ως προς την προοπτική της συνεισφοράς τους προκρίνονται ή "απορρίπτονται". Και εδώ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο η αποσπασματική θεώρηση ενός έργου. Αν κριθεί ως "θετική" η προσφορά ενός έργου, τότε αυτό θα πριμοδοτηθεί και θα αναδειχθεί με οποιοδήποτε τρόπο, θα ανακαλυφθούν ενδιαφέροντα σημεία του που θα αναδειχθούν, ανεξάρτητα από τη συνολική αντίληψη που εκφράζει και προωθεί το έργο.

Το έργο ως οντότητα εμπεριέχει τόσο την αισθητική αντίληψη του καλλιτέχνη, όσο και την οπτική, την "κοσμοθεωρία" του για τη ζωή και την κοινωνία. Η ανάγνωση λοιπόν ενός έργου οφείλει να γίνεται σε όλα τα επίπεδά του. Είναι αδόκιμο και υποκρύπτει πολιτικές σκοπιμότητες, η πρακτική του να κρίνεται ένα έργο από τα επιμέρους στοιχεία του, απομονωμένο από το δημιουργό του και τη φιλοσοφία που αυτός εκφράζει μέσα από αυτό. Στην περίπτωση αυτή με έμμεσο τρόπο επανέρχεται η αντίληψη της "ουδετερότητας" και της "αυτονομίας" ενός έργου. Η αυτονομία αυτή μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί ως η βάση για την προβολή της ουδετερότητας της τέχνης σε σχέση με την κοινωνική πραγματικότητα.

● Η ανταποδοτικότητα του πολιτισμού … ευνουχίζοντας την προοπτική του. Η ανταποδοτικότητα των πολιτιστικών δραστηριοτήτων πολλές φορές προβάλλεται από

ορισμένους "διαχειριστές" του πολιτισμού ως ζητούμενο. Η ανταποδοτικότητα ταυτίζεται ουσιαστικά με την έννοια της "αυτοχρηματοδότησής", μια άποψη δελεαστική που βρίσκει

21

αρκετούς πρόθυμους ακροατές. Αυτοί ανήκουν κυρίως σε όσους δεν πιστεύουν στην πραγματική φύση του πολιτισμού, σε αυτούς οι οποίοι ερμηνεύουν την κοινωνία μονοδιάστατα ως μια απλή οικονομική οντότητα. Αν λοιπόν δεχθούμε αυτές τις παραδοχές, η αυστηρή οικονομική ερμηνεία του όρου "ανταποδοτικότητα", σημαίνει απλά ότι όσα χρήματα απορροφούν οι πολιτιστικές δραστηριότητες, θα πρέπει να αποφέρουν τουλάχιστον αντίστοιχες ισόποσες χρηματικές εισροές, διαμορφώνοντας έτσι ένα οικονομικό ισοζύγιο στις κάθε είδους πολιτιστικές δραστηριότητες.

Πόσο όμως αυτή η αντίληψη βοηθά τον ίδιο τον πολιτισμό και τελικά την ίδια την κοινωνία, είναι ένα ερώτημα στο οποίο πρέπει να απαντήσουμε. Στη συνέχεια και με βάση αυτή την απάντηση θα καθορίσουμε την θέση μας απέναντι στο θέμα της ανταποδοτικότητας. Να δούμε λοιπόν τι σημαίνει πρακτικά, τι συνεπάγεται ο όρος ανταποδοτικότητα για τον πολιτισμό και αν τελικά πρέπει και μπορεί να είναι ζητούμενο.

Αρχικά η προσέγγιση αυτή ανάγει τον πολιτισμό σε μια καθαρά οικονομική

δραστηριότητα. Από μόνη της η θέση αυτή, στερεί από τον πολιτισμό το όποιο περιεχόμενο του και τον κατατάσσει ως μια ακόμα δραστηριότητα στον τομέα της παροχής υπηρεσιών μαζί με άλλες υπηρεσίες.

Στο καθαρά οικονομικό επίπεδο, δεχόμενοι αυτή τη αντίληψη καταλήγουμε στο λογικό συμπέρασμα, ότι ως υπηρεσίες οι πολιτιστικές δραστηριότητες πρέπει να προσφέρονται με την καταβολή ενός αντιτίμου από όσους τις απολαμβάνουν. Αυτό όμως με τη σειρά αποκόβει τον πολιτισμό από ένα ευρύ κοινό, τον καθιστά προνόμιο μόνο όσων έχουν την οικονομική δυνατότητα να "αγοράσουν" τις υπηρεσίες του. Ήδη ο πολιτισμός μπαίνει σε μια λογική πέρα από τη βασική του φιλοσοφία και περιεχόμενο, είναι πλέον ένα ακόμα προϊόν προς κατανάλωση, από όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα και το ενδιαφέρον να το "αγοράσουν".

Αναμφισβήτητα ο πολιτισμός έχει και οικονομική διάσταση, αλλά αυτή αποτελεί μόνο τη

μία πλευρά του και δε μπορεί να αναγορεύεται σε κυρίαρχη. Η όποια πολιτική αφορά τον πολιτισμό δεν πρέπει να περιθωριοποιεί τις ομάδες ανθρώπων που δεν έχουν τη δυνατότητα "αγοράς" των υπηρεσιών του. Αυτό βέβαια δε σημαίνει από την άλλη άκριτη διοχέτευση πόρων και δυναμικού στον πολιτισμό.

Και βέβαια πρέπει να οριστεί ένα οικονομικό πλαίσιο μέσα οποίο πρέπει να κινηθούν οι πολιτιστικές δραστηριότητες.

Ουσιαστικά πρέπει να τεθούν κανόνες σε ότι αφορά τη διαχείριση των πιστώσεων που θα διατεθούν για το σκοπό αυτό. Όμως αυτοί οι κανόνες, δε μπορεί να αναδεικνύονται τελικά σε τροχοπέδη στην ανάπτυξη των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, στη δυνατότητα της ανεμπόδιστης κατά το δυνατόν διάχυσης των πολιτιστικών αγαθών σε όσο γίνεται ευρύτερο κοινό.

Οι υπηρεσίες πολιτιστικού περιεχομένου πρέπει να προσφέρονται είτε δωρεάν, είτε έναντι ενός αντιτίμου υποδεέστερου όμως της πραγματικής τους αξίας είτε τέλος έναντι ενός αντιτίμου που θα αντιστοιχεί στην πραγματική τους αξία.

Δωρεάν ως εναλλακτική πρόταση για γνωριμία και αξιολόγηση, αλλά μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Λχ δωρεάν είναι οι δραστηριότητες του θεσμού "Βέροια – εύηχη πόλη", όπου μέσα από αυτές δίνεται η δυνατότητα σε ένα ευρύ κοινό της γνωριμίας του με πολλά είδη μουσικής.

Με τη διάθεση αντιτίμου υποδεέστερου όμως της πραγματικής τους αξίας, σε περιπτώσεις όπου ο προσδιορισμός του αντιτίμου στο ύψος της πραγματικής αξία του πολιτιστικού προϊόντος, θα το καταστήσει δυσπρόσιτο σε μερίδα πολιτών. Είναι ενδεχόμενο δηλαδή το κοινό να επιθυμεί να "αγοράσει" ένα πολιτιστικό προϊόν, αλλά να αδυνατεί λόγω του υψηλού του κόστους. Για παράδειγμα αν θελήσουμε να ορίσουμε το αντίτιμο του εισιτήριου μια παράστασης όπερας στην πραγματική του αξία, αυτό θα είναι πολύ υψηλό λόγω του αντίστοιχα μεγάλου κόστους παραγωγής.

Τέλος μπορεί δράσεις μικρού αναλογικά κόστους να είναι αυτοχρηματοδοτούμενες από τη στιγμή που το κοινό είναι σε θέση να τις αγοράσει.

22

Και βέβαια όλα αυτά πάντα σε συνάρτηση με την ενίσχυση όσων επιθυμούν να κάνουν χρήση των πολιτιστικών υπηρεσιών, αλλά αδυνατούν να καταβάλουν το οριζόμενο αντίτιμο. (μειωμένο αντίτιμο για ανέργους, φοιτητές, οικονομικά αδυνάτους, κλπ).

Και βέβαια η λογική της καταβολής ενός αντιτίμου αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση για τους διαχειριστές των πολιτιστικών προϊόντων. Ο "αγοραστής" των πολιτιστικών υπηρεσιών είναι ένας ενσυνείδητος "καταναλωτής" πολιτιστικών προϊόντων, από τη στιγμή που επιλέγει να διαθέσει μέρος του εισοδήματος του για αυτά. Αποτελεί λοιπόν ευθύνη του διαχειριστή να μπορέσει να πείσει τον "καταναλωτή" να "αγοράσει" πολιτιστικά προϊόντα. Η " υγιής " σχέση του κοινού με τον πολιτισμό καθορίζεται και αποδεικνύεται από το γεγονός ότι το κοινό επιλέγει να διαθέσει μέρος του διαθέσιμου εισοδήματός του για την αγορά πολιτιστικών "προϊόντων"

Πέρα όμως από τα ζητήματα αυτά, πρέπει να δούμε και το πιο σημαντικό ερώτημα που γεννά αυτή η προσέγγιση. Πως υπολογίζεται η ανταποδοτικότητα τελικά ; Έχει η ανταποδοτικότητα στο χώρο του πολιτισμού, μια οικονομική και μόνο διάσταση ή αποτελεί ένα επιμέρους στοιχείο μιας γενικότερης θεώρησης. Υπάρχει άραγε ένας μαθηματικός αλγόριθμος ικανός να αποδείξει ότι τα χρήματα που "δαπανώνται" για την απόκτηση παιδείας και γνώσης έχουν απόδοση ή όχι ;

Σε όλα αυτά η απάντηση είναι προφανής. Όχι σε καμιά περίπτωση η ανταποδοτικότητα δεν είναι μονοδιάστατα οικονομική, όπως δεν υπάρχει καμιά μεθοδολογία μέτρησης της ανταποδοτικότητας τόσο του πολιτισμού όσο και της παιδείας στην κοινωνία. Όλα αυτά αντανακλώνται στη γενική εικόνα της κοινωνίας που αυτή εκπέμπει. Στον πολιτισμό υπολογίζουμε ως ανταποδοτικότητα, τη δυνατότητα και το βαθμό συμμετοχής του στη διαμόρφωση των όρων για την ανθρωποκεντρική ανάπτυξης της κοινωνίας.

● Η περίπτωση της "ανταποδοτικότητας" στις υπηρεσίες των κοινωφελών

επιχειρήσεων των ΟΤΑ Εξετάζοντας το πως η λογική της ανταποδοτικότητας μπορεί να επηρεάσει τον πολιτισμό

στο επίπεδο των τοπικών κοινωνιών, μπορούμε να σταθούμε σε εγκύκλιο του Υπουργείου. Εσωτερικών και Διοικητικής Αποκέντρωσης - Δνση προσωπικού ΤΑ, τμήμα προσωπικού ιδιωτικού δικαίου, 7057/25.2.2015 - όσο και σε προηγούμενες ανάλογες, που εκδόθηκαν σε εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας. Σύμφωνα με αυτές, τίθεται ζήτημα πλήρους οικονομικής ανταποδοτικότητας στην εκπαιδευτική διαδικασία που αναπτύσσει η ΤΑ και σε αντικείμενα που σχετίζονται με τον πολιτισμό.

Την εκπαιδευτική αυτή διαδικασία ως γνωστόν σήμερα από την πλευρά της ΤΑ κατά κανόνα αναπτύσσουν οι κοινωφελείς τους επιχειρήσεις και σε ελάχιστες περιπτώσεις οι ίδιοι οι ΟΤΑ. Η λογική της ανταποδοτικότητας στην πολιτιστική εκπαιδευτική διαδικασία με βάση τις συγκεκριμένες αποφάσεις, δεν επιβάλλεται με άμεσο αλλά με έμμεσο τρόπο. Σύμφωνα με αυτές, στην περίπτωση της μη επίτευξης της πλήρους ανταποδοτικότητας, επιβάλλεται η μείωση του αριθμό των απασχολουμένων – καθηγητών - στην καλλιτεχνική εκπαίδευση. Η μείωση αυτή ορίζεται σε ποσοστό (10% για το 2015, 20% για το 2014 κλπ) σε σχέση με τον αριθμό των απασχολουμένων την προηγούμενη χρονιά.

Αν δηλαδή ένας φορέας καλλιτεχνικής εκπαίδευσης που ανήκει στην ΤΑ δεν "υιοθετήσει" τη λογική της ανταποδοτικότητας και επιμείνει στην υιοθέτηση χαμηλών διδάκτρων, λογικά δεν θα μπορέσει να την επιτύχει. Έτσι όμως την επόμενη χρονιά θα έχει πρόβλημα στελέχωσης με τους αναγκαίους καθηγητές για την ολοκληρωμένη λειτουργία των τμημάτων καλλιτεχνικής παιδείας.

Δηλαδή εξαναγκάζεται η Τοπική Αυτοδιοίκηση να ορίζει το αντίτιμο της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης στην πραγματική του αξία. Όμως αυτή η αξία μπορεί να είναι τελικά απαγορευτική για ορισμένες ευαίσθητες ομάδες πολίτες. Να τονιστεί εδώ ότι δεν υπάρχει πλέον η δυνατότητα της προσφοράς καλλιτεχνικής παιδείας σε αποδεδειγμένα οικονομικά αδύναμους πολίτες, μέσω κάποιας μορφής επιδοματικής πολιτικής. Με το προηγούμενο καθεστώς, η ΚΕΠΑ που έχει από τη μεριά του δήμου Βέροιας και την ευθύνη της καλλιτεχνικής παιδείας, μπορούσε να υποστηρίξει οικονομικά αδύναμους μαθητές. Αυτό γινόταν αν οι μαθητές ήταν αποδεδειγμένα οικονομικά ανήμποροι, αλλά είχαν μια ιδιαίτερη

23

απόδοση σε ένα τομέα της καλλιτεχνικής παιδείας. Τώρα οι μαθητές αυτοί δεν έχουν καμιά διέξοδο.

Οι παρεμβάσεις όμως της κεντρικής διοίκησης δεν σταματούν εδώ. Με τη "συνδρομή" αυτή τη φορά του ενιαίου μισθολογίου, έχουμε μια ακόμα άμεση παρέμβαση στον καθορισμό της τιμολογιακής πολιτικής των πολιτιστικών τελών των ΟΤΑ.

Με τις δύο αυτές παρεμβάσεις της κεντρικής διοίκησης, δεν έχει αφεθεί πλέον κανένα περιθώριο για τη διαμόρφωση και την άσκηση αυτοτελούς τιμολογιακής πολιτικής από την πλευρά των ΟΤΑ, στον τομέα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Δεν υπάρχει η δυνατότητα της στήριξης οικονομικά αδύνατων μαθητών.

Και βέβαια στον αντίποδα αυτής της λογικής δεν πρέπει να αντιτάξουμε μια χωρίς όρια και όρους χρηματοδότησης της πολιτιστικής πολιτικής. Πρέπει να τεθεί ένα οικονομικό πλαίσιο χρηματοδότησης, ορισμένα δεδομένα για τον προγραμματισμό και στη συνέχεια αξιολόγηση της αποδοτικότητας των όποιων ενεργειών και επενδύσεων στο χώρο του πολιτισμού, ώστε να μη διοχετεύονται και σπαταλούνται άκριτα πόροι σε αναποτελεσματικές δράσεις και πολιτικές.

● Η περίπτωση ... της ΚΕΠΑ Σε ότι αφορά τα ζητήματα της ανταποδοτικότητας και του προσδιορισμού ενός

ρεαλιστικού πλαισίου χρηματοδότησης των πολιτιστικών δράσεων που αναπτύσσει η ΚΕΠΑ και χωρίς τον κίνδυνο ακύρωσης της γενικής φιλοσοφίας για τον πολιτισμό, μπορούμε να επικεντρωθούμε στις ακόλουθες γενικές αρχές.

1. Βαθμός ανταποδοτικότητας τμημάτων καλλιτεχνικής δημιουργίας.

(κόστος/δίδακτρα) – Εδώ είναι αποδεκτή μια ελάχιστη ανταποδοτικότητα της τάξης του 75%. (Το θέμα αυτό έχει να κάνει κυρίως με τη γενική αντίληψη για τη δωρεάν παροχή καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, που υποστηρίζεται από κάποιες πλευρές. Πρέπει να τονιστεί για μια ακόμα φορά ότι δεν έχει κανένα απολύτως νόημα η προσπάθεια να ενταχθεί κάποιος στην καλλιτεχνική εκπαίδευση, αν αυτό δεν αποτελεί επιλογή του. Η ένταξη του οποιουδήποτε στην καλλιτεχνική εκπαίδευση, πρέπει να είναι αποτέλεσμα συνειδητής και μόνο επιλογής, γιατί σε διαφορετική περίπτωση δεν έχει καμιά απολύτως προοπτική. Η καλλιτεχνική εκπαίδευση είναι μια μακρά διαδικασία και αν η ένταξη σε αυτή δεν αποτελεί συνειδητή επιλογή, είναι βέβαιο ότι δε θα τελεσφορήσει. Βέβαια θα βοηθούσε η ύπαρξη καλλιτεχνικής ζωής στα σχολεία, έτσι ώστε ο νέος να έχει μια αντίληψη του περιεχομένου της καλλιτεχνικής δραστηριότητας, ώστε να αποφασίσει αν το περιεχόμενο της τον ενδιαφέρει και ως αντικείμενο εκπαίδευσης. Η καταβολή ενός αντιτίμου για την καλλιτεχνική εκπαίδευση θα "αναγκάσει" τον οποιοδήποτε να αντιμετωπίσει το ζήτημα αυτό με μεγαλύτερη περίσκεψη, ως προς το που θα επιλέξει κατευθύνει το διαθέσιμο εισόδημα του. Κρίνοντας τέλος τεχνικά το θέμα της ανταποδοτικότητας, εκτιμάται ότι μια ανταποδοτικότητα της τάξης του 75% δίνει τη δυνατότητα της διαμόρφωσης ενός κόστους υπηρεσιών που είναι αντιμετωπίσιμο από την πλευρά των αποδεκτών των υπηρεσιών, ενώ παράλληλα δίνει επαρκή περιθώρια για την άσκηση επιδοματικής πολιτικής σε οικονομικά ανήμπορους μαθητές που δε μπορούν να ανταποκριθούν στο κόστος της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης. Τέλος δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι στην προσπάθεια μείωσης των δαπανών για την καλλιτεχνική εκπαίδευση, ελλοχεύει και ο κίνδυνος της μείωσης του επιπέδου σπουδών.)

2. Βαθμός ανταποδοτικότητας πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Εδώ είναι αποδεκτή μια ανταποδοτικότητα σε γενικές γραμμές της τάξης του 50% - σε ειδικές περιπτώσεις το ποσοστό αυτό μπορεί να διαφοροποιηθεί. (Η αναφορά αφορά κυρίως τις εκδηλώσεις. Οι εκδηλώσεις δε μπορεί να είναι ανταποδοτικές σε γενικές γραμμές. Από την άλλη πλευρά, όμως δε μπορεί να απορροφούν άκριτα μεγάλες πιστώσεις για την πραγματοποίησή τους. Έτσι οι εκδηλώσεις πρέπει να σχεδιάζονται με βάση μια σχετική ανταποδοτικότητα. Στη λογική αυτή μια ανταποδοτικότητα της τάξης του 50% θα αναγκάσει τους σχεδιαστές των εκδηλώσεων να εκτιμήσουν με όσο γίνεται πιο αντικειμενικό τρόπο, την απήχηση που θα έχουν στο κοινό, αποφεύγοντας το οικονομικό ρίσκο ακριβών και χωρίς ανταπόκριση παραγωγών. Η λογική της

24

"αδιαφορίας" ως προς το κόστος παραγωγής ορισμένων δράσεων που είχε επικρατήσει για ένα διάστημα κυρίως στο χώρο των ΔΗΠΕΘΕ, με το πρόσχημα ότι η καλλιτεχνική δημιουργία δεν μπορεί να εκπληρωθεί μέσα από ένα προκαθορισμένο οικονομικό πλαίσιο, είχε καταστροφικά αποτελέσματα. Απόρροια αυτής της αντίληψης η υπερχρέωση ορισμένων ΔΗΠΕΘΕ, αλλά και πολιτιστικών οργανισμών, με αναλογικά μεγάλες οικονομικές υποχρεώσεις προς τρίτους, υποχρεώσεις που σταδιακά τους οδήγησαν ακόμα και στην αναστολή της λειτουργίας τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το ναυάγιο της "Όπερας Θεσσαλονίκης" που οδήγησε στην αναστολή της λειτουργίας της. Από τον κανόνα αυτό εξαιρούνται όσες είναι σχεδιασμένες να προσφερθούν δωρεάν στο πλαίσιο ορισμένων θεσμοθετημένων δράσεων, όπως στην περίπτωση της Βέροιας οι εκδηλώσεις της "εύηχης πόλης", οι "νότες δροσιάς" κλπ. Μπορεί ακόμα για ορισμένες δραστηριότητες ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας και πάντα κατά περίπτωση, να υπάρξει μια διαφοροποίηση σε σχέση με το ποσοστό ανταποδοτικότητας. Λχ μια επετειακή εκδήλωση μπορεί να απορροφήσει μια αναλογικά μεγαλύτερη πίστωση, αν εκτιμηθεί ότι αυτή θα προσδώσει ένα ιδιαίτερο κύρος σε μια επέτειο. Στην περίπτωση αυτή μπορεί κανείς να κατατάξει τη συναυλία συμφωνικής του Βερολίνου που φιλοξενήθηκε στο ΧΤ με την ευκαιρία των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Βέροιας. Τέλος ορισμένες εκδηλώσεις μπορεί να είναι πλήρως ανταποδοτικές και αυτές κατά κανόνα αφορούν συνεργασίες με ανεξάρτητους παραγωγούς που αναλαμβάνουν το σύνολο της εκδήλωσης παραγωγή και διαχείριση. )

3. Προσδιορισμός των επιμέρους αναγκών και πραγματικού κόστους ανά δραστηριότητα. Ο ακριβής προσδιορισμός των επιμέρους αναγκών μιας δραστηριότητας είναι αναγκαίος, ώστε στη συνέχεια να προσδιοριστεί με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια το κόστος που αυτή συνεπάγεται. Υπάρχει σε πολλούς η αίσθηση ότι οι δραστηριότητες δεν συνεπάγονται κανένα, ή έχουν ένα μηδαμινό αναλογικά κόστος και στη λογική αυτή μπορεί οτιδήποτε να εξυπηρετηθεί χωρίς δυσκολία. Αυτή η προσέγγιση είναι εσφαλμένη και δε λαμβάνει υπόψη της το κόστος που δεν είναι εμφανές, όπως η μισθοδοσία, η κατανάλωση ενέργειας, η δαπάνη των αναλώσιμων υλικών, οι φθορές, κλπ. Επιπλέον πρέπει κανείς να συνυπολογίσει στα παραπάνω και το κόστος συντήρησης υποδομών και μέσων, που σε βάθος χρόνου και ανάλογα με το βαθμό της χρήσης τους, δημιουργούν αντίστοιχες ανάγκες συντήρησης που απαιτούν με τη σειρά τους σημαντικές πιστώσεις. Στο σχεδιασμό λοιπόν του οποιοδήποτε προγράμματος είναι αναγκαίο να προσμετρούνται όλοι αυτοί οι παράγοντες που σήμερα "αγνοούνται". Στο εκτιμώμενο κόστος ανά δράση, πρέπει να συνυπολογιστούν ακόμα και οι αποσβέσεις τουλάχιστον μέρους του βασικού εξοπλισμού (συστήματα φωτισμού, ηχητικά συστήματα, ηλεκτρονικός εξοπλισμός, καθίσματα κλπ). Όπως έδειξε η εμπειρία αλλά και οι προδιαγραφές του βασικού εξοπλισμού, ο μέσος χρόνος ζωής είναι περίπου δέκα χρόνια. Μετά την παρέλευση της δεκαετίας ο εξοπλισμός πρέπει να ανανεωθεί, ενώ στο σχετικό μεσοδιάστημα και για να παραμένει αξιόπιστος πρέπει να συντηρείται τακτικά. Ακόμα λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας, προκύπτει η ανάγκη είτε της συμπλήρωσής του, είτε ακόμα και της αντικατάστασής του. Βέβαια πάντα υπάρχει και η περίπτωση αστοχίας ή βλάβης και όλα αυτά συνεπάγονται την ανάγκη διάθεσης αναλογικά σημαντικών πιστώσεων. Για το σκοπό αυτό πέρα από τις σχετικές πιστώσεις συντήρησης, θα πρέπει να προβλεφθεί το ενδεχόμενο κάθε δραστηριότητα να επιβαρύνεται και με μια δαπάνη απόσβεσης. Τα έσοδα αυτά στη συνέχεια μπορούν να κατατίθενται σε ειδικό λογαριασμό και οι πιστώσεις που θα συγκετνρωθούν να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για το σκοπό αυτό. Ενδεικτικά να αναφερθεί στο σημείο αυτό το γεγονός της απροσδόκητης καταστροφής το 2010 του υποσταθμού μέσης τάσης του ΧΤ, η αντικατάσταση του οποίου στοίχισε περί τα 30.000 €. Σήμερα με τη συμπλήρωση περίπου 15 χρόνων ζωής του ΧΤ, καταγράφονται σημαντικά προβλήματα με τον εξοπλισμό, ενώ διαπιστώνεται και μια σημαντική τεχνολογική υστέρηση. Αν αυτή η κατάσταση δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, θα οδηγήσει νομοτελειακά σε υποβάθμιση αλλά και αδρανοποίηση των υποδομών. Συνυπολογίζοντας λοιπόν όλα αυτά πρέπει να προσεγγίσουμε το πραγματικό κόστος των κάθε είδους δραστηριοτήτων, πριν να καταλήξουμε σε αποφάσεις για τον τρόπο διαχείρισης υποδομών και μέσων. Στη λογική αυτή πρέπει να γίνουν οι ακόλουθοι υπολογισμοί.

i. Αναγκαίες διατιθέμενες ειδικότητες ανά είδος δράσης.

25

ii. Συνολικές αναγκαίες εργατώρες ανά ειδικότητα και ανά δραστηριότητα (μέσος όρος με το συνυπολογισμό των ωρών της προετοιμασίας, της ίδιας της δράσης, της συντήρησης, κλπ από όλες τις αναγκαίες για μια δραστηριότητα ειδικοτήτων)

iii. Προσδιορισμός ελάχιστου κόστους τεχνικής υποστήριξης ανά δράση (δαπάνες ενέργειας, επιμερισμός συντηρήσεων, επιμερισμός βλαβών κλπ)

iv. Προσδιορισμός ελάχιστου λειτουργικού κόστους ανά δραστηριότητα (ασφάλιση κτιρίων, υποδομών, εργαζομένων, κοινού – κόστος αναλώσιμων υλικών – διοικητικές και οικονομικές πράξεις κλπ)

v. Προσδιορισμός κόστους απόσβεσης εξοπλισμού vi. Και ενδεχόμενοι άλλοι παράγοντες που στην πορεία θα εκτιμηθούν ότι

συμβάλλουν στη διαμόρφωση του τελικού κόστους.

4. Προσδιορισμός μέγιστου αριθμού δράσεων ανά περίοδο. Για κάθε έτος θα πρέπει να προσδιορίζεται ο μέγιστος αριθμός

δραστηριοτήτων και οι ανάλογες δαπάνες που αυτές συνεπάγονται, ώστε να αυτά να ληφθούν υπόψη στη συγκρότηση του ετήσιου προγράμματος δράσεων.

Για τον ακριβή προσδιορισμό των δράσεων που μπορεί να εξυπηρετηθούν ανά έτος, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένας μαθηματικός αλγόριθμος που θα συμπεριλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία.

i. Τις διατιθέμενες πιστώσεις ii. Τις διατιθέμενες εργατοώρες ανά τεχνική ειδικότητα.

iii. Τις διατιθέμενες εργατοώρες για τη διοικητική και οικονομική υποστήριξη iv. Τις δαπάνες ανά κατηγορία – ασφάλιση, καύσιμα, ενέργεια, αναλώσιμα, κλπ v. Το μέσο όρο των αναγκαίων εργατοωρών ανά ειδικότητα και ανά είδος

εκδήλωσης. vi. Το κόστος ανά εργατοώρα

vii. κλπ. να σημειωθεί ότι από τα ανωτέρω θα πρέπει να αφαιρεθούν πιστώσεις και εργατοώρες που είναι αναγκαίες για τη λειτουργία της επιχείρησης και την εξυπηρέτηση των γενικότερων αναγκών της.

5. Τέλος σε ότι αφορά τις ίδιες τις δράσεις που αναπτύσσει η ΚΕΠΑ, πρέπει να

εκτιμώνται τα ακόλουθα στοιχεία.

i. Η σκοπιμότητα της δράσης ii. Η απήχηση της στο κοινό.

iii. Η αρτιότητα της δράσης iv. Η σχέση κόστους – προσδοκόμενης απόδοσης v. κλπ.

Τα στοιχεία όμως αυτά, δεν πρέπει να ερμηνεύονται με τη λογική της

αμφισβήτησης του περιεχομένου των επιλεγόμενων δραστηριοτήτων, αλλά των αδυναμιών που εντοπίζονται στην υλοποίησή τους και στην αποδοχή που έχουν στο κοινό. Λχ δε μπορεί η σκοπιμότητα της οργάνωσης μιας συναυλίας κλασσικής μουσικής να τίθεται σε αμφιβολία, αν μια ανάλογη δραστηριότητα δεν είχε την προσδοκώμενη ανταπόκριση. Πρέπει όμως να εκτιμηθεί η αποδοχή του προγράμματος της από το κοινό, αν δηλαδή είναι στις δυνατότητες του να το παρακολουθήσει, όπως και άλλοι ενδεχόμενοι παράγοντες που επηρέασαν αρνητικά τη διεξαγωγή της.

Στο χώρο του πολιτισμού πρέπει να επενδύουμε, ακόμα και αν η "επένδυση" μας δεν

έχει ορατά και άμεσα αποτελέσματα. Σε διαφορετική περίπτωση στερούμε από την κοινωνία τη δυνατότητα της προσωπικής αλλά και συλλογικής "ανάπτυξης".

Πίσω από τη λογική της πλήρους ανταποδοτικότητας κρύβεται τελικά ο διακαής πόθος του της περιθωριοποίησης και εξοστρακισμού του πολιτισμού από την

26

καθημερινότητα της ζωής μας. Η αναγωγή του σε ένα είδος πολυτελείας, προσιτό σε λίγους, ικανούς να ανταποκριθούν στο κόστος αγοράς πολύ ακριβών όπως θα διαμορφωθούν πολιτιστικών "υπηρεσιών".

● Πολιτισμός και τοπική κοινωνία Καμιά πολιτιστική πολιτική δε μπορεί να τελεσφορήσει αν δεν έχει ως πρωταρχικό στόχο

την τοπική κοινωνία προς την οποία απευθύνεται, αν δεν διασφαλίσει τη στήριξη και κυρίως τη συμμετοχή της.

Οι πολιτιστικές πολιτικές πρέπει να είναι πολιτικές με μαζικά χαρακτηριστικά και σε καμιά περίπτωση δε μπορούν να έχουν ένα "πατερναλιστικό" χαρακτήρα, να επιβάλλονται. Πρέπει να προβάλλονται και να προσφέρονται ως δυνατότητες ελεύθερης επιλογής, αυτό άλλωστε συνάδει και με την ουσία του ίδιου του πολιτισμού. Τότε και μόνο τότε οι πολιτικές για τον πολιτισμό μπορούν να τελεσφορήσουν, να έχουν ουσιαστική παρέμβαση στις κοινωνικές διεργασίες.

Οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να παίρνουν υπόψη τους στο σχεδιασμό τους την ισχύουσα κοινωνική πραγματικότητα. Θα πρέπει να σχεδιαστούν με στόχο τη μείωση του χάσματος ανάμεσα στην τέχνη και στους πολίτες. Κυρίως όμως οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να δημιουργούν ευκαιρίες και δεδομένα, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στο καθένα να προσεγγίσει το χώρο του πολιτισμού και τα τεκταινόμενα σε αυτόν. Πρέπει να δημιουργήσουμε "σημεία συνάντησης" του ευρύ κοινού με την τέχνη και τον πολιτισμό, πρέπει το κοινό να γνωρίσει αρχικά και μετά να επιλέξει αν κάτι εντάσσεται στα ενδιαφέροντά του.

Δε μπορεί να γίνονται επιλογές στο όνομα του κοινού από τρίτους, με βάση κάποια αυθαίρετη εκτίμηση ότι εξ ορισμού αυτές του είναι ή όχι αρεστές ή πρέπει για κάποιο λόγο να του είναι αρεστές.

Ο πολιτισμός είναι μια πολύ συγκεκριμένη πρόταση ζωής, αλλά δε μπορεί να

επιβάλλεται. Ακόμα και αν το κοινό επιλέξει διαφορετικά, δεν πρέπει να προχωρήσουμε σε πολιτικές επιβολής. Η όποια προσπάθεια πολιτιστικής και αισθητικής χειραγώγησης του κοινού, τελικά του στερεί το δικαίωμα της επιλογής και δε μπορεί να αιτιολογηθεί με τίποτα. Η περίπτωση της αποτυχίας να δημιουργήσουμε μια σταθερή και διαρκή σχέση με την τοπική κοινωνία, αποτελεί δικό μας πρόβλημα και όχι της κοινωνίας.

Η αποδοχή της πολιτιστική μας πολιτική από τους εν δυνάμει αποδέκτες της, θα κρίνει αυτή και μόνο την επιτυχία της ή όχι. Βέβαια εδώ δε μπορεί να μη γίνει μνεία των "πολιτικών" που ασκούνται από διάφορα "κέντρα" που διαμορφώνουν και επιβάλλουν διαφορετικά πρότυπα, αντιλήψεις και συμπεριφορές. Το κοινό όπως θα διαπιστώσουμε πολλές φορές έχει ήδη "διαπαιδαγωγηθεί" και φαντάζει ίσως ουτοπική κάθε προσπάθεια να αντιστραφεί αυτή η πραγματικότητα, αυτό όμως είναι και η μεγάλη πρόκληση.

Η όποια πολιτιστική πολιτική σχεδιαστεί και υλοποιηθεί σε τοπικό επίπεδο στο πλαίσιο

αυτό, θα πρέπει να συνάδει με τους ακόλουθες άξονες. Να έχει μαζικά χαρακτηριστικά. (*) Να διαμορφώνει - κατά το δυνατό - συνθήκες ανεμπόδιστης πρόσβασης στα

πολιτιστικά προϊόντα Να στοχεύει στη διάχυση των πολιτιστικών προϊόντων Να ενισχύει και να στηρίζει την παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων – στήριξη

ατομικών και συλλογικών δράσεων στο όμως πλαίσιο συγκεκριμένων όρων Να καλύπτει όλες τις μορφές τέχνης.

(*). Στο σημείο αυτό είναι ανάγκη να διευκρινιστεί ο όρος "μαζικά χαρακτηριστικά", όπως και οι

άλλοι άξονες. Ο όρος "μαζικά χαρακτηριστικά", συνήθως ερμηνεύεται και εξειδικεύεται ως μια διαδικασία ελεύθερης πρόσβασης τόσο στη διαδικασία γνωριμίας και στη συνέχεια "μύησης" στην τέχνη, όσο και στη διαδικασία παρακολούθησης καλλιτεχνικών δρώμενων.

27

Αυτή όμως η τακτική περικλείει ένα μεγάλο κίνδυνο, όχι άμεσα ορατό. Συγκεκριμένα η "δωρεάν" παραχώρηση όλων αυτών των υπηρεσιών, από ένα στάδιο και μετά αποτελεί τελικά "σπατάλη" πόρων και δυναμικού και ο λόγος είναι απλός. Ο αποδέκτης των υπηρεσιών αυτών, μπορεί να φθάσει να τις αποδεχθεί και να τις χρησιμοποιεί χωρίς κανένα κριτήριο και το σημαντικότερο προοπτική, δεν τις σέβεται και η σχέση του με αυτές είναι επιφανειακή.

Η ίδια προσέγγιση υπάρχει και στην περίπτωση της αντίληψης για "δωρεάν" χρήση μέσων και υποδομών για πολιτιστικές δράσεις από φορείς και φυσικά πρόσωπα. Οι αποδέκτες και χρήστες των υπηρεσιών αυτών δεν προβληματίζονται για το κόστος που αυτές συνεπάγονται, θεωρούν αυτονόητη την ικανοποίηση των όποιων "αναγκών" τους χωρίς κανένα κριτήριο, ακόμα και αν αυτές δεν αξιολογούνται από τους ίδιους ως πρωτεύουσες ανάγκες. Όμως όλα αυτά έχουν ένα πραγματικό κόστος, από τη στιγμή που απαιτούν την απασχόληση προσωπικού, την ενεργοποίηση και χρήση εξοπλισμού, τη χρήση υποδομών.

Οδηγούμαστε λοιπόν σε μια σπατάλη από τη στιγμή που ικανοποιούνται μη πρωτεύουσες ανάγκες. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές ακόμα και στην περίπτωση πραγματικών αναγκών, προκύπτει ένα δυσανάλογο με το αποτέλεσμα κόστος. Θα πρέπει λοιπόν οι λήπτες υπηρεσιών και οι χρήστες μέσων και υποδομών να εμπλακούν στη διαδικασία της έστω και εν μέρει αυτοχρηματοδότησης των δραστηριοτήτων τους, για να κατανοήσουν το πρόβλημα του κόστους και παράλληλα να γίνει αντιληπτή η πραγματική αποδοχή του έργου τους. Δε μπορεί να βαυκαλίζεται το οποιοσδήποτε πρόσωπο ή φορέας για την "αποδοχή" του έργου του, όταν για να το παρακολουθήσει κάποιος δεν καταβάλλει αντίτιμο ή αυτό είναι μηδαμινό.

Η άκριτη ικανοποίηση των όποιων απαιτήσεων, δημιουργεί στον αποδέκτη – και εδώ βρίσκεται το κρίσιμο σημείο – την εσφαλμένη εντύπωση της έλλειψης κόστους. Αυτή η εντύπωση δεν συνάδει με τη συμπεριφορά που πρέπει να διακρίνει ένα "δημιουργό". Ο δημιουργός πρώτιστα πρέπει να γνωρίζει ότι η δημιουργία έχει κόστος (προσωπικό, οικονομικό, κοινωνικό κλπ), αλλά το κόστος αυτό του είναι αποδεκτό από τη στιγμή που προκαλεί την "ικανοποίηση" του.

Ο δημιουργός αποδέχεται το κόστος σε σχέση με το βαθμό που ικανοποίησης που αντίστοιχα αποκομίζει και αυτό αποτελεί το "ισοζύγιο" της δημιουργίας. Σε αντιδιαστολή η έλλειψη "κόστους" δεν οδηγεί σε μια βαθύτερη σχέση του δημιουργού με το δημιούργημα, οδηγεί μάλλον σε μια επιπόλαιη και επιδερμική σχέση μεταξύ των δύο.

Ειδικότερα στον απλό αποδέκτη των "δωρεάν" υπηρεσιών δεν έχει κανένα νόημα η απλή αποδοχή τους. Πρέπει αυτός να είναι διατεθειμένος να εισφέρει ένα κόστος για τη λήψη τους γιατί τότε θα είναι συνειδητή και με προοπτική η σχέση του με το αντικείμενο των υπηρεσιών αυτών. Είναι σημαντικό να επιλέγει ο λήπτης των υπηρεσιών να εισφέρει ένα αντίτιμο για αυτές από το διαθέσιμο εισόδημα του, γιατί με τον τρόπο αυτό δείχνει ότι τις επιλέγει γιατί ικανοποιούν πραγματικές του ανάγκες.

Αυτό βέβαια δεν ακυρώνει την ανάγκη για προσφορά δωρεάν υπηρεσιών, όπως λχ στους μαθητές του δημοτικού ίσως και μεγαλύτερης ηλικίας ώστε να γνωρίσουν την τέχνη, για να μπορέσουν έτσι να διερευνήσουν τα πραγματικά τους ενδιαφέροντα. Σε αναλογία πρέπει να υπάρχουν και κάποιες ανοικτές πολιτιστικές δράσεις, ώστε οι ενήλικες μέσα από αυτές να εκτιμήσουν το βαθμό του ενδιαφέροντος τους για αυτές.

28

29

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ

● Η ερμηνεία της ανάπτυξης Η ανάπτυξη ως όρος στις μέρες μας έχει αποκτήσει μια μονοδιάστατη υπόσταση. Έχει

ταυτιστεί αποκλειστικά με την οικονομική ανάπτυξη και όλα τα άλλα θεωρούνται παράγωγά της. Αυτή η θεώρηση δεν είναι τυχαία, ή απλά μια λάθος θεώρηση, είναι μια πολιτική επιλογή που υποκρύπτει μια σκληρή πραγματικότητα.

Θεωρώντας την οικονομική ανάπτυξη ως την "κύρια αντίθεση" της κοινωνίας και όλα τα άλλα ως στοιχεία του εποικοδομήματος της, υπηρετείται μια πολύ συγκεκριμένη πολιτική αντίληψη. Η οικονομική ανάπτυξη κηρύσσεται ως ο υπέρτατος στρατηγικός σκοπός της κοινωνίας και κάθε ενέργεια και επιλογή πρέπει να τον υπακούει. Αλλά δεν μας λέει κάτι πολύ βασικό αυτή η αντίληψη. Με ποιους όρους και προϋποθέσεις και κυρίως για ποιον θα γίνουν όλα αυτά. Αυτή η αντίληψη ευαγγελίζεται τη δημιουργία πλούτου, και συνεπαγόμενα δύναμη, αλλά χωρίς κοινωνικό έλεγχο και σκοπό.

Ο πλούτος σύμφωνα με αυτή την αντίληψη αν και δεν ομολογείται, είναι αυτοσκοπός όπως και η μετουσίωση του σε δύναμη. Η παραγωγή πλούτου και η μετουσίωσή του σε δύναμη και μάλιστα σε μια ανεξέλεγκτη δύναμη χωρίς κοινωνικό έλεγχο, μακριά από τις ανάγκες του ανθρώπου. Έχει αποδειχθεί όμως ιστορικά ότι όπου αυτό επικράτησε, τελικά λειτούργησε ενάντια στον ίδιο τον άνθρωπο. Δε μπορεί να μην υπάρχει κοινωνικός έλεγχος στον παραγόμενο πλούτο και στη δύναμη που αυτός εμπεριέχει. Δε μπορεί ο πλούτος αυτός να μην ικανοποιεί βασικές κοινωνικές ανάγκες.

Πως λοιπόν θα καθοδηγηθεί η ανάπτυξη, πως θα ελεγχθεί ο παραγόμενος πλούτος και η δύναμη και θα προκύψει ; Πως θα μπορέσουμε να κατευθυνθούμε όλα αυτά προς τη δημιουργία, να τα θέσουμε στην υπηρεσία του ανθρώπου και να μη γίνει ο άνθρωπος υπηρέτης τους. Η κοινωνικά ανεξέλεγκτη συσσώρευση πλούτου και δύναμης οδηγεί νομοτελειακά σε ολοκληρωτισμό. Η φρίκη του ολοκληρωτισμού που έζησε και ζει η ανθρωπότητα, ανέδειξε ακριβώς αυτό το πρόβλημα. Η συγκέντρωση της δύναμης στα χέρια ορισμένων χωρίς κοινωνικό έλεγχο, μετουσιώνεται σε δύναμη καταστροφής και πόνου.

Αν μιλάμε λοιπόν για ανάπτυξη δε μπορεί να την αντιλαμβανόμαστε μονοδιάστατα. Πρέπει η ανάπτυξη να στοχεύει πρώτιστα στην εξυπηρέτηση του ανθρώπου και των αναγκών του.

Αναφερόμενοι στην ανάπτυξη, οφείλουμε λοιπόν να την προσεγγίζουμε πολύπλευρα ως μια πολυδιάστατη διαδικασία, μέρος της οποίας είναι η οικονομική ανάπτυξη. Σε διαφορετική περίπτωση θα αναλωθούμε στο σχεδιασμό στείρων και μονοσήμαντων – οικονομικών - πολιτικών για την ανάπτυξη, που μακροπρόθεσμα όμως δεν θα έχουν κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα για τον ίδιο τον άνθρωπο. Τελικά αυτή η μονοδιάστατη "ανάπτυξη" θα στραφεί εναντίον μας.

Να "υπηρετήσουμε" αναπτυξιακές πολιτικές που εμείς θα σχεδιάσουμε με βάση τις δικές μας ανάγκες και όχι πολιτικές που εκπονήθηκαν έξω από εμάς. Αν δούμε την ιστορία καμιά πολιτική όσο φωτισμένη και να ήταν, δεν τελεσφόρησε αν ο άνθρωπος απλά κλήθηκε να την εφαρμόσει, αν αυτή εκπονήθηκε έξω από αυτόν και κυρίως αν δεν έλαβε υπόψη της τις πραγματικές του ανάγκες.

Άλλωστε η ελληνική ιστορία και γραμματεία μας έχουν διδάξει ότι οι φωτεινότερες στιγμές μας, ήταν ταυτισμένες με συλλογικές δράσεις όπου πρυτάνευε η δημοκρατία και η ελεύθερη συμμετοχή των πολιτών. Όταν συμμετείχαμε στη διαμόρφωση και υλοποίηση πολιτικών και δεν ήμασταν τους παθητικοί αποδέκτες τους. Δεν είναι λοιπόν άτοπο να ισχυριστούμε ότι η ανάπτυξη είναι ταυτισμένη με την ανάπτυξη του πολιτισμού, γιατί μέσα από τον πολιτισμό κρίνουμε τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα των όποιων επιλογών. Ο πολιτισμός ενισχύει την ελεύθερη και ενσυνείδητη συμμετοχή στη δράση των πολιτών και συνεπακόλουθα στη διαδικασία σχεδιασμού της ανάπτυξης. Η ενσυνείδητη συμμετοχή των πολιτών είναι η καλύτερη εγγύηση για το αποτέλεσμα της προσπάθειας.

Με τον τρόπο αυτό αντίστοιχα ερμηνεύεται και ο φόβος από την ενεργή συμμετοχή των πολιτών, από όσους θέλουν να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν πολιτικές ανάπτυξης, που

30

όμως δεν εξυπηρετούν την κοινωνία αλλά ιδιοτελείς στόχους. Στην προσπάθεια αυτή η περιθωριοποίηση και αδρανοποίηση του πολιτισμού, αποτελεί πρώτιστο στόχο τους.

Όταν θέλουν να αδρανοποιήσουν ένα λαό, η πρώτη τους μέριμνα είναι να αδρανοποιήσουν την ατομική και συλλογική του δράση, τον πολιτισμό του, γιατί αυτός διαβλέπει τα αποτελέσματα των πολιτικών τους.

● Ο πολιτισμός και η ηθική της ανάπτυξης ... Πολλές αναφορές θεωρούν τον πολιτισμό ως "παράγωγο" της οικονομικής ευημερίας,

προέρχεται δηλαδή από το "περίσσευμα". Τον ισχυρισμό αυτό προσπαθούν να τον τεκμηριώνουν με τη παρατήρηση ότι καλλιτεχνικά "προϊόντα" παράγονται κυρίως σε εποχές οικονομικής ευημερίας,, προέρχονται δηλαδή από το "περίσσευμα" του πλούτου. Ως πρώτο και κλασσικό παράδειγμα, τίθεται η αντιστοιχία της ευημερίας της αρχαίας Ελλάδας με τα πνευματικά και καλλιτεχνικά δημιουργήματα της εποχής της.

Όμως αυτός ο ισχυρισμός δεν αποδεικνύει τίποτα άλλο από τη στενή σχέση του πολιτισμού με την ανάπτυξη. Ναι η ανάπτυξη είναι συνυφασμένη με τον πολιτισμό, αλλά ο πολιτισμός δεν είναι παράγωγο της ανάπτυξης. Η ιστορία έδειξε την ιδιαίτερη σχέση μεταξύ ανάπτυξης και πολιτισμού, αλλά ταυτόχρονα έδειξε ακριβώς το αντίθετο. Η ανάπτυξη είναι παράγωγο του πολιτισμού. Έθνη που ανήγαν τον πολιτισμό σε "καθημερινότητα", αναπτύχθηκαν σε όλα τα επίπεδά τους. Έθνη που αρνήθηκαν τον πολιτισμό, την ελευθερία της σκέψης και της δημιουργίας, νομοτελειακά τέθηκαν στο περιθώριο της ιστορίας. Παρατηρώντας την πορεία των εθνών στο χρόνο, θα διαπιστώσει κανείς ότι η πορεία τους έκλεισε την εποχή που αυτά στράφηκαν ενάντια στην ελευθερία και τη δημιουργία. Μπορεί μια ιστορική "συγκυριακή" δύναμή τους να τα οδήγησε σε μια παροδική επικυριαρχία τους, αλλά αυτή δε στάθηκε ικανή να τους διασφαλίσει μια θέση στο διηνεκές της ιστορίας.

Πολλές φορές στην ιστορία γίναμε μάρτυρες της ίδιας διαδικασίας. Η "φθορά" μιας

συλλογικότητας (κοινωνία, έθνος, ηγετική ομάδα κλπ), δίνει τη δυνατότητα σε μια άλλη συλλογικότητα να αναπτυχθεί και να καταλάβει τη θέση της. Αυτή η διαδοχή είναι μια αέναη ιστορική πρακτική, κάτι πεθαίνει, κάτι γεννιέται. Το θέμα είναι αν αυτό που γεννιέται είναι σε θέση να διασφαλίσει τη θέση που "κατέλαβε" αφήνοντας στο διηνεκές το αποτύπωμα του, ή αν αποτελέσει μια ιστορική παρένθεση, ένα απλό ιστορικό επεισόδιο.

Η δυνατότητα να μην αποτελέσει το "νέο" ένα απλό ιστορικό επεισόδιο, είναι απόρροια της ικανότητας του για επιλογές που συνάδουν με την ιστορική πραγματικότητα της εποχής. Η ερμηνεία της ιστορικής πραγματικότητας είναι λοιπόν ένα ζητούμενο και σε αυτή τη διαδικασία βαραίνει ιδιαίτερα η ικανότητα προεκτίμησης των επιλογών που θα γίνουν.

Αλλά πως μπορούν να προεκτιμηθούν τα αποτελέσματα των όποιων επιλογών ; Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο μέσα από μια ανεξάρτητη και ελεύθερη σκέψη, από τη

δυνατότητα που εμπεριέχει για προώθησης της δημιουργίας, από τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που αυτές έχουν, από τα στοιχεία δηλαδή που χαρακτηρίζουν τον πολιτισμό.

Ο πολιτισμός γεννά το νέο, αλλά το κυριότερο διασφαλίζει τη θέση του στην ιστορία.

Αποτελεί την "ηθική" βάση που διασφαλίζει την ανθρωποκεντρική ανάπτυξη, κρίνει και τελικά κατοχυρώνει τα αποτελέσματά της. Και έχουμε ανάγκη την κριτική θεώρηση των αποτελεσμάτων της ανάπτυξης. Η ανάπτυξη αν την ερμηνεύσουμε στενά με οικονομικά και μόνο κριτήρια, δεν εμπεριέχει κανενός είδους ηθική, δεν είναι ανθρωποκεντρική. Η ανάπτυξη δεν είναι αυτοσκοπός, έχει περιεχόμενο και νόημα μόνο όταν υπηρετεί τον άνθρωπο. Ανάπτυξη που συντελείται έξω από τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, δεν είναι επιθυμητή και όπως ιστορικά αποδείχθηκε είναι επικίνδυνη και καταστροφική.

Ο πολιτισμός καλείται να "κρίνει" την ανάπτυξη, να την επιβεβαιώσει ή να την αρνηθεί, να διορθώσει ή να αμφισβητήσει την πορεία της και όχι μόνο.

Πολλές φορές η ανάπτυξη γεννά αντιφάσεις και συγκρούσεις. Αλλά αυτές στη γέννηση τους είναι δυσδιάκριτες και μόνο με το εργαλείο του πολιτισμού, με τη διορατικότητα και την ευαισθησία που τον χαρακτηρίζει μπορούμε να τις εντοπίσουμε έγκαιρα. Και είναι σημαντικό αυτές να εντοπίζονται άμεσα, πριν τη δημιουργία μη αναστρέψιμων δεδομένων. Είναι ο

31

λόγος για τον οποίο ο πολιτισμός είναι "αναγκαίος", γιατί είναι σε θέση να κρίνει, να δει πέρα από το σήμερα, να "προβλέψει" τα μελλούμενα.

Σε περιόδους γενικότερης ύφεσης προσφεύγουμε στον πολιτισμό στην προσπάθεια να

διαγνώσουμε τις αιτίες της ύφεσης, να επαναπροσδιορίσουμε τους στόχους και τις προτεραιότητες μας. Η προσφυγή στον πολιτισμό δε δίνει λύσεις, ερμηνεύει όμως το αίτιο και το αίτιο είναι συνήθως η πνευματική αδυναμία προσαρμογής στο νέο, το διαφορετικό, η αδυναμία της συμπόρευσης μαζί του.

Η υστέρηση της ανάπτυξης, η ύφεση, η φθορά, είναι ακόλουθα της υστέρησης κατανόησης της εποχής, των αναγκών και των προσανατολισμών της, αλλά κυρίως η απομάκρυνση από τον ίδιο τον άνθρωπο.

Μία προσεκτική και αναλυτική προσέγγιση του περιεχομένου των έργων, πέρα από την

αισθητική που αποπνέουν – κυρίως των γραπτών κειμένων όπου σε αυτά είναι πιο οικείες οι προβαλλόμενες έννοιες - θα δείξει ότι αυτά έχουν άμεση συνάφεια με τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα της εποχής τους. Βρίσκονται μάλιστα σε μια περισσότερο προοδευτική κατεύθυνση από τα κρατούντα πάντα σε σχέση με τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Δεν έχουν απλά την έννοια κάποιας στείρας κριτικής, αλλά αντιπροτείνουν μια άλλη στάση ζωής, περισσότερο ανθρωποκεντρική. Μάλιστα αν κανείς προχωρήσει στη μελέτη της "παρακμής" ορισμένων ιστορικών εποχών, θα διαπιστώσει με έκπληξη ότι σε έργα της εκείνης της εποχής, η εξέλιξη αυτή είχε προβλεφθεί. Οι δημιουργοί τους που βίωσαν αυτή την περίοδο, στη πορεία του χρόνου δικαιώθηκαν, αφού προέβλεψαν τη δύση της, προέβλεψαν ουσιαστικά το μέλλον.

Ασφαλώς και οι δημιουργοί, δε διαθέτουν κάποιο είδος μελλοντολογικών ικανοτήτων. Οι δημιουργοί διαθέτουν απλά καθαρή οπτική και κρίση, είναι σε θέση να προσδιορίζουν την εξέλιξη και την προοπτική των πραγμάτων. Μια ικανότητα καθόλου μεταφυσική, αλλά πολύ πραγματική, μια δυνατότητα που δίνει ο πολιτισμός. Οι δημιουργοί είναι σε θέση να δουν την ψυχή των γεγονότων, να δουν την εξελικτική τους πορεία προς ή μακριά από τον άνθρωπο, μια πορεία που όχι ορατή με μια πρώτη ματιά.

Μελετώντας μάλιστα τα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα όπως γεννήθηκαν σε διάφορες εποχές, θα δούμε ότι καθένα από αυτά ανταποκρίνεται σε μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο, την "ερμηνεύει" με θαυμαστή ενάργεια. Δεν περιγράφουν απλώς την εποχή τους, την κρίνουν, προσδιορίζουν με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά της, αποφαίνονται για το αύριο της.

Να διευκρινιστεί βέβαια ότι στα ρεύματα αυτά δεν εντάσσονται τα κατά "παραγγελία" ρεύματα και τα δημιουργήματά τους, που οι κάθε είδους εξουσίες προσπαθούν να αναδείξουν και να πείσουν ότι χαρακτηρίζουν και εκφράζουν την εποχή τους. Αυτά είναι η "επίσημη" εκδοχή της εξουσίας που θέλει να δικαιολογηθεί ιστορικά τόσο αυτή, όσο και τα έργα της.

Βέβαια αυτή η προσέγγιση δε σκοπεύει να θεοποιήσει τους δημιουργούς, είναι και αυτοί

άνθρωποι με τις όποιες αδυναμίες συνεπάγεται η ανθρώπινη φύση τους. Πολύ περισσότερο δεν πρέπει να απαιτούμε από τους δημιουργούς υπερβάσεις για τις οποίες δεν είναι φτιαγμένοι. Ίσως μάλιστα να είναι και περισσότερο ευάλωτοι στην εποχή τους, με δεδομένη την ιδιαίτερη ευαισθησία με την οποία την προσεγγίζουν.

Αυτό το διαφορετικό που μας δίνουν είναι η "καταγραφή" της πραγματικότητας που εμείς οι άλλοι δεν την αντιλαμβανόμαστε άμεσα. Είναι μια καταγραφή που τη χρειαζόμαστε, μια καταγραφή που πρέπει να μελετήσουμε με κάθε σεβασμό, ώστε να προβλέψουμε το αύριο, να αναθεωρήσουμε κάποιες από τις επιλογές μας, να προσδιορίσουμε νέες.

● Ο πολιτισμός ... ζητούμενο ως δομικό στοιχείο της αναπτυξιακής

διαδικασίας. Η όποια αναφορά στον πολιτισμό ως αναπτυξιακού παράγοντα, αντιμετωπίζεται με

σκεπτικισμό, δυσπιστία ή ακόμη και άρνηση. Η στάση αυτή πηγάζει από το γεγονός ότι η προσέγγιση της ανάπτυξης γίνεται κατά τεκμήριο με αυστηρά οικονομικούς και μόνο όρους.

32

Είναι μια αντίληψη που όπως θα διαπιστώσουμε "επέβαλλαν" οι σφετεριστές των "αγαθών" της ανάπτυξης. Αλλά η αντίληψη αυτή είναι μια ημιτελής προσέγγιση, αφού αγνοεί τη δυναμική του ανθρώπινου παράγοντα στην όλη διαδικασία της ανάπτυξης. Δε μπορεί να τελεσφορήσει οποιαδήποτε αναπτυξιακή διαδικασία, αν σε αυτή δε μετέχει ενεργά ο άνθρωπος, ως άτομο και ως σύνολο. Πολιτικές για την ανάπτυξη που εκπονούνται ερήμην του ανθρώπου και απλά τον θέτουν ως παθητικό υποκείμενό τους, είναι απλά πολιτικές απο-ανθρώπινες και ολοκληρωτικές, πολιτικές που τελικά στρέφονται εναντίον του (*).

Αλλά με ποιους όρους και προϋποθέσεις θα μπορέσει να ανταποκριθεί ο άνθρωπος σε αυτό τον ιστορικό του ρόλο ;

Ο πολιτισμός είναι η μοναδική στέρεα βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί για να υπηρετήσει τον ιστορικό του ρόλο. Είναι η μόνη βάση για τη δόμηση μιας διαφορετικού τύπου ανάπτυξης, που θα θέτει ως πρώτη προτεραιότητα τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.

Γιατί για ποια ανάπτυξη μπορούμε να μιλάμε αν αυτή δεν θέτει στο επίκεντρο της τον άνθρωπο και τις ανάγκες του ;

Μια απρόσωπη ανάπτυξη είναι ουσιαστικά μια λευκή επιταγή για προσπορισμό των όποιων κερδών προκύψουν και μάλιστα με αδιάφορο κοινωνικό κόστος, από μια μικρή μερίδα της κοινωνίας που έχει αναγάγει τη συγκέντρωση πλούτου και δύναμης σε αυτοσκοπό.

Μια ανθρωποκεντρική ανάπτυξη μπορεί να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί μόνο με την ενεργή συμμετοχή του συνόλου της κοινωνίας και όχι ερήμην της. Ο πολιτισμός τελικά είναι η μόνη εγγύηση για τη διαμόρφωση μιας ατομικής και συλλογικής συνείδησης, ικανής να ανταποκριθεί στις ανάγκες του σχεδιασμού και πραγμάτωσης μιας ανθρωποκεντρικής ανάπτυξης.

Αν για λόγους πολιτικών σκοπιμοτήτων ο πολίτης θεωρηθεί ως απλά ως παθητικό

"υποκείμενο" της πολιτικής, τότε ασφαλώς κάθε απόπειρα ανάπτυξης των πολιτικών του δυνατοτήτων δεν είναι στα ζητούμενα. Αν αντιθέτως ο πολίτης θεωρηθεί ως ενεργό "αντικείμενο" της πολιτικής, τότε όχι μόνο θα υπάρξει συμφωνία ως προς τη συμβολή του πολιτισμού στην ανάπτυξη των πολίτη, αλλά θα εγερθούν και μια σειρά θεμάτων που έχουν να κάνουν με τη διεύρυνση και εμβάθυνση της παρουσίας του στην καθημερινότητα μας. Στη σημερινή λοιπόν πραγματικότητα και μάλιστα σε συνθήκες κρίσης, ο πολιτισμός οφείλει να διαδραματίσει ένα σημαντικό και πρωτεύοντα ρόλο στην όλη αναπτυξιακή διαδικασία.

Και αν και η θέση αυτή φαντάζει αυτονόητη και δελεαστική, έχει να αντιμετωπίσει

σημαντικά προβλήματα σε ότι αφορά την αποδοχή και βέβαια την πραγμάτωσή της. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι με την πνευματική απαξίωση που βίωσε και βιώνει η κοινωνία, έχουν δημιουργηθεί σοβαρές αμφιβολίες για το βαθμό του ρεαλισμού της. Και βέβαια αυτό είναι και η μεγάλη επιτυχία όσων αντιστρατεύονται τον πολιτισμό και τις αρχές που αυτός εκφράζει.

Δυστυχώς σήμερα η κοινωνία οδηγείται στην αποδοχή ιδεών και θέσεων που αν και δεν θέτουν ως προτεραιότητα τον άνθρωπο, ο άνθρωπος τις υπηρετεί άκριτα, χωρίς να τον απασχολεί το ερώτημα αν δεν τον υπηρετούν, ποιον τελικά υπηρετούν. Πρόκειται για μια ιστορική αντίφαση, που γεννά συγκρούσεις και οδηγεί την ανθρωπότητα σε αδιέξοδα και συγκρούσεις.

Πρέπει να λοιπόν να βρεθούν τρόποι που θα προσελκύσουν τους πολίτες να

συμμετάσχουν σε αυτή τη διαδικασία και αυτό αποτελεί μια διαρκή πρόκληση όσων σχεδιάζουν και υλοποιούν πολιτιστικές πολιτικές.

Πρέπει παράλληλα να αντιπαλέψουμε την "ανυπομονησία" των πολιτικών που προσδοκούν σε άμεσα αποτελέσματα από τις πολιτικές που επιλέγουν και εφαρμόζουν. Δεν είναι διατεθειμένοι – σχεδόν στο σύνολό τους - να "επενδύσουν" σε πολιτικές που η απόδοσή τους ξεφεύγει από τα όρια της δικής τους πολιτικής παρουσίας, ενώ στο αντίποδα η όποια πολιτιστική πολιτική για να ευοδωθεί έχει ένα σχετικά μεγάλο χρόνο ωρίμανσης.

33

Και ενώ κανείς δεν διανοείται να υποστηρίξει δημόσια τα αντίθετα και φαίνεται ότι οι αντιλήψεις αυτές τυγχάνουν "καθολικής" αποδοχής, μια βαθύτερη θεώρηση θα μας δείξει ότι η στάση αυτή υποκριτική. Δυστυχώς οι πολιτικές σχεδόν ποτέ δεν είναι ειλικρινείς και το διακύβευμα τους ευδιάκριτο. Όπως όλες οι πολιτικές, έτσι και οι όποιες πολιτικές για τον πολιτισμό συνοδεύονται από ένα άκρατο βερμπαλισμό, που θολώνει τους πραγματικούς στόχους που αυτές εξυπηρετούν. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να είναι κανείς πάντα επιφυλακτικός και να αναλύει όσο το μπορεί κάθε πολιτική, ώστε να είναι σε θέση να δει τι μπορεί να υποκρύπτεται ακόμη και πίσω από φαινομενικά θετικές προσεγγίσεις.

(*) Οι αντιλήψεις και οι θέσεις αυτές ίσως να φαντάζουν κουραστικές και ότι άπτονται μιας θεωρητικής προσέγγισης και η επίδραση τους στην καθημερινότητα δε γίνεται άμεσα αντιληπτή. Είναι λοιπόν σκόπιμη μια αναφορά σε ένα χαρακτηριστικό περιστατικό για το πως αντιλαμβάνεται την ανάπτυξη μια ιδιωτικών συμφερόντων εταιρεία σε σχέση με το συλλογικό συμφέρον. Ο αμερικανικός όμιλος ενέργειας Renco λοιπόν έσυρε στα δικαστήρια το Περού, όταν η κυβέρνηση του προσπάθησε να βάλει περιορισμούς στην εκπομπή αερίων από εργοστάσια του ομίλου στη χώρα. Ο αμερικανικός όμιλος επικαλέστηκε ως αιτιολογικό, το γεγονός ότι οι περιορισμοί αυτοί για την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος, επηρεάζουν τελικά αρνητικά την οικονομική θέση και ανάπτυξη της επιχείρησης !!!

● Ψηλαφώντας τις εποχές … με τη γνώση, τον πολιτισμό και την πολιτική … Όπως ήδη ειπώθηκε η σχέση του πολιτισμού με τη γνώση είναι μια σχέση

αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης. Στη λογική αυτή η ενασχόληση με το πολιτισμό παραπέμπει στην ενασχόληση με τη γνώση και το αντίστροφο. Με το δεδομένο ότι η γνώση είναι μια δυναμική διαδικασία, συνυφασμένη με την εξέλιξη, δε μπορεί να την προσεγγίσουμε, αν δεν μπούμε στη λογική της εξέλιξης. Αλλά και ο πολιτισμός απαιτεί την υιοθέτηση της θεωρίας της εξέλιξης για την εξυπηρέτηση των δικών του σκοπών. Προβλέπει και κρίνει με τον δικό του μοναδικό τρόπο την εξέλιξη και την πορεία της κοινωνίας, με βάση την ανθρωποκεντρικούς της στόχους και επιδιώξεις. Επιδιώκει και δέχεται τη γνώση για να φθάσει όχι μόνο για την "αποτύπωση" και "αναπαραγωγή" της κοινωνίας, αλλά με βοηθό την κριτική τοποθέτησή του απέναντι της, να τη "βελτιώσει" και αν χρειαστεί να διεκδικήσει την αλλαγή της. Γιατί η κοινωνική πραγματικότητα δεν αφήνει αδιάφορο ένα άνθρωπο της δημιουργίας και ειδικότερα της τέχνης. Αυτός γνωρίζει πολύ καλά την κοινωνική πραγματικότητα, αυτήν αποτυπώνει και κρίνει στα έργα του.

Στην προέκταση αυτής της οπτικής έχει ενδιαφέρον να δούμε τον τρόπο που σε κάθε εποχή οι καλλιτέχνες προσεγγίζουν την κοινωνία. Τα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα, δε μπορεί λοιπόν παρά να τα ερμηνεύσουμε μόνο μέσα από την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής τους. Σε διαφορετική περίπτωση θα τα κρίνουμε λάθος, οι ερμηνείες που θα δώσουμε θα είναι μεταφυσικές. Πως λχ μπορεί κανείς να ερμηνεύσει το ρομαντισμό παρά μόνο ως απάντηση στο νεοκλασικισμό και τον ορθολογισμό των προηγούμενων αιώνων, ως την υπόδειξη ενός άλλου τρόπου θεώρησης του ανθρώπου όπου υπάρχει και αναδεικνύεται το συναίσθημα, η φαντασία, ο έρωτας κ.α. Αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος που ο ρομαντισμός επιβιώνει ως τις μέρες μας, από τη στιγμή που ανέδειξε κάποια διαχρονικά, δομικά στοιχεία του ψυχισμού του ανθρώπου

Είναι λοιπόν ο πολιτισμός και η τέχνη από τα σημαντικότερα εργαλεία για τη θεώρηση της κοινωνικής πραγματικότητας και της εξέλιξης της κοινωνίας, του ίδιου του ανθρώπου. Ο καλλιτέχνης με την ευαισθησία που τον διακρίνει μπορεί να εντοπίσει το κοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής του, να αποτυπώσει και να κρίνει τη ρέουσα κοινωνική πραγματικότητα και την προοπτική της με το δικό του μοναδικό τρόπο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να βλέπουμε μέσα από την ιδιαίτερη οπτική της τέχνης την κοινωνία και τα προβλήματά της. Από εκεί και πέρα ασφαλώς και δεν είναι η τέχνη η υπεύθυνη να δώσει διέξοδο και λύσεις στα πολιτικά ζητήματα του σήμερα. Είναι δική μας ευθύνη αφού δούμε τη πραγματικότητα αυτή μέσα από μια καθαρά πολιτική οπτική, να εκτιμήσουμε την πορεία της κοινωνίας μας.

Ο καλλιτέχνης ενταγμένος στη διαδικασία της "αξιολόγησης" της κοινωνίας, της πορείας της και της "αποτύπωσης" της, λογικά θα συναντήσει στις αναζητήσεις του την πολιτική, θα ασπαστεί ιδεολογίες και πολιτικές. Μπορεί ακόμα στη συνέχεια να τις ενσωματώσει στο έργο

34

του, να τις "εκφράσει" με το δικό του τρόπο, βιώνοντας με τη δική του οπτική τις προκλήσεις αλλά και τα αδιέξοδα της εποχής του.

Θα είναι όμως μεγάλο το κόστος εκχώρησης της αυτονομίας του, με την άκριτη συστράτευσή του με συγκεκριμένες πολιτικές και κινήματα. Έχουμε ανάγκη την ανεξάρτητη οπτική του δημιουργού.

Δεν είναι λίγες οι φορές που ο δημιουργός περνά την λεπτή γραμμή που τον χωρίζει από την πολιτική και τον καθιστά ένα καθαρά πολιτικό πρόσωπο. Αν και σε ένα βαθμό αυτή η αλλαγή είναι δικαιολογημένη, στην πορεία δημιουργεί πολλά προβλήματα από τη στιγμή που είναι σε θέση να βάλει περιορισμούς στην οπτική και την έκφρασή του. Η στρατευμένη τέχνη είναι βέβαια ένα σημαντικό κεφάλαιο που όπως είναι αντιληπτό δε μπορεί να το προσεγγίσουμε αναλυτικά εδώ.

Είναι τελικά η τέχνη ένα μεγάλο εργαστήριο "πολιτικής σκέψης" αλλά και δράσης, με τους δικού του όρους.

● Πολιτισμός και ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αποτελεί το πρωταρχικό ζητούμενο της κοινωνίας, σε αυτήν εστιάζονται οι

προσπάθειές της, εκεί κρίνεται το μέλλον της. Η ανάπτυξη βέβαια δεν αποτελεί αυτοσκοπό και κρίνεται πάντα ως προς τον επιδιωκόμενο στόχο της από τον πολιτισμό, σε σχέση με το αν αυτή υπηρετεί τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Έτσι ανάπτυξη που δεν έχει ως στρατηγικό στόχο τον άνθρωπο και τις ανάγκες του, δε μπορεί να γίνει αποδεκτή, με όποιο ιδεολογικό μανδύα και αν επενδυθεί. Στο πέρασμα της ιστορίας και στο όνομα της "ανάπτυξης", είδαμε να θυσιάζονται γενεές ολόκληρες για ιδεολογικούς τελικά και μόνο σκοπούς όπως αποδείχθηκε, που υποτίθεται ότι υπερέβαιναν τον άνθρωπο. Αλλά ποτέ δεν αποδείχθηκε ότι τελικά το διακύβευμα τους ήταν τόσο σημαντικό, ώστε να αξίζουν αυτές οι θυσίες. Είναι βέβαιο ότι κανείς από όσους υπηρέτησαν αυτές τις ιδεολογίες και πρακτικές, δεν πρέπει να αισθάνεται ιστορικά δικαιωμένος.

Ο πολιτισμός δεν μπορεί να έχει την ευθύνη της συγκρότησης της συνολικής αναπτυξιακής πολιτικής και διαδικασίας, αυτό αποτελεί ένα διαφορετικό κεφάλαιο. Μπορεί όμως με τη συνδρομή κάποιων προϋποθέσεων, να "συνεισφέρει" στην ανάπτυξη και μάλιστα με τη δημιουργία ακόμα και οικονομικών πόρων.

Η δυνατότητα της δημιουργίας οικονομικών πόρων προέρχεται κυρίως από το οργανικό

δέσιμο του με το έναν από τους υποτομείς του τριτογενή τομέα της οικονομίας, τον τουρισμό. Συνεκτιμώντας τη δυνατότητα αυτή και όσα μέχρι τώρα παρουσιάστηκαν σε προηγούμενα κεφάλαια, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ο πολιτισμός στα θέματα της ανάπτυξης υπεισέρχεται μέσω δύο αξόνων.

• Με την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, βασικού μοχλού της αναπτυξιακής διαδικασίας.

• Με τη δυνατότητα της δημιουργίας πόρων μέσω της ανάπτυξης δραστηριοτήτων με βάση την πολιτιστική δημιουργία και το πολιτιστικό αποθέμα.

Έτσι στη συνέχεια οι επιμέρους προτάσεις που αφορούν την πολιτιστική πολιτική, κινούνται πάνω στους δυο αυτούς άξονες, είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό. Και είναι σημαντικό να συμβεί αυτό γιατί μόνο με τον τρόπο αυτό θα δικαιωθούν ή όχι οι προσπάθειες μας στο χώρο του πολιτισμού.

Μόνο αν ο πολιτισμός αναδειχθεί ως καθοριστικός παράγοντας στη διαδικασία της ανάπτυξης αυτός θα έχει νόημα. Σε διαφορετική περίπτωση θα αποτελεί ένα απλό στοιχείο του κοινωνικού εποικοδομήματος, ανάξιο λόγου και σημασίας, ένα απλό διακοσμητικό στοιχείο της καθημερινότητάς μας.

● Η "πολιτιστική βιομηχανία" Ο πολιτισμός είναι παράλληλα και μια οικονομική δραστηριότητα όπως ήδη έχει

επισημανθεί. Εκτός των άλλων λοιπόν παράγει, διακινεί και εμπορεύεται "προϊόντα" - τα

35

πολιτιστικά προϊόντα - με την κλασσική έννοια του όρου προϊόν. Είναι λοιπόν ο πολιτισμός - αν ερμηνευτεί και με οικονομικά κριτήρια και μια "βιομηχανία", η "πολιτιστική βιομηχανία", όπως επικράτησε ο όρος. Ο όρος χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει το σημαντικό οικονομικό αποτέλεσμα που γεννούν οι κάθε είδους πολιτιστικές δραστηριότητες όπως και το υφιστάμενο πολιτιστικό απόθεμα. Βέβαια αυτή η διάσταση του δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε απλουστεύσεις και παρερμηνείες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο πολιτισμός είναι και μια πηγή οικονομικής ανάπτυξης αλλά πρώτιστα είναι η "ταυτότητα" της κοινωνίας και ταυτόχρονα το μέσο διαμόρφωσής της. Τα όποια οικονομικά παράγωγα του πολιτισμού προκύπτουν από τη διαχείρισή του, είναι στοιχεία του εποικοδομήματός του.

Οι πολιτιστικές δραστηριότητες και το πολιτιστικό απόθεμα είναι αποδεκτό ότι εκτός των

άλλων παράγουν και οικονομικά αποτελέσματα, συντηρούν ένα κύκλο εργασιών, όχι αμελητέο και μάλιστα με αυξητική τάση. Ο κύκλος αυτός έχει να κάνει κυρίως με την ελκυστικότητα των πολιτιστικών προϊόντων, με αιχμή την πολιτιστική κληρονομιά - απόθεμα (μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι, κλπ) αλλά και με σύγχρονα πολιτιστικά προϊόντα (φεστιβάλ, εκθέσεις, καλλιτεχνικές συναντήσεις, κλπ).

Στις δεκαετίες του ’80 και ’90 γίνεται αποδεκτός ο ρόλος και η συμμετοχή των "πολιτιστικών βιομηχανιών" στο πλαίσιο των στρατηγικών επιλογών για την τοπική ανάπτυξη. Οι νέες αντιλήψεις για τον πολιτισμό δέχονται, ότι εκτός από τη συμμετοχή που έχει αυτός στη διαμόρφωση μιας ανθρωποκεντρικής κοινωνίας, ταυτόχρονα έχει τη δυνατότητα, περικλείει τη δυναμική ώστε να συμβάλλει και στην οικονομική ανάπτυξη ενός τόπου. Η συμμετοχή του στην αναπτυξιακή διαδικασία μπορεί να γίνει είτε με τα ίδια τα στοιχεία που τον συνθέτουν (πολιτιστικές δράσεις, πολιτιστικό απόθεμα κλπ), είτε ως ένας παράγοντας που πολλαπλασιάζει τη δυναμική ενός τόπους και των ανθρώπων (αναγνωρισημότητα – ταυτότητα, συμμετοχή στην ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού).

Υπάρχουν μάλιστα πολλά παραδείγματα πόλεων που στήριξαν την στρατηγική τους για την ανάπτυξη, στην ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, την αξιοποίηση του πολιτιστικού τους αποθέματος.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο αποτελεί παράδειγμα η πόλη του Εδιμβούργου με το ομώνυμο φεστιβάλ της. Το φεστιβάλ του Εδιμβούργου αποτελεί το μακροβιότερο φεστιβάλ και ξεκίνησε το 1947. Το πρόγραμμά του περιλαμβάνει θεατρικές παραγωγές και μουσικές παραστάσεις, ενώ φιλοξενούνται σε αυτό παγκοσμίως γνωστοί συνθέτες, μαέστροι και ορχήστρες. Παράλληλα με αυτό υπάρχει και το Φεστιβάλ Παγκόσμιου Κινηματογράφου, το Φεστιβάλ Τζαζ και το Παγκόσμιο Φεστιβάλ Βιβλίου. Όλα αυτά έχουν συμβάλλει στην ταύτιση της πόλης με τα φεστιβάλ της, που με τη σειρά τους έχουν συμβάλλει καθοριστικά στην οικονομική της ανάπτυξη. Μάλιστα με αιτία τα φεστιβάλ, η πόλη καταγράφεται ως ένας δημοφιλής τουριστικός προορισμός και μάλιστα είναι η δεύτερη σε τουρίστες πόλη του Ηνωμένου Βασιλείου.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η δυνατότητα του πολιτισμού να συμβάλλει στην ανάπτυξη

αναγνωρίζεται και σε ανώτατο πολιτικό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συγκεκριμένα στη συνθήκη του Μάαστριχτ του 1992, ο πολιτισμός θεωρείται ως διακριτός τομέας της ευρωπαϊκής δράσης και μάλιστα θεσπίζεται η υποχρέωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συνεκτιμά τις πολιτιστικές πτυχές όλων των πολιτικών της.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί επιπλέον το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε πολιτικές που συνοδεύονται και από χρηματοδοτήσεις, με σκοπό την προαγωγή του "διαλόγου" στο χώρο του πολιτισμού, μέσω πολιτιστικών ανταλλαγών κυρίως με το πρόγραμμα "πολιτισμός".

Βέβαια δε λείπουν και οι προσεγγίσεις που θέλουν να αποκόψουν τον πολιτισμό από την

οικονομική του διάσταση, στο όνομα της ιδεολογικής "καθαρότητας" των πολιτιστικών προϊόντων. Αυτή όμως η προσέγγιση έχει μέσα της μια βασική αδυναμία, παραγνωρίζει δηλαδή το γεγονός ότι το πολιτιστικό προϊόν, η πολιτιστική δραστηριότητα έχουν από τη φύση τους και μια οικονομική διάσταση.

36

Αν στη λογική της ιδεολογικής καθαρότητας του πολιτιστικού προϊόντος δεν αποδεχθούμε και την οικονομική του διάσταση, τότε δημιουργούνται ορισμένα παράδοξα. Λχ η διδασκαλία μιας τέχνης συνοδεύεται και από την καταβολή ενός αντιτίμου από τον "μαθητή" προς το "δάσκαλο" και αυτό είναι κοινά αποδεκτό. Αυτή η πρακτική δε μπορεί να χαρακτηριστεί ως αντίφαση με τη φύση του πολιτισμού, από τη στιγμή που ο δάσκαλος πρέπει να διασφαλίσει χρήματα για το βιοπορισμό του και αυτά του τα προσφέρει η άσκηση από μέρους του μιας πολιτιστικής δραστηριότητας. Πως λοιπόν μπορεί να χαρακτηριστεί αυτή η πρακτική ή πως θα οριστούν τα επιτρεπτά όρια μέσα στα οποία μπορεί να κινηθεί η οικονομική φύση του οποιουδήποτε πολιτιστικού προϊόντος ή δραστηριότητας ;

Το ζήτημα αυτό παραμένει ανοικτό και γύρω του αναπτύσσεται ένας διάλογος που ως βάση έχει το γεγονός ότι η τέχνη έγινε "εμπορεύσιμο" είδος και μάλιστα υψηλής αξίας. Αυτός ο διάλογος δεν ακυρώνει βέβαια το περιεχόμενο του πολιτισμού, ούτε αμφισβητεί την οικονομική του διάσταση, αλλά θέτει εκ των πραγμάτων ένα προβληματισμό σε σχέση με τα όρια της οικονομικής διάστασης του πολιτισμού. Από το σημείο αυτό και μετά γεννώνται διάφορες προσεγγίσεις, αναπτύσσονται διάφορες θεωρίες που όμως δεν ακυρώνουν τη "δισυπόστατη" αυτή φύση του πολιτισμού και κυρίως το περιεχόμενό του. Προσπαθούν απλά να λύσουν τη θεωρητική αντίφαση που γεννά η εμμονή στη θεωρία της "ιδεολογικής καθαρότητας" του πολιτιστικού προϊόντος και της οικονομικής διάστασης της πολιτιστικής δραστηριότητας.

Ο φύση του πολιτισμού είναι δισυπόστατη και αυτό που προέχει δεν είναι η

αμφισβήτηση αυτής της πραγματικότητας, αλλά η διασάφηση των πρωτευόντων χαρακτηριστικών του. Κύρια αντίθεση είναι ο "κοινωνικός" χαρακτήρας του πολιτισμού ως μέσο αλληλεπίδρασης και αλληλοδιαμόρφωσης της κρατούσας ιδεολογίας και της συμβολής του στη διαμόρφωση της κοινωνίας. Η οικονομική του διάσταση όσο σημαντική και να είναι, ανήκει στο χώρο του επιφαινόμενου και σε κάθε περίπτωση όμως είναι υπαρκτή και πρέπει πάντα να τη συνυπολογίζουμε.

Ακόμη δε πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η παραγωγή ορισμένων πολιτιστικών

προϊόντων, απαιτεί τη διάθεση σημαντικών πόρων για την πραγμάτωσή τους. Οι πόροι αυτοί μας βάζουν αναγκαστικά σε μια λογική ανταποδοτικότητας, των επενδυόμενων "κεφαλαίων" και αν αυτό δε συνυπολογιστεί, τότε η φυσική κατάληξη των πραγμάτων είναι το οικονομικό αδιέξοδο. Λχ δε μπορεί να δημιουργήσεις κινηματογράφο χωρίς κεφάλαια και από τη στιγμή που "επενδύσεις" κεφάλαια, πρέπει να ενδιαφερθείς και για την "απόδοσή" τους. Ο κινηματογράφος είναι ίσως η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση μορφής τέχνης όπου εκτός από τέχνη, είναι προφανές ότι ο πολιτισμός είναι και "βιομηχανία".

Οφείλουμε λοιπόν αποδεχόμενοι αυτή την πραγματικότητα, της σχέσης δηλαδή του

πολιτισμού με την οικονομία, να εκτιμήσουμε τις δυνατότητες να συμβάλλουν οι πολιτιστικές δραστηριότητες και το πολιτιστικό απόθεμα θετικά στην προσπάθεια για ανάπτυξη. Να λειτουργήσουν παράλληλα και ως μια πηγή νέα πηγή εισοδήματος και απασχόλησης για την τοπική οικονομία, χωρίς να παραγνωρίζονται και να αλλοιώνονται τα βασικά χαρακτηριστικά του πολιτισμού .

● Πολιτισμός και τουρισμός ... αναζητώντας νέους οικονομικούς για την

τοπική κοινωνία. Ο τουρισμός έχει αναδειχθεί σε έναν ιδιαίτερα δυναμικό κλάδο της οικονομίας με ένα

διαρκώς αυξανόμενο κύκλο εργασιών (*). Την ώθηση στην ανάπτυξη του τουρισμού έδωσαν η ανάπτυξη των μεταφορών και των πληροφοριών.

Πέρα από τα ζητήματα που αφορούν γενικότερα τον τουρισμό, είναι σημαντικό να εκτιμήσουμε ένα ιδιαίτερο δεδομένο, την παρατηρούμενη στροφή των τουριστών προς την αναζήτηση άλλων σημείων ενδιαφέροντος, πέρα από το γνωστό μοτίβο της θάλασσας και του ήλιου. Ο μαζικός τουρισμός όπως τον γνωρίσαμε τις δεκαετίες του ΄70 και του ΄80 έχει αλλάξει. Κύριο γνώρισμα αυτής της διαφοροποίησης είναι η αλλαγή της συμπεριφοράς των

37

τουριστών, που πλέον επιλέγουν τον τόπο προορισμού με διαφορετικά κριτήρια. Ο σύγχρονος τουρίστας αναζητά την αυθεντικότητα, την ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά. Η αναζήτηση του τόπου προορισμού γίνεται με οδηγό την ικανοποίηση της ανάγκης του ανθρώπου για προσωπική καλλιέργεια και της υπηρέτησης των ανθρώπινων αξιών που αυτός πρεσβεύει. Και είναι ο πολιτισμός – δραστηριότητες & απόθεμα - αυτός που μπορεί να προσφέρει αυτό το είδος ικανοποίησης στο συγκεκριμένο τουρίστα.

Η στροφή αυτή, όπως δείχνουν και τα σχετικά στοιχεία, δεν έχει συγκυριακό, αλλά μόνιμο χαρακτήρα και μάλιστα με αυξητική τάση. Αυτή η μετακίνηση από το γενικό στον εναλλακτικό τουρισμό σε ποσοστό εκτιμάται ότι προσεγγίζει το 8% και μάλιστα με αυξητικές τάσεις. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες που αναλύουν αυτό το δεδομένο, αλλά για οικονομία του χώρου δεν θα επεκταθούμε σε αυτές, θα τις δεχτούμε ως πραγματικότητα.

Αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα διαπίστωση πρέπει να μας ωθήσει σε πολιτικές διάσωσης και

ανάδειξης όσων στοιχείων συνθέτουν και δείχνουν την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Συγκεκριμένα ο πολιτισμός και η ιστορία, μπορούν να εκμεταλλευτούν το σχετικό ενδιαφέρον, είτε αυτό αφορά μνημεία, μουσεία, αρχαιολογικούς τόπους κλπ είτε αφορά την πολιτιστική δημιουργία, για να προσελκύσουν επισκέπτες. Οι επισκέπτες αυτοί είναι πρόθυμοι να αγοράσουν τις σχετικές υπηρεσίες και το αντίτιμο των υπηρεσιών αυτών να το καρπωθεί η τοπική κοινωνία.

Το "πολιτιστικό κεφάλαιο" με την όποια μορφή του είναι τελικά ένας "τοπικός πόρος",

αλλά αυτός ο πόρος δεν είναι βέβαιο ότι θα αποδώσει προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Μπορεί είτε να κατασπαταληθεί, είτε να μείνει αναξιοποίητος αν δεν στηριχθεί σε πολιτικές που θα διαπνέονται από μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και ξεκαθαρισμένους στόχους και την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης μεθοδολογίας.

Επίσης δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι από την ανάπτυξη του τουρισμού, αν τελικά αυτή επιτευχθεί, το όποιο κέρδος προκύψει θα το καρπωθεί η τοπική κοινωνία. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει η πολιτική πάνω στην οποία θα στηριχθεί η ανάπτυξη του τουρισμού και η αντίστοιχη μεθοδολογία που θα αναπτυχθεί και θα εφαρμοστεί, να διασφαλίσουν την απόδοση ενός μεγάλου μερίσματος από τους ανάλογους πόρους στην τοπική κοινωνία. Η εδώ αναφορά στο ζήτημα αυτό, γίνεται για να επισημανθεί το γεγονός ότι ναι μεν μπορούμε να στηρίξουμε την οικονομική ανάπτυξη και μέσω του πολιτισμού, αλλά αυτό μπορεί να αποδειχθεί ατελέσφορο ως προς τον επιδιωκόμενο σκοπό που είναι η δημιουργία πόρων προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Δηλαδή ενώ θα δημιουργήσουμε πόρους, τους πόρους αυτούς θα τους προσπορίζονται τρίτοι.

Για παράδειγμα μια μονάδα "all including" που θα λειτουργήσει στην περιοχή, θα

μεταφέρει το όποιο έσοδο από την ανάπτυξη του τουρισμού εδώ, εκτός της περιοχής. Πρέπει λοιπόν να μεριμνήσουμε και να επιδιώξουμε στην αρχή της προσπάθειας, για τη δημιουργία ισχυρών δεσμών της σχεδιαζόμενης τουριστικής ανάπτυξης με την τοπική οικονομία και παραγωγή.

Έτσι λχ η πρόταση του δήμου για προσέλκυση επενδυτών για την ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων στην περιοχή στη βάση ενός ολοκληρωμένου πλάνου τουριστικής ανάπτυξης, πρέπει να θέτει ως ζητούμενο τη σχέση των υπό δημιουργία μονάδων με την τοπική οικονομία. Βέβαια μπορεί εδώ να αντιτείνει κάποιος ότι θα μπορούσε η ίδια η τοπική αυτοδιοίκηση να αναλάβει μια τέτοια προσπάθεια. Όμως πρέπει να συνυπολογιστεί το δεδομένο ότι για μια τέτοια δραστηριότητα απαιτείται τη διάθεση κεφαλαίων και τεχνογνωσίας που δε διαθέτει η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Δεν υπάρχει λοιπόν κανένας προφανής λόγος για να το επιχειρήσει. Από την άλλη όμως μπορεί να διαμορφώσει μια στρατηγική και μεθοδολογία που θα διασφαλίσει στην τοπική κοινωνία τα μέγιστα δυνατά οφέλη.

Συγκεκριμένα θα πρέπει ο δήμος να μεριμνήσει ώστε να περιέλθουν στη κυριότητα του εκτάσεις οι οποίες προσφέρονται για αυτό το σκοπό. Στη λογική αυτή αφού εντοπιστούν οι συγκεκριμένες εκτάσεις που θεωρούνται κατάλληλες, θα πρέπει να προχωρήσει στο ξεκαθάρισμα του ιδιοκτησιακού καθεστώτος που τις διέπει. Αν είναι εκτάσεις που είναι

38

καταπατημένες να προχωρήσει ο δήμος σε διοικητικές αποβολές, αν είναι εκτάσεις το δημοσίου να διεκδικήσει την παραχώρησή τους. Τις εκτάσεις αυτές μπορεί ακολούθως να τις εισφέρει με τη σειρά του υπό όρους για την ανέγερση ξενοδοχειακών μονάδων με το καθεστώς των ΣΔΙΤ (Σύμπραξη Δημόσιου Ιδιωτικού Τομέα). Οι όροι αυτοί μπορούν να εστιαστούν στην υποχρέωση του επενδυτή να προμηθευτεί τα αναγκαία υλικά κατασκευής από την τοπική αγορά, την απασχόληση τοπικού ανθρώπινου δυναμικού τόσο στη φάση της κατασκευής όσο και της λειτουργίας της μονάδας, την προμήθεια αναλωσίμων από την τοπική αγορά, τον προσδιορισμό των προσφερόμενων υπηρεσιών ώστε να μπορέσουν να δημιουργηθούν παράλληλες μικρές τοπικές επιχειρηματικές δραστηριότητες κλπ .

Βέβαια όλα αυτά προϋποθέτουν παράλληλα τη συγκρότηση και υλοποίηση ενός

ολοκληρωμένου σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης. Αυτό το σχέδιο που θα συνταχθεί και θα υλοποιηθεί, για να αποτελέσει η περιοχή μας πόλο προσέλκυσης "πολιτιστικών τουριστών" θα πρέπει να πάρει υπόψη του μια σειρά απαιτήσεων.

• Την οργάνωση του πολιτιστικού αποθέματος ώστε να είναι εφικτή η "αξιοποίησή"

του. • Την οργάνωση υποδομών για την ολοκληρωμένη και άρτια εξυπηρέτηση των

επισκεπτών που θα επιλέξουν να επισκεφθούν την περιοχή. • Την προβολή του υφιστάμενου πολιτιστικού αποθέματος αλλά και της σύγχρονης

πολιτιστικής παραγωγής.

Οι πολιτικές που θα εκπονηθούν προς αυτή τη κατεύθυνση πρέπει να είναι συγκεκριμένες, να προωθήσουν τον επιδιωκόμενο στόχο με κάθε σεβασμό προς το πολιτιστικό απόθεμα που ο τόπος διαθέτει. Πρέπει να προσέξουμε και σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να ακολουθήσουμε πολιτικές έντασης σε ότι αφορά την αξιοποίησή του. Ο στόχος της άντλησης του μεγαλύτερου δυνατού κέρδους στο μικρότερο δυνατό χρόνο, μόνο κακό μπορεί να προξενήσει μακροπρόθεσμα στην όλη προσπάθεια. Ακόμα θα πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για την δημιουργία νέου πολιτιστικού αποθέματος, ώστε να υπάρχει ένα διαρκές ενδιαφέρον του κοινού για την περιοχή μας.

Το νέο απόθεμα μπορεί να προέλθει από διάφορες "αιτίες". Λχ από την ανάπτυξη νέων καινοτόμων πολιτιστικών δραστηριοτήτων, ιδιαίτερης εμβέλειας και σημασίας και στο μέτρο του δυνατού σε σύνδεση με τον υφιστάμενο πολιτιστικό απόθεμα, από την ανάδειξη νέων "σημείων" ικανών να προσελκύσουν το ενδιαφέρον επισκεπτών (ανατολική τέχνη, εβραϊκός πολιτισμός), κλπ.

(1) Η δυναμική του τουρισμού αποτυπώνεται σε στοιχεία που κοινοποίησε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (WTO) και συγκεκριμένα. Το 1950 οι διεθνείς τουρίστες ήταν 25,3 εκατ. και δαπάνησαν 2,1 δις $. To 2003 τα αντίστοιχα μεγέθη ήταν 691 εκατ. και 523 δις $. Ακόμα πρέπει να τονιστεί ότι αν και κατά καιρούς ορισμένα σημαντικά γεγονότα, όπως λχ τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, επέδρασαν αρνητικά στην ανάπτυξη του τουρισμού, αυτό το δεδομένο ήταν προσωρινό και η αυξητική τάση στη διακίνηση τουριστών έχει παγιωθεί.

● Πολιτιστικός τουρισμός. Είναι πολύ σημαντικό να επιχειρήσουμε μια προσέγγιση στις μορφές του εναλλακτικού

τουρισμού και ειδικότερα του πολιτιστικού τουρισμού και να διαγνώσουμε την δυναμική που αυτές εμπεριέχουν ειδικότερα για την περιοχή μας. Με τον τρόπο αυτό θα μπορέσουμε να διαμορφώσουμε πολιτικές ενδυνάμωσης των συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων που σχετίζονται με τον πολιτιστικό τουρισμό. Απώτερος στόχος η δημιουργία ενός πόλου προσέλκυσης επισκεπτών με αιχμή τον πολιτισμό, ικανού να δημιουργήσει ένα διαρκές και ανανεούμενο ενδιαφέρον για την περιοχή.

Γιατί ο ίδιος ο πολιτισμός εκτός των άλλων έχει και ένα ακόμα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Δεν είναι στατικός και επαναλαμβανόμενος, εμπεριέχει το στοιχείο της ανανέωσης και της διεύρυνσης. Έχοντας δημιουργήσει ένα πολιτιστικό πόλο, μπορούμε να

39

διευρύνουμε την "εμβέλεια" του με διάφορες πολιτικές, να διευρύνουμε τη δυναμική του. Μάλιστα δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι ο πολιτισμός είναι σε θέση να δημιουργήσει δεδομένα ακόμα και αν δεν υπάρχουν. Λχ μια σημαντική και καινοτόμα πολιτιστική δραστηριότητα είναι σε θέση να προσελκύσει το ενδιαφέρον του κοινού, ακόμα και εκεί που δεν υπάρχει πολιτιστικό απόθεμα, απουσιάζει μέχρι πρότινος κάθε πολιτιστική δραστηριότητα.

Ως μορφές εναλλακτικού τουρισμού επιγραμματικά μπορεί να αναφερθούν οι ακόλουθες.

• Πολιτιστικός τουρισμός • Οικοτουρισμός • Αγροτουρισμός • Αθλητικός τουρισμός • Τουρισμός περιπέτειας • Συνεδριακός τουρισμός • Τουρισμός θεραπείας • Θρησκευτικός τουρισμός.

Κάθε μια από τις μορφές αυτές έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και τα ιδιαίτερα

συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Στο σημείο αυτό καταγράψουμε τους τομείς που συνθέτουν τον πολιτιστικό τουρισμό και

σε επόμενο στάδιο θα εκτιμήσουμε με ποιες πολιτικές οι τομείς αυτοί μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης επισκεπτών.

• Φεστιβάλ - πολιτιστικά δρώμενα

o Φεστιβάλ o Πολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, εκθέσεις

κλπ) o Λειτουργία σχολών καλλιτεχνικής εκπαίδευσης o Σεμινάρια, ημερίδες, συνέδρια κλπ με θεματολογία από τον πολιτισμό.

• Ιστορικές τοποθεσίες o Τοποθεσίες σημαντικών ιστορικών γεγονότων o Μνημεία

• Θρησκευτικά μνημεία και θρησκευτικές τοποθεσίες o Τοποθεσίες σημαντικών θρησκευτικών γεγονότων o Τόποι λατρείας o Θρησκευτικά μουσεία o Μοναστήρια

• Γλώσσες • Αρχιτεκτονική

o Παραδοσιακή αρχιτεκτονική o Παραδοσιακοί οικισμοί και συνοικίες

• Τέχνες – υποδομές και χώροι o Ύπαρξη πολιτιστικών υποδομών o Ύπαρξη παραδοσιακών κτιρίων για πολιτιστικές χρήσεις o Ύπαρξη ιδιαίτερων περιοχών όπου αναπτύσσονται πολιτιστικές

δραστηριότητες • Λαϊκός πολιτισμός - παραδοσιακές τέχνες

o Παραδοσιακές τέχνες και τεχνικές o Παραδοσιακές ενδυμασίες o Λαογραφικά μουσεία o Παραδοσιακή μουσική

• Παραδοσιακή κουζίνα και παραδοσιακά ποτά o Παραδοσιακές συνταγές o Παραδοσιακά φαγητά

40

o Τρόποι και τοποθεσίες παρασκευής παραδοσιακών φαγητών και ποτών o Εξοπλισμός παρασκευής παραδοσιακών φαγητών και ποτών o Διάθεση παραδοσιακών φαγητών και ποτών o Ύπαρξη βιοτεχνιών παρασκευής και διάθεσης παραδοσιακών φαγητών και

ποτών • Πολιτιστική κληρονομιά

o Μουσεία o Αρχαιολογικοί χώροι o Κάστρα o Κτίσματα o Υποδομές (δρόμοι, έργα ύδρευσης, γέφυρες, κλπ)

• Εμπόριο o Περιοχές παραδοσιακού εμπορίου με τοπικά προϊόντα (λχ

αργυροχρυσοχοΐα – περιοχή Ιωαννίνων) o Περιοχές εμπορίου με ιδιαίτερα αισθητικά χαρακτηριστικά (παλιές αγορές

– Μοδιάνο Θεσσαλονίκη, αγορά Χανίων κλπ) • Αθλητισμός

o Παραδοσιακά αθλήματα ( ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΑΘΛΗΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ Πέντε χώρες, πέντε γειτονιές, πέντε παιχνίδια – Καβάλα 2014)

o Παραδοσιακές αθλητικές διοργανώσεις Ήδη από μια απλή ανάγνωση είναι προφανές ότι η πόλη και η περιοχή της διαθέτουν

πολλά "σημεία" που ανήκουν σε πολλές από τις παραπάνω κατηγορίες. Προϋπόθεση όμως για να συμβάλλουν όλα αυτά στη ανάδειξη της περιοχής και να αποτελέσουν πόλο προσέλκυσης επισκεπτών, είναι η συστηματική καταγραφή, μελέτη και ανάδειξή τους. Με τον τρόπο αυτό θα εκτιμηθεί η δυναμική τους, θα καταλήξουμε στις πολιτικές ανάδειξης και αξιοποίησής τους. Να σημειωθεί ότι κάποιες επιμέρους μορφές του πολιτιστικού τουρισμού μπορεί κανείς να τις συναντήσει και σε άλλες μορφές του εναλλακτικού τουρισμού. Αυτό συμβαίνει γιατί αυτές έχουν διπλή "όψη" λχ τα παραδοσιακά αθλήματα. Τέλος ο συνεδριακός τουρισμός δεν έχει περιληφθεί σκόπιμα γιατί από μόνος του αποτελεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο και έτσι πρέπει να τον προσεγγίσει κανείς ανεξάρτητα.

● Πολιτιστικός τουρισμός - η περίπτωση του Δήμου Βέροιας. Η περίπτωση του δήμου Βέροιας και της περιοχής γενικότερα πρέπει να διερευνηθούν

πολύπλευρα, να εκτιμηθεί η σχέση τους με τον πολιτιστικό τουρισμό, οι δυνατότητες και η δυναμική που εμπεριέχουν. Βέβαια μια τέτοια προσέγγιση είναι σκόπιμο να αποτελέσει αντικείμενο ειδικής μελέτης, ώστε να προκύψουν όσο είναι δυνατόν ασφαλή συμπεράσματα σε σχέση με το θέμα αυτό.

Δυστυχώς όσες φορές πάρθηκαν πρωτοβουλίες σε σχέση με τον τουρισμό, δεν εκτιμήθηκε η σκοπιμότητά των όποιων ενεργειών και κυρίως η αποδοτικότητά τους, στη βάση κάποιας σχετικής μελέτης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων. Τις περισσότερες φορές οι δράσεις που αναπτύχθηκαν ήταν ευκαιριακές και χωρίς συνέχεια, κυρίως όμως όπως θα δούμε, αυτές προσανατολίστηκαν μάλλον σε λάθος κατεύθυνση αν κρίνουμε από την εκτίμηση ορισμένων στοιχείων που αντλήθηκαν από την ΕΛΣΤΑΤ.

Πρόκειται για πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία που αφορούν την περιοχή μας και μπορεί να μας οδηγήσουν στην αναθεώρηση ορισμένων προτεραιοτήτων που θέτουμε σε σχέση με τον τουρισμό και τις αντίστοιχες πολιτικές για την περιοχή μας.

Βέβαια η εδώ παράθεση των στοιχείων αυτών και η εξαγωγή κάποιων συμπερασμάτων από αυτά δε διεκδικεί τη βαρύτητα μιας μελέτης. Απλά προσπαθεί όμως να στηρίξει μια συλλογιστική και μια μεθοδολογία σε σχέση με τα ζητήματα αυτά. Έτσι ενδεικτικά αναφέρονται στη συνέχεια στοιχεία που αφορούν τα εισιτήρια των μουσείων - αρχαιολογικών χώρων και διανυκτερεύσεων σε Ελλάδα - Κ. Μακεδονία και Ημαθία και επιχειρείται μια πρώτη προσέγγιση και ερμηνεία τους.

41

Στοιχεία εισιτηρίων μουσείων - αρχαιολογικών χώρων και διανυκτερεύσεων σε Ελλάδα - Κ. Μακεδονία και Ημαθία. (*) 2004

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Εισιτήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων 5.788.289 213.345 109.502 Σύνολο διανυκτερεύσεων 51.589.793 4.231.813 89.978 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών 13.280.010 1.811.085 80.298 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών 38.309.783 2.420.728 9.680 2005

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Εισιτήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων 6.893.546 234.361 133.736 Σύνολο διανυκτερεύσεων 54.017.256 4.949.463 101.193 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών 13.942.458 2.048.586 91.614 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών 40.074.798 2.900.877 9.579 2006

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Εισιτήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων 7.516.665 283.744 176.401 Σύνολο διανυκτερεύσεων 56.707.728 5.716.854 125.832 δΔιανυκτερεύσεις ημεδαπών 14.248.961 2.268.246 113.004 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών 42.458.767 3.448.608 12.828 2007

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Εισιτήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων 7.262.471 208.191 123.523 Σύνολο διανυκτερεύσεων 64.085.524 6.743.571 112.901 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών 16.675.264 2.592.905 102.512 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών 47.410.260 4.150.666 10.389 2013

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Εισιτήρια μουσείων και αρχαιολογικών χώρων 8.167.889 171.849 Σύνολο διανυκτερεύσεων 70.089.017 7.475.456 70.049 Διανυκτερεύσεις ημεδαπών 13.027.293 1.990.614 60.689 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών 57.061.724 5.484.542 9.360

42

1. σχέση εισιτηρίων μουσείων προς σύνολο διανυκτερεύσεων

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2004 100/891 100/1.134 100/82 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2005 100/783 100/1.237 100/76 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2006 100/754 100/1.215 100/71 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2007 100/882 100/1.993 100/91 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2013 100/858 100/41 2. σχέση εισιτηρίων μουσείων προς σύνολο διανυκτερεύσεων ημεδαπών

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2004 100/229 100/848 100/73 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2005 100/202 100/874 100/68 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2006 100/189 100/799 100/64 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2007 100/229 100/1.245 100/83 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2013 100/159 100/35 3. σχέση εισιτηρίων μουσείων προς σύνολο διανυκτερεύσεων αλλοδαπών

Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Ημαθία Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2004 100/661 100/1.134 100/8,8 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2005 100/581 100/1.237 100/7,2 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2006 100/564 100/1.215 100/7,3 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2007 100/652 100/1.993 100/8,4 Αναλογία συνόλου Εισιτήρια μουσείων / διανυκτερεύσεων - 2013 100/698 100/5,4 (*) Πηγή. Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία. Σημείωση: Θα ήταν πολύ χρήσιμο να γνωρίζαμε την αναλογία των επισκεπτών ημεδαποί / αλλοδαποί στους αρχαιολογικούς χώρους, ώστε ακόλουθα να εξάγουμε πιο ασφαλή συμπεράσματα σε σχέση με τη διαμονή τους. Επειδή όμως τα στοιχεία αυτά δεν υπάρχουν, η αναλογική προσέγγιση και ερμηνεία της συμπεριφοράς αλλοδαπών & ημεδαπών σε τη σχέση με τη διαμονή τους, επιχειρήθηκε με βάση τα πανελλαδικά εισιτήρια μουσείων ( αλλοδαπών & ημεδαπών) όσο και με αυτά που αφορούν την περιφέρεια της Κ. Μακεδονίας.

43

Τα στοιχεία που αφορούν τα εισιτήρια των μουσείων - αρχαιολογικών χώρων και των διανυκτερεύσεων με μια πρώτη ανάγνωση μας δίνουν πολύ εντυπωσιακά συμπεράσματα.

• Συγκρίνοντας τα δεδομένα είναι προφανές ότι η σχέση διανυκτερεύσεων / εισιτηρίων είναι πολύ αρνητική τόσο σε σχέση με τον αντίστοιχο πανελλαδικό όρο μέσο, όσο και με τον αντίστοιχο της Κ. Μακεδονίας. Έτσι ενώ το 2013 σε πανελλαδικό επίπεδο σε 100 εισιτήρια μουσείων αντιστοιχούν 858 διανυκτερεύσεις, στην Ημαθία 100 εισιτήρια αντιστοιχούν σε μόλις 41 διανυκτερεύσεις. Αν δηλαδή συμβαδίζαμε με το μέσο πανελλαδικό όρο θα έπρεπε στα 171.849 εισιτήρια, να αντιστοιχούν 1.474.643 διανυκτερεύσεις αντί των 70.049 που έγιναν (!!!). Βέβαια αυτή αποτελεί μια απλή αριθμητική προσέγγιση, αλλά σε κάθε περίπτωση τίποτα δε δικαιολογεί την απόκλιση που καταγράφεται. Αυτό άλλωστε αντικατοπτρίζεται και στην πληρότητα των ξενοδοχειακών μας μονάδων, που το 2012 ήταν μόλις στο 20,80%, για να πέσει το 2013 στο 16,10%.

• Από τα στοιχεία του 2007 φαίνεται ότι η ναυαρχίδα του νομού Βεργίνα προσελκύει μόλις το 1.7% των εισιτηρίων των μουσείων - αρχαιολογικών χώρων πανελλαδικά και για το 2013 αυτό ο ποσοστό ανέβηκε στο 2.1 %. Αυτό το ποσοστό δείχνει ότι υπάρχουν ακόμα πολλά περιθώρια βελτίωσης της θέσης μας, αν δεχθούμε ότι η χώρος είναι από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς και αρχαιολογικούς χώρους πανελλαδικά και σε αυτόν είναι σε εξέλιξη σημαντικά νέα έργα.

• Στην περιφέρεια της Κ. Μακεδονίας η Βεργίνα έχει πρωτεύουσα σημασία. Όπως δείχνουν τα στοιχεία της περιόδου 2004-2007, πολύ πάνω από το 50% των εισιτηρίων των μουσείων που κόβονται στην Κ. Μακεδονία, ανήκουν στη Βεργίνα.

• Η περιοχή μας είναι ιδιαίτερα προσφιλής τουριστικός προορισμός σε ημεδαπούς τουρίστες. Η προσέλευση αλλοδαπών τουριστών παραμένει σχετικά σταθερή και αναλογικά είναι η ίδια με το μέσο πανελλαδικό όρο σε σχέση με την αναλογία αριθμού εισιτηρίων και διανυκτερεύσεων. Ενδεικτικά η αναλογία διανυκτερεύσεων ημεδαπών / αλλοδαπών είναι το 2013, 6,5/1. Καλοί πελάτες της περιοχής μας είναι λοιπόν κατά κύριο λόγο οι ημεδαποί, άρα το βάρος της όποιας τουριστικής πολιτικής πρέπει να έχει ως κύριο στόχο τον εσωτερικό τουρισμό.

• Η μεγάλη και δυσμενής ανατροπή στη σχέση διανυκτερεύσεων / εισιτηρίων είναι απόρροια της μεγάλης μείωσης διανυκτερεύσεων των ημεδαπών επισκεπτών.

• Από τη σύγκριση των στοιχείων για τη σχέση διανυκτερεύσεων / εισιτηρίων που αφορούν την Ελλάδα – δυστυχώς δεν υπάρχουν σχετικά στοιχεία για την Κ. Μακεδονία για το 2013 – φαίνεται ότι ενώ σε πανελλαδικό επίπεδο υπάρχει μια σχετική σταθερότητα, αυτή η διαπίστωση δεν ισχύει για την περιοχή μας. Παρόλο που ο αριθμός των εισιτηρίων σε απόλυτους αριθμούς αυξάνεται, ο αριθμός των διανυκτερεύσεων κινείται αντίστροφα. Αυτή τη δυσμενή για εμάς πορεία των σχετικών αριθμών, πρέπει να την αποδώσουμε στην αυξανόμενη απροθυμία των επισκεπτών μας να διανυκτερεύσουν στην περιοχή μας. Αυτό δείχνει με τη σειρά του ότι συνολικά η περιοχή μας γίνεται σταδιακά πιο "αφιλόξενη" στον επισκέπτη και εδώ οι ευθύνες είναι συλλογικές. Αν δεν εντοπιστούν τα προβλήματα που κάνουν την περιοχή μας πιο "αφιλόξενη", υπάρχει ο κίνδυνος να δημιουργηθούν μη αναστρέψιμες καταστάσεις.

• Πρέπει άμεσα να δομηθεί μια προσπάθεια συγκέντρωσης στοιχείων σε σχέση με τη συμπεριφορά των επισκεπτών μας και το βαθμό ικανοποίησης τους. Λχ ένα ερωτηματολόγιο θα μπορούσε να μας δώσει πολύ σημαντικά στοιχεία, που θα καθόριζαν σε ένα μεγάλο βαθμό τις πολιτικές και τις προτεραιότητες μας στον τομέα του τουρισμού. Λχ

o Από πού πληροφορήθηκαν τις δυνατότητες της περιοχής. o Γιατί επέλεξαν να διανυκτερεύσουν ή όχι στην περιοχή μας. o Αν γνωρίζουν ποιες άλλες δυνατότητες προσφέρει η περιοχή. o Αν είναι ευχαριστημένοι από τις υπηρεσίες που τους προσφέρονται o Αν θεωρούν ότι η πρόσβαση στην περιοχή μας είναι εύκολη

44

o Αν θεωρούν ότι η εικόνα που δημιούργησαν πριν από την έλευση τους στην περιοχή ανταποκρίνεται στην εικόνα που αποκομίζουν μετά την εδώ επίσκεψή τους

o Κλπ. ● Το πολιτιστικό απόθεμα της πόλης ... πολιτιστικές υποδομές … Ο Δήμος Βέροιας διαθέτει σήμερα ένα πολύ σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα. Πρέπει

ακόμα να τονιστεί ιδιαίτερα η σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στο σήμερα, τι στιγμή μάλιστα που ανάλογες δραστηριότητες στην περιφέρεια αλλά και στο κέντρο, γνωρίζουν κάμψη ή ακόμα και αναστέλλονται. Όλα αυτά έχουν αναγάγει το δήμο Βέροιας στην πρωτοπορία της πολιτιστικής ζωής στην περιφέρεια.

Αυτή η πραγματικότητα προσθέτει ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα στην πόλη, αλλά αυτό το δεδομένο δε συνεπάγεται και την αυτονόητη ανάδειξη και οικονομική αξιοποίησή του. Δυστυχώς οι μηχανισμοί marketing της αγοράς, έχουν διεισδύσει και στο χώρο του πολιτισμού και ένα αξιόλογο πολιτιστικό δεδομένο ή γεγονός, δεν αναδεικνύεται πλέον από μόνο του. Για να συμβεί αυτό απαιτείται η συνδρομή ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού και αντίστοιχων ενεργειών, οι βάσεις των οποίων θα επιχειρηθεί να τεθούν σε επόμενο κεφάλαιο.

Αρχικά θα πρέπει να εκτιμήσουμε τα στοιχεία που συνθέτουν το πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής. Στόχος μας να "εκμεταλλευτούμε" τον ισχυρό πόλο της Βεργίνας για την προσέλκυση επισκεπτών και ταυτόχρονα να την "παντρέψουμε" και με τα άλλα στοιχεία της περιοχής. Ζητούμενο η δημιουργία ενός πλέγματος πολλαπλών σημείων ενδιαφέροντος πολιτιστικού περιεχομένου. Με τον τρόπο αυτό θα "πείσουμε" τον επισκέπτη αρχικά να μας επισκεφθεί με αφορμή τη Βεργίνα και στη συνέχεια να εκτιμήσει ο ίδιος ότι ο τόπος του προσφέρει και άλλες σημαντικές επιλογές πολιτιστικού ενδιαφέροντος, που μπορεί να τις συνδυάσει με την επίσκεψη στη Βεργίνα.

Η Βέροια και η ευρύτερη περιοχή, είναι ένας τόπος ιστορικά φορτισμένος όπου συναντά

κανείς παντού τα "αποτυπώματα" της ιστορίας. Αντιπροσωπεύουν ιστορία και πολιτισμό χιλιετιών, που ξεκινά από την νεολιθική εποχή και φτάνει μέχρι το σήμερα. Αυτή η αδιάλειπτη συνέχεια είναι πολύ σημαντική, γιατί φανερώνει μια ενυπάρχουσα δυναμική στον τόπο μας, που σε όλες τις ιστορικές περιόδους "δημιουργεί" και τα αποτυπώματα αυτής της δημιουργίας "αποκαλύπτονται" σε κάθε σημείο του. Ο νεολιθικός οικισμός της Ν. Νικομήδειας, η κλασσική εποχή, η εποχή του Μακεδονικού Βασιλείου, η Ρωμαϊκή εποχή, το Βυζάντιο, η εποχή της τουρκοκρατίας, η νεότερη ιστορία και το σήμερα, δημιουργούν ένα ιστορικό και διαχρονικό μοναδικό δεδομένο.

Παράλληλα πρέπει να εκτιμηθεί ιδιαίτερα και ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της περιοχής, στοιχεία του οποίου συναντάμε σε πολλά σημεία της Βέροιας, στοιχεία που η πόλη σεβάστηκε και πέρασε στο σήμερα. Αυτή η πραγματικότητα είναι ένα πολύ ιδιαίτερο χαρακτηριστικό το οποίο και πρέπει να συνυπολογίσουμε στο σχεδιασμό των πολιτικών μας για τον πολιτιστικό τουρισμό.

Μπορεί κάποιες περιοχές στην Ελλάδα να έχουν για ορισμένες ιστορικές περιόδους πολύ πιο σημαντικά μνημεία και τόπους. Όμως είμαστε μια από τις μοναδικές περιοχές όπου κάθε ιστορική εποχή και χωρίς ιστορικό "κενό", έχει αφήσει σημαντικά σε όγκο και σημασία μνημεία, τεκμήρια και ιστορικές μνήμες.

Καταγράφοντας το υφιστάμενο πολιτιστικό απόθεμα της πόλης, αλλά και της ευρύτερης

περιοχής του δήμου εντοπίζουμε τα ακόλουθα.

• Μουσεία - αρχαιολογικοί χώροι. o Αρχαιολογικό μουσείο Βεργίνας – ΕΚΠΑ (*) o Νέο αρχαιολογικό μουσείο Βεργίνας - ΕΚΠΑ. o Αρχαιολογικό μουσείο Βέροιας - ΕΚΠΑ. o Βυζαντινό μουσείο Βέροιας – ΙΖ΄ Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (*).

45

o Ανάκτορο Αιγών - ΕΚΠΑ. o Μουσείο Εκπαίδευσης "Χρίστος Τσολάκης" – ΚΕΠΑ o Ιστορικό Πανόραμα – ΚΕΠΑ o Λαογραφικό Μουσείο - ΚΕΠΑ (υπό διαμόρφωση) o Μουσείο ήχου και εικόνας – ΚΕΠΑ (υπό διαμόρφωση) o Βλαχογιάννειο – Μητρόπολη Βέροιας – ιδιωτική πρωτοβουλία

• Θρησκευτικά μνημεία

o Παλαιά Μητρόπολη - ΙΖ΄ Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων o Βυζαντινές εκκλησίες - ΙΖ΄ Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων o Εκκλησιαστικό μουσείο (Δοβρά) - Μητρόπολη Βέροιας o Μεντρεσέ Τζαμί - Μητρόπολη Βέροιας o Συναγωγή - Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο o Εβραϊκά μνήματα - Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο

• Διατηρητέες συνοικίες - κτίρια

o Μπαρπούτα (συνοικία) Κτίριο "Μπέκα" Κτίριο "Όλγανος" Κτίριο γενικών αρχείων του κράτους

o Κυριώτισσα (συνοικία) Αρχοντικό Σαράφογλου (λαογραφικό μουσείο)

• Θέατρα - αίθουσες πολλαπλών χρήσεων

o Χώρος Τεχνών (600 θέσεων) - ΚΕΠΑ o Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (250 θέσεων) - ΚΕΠΑ o Ανοικτό Θέατρο άλσους (1800 θέσεων) - ΚΕΠΑ o Θέατρο Ραχιάς (120 θέσεων - απαιτείται άδεια) - ΚΕΠΑ o Θέατρο Βεργίνας(150 θέσεων - απαιτείται άδεια) - ΚΕΠΑ o Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Πολιτιστικού Κέντρου Ευξείνου Λέσχης

Βέροιας (200 θέσεων) - Εύξεινος Λέσχη Βέροιας o Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Δημόσιας Βιβλιοθήκης Βέροιας (100

θέσεων) o Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Μεντρεσέ Τζαμί - Μητρόπολη Βέροιας o Θέατρο Αγ. Γεωργίου - Δήμος (ημιτελές) o Πολιτιστικό Κέντρο Ν. Νικομήδειας - (ημιτελές)

• Βιβλιοθήκες

o Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας o Δημοτική Βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου - ΚΕΠΑ o Δημοτική Βιβλιοθήκη Μακροχωρίου - ΚΕΠΑ o Δημοτική Βιβλιοθήκη Αγ. Γεωργίου - Δήμος (ΚΕΠΑ)

• Αρχεία

o Αρχείο Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής κ. Νικολάου Μουτσόπουλου (παραδοσιακή αρχιτεκτονική) - ΚΕΠΑ

o Αρχείο Μουσείου Εκπαίδευσης - "Χρίστος Τσολάκης" (εκπαίδευση) - ΚΕΠΑ

o Ιστορικό Πανόραμα (ιστορικά αρχεία) - ΚΕΠΑ o Γενικά Αρχεία Κράτους (Γενικά) - ΓΑΚ o Αρχεία Δημόσιας Βιβλιοθήκης (Γενικά) - Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη

Βέροια

• Ιδιόκτητα κτίρια συλλόγων

46

o Κτίριο Ευξείνου Λέσχης Βέροιας o Κτίριο Λαογραφικού Συλλόγου Βλάχων o Λύκειο Ελληνίδων Βέροιας o Λοιποί χώροι. Σε αυτούς περιλαμβάνονται χώροι όπως αίθουσες

σχολείων ικανών να φιλοξενήσουν κυρίως πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά και άλλοι χώροι όπως κλειστά γυμναστήρια κλπ - για τα σχολεία θα υπάρξει στη συνέχεια ειδική αναφορά

• Κινηματογράφοι o Κινηματογράφος "ΣΤΑΡ" – πρόκειται για τον τελευταίο κινηματογράφο

της πόλης που διαθέτει δύο αίθουσες προβολών. Η μία από τις αίθουσες μπορεί να φιλοξενήσει και θεατρικές παραστάσεις - ιδιωτική επιχείρηση.

Ταυτόχρονα πέρα από την καταγραφή του υφιστάμενου πολιτιστικού αποθέματος,

λειτουργούν σήμερα στο δήμο και μια σειρά σημαντικών αναλογικά για την περιφέρεια πολιτιστικών δομών και τηρουμένων πάντα των αναλογιών σε σχέση με το ευρύτερο περιβάλλον και τις κρατούσες συνθήκες. Έτσι αξιόλογες πολιτιστικές δραστηριότητες αναπτύχτηκαν και αναπτύσσονται, σημαντικές υποδομές έχουν δημιουργηθεί και δημιουργούνται, αποδεικνύοντας ότι η πόλη και η περιοχή εξακολουθούν να δημιουργούν, διασφαλίζοντας τη συνέχεια στην ιστορία και τον πολιτισμό.

Οι δομές που αναφέρονται στον πολιτισμό και λειτουργούν στο δήμο είναι – η κατάταξη εδώ δεν έχει καμιά αξιολογική έννοια.

• Η Κοινωφελής Επιχείρηση Πολλαπλής Ανάπτυξης Δήμου Βέροιας (ΚΕΠΑ) –

Πολιτιστική Επιχείρηση του Δήμου. • Το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Βέροιας (ΔΗΠΕΘΕ) - Πολιτιστική

Επιχείρηση του Δήμου • Η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας – Υπουργείο Παιδείας • Η ΙΖ εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων – Υπουργείο Πολιτισμού (*) • Η Εφορία Κλασσικών & Προϊστορικών Αρχαιοτήτων (ΕΚΠΑ) – Υπουργείο

Πολιτισμού (*) • Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Υπουργείο Παιδείας • Εταιρεία Μελετών Ιστορίας και Πολιτισμού Ν. Ημαθίας - Σύλλογος • Πολιτιστικοί και λαογραφικοί σύλλογοι

o Εύξεινος Λέσχη Βέροιας o Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων o Μικρασιατικός Σύλλογος Βέροιας o Λύκειο Ελληνίδων - Παράρτημα Βέροιας o Θρακική Εστία Βέροιας o Μορφωτικός Σύλλογος Προμηθέα o Κλπ

• Ιδιωτικές σχολές μουσικής και χορού. • Ιδιωτικές πρωτοβουλίες συγκρότησης μουσικών σχημάτων παραδοσιακής,

έντεχνης ελληνικής και άλλων ειδών μουσικής.

(*) Επίκειται η ενοποίηση των δύο υπηρεσιών. ● Η ταυτότητα και το όνομα … Είναι προφανές με βάση την καταγραφή που προηγήθηκε, ότι η πόλη και η περιοχή

διαθέτουν ένα σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα. Αυτό παράλληλα με την ύπαρξη και λειτουργία σημαντικών πολιτιστικών δομών, δημιουργούν ένα δυναμικό πλαίσιο ικανό να στηρίξει το στόχο για την ενεργή και αποτελεσματική συμμετοχή του πολιτισμού στην αναπτυξιακή διαδικασία. Βέβαια όλα αυτά δεν θα συμβούν από μόνα τους. Προϋποθέτουν τη

47

συνδρομή μιας συγκροτημένης πολιτικής που όχι μόνο θα αναδείξει, αλλά και θα "εκμεταλλευτεί" αυτά τα στοιχεία.

Η ανάδειξη και η αξιοποίηση των στοιχείων αυτών περνά κυρίως μέσα από το διακριτό χαρακτήρα και τη μοναδικότητα τους που πρέπει να αναδειχθεί και να προβληθεί. Και είναι η ταυτότητα αυτή που θα "αποδώσει" αυτά τα χαρακτηριστικά της περιοχής, είναι το στοιχείο που θα την κάνει αναγνωρίσιμη.

Πρωταρχικός λοιπόν στόχος η διαμόρφωση και συγκρότηση της ταυτότητας του χώρου. Η πόλη και η περιοχή οφείλουν να διαμορφώσουν και να αναδείξουν τη δική τους ιδιαίτερη ταυτότητα που θα τις χαρακτηρίζει σε κάθε σημείο τους. Με την ταυτότητα αυτή θα καταγραφούν στη συνείδηση όλων, θα αποτελεί αυτή το βασικό στοιχείο της αναγνωσιμότητάς τους.

Πόλεις χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ταυτότητα, δεν προκαλούν το παραμικρό ενδιαφέρον, μένουν στο περιθώριο του γενικότερου ενδιαφέροντος. Μπορεί μια πόλη ή περιοχή να έχουν ορισμένα ιδιαίτερα ή μοναδικά χαρακτηριστικά, αλλά αυτά δε συνεπάγονται και την "αυτόματη" διαμόρφωση της ταυτότητάς τους. Μάλιστα υπάρχει και ο κίνδυνος, της διαμόρφωσης μιας ελλιπούς ταυτότητας, που δεν θα ανταποκρίνεται στην ολότητα των χαρακτηριστικών της.

Η ταυτότητα μιας πόλης είναι ένας παράγοντας που λειτουργεί πολλαπλασιαστικά σε

σχέση με όλες τις επιμέρους δραστηριότητές της. Λχ μια πόλη με ταυτότητα – άρα αναγνωρίσιμη - μπορεί να χρησιμοποιήσει το όνομά της για την ανάδειξη όλων των επιμέρους στοιχείων της και μόνο με τη χρήση του ονόματός της. Όσο μάλιστα η ταυτότητα αυτή είναι πιο διακριτή και "εκλεκτική", τόσο η πόλη ή περιοχή αποπνέουν μια μοναδικότητα που τις καθιστά ιδιαίτερους πόλους έλξης και ενδιαφέροντος και ότι σχετίζεται με αυτές αναγνωρίσιμο.

Η διαμόρφωση της ταυτότητας είναι μια χρονοβόρα διαδικασία, μια διαδικασία που ξεφεύγει από το χρονικό ορίζοντα της όποιας δημοτικής αρχής. Η μεγάλη διάρκεια της ωρίμανσης αυτής της προσπάθειας, έγκειται στο γεγονός της αποδοχής της από τους τρίτους. Για να συμβεί όμως αυτό πρέπει να συντρέξουν πολλές ενέργειες και σχετικές πρωτοβουλίες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτή η ιδιαιτερότητα επισημαίνεται, ώστε να υπάρξει μια γενικότερη συμφωνία πάνω στο ζήτημα αυτό. Δε μπορεί κάθε δημοτική αρχή να διαμορφώνει τη δική της πολιτική και επιλογή στο θέμα αυτό και να ακυρώνει την όποια προηγούμενη προσπάθεια. Αυτή η πρακτική δημιουργεί σύγχυση στους τρίτους, προς τους οποίους άλλωστε στοχεύει η όλη προσπάθεια.

Τα στοιχεία που θα απαρτίζουν την ταυτότητα της πόλης πρέπει να είναι κατά το δυνατόν

μοναδικά, να παραπέμπουν σε πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεδομένα, να έχουν μια διαχρονικότητα, να αποπνέουν ένα "κοσμοπολιτισμό". Η μονοδιάστατη ταύτιση της πόλης με ένα επιμέρους συγκεκριμένο χαρακτηριστικό της, ακυρώνει ένα σύνολο άλλων χαρακτηριστικών που μπορεί να είναι εξίσου σημαντικά και θελκτικά ως στοιχεία για τρίτους.

Πρέπει να γίνει ακόμα απόλυτα κατανοητό ότι η ταυτότητα της πόλης είναι μια επιλογή που απευθύνεται σε τρίτους, οφείλει λοιπόν να είναι μια επιλογή με εξωστρεφή χαρακτηριστικά.

Η όποια επιλογή για την ταυτότητα μιας πόλης ή περιοχής, έχει ως πρωταρχικό στόχο να δημιουργήσει και να λειτουργήσει ως μια "σύντομη και περιεκτική" εικόνα, η οποία θα εκπέμπεται προς κάθε κατεύθυνση και με την οποία θα καταγραφούν στην συνείδηση των τρίτων.

48

Η περίπτωση της μπύρας "Βεργίνα" είναι ενδεικτική της λογικής χρήσης ενός "ονόματος" και μιας ταυτότητας. Πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη ζυθοποιία δεν έχει καμιά σχέση με την περιοχή μας. Το εργοστάσιο παραγωγής της μπύρας βρίσκεται στην Κομοτηνή και ανήκει στην "Ζυθοποιία Μακεδονίας Θράκης". Είναι προφανές ότι η επιλογή της ονομασίας "Βεργίνα" για μια μπύρα που δεν έχει καμιά σχέση με την περιοχή μας, έγινε με σκοπό την "εκμετάλλευση" της αναγνωσιμότητας που προσφέρει το όνομα "Βεργίνα". Το παράδειγμα αυτό είναι ενδεικτικό της δυναμικής που μπορεί να περικλείει μια ταυτότητα και το αντίστοιχο όνομα. Αποτελεί λοιπόν προτεραιότητα τόσο η δημιουργία μια ταυτότητας αλλά και η κατοχύρωση της, ώστε να μην είναι δυνατή η οικειοποίηση και η λάθος εκμετάλλευσή της από τρίτους.

Πρέπει να τονιστεί ακόμα ότι η ταυτότητα δε μπορεί να είναι διάφορη της

πραγματικότητας. Αποτελεί υπονόμευση της όποιας προσπάθειας και προοπτικής, η προβολή μιας ταυτότητας που δεν ανταποκρίνεται στα πραγματικά δεδομένα.

Συγκεκριμένα όπως ήδη είπαμε ένας από τους παράγοντες που βαραίνει στην επιλογή του τόπου προορισμού του σύγχρονου ταξιδιώτη, είναι η αναζήτηση της "αυθεντικής" εικόνας. Αν εμείς δε μπορούμε να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες του αυτές, δε θα πρέπει να τον "προσκαλέσουμε" με μια ψεύτικη ταυτότητα. Ένας ταξιδιώτης που δεν θα βρει αυτό που αναζητά, αν συναντήσει την ίδια στερεότυπη εικόνα σε ένα τόπο, είναι βέβαιο ότι δεν θα επανέλθει σε αυτόν και όχι μόνο αυτό. Η δυνατότητά του να μοιραστεί την αρνητική του εμπειρία μέσω του διαδικτύου και με άλλους, θα δημιουργήσει μια αρνητική εικόνα και σε όσους ενδεχομένως ήθελαν να επισκεφτούν τον τόπο.

Αποτελεί λοιπόν υποχρέωση μας η διασφάλιση της αντιστοιχίας της "ταυτότητας" μας και της πραγματικότητας.

Αποτελεί υποχρέωση η προστασία, η διατήρηση και ενίσχυση της αυθεντικότητας ενός χώρου, αν θέλουμε να τον αναδείξουμε και να τον "εκμεταλλευτούμε". Οποιαδήποτε προσπάθεια ανάδειξης ενός χώρου δε μπορεί να αποδώσει αν υπάρξει παραποίηση της αυθεντικότητάς του. Οτιδήποτε νέο προστεθεί σε αυτόν, πρέπει να είναι να είναι σε αρμονία με την υφιστάμενη κατάσταση. Τέλος να σημειωθεί ότι η επιλογή ενός επισκέπτη για τον τόπο προορισμού συνδυάζεται και με την προτίμηση του σε τοπικά – αυθεντικά προϊόντα.

Ειδικότερα για το ζήτημα των δεδομένων που κρίνουν και την επιλογή του τόπου

προορισμού, ενδεικτικά να σημειωθεί ότι μια έρευνα του 1991, έδειξε ενδιαφέροντα ευρήματα σχετικά με τις προτιμήσεις των Αμερικανών τουριστών. Βέβαια η χρονική απόσταση της έρευνας αυτής από το σήμερα είναι σχετικά μεγάλη, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις που να την ανατρέπουν. Τα ευρήματα λοιπόν της συγκεκριμένης έρευνας έδειξαν ότι οι Αμερικανοί τουρίστες έλκονται από τον πολιτιστικό τουρισμό και ιδιαίτερα στην Ευρώπη έλκονται κατά προτεραιότητα από τα ιστορικά κτίρια, τα μουσεία, τις παλιές εκκλησίες και μετά ακολουθούν άλλα πολιτιστικά ενδιαφέροντα. Ως απόρροια της έρευνας καταδείχθηκε η αναγκαιότητα διατήρησης της αυθεντικότητας σε ένα τόπο.

49

Ακόμα, όπως έχει καταγραφεί στη Γαλλία, υπάρχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για το περιβάλλον κυρίως στον αγροτική ύπαιθρο. (παραδοσιακές καλλιέργειες, κρασιά, παραδοσιακά χωριά κλπ.).

Ανάλογες έρευνες μπορεί να εντοπίσει κανείς πολλές και να διαπιστώσει ότι αυτές καταλήγουν σε ένα κοινό τόπο. Τη διαρκή μετατόπιση του ενδιαφέροντος των επισκεπτών προς σημεία που σχετίζονται με τον πολιτιστικό τουρισμό και την αυθεντικότητα, αποδεικνύοντας τη δυναμική του. Δεχόμενοι αυτή τη πραγματικότητα, οφείλουμε να διαμορφώσουμε την ταυτότητα της πόλης και της περιοχής μας και αυτή να θέσουμε ως προμετωπίδα μας. Κάθε προσπάθειά μας να είναι προς την κατεύθυνση της επιβεβαίωσης της.

Η διαμόρφωση λοιπόν της ταυτότητας μας αποτελεί βασική προτεραιότητα και

ταυτόχρονα μια διαχρονική δέσμευση για τη διαφύλαξη της και κυρίως για την αντιστοιχία της με την πραγματικότητα.

● Η ταυτότητα – εικόνα της Βέροιας. Κατά καιρούς έχει εκφραστεί η άποψη ότι η πόλη πρέπει να έχει ως αναπτυξιακή της

αιχμή, την αγροτική και κτηνοτροφική της παραγωγή, αλλά και το εμπόριο. Είναι γεγονός ότι τα αγροτικά προϊόντα της περιοχής στήριξαν κυρίως τη μεγάλη οικονομική της ανάπτυξη, τις δεκαετίες του '70, ΄80 και εν μέρει του '90. Όμως όπως όλα δείχνουν, αυτή η δυναμική έχει εξαντληθεί και δε μπορεί να στηρίξει κατ’ αποκλειστικότητα την τοπική μας οικονομία, να εγγυηθεί μελλοντικά την ανάπτυξη της όπως συνέβη στις προαναφερόμενες δεκαετίες. Ο έντονος ανταγωνισμός, η ανάπτυξη των μεταφορών και των επικοινωνιών, η ακόμα μεγαλύτερη διεθνοποίηση του εμπορίου, αποτελούν παράγοντες που δύσκολα μπορούμε να αντιπαλέψουμε. Αλλά ακόμα και αν αυτό είναι εφικτό, δε μπορούμε να προσδοκούμε στην ανάκτηση της σημαίνουσας οικονομικής θέσης που προηγούμενα κατείχαμε, στηριγμένοι αποκλειστικά στην αγροτική και την κτηνοτροφική παραγωγή και το εμπόριο. Η απόλυτη ταύτιση σήμερα της προσπάθειας ανάπτυξης της περιοχής μας με αυτούς τους άξονες, περιορίζει σημαντικά τη δυναμική μας. Πρέπει να στραφούμε πλέον και προς άλλους δυναμικούς αλλά μέχρι σήμερα ανεκμετάλλευτους τομείς, όπως ο πολιτιστικός τουρισμός για τους λόγους που εκτέθηκαν. Αντίστοιχα λοιπόν πρέπει να διαμορφωθεί και η ταυτότητά μας, από τη στιγμή που ο πολιτισμός έχει τη δυνατότητα να μας προσδώσει μια διακριτή και μοναδική ταυτότητα. Μια ταυτότητα που θα κάνει αναγνωρίσιμα όλα όσα στοιχεία προέρχονται από την περιοχή μας.

Σε αυτή την προσπάθεια διαμόρφωσης της ταυτότητας μας, οφείλουμε να

συνυπολογίσουμε ορισμένα δεδομένα. Η "ταυτότητα" μας δε μπορεί να αποτελεί μια συγκυριακή επιλογή. Δε μπορεί ακόμα να ταυτίζεται με ένα επιμέρους στοιχείο μας, μια εποχή, αλλά με το όλο, να παραπέμπει στη διαχρονικότητά της. Ενδεικτικά να αναφέρουμε μια παλιά επιλογή για την ανάδειξη της πόλης, ως "Βυζαντινής Πόλης". Άστοχη επιλογή που ακρωτηρίαζε τη διαχρονικότητά και το παρελθόν της πόλης, ενώ παράβλεπε και τη σημερινή ενεργή παρουσία της στο πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Αυτό που πρέπει να προκρίνουμε στη διαδικασία της διαμόρφωσης της ταυτότητας της πόλης και της περιοχής, είναι η επιλογή εκείνων των χαρακτηριστικών που παραπέμπουν στα μοναδικά στοιχεία και χαρακτηριστικά τους. Με βάση αυτή την οπτική είναι προφανές ότι η ταυτότητα της πόλης πρέπει να έχει αναφορά στον πολιτισμό, την ιστορία και τη φύση. Η επιλογή αυτή στηρίζεται εκτός από τη δυναμική που αυτά εμπεριέχουν ως έννοιες και στο γεγονός ότι η πόλη και η γύρω περιοχή έχουν σημαίνοντα και μοναδικά ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία, αλλά και ένα πολύ ιδιαίτερο φυσικό πλούτο.

Τα ιδιαίτερα σημεία λοιπόν που θα προσδιορίσουν την ταυτότητα της πόλης είναι.

• Η διαχρονικότητα, η ιστορική της συνέχεια. • Η πολυπολιτισμική της ταυτότητα σε προγενέστερα χρόνια.

50

• Ο αρχαιολογικός και μνημειακός πλούτος. • Η σημερινή πολιτιστική της πραγματικότητα. • Το φυσικό περιβάλλον

Βέβαια αποτελεί πρόβλημα αποτελεί ο συγκερασμός όλων αυτών σε ένα λιτό λογότυπο,

που θα συνοδεύει την πόλη ως η ταυτότητά της. Ενδεικτικό λογότυπο με βάση αυτή τη λογική ενδεχόμενα μπορεί να είναι το - «Βέροια,

το σταυροδρόμι τέχνης, ιστορίας και φύσης στο χρόνο» ● Δικαιώνοντας την ταυτότητα μας ... Η όποια επιλογή που αφορά την ταυτότητα της πόλης μας, πρέπει να στηρίζεται και να

ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Δε μπορεί η ταυτότητα αυτή να μην είναι εμφανής στον επισκέπτη με την πρώτη ματιά και παντού, δε μπορεί να είναι "άγνωστη" στην ίδια την πόλη, στο σύνολο της η πόλη μετέχει συλλογικά σε αυτή την προσπάθεια. Η ενδεχόμενη αναντιστοιχία της ταυτότητας που θα προβάλλουμε και της προσλαμβάνουσας εικόνας από τρίτους, θα πλήξει την αξιοπιστία της. Αν επιλεγούν ο πολιτισμός, η ιστορία και η φύση ως βασικά στοιχεία της ταυτότητας της πόλης, αντίστοιχα οφείλει αυτή να αποπνέει μια εικόνα πολιτισμού, να δείχνει ότι σέβεται και προστατεύει την ιστορία και το περιβάλλον της (αστικό και φυσικό). Η εικόνα, η ταυτότητα της πόλης που θα εκπέμπεται θα αφορά το σύνολο της και όχι σημεία της.

Μιλώντας για το περιβάλλον ο σεβασμός προς αυτό πρέπει να είναι παντού ορατός δε μπορεί να μην υπάρχει συστηματική μέριμνα για αυτό. Μιλώντας για την ιστορία μας, πρέπει να δείχνουμε το σεβασμό μας προς αυτήν. Δε μπορούμε να την επικαλούμαστε, όταν δε σεβόμαστε την κληρονομιά μας. Όταν για παράδειγμα δεν ενδιαφερόμαστε για την τύχη των παραδοσιακών σπιτιών, παρεμβαίνοντας σε αυτά, αλλοιώνοντας τη φυσιογνωμία και τη λειτουργία τους.. Μια πόλη που θέλει να είναι μια πόλη πολιτισμού, φροντίζει ώστε κανείς να μην αισθάνεται αποκλεισμένος από τις υπηρεσίες που αυτή προσφέρει, μεριμνά λχ για την διευκόλυνση της κυκλοφορίας των ανθρώπων με κινητικά προβλήματα και τόσα άλλα.

Οφείλουμε να ευκολύνουμε τον επισκέπτη στον αναλογικά μικρό χρόνο που θα διαθέσει στην πόλη και την περιοχή, να ανακαλύψει όλα αυτά, που κατά την κρίση μας συνθέτουν και τεκμηριώνουν την ταυτότητά της. Να δώσουμε στον επισκέπτη όλες τις αναγκαίες πληροφορίες και τις δυνατότητες που θα του επιτρέψουν να "διεισδύσει" στην πόλη, θα τον βοηθήσουν στην αναζήτηση των σημείων που τον ενδιαφέρουν. Δεν έχει κανένα νόημα να δημιουργούμε σημεία ενδιαφέροντος που δεν μπορεί να τα επισκεφθεί και να τα γνωρίσει κάποιος, όσο αντιφατικό και αν ακούγεται αυτό.

Στόχος μας η κατά το δυνατόν διευκόλυνση του επισκέπτη, να τον πείσουμε για την αντιστοιχία της ταυτότητας μας με την πραγματικότητα.

Οφείλουμε στην κατεύθυνση αυτή πρέπει να θέσουμε ως προτεραιότητα κάποιες ενέργειες όπως.

• Σήμανση βασικών διαδρομών και περιοχών. • Ενιαία σήμανση μνημείων, περιοχών, κτιρίων και γενικότερα χώρων πολιτισμού. • Διαμόρφωση πολιτιστικών και ιστορικών και αρχαιολογικών διαδρομών. • 'Έκδοση ενημερωτικών φυλλαδίων και γενικότερα εκδόσεων που αναφέρονται

στην πόλη • Λειτουργία κέντρου πληροφόρησης αλλά και εξυπηρέτησης των επισκεπτών • Ηλεκτρονική οργάνωση πληροφοριών, ενημέρωσης μέσω ιστοσελίδων αλλά και

εφαρμογών για χρήση εντός της πόλης, με υπόδειξη διαδρομών, παροχή σχετικών πληροφοριών.

• κλπ.

51

Ασφαλώς όλα αυτά μαζί με μια σειρά υποδομών και υπηρεσιών που θα στοχεύουν στην εξυπηρέτηση των επισκεπτών, θα διευκολύνουν τις μετακινήσεις τους, την πρόσβαση τους στα σημεία ενδιαφέροντος κλπ. Όταν για παράδειγμα υποδεικνύεται μια διαδρομή, αυτή πρέπει να είναι ανεμπόδιστη και ασφαλής.

Ορισμένες από τις ενέργειες και τις δράσεις όπως είναι αντιληπτό δεν αφορούν αποκλειστικά το δήμο, αλλά ολόκληρη την πόλη και ιδιαίτερα ορισμένες κατηγορίες επαγγελματιών, των οποίων οι δραστηριότητες σχετίζονται με τον τουρισμό. (ξενοδοχεία, εστίαση, ψυχαγωγία, καταστήματα πώλησης τουριστικών ειδών, πρακτορεία ταξιδίων, μετακινήσεις, κλπ). Με τους επαγγελματίες αυτούς με θα πρέπει να αναπτυχθούν ορισμένες βασικές συνέργιες, που θα αποβλέπουν σε συγκεκριμένους στόχους. Ενδεικτικά καταγράφονται οι ακόλουθες συνέργειες.

• Η διευκόλυνση των μετακινήσεων των επισκεπτών από και προς την πόλη με τη

δημιουργία ενός ενιαίου κέντρου - κόμβου μετακινήσεων, από όπου θα μπορεί ο επισκέπτης να χρησιμοποιήσει όλα τα διατιθέμενα μέσα μαζικής συγκοινωνίας - υπεραστικά ΚΤΕΛ, τραίνο, αστικές συγκοινωνίες, ταξί, χώροι στάθμευσης. Βέβαια εδώ υπάρχουν και αντικρουόμενα οικονομικά συμφέροντα, αλλά είναι αναγκαίο να βρεθεί τρόπος συγκερασμού τους.

• Οργάνωση δικτύου παροχής πληροφοριών εξειδικευμένων πληροφοριών που σχετίζονται με την εξυπηρέτηση των επισκεπτών - φιλοξενία, εστίαση, ψυχαγωγία, μετακινήσεις, κλπ

• Τη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων με την υιοθέτηση ενός σχετικού μηχανισμού πιστοποίησης και ελέγχου. (εστίαση, διαμονή, διασκέδαση, μετακινήσεις, τοπικές εξυπηρετήσεις).

• κλπ Η προσπάθεια για την συγκρότηση, ανάδειξη και προστασία της ταυτότητας της πόλης και της περιοχής, αποτελεί συλλογική ευθύνη.

● Η γενικότερη εικόνα της πόλης και η ανάγκη της "αναδημιουργίας" της ... Στο πλαίσιο αυτό, έχει μεγάλη σημασία η προσπάθεια για τη γενική αναδιαμόρφωση -

αναδημιουργία της εικόνας της πόλης και των λειτουργιών της. Η προσπάθεια αυτή επιβάλλεται από το γεγονός ότι η σημερινή εικόνα όπως και η λειτουργία της, δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις μιας τουριστικά ολοκληρωμένης πολιτικής, από τη στιγμή που καταγράφονται πολλά στοιχεία που δε εξυπηρετούν με την προσπάθεια προσέλκυσης και εξυπηρέτησης επισκεπτών.

Εδώ βέβαια δεν είναι δυνατόν να επεκταθούμε σε τεχνικά ζητήματα όπως η προσβασιμότητα, η κυκλοφορία στην πόλη, η ανάπτυξη υποδομών για την κάλυψη βασικών αναγκών των επισκεπτών, κλπ. Όλα αυτά αποτελούν ανεξάρτητα κεφάλαια και δεν αφορούν αυτή την πρόταση. Εδώ καταγράφονται απλώς ως αναγκαιότητες που πρέπει να συγκροτήσουμε και να υλοποιήσουμε, στο πλαίσιο της πολιτιστικής πολιτικής και της ανάδειξης της σε μοχλό για την τοπική ανάπτυξη.

Καταγράφεται λοιπόν η αδήριτη ανάγκη για την "αναδημιουργία" της πόλης μέσα από ένα γενικότερο σχεδιασμό, που θα θέσει ως πρωταρχικό της στόχο τη δημιουργία συνθηκών για την προσέλκυση και στη συνέχεια εξυπηρέτηση των επισκεπτών της και ασφαλώς των κατοίκων της.

Η προσπάθεια αυτή πρέπει να εδράζεται σε ένα ανάλογο προδιαγραφών χωροταξικό σχεδιασμό. Από τη στιγμή που θα υπάρχει αυτή η βάση, θα ακολουθήσουν εστιασμένες παρεμβάσεις μεσαίας και μικρής κλίμακας, που θα βρίσκονται σε αρμονία και θα εξειδικεύουν το γενικό χωροταξικό σχεδιασμό. Απώτερος στόχος η διασφάλιση της λειτουργίας της πόλης σε όλα τα σημεία της, η εξυπηρέτηση τόσο των κατοίκων της όσο και των επισκεπτών της και η ανάπτυξη της με βάση ένα οργανωμένο χωροταξικό σχεδιασμό.

Βέβαια ο χωροταξικός σχεδιασμός θα πρέπει ως ιδέα να διασφαλίσει αρχικά τη συμμετοχή του συνόλου της πόλης, πρέπει η πόλη να γνωρίζει το σκοπό που αυτός υπηρετεί,

52

ώστε να υπάρξει μια γενική συμφωνία και αποδοχή στους βασικούς του στόχους. Είναι βέβαιο ακόμα ότι δε μπορεί να υπάρξει πλήρης συμφωνία σε όλα τα σημεία του. Αυτό η εκτίμηση είναι απόρροια της μη απόλυτης σύγκλισης των συμφερόντων των επιμέρους κοινωνικών ομάδων της πόλης. Αυτή η πραγματικότητα όμως δε μπορεί να αποτελέσει άλλοθι για την αδράνεια πάνω στο ζήτημα αυτό.

Ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί ένα κυρίαρχα πολιτικό στόχο, θα πρέπει να είναι σαφής ο στρατηγικός στόχος που αυτός καλείται να υπηρετήσει. Για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος, η ανάθεση της σύνταξης του είναι σκόπιμο να προκύψει μέσα από ένα διεθνή διαγωνισμό και σε αυτόν να ενταχθούν τόσο η Βεργίνα όσο και άλλα σημεία ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος της περιοχής. Με τον τρόπο αυτό θα προκληθεί ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ενώ παράλληλα θα γίνει απόλυτα κατανοητός ο σκοπός τον οποίο αυτός καλείται να καλύψει.

Για να γίνουν κατανοητά τα προβλήματα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ένας νέος χωροταξικός σχεδιασμός, είναι σκόπιμο για παράδειγμα να αναφερθούμε σε ένα πρόβλημα που ενδεχόμενα θα ανακύψει στη Βεργίνα. Συγκεκριμένα στην περίπτωση της τουριστικής ανάπτυξης, πως θα διασφαλιστεί ότι δε θα υπάρξει οικονομική και οικοδομική δραστηριότητα που θα θίξει αισθητικά και λειτουργικά την περιοχή, από τη στιγμή που οι τάφοι βρίσκονται στο κέντρο της χωριού ;

Διαμορφώνοντας την στρατηγική και τους στόχους μας στο χώρο του πολιτιστικού τουρισμού.

Συνεκτιμώντας όλα τα δεδομένα και τις προσεγγίσεις όπως μέχρι τώρα παρουσιάστηκαν,

είναι προφανές ότι ο πολιτισμός μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην προσπάθεια για την οικονομική ανάκαμψη της περιοχής. Η ανάκαμψη όμως αυτή όπως ήδη έχει αναλυθεί έχει ορισμένα προαπαιτούμενα και στόχους όπως.

• Την προσπάθεια αύξησης της επισκεψιμότητας της περιοχής. • Την προσέλκυση επενδύσεων για τον τουρισμό • Τη διαμόρφωση της ταυτότητας της περιοχής, που θα στηρίξει και τα

υπόλοιπα στοιχεία της - αναγνωσιμότητα. Η προσδοκία της οικονομικής ανάκαμψης της περιοχής μας μέσω του πολιτιστικού

τουρισμού, είναι απότοκο της μεγάλης πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς του τόπου, αλλά και της ενεργής πολιτιστικής ζωής που σήμερα βιώνει. Φαντάζει ίσως ουτοπική με μια πρώτη ματιά μια τέτοια αντίληψη, αλλά δεν έχει κανείς παρά να δει προσεκτικά όσα παραδείγματα αναφέρονται σε διάφορα σημεία αυτής της πρότασης, για να κατανοήσει το ρεαλιστικό της υπόβαθρο. Θα διαπιστώσει τότε ότι αυτό αποτελεί μια εφικτή προοπτική, αρκεί να υιοθετηθεί ως προοπτική και στόχος, να υπηρετηθεί με συνέπεια και συνέχεια. Η εισροή νέων εσόδων στην περιοχή μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από την ανάδειξη της περιοχής σε τόπο τουριστικού προορισμού με βάση τον πολιτισμό.

Βέβαια αυτό δεν είναι μια απλή διαδικασία, δεν αρκεί μια διαφημιστική καμπάνια για την προώθηση του πολιτιστικού τουρισμού. Πρέπει να υπάρξουν οι κατάλληλες επενδύσεις, οι κατάλληλες δομές και λειτουργίες, ώστε να πετύχουμε την προσέλκυση επισκεπτών και βέβαια τέλος να πετύχουμε την ικανοποίηση όσων επιλέξουν να μας επισκεφθούν.

Δεν αρκεί η απλή περιήγηση των επισκεπτών στον τόπο μας για να προσδοκούμε πραγματικά οφέλη. Πρέπει με κάθε τρόπο ο επισκέπτης να έχει την αίσθηση, ότι ενώ δαπανά ικανό χρόνο στην περιοχή, ακόμα και αυτός δεν είναι αρκετός για να του αποκαλύψει την περιοχή σε όλη τη διάστασή της. Πρέπει η περιοχή να αναδύει μια ζωντάνια, να καλύπτεται από ένα μύθο που να έλκει και να καθηλώνει.

Παράλληλα η ίδια η πόλη, οι άνθρωποι της πρέπει να σέβονται τον επισκέπτη, να τον διευκολύνουν, να εκτιμούν το γεγονός ότι επέλεξε την περιοχή μας να επισκεφθεί. Αυτό μεταφράζεται σε μια άλλη κουλτούρα και συμπεριφορά από την πλευρά μας απέναντι στον

53

κάθε επισκέπτη. Δυστυχώς μέχρι σήμερα η δυναμική του τουρισμού και κυρίως αυτή του πολιτιστικού

τουρισμού, δεν έχει εκτιμηθεί σωστά. Εκτιμούμε τον τουρισμό ως μια συμπληρωματική οικονομική και δεν κατανοούμε ότι αυτός μπορεί να αποτελέσει ίσως και την κύρια οικονομική μας δραστηριότητα. Δε εκτιμούμε σωστά και στην πραγματική τους διάσταση τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής, που σημειωτέων είναι μοναδικά, ικανά να αποτελέσουν την αιχμή για την προσπάθεια οικονομικής ανάκαμψης της περιοχής.

Αυτό που πρέπει να δούμε ακόμα είναι και το θέμα της προβολής - προώθησης των στοιχείων που μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Ένα σημείο που έχει τη δυναμική αυτή δε σημαίνει ότι μπορεί να λειτουργήσει από μόνο του, πρέπει να υποστηριχθεί με δράσεις που θα συμβάλλουν στην ανάδειξη του, θα το καταστήσουν αναγνωρίσιμο. Αυτή η προσπάθεια πρέπει να είναι διαρκής και πολύπλευρη.

Όμως για αν επιτευχθούν όλα αυτά πρέπει να υπάρξει ο κατάλληλος σχεδιασμός, οι

δομές που θα τον συγκροτήσουν αλλά και θα τον υλοποιήσουν. Σε διαφορετική περίπτωση όλα αυτά θα μείνουν στο επίπεδο των διαπιστώσεων και των επιθυμιών.

Βέβαια στο θεσμικό επίπεδο υπάρχουν σοβαρά νομικά προβλήματα που ουσιαστικά αποτελούν τροχοπέδη στην όλη αυτή προσπάθεια. Δεν έχει κανείς παρά να δει ότι η ανάπτυξη δράσεων για τον τουρισμό ως πολιτική, ουσιαστικά αγνοείται από τον Δημοτικό και Κοινοτικό Κώδικα (ν. 3463/2006). Έτσι ο δήμος που θα επιλέξει να ασχοληθεί με την προώθηση των θεμάτων τουρισμού θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της διαμόρφωσης και λειτουργίας μιας ευέλικτης και αποτελεσματικής δομής, ικανής να διαμορφώσει και να υλοποιήσει πολιτικές στον τουρισμό. Με το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο τέτοιες ενέργειες μπορούν να γίνουν μόνο από τους ίδιους τους ΟΤΑ. Όμως μια τέτοια δομή δε μπορεί να είναι αποτελεσματική στο πλαίσιο του δήμου. Παρόμοιες δομές πρέπει να ανήκουν σε ευέλικτα νομικά σχήματα όπως ΝΠΙΔ, ή ακόμα και αστικές εταιρείες και δε μπορεί να είναι δημοτικές υπηρεσίες όπως ουσιαστικά "επιβάλλει" ο Δημοτικός και Κοινοτικός Κώδικας. Αν και αυτή η θέση έχει αναλύεται και σε άλλα κεφάλαια πρέπει να επισημανθεί και πάλι, ότι δεν είναι δυνατόν ένα τόσο βαρύ διοικητικό σχήμα όπως ο δήμος, να στηρίξει πρωτοβουλίες και λειτουργίες που απαιτούν άμεση δράση και διοικητική ευελιξία.

Έτσι το ζήτημα του φορέα που θα αναλάβει να σχεδιάσει αλλά και να υλοποιήσει την πολιτική στο τομέα αυτό παραμένει ανοικτό. Πρέπει να διεκδικηθεί η αλλαγή στο υφιστάμενο νομικό πλαίσιο του ν 3463/2006 αλλά και του ν 3852/2010, ώστε να δοθεί η δυνατότητα της ανάληψης της ευθύνης στήριξης του τουρισμού και από ΝΠΙΔ ή και ΝΠΔΔ των ΟΤΑ.

Θεωρείται ακόμα καθοριστικός και ο ρόλος της ΚΕΠΑ, η οποία μπορεί να αναλάβει και να σχεδιάσει και να υλοποίησει δράσεις και πρωτοβουλίες που θα σχετίζονται με τον πολιτιστικό τουρισμό.

Πρέπει τέλος να αποφασιστεί ο τρόπος συγκρότησης και διαχείρισης της όλης προσπάθειας, να επιλεγεί δηλαδή το επιτελικό όργανο που θα αναλάβει να διαχειριστεί την όλη προσπάθεια.

Στην κατεύθυνση αυτή προτείνεται η δημιουργία μιας ομάδας σχεδιασμού και

διαχείρισης του όλης προσπάθειας. Η ομάδα αυτή θα απαρτίζεται από πολιτικά και υπηρεσιακά στελέχη. Επικεφαλής της θα πρέπει να είναι ένας αντιδήμαρχος, ο οποίος και θα έχει τη συνολική ευθύνη του συντονισμού και της κατάρτισης του στρατηγικού σχεδιασμού και της εκπόνησης και τήρησης ενός χρονοδιαγράμματος ενεργειών και στόχων. Ο ίδιος θα πρέπει να αποδίδει απολογισμό στην εκτελεστική επιτροπή του δήμου που θα είναι και το βασικό πολιτικό όργανο που θα αποφασίζει και για όλα τα σχετικά ζητήματα, όπως και για τον τρόπο που θα πρέπει να τα χειριστεί. Η ομάδα αυτή πρέπει να αναπτύξει μια διαρκή σχέση τόσο με την περιφερειακή αυτοδιοίκηση, όσο και με άλλους φορείς που ενεργοποιούνται στον τομέα του τουρισμού.

54

55

Δημόσιος χώρος

Ο δημόσιος χώρος αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της εικόνας και της λειτουργίας της πόλης και στη λογική αυτή αφιερώνεται σε αυτόν ένα σημαντικό μέρος της πρότασης. Να τονιστεί ότι με τον όρο δημόσιος χώρος, αναφερόμαστε σε μια ιδιοκτησία ο ιδιοκτήτης της οποίας δεν είναι ιδιώτης ή ομάδα ιδιωτών, ανήκει στο δημόσιο ή σε φορείς δημοσίου συμφέροντος. ● Προσεγγίζοντας πολιτικά το δημόσιο χώρο.

Ο δημόσιος χώρος ως χώρος και λειτουργία αποτελεί ένα κομβικό "σημείο" στη ζωή της

πόλης. Παράγει αποτελέσματα, παρεμβαίνει στην κοινωνία και όλα αυτά είναι συνάρτηση των πολιτικών που εφαρμόζονται γι’ αυτόν. Οι πολιτικές για το δημόσιο χώρο με τη σειρά τους είναι απόρροια της γενικότερης πολιτικής φιλοσοφίας, που έχουμε για την κοινωνία. Αντίστοιχες λοιπόν της φιλοσοφίας αυτής είναι οι σκοποί που θέλουμε να υπηρετήσει ο δημόσιος χώρος, ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας που επιλέγουμε γι’ αυτόν. Η απόπειρα προσέγγισης του με αυτά τα δεδομένα αποτελεί μια πρόκληση, μας οδηγεί στην ανάγκη να τον "ερμηνεύσουμε" με πολιτικούς όρους. Οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση του, όχι απλά δε θα τον "ερμηνεύσει", αλλά όπως θα δούμε υπηρετεί άλλες πολιτικές. Πολιτικές που θέλουν το δημόσιο χώρο και όσους τον χρησιμοποιούν, κοινωνικά και πολιτικά "ουδέτερο" στην προσπάθεια να αδρανοποιήσουν τη δυναμική του. Στο δημόσιο χώρο τέλος υπεισέρχεται και μια σημαντική πολιτιστική διάσταση, στοιχείο που μας αφορά και είναι η αιτία της ενασχόλησης μας με αυτόν.

Αντιλαμβανόμενη τις δυνατότητες του δημόσιου χώρου φρόντισε να τον εκμεταλλευτεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προς όφελος της, να προωθήσει επιλογές για την πολλαπλή του εκμετάλλευση.

Έχει λοιπόν ενδιαφέρον να δούμε στην προσπάθεια "ερμηνείας" και χρήσης του

δημοσίου χώρου, ποιες δραστηριότητες τον εκμεταλλεύονται προς όφελος της καθεστηκυίας τάξης με σκοπό το κέρδος. Στον αντίποδα θα δούμε ποιες επιλογές βοηθούν στην "παρέμβαση" του στην κοινωνία, μέσω της ανάπτυξής τους σε αυτόν. Έξω από τη διασύνδεση του δημόσιου χώρου με τις εμπορικές δραστηριότητες, αυτό που μπορεί να αλλοιώσει το σκοπό και τη δυναμική του δημόσιου χώρου είναι και το είδος και δράσεων που σχεδιάζονται και πραγματώνονται σε αυτόν. Υπάρχουν δράσεις στο δημόσιο χώρο που λειτουργούν ως βαλβίδες κοινωνικής εκτόνωσης, αναπαράγουν και στηρίζουν τη κρατούσα ιδεολογία και την εξουσία που αυτή υπηρετεί. Από την άλλη υπάρχουν δράσεις που ερμηνεύουν την κοινωνία και τις συντελούμενες σε αυτή διεργασίες, προβάλλουν μια άλλη αισθητική και προβληματική, που θέλει να παρέμβει στην κοινωνία και προς όφελος του συνόλου των πολιτών.

Ο προβληματισμός πάνω στην έννοια και τη λειτουργία του δημόσιου χώρου, όπως και

τα ζητήματα που συνδέονται με αυτόν, έγιναν ευδιάκριτα την εποχή της "Δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας". Τότε ο βαρώνος Ζωρζ Εζέν Οσμάν, με εντολή του Λουδοβίκου Ναπολέοντα, προχώρησε στην εκπόνηση και εφαρμογή ενός γιγαντιαίου προγράμματος πολεοδομικής ανασυγκρότησης του Παρισιού. Η βάση του προγράμματος του στηρίχθηκε στις "επιταγές", όπως μπορεί κανείς να συνάγει από τη μελέτη του όλου έργου και των αποτελεσμάτων του, του τότε γαλλικού κατεστημένου. Έτσι πέρα από το ιστορικό υπόβαθρο αυτού του έργου, πρέπει να εστιαστούμε στο γεγονός ότι ο βαρώνος Οσμάν μέσα από το όλο σχέδιο της πολεοδομικής ανασυγκρότησης που εκπόνησε και εφάρμοσε, προώθησε συγκεκριμένες πολιτικές αντιλήψεις και συμφέροντα της εποχής του. Για πρώτη φορά ο δημόσιος χώρος και οι επιλογές γι’ αυτόν, έγιναν στη βάση της εξυπηρέτησης συγκεκριμένων πολιτικών και οικονομικών στόχων. Είναι η εποχή που εμφανίζονται τα πρώτα καφέ, τα καμπαρέ, τα θέατρα, αλλά κυρίως τα πρώτα εμπορικά κέντρα. Τα βουλεβάρτα λοιπόν που σχεδιάζονται και υλοποιούνται την εποχή εκείνη, έρχονται να διευκολύνουν την πρόσβαση

56

σε αυτά και όλα μαζί να δημιουργήσουν ένα πλέγμα που θα εξυπηρετήσει, τις οικονομικές επιδιώξεις της τότε ανερχόμενης αστικής τάξης.

Όπως αντιλαμβανόμαστε αυτές οι επιλογές ήταν στη βάση τους πολιτικές και είχαν αντίστοιχες επιπτώσεις στη ζωή των κατοίκων της πόλης. Το κέντρο της πόλης παραδίδεται στην αστική τάξη, η αξία γης πολλαπλασιάζεται και οι "παρίες" του Παρισιού εξοστρακίζονται από αυτό. Και αν αυτά φαντάζουν μακρινά και υπερβολικά, δεν έχει κανείς παρά να ανατρέξει στην πρόσφατη ιστορία και στο παράδειγμα του νεοσυντηρητικού δημάρχου της Νέας Υόρκης Ρούντολφ Τζουλιάνι (1994-2001). Βασικό στοιχείο της πολιτικής του ως δημάρχου της πόλης ήταν η απομάκρυνση από το κέντρο της πόλης των αστέγων.

● Δημόσιος χώρος – η ιστορία του. Αρχικά ο δημόσιος χώρος ταυτίζεται με την έννοια της "αγοράς" στην αρχαία

Ελλάδα και κατ’ επέκταση με τη δημοκρατία, από τη στιγμή που η "αγορά" υπηρετεί τις δημοκρατικές διαδικασίες. Στη συνέχεια όμως αυτές οι λειτουργίες εξυπηρετούνται αλλού, χωρίς ωστόσο αυτός να σταματήσει ο δημόσιος χώρος να αποτελεί σημείο πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών. Αποδεικνύεται στην πορεία του χρόνου και της ιστορίας, ότι ο δημόσιος χώρος υπηρετεί τις πολιτικές διεργασίες στο μέτρο που είναι "ανοικτός" σε όλους και αποτελεί σημείο "συνάντησης" των κοινωνικών ομάδων που απαρτίζουν την πόλη. Αυτό ακριβώς είναι και το κρίσιμο σημείο που προσπάθησε η αστική τάξη να υπονομεύσει, με τη θέσπιση "όρων" για τη λειτουργία του, όροι που ουσιαστικά στήριζαν τον ταξικό διαχωρισμό στην πόλη και στο δημόσιο χώρο. Έγινε συστηματική προσπάθεια μέσω κανόνων λειτουργίας του, να αποκοπεί από τις κοινωνικές διεργασίες και να απωθηθούν από αυτόν οι κοινωνικές ομάδες που δεν ανήκαν στην αστική τάξη. Για όλα αυτά η ιστορία έχει να μας δείξει ενδιαφέροντα δεδομένα και "αποδείξεις".

Ο δημόσιος χώρος χρησιμοποιήθηκε κύρια ως "σκηνή" για την προβολή της κάθε εξουσίας, για την εδραίωσή της στην "συνείδηση" των πολιτών. Λχ την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ο δημόσιος χώρος, με τη συνδρομή του θεάματος, αποδείχθηκε ως ένας πολύ αποτελεσματικός συνδυασμός στην προσπάθεια για τη διατήρηση της αυτοκρατορικής ισχύος. Όποτε όμως ο δημόσιος χώρος λειτούργησε ελεύθερα, τότε σε αυτόν γεννήθηκαν ιδέες και κινήματα και διαφάνηκαν οι δυνατότητες της πολιτικής του λειτουργίας.

Αφήνοντας πίσω την ιστορία και ανατρέχοντας στην εποχή μας, δύο είναι τα

σημαντικότερα πολιτικά γεγονότα που έχουν σημαδέψει το δημόσιο χώρο, έχουν αναδείξει τη σημαντική του δυναμική και ταυτόχρονα είναι η απόδειξη όσων ήδη έχουν γραφεί.

Τα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ και τα γεγονότα της πλατείας Τιενανμέν. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για τα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ, γιατί όλα όσα έχουμε επικαλεστεί για το δημόσιο χώρο έχουν αναδειχθεί εκεί με τον πλέον εμφανή τρόπο. Εκεί και σύμφωνα με τις διακηρύξεις των διαδηλωτών "το κίνημα αντίστασης για το πάρκο Γκεζί, δεν είναι απλά ένα οικολογικό κίνημα. Έχει πολλές κοινωνιολογικές, πολιτικές και πολιτισμικές παραμέτρους". Διαβάζοντας τους λόγους, τα επιχειρήματα και την ανάλυση των διαδηλωτών για τα γεγονότα και τις αιτίες της σύγκρουσης, γίνεται αντιληπτή η πολιτική ρίζα του προβλήματος. Ακόμα αντιλαμβάνεται κανείς το γεγονός ότι τα ζητήματα αυτά δεν έχουν να κάνουν με ένα τοπικό πρόβλημα, αλλά αποτελούν μια καθαρή έκφραση του "ιδεολογικού" και πολιτικού προβλήματος του δημόσιου χώρου. Έτσι το απόσπασμα από μια διακήρυξη των διαδηλωτών της πλατείας Ταξίμ που ακολουθεί, αξίζει πολύ περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ανάλυση. " … Το AKP (σημείωση – το κόμμα του Ερντογάν) επίσης ήθελε να σχεδιάσει κάποια τουριστικά μέρη σύμφωνα με το συντηρητικό και νεοφιλελεύθερο όραμά του. Γκρέμισε έναν ιστορικό κινηματογράφο που ονομάζεται Εμέκ και θέλησε να χτίσει ένα εμπορικό κέντρο. Πολλοί διάσημοι καλλιτέχνες κατέβηκαν στο δρόμο να διαμαρτυρηθούν, αλλά η κυβέρνηση δε σταμάτησε. Ο Ερντογάν ήθελε να μεταμορφώσει την πλατεία Ταξίμ σε μια τουριστική αγορά για τους Άραβες τουρίστες. Το AKP απαγόρευσε επίσης τις διαδηλώσεις της Πρωτομαγιάς στην

57

πλατεία Ταξίμ ενώ πρότεινε διαφορετικό μέρος διεξαγωγής. Αλλά τα συνδικάτα και οι σοσιαλιστικές οργανώσεις δεν το δέχτηκαν, γιατί η πλατεία Ταξίμ αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό μέρος για το εργατικό κίνημα. Έτσι οι εργάτες συγκρούστηκαν με την αστυνομία γιατί πήγαν στην Ταξίμ την Πρωτομαγιά του 2013. Η αστυνομία χτύπησε βίαια τους πολίτες. Το πάρκο Γκεζί στην πλατεία Ταξίμ είναι ένας μεγάλος χώρος πρασίνου. Ο Ερντογάν θέλει να καταργήσει αυτό το πάρκο και να χτίσει ένα τέμενος καθώς και ένα εμπορικό κέντρο ή ένα κτίριο για Άραβες τουρίστες. Αυτό το πάρκο είναι επίσης μια επικερδής περιοχή για τους καπιταλιστές. Σοσιαλιστές και οικολόγοι θέλησαν να διαμαρτυρηθούν και άρχισαν να μένουν τις νύχτες εκεί για να σταματήσουν την υλοποίηση του σχεδίου … Έτσι μπορούμε να πούμε ότι η διαδήλωση στο πάρκο Γκεζί μετατράπηκε σε αντίσταση απέναντι στον αυταρχικό, φασιστικό και υπεροπτικό χαρακτήρα του Ερντογάν. … Αν μιλήσουμε για τη σύνθεση των ανθρώπων σε αυτές τις διαδηλώσεις, μπορούμε να πούμε ότι είναι νέοι, κοσμικοί, μεσαίας τάξης άνθρωποι … "

Από τις βίαιες συγκρούσεις το 2013 στην πλατεία Ταξίμ που ακόμα και το 2014 συνεχίζονται έστω και σποραδικά.

Σε ότι αφορά την περίπτωση στα γεγονότα της πλατείας Τιενανμέν το 1985, αξίζει να

σταθούμε στη διαπίστωση, ότι για πρώτη φορά τα όσα συνέβησαν εκεί ήταν αφορμή για αλλαγές όχι απλά σε εθνικό, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι το σημείο που ερμηνεύει και τη βιαιότητα όσων συνέβησαν στην πλατεία στην εξέλιξη των γεγονότων.

Πλατεία Τιενανμέν, μια πλατεία που έδειξε ότι ένας αναλογικά περιορισμένος δημόσιος χώρος, μπορεί να επηρεάσει ακόμα και τον παγκόσμιο γεωπολιτικό χάρτη. ‘Ένα αντίστοιχο ιστορικό παράδειγμα έχουμε και με την κομμούνα του Παρισιού. Τα όσα συνέβησαν στη συνέχεια και στις δύο περιπτώσεις, επηρέασαν το ιδεολογικό υπόβαθρο της εποχής.

Τα παραδείγματα από την διεθνή εμπειρία δε σταματούν εδώ, μπορεί κανείς να

εντοπίσει πολλά με πιο πρόσφατο το παράδειγμα της πλατείας Ταχρίρ του Καΐρου. Κοινός τόπος όλων αυτών το γεγονός ότι αυτοί οι δημόσιοι χώροι ταυτίζονται στη συνείδηση του λαού με τη συλλογική δράση και τις πολιτικές εξελίξεις.

Και βέβαια η ελληνική περίπτωση της πλατείας Συντάγματος έχει τη δική της

σημασία. Παρακολουθώντας τις δηλώσεις του δημάρχου Αθήνας κ. Καμίνη το 2011, έχει πολλαπλό ενδιαφέρον η ομολογημένη πρόθεση του να αναλάβει "Πρωτοβουλία για να τερματιστεί η "κατάληψη" του δημόσιου χώρου στην πλατεία Συντάγματος και να

58

αποκατασταθεί η εύρυθμη λειτουργία της … και πως θα έχει σύσκεψη για το θέμα με τους εκπροσώπους του εμπορικού κόσμου, των επιμελητηρίων και του Εργατικού Κέντρου της Αθήνας." Είναι προφανές ότι ο κ. Καμίνης ερμηνεύει το ρόλο του ως "θεματοφύλακα" της εύρυθμης λειτουργίας της αγοράς και όχι ως ενός θεσμικού παράγοντα που πρέπει να ενσκήψει στα αίτια και όχι στα αποτελέσματα ενός προβλήματος. Τα όσα βέβαια συνέβησαν στη συνέχεια το 2012 στη συγκεκριμένη πλατεία, δείχνουν πόσο κατευθυνόμενη ήταν η παρέμβαση που επιχείρησε το 2011 και πόσο πολιτικά απείχε από τις κοινωνικές διεργασίες που συντελούνταν στην πόλη του.

Πλατεία Συντάγματος 2012, από ότι έδειξαν τα γεγονότα εκείνης της χρονιάς οι πολιτικές διεργασίες στο δημόσιο χώρο δεν ορίζονται, δεν καθοδηγούνται και κυρίως δεν χειραγωγούνται

Ειδικότερα για την περίπτωση της χώρας μας και για την απαξίωση που βιώνει ο

δημόσιος χώρος, πρέπει να συνεκτιμήσουμε και ένα ακόμα δεδομένο. Σε ένα κράτος όπου δε χαρακτηρίζεται ως κράτος δικαίου, σε ένα κράτος όπου ο πολίτης καταλογίζει στην εξουσία αυθαιρεσία, αυτό έχει ως συνέπεια τη χαλάρωση της σχέσης του πολίτη με το δημόσιο χώρου, της μείωσης του βαθμού ταύτισης του με αυτόν. Μάλιστα με την πρόσφατη προσπάθεια εκχώρησης δημόσιου χώρου και της δημόσιας περιουσίας σε ιδιώτες, αυτή η αίσθηση ενδυναμώθηκε και σε ένα βαθμό παγιώθηκε. Ο πολίτης αισθάνεται ότι δεν έχει κανένα "δικαίωμα" και "κυριότητα" στο δημόσιο χώρο, τον βλέπει ως ένα ξένο συστατικό της καθημερινότητας του, με αποτέλεσμα να μην τον σέβεται και σε κάθε ευκαιρία τον καταστρατηγεί.

● Δημόσιος χώρος … από την πλευρά της αστικής τάξης. Όλες οι πολιτικές για το δημόσιο χώρο από την πλευρά της αστικής τάξης

συγκλίνουν σε ένα και μοναδικό στόχο. Στη δημιουργία κέρδους, με την ταυτόχρονη προώθηση τακτικών και πολιτικών για τη δημιουργία ενός πολιτικά "ουδέτερου" χώρου. Οι στόχοι αυτοί υπηρετούνται με τους ακόλουθες τακτικές.

• Στο δημόσιο χώρο δεν έχουν θέση οι "παρίες" της κοινωνίας – πολιτικές "σκούπας". • Ο δημόσιος χώρος ταυτίζεται με την κατανάλωση – εμπορικά κέντρα, αγορές, κλπ

δηλαδή με πολιτικές και δραστηριότητες "κατευνασμού", αντίδοτα στην πολιτική δράση μέσω της προώθησης της κατανάλωσης.

• Ο δημόσιος χώρος λειτουργεί ως χώρος "επίδειξης" – επίδειξη πλούτου και "έκθεσης προσωπικών ματαιοδοξιών".

• Χώρος απορρόφησης της κοινωνικής δυναμικής – κατακερματισμός της συλλογικότητας με τα καφέ και τις άλλες μορφές διασκέδασης, που κατακερματίζουν τη "συνύπαρξη", την "όσμωση" μεταξύ των πολιτών.

• Χώρος τυποποιημένος, αδιάφορος, χωρίς "προσωπικότητα", που αναπαράγει ένα μονότονο και τυποποιημένο μοτίβο εικόνας, που με τη σειρά του αδρανοποιεί την "αισθητική", τη φαντασία, μειώνει την διάθεση για αναζήτηση του νέου.

59

Βέβαια όλα αυτά είναι πιο ορατά σε μεγάλες πόλεις, αλλά ακόμα και στις μικρού μεγέθους πόλεις, έστω και χωρίς κεντρικό πολιτικό σχεδιασμό αντιγράφονται ενσυνείδητα ή όχι οι ίδιες πολιτικές.

● Δημόσιος χώρος … με μια άλλη οπτική, σε μια άλλη προοπτική Με τα δεδομένα και τις εκτιμήσεις αυτές, η προσέγγιση του δημόσιου χώρου πρέπει να

γίνει στη βάση μιας διαφορετικής φιλοσοφίας και προσέγγισης του ρόλου του. Οφείλουμε να σχεδιάσουμε πολιτικές και δράσεις που θα ανατρέψουν τη σημερινή πραγματικότητα. Ο δημόσιος χώρος πρέπει να αποκτήσει "ταυτότητα", να αποτελέσει χώρο συνάντησης και ανάπτυξης συλλογικών δραστηριοτήτων. Πρέπει να κατοχυρωθεί στη συνείδηση των πολιτών, ως ένας χώρος που με τη λειτουργία του συμβάλλει στην διεύρυνση και ανάπτυξη της κοινωνικής συνοχής, των κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να συγκροτηθούν και οι αντίστοιχες πολιτικές για το δημόσιο χώρο.

Στην κατεύθυνση αυτή μπορεί να συμβάλλει και η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αλλά και η δημόσια τέχνη, δράσεις που κάνουν το δημόσιο χώρο πιο οικείο στους πολίτες, συμβάλλουν στη σύνθεση και τη διαμόρφωση μιας νέας οπτικής και λειτουργίας του.

Οι πολιτιστικές δραστηριότητες διαμορφώνουν μια διαφορετική πραγματικότητα στη λειτουργία του δημόσιου χώρου. Του δίνουν ζωή, δημιουργούν μια ιδιαίτερη σχέση με τον πολίτη. Ο πολίτης αποκτά μια βιωματική σχέση με το χώρο, όταν μάλιστα συμμετέχει σε πολιτιστικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε αυτόν.

Η δημόσια τέχνη είναι πολύ σημαντική στη διαμόρφωση όχι μόνο της ταυτότητας της πόλης, αλλά και για τη διαμόρφωση της πολιτικής και πολιτιστικής συνείδησης. Είναι πολύ σημαντικό να συνυπάρχει η καθημερινότητα με τη δημόσια τέχνη, να προσλαμβάνει ο πολίτης αλλά και ο κάθε επισκέπτης στην επαφή του με την πόλη, την εικόνα μιας πόλης που σέβεται και υπηρετεί τον πολιτισμό. Αναδεικνύεται ο πολιτισμός ως στοιχείο της καθημερινότητάς. Η δημόσια τέχνη διεγείρει τη συνείδηση του πολίτη "θεατή", του "υποδεικνύει" μια διαφορετική οπτική, τον αποδεσμεύει από την "εικόνα" της καθημερινότητας που εκπέμπει η πόλη. Κυρίως όμως αναδεικνύει τη σημασία και τη λειτουργικότητα του δημόσιου χώρου, ως χώρου "παιδείας" και αναζήτησης του νέου. Η διαχείριση του δημόσιου χώρου πρέπει να υπακούει σε συγκεκριμένες πολιτικές, που σκοπό έχουν την προστασία του και την ανάδειξη του ρόλου του. Μόνο με την υιοθέτηση τέτοιων πολιτικών, ο δημόσιος χώρος μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος των πολιτών και μάλιστα σε μια πόλη όπως η Βέροια, όπου η εξέλιξή της την έχει μετατρέψει σε μια πόλη μάλλον "εχθρική" προς τους κατοίκους της. Η "στενότητα" της πόλης, σε συνδυασμό με τη διαχρονική απουσία βούλησης προστασίας του εναπομείναντος δημόσιου χώρου, έχουν ελαχιστοποιήσει τους υφιστάμενους δημόσιους χώρους. Όσοι έχουν απομείνει είτε "εκχωρούνται" σε ιδιώτες, είτε βιώνουν την παραμέληση και την καταπάτηση. Οι βασικές πολιτικές για το δημόσιο χώρο οφείλουν να στηρίζονται σε μια σειρά διαπιστώσεων, αρχών και προϋποθέσεων όπως.

• Επανακαθορισμός της έννοιας του δημόσιου χώρου. Δημόσιος χώρος μπορεί να θεωρηθεί κάθε ελεύθερος χώρος που δεν ανήκει σε ιδιώτες ή ένωση ιδιωτών ανεξάρτητα ποια είναι η ειδικότερη λειτουργία του.

• Η προστασία του δημόσιου χώρου μπορεί να επιτευχθεί με τη θέσπιση και εφαρμογή αυστηρών κανόνων διαχείρισής του και αυτό αποτελεί πρωταρχική ευθύνη των τοπικών αρχών..

• Η ενοποίηση δημόσιων χώρων μέσα από πολεοδομικές και άλλες παρεμβάσεις πολλαπλασιάζει τη δυναμική των επιμέρους χώρων.

• Η προάσπιση τη δυναμικής του δημόσιου χώρου στηρίζεται στην αποφυγή του κατακερματισμού του με τη πρακτική της "οριοθέτησης" του, οριοθέτηση που τελικά του αποστερεί τη δυναμική του και ουσιαστικά αποκλείει τη χρήση του από τους πολίτες (περίβολοι σχολείων, εκκλησιών κλπ).

60

• Ο επαναπροσδιορισμός της δυνατοτήτων χρήσης των δημόσιων χώρων ειδικότερα σε περιοχές με ελάχιστους δημόσιους χώρους. – λχ η εκπόνηση μιας μελέτης χρήσης και των αναγκαίων τεχνικών λύσεων, για τον αυλόγηρο του 6ου δημοτικού σχολείου ώστε παράλληλα με τη χρήση του από το σχολείο, να μπορέσει να λειτουργήσει και ως δημόσιος χώρος σε ώρες που δε λειτουργεί το σχολείο. Με τον τρόπο αυτό θα αποδοθεί στους κατοίκους της περιοχής ένας δημόσιος χώρος που σήμερα δεν υπάρχει στην περιοχή και είναι τόσο αναγκαίος.

• Η δημιουργία νέων δημόσιων χώρων • Η αναβάθμιση των δημόσιων χώρων, με μέριμνα για τη δημιουργία όρων ώστε αυτοί

να γίνουν περισσότερο φιλικοί στον πολίτη – ύπαρξη βασικών υποδομών όπως τρεχούμενο νερό, σημεία ανάπαυσης, αφοδευτήρια κλπ

• Ο διαχωρισμός του δημόσιου χώρου από υπηρεσίες ψυχαγωγίας και εστίασης που προσφέρονται από ιδιώτες

• Η δημιουργία βασικών υποδομών στο δημόσιο χώρο ώστε να είναι σε θέση να φιλοξενήσει διάφορες δράσεις – παροχή ηλεκτρικού, σημεία στήριξης πρόχειρων κατασκευών κλπ

• Η εκπόνηση ενός προγράμματος δημιουργίας και τοποθέτησης έργων δημόσιας τέχνης σε δημόσιους χώρους.

• Η "θεσμοθέτηση" πολιτιστικών δράσεων σε δημόσιους χώρους. • Ο σχεδιασμός και οργάνωση δράσεων στο δημόσιο χώρο με στόχο την ενεργητική

συμμετοχή των πολιτών και κυρίως των παιδιών σε αυτές. • κλπ

Μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα για το δημόσιο χώρο στη Νέα Υόρκη. Εδώ τα υπαίθρια τραπεζάκια στο δημόσιο χώρο είναι του δήμου και μπορεί να γίνει η χρήση τους από τον καθένα. Μπορεί λχ κάποιος να καθίσει για να πιει τον καφέ που θα πάρει από ένα γειτονικό καφέ, ή να πιει τον δικό του καφέ. Με τον τρόπο αυτό οι δημόσιοι χώροι προστατεύονται από την αυθαίρετη κατάληψη και ταυτόχρονα είναι ανοικτοί στον κάθε πολίτη.

Ο δημόσιος χώρος αποτελεί δικαίωμα και δεν είναι παραχώρηση προς τον πολίτη. Οφείλει να είναι φιλικός προς το σύνολο των πολιτών και το δικαίωμα σε αυτόν να μην υπονομεύεται με οποιοδήποτε τρόπο άμεσο ή έμμεσο. (Λχ ένας δημόσιος χώρος που "συμβιώνει" με ένα κατάστημα παροχής υπηρεσιών ψυχαγωγίας, είναι εξ ορισμού χώρος "απαγορευμένος" για ένα άνεργο).

Στο πλαίσιο αυτών των επισημάνσεων είναι σκόπιμο να εξεταστούν μια σειρά συγκεκριμένων προτάσεων και ιδεών για το δημόσιο χώρο και στην πόλη μας, ώστε η πόλη να αποκτήσει δημόσιους χώρους ικανούς να καλύψουν τις ανάγκες των δημοτών και των επισκεπτών της.

61

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αντιμετώπισης του δημόσιου χώρου μέσα από δύο διαφορετικές λογικές στο θέμα της οριοθέτησής του, όπως εκφράζονται μέσα από τις δύο φωτογραφίες.

Περίβολος εκκλησίας αποξενωμένος τελικά από τη καθημερινότητα της πόλης. Με την οριοθέτησή του ως αύλειου χώρου, ουσιαστικά παρεμποδίζεται η απρόσκοπτη πρόσβαση των πολιτών σε αυτόν. Ένα παράδειγμα κατακερματισμού της συνέχειας του δημόσιου χώρου, ακόμα και αν τίθεται περιφρούρησης της περιουσίας του φορέα που τον έχει κατασκευάσει.

Η διαφορετική αντίληψη του περιβάλλοντος χώρου εκκλησίας. Εδώ ο περιβάλλον χώρος είναι μέρος του δημόσιου χώρου, στον οποίο έχει ανεμπόδιστη πρόσβαση ο κάθε πολίτης. Ο χώρος του περίβολου της εκκλησίας συνεννούμενος με τον υφιστάμενο δημόσιο χώρο, δημιουργεί τελικά ένα σημαντικό σε έκταση ενιαίο δημόσιο χώρο.

________________________________________________________________________________ Σχέση πλατείας – δημόσιου χώρου με ιδιωτική επιχείρηση … σχέση αμοιβαίας "αλληλοϋποστήριξης"

Ενδεικτική πρόταση διαμόρφωσης πλατείας όπου ο ιδιωτικός – επιχειρηματικός χώρος βρίσκεται σε άμεση σχέση με το δημόσιο χώρο. Με τη διαμόρφωση όμως αυτή δημιουργούνται "απαγορευτικές" συνθήκες για τον απλό επισκέπτη – χρήστη του δημόσιου χώρου.

● Δημόσιος χώρος … η πόλη μας και η αποτύπωση της σημερινής

πραγματικότητας.

Όπως γενικά ισχύει, έτσι και στην πόλη μας διαπιστώνουμε ότι ο ιδιωτικός χώρος "διαχέεται" στο δημόσιο χώρο, τόσο που ο δημόσιος χώρος είναι πλέον στη συνείδηση ορισμένων "αδιαμφισβήτητο" τμήμα του ιδιωτικού τους χώρου. Αποτελεί και αντιμετωπίζεται ακόμα και από τους απλούς πολίτες, ως "φυσική" προέκταση και συνέχεια του ιδιωτικού χώρου, με συνέπεια την απόλυτη καταστρατήγησή του. Ο δημόσιος χώρος (πεζοδρόμια, πλατείες, πάρκα κλπ) χρησιμοποιείται ως χώρος για την κάλυψη των αναγκών

62

των ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Στη λογική αυτή χρησιμοποιείται ως χώρος ανάπτυξης εμπορικών δραστηριοτήτων όπως και άλλων χρήσεων, από διάφορες κατηγορίες επιχειρήσεων, αλλά και από πολίτες. Μάλιστα δεν είναι λίγες οι φορές που ο δημόσιος χώρος σχεδιάζεται και αναπτύσσεται με βάση "ιδιωτικές" ανάγκες.

Αυτή η πραγματικότητα είναι ορατή και ενδεικτική της απόλυτης επικυριαρχίας της κρατούσας ιδεολογίας για το δημόσιο χώρο σήμερα. Είναι μάλιστα εκπληκτικό το γεγονός ότι στο δημόσιο διάλογο για το πρόβλημα αυτό, πολλοί από τους "πολιτικούς" υπερασπίζονται τα "δικαιώματα" των ιδιωτών πάνω στο δημόσιο χώρο, παραγνωρίζοντας τα αντίστοιχα νόμιμα συλλογικά δικαιώματα των πολιτών σε αυτόν.

Βέβαια δε μπορεί κάποιος να περιμένει από όσους είναι φορείς αυτών των αντιλήψεων να διεισδύσουν βαθύτερα στο πρόβλημα, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν πολιτικές ανάδειξης του δημόσιου χώρου σε ένα ενεργό χώρο – "υπηρέτη" συλλογικών πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών. Δυστυχώς η πόλη μας δεν έχει να επιδείξει τις καλύτερες δυνατές σχέσεις με το δημόσιο χώρο. Δεν είναι μόνο η καταστρατήγησή του από τους ιδιώτες, αλλά και το γεγονός ότι οι δράσεις στο δημόσιο χώρο είναι αποσπασματικές. Είναι αποκαρδιωτικό ακόμα το γεγονός ότι στην πόλη και στους δημόσιους χώρους της, είναι παντελής η απουσία της δημόσιας τέχνης. Οι κάθε είδους πολιτιστικές και άλλες δράσεις σε αυτόν είναι λίγες, ενώ η πόλη πέρα από μνημεία και προτομές που εξυπηρετούν αποκλειστικά την ιστορική μνήμη, δεν έχει να επιδείξει κανένα έργο δημόσιας τέχνης. Όλα αυτά είναι ενδεικτικά της στάσης μας απέναντι στο δημόσιο χώρο.

Ακριβώς εδώ ο πολιτισμός μπορεί και πρέπει να παρέμβει, ώστε να ενισχύσει αυτή τη φύση και λειτουργία του δημόσιου χώρου. Πρέπει να σχεδιαστούν ενέργειες και δράσεις που θα συμφιλιώσουν τους πολίτες με το δημόσιο χώρο, θα αναδείξουν την πραγματική λειτουργία του. Να προχωρήσουμε λοιπόν σε επιλογές που θα ανατρέψουν όσα σήμερα ισχύουν, σε επιλογές που θα αναδείξουν το δημόσιο χώρο σε σημείο συνάντησης, ζύμωσης αλλά και παιδείας.

● Δημόσιος χώρος … και πολιτιστικές δραστηριότητες .

Οι πολιτιστικές δράσεις στο δημόσιο χώρο έχουν το δικό τους "ιστορικό" παρελθόν. Από πολύ νωρίς έγινε αντιληπτό ότι ο δημόσιος χώρος προσφέρει μεγάλες δυνατότητες στη φιλοξενία πολιτιστικών δρώμενων όπως συναυλίες, εκθέσεις κλπ..

Συναυλία το 1910 στη Νέα Υόρκη, στο central pack.

Διαπιστώθηκε μάλιστα ότι ο δημόσιος χώρος βοηθά στην καλύτερη επικοινωνία του

κοινού με την τέχνη Με τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στο δημόσιο χώρο, δίνεται η δυνατότητα σε ένα μεγάλο μέρος του κοινού να προσεγγίσει με μεγαλύτερη ευκολία πολιτιστικά προϊόντα, που σε διαφορετική περίπτωση δε θα είχε τη δυνατότητα, ή θα αδιαφορούσε για αυτά. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες στο δημόσιο χώρο αποτελούν σήμερα μια πάγια πρακτική, πρακτική που ενισχύει το χαρακτήρα του δημόσιου χώρου. Μάλιστα στη συνείδηση ορισμένων πολιτών, ο δημόσιος χώρος είναι σε ένα βαθμό ταυτισμένος και με τον πολιτισμό, από τη στιγμή που αυτός αποτελεί χώρο ανάπτυξης κάποιων θεσμοθετημένων

63

πολιτιστικών δραστηριοτήτων - λχ οι εκθέσεις βιβλίου έχουν πλέον ταυτιστεί με το δημόσιο χώρο στην Αθήνα αλλά και τη Θεσσαλονίκη.

Κέρκυρα, μόνιμη κατασκευή για φιλοξενία μουσικών συνόλων σε κεντρικό πάρκο της πόλης

Συναυλιακός χώρος σε πάρκο αμερικανικής πόλης, που είναι γνωστή και για τις ανοικτές συναυλίες στο συγκεκριμένο χώρο. Μάλιστα οι συναυλίες αυτές θεωρούνται ως ένα από τα "χαρακτηριστικά" στοιχεία της συγκεκριμένης πόλης. (San Diego, California)

Κατανοώντας λοιπόν τη δυναμική του δημόσιου χώρου, οι διάφοροι φορείς που

αναπτύσσουν πολιτιστικές δραστηριότητες, τις ανέπτυξαν μεθοδικά και στο δημόσιο χώρο στηρίζοντας τόσο τη λειτουργία του, όσο και τον ίδιο τον πολιτισμό. Βέβαια όσοι έχουν την ευθύνη του σχεδιασμού πολιτιστικών δράσεων στο δημόσιο χώρο, οφείλουν να φροντίσουν ώστε αυτές να είναι οργανωμένες με τρόπο που να μην υστερούν σε τίποτα από ανάλογες πολιτιστικές δραστηριότητες σε κλειστούς χώρους. Σε διαφορετική περίπτωση υποβαθμίζεται το ίδιο το πολιτιστικό προϊόν. Η πρακτική των πολιτιστικών εκδηλώσεων σε δημόσιους χώρους ενισχύθηκε στην πορεία του χρόνου. Μάλιστα στις μέρες μας υπάρχουν θεσμοθετημένες δράσεις, ενώ έχουν κατασκευαστεί και αντίστοιχες σημαντικές μόνιμες υποδομές σε δημόσιους χώρους, με σκοπό τη φιλοξενία παρόμοιων δραστηριοτήτων με τους καλύτερους δυνατούς όρους.

Ακόμη όμως και έτσι, προβλήματα εξακολουθούν να υπάρχουν στην προσπάθεια της ανάπτυξης ανάλογων δραστηριοτήτων στο δημόσιο χώρο. Τα προβλήματα αυτά έχουν να κάνουν πάντα με την επιθυμία και θέληση να διαμορφωθούν ευνοϊκές συνθήκες κέρδους για το ιδιωτικό κεφάλαιο, που ουσιαστικά θέτουν υπό "απαγόρευση" την ανάπτυξη πολιτικών και πολιτιστικών δράσεων στο όνομα της ελεύθερης και ανεμπόδιστης ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας. Η πλέον χαρακτηριστική - ανάλογη περίπτωση είναι αυτή της πλατείας Εξαρχείων και η πρόθεση για ανάπλαση της, εν όψει των ολυμπιακών αγώνων του 2004. Το προτεινόμενο τότε σχέδιο ανάπλασης της, προέβλεπε τη δημιουργία ανισόπεδων επιπέδων. Με την τρόπο αυτό κατακερματιζόταν ουσιαστικά ο χώρος, ενώ παράλληλα δημιουργούνταν προϋποθέσεις ανάπτυξης υπηρεσιών ψυχαγωγίας, από γειτονικά καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος.

● Δημόσιος χώρος στην πόλη – ιδέες για παρεμβάσεις με στόχο την αναδημιουργία της εικόνας του.

Στην αρχή της προσπάθειας να μιλήσουμε για την αναδημιουργία της εικόνας του δημόσιου χώρου, δεχόμαστε ότι η δημόσια τέχνη αποτελεί την αιχμή της όλης προσπάθειας.

Εδώ οφείλουμε να δηλώσουμε εμφαντικά ότι η δημόσια τέχνη δεν είναι μια απόπειρα "διακόσμησης" του δημόσιου χώρου. Η δημόσια τέχνη ή αν θέλετε η δημόσια έκθεση ενός έργου τέχνης, από μόνη έχει μια δυναμική που δεν έχει ένα έργο τέχνης που βρίσκεται περιορισμένο και "προστατευμένο" σε ένα εκθεσιακό ή άλλο χώρο. Έχει το πλεονέκτημα της αμεσότητας με το κοινό του χωρίς περιορισμούς. Βρισκόμενο στο δημόσιο χώρο ένα έργο τέχνης είναι αντιληπτό και προσιτό από τον οποιοδήποτε. Δεν παρεμβάλλεται τίποτα μεταξύ

64

του και του θεατή, "ανήκει" στο δημόσιο χώρο, άρα είναι "κτήμα" του θεατή. Αυτά κάνουν τη δημόσια τέχνη πιο "ευάλωτη", αλλά ταυτόχρονα πιο οικεία.

Πέρα όμως από αυτά τα χαρακτηριστικά, τα δημόσια έργα τέχνης επωμίζονται και με πολύ σημαντικότερες "ευθύνες". Απευθυνόμενα σε ένα ευρύ κοινό πρέπει να είναι σε θέση να "συνδιαλλαγούν" με αυτό ανοικτά και δημοκρατικά, χωρίς περιορισμούς. Ακόμα και αν απορριφθούν πρέπει η ίδια η απόρριψή τους να προκαλέσει διάλογο. Πρέπει τα έργα αυτά να "απελευθερώνουν" το μυαλό από στερεότυπα και δεδομένα, να δημιουργούν νέες εικόνες και προοπτικές.

Ο δημόσιος χώρος όπως και η συνολική εικόνα της πόλης, μπορούν να ανασχεδιαστούν με πολλούς τρόπους. Καθένας από αυτούς τους τρόπους έχει τη δική του δυναμική και παρέμβαση. Είναι σημαντικό της όλης προσπάθειας να προηγηθεί ένας συνολικός σχεδιασμός, ώστε τα επιμέρους στοιχεία της όλης προσπάθειας να έχουν συνοχή, να υπηρετούν τον ίδιο σκοπό.

Είναι ακόμα σημαντικό το όλο αυτό πρόγραμμα να συνοδεύεται από ένα ολοκληρωμένο σχέδιο προβολής του, ώστε να διασφαλίσει την αποδοχή του σε τοπικό επίπεδο, ενώ ταυτόχρονα να τύχει προβολής και σε ένα ευρύτερο επίπεδο. Η υλοποίηση του όλου σχεδίου είναι επιθυμητό να γίνει σταδιακά και σε βάθος χρόνου. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται μια "μόνιμη" κίνηση, ένα μόνιμο ενδιαφέρον καλλιτεχνών και κοινού για τη συνολική προσπάθεια. Το όλο σχέδιο είναι δυνατόν με σωστή διαχείριση του, να προκαλεί ένα ευρύτερο και διαρκές ενδιαφέρον.

Στην προσπάθεια αυτή μπορεί να συνδράμουν με ιδέες και προτάσεις αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, κλπ και είναι σημαντικό στην προσπάθεια αυτή να εμπλακούν όσο γίνεται περισσότεροι δημιουργοί. Αυτή η προσπάθεια μπορεί να τύχει της συνδρομής διαγωνισμών, της σχολών καλών τεχνών, του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, του ΤΕΕ κλπ. Βέβαια η τοποθέτηση έργων δημόσιας τέχνης όπως είπαμε δεν είναι και η μοναδική δυνατότητα παρέμβασης για την αναδημιουργία της εικόνας του δημόσιου χώρου. Υπάρχει η δυνατότητα σχεδιασμού και υλοποίησης σειράς παρεμβάσεων σε πολλά επίπεδα. Οι παρεμβάσεις αυτές μπορούν να έχουν σημειακό χαρακτήρα να γίνονται δηλαδή σε σημεία, ή να έχουν ένα πιο γενικό χαρακτήρα, να αφορούν δηλαδή μεγάλες ενότητες ή παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας. Σε κάθε περίπτωση οι παρεμβάσεις αυτές πρέπει να έχουν συγκεκριμένο στόχο, να αναδεικνύουν συγκριμένα πλεονεκτήματα του χώρου. Ενδεικτικά οι παρεμβάσεις που μπορούν να σχεδιαστούν είναι.

• Την αγορά της πόλης. Ένα πρώτο παράδειγμα που αξίζει τον κόπο να διερευνηθεί σε αυτή τη λογική, είναι η δυνατότητα διαμόρφωσης μιας νέας αισθητικής στη γενική εικόνα της αγοράς. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η αισθητική της αγοράς όπως διαμορφώθηκε, δεν προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δε συμβάλλει ακόμα στη διαφοροποίηση της συνολικής εικόνας της πόλης που αυτή πρέπει να αποπνέει, με βάση κάποια ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά. Ο επισκέπτης της, δε μπορεί να γνωρίζει σε ποια πόλη βρίσκεται, από τη στιγμή που δεν υπάρχει κάποια ταυτότητα ή έστω σημεία που να "προδίδουν" τον τόπο. Η γενικότερη εικόνα της αγοράς είναι απρόσωπη και ως χώρος εμπορικών δραστηριοτήτων θα μπορούσε να βρίσκεται σε οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη. Η διαφορετικότητα του κάθε εμπορικού που πηγάζει από την επιθυμία του ιδιοκτήτη να ξεχωρίσει, οδηγεί σε αισθητικές ακρότητες και ταυτόχρονα δημιουργεί μια ετερόκλητη εικόνα που μάλλον κουράζει τόσο τον επισκέπτη, όσο και τον πελάτη. Βέβαια δεν είναι εύκολο ένα τέτοιο εγχείρημα και έχει να αντιπαλέψει παγιωμένες αντιλήψεις που όμως σήμερα δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και στις ανάγκες της πόλης και σε τελική ανάλυση στις ανάγκες της ίδιας της αγοράς. Πρέπει να βρεθούν σημεία που να συνδέουν την εικόνα της αγοράς με τη ιστορία της πόλης. Άλλωστε η πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά μας είναι μια σημαντική

65

παρακαταθήκη που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί. Ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών θα μπορούσε να συνεισφέρει πολλά σε αυτή την κατεύθυνση. Τέλος πρέπει να επισημανθεί ότι η ιδέα των μεγάλων αγορών καταρρέει, ενώ οι μικρές αγορές προσελκύουν περισσότερο. Αυτό δίνει ένα προβάδισμα στη συγκεκριμένη προσπάθεια, από τη στιγμή που η αγορά της πόλης μας έχει ως βάση μικρές εμπορικές επιχειρήσεις που δεν είναι ενταγμένες σε ενιαίους χώρους. Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα η δημοτική αγορά της πόλης, που αν και δημιουργήθηκε σχετικά πρόσφατα, δε μπόρεσε να λειτουργήσει ποτέ και αποδείχθηκε μια αναποτελεσματική επένδυση.

• Προσθήκη γλυπτών και αυτοτελών έργων τέχνης σε δημόσιους χώρους (πλατεία ωρολογίου, πλατεία δημαρχείου, πάρκο Ελιάς κλπ). Βέβαια η τοποθέτηση των έργων αυτών στους συγκεκριμένους χώρους πρέπει να γίνει με τρόπο που να συνάδουν με το χώρο και να μη προκαλούν προβλήματα σε ότι αφορά τη λειτουργία τους. Σήμερα τα μόνα έργα που τοποθετούνται σε δημόσιους χώρους είναι ιστορικού περιεχόμενου - προτομές, συνθέσεις κλπ. αλλά στο σύνολο τους μπορεί κανείς να τα χαρακτηρίσει ως αμφιβόλου αισθητικής.

Ένα δείγμα κακής αισθητικής μνημείου, που όχι μόνο δεν προσφέρει τίποτα για το σκοπό που έχει κατασκευαστεί, αλλά χαρακτηρίζει αρνητικά την αισθητική της πόλης.

• Δημιουργία γκράφιτι (οδός Μάρκου Μπότσαρη, γειτονικά κτίρια πλατείας δημαρχείου

κλπ). Έχει μεγάλη σημασία η επιλογή των θεμάτων που θα πραγματεύονται τα γκράφιτι, ώστε να μη διακοσμούν απλά το χώρο, αλλά να είναι μια πρόκληση σε διάλογο.

• Παρεμβάσεις αισθητικού χαρακτήρα σε δημόσιους χώρους. Αν είναι εφικτό όλα τα επιμέρους στοιχεία που χρησιμοποιούνται στους δημόσιους χώρους, να σχεδιαστούν και να χρησιμοποιηθούν μόνο από το δήμο. Με τον τρόπο αυτό ο δημόσιος χώρος αποκτά επιμέρους μοναδικότητες, που τον ξεχωρίζουν από ανάλογους δημόσιους χώρους άλλων πόλεων. Τα στοιχεία αυτά μπορεί να είναι

o φωτιστικά o παγκάκια o χώροι διαφήμισης o ζαρντινιέρες o κλπ

• Φωτισμός δημοσιών και ιδιωτικών κτιρίων πλατειών και οδών. Οι φωτισμοί είναι μια

πολύ απλή και χωρίς ιδιαίτερο κόστος παρέμβαση στο δημόσιο χώρο, που μπορεί να προσθέσει ένα ιδιαίτερο χρώμα και ταυτότητα στο δημόσιο χώρο αλλά και στην πόλη συνολικά.

66

• Κατασκευή δημόσιων βρυσών από καλλιτέχνες – αρχιτέκτονες. Με τον τρόπο αυτό και στα σημεία όπου σήμερα βρίσκονται κοινόχρηστες βρύσες θα τοποθετηθούν οι βρύσες που σχεδιάστηκαν από καλλιτέχνες ή αρχιτέκτονες. Το νερό είναι συστατικό στοιχείο της πόλης, έχει στηρίξει διαχρονικά την ανάπτυξή της με πολλούς τρόπους και οφείλουμε να αναδείξουμε αυτή τη πραγματικότητα. Με το σχεδιασμό λοιπόν και την υλοποίηση αυτού ενός τέτοιου σχεδίου, αναδεικνύεται σε σημαντικό βαθμό η σημασία του νερού για την πόλη (*). Η επιλογή αυτή μπορεί να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί άμεσα και χωρίς ιδιαίτερο κόστος.

Βρύση σε δημόσιο χώρο ελληνική πόλη. Προσδίδει μια ταυτότητα σε μια κατά τα άλλα αδιάφορη αστική περιοχή.

• Καθιέρωση περιοδικών εκθέσεων σε δημόσιους και κοινόχρηστους χώρους. Με τον

τρόπο αυτό αναδεικνύονται νέοι χώροι, η δουλειά νέων καλλιτεχνών, αλλά και ομάδων. Λχ μια έκθεση φωτογραφίας με θέμα το ταξίδι, θα μπορούσε να σχεδιαστεί και πραγματωθεί με τη συνεργασία των ΚΤΕΛ Ημαθίας και να γίνει στους χώρους εξυπηρέτησης επιβατικού κοινού.

Μια πολύ πρωτότυπη ιδέα έξω από τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του Χιούστον. Ένα γλυπτό – προβολέας που φωτίζει με εναλλασσόμενους στίχους ποιημάτων τον περιβάλλοντα χώρο της βιβλιοθήκης. Βέβαια μια απλή εκδοχή της ιδέας είναι η τοποθέτηση εναλλασσόμενων πανώ με στίχους σε κτίρια ή ακόμα και με γκράφιτι.

Βέβαια εδώ τίθεται το θέμα της συνολικής δαπάνης που απαιτεί αυτή η προσπάθεια. Η χρηματοδότηση ενός τέτοιου σχεδίου μπορεί να γίνει μέσα από τη χρηματοδότηση του από το τεχνικό πρόγραμμα του δήμου, από τη στιγμή μάλιστα που υπάρχει σε αυτό η σχετική πρόβλεψη για δαπάνες σε συντηρήσεις και βελτιώσεις κοινόχρηστων χώρων.

Ακόμα μπορεί να διερευνηθεί η περίπτωση των χορηγιών. Σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις ή έργα μπορεί να μνημονεύεται εκτός από τον καλλιτέχνη και ο χορηγός του και αυτό αποτελεί κίνητρο τόσο για επιχειρήσεις, όσο και για φυσικά πρόσωπα να στηρίξουν την όλη προσπάθεια.

(*) Εδώ τίθεται και ένα σημαντικό ζήτημα σχετικό με την "παρουσία" του νερού στην πόλη και

πως αυτή η παρουσία μπορεί να αναδειχθεί ακόμα περισσότερο. Από τη στιγμή που το νερό είχε και έχει

67

μια καθοριστική συμβολή στην ανάπτυξη της πόλης είναι σκόπιμο αυτή η πραγματικότητα να αναδειχθεί και να τονιστεί. Για το λόγο αυτό πρέπει να εστιαστούμε στην παρουσία του Τριποτάμου μέσα στην πόλη, εκτιμώντας ότι αυτός αποτελεί ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα και πρέπει και να διερευνηθούν τρόποι αξιοποίησής του. Είναι σημαντικό να διασωθεί σε κατάσταση λειτουργική αν είναι δυνατόν, ένας νερόμυλος που θα μπορούσε να στεγάσει εκεί την ιστορία του νερού ή στην περίπτωση που αυτό είναι αδύνατον να δημιουργηθούν έργα που θα παραπέμπουν στην χρήση του νερού.

● Δημόσιος χώρος … η έκταση των επεμβάσεων …

Η έκταση των παρεμβάσεων στο δημόσιο χώρο που θα γίνουν με σκοπό τη

διαμόρφωση μιας νέας εικόνας της πόλης πρέπει να έχουν μεγάλη έκταση. Αυτό βέβαια μπορεί να συμβεί μόνο στη βάση ενός σχεδίου στο οποίο θα εμπλακούν και άλλοι φορείς. Ίσως μάλιστα θα πρέπει να διερευνηθεί και η πιθανότητα χρηματοδότησης του έργου από κοινοτικά προγράμματα, κατά το πρότυπο της χρηματοδότησης των ανάλογων παρεμβάσεων σε ιδιωτικά κτίρια περιμετρικά της πλατείας Ωρολογίου, στο πλαίσιο της παρεμβάσεων στην ίδια την πλατεία. Βέβαια οι παρεμβάσεις εκείνες ήταν σχετικά άτολμες και δεν υπηρέτησαν απόλυτα στο σκοπό για τον οποίο επιχειρήθηκαν. Το όλο έργο μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μιας πρότασης που θα προέλθει από τη συμμετοχή αρχιτεκτόνων στο πλαίσιο ενός σχετικού διαγωνισμού ιδεών.

Φωτογραφίες από παρεμβάσεις σε κτίρια της πόλης των Τιράνων. Οι παρεμβάσεις αυτές είναι αναλογικά μεγάλης έκτασης και χαμηλού κόστους. Χαρακτηρίζονται όμως αρκετά τολμηρές και προκαλούν το ενδιαφέρον του κοινού. Χαρακτηριστικό τους το χρώμα που αναδεικνύει κατά τα άλλα κοινότυπα κτίρια.

68

● Δημόσιοι χώροι – δημιουργία νέων – ενοποιήσεις - ανάδειξη. ● Διαπολιτισμικός πόλος περιοχής βήματος Απ. Παύλου και πλατείας

Ωρολογίου. Η πλατεία Ωρολογίου αποτελεί το κέντρο μιας μεγάλης διαπολιτισμικής περιοχής με

ιδιαίτερη σημασία και συμβολισμό. Με επίκεντρο την πλατεία Ωρολογίου, σηματοδοτείται ένας ευρύτερος χώρος που σε αυτόν περιλαμβάνονται ορισμένα σημαντικά θρησκευτικά μνημεία και συγκεκριμένα .

• Το Βήμα Απ. Παύλου • Η Συναγωγή • Το Ιεροδιδασκαλείο – Μεντρεσέ Τζαμί. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, η "συγκέντρωση" των θρησκευτικών αυτών μνημείων

σηματοδοτεί τη διαπολιτισμική ταυτότητα της πόλης, όπως αυτή διαμορφώθηκε σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους. Εκτιμάται ότι αυτή η συγκέντρωση ανάλογων θρησκευτικών μνημείων ίσως να είναι και μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα. Στη Βέροια παρά την απόλυτη κυριαρχία του ελληνισμού και του χριστιανισμού, δεν σημειώθηκαν καταστροφές των άλλων θρησκευτικών μνημείων. Το γεγονός της διατήρησης τους δείχνει τη βαθιά εκτίμηση της πόλης στην ιστορία της, από τη στιγμή που κατάφερε να τα διατηρήσει αλώβητα στο πέρασμα του χρόνου. Μάλιστα πρέπει να τονιστεί ότι σε προηγούμενες συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, οι θρησκευτικοί αυτοί χώροι όχι μόνο συνυπήρχαν αλλά και συλλειτουργούσαν αρμονικά στο πλαίσιο της πόλης. Αυτό το δεδομένο πρέπει να το προβάλουμε και να το αναδείξουμε, με τη δημιουργία στη συγκεκριμένη περιοχή ενός πολύ ισχυρού πολιτισμικού και ιστορικού πόλου, που θα αναδεικνύει ταυτόχρονα τη μοναδικότητα αυτή της πόλης. Ακόμα πρέπει να συνεκτιμηθεί ακόμα ότι στο κέντρο αυτής της περιοχής, βρίσκεται και ένα πολύ σημαντικό ιστορικό κτίριο - το κτίριο των παλαιών δικαστηρίων, όπως και άλλα μνημεία που ολοκληρώνουν τη μοναδικότητα της.

Ο χώρος πρέπει να αναδειχθεί, μέσα από την ενοποίηση των επιμέρους χώρων όπου

βρίσκονται τα θρησκευτικά και ιστορικά μνημεία. Η προτεινόμενη ενοποίηση περιλαμβάνει δύο βασικούς πυρήνες που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή και περιλαμβάνουν τόσο τα προαναφερόμενα μνημεία, όσο και άλλα στοιχεία των περιοχών αυτών.

• 1ος πυρήνας

o Βήμα Αποστόλου Παύλου o 3ο & 14ο δημοτικά σχολεία o Μεντρεσέ τζαμί. o Περιοχή "Παπάκια"

• 2ος πυρήνας

o Παλαιό κτίριο δικαστηρίων o Εβραϊκή συνοικία – συναγωγή o Πλατεία Ωρολογίου o Βυζαντινός Πύργος

1ος πυρήνας – περιοχή βήματος Απ. Παύλου. Η πρόταση αφορά στην ενοποίηση τόσο των μνημείων της περιοχής, όσο και των

αντίστοιχων χώρων που τα περιβάλλουν. Στον πυρήνα προτείνεται να ενταχθεί ακόμα και η οδός που βρίσκεται μεταξύ του Μεντρεσέ τζαμί και των 3ου και 14ου δημοτικών σχολείων. Με

69

την ένταξη της στον όλο σχεδιασμό, προκύπτει μια μεγάλη σε έκταση ενότητα κτιρίων και χώρων που περιλαμβάνει το Βήμα Αποστόλου Παύλου, τα 3ο & 14ο δημοτικά σχολεία, το Μεντρεσέ τζαμί και μπορεί να φτάσει και να περιλάβει και την περιοχή "Παπάκια".

Με την υλοποίηση του σχεδίου αυτού, θα προκύψει και θα αποδοθεί στην πόλη ένας νέος, σημαντικός σε έκταση ενιαίος δημόσιος χώρος, με αναφορά στον πολιτισμό και την ιστορία. Ένας σημαντικός πολιτιστικός και ιστορικός πυρήνας που συνδέεται άμεσα με το "λόγο" (παράρτημα 1).

Βέβαια η δημιουργία του προϋποθέτει την ύπαρξη σχετικής συμφωνία με τους κύριους των χώρων, ώστε να επιτευχθεί η ενιαία διαμόρφωση και λειτουργία κυρίως των κοινόχρηστων χώρων. Τα όποια προβλήματα συνεργασίας θα προκύψουν μεταξύ εκκλησίας και δήμου και θα αφορούν τη διαχείριση του ενιαίου πλέον χώρου, είναι εφικτό να αντιμετωπιστούν με μια προγραμματική σύμβαση.

Ο χώρος που θα δημιουργηθεί, θα πολλαπλασιάσει τη δυναμική των επιμέρους τριών χώρων, από τη στιγμή που αυτοί δε θα λειτουργούν αυτόνομα, αλλά θα είναι ενταγμένοι σε ένα ενιαίο σύνολο.

Η περιοχή όπου βρίσκονται οι προτεινόμενοι για ενοποίηση χώροι, είναι ιδανική για μια τέτοια προσπάθεια. Δε συνεπάγεται καμιά δαπάνη απαλλοτρίωσης και μπορεί μάλιστα με προϋποθέσεις να συνδεθεί και με την πλατεία Ωρολογίου δημιουργώντας ένα μοναδικό σε έκταση και σημασία δημόσιο χώρο.

Η γειτνίαση του βήματος του Απ. Παύλου με τα 3ο & 14ο δημοτικά, αλλά και το Μεντρεσέ τζαμί προσφέρει ένα σημαντικό πλεονέκτημα στην περιοχή. Στην περίπτωση της ενοποίησης των χώρων αυτών η δυναμική τους θα πολλαπλασιαστεί. Μάλιστα θα μπορούν να λειτουργούν και συμπληρωματικά σε ότι αφορά την προσφορά των αναγκαίων υπηρεσιών προς τους επισκέπτες τους.

Μια τέτοια ρύθμιση θα δώσει παράλληλα και λύση στο πρόβλημα της εξυπηρέτησης των

επισκεπτών κυρίως του Βήματος του Απ. Παύλου, αφού βασικές τους ανάγκες θα μπορούν να καλυφθούν από το κτίριο των σχολείων.

Τέλος μπορεί να δοθεί λύση και στο θέμα της εξυπηρέτησης των οργανωμένων επισκεπτών με λεωφορεία – όχι μόνο του Βήματος αλλά και της εβραϊκής συνοικίας – από τη στιγμή που υπάρχει η δυνατότητα διαμόρφωσης χώρου στάθμευσης λεωφορείων, στην οδό Μ. Μπότσαρη μπροστά από τα δημοτικά σχολεία. Ταυτόχρονα και σε συνέχεια μπορεί να

70

γίνει διαμόρφωση της πλατείας Τσερμενίου, ώστε να ευκολυνθεί η εκεί αναστροφή των τουριστικών λεωφορείων και η επαναπροώθησή τους στην πλατεία Ωρολογίου. Οι προτεινόμενες εξυπηρετήσεις και κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που θα αναφέρονται στο σημείο αυτό, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τους όλους τους άλλους οργανωμένους επισκέπτες της περιοχής. (βέβαια στο σχεδιασμό όλων αυτών θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ο γενικότερος σχεδιασμός της κυκλοφορίας της πόλης, ώστε να μη προκύψουν προβλήματα στη συνέχεια).

Το όλο σχέδιο πρέπει να συμπεριλάβει και το πάρκο που συνορεύει με το Βήμα Απ. Παύλου και η συνολική διαμόρφωση να επεκταθεί και στην περιοχή "Παπάκια". Εκεί μπορεί να δημιουργηθεί ένα σημείο ("μπατάνια"), που θα αναδεικνύει τη σχέση της περιοχής αλλά και της πόλης με το νερό.

Ανακατασκευή ενός αλευρόμυλου στο δήμο Μακεδονίδας. Μια παρόμοια κατασκευή μπορεί να γίνει στην περιοχή "παπάκια", ώστε να αναπαρασταθεί η κινητήρια δύναμη του νερού και να δειχθεί η συμβολή του νερού στην ανάπτυξη της πόλης και της περιοχής.

71

72

73

2ος πυρήνας – περιοχή Ωρολογίου

• Παλαιό κτίριο δικαστηρίων • Εβραϊκή συνοικία – συναγωγή • Πλατεία Ωρολογίου • Βυζαντινός Πύργος

Ο πυρήνας αυτός περιλαμβάνει την ίδια την πλατεία ωρολογίου, το παλιό κτίριο των

δικαστηρίων και βέβαια την εβραϊκή συνοικία – συναγωγή. Η επέκταση της πλατείας ωρολογίου και στον περιβάλλοντα χώρο, όπως και στο χώρο στάθμευσης του παλιού δικαστικού μεγάρου, θα ενοποιήσει την πλατεία ωρολογίου με την εβραϊκή συνοικία, δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό ένα νέο σημαντικό σε έκταση και σημασία δημόσιο χώρο. Ο χώρος αυτός θα περιλαμβάνει ακόμα και το βυζαντινό πύργο της πλατείας. Με τον τρόπο αυτό η εβραϊκή συνοικία αποκτά μια νέα επαφή με την πόλη από την περιοχή της πλατείας, αφού σήμερα η συνοικία είναι μάλλον "δυσπρόσιτη" από το συγκεκριμένο σημείο.

Η διαρρύθμιση αυτή μπορεί να μελετηθεί και να περιλάβει και άλλα στοιχεία της περιοχής, όπως το μονοπάτι της "βασίλισσας", την παρακείμενη παιδική χαρά. Με τη συνδρομή και κάποιων μικρών απαλλοτριώσεων, είναι εφικτός ένας ακόμα μεγαλύτερης έκτασης ανασχεδιασμός της περιοχής.

Το κτίριο του παλιών δικαστηρίων στο πλαίσιο αυτό μπορεί να αξιοποιηθεί με τη στέγαση σε αυτό υπηρεσιών τουριστικών πληροφοριών και ενημέρωσης, μικρές θεματικές εκθέσεις, εκθετήρια τοπικών προϊόντων, κλπ. Το ίδιο το κτίριο μπορεί ακόμα να δημιουργήσει με τη λειτουργία του και έσοδα, με τη φιλοξενία σε αυτό και ενός καταστήματος υγειονομικού ενδιαφέροντος, την προώθηση επιλεγμένων τοπικών προϊόντων, αλλά και υπηρεσιών τουριστικού περιεχομένου, κλπ. Τα έσοδα αυτά θα επιτρέψουν την αυτοχρηματοδότησή της λειτουργίας του.

Ίσως στον όλο σχεδιασμό είναι σκόπιμο να ενταχθεί και το Ορτά Τζαμί, ένας χώρος που μπορεί να αποτελέσει το συνδετικό κρίκο της πλατείας με την παλαιά Μητρόπολη και να φέρει πιο κοντά τους χώρους αυτούς.

Αυτή η σύνθεση των φωτογραφιών, αποτυπώνει την έκταση και τις μεγάλες δυνατότητες που προσφέρει ο χώρος. Η θέα προς την εβραϊκή συνοικία – στα αριστερά της σύνθεσης – προσφέρει επιπλέον μια μοναδική θέα προς την εκκλησία του πρ. Ηλία και στα δειλινά της πόλης. Είναι μάλιστα και ο μοναδικός δημόσιος χώρος που προσφέρει αυτή τη δυνατότητα. Είναι από τα σημεία που μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον του κοινού που θα θελήσει να απολαύσει ένα καλοκαιρινό ηλιοβασίλεμα της πόλης. Τέλος από το σημείο αυτό είναι εφικτή και η δημιουργία μιας νέας πρόσβασης στην εβραϊκή συνοικία.

74

Η θέα από το δειλινό που προσφέρει η περιοχή πίσω από την πλατεία Ωρολογίου και δίπλα από το βυζαντινό πύργο. Με την ανάδειξη του πύργου αλλά και όλης της περιοχής, μπορεί να δημιουργεί ένας δημόσιος και ιδιαίτερης δυναμικής χώρος. Ακόμα το συγκεκριμένο σημείο προσφέρει μια ιδιαίτερη θέα προς την εβραϊκή συνοικία, ενώ μπορεί να συνδεθεί με αυτήν στο πλαίσιο μιας συνολικής διευθέτησης του χώρου.

● Η ενοποίηση των πυρήνων – περιοχής Ωρολογίου και του πυρήνα της περιοχής βήματος

Απ. Παύλου. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αξίζει να διερευνηθεί η πιθανότητα αλλά και η δυνατότητα της ενοποίησης των δύο σημαντικών πυρήνων, αυτού της περιοχής της πλατείας Ωρολογίου και του πυρήνα της περιοχής βήματος Απ. Παύλου. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να προκύψει ένας πολύ σημαντικός σε έκταση και περιεχόμενο πυρήνας που στην κυριολεξία θα αλλάξει την εικόνα της πόλης. Βέβαια ο τρόπος ενοποίησης των δύο αυτών πυρήνων δεν είναι μια απλή υπόθεση. Η όποια λύση προταθεί (υπέργεια, υπόγεια ή στο υφιστάμενο επίπεδο σύνδεση) έχει να επιλύσει σημαντικά τεχνικά προβλήματα που σχετίζονται με τη συνολική λειτουργία και κυκλοφορία στην περιοχή αλλά και στην πόλη συνολικά, από τη στιγμή που η περιοχή είναι ένα κεντρικό σημείο και η όποια παρέμβαση εκεί θα επηρεάσει τη λειτουργία ολόκληρης της πόλης. Ίσως η προκήρυξη ενός διεθνούς διαγωνισμού, να έδινε τη δυνατότητα να προκύψουν κάποιες ενδιαφέρουσες και εφικτά τεχνικές λύσεις. Σε κάθε περίπτωση ένα τέτοιο σχέδιο θα μπορούσε να αποδώσει στην πόλη όπως ήδη τονίστηκε ένα μοναδικό σε έκταση και σημασία δημόσιο χώρο. Ο χώρος αυτός θα είχε ένα πολλαπλό πολιτιστικό ενδιαφέρον αφού θα ενσωμάτωνε μια σειρά μοναδικών μνημείων και συγκεκριμένα.

o Το βήμα του Απ. Παύλου. o Το Μουσείο Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης (3ο και 14ο δημοτικά) o Το Μεντρεσέ Τζαμί. o Το παλαιό κτίριο των δικαστηρίων o Το Βυζαντινό πύργο o Την εβραϊκή συνοικία o Τη συναγωγή. o Την περιοχή «παπάκια»

Με τον τρόπο αυτό η πόλη αποκτά ένα μοναδικό σε χαρακτηριστικά δημόσιο χώρο που κυριολεκτικά μπορεί να αλλάξει τη συνολική της εικόνα. Αν βέβαια στον όλο σχεδιασμό προστεθεί και η αποκατάσταση της οδού Μητροπόλεως, τότε θα μιλάμε κυριολεκτικά για μια άλλη πόλη, από τη στιγμή που η πόλη θα "διαπνέεται" από ένα πολιτιστικό άξονα σε όλο τη μήκος της.

75

Ενδεικτικό χωροταξικό ενοποίησης περιοχής Εβραϊκής συνοικίας – περιοχής πλατείας Ωρολογίου – περιοχής βήματος Απ. Παύλου και περιοχής «παπάκια».

76

● Η περίπτωση του Ορτά Τζαμί. Η περίπτωση του Ορτά τζαμί πρέπει να μελετηθεί με ιδιαίτερη προσοχή. Βρίσκεται σε εγγύτητα με την περιοχή της πλατείας Ωρολογίου και μάλιστα μεταξύ του μνημείου της παλαιάς Μητρόπολης και της πλατείας. Με την θέση του αυτή, μπορεί κανείς να το θεωρήσει ως συνδετικό κρίκο μεταξύ των σημείων αυτών. Μπορεί εκεί να φιλοξενηθεί έκθεση ανατολικής τέχνης αντί του Μεντρεσέ Τζαμί, λειτουργώντας με αυτό τον τρόπο και ως το κίνητρο για έναν επισκέπτη να επιχειρήσει τον περίπατο από την πλατεία προς την παλαιά Μητρόπολη ή και το αντίστροφο. Μάλιστα το ιδιοκτησιακό καθεστώς του Ορτά τζαμί, δίνει τη δυνατότητα να περιέλθει αυτό στην κυριότητα του δημοσίου και ειδικότερα του ΥΠΠΟ. Ο περιβάλλον του χώρος μπορεί να διαμορφωθεί ανάλογα ώστε να αναδειχθεί το μνημείο.

Το Ορτά τζαμί σε φωτογραφία του 1912 Το Ορτά τζαμί σήμερα.

Το μνημείο της παλαιάς Μητρόπολης στο στάδιο της αναστήλωσης του – Αύγουστος 2014

● Η ενοποίηση των χώρων της Υπαπαντής και του χώρου της εκκλησίας του Αγ. Ιωάννου. Η κατεδάφιση του ναού του Αγ. Ιωάννη στη οδό Βενιζέλου, έφερε στο φως σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα. Μπορεί κανείς αβίαστα να τα χαρακτηρίσει ως μοναδικά για την πόλη και την ιστορία της. Ανήκουν σε μια εποχή από την οποία δεν υπάρχουν ανάλογα κτίρια στην πόλη και μάλιστα ενταγμένα στον αστικό της κέντρο. Παράλληλα δείχνουν με τον όγκο τους αλλά και τα υλικά κατασκευής τους και σε συνδυασμό με άλλα ευρήματα της συγκεκριμένης περιόδου, το γεγονός ότι η πόλη κατείχε μια σημαντική θέση στην περιοχή εκείνη την εποχή. Αποτελούν λοιπόν μια ισχυρή απόδειξη αν συνδυαστούν και με άλλα ευρήματα, της διαχρονικότητας της πόλης και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστούν. Πρέπει ακόμα να εκτιμηθεί το γεγονός ότι σε συνέχεια του αρχαίου ναού που βρέθηκε εκεί και στο ίδιο σημείο, ανεγέρθηκε μεταγενέστερα ένας χριστιανικός ναός. Στη λογική αυτή είναι αναγκαία η διατήρηση των συγκεκριμένων ευρημάτων και η ανάδειξή τους ώστε να φαίνεται η εξέλιξη της ιστορίας μας. Ο χώρος μπορεί ακόμα να συνδεθεί με την

77

εκκλησία της Υπαπαντής και έτσι να δημιουργηθεί στο κέντρο της πόλης ένας ιδιαίτερος πολιτιστικού και αρχαιολογικού ενδιαφέροντος πυρήνας. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι με την προτεινόμενη διαμόρφωση η πόλη αποκτά ένα νέο δημόσιο χώρο – πνεύμονα στο κέντρο της, το οποίο ασφυκτιά κυριολεκτικά. Σε ότι αφορά το πρόβλημα που ανακύπτει με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του οικοπέδου που ανήκει στην εκκλησία, αυτό ίσως μπορεί να αντιμετωπιστεί με κάποια ανταλλαγή ή και με άλλους τρόπους από τη στιγμή που αποτελεί δημόσια περιουσία. Σε κάθε περίπτωση μπορεί και πρέπει το ζήτημα αυτό να αποτελέσει σημείο διαπραγμάτευσης μεταξύ του δήμου και της εκκλησίας με κύριο ζητούμενο τη διασφάλιση της ακεραιότητας του χώρου στη μορφή που είναι σήμερα.

Από την φωτογραφία αυτή είναι προφανής η σπουδαιότητα των ευρημάτων τόσο σε σχέση με τα ίδια τα ευρήματα, όσο και με το χώρο γενικότερα. Η ανάδειξη τους και σε σχέση με παρεμβάσεις στα γειτονικά κτίρια αλλά και η ενοποίηση τους με την εκκλησία της Υπαπαντής θα αποδώσει στην πόλη εκτός των άλλων και ένα μοναδικό νέο δημόσιο χώρο και μάλιστα στο κέντρο της πόλης.

● Άλλοι χώροι Σε πολλά σημεία της πόλης από τις εργασίες που εκτελούνται εκεί, έρχονται στο φως αρχαιολογικά ευρήματα πολλές φορές ήσσονος αρχαιολογικής σημασίας. Αν όμως αυτά αντιμετωπιστούν με μια γενικότερη ματιά και θεωρηθούν ως μέρος ενός μεγαλύτερου "ιστορικού κάδρου", τότε αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία. Με την ύπαρξη τους θεμελιώνουν τη διαχρονικότητα της πόλης, χωροθετούν τη θέση της στον ίδιο χώρο για πάνω από 2.500 χρόνια. Από την οπτική αυτή τα σημεία αυτά αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία και δυναμική πλέον ως σύνολο, ανεξάρτητα από την επιμέρους σπουδαιότητά τους.

78

Είναι λοιπόν αναγκαίο ειδικά όταν τα σημεία αυτά εντοπίζονται σε δημόσιους χώρους, να προστατεύονται και να αναδεικνύονται με το σεβασμό που τους πρέπει και αν είναι δυνατόν να εντάσσονται σε ένα γενικότερο σύνολο. Με την πρακτική αυτή η πόλη αποκτά μια μοναδική εικόνα, την εικόνα της πόλης που υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια στον ίδιο τόπο και χαρακτηρίζεται από ιστορική συνέχεια. Με την οπτική αυτή θα πρέπει να δούμε και την περίπτωση των ευρημάτων της περιοχής του πάρκου Αγ. Αναργύρων, όπως και άλλων σημείων. Το σύνολο των τοποθεσιών της πόλης που φιλοξενούν αρχαιολογικά ευρήματα, μπορεί να αποτελέσουν σημεία – στάσεις ενός ιστορικού περιπάτου, που θα αναδεικνύει την ιστορική συνέχεια και σπουδαιότητα της πόλης στις διάφορες ιστορικές περιόδους . ● Δημόσιος χώρος και ιστορική μνήμη

Σήμερα πολλά από τα "αποτυπώματα" της ιστορίας, βρίσκονται διάσπαρτα στην

πόλη, χωρίς όμως να υπάρχει ένας "ιστός" που να τα συνδέει. Είναι ακόμα σημαντικό το γεγονός, ότι τα "αποτυπώματα" αυτά καλύπτουν όλες τις ιστορικές περιόδους που βίωσε η πόλη. Με τη συνδρομή τους λοιπόν και σε συνδυασμό με άλλα μνημεία και σημεία, μπορεί να δημιουργηθεί στην πόλη ένας "ιστορικός περίπατος". Ο περίπατος αυτός θα βοηθήσει τον επισκέπτη να αποκτήσει μια συνολική εικόνα της διαχρονικής ιστορίας και παρουσίας της πόλης, ενώ παράλληλα θα βοηθήσει και το σύνολο της πόλης, αφού με τον τρόπο αυτό ο επισκέπτης θα την περπατήσει σχεδόν στο σύνολο της.

Η πρόταση για τον περίπατο αυτό μπορεί να προωθηθεί είτε με ένα χάρτη, είτε μέσω του διαδικτύου με μια ανάλογη εφαρμογή. Βέβαια η διαδρομή αυτή θα πρέπει να είναι ασφαλής, απρόσκοπτη και σαφής, ώστε ο επισκέπτης να μη αντιμετωπίζει οποιαδήποτε προβλήματα στην επιλογή του να την ακολουθήσει, ενώ τα σημεία που οριοθετούν τη διαδρομή πρέπει να τύχουν της αναγκαίας προστασίας και ανάδειξης.

Η χάραξη της διαδρομής, όπως και η συντήρηση και ανάδειξη των "αποτυπωμάτων", πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μιας ειδικής μελέτης που θα περιλαμβάνει ενδεικτικά τις ακόλουθες ενέργειες.

• Καταγραφή και τεκμηρίωση των σημείων που αποτελούν τα σημεία της

διαδρομής. • Συντήρηση και ανάδειξη των σημείων με τη συνδρομή της αρχαιολογίας. • Σήμανση των σημείων αυτών. • Την πιθανή επανατοποθέτηση όπου αυτό είναι εφικτό και αφού διασφαλιστεί η

ασφάλεια τους, στους χώρους όπου έχουν βρεθεί αρχικά κάποιων αρχαιολογικών στοιχείων.

• Ανάδειξη του ρωμαϊκού δρόμου της οδού Μητροπόλεως. Εδώ εκτός από την αναγκαιότητα για ιστορικούς και άλλους λόγους αποκατάστασης του ρωμαϊκού δρόμου, έχουμε και το ζήτημα της υλοποίησης μια σημαντικής απόφασης του συμβουλίου επικρατείας που αφορά στην επαναφορά του δρόμου στην μορφή που είχε πριν από την καταστροφή του από την τότε δημοτική αρχή.

Ορισμένα ενδεικτικά σημεία της διαδρομής είναι.

• Ο ρωμαϊκός δρόμος που βρίσκεται στην οδό Μητροπόλεως • Σημεία του αρχαίου τοίχους της πόλης σε διάφορες περιοχές. • Ο βυζαντινός πύργος • Αρχαιολογικοί χώροι που βρίσκονται σε υπόγεια οικιών. • Ευρήματα περιοχής Αγ. Αντωνίου • Ευρήματα χώρου Αγ. Ιωάννου • Αρχαιότητες που βρίσκονται σε υπόγεια οικοδομών. • κλπ

79

Ένα από τα μελανότερα σημεία της συμπεριφοράς της πόλης απέναντι στην ιστορία της ήταν και καταστροφή του έργου της ανάδειξης του ρωμαϊκού δρόμου (οδός Μητροπόλεως). Η καταστροφή του καταγράφηκε ως μια άρνηση της πόλης απέναντι στην ίδια την ιστορία της. Η συμπεριφορά αυτή και μάλιστα από δημοτική αρχή, δικαίωσε όλους όσους με οδηγό τη μικρόνοια τους, βλέπουν σε όλη την προσπάθεια ανάδειξης της ιστορίας της πόλης, τη δημιουργία επιπλέον προβλημάτων στην καθημερινότητα και τη λειτουργία της. Δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν το ρόλο που μπορεί αυτή να διαδραματίσει στην γενικότερη ανάπτυξη της πόλης.

Βυζαντινή εκκλησία στην πόλη. Ενώ τα κτίσματα που βρίσκονται περιμετρικά της είναι σε μια σχετική απόσταση και το μνημείο έχει χώρο να αναδειχθεί, αυτό παραμένει σε δεύτερο πλάνο εξ' αιτίας του περιπτέρου, μονάδας του ΟΤΕ και του πυλώνα της ΔΕΗ. Τα δύο τελευταία τοποθετήθηκαν εκεί χωρίς να ενδιαφέρει τους μελετητές το γεγονός ότι με την επιλογή του συγκεκριμένου χώρου για την τοποθέτηση τους, θίγεται η εικόνα του μνημείου.

● Σχέση Δήμου και αρχαιολογίας. Είναι προφανές ότι σχεδόν σε όλες αυτές τις προτάσεις υπάρχει μια άμεση εμπλοκή

της αρχαιολογίας. Έτσι τίθεται ένα σημαντικό ζήτημα, αυτό της συνεργασίας του δήμου και της αρχαιολογίας, ώστε οι τελικές αποφάσεις να είναι προϊόν συμφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών και να μην προκύψουν προβλήματα στο όλο εγχείρημα. Στη λογική αυτή είναι σκόπιμο να υπάρξει μια "θεσμοθετημένη" και νομικά επαρκής συνεργασία που μπορεί να πάρει και τη μορφή μιας προγραμματικής σύμβασης. Με τον τρόπο αυτό μπορεί πέρα από τις αποφάσεις στο επίπεδο του σχεδιασμού, να προκύψουν και συνέργειες με διάφορες μορφές, όπως κοινές προτάσεις έργων για ένταξη σε κοινοτικές χρηματοδοτήσεις, κοινή προώθηση και διαχείριση ορισμένων θεμάτων κλπ.

Ακόμα η συνεργασία αυτή μπορεί να έχει ένα πιο μόνιμο χαρακτήρα ώστε να δημιουργηθεί μια συναντίληψη όχι μόνο για τα ζητήματα αυτά, αλλά στην προοπτική της να προκύψουν νέες ιδέες και πρωτοβουλίες. Να συμβάλλει η συνεργασία αυτή με τον τρόπο της σε ένα μεγάλο ζητούμενο, στην διαμόρφωση μιας άλλης αντίληψης για το τρόπο διαχείρισης του αρχαιολογικού αποθέματος της περιοχής μας.

80

81

● Κεντρική διοίκηση - Υπουργείο Πολιτισμού Η πρώτη απόπειρα οργάνωσης της πολιτιστικής πολιτικής από το κράτος γίνεται το

Σεπτέμβριο του 1971 με την ίδρυση τότε του "Υπουργείου Πολιτισμού & Επιστημών". Βέβαια αυτή η προσπάθεια ερχόταν σε κραυγαλέα αντίθεση με την ανελεύθερη πολιτική της δικτατορίας που ασκούνταν την εποχή εκείνη. Η λογοκρισία και οι διώξεις των καλλιτεχνών, ουσιαστικά ακύρωσαν την ίδια την υπόσταση του νεοϊδρυθέντος υπουργείου.

Στη συνέχεια με τη μεταπολίτευση οι διεργασίες που γίνονται σε όλο το επίπεδο της ελληνικής κοινωνίας, αγγίζουν όπως είναι φυσικό και τον πολιτισμό και η Τοπική Αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει ενεργότερο ρόλο στα ζητήματα πολιτισμού.

Σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης τη δεκαετία του ’80 το βάρος της πολιτιστικής πολιτικής πέρα από τα αρχαιολογικά θέματα, εστιάζεται στη διαμόρφωση και μιας "εξωτερικής" πολιτιστικής πολιτικής με επίκεντρο τη διεκδίκηση των μαρμάρων του Παρθενώνα και τους ευρωπαϊκούς πολιτιστικούς θεσμούς. Έτσι διαμορφώνεται ένας άτυπος επιμερισμός ρόλων και καθηκόντων. Η κεντρική διοίκηση ΥΠΠΟ, έχει την ευθύνη των αρχαιολογικών θεμάτων, ορισμένων κεντρικών πολιτιστικών δομών (κρατικών σκηνών, κρατικών ορχηστρών κλπ) και τα θέματα διεθνών σχέσεων και η Τοπική Αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει την περιφερειακή πολιτιστική πολιτική. Εδώ ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης γνωρίζει μια αξιοσημείωτη ενίσχυση και διεύρυνση. (δημιουργία ΔΗΠΕΘΕ, δημιουργία των πρώτων πολιτιστικών επιχειρήσεων κλπ.)

Στη συνέχεια στη δεκαετία του ’90 έχουμε δύο σημαντικές προσπάθειες πολιτιστικής αποκέντρωσης με το θεσμό του Εθνικού Πολιτιστικού Δικτύου Πόλεων (με βάση το θεσμό αυτό χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή του Χώρου Τεχνών) και την Επικράτεια Πολιτισμού που όμως δεν απέδωσαν παρά ελάχιστα.

Η δεκαετία του 2000 μέχρι τα μέσα της έχει σημαντικά πολιτιστικά γεγονότα όπως η πολιτιστική Ολυμπιάδα σε συνέργεια με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Τα γεγονότα αυτά ενισχύουν τα πολιτιστικά δρώμενα όχι μόνο στην Αθήνα αλλά και σε ολόκληρη της Ελλάδα, κυρίως μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που διεκδικεί με τη σειρά της ένα σημαντικό μέρος της πολιτιστικής δραστηριότητας.

Η το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2000, όπως και η επόμενη δεκαετία που διανύουμε είναι μια εποχή οπισθοδρόμησης. Η δραματική μείωση των πιστώσεων για τον πολιτισμό σε εθνικό αλλά και περιφερειακό επίπεδο, σηματοδοτούν μια πολιτιστική ύφεση, πολύ χειρότερη από την ύφεση που χαρακτηρίζει άλλους τομείς της ζωής μας.

Με όλα αυτά είναι προφανές ότι η κεντρική διοίκηση ποτέ δεν ανέλαβε το βάρος της

συγκρότησης και υλοποίησης μιας περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής για τους λόγους που θα εξηγηθούν παρακάτω. Η μόνη συγκροτημένη προσπάθεια της ήταν η δημιουργία ορισμένων θεσμών σε περιφερειακό επίπεδο (ΔΗΠΕΘΕ, ΕΠΔΠ), τους οποίους και ανέλαβε να χρηματοδοτήσει μέσω προγραμματικών συμβάσεων για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.

Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί μια αντίφαση στην όλη πολιτική της κεντρικής διοίκησης. Από τη μια δε θέλει να έχει άμεση εμπλοκή στα πολιτιστικά δρώμενα σε επίπεδο περιφέρειας, ενώ από την άλλη επιδιώκει να έχει λόγο σε αυτά μέσω των προγραμματικών συμβάσεων που υπογράφουν οι Δήμοι. Αυτό είναι προφανές από το άρθρο 100, παρ 5 (προγραμματικές συμβάσεις) του ν. 3852/2010 όπου ρητά προβλέπεται ότι "εφόσον τα προβλεπόμενα στην προγραμματική σύμβαση έργα, προγράμματα και υπηρεσίες είναι πολιτιστικού χαρακτήρα, όπως η ανάδειξη, προστασία και συντήρηση μνημείων, οι παρεμβάσεις σε διατηρητέα ή παραδοσιακά κτίρια και οικισμούς, η ανέγερση και λειτουργία χώρων πολιτισμικών λειτουργιών, η υποστήριξη πολιτισμικών λειτουργιών, η υποστήριξη δραστηριοτήτων και εκδηλώσεων που αφορούν την επιστήμη και τις τέχνες, συμμετέχει ως συμβαλλόμενος, το Υπουργείο Πολιτισμού. Η προγραμματική σύμβαση καλείται - προγραμματική σύμβαση πολιτισμικής ανάπτυξης".

Και αν η σύμβαση έχει ως αντικείμενο κάποια μνημεία, τότε ναι είναι λογικό να θέλει το ΥΠΠΟ τη συμμετοχή του στο έργο. Αλλά πως μπορεί να δικαιολογηθεί η εμμονή του να εμπλακεί ακόμα και σε δράσεις στις οποίες δεν έχει καμιά συμμετοχή όπως λχ σε πολιτιστικές εκδηλώσεις. Εκεί θέλει δε θέλει κάποιος, πρέπει να βάλει και ως αντι-

82

συμβαλλόμενο το ΥΠΠΟ. Ακατανόητη εμμονή που υποκρύπτει την επιθυμία του ΥΠΠΟ να ασκεί έλεγχο στο σύνολο της πολιτιστικής ζωής της χώρας, ακόμα και αν δεν μετέχει στην χρηματοδότησή της. Μια αντίφαση που γίνεται ακόμα πιο ακατανόητη, από τη στιγμή που στη συνέχεια θα δούμε ότι συναινεί το ίδιο στην εκχώρηση βασικών τομέων της πολιτιστικής ζωής της χώρας σε ιδιωτικούς φορείς και μάλιστα χωρίς όρους.

Βέβαια στο σημείο αυτό να παρατηρήσουμε ότι πλέον η συμμετοχή του ΥΠΠΟ σε προγραμματικές συμβάσεις έχει ατονήσει, από τη στιγμή που η χρηματοδότηση πολιτιστικών δράσεων μπορεί να γίνει και άλλα μέσα και διαδικασίες. Συγκεκριμένα η χρηματοδότηση γίνεται πλέον είτε μέσα από τα διετή προγράμματα δράσεων –αν και αυτή η διαδικασία έχει ατονήσει, είτε με βάση άλλες νομοθετικές ρυθμίσεις που επιτρέπουν την απευθείας χρηματοδότηση των κοινωφελών επιχειρήσεων από τους μητρικούς ΟΤΑ.

Για να αρθούν οι όποιες αμφιβολίες για το πώς αντιμετωπίζεται η υπόθεση του

πολιτισμού από την επίσημη πολιτεία, αρκεί κάποιος να δει την χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ την περίοδο 2012 – 2014.

Οι πιστώσεις προς το Υπουργείο Πολιτισμού και ειδικότερα αυτές που αφορούν τον πολιτισμό από το γενικό κρατικό προϋπολογισμό όπως διαμορφώθηκαν τα τελευταία χρόνια είναι.

Οικονομικό έτος

Σύνολο κρατικού προϋπολογισμού

Διατιθέμενες πιστώσεις για τον πολιτισμό μέσω ΥΠΠΟ

Σχέση μεταξύ δαπανών για τον πολιτισμό και του συνολικού κρατικού προϋπολογισμού

2012 186.145.338.662 € 260.141.696 € 0,13 % 2013 132.006.000.000 € 259.070.000 € 0,19 % 2014 123.858.000.000 € 237.238.000 € 0,19 %

Σημείωση. Τα στοιχεία προέρχονται από τον κρατικό προϋπολογισμό του 2014.

Τα στοιχεία αυτά είναι αποκαρδιωτικά και απλά επιβεβαιώνουν τη δραματική κατάσταση

που βιώνει ο πολιτισμός στην Ελλάδα, την αναντιστοιχία μεταξύ λόγου και πράξης ειδικά όσων πολιτικών ισχυρίζονται ότι ο πολιτισμός αποτελεί τη "βαριά βιομηχανία" της Ελλάδας. Και αν υπάρχει μια φαινομενική αμελητέα - αναλογική όμως - αύξηση του ποσοστού χρηματοδότησης των πολιτιστικών δραστηριοτήτων τα δύο τελευταία χρόνια, αυτή δε δημιουργεί κάποια αισιοδοξία. Απλά η χρηματοδότηση του πολιτισμού έχει αγγίξει το "όριο επιβίωσης" του ίδιου του ΥΠΠΟ ως δομής.

● Περιφερειακές πολιτιστικές πολιτικές - Τοπική Αυτοδιοίκηση Ένα βασικό ερώτημα που τίθεται όταν μιλάμε για την πολιτιστική πολιτική στην

ελληνική επικράτεια, αφορά την επιλογή του φορέα που θα αναλάβει το βάρος του σχεδιασμού και της υλοποίησης της σε περιφερειακό επίπεδο. Η επιλογή του φορέα έχει να κάνει αποκλειστικά με τη δυνατότητά του να ανταποκριθεί στις πολλαπλές απαιτήσεις ενός τέτοιου έργου. Οι απαιτήσεις αυτές εστιάζονται στους εξής τομείς.

• Επιχειρησιακός σχεδιασμός για τον πολιτισμό (επιχειρησιακός σχεδιασμός, ένταξη

σε δίκτυα, δημιουργία τοπικών δικτύων κλπ) • Σχεδιασμός και υλοποίηση δράσεων (σχεδιασμός, παραγωγή και διαχείριση) • Υποστήριξη πολιτιστικών δράσεων και πρωτοβουλιών (διοικητική, τεχνική και

καλλιτεχνική υποστήριξη) • Πολιτιστικές υποδομές (δημιουργία και λειτουργία υποδομών) • Χρηματοδότηση

Οι ανάγκες των τομέων αυτών όπως είναι φυσικό προϋποθέτουν αντίστοιχα την ύπαρξη

μιας ολοκληρωμένης δομής, ικανής να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των ενεργειών αυτών. Η

83

δομή αυτή θα πρέπει εκτός από τη διοικητική διάρθρωση, να στελεχώνεται με το ανάλογο προσωπικό, να διαθέτει οικονομική επάρκεια και να λειτουργεί αυτοτελώς.

Είναι αυτονόητο, ότι δεν είναι δυνατόν οι απαιτήσεις αυτές να καλυφθούν περιστασιακά και αποσπασματικά. Η δυνατότητα στρατηγικού σχεδιασμού και επιμέρους τακτικών επιλογών, η αναγκαία τεχνογνωσία, είναι ανάγκες στις οποίες δε μπορεί να ανταποκριθεί μια οποιοδήποτε δομή. Απαιτείται ολοκληρωμένη οργάνωση και λειτουργία σε όλα τα επίπεδα όπως στο σχεδιασμό, την υλοποίηση και τη διαχείριση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Και βέβαια η δομή αυτή θα πρέπει να διαθέτει διοικητική και τεχνική αυτοτέλεια και επάρκεια.

Είναι προφανές ότι μια τέτοια δομή δε μπορεί να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει

αυτόνομα, παρά μόνο στο πλαίσιο μιας ευρύτερης και ισχυρότερης διοικητικής δομής, ικανής να στηρίξει τη συνολική της λειτουργία. Σε διαφορετική περίπτωση ο πολιτισμός δε θα μπορεί να αποκτήσει τη δυναμική που θα του επιτρέψει να αναδειχθεί σε δομικό στοιχείο της τοπικής κοινωνίας.

Τέλος θα πρέπει να υπάρχει και ένα αντίστοιχο νομικό πλαίσιο που θα διευκολύνει την όλη λειτουργία της δομής αυτής.

Συνυπολογίζοντας όλα αυτά, η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί το μοναδικό φορέα που μπορεί να αναλάβει το έργο αυτό, για μια σειρά από λόγους. Ο κυριότερος λόγος αφορά το νομικό πλαίσιο που προβλέπει τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας πολιτιστικών δομών και όλα τα σχετικά με τη λειτουργία τους. Όλα αυτά περιέχονται στους νόμους 3463/2006 και 3852/2010. Τα θέματα που ορίζονται από τους δύο αυτούς νόμους αφορούν.

• Το νομικό πλαίσιο δημιουργίας και λειτουργίας πολιτιστικών δομών.

o Υπηρεσία του δήμου o Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου o Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου

• Τη δυνατότητα χρηματοδότησης της δομής μέσω o Διετές πρόγραμμα δράσης o Προγραμματικές συμβάσεις o Απ’ ευθείας χρηματοδότηση o Απ’ ευθείας αναθέσεις

• Τη δυνατότητα διασφάλισης των αναγκαίων υποδομών (κατασκευή, χρηματοδότηση, συντήρηση, παραχώρηση αυτών κατά χρήση ή κυριότητα σε νομικά πρόσωπα)

• Τη δυνατότητα παραχώρησης παγίων περιουσιακών στοιχείων στα νομικά πρόσωπα

• Τη δυνατότητα υποστήριξης με προσωπικό των νομικών του προσώπων. Ακόμα στην τοπική αυτοδιοίκηση σύμφωνα το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, έχουν δοθεί

ορισμένες αρμοδιότητες πολιτιστικού χαρακτήρα, που την αναγορεύουν σε ρυθμιστή της τοπικής πολιτιστικής ζωής. Ενδεικτικά οι δήμοι έχουν την ευθύνη των ακόλουθων αρμοδιοτήτων.

• Η ίδρυση και λειτουργία βιβλιοθηκών. • Η εφαρμογή πολιτικών για την ανάδειξη και προστασία του τοπικού πολιτισμού, η

προβολή των πολιτιστικών αγαθών και των σύγχρονων πολιτιστικών έργων που παράγονται σε τοπικό επίπεδο, με τη δημιουργία πολιτιστικών και πνευματικών κέντρων, μουσείων, πινακοθηκών, κινηματογράφων και θεάτρων, φιλαρμονικών και σχολών διδασκαλίας μουσικής, σχολών χορού, ζωγραφικής, γλυπτικής κ.λπ., καθώς και η μελέτη και εφαρμογή πολιτιστικών προγραμμάτων.

• Η προστασία μουσείων, μνημείων, σπηλαίων, καθώς και αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων της περιοχής και των εγκαταστάσεων αυτών.

84

• Η επισκευή, συντήρηση και αξιοποίηση παραδοσιακών και ιστορικών σχολικών κτιρίων και κτιρίων που παραχωρούνται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς.

• Η διοργάνωση συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων ή η συμμετοχή τους σε αυτά.

• Η προώθηση πολιτιστικών ανταλλαγών, σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία.

• Η ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού. • Η οργάνωση συναυλιών ή άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων για τους μαθητές κατόπιν

έγκρισης της σχολικής επιτροπής. • Η χορήγηση αδειών ίδρυσης και λειτουργίας ιδιωτικών μουσικών ιδρυμάτων (ωδείων,

μουσικών σχολών, χορωδιών, συμφωνικών ορχηστρών και συγκροτημάτων μουσικής δωματίου σύμφωνα με τις διατάξεις του β.δ. 16/1966 (ΦΕΚ 7 Α΄)

• Η συμμετοχή εκπροσώπου του οικείου δήμου στην οργανωτική επιτροπή φεστιβάλ τοπικής εμβέλειας.

• Η επιχορήγηση φορέων που αναπτύσσουν πολιτιστικού χαρακτήρα δραστηριότητες στη χωρική αρμοδιότητα του δήμου, καθώς και όσων συμβάλλουν στην τουριστική ανάπτυξη και προβολή του, ύστερα από απόφαση του δημοτικού συμβουλίου που λαμβάνεται με πλειοψηφία των δύο τρίτων (2/3) των μελών του. (ειδικότερα για το σημείο αυτό πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη ότι το ποσό αυτών των επιχορηγήσεων αυτό προσδιορίζεται ως ποσοστό 1% επί των τακτικών εσόδων του δήμου).

Τα παραπάνω ίσως και να είναι αποτελούν "αυτονόητα" και "φυσικά" δεδομένα, ότι

δηλαδή το κράτος εκχώρησε σημαντικές πρωτοβουλίες της περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής στους ΟΤΑ, τους φυσικούς εκφραστές της τοπικής πραγματικότητας. Παρόλα αυτά ακόμα και αν είναι έτσι, τίθεται ένα πολιτικό θέμα.

Μήπως αυτή η αποκέντρωση της πολιτιστικής πολιτικής, περιπλέκει το ενιαίο της πολιτιστικής πολιτικής σε εθνικό επίπεδο ; Αυτός είναι ένας λογικός και υπαρκτός κίνδυνος, από μια πρώτη άποψη, θα πρέπει όμως να δούμε τους λόγους που οδήγησαν την κεντρική διοίκηση σε αυτή την επιλογή.

Οι λόγοι που η κεντρική διοίκηση δεν αναλαμβάνει το βάρος του σχεδιασμού και της

υλοποίησης μιας κεντρικά σχεδιασμένης περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής είναι πολλοί και έχουν να κάνουν με τα αντικειμενικά προβλήματα που συνεπάγεται μια τέτοια επιλογή. Στην περίπτωση αυτή το κράτος θα έπρεπε να δημιουργήσει περιφερειακές αλλά και αντίστοιχες κεντρικές υπηρεσίες, με σκοπό να υπηρετήσει μια τέτοια επιλογή. Όμως οι υπηρεσίες αυτές θα προσέθεταν στο κράτος μια σημαντική οικονομική επιβάρυνση, ενώ παράλληλα θα δημιουργούσαν ένα αρκετά "βαρύ" διοικητικό και τελικά αναποτελεσματικό μηχανισμό. Στη λογική αυτή ένας κεντρικός σχεδιασμός θα λειτουργούσε μάλλον "ισοπεδωτικά" στην αξιοποίηση ορισμένων τοπικών δεδομένων. Και βέβαια σε όλα αυτά θα πρέπει να συνυπολογιστεί ο διαρκώς μειούμενος προϋπολογισμός του Υπουργείου Πολιτισμού, που επιβεβαιώνει αυτή την αδυναμία και την προοπτική συγκρότησης τέτοιων δομών με κεντρικό σχεδιασμό.

Έτσι το κράτος κράτησε για τον εαυτό τα αντικείμενα που σχετίζονται με την αρχαιολογία (μνημεία, μουσεία, ανασκαφές - συντηρήσεις κλπ) και επιλεκτικά ορισμένες πολιτιστικές δομές εθνικής εμβέλειας ενώ την περιφερειακή πολιτιστική πολιτική "μεταβίβασε" στους ΟΤΑ. Συγκεκριμένα η κεντρική διοίκηση κράτησε για λογαριασμό της ορισμένες σημαντικές πολιτιστικές δραστηριότητες με κέντρο την Αθήνα (Εθνική Βιβλιοθήκη Ελλάδος, Εθνική Λυρική Σκηνή, Κρατικές Ορχήστρες, κλπ) και τη Θεσσαλονίκη (Κρατικό Θέατρο Βόρειας Ελλάδας, Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, Όπερα Θεσσαλονίκης – αν και αυτή έχει ενοποιηθεί με το ΚΘΒΕ με ένα περίεργο νομικό σχήμα και σήμερα ουσιαστικά έχει αναστείλει τη λειτουργία της - Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης).

Σε ότι αφορά το ζήτημα της ενιαίας πολιτιστικής πολιτικής, τουλάχιστον από την άποψη

της διοικητικής διάρθρωσης της, αντιμετωπίζεται με τις νομικές επιλογές που δίνουν οι νόμοι

85

3463/2006 και 3852/2010. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στο σύνολο της ελληνικής επικράτειας κυριαρχούν οι κοινωφελείς επιχειρήσεις των ΟΤΑ στο χώρο του πολιτισμού και εν μέρει τα ΝΠΔΔ των ΟΤΑ, ενώ ελάχιστοι δήμοι έχουν εντάξει τον πολιτισμό στους ίδιους τους δήμους. Η λειτουργία των κοινωφελών ανεξάρτητα από τα όποια προβλήματα αντιμετώπισαν κατά καιρούς, έχουν δείξει την ικανότητά τους να παράγουν σημαντικό πολιτιστικό έργο. Έχουν δείξει ακόμα την ικανότητα τους να εκμεταλλεύονται τα τοπικά συγκριτικά πλεονεκτήματα των περιοχών τους. Όλα αυτά δείχνουν ότι τελικά το όλο πλαίσιο λειτουργεί και μάλιστα αποτελεσματικά.

Είναι λοιπόν δεδομένη και αιτιολογημένη η συγκρότηση και υλοποίηση της

περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής από τους ΟΤΑ. Με το δεδομένο αυτό όμως, αντίστοιχα το κράτος οφείλει να στηρίξει και να ενισχύει τους ΟΤΑ που έχουν αναλάβει το σχετικό βάρος, γιατί προκύπτουν ορισμένα ζητήματα, που η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι αδύνατο να τα αντιμετωπίσει από μόνη της. Τέτοια ζητήματα αφορούν κυρίως το νομικό πλαίσιο λειτουργίας τόσο των ίδιων των ΟΤΑ όσων και των κοινωφελών τους επιχειρήσεων κλπ.

Σήμερα οι ΟΤΑ σηκώνουν αντικειμενικά το βάρος της διαμόρφωσης της περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής και όχι μόνο. Ορισμένοι ΟΤΑ προσπαθούν να αναπτύξουν και να αναδείξουν και ένα διεθνές προφίλ, με ή χωρίς τη στήριξη της κεντρικής διοίκησης. Εκτός από τη Θεσσαλονίκη που επιλέχθηκε ως "πολιτιστική πρωτεύουσα" της Ευρώπης και ως "European Youth Capital City 2014", στις προσπάθειες αυτές αξίζει να αναφερθεί και η Καλαμάτα που διεκδικεί τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης για το 2021 και βέβαια ορισμένοι άλλοι δήμοι που οργανώνουν διεθνείς πολιτιστικές δραστηριότητες ή μετέχουν σε διεθνείς συνεργασίες ή προγράμματα.

Στο σημείο αυτό αξίζει μια αναφορά σε ένα ανάλογο εγχείρημα του δήμου Βέροιας.

Αφορά συγκεκριμένα το Κέντρο Πολιτιστικών Πρωτοβουλιών και Επικοινωνίας ΟΤΑ (ΚΠΠΕ) που ιδρύθηκε το 1995. Το ΚΠΠΕ ήταν τότε μια πρωτοποριακή σύλληψη, και με τη λειτουργία του προοριζόταν να καλύψει ακριβώς αυτό το κενό, της στήριξης δηλαδή των πολιτιστικών πρωτοβουλιών των ΟΤΑ και της ανάδειξής τους τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Μάλιστα ήταν τότε και στις προθέσεις του ΥΠΠΟ η δημιουργία στη Βέροια μιας αποκεντρωμένης υπηρεσίας του, που θα υπηρετούσε αυτό το σκοπό. Δυστυχώς το ΚΠΠΕ δεν ολοκλήρωσε το σκοπό του αυτό και όλος ο σχεδιασμός έμεινε στα χαρτιά. Το ΚΠΠΕ άλλαξε διαδοχικά καταστατικούς σκοπούς, αδρανοποιήθηκε, για να συγχωνευθεί στο τέλος με την τότε ΔΕΤΟΠΟΚΑ.

● Εθνικές και "ιδιωτικές" πολιτικές στον πολιτισμό ... Ένα από τα προβλήματα που αναφύονται και εντείνονται τον τελευταίο καιρό, είναι οι

σχέσεις εθνικών πολιτικών για τον πολιτισμό με τις αντίστοιχες "ιδιωτικές" πρωτοβουλίες και "πολιτικές". Τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται και από το γεγονός ότι η κεντρική διοίκηση αντιμετωπίζει ευκαιριακά και χωρίς συνέχεια, τις σχέσεις της με την κάθε είδους και μορφής πολιτιστική "χορηγία". Και βέβαια δεν θα υπήρχε θέμα στη συνεισφορά ιδιωτών στο χώρο του πολιτισμού, αν αυτή η "συνεισφορά" δε γινόταν υπό όρους και αν η ιστορία αποδείκνυε το επωφελές της για το ελληνικό κράτος.

Αν το κεφάλαιο αυτό συμπεριλαμβάνεται εδώ, είναι γιατί οι "ιδιωτικές" πολιτικές που

σχεδιάζονται και υλοποιούνται στον πολιτισμό, δεν περιορίζονται σε κάποιες στοχοποποιημένες παρεμβάσεις και σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Αντίθετα όπως διαπιστώνεται ορισμένες από αυτές σχεδιάζουν και εφαρμόζουν πολιτικές και τακτικές διείσδυσης σε όλη την ελληνική επικράτεια.

Έτσι θα σταθούμε σε τρεις χαρακτηριστικές περιπτώσεις "ιδιωτικών" πολιτικών στο χώρο του πολιτισμού, που μέσα από επιθετικές επιλογές, διεκδικούν ακόμα και το τίτλο εθνικών πολιτικών, με σκοπό να μελετήσουμε και αν μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτή την πραγματικότητα.

86

1η περίπτωση. Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Η αρχή των προβλημάτων των "ιδιωτικών" πολιτικών στον πολιτισμό, ξεκινά από τον

"Οργανισμό Μεγάρου Μουσικής Αθηνών" (ΟΜΜΑ), την πρώτη μεγάλη και τραυματική - όπως αποδείχθηκε - "σύμπραξη" της πολιτείας με την ιδιωτική πρωτοβουλία. Με ένα εξ αρχής προβληματικό και θολό νομικό πλαίσιο, ο ΟΜΜΑ με τη μορφή ΝΠΙΔ, εξελίχθηκε σε ένα προβληματικό οικονομικά οργανισμό που χρέωσε το ελληνικό κράτος με ένα δυσθεώρητο για τα ελληνικά δεδομένα οικονομικό βάρος.

Στην αρχή της λειτουργίας του ΟΜΜΑ, η σύνθεση του ΔΣ ήταν τέτοια, που η διαχείριση του οργανισμού ήταν ουσιαστικά στην αποκλειστική ευθύνη του Συλλόγου Φίλων της Μουσικής (ΣΦΜ). Η αρχική σύμβαση προέβλεπε ότι ο ΟΜΜΑ θα διοικείτο από 10μελές συμβούλιο από τα οποία τα 5 μέλη ορίζονταν από την κυβέρνηση και τα 5 από το ΣΦΜ. Ο ΣΦΜ όμως ορίζοντας και τον πρόεδρο είχε και την πλειοψηφία για την λήψη των αποφάσεων του ΔΣ. Μετά την οικονομική αποτυχία της όλης προσπάθειας, επιχειρείται με νομοθετική ρύθμιση νέα σύνθεση του ΔΣ, το οποίο θα είναι πλέον 11μελές με 6 μέλη να διορίζονται από την κυβέρνηση και 5 από το ΣΦΜ, δηλαδή η διαχείριση να περνά στην ευθύνη της πολιτείας.

Η οικονομική αποτυχία και το γεγονός ότι η κεντρική διοίκηση με την τελευταία νομοθετική της παρέμβαση ουσιαστικά αφαιρεί τη διαχείριση του ΟΜΜΑ από το ΣΦΜ, καταρρίπτει την επιχειρηματολογία αυτών που υποστήριζαν ότι η "ανάθεση" της ευθύνης του ΔΣ των οργανισμών αυτών σε ιδιώτες, διασφαλίζει από μόνη της την οικονομική τους βιωσιμότητα. Η ιστορία έδειξε ακριβώς το αντίθετο.

Είναι σημαντικό να αναφερθούν ορισμένα οικονομικά στοιχεία που αφορούν τον ΟΜΜΑ για να γίνει κατανοητό το μέγεθος του προβλήματος. Οι υφυπουργοί Εθνικής οικονομίας έχουν χορηγήσει προς τον ΟΜΜΑ τις ακόλουθες εγγυήσεις για δάνεια που συνήψε αυτός με τράπεζες.

2004 Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων 90.000.000 € 2005 Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων 60.000.000 € 2007 Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας 95.000.000 € Σύνολο εγγυήσεων 245.000.000 €

Να σημειωθεί ότι τα προαναφερόμενα ποσά προέκυψαν από έρευνα στο διαδίκτυο και ίσως αγνοούμε άλλες άγνωστης αιτιολογίας υποχρεώσεις, όπως λχ ληξιπρόθεσμες οφειλές προς τρίτους από λειτουργικές δαπάνες κλπ. Όλα αυτά μπορεί να ανεβάζουν το οικονομικό άνοιγμα του οργανισμού σε πολύ μεγαλύτερο ύψος. Αυτή η περίπτωση θεωρείται πιθανή από τη στιγμή που αναφέρονται λχ έκτακτες επιχορήγησεις προς τον ΟΜΜΑ το 2014, χωρίς να εντοπιστεί η ακριβής αιτιολογία τους. Συγκεκριμένα το 2014 έχει εγκριθεί χρηματοδότηση από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ποσό ύψους 3.000.000 € για τον ΟΜΜΑ, ενώ του χορηγήθηκε επίσης και ένα ποσό ύψους 2.697.265 €, για την κάλυψη μάλλον ληξιπρόθεσμων οφειλών του. Ο ΟΜΜΑ σήμερα βρίσκεται σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα δάνεια του και όπως είναι φυσικό επακόλουθο η εξυπηρέτησή τους θα γίνει τελικά από το ελληνικό δημόσιο, που είναι και ο εγγυητής. Το πολιτικό πρόβλημα που προκύπτει στην περίπτωση του ΟΜΜΑ είναι πολύ συγκεκριμένο. Για ποιο λόγο θα πρέπει το ελληνικό κράτος να καλύψει αποτυχημένες πρωτοβουλίες ιδιωτών ; Δεν υπάρχουν ατομικές αλλά και πολιτικές ευθύνες στον τρόπο διαχείρισης της όλης ιστορίας ;

Δυστυχώς δεν υπάρχουν διαθέσιμα απολογιστικά στοιχεία για τη χρηματοδότηση της κατασκευής του ίδιου του έργου, στοιχεία που θα έδειχναν και το βαθμό συμμετοχής των ιδιωτών στη χρηματοδότηση του έργου. Θα είχε ενδιαφέρον η γνώση των στοιχείων αυτών, ώστε να κατανοήσουμε πόσο αιτιολογημένη ήταν απόφαση της ελληνικής πολιτείας να εκχωρήσει τη διαχείριση ενός τέτοιου μεγέθους και σημασίας έργου σε ιδιώτες.

87

Αξίζει ακόμα να σημειωθεί σε ότι αφορά την κατασκευή των κτιριακών εγκαταστάσεων του ΜΜΑ, ότι αυτές με ειδική νομοθετική ρύθμιση εξαιρέθηκαν της υποχρέωσης καταβολής ΦΠΑ. 2η περίπτωση. Future Library

Εδώ έχουμε ένα οργανισμό (Future Library), του οποίου η δράση αφορά τόσο τις δημόσιες, όσο και τις δημοτικές βιβλιοθήκες. Τα ερωτήματα για το συγκεκριμένο οργανισμό και το ρόλο του στην εθνική πολιτική για το βιβλίο, ξεκινούν με το έγγραφο της πρώην υπουργού παιδείας κ. Άννας Διαμαντοπούλου, προς τον πρόεδρο και τα μέλη του Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών - 10 Φεβρουαρίου 2012/1324/ Υπουργείο Παιδείας- υπουργός (παράρτημα 2). Με το συγκεκριμένο έγγραφο η κ. Υπουργός προτρέπει τις βιβλιοθήκες να ενταχθούν στο πρόγραμμα Future Library, με τη "διακριτική επισήμανση", ότι αυτό αποτελεί μονόδρομο για την απρόσκοπτη συνέχιση της λειτουργίας τους (!). Μάλιστα θεωρεί ότι το έργο αυτό είναι συνδεμένο με το έργο της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Είναι η πρώτη φορά που εθνικές πολιτικές, όπως η πολιτική για το βιβλίο ανατίθενται άμεσα σε ένα ιδιωτικό ίδρυμα. Αποτελεί δυσάρεστη έκπληξη το γεγονός ότι ουσιαστικά η υπουργός παιδείας αναγνωρίζει στο πρόγραμμα Future Library την πρωτοκαθεδρία της εθνικής πολιτικής για το βιβλίο, ακόμα και σε σχέση με την εθνική βιβλιοθήκη.

Δεν στεκόμαστε στην κριτική θεώρηση της ίδιας της ποιότητας της δουλειάς του οργανισμού, αλλά στο γεγονός ότι πλέον πολιτικές εθνικής εμβέλειας, όπως για το βιβλίο θα σχεδιάζονται από ένα ιδιωτικό φορέα, όπως θα διαπιστώσει κανείς εξετάζοντας αναλυτικά και την περίπτωση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

3η περίπτωση. Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Στην περίπτωση του "Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος" (ΚΠΙΣΝ), έχουμε

ένα νομοθετικό πλέγμα, που περιλαμβάνει το ν.3785/2009 και τα τέσσερα παραρτήματά του. Με βάση το ν.3785/2009 "επετράπη" στο ΚΠΙΣΝ να "οικειοποιηθεί" έμμεσα τόσο τον

τίτλο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας (ΕΒΕ), όσο και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (ΕΛΣ) - ν. 3785/2009, άρθρο 14, παρ.2. ( οι επωνυμίες των νομικών προσώπων της ΕΒΕ και της ΕΛΣ θα παραμείνουν ως έχουν αλλά, όσον αφορά σε εκδηλώσεις και υλικό που με οποιονδήποτε τρόπο σχετίζονται με τις νέες εγκαταστάσεις, θα χρησιμοποιούνται κατά περίπτωση σε συνδυασμό με την ονομασία "Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος"). Έτσι για πρώτη φορά εθνικές πολιτικές στο βιβλίο και το λυρικό θέατρο θα φέρουν και το λογότυπο ενός ιδιωτικού ιδρύματος. (Παράρτημα 3).

Και βέβαια πρέπει να επισημανθεί η πλήρης απαλλαγή από οποιαδήποτε φορολόγηση του ΚΠΙΣΝ ν.3785/2009, άρθρο 3, παρ.4.6 - "ο οργανισμός απαλλάσσεται, πλην του ΦΠΑ, από κάθε άμεσο ή έμμεσο φόρο, τον ειδικό φόρο του νδ 3092/1954 φόρο ασφαλίστρων, τέλος η τέλος χαρτοσήμου, δικαίωμα εκτελέσεως τελωνειακών εργασιών (ΔΕΤΕ), εισαγωγικό ή τελωνειακό δασμό, δικαίωμα ή κράτηση ή εισφορά υπέρ του ΕΔ ή οποιουδήποτε τρίτου, πλην των κρατήσεων και εισφορών υπέρ των ασφαλιστικών ταμείων και επικουρικής ασφαλίσεως". Σε ότι αφορά το ΦΠΑ υπάρχει ένα πλήθος ευνοϊκών ρυθμίσεων, με αποκορύφωμα τη διάταξη που προβλέπει ότι " ... η επιστροφή του ΦΠΑ γίνεται εντός εξήντα ημερών από την κατάθεση της σχετικής αίτησης. Σε περίπτωση καθυστέρησης επιστροφής του ΦΠΑ, το ΕΔ υποχρεούται να καταβάλλει στον οργανισμό και τόκο υπερημερίας ...".

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της εύνοιας προς το ΚΠΙΣΝ, αρκεί να δοθεί σε αντιδιαστολή το εξής στοιχείο από την ΚΕΠΑ δήμου Βέροιας. Με την παρακράτηση του 8% από την ετήσια επιχορήγηση του δήμου προς αυτή, σε ένα σύνολο 800.000 € της ετήσιας επιχορήγησης, το Ελληνικό Δημόσιο της παρακρατά 64.000 € ετησίως και το αποδίδει στην επόμενη χρήση ως επιστροφή φόρου. Αυτό το ποσό όπως είναι αντιληπτό δημιουργεί ένα ακόμα πρόβλημα ρευστότητας στο επιχείρηση, από τη στιγμή που η ΚΕΠΑ δεν λαμβάνει ολόκληρο το ποσό ετήσιας επιχορήγησης, αλλά με μια χρονική υστέρηση και βέβαια δε συζητάμε για έντοκη απόδοσή του.

88

Ακόμα πρέπει να επισημανθεί η ρητή διάταξη του ίδιου νόμου, άρθρο 3, παρ.3.1, όπου ορίζεται ότι ο φορέας διαχείρισης του έργου, δηλαδή το ΚΠΙΣΝ δεν ανήκει στο δημόσιο τομέα και λειτουργεί ως φορέας ιδιωτικού δικαίου. « … ο οργανισμός δεν υπάγεται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, το δημόσιο λογιστικό, τις εθνικές διατάξεις περί εκπόνησης μελετών, παροχής υπηρεσιών, εκτέλεση έργων και προμηθειών του δημοσίου, τις διατάξεις για την πρόσληψη προσωπικού στο δημόσιο τομέα και θα λειτουργεί ως φορέας ιδιωτικού δικαίου». Σωστά όλα αυτά στην διακριτή περίπτωση υλοποίησης του έργου από τη στιγμή μάλιστα που αυτό χρηματοδοτείται από πόρους του ιδρύματος, αλλά στην περίοδο διαχείρισης του έργου που ακολουθεί, δε γίνεται κατανοητή η πλήρης αυτονόμηση του φορέα από το δημόσιο.

Μάλιστα διαβάζοντας το σύνολο των διατάξεων που αφορούν τη λειτουργία του ΚΠΙΣΝ, αντιλαμβάνεται κανείς ότι αυτό χρηματοδοτείται έμμεσα από το ελληνικό δημόσιο. Η χρηματοδότηση γίνεται μέσω της καταβολής ενοικίου τόσο από τη Εθνική Λυρική Σκηνή όσο και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος για τη χρήση από αυτές των αντίστοιχων υποδομών. Με τον τρόπο αυτό παρακάμπτονται από το ΚΠΙΣΝ στο διηνεκές οι όποιες δεσμεύσεις ισχύουν για άλλους φορείς πολιτισμού δημόσιου χαρακτήρα. Μέσα από αυτή τη διαδικασία αυτή φαίνεται ότι το ΚΠΙΣΝ "αυτοχρηματοδοτείται" και έτσι δεν ισχύει για αυτό η υποχρέωση του να ενταχθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στους φορείς της γενικής κυβέρνησης. Μια ένταξη με όσα αρνητικά συνεπάγεται αυτή για τους φορείς που εντάσσονται στο μητρώο των φορέων της γενικής κυβέρνησης.

● Ο "ιδρυματικός" χαρακτήρας του πολιτισμού ... Με όλα αυτά τα δεδομένα δεν είναι δυνατόν να μη μας προβληματίσει η τάση της

εισβολής των κάθε είδους ιδρυμάτων στη ζωή της χώρας και ειδικότερα στο χώρο του πολιτισμού. Μια καταγραφή των κάθε είδους ιδρυμάτων, οργανισμών κλπ που λειτουργούν σήμερα στο χώρο του πολιτισμού, είναι εντυπωσιακή. Ένας μακροσκελής κατάλογος μας αναγκάζει να αναρωτηθούμε τι είναι αυτό που προκαλεί το πραγματικά τεράστιο ενδιαφέρον για την ίδρυση και λειτουργία αυτών των ιδρυμάτων. Αυτό όμως που εντυπωσιάζει είναι το γεγονός ότι η τάξη μεγέθους που αυτά εκφράζουν, έχει εκτιναχθεί. Αυτό και μόνο το γεγονός πρέπει να μας ωθήσει να προσεγγίσουμε το ζήτημα αυτό, να "ερμηνεύσουμε" αυτή την τάση, να "εκτιμήσουμε" τα κίνητρα.

Από μια πρώτη ανάγνωση, όλα φαντάζουν ιδανικά. Μεγάλοι ευεργέτες υπήρχαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής ελληνικού κράτους, σήμερα μάλιστα σε συνθήκες κρίσης, η όποια "δωρεά" είναι περισσότερο ευπρόσδεκτη.

Τα προβλήματα στις όποιες "δωρεές", ανακύπτουν από την απουσία ενός

ολοκληρωμένου νομοθετικού πλαισίου διαχείρισής τους. Κάθε σχετική πρωτοβουλία όπως διαπιστώνουμε, αντιμετωπίζεται νομοθετικά κατά περίπτωση και με τρόπο συγκυριακό. Ακόμα είναι προφανές, απόρροια και αυτό της απουσίας του ολοκληρωμένου νομοθετικού πλαισίου διαχείρισης των "δωρεών", το γεγονός ότι ο κάθε "ευεργέτης" έχει τη δυνατότητα να διαπραγματευτεί τους όρους της "δωρεάς" του.

Έτσι οι όποιες δωρεές συνοδεύονται και από την επιθυμία για διεκδίκηση από την πλευρά των δωρητών των καλύτερων δυνατόν όρων για την προβολή τους. Και ο καλύτερος τρόπος είναι ασφαλώς η σύνδεση του ονόματός τους, με πολιτικές εθνικής εμβέλειας. Για το λόγο αυτό δε μπορεί κανείς παρά να σταθεί κριτικά απέναντι σε αυτές τις επιδιώξεις, αλλά επιθετικά απέναντι στην πολιτεία που δέχεται να εκποιήσει και εκχωρήσει εθνικές πολιτικές, με το αιτιολογικό μάλιστα της αδυναμίας της να τις στηρίξει οικονομικά και διοικητικά (!!!). Στο σημείο αυτό η επιστολή της κ. Διαμαντοπούλου είναι αποκαλυπτική και κραυγαλέα της ομολογούμενης ανεπάρκειάς των πολιτικών διοικήσεων.

Αλλά από τη διαπίστωση αυτή προκύπτει ένα πολύ λογικό ερώτημα. Μέχρι ποιο σημείο

εθνικές ταυτότητες, σε τόσο λεπτούς τομείς μπορούν να ταυτιστούν με πρόσωπα και ιδιώτες ; Αύριο πως θα αντιμετωπιστεί η πιθανότητα μιας δωρεάς - πέρα από το χώρο του βιβλίου - σε ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο σημείο του πολιτισμού μας λχ σε κάποια αρχαιότητα, και μάλιστα όταν η δωρεά αυτή θα συνοδεύεται από αντίστοιχους όρους ;

89

Αν δεχτούμε ότι ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά είναι ενιαία και αδιαίρετη, τότε η πιθανή απάντηση γεννά εφιάλτες.

Από την πλευρά των δωρητών είναι προφανείς οι επιδιώξεις τους. Δεν έχει κανείς παρά

να ανατρέξει στο άρθρο 3 του παραρτήματος του ν. 3785/2009, που αφορά το καταστατικό της Α.Ε. "Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος" και θα διαπιστώσει ότι οι φιλοδοξίες του δεν περιορίζονται στο γεωγραφικό χώρο της Αθήνα. Με βάση το άρθρο αυτό τους δίνεται η δυνατότητα ότι "με απόφαση του ΔΣ του οργανισμού μπορεί να ιδρύει (το ΚΠΙΣΝ) υποκαταστήματα ή γραφεία του οργανισμού στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό". Αυτό είναι ορατό στην περίπτωση του οργανισμού Future Library και του "εξαναγκασμού" της ενσωμάτωσης σε αυτόν του συνόλου των βιβλιοθηκών ανά την επικράτεια με αποκορύφωμα την "ενσωμάτωση" της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδος στο ΚΠΙΣΝ. Αντίστοιχα όσοι έζησαν την διαδικασία τόσο της ίδρυσης του "Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης" όσο και του "Χώρου Τεχνών" στη Βέροια, διαπίστωσαν τότε την πρόθεση της άμεσης εμπλοκής του ΟΜΜΑ σε αυτά, μέσω του τότε προέδρου του. Είναι προφανείς οι στόχοι των ιδρυμάτων να παίξουν ένα ενεργό ρόλο σε εθνικές πολιτικές, με τις νομοθετικές "ευλογίες" των εκάστοτε κυβερνήσεων.

Τα ερωτήματα όμως δεν σταματούν εδώ. Διαβάζοντας και αναλύοντας όλες τις ρυθμίσεις

που αφορούν αυτούς τους ιδιωτικούς οργανισμούς, διαπιστώνει κανείς μια "πριμοδότηση" της λειτουργίας τους με διοικητικές διευκολύνσεις και οικονομική στήριξη. Σε αντίθεση οι αντίστοιχοι φορείς του Ελληνικού Δημοσίου που διαχειρίζονται τομείς του πολιτισμού, καθημερινά επιβαρύνονται με διοικητικές λειτουργίες που αποτελούν τελικά τροχοπέδη στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων τους. Σε όλα αυτά βέβαια πρέπει να προσμετρηθεί και η μείωση των πιστώσεων που τους διατίθενται.

Αυτή η προκλητική πρακτική της διαφορετικής αντιμετώπισης των φορέων πολιτισμού δημόσιου χαρακτήρα με αυτούς των ιδιωτών, δημιουργεί εύλογα ερωτηματικά σχετικά με τους μακροπρόθεσμους στόχους που υπηρετεί αυτή η τακτική.

Ανάλογα ερωτηματικά δημιουργεί και η έμμεση μείωση του κόστους επένδυσης που τα

ιδρύματα δημιουργούν, με την απαλλαγή της υποχρέωσης καταβολής ΦΠΑ στις επενδύσεις που πραγματοποιούν. Αν αυτό είναι αποδεκτό ως μια έμμεση μορφή ενίσχυσης του πολιτισμού, το λογικό ερώτημα είναι γιατί η ρύθμιση αυτή δεν έχει καθολική εφαρμογή σε όλες τις πολιτιστικές υποδομές που χρηματοδοτεί το ίδιο το ελληνικό κράτος.

Στα λογικά ερωτήματα που γεννιούνται από αυτή την πραγματικότητα, η επίσημη

πολιτεία επιμένει να απαξιεί να απαντήσει.

• Για ποιο λόγο η ίδρυση και λειτουργία των κάθε είδους ιδιωτικών "ιδρυμάτων" διευκολύνεται με κάθε τρόπο, ενώ αντίθετα οι αντίστοιχοι φορείς του δημοσίου υφίστανται ένα δυσανάλογα βαρύ διοικητικό και οικονομικό κόστος ;

• Για ποιο λόγο οι όποιες επενδύσεις σε υποδομές των "ιδρυμάτων" τυγχάνουν τόσο ευνοϊκών φορολογικών ρυθμίσεων και ατελειών και δεν ωφελούνται από αυτές οι αντίστοιχες επενδύσεις του δημοσίου χαρακτήρα φορέων ;

Στην πράξη ο συνδυασμός του βαρύ διοικητικού κόστους της λειτουργίας του δημόσιου

χαρακτήρα πολιτιστικών φορέων και η ανυπαρξία φορολογικών διευκολύνσεων λειτουργεί διαλυτικά για αυτούς. Αδυνατούν να επενδύσουν και τα ελάχιστα στους τομείς των υποδομών και του εξοπλισμού, ενώ πολλοί από αυτούς λόγο του επιβαρυμένου διοικητικού και λειτουργικού τους κόστους, έχουν οδηγηθεί ακόμα και σε αναστολή της λειτουργίας τους.

Και δεν είναι καθόλου συμπωματικό ότι το κενό που δημιουργείται από την αναστολή λειτουργίας πολιτιστικών φορέων του δημοσίου, έρχονται στη συνέχεια να καλύψουν ιδιωτικές πρωτοβουλίες. Η περίπτωση του οργανισμού Future Library είναι πολύ χαρακτηριστική.

90

Τέλος ένα ακόμα ζήτημα που ανακύπτει είναι η χωροταξική πολιτική που υπηρετείται με τις αποφάσεις αυτές. Μάλιστα σε ότι αφορά το ΚΠΙΣΝ έχουμε μια σημαντική χωροταξική παρέμβαση στην Αθήνα και η αίσθηση που αποκομίζει κανείς είναι ότι αυτή ως μια συνιστώσα δεν τέθηκε σε κανένα σημείο του έργου. Η Αθήνα θα στερείται πλέον της παρουσίας της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας στο "φυσικό" της χώρο, σε ένα εμβληματικό κτίριο στο κέντρο της Αθήνας με τη δική του μοναδική ιστορία. Παράλληλα όπως είναι γνωστό η νέα λυρική σκηνή χωροθετήθηκε στον Κεραμικό και μάλιστα είχαν γίνει και οι σχετικές μελέτες. Όλα αυτά όμως ανατράπηκαν με μια χωροταξική παρέμβαση τεραστίων διαστάσεων, χωρίς από όσο είναι γνωστό, να υπάρχει μια χωροταξική μελέτη για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις αυτού του έργου στη ζωή της πρωτεύουσας. Ποιος λοιπόν θα μας διαβεβαιώσει και θα εγγυηθεί ότι όλες αυτές οι πολεοδομικές παρεμβάσεις είναι τελικά θετικές.

Το βασικό πολιτικό ερώτημα όμως που αναφύεται από όλα αυτά είναι. Με ποια

κριτήρια, με ποια νομιμοποίηση, αλλά κυρίως με ποια προοπτική, δημόσιοι οργανισμοί θα υλοποιούν τον σχεδιασμό πολιτιστικών πολιτικών που θα εκπονούνται από δομές εκτός οποιουδήποτε κοινωνικού και δημοκρατικού ελέγχου.

● Η "μοναδικότητα" της τοπικής αυτοδιοίκησης για την συγκρότηση

ολοκληρωμένων περιφερειακών πολιτιστικών πολιτικών. Είναι προφανές ότι αυτή τη στιγμή η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι ο μόνος φορέας που

μπορεί να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ολοκληρωμένες περιφερειακές πολιτιστικές πολιτικές. Αποσπασματικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες μπορεί να συναντήσει κανείς πολλές, αλλά η περιφέρεια έχει ανάγκη από ολοκληρωμένες πολιτικές. Η όποια αποσπασματική πολιτιστική πρωτοβουλία δεν μπορεί να έχει κάποιο αποτέλεσμα, αν δεν είναι ενταγμένη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, σε μια προοπτική. Νομοτελειακά αυτές οι προσπάθειες θα εκφυλιστούν και η τελική συνεισφορά τους θα είναι μικρή σε σχέση με τις υπάρχουσες ανάγκες.

Θα μπορούσε κανείς να παραλληλίσει τις αποσπασματικές πολιτιστικές προσπάθειες με το μύθο του Σίσυφου, όπου ανεξάρτητα από το μέγεθος της προσπάθειας που καταβάλλεται, αυτές δεν τελεσφορούν ποτέ.

Η όποια πολιτιστική πολιτική δε μπορεί να τελεσφορήσει αν δεν έχει ένα ολοκληρωμένο χαρακτήρα, αν δεν έχει δηλαδή στρατηγικό στόχο, μεθοδολογία, χρονοδιάγραμμα, αν δεν έχει επιμέρους τακτικούς στόχους και χρηματοδότηση. Σε διαφορετική περίπτωση δε μπορεί να προσδοκάται κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα.

Στο σημείο αυτό λοιπόν αναδεικνύεται και η μοναδικότητα του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης στον πολιτισμό της περιφέρειας. Εκτός βέβαια από τις νομικές δυνατότητες που τις δίνει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο πρέπει να συνυπολογίσουμε και ορισμένες άλλες σημαντικές παραμέτρους.

'Έτσι κανένας άλλος φορέας ή πρόσωπο δε μπορεί να εγγυηθεί τη διάρκεια που οφείλει να χαρακτηρίζει την όποια πολιτιστική πολιτική. Κανένας άλλος στην περιφέρεια δε μπορεί να διασφαλίσει τον ολοκληρωμένο χαρακτήρα της πολιτιστικής πολιτικής και ασφαλώς το γεγονός ότι αυτή πρέπει να έχει άμεση σχέση με την τοπική κοινωνία. Κανένας άλλος φορέας δε μπορεί να διασφαλίσει το πολυεπίπεδο πάνω στο οποίο πρέπει να κινηθεί η όποια πολιτιστική πολιτική.

● Βασικά στοιχεία και προβλήματα στη συγκρότηση και λειτουργία των ολοκληρωμένων πολιτιστικών πολιτικών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης …

Οι πολιτιστικές πολιτικές οφείλουν να είναι ολοκληρωμένες και μακροπρόθεσμες, με

σαφώς προσδιορισμένους στόχους και χρονοδιάγραμμα, να χαρακτηρίζονται από συνέχεια και συνέπεια. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι όποιες πολιτικές στον τομέα του πολιτισμού θα ευοδωθούν σε βάθος χρόνου και ότι η προσπάθεια διατήρησης, επέκτασης και διεύρυνσης των όποιων θετικών αποτελεσμάτων τους, πρέπει να συνεχίζει στο διηνεκές.

91

Δυστυχώς αυτό το δεδομένο δε συμβαδίζει με τον πολιτικό χρόνο των δημοτικών αρχών, αλλά κυρίως με την πολιτική μας κουλτούρα. Στην πλειονότητά τους οι αυτοδιοικητικές αρχές, προσπαθούν να προσαρμόσουν τις πολιτιστικές πολιτικές και τις όποιες επιλογές τους, στο δικό τους πολιτικό χρόνο και τη δική τους πολιτική αντίληψη. Το αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι ανατροπές και σπάσιμο της αναγκαίας συνέχειας που πρέπει να χαρακτηρίζει την πολιτιστική πολιτική και τελικά ακύρωση των όποιων κατακτήσεων.

Ενδεικτική και επιβεβαιωτική αυτής της πραγματικότητας αποτελεί μια δική μας τοπική

εμπειρία, αυτή της κατάρρευσης ενός δικού μας πολιτιστικού θεσμού. Ενώ ως θεσμός απαίτησε ένα σημαντικό βάθος χρόνου για να εδραιωθεί, ακυρώθηκε σε απείρως μικρότερο χρόνο. Είναι από τις αρνητικές εμπειρίες που έζησε ο δήμος μας και αφορά το θεσμό – φεστιβάλ της πανελληνίας συνάντησης των ΔΗΠΕΘΕ. Ενώ ο θεσμός αυτός μετρούσε ζωή 15 ετών και είχε αναδειχθεί σε σημείο αναφοράς για ολόκληρη την Ελλάδα, καταργήθηκε σε μόλις ένα χρόνο από τη στιγμή που η τότε δημοτική αρχή θεώρησε ότι δεν ήταν στις επιλογές της. Κάθε μετέπειτα προσπάθεια επαναλειτουργίας του θεσμού δεν τελεσφόρησε και στη συνέχεια το θεσμό "διεκδίκησε" και πήρε γειτονικός δήμος (δήμος Συκεών).

Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι το συγκεκριμένο φεστιβάλ δεν αφορούσε αποκλειστικά παραστάσεις, αλλά και άλλες παράλληλες δράσεις όπως εκθέσεις (σκηνογραφίας, αφίσας, φροντιστηριακού υλικού κλπ), ημερίδες, εκδόσεις κλπ. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να εκτιμηθεί ότι με την κατάργηση του φεστιβάλ ακυρώθηκαν παράλληλα πολλές πρωτοβουλίες που βρίσκονταν σε εξέλιξη, όπως η δημιουργία θεατρικού μουσείου, η οργάνωση θεατρικής βιβλιοθήκης στο πλαίσιο της δημοτικής βιβλιοθήκης, κλπ. Αν όλα αυτά είχαν συμβεί τότε η πραγματικότητα που θα βίωνε η πόλη θα ήταν διαφορετική, το θέατρο στην περιφέρεια θα είχε το δικό του σημείο αναφοράς, η Βέροια θα ήταν ένας πραγματικός περιφερειακός πολιτιστικός πόλος τουλάχιστον σε ότι αφορά το θέατρο.

Ένα ακόμα πρόβλημα στη συγκρότηση πολιτιστικής πολιτικής αποτελεί ο συνήθως

εσωστρεφής της χαρακτήρας. Ο χαρακτήρας αυτός με τη σειρά του είναι απόρροια της λογικής όσων συγκροτούν τις πολιτικές αυτές, ορίζοντας ως χώρο αναφοράς την τοπική κοινωνία και ως στόχο την ικανοποίησή της. Εδώ δεν πρέπει να μας διαφεύγει και το γεγονός της πίεσης που ασκείται από τους κάθε είδους τοπικούς παράγοντες προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν γίνεται κατανοητό ότι για να λειτουργήσει ο πολιτισμός ως μια δυναμική συνιστώσα της όλης αναπτυξιακής διαδικασίας, πρέπει να έχει άλλα χαρακτηριστικά. Δεν μπορεί να προσδοκά κανείς σημαντικά αποτελέσματα από την ανάπτυξη των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, αν αυτές δεν έχουν ένα εξωστρεφή χαρακτήρα. Ένα πολιτική που υπηρετεί δυο πολύ βασικές ανάγκες.

• Αρχικά υπηρετεί την "ώσμωση" με το νέο, που αποτελεί και τον πνευματικό

πνεύμονα του πολιτισμού. 'Ένα κοινό που προσλαμβάνει επαναλαμβανόμενα μοτίβα μετεξελίσσεται σε ένα στατικό, αδιάφορο και τελικά συντηρητικό κοινό, το ίδιο και οι παραγωγοί πολιτιστικών προϊόντων.

• Κατά δεύτερο, το "εκτός των τειχών" κοινό είναι αυτό που με την ανταπόκριση στα εδώ πολιτιστικά δρώμενα είναι η νέα προσδοκόμενη δεξαμενή εσόδων. Τα πραγματικά έσοδα για την τοπική κοινωνία θα επιτευχθούν μόνο από πηγές εκτός της περιοχής, ως αγορά πολιτιστικών υπηρεσιών που θα προσφέρονται εδώ. Αφορούν κοινό εκτός της περιοχής και το συγκεκριμένο κοινό, δεν ελκύεται από ένα πολιτιστικό προϊόν κοινότυπο και επαναλαμβανόμενο. Απαιτεί "πολιτιστικά προϊόντα" πρωτοποριακά και μοναδικά, όπως και υπηρεσίες που κατά την εκτίμηση του θα τα βρει μόνο εδώ.

Με βάση τις εκτιμήσεις αυτές η πολιτιστική μας πολιτική θα πρέπει να κινηθεί σε δύο

άξονες.

• Προς την τοπική κοινωνία -συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. • Προς τρίτους.

92

Πολιτικές προς την τοπική κοινωνία. ● Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας ... "ομάδες" της πόλης ... Αν δεν υπάρξει συλλογική και ενεργή συμμετοχή συνολικά της πόλης στην προσπάθεια

για την ένταξη του πολιτισμού στην καθημερινότητά της, καμιά πολιτική δε πρόκειται να τελεσφορήσει. Μια πόλη που αδιαφορεί για τα πολιτιστικά δρώμενα, την πολιτιστική πραγματικότητα, δε μπορεί παρά αυτό να αντανακλάται στη γενικότερη εικόνα της, να είναι ορατή στον κάθε τρίτο. Και η αναφορά αυτή δεν αφορά αποκλειστικά τη συμμετοχή ή όχι σε δράσεις πολιτισμού, αφορά κυρίως στη συμπεριφορά όλων μας, είτε ατομικά, είτε συλλογικά.

Δε μπορεί η εικόνα της πόλης να είναι φιλική προς τον επισκέπτη αν αυτή δεν εκπέμπει την αίσθηση της "ζεστασιάς" σε κάθε σημείο της, αν δεν προσφέρει τις βασικές εξυπηρετήσεις και διευκολύνσεις που επιζητά ο επισκέπτης.

Τον επισκέπτη της πόλης που επιλέγει να τη γνωρίσει, να γνωρίσει την ιστορία και τον πολιτισμό της, θα κινηθεί μέσα σε αυτή οφείλουμε να τον διευκολύνουμε. Κάθε "εμπόδιο" που θα συναντήσει, είναι ένα εμπόδιο στην προσπάθειά του για γνωριμία του με αυτή.

Μια πόλη που δε σέβεται και δε τον διευκολύνει τις μετακινήσεις του – κυρίως ως πεζού, θα λειτουργήσει αρνητικά στη συνείδησή του.

Μια πόλη που δε θα του δώσει τις αναγκαίες πληροφορίες για να τη γνωρίσει, θα το εκλάβει ως αδιαφορία της ίδιας προς αυτόν.

Μια πόλη που δεν έχει την αναγκαία σήμανση μνημείων και διαδρομών, δείχνει έλλειψη ενδιαφέροντος για την ιστορία της και την ιστορική της μνήμη.

Όμως όλα αυτά δεν αποτελούν αποκλειστική ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης, αποτελούν πρωταρχικά συλλογική ευθύνη. Πρέπει στη λογική αυτή να εκπονηθούν πολιτικές, που βοηθήσουν ώστε να αντιληφθούμε όλοι μας αυτή την πραγματικότητα. Δε μπορεί να προσδοκούμε μερίδιο από το όποιο "κέδρος", αν δε συμμετέχουμε, αν δεν "επενδύσουμε" σε συλλογικό ή ατομικό επίπεδο, έστω το ελάχιστο.

Εδώ όμως υπάρχει ένα δεδομένο που πρέπει να το πάρουμε υπόψη μας στην προσπάθεια

να χαράξουμε πολιτικές ευαισθητοποίησης της πόλης πάνω στα προβλήματα αυτά. Η πόλη δεν είναι ομοιογενής. Η ανομοιογένεια αυτή έχει να κάνει με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά των ομάδων που τη συγκροτούν, τις διαφορετικές τους επιδιώξεις (κίνητρα). Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη διαφορετικών πολιτικών προσέγγισης και ενεργοποίησης ανά ομάδα πληθυσμού.

Πριν από όλα πρέπει σε πρώτο στάδιο να προσδιοριστούν οι ομάδες στόχος και μετά να εκπονηθούν οι αντίστοιχες πολιτικές ευαισθητοποίησης προς αυτές. Ο προσδιορισμός των ομάδων θα προκύψει από ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, στη βάση των οποίων συγκροτείται μια ομάδα. Λχ το ηλικιακό δεδομένο μπορεί να προσδιορίζει μια ομάδα στόχο, αυτό όμως δε σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι τα πρόσωπα που ανήκουν στην ομάδα αυτή με βάση την ηλικία έχουν και ενιαία συμπεριφορά. Οφείλουμε λοιπόν να εντοπίσουμε τα χαρακτηριστικά που οριοθετούν ουσιαστικά τις ομάδες και στη συνέχεια να αξιολογήσουμε τη βαρύτητα που αυτές έχουν στη όλη προσπάθεια. Στη συνέχεια με βάση τη βαρύτητα αυτή θα προσδιορίσουμε και τις επιμέρους πολιτικές που θα χαράξουμε απέναντί τους. Κάποια χαρακτηριστικά στη βάση των οποίων συγκροτούνται αυτοτελώς η σε συνδυασμό οι ομάδες είναι τα ακόλουθα

• Ηλικιακά δεδομένα. • Μορφωτικό επίπεδο • Επαγγελματικά δεδομένα • Ειδικά ενδιαφέροντα • Πολιτιστικό υπόβαρθο • κλπ

93

Ένα παράδειγμα ομάδας στόχου και των αντίστοιχων πολιτικών -πρωτοβουλιών. Η ομάδα στόχος που θα εξετάσουμε εδώ είναι η ομάδα που περιλαμβάνει όσους

εμπλέκονται με την εστίαση. Αρχικά η ομάδα αυτή δεν φαίνεται να έχει άμεση σχέση με την πολιτιστική

πραγματικότητα. Και όμως αυτή η πρώτη εκτίμηση θα αναθεωρηθεί αν εκτιμηθούν τα παρακάτω δεδομένα.

• Η εστίαση είναι στις άμεσες υπηρεσίες που "αγοράζουν" οι επισκέπτες της πόλης, ακόμα και αν η παραμονή τους σε αυτή είναι μικρής διάρκειας. Κακές υπηρεσίες στην εστίαση συνεπάγονται κακή εικόνα της πόλης και το αντίθετο.

• Μέσω της εστίασης μπορεί να προωθηθούν στοιχεία της ταυτότητας της πόλης – τοπική γαστρονομική κουλτούρα (τοπικά παραδοσιακά φαγητά και ποτά)

• Οι εργαζόμενοι στην εστίαση έχουν τη δυνατότητα μιας έστω και σύντομης επαφής και διαλόγου με τους επισκέπτες, άρα έχουν τη δυνατότητα και την ευκαιρία να δώσουν βασικές πληροφορίες, να υποδείξουν δυνατότητες, αλλά κυρίως να δώσουν ένα δείγμα "κατοίκου" της περιοχής. Ένας εργαζόμενος στην εστίαση μπορεί ίσως με τη συμπεριφορά του να χαρακτηρίσει ακόμα και ολόκληρη την πόλη.

• κλπ. Η συγκεκριμένη ομάδα αν και σχετικά ολιγομελής, αποτελεί μια ομάδα στόχο της οποίας

η βαρύτητα αξίζει να εκτιμηθεί. Από τη στιγμή λοιπόν που εκτιμηθεί ως ιδιαίτερης βαρύτητας ομάδα στόχος, τίθεται το

ερώτημα. Ποιες πολιτικές μπορούμε να διαμορφώσουμε σχετικά με τη συγκεκριμένη ομάδα και πως μπορούμε να τις προωθήσουμε ;

Αρχικά θα πρέπει να προωθηθεί η αντίληψη του κοινού σκοπού και συμφέροντος. Η ομάδα αυτή για να ανταποκριθεί και να συμμετάσχει ενεργά στην οποιαδήποτε δράση, θα πρέπει να αντιληφθεί ότι ανήκει σε μια ευρύτερη ομάδα, με την οποία έχει κοινά συμφέροντα και στόχους. Στην περίπτωση μας η πόλη είναι η μεγαλύτερη ομάδα στην οποία ανήκει, άρα πρέπει να υπάρξουν συνέργιες στο πλαίσιο της για την επίτευξη ορισμένων κοινών στόχων.

Αύξηση των επισκεπτών της πόλης συνεπάγεται αύξηση και του τζίρου των επιχειρήσεων εστίασης. Στη βάση αυτή μπορούμε να διαμορφώσουμε πολιτικές που θα στοχεύουν στην επίτευξη αυτού του κοινού στόχου και θα διασφαλίσουν τη συμμετοχή της συγκεκριμένης ομάδας στην όλη προσπάθεια. Πάντα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι επισκέπτες μας αναζητούν το μοναδικό, το ιδιαίτερο.

Ορισμένες πολιτικές που μπορούμε να σχεδιάσουμε σε συνεργασία με την ομάδα αυτή είναι οι ακόλουθες.

• Αναβάθμιση των υπηρεσιών εστίασης (επιμορφωτικά σεμινάρια, εμπλουτισμός του μενού με τοπικά προϊόντα, ενίσχυση της δυνατότητας επικοινωνίας με ξένους πελάτες κλπ.)

• Προώθηση της ενημέρωσης για την περιοχή και τις προσφερόμενες δυνατότητες μέσω των σημείων εστίασης προς τους τρίτους. (Δημιουργία σημείων ενημέρωσης στα καταστήματα εστίασης, προώθηση ενημερωτικού υλικού, κλπ.) και σύνδεση των καταστημάτων εστίασης με βασικά σημεία τουριστικών και άλλων πληροφοριών.

• Προώθηση της τοπικής γαστρονομικής κουζίνας (εκτός από τα πιάτα με παραδοσιακά φαγητά και τα ποτά, μπορούμε να δούμε και την πιθανότητα έκδοσης και ενός βιβλίου με παραδοσιακές συνταγές)

• κλπ ● Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας ... πολιτιστική απογραφή ... συν-

διαμορφώνοντας στόχους και πολιτικές ... Στην επιλογή των επιμέρους δράσεων που θα περιλαμβάνει η πολιτιστική μας πολιτική,

θα πρέπει να προχωρήσουμε με βάση μια σειρά δεδομένων και διαπίστωσης των σχετικών αναγκών. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζουμε την πραγματικότητα του χώρου μας όχι στη βάση

94

κάποιων εκτιμήσεων, αλλά στη βάση αξιόπιστων δεδομένων. Οι όποιες επιλογές κάνουμε πρέπει να στηρίζονται σε πραγματικά δεδομένα, να ανταποκρίνονται σε πραγματικές ανάγκες, διαφορετικά δεν θα έχουν απήχηση. Λχ για την όποια πολιτική στον κινηματογράφο, πρέπει να γνωρίζουμε το βαθμό απήχησής του στο κοινό, τη σχέση του με αυτό, τις γνώσεις του για αυτόν, κλπ.

Δε μπορεί να σχεδιάζονται δράσεις, να επιχειρείται προσέγγιση του κοινού, να επιλέγονται θέματα, κλπ, χωρίς γνώση των ιδιαιτεροτήτων και των δεδομένων που υφίστανται. Αν δεν έχουμε επαρκή και αξιόπιστα δεδομένα, υπάρχει ο κίνδυνος να καταλήξουμε σε λάθος επιλογές, που δε θα λειτουργήσουν, θα υπάρξει σπατάλη πόρων και δυναμικού σε ατελέσφορες ενέργειες και δράσεις.

Η γνώση της πραγματικότητας θα μας βοηθήσει στη διαμόρφωση των επιμέρους πολιτικών, την επιλογή των μέσων και μεθόδων για την επίτευξη του καλύτερου δυνατού αποτελέσματος με το μικρότερο δυνατό κόστος. Αν δηλαδή στο χώρο του κινηματογράφου καταγραφεί μια προτίμηση στον εμπορικό κινηματογράφο, δε μπορεί να ακολουθηθεί στις επιλογές των προβολών μια άλλη πολιτική προβολών με ταινίες αυστηρά έξω από τον εμπορικό κινηματογράφο. Στην περίπτωση αυτή απλά το κοινό δεν θα ακολουθήσει. Αυτό που πρέπει να επιδιώξουμε είναι, μέσα από κατάλληλες επιλογές και δραστηριότητες να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον του κοινού και για ένα άλλο είδος κινηματόγραφου και σταδιακά να το αναπροσανατολίσουμε.

Πως όμως θα γνωρίσουμε τα δεδομένα αυτά ; Πρέπει να επιχειρηθεί μια συστηματική καταγραφή και αξιολόγηση των σημερινών

δεδομένων. Αυτό μπορεί να προκύψει μέσα από την "πολιτιστική απογραφή". Η "πολιτιστική απογραφή" είναι μια έρευνα, όπου με τη μορφή ερωτηματολογίων θα επιχειρηθεί η διερεύνηση των δεδομένων στο χώρο του πολιτισμού και κυρίως η σχέση του πολιτισμού με το κοινό.

Στη λογική αυτή μπορεί μέσα από μια πολιτιστική απογραφή – έρευνα μπορεί να εξεταστούν τα ακόλουθα στοιχεία.

• Ο βαθμός διείσδυσης και αποδοχής των πολιτιστικών δράσεων στην τοπική

κοινωνία. • Τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά σε σχέση με συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού

(ηλικίες, μορφωτικό επίπεδο, βαθμός ενασχόλησης κλπ). • Τομείς ενδιαφέροντος (μουσική, θέατρο κλπ) • Τρόποι ενημέρωσης. • κλπ.

Τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας θα βοηθήσουν αποτελεσματικά στην λήψη των

καλύτερων δυνατών αποφάσεων, σε ότι αφορά τη διαμόρφωση επιμέρους στοιχείων της πολιτιστικής μας πολιτικής. Βέβαια η πολιτιστική απογραφή οφείλει να είναι μια συνεχής διαδικασία που μπορεί να λειτουργήσει από ένα σημείο και μετά για την εκτίμηση της αποδοτικότητας των πολιτικών μας.

Να σημειωθεί ότι στο παρελθόν με πρωτοβουλία της τότε ΔΕΤΟΠΟΚΑ, είχε οργανωθεί μια σχετική έρευνα, που είχε αποδώσει ενδιαφέροντα στοιχεία για τις σχέσεις της τοπικής κοινωνίας με τον πολιτισμό.

Η πολιτική προς τρίτους. ● Η πολιτική προς τρίτους. Η πολιτική προς τρίτους, έχει πολύ συγκεκριμένους στόχους που αναφέρονται πρώτιστα

στη δημιουργία των όρων και των προϋποθέσεων που θα καταστήσουν την περιοχή μας ελκυστικό τόπο προορισμού. Στη συνέχεια πρέπει να φροντίσουμε ώστε η εικόνα που θα

95

εκπέμψει η πόλη προς τους εν δυνάμει επισκέπτες της και με βάση την οποία επέλεξαν να μας επισκεφθούν, να δικαιώνει αυτή τους την απόφασή.

Από την άποψη αυτή πρέπει να ερμηνεύουμε σωστά το περιεχόμενο και τους στόχους της πολιτικής προς τρίτους και να τη διαμορφώσουμε με βάση τις δικές τους ανάγκες και προσδοκίες. Δυστυχώς πολλές φορές τις πολιτικές που αφορούν τρίτους, τις διαμορφώνουμε με τα δικά μας δεδομένα και κριτήρια, αγνοώντας τις ιδιαιτερότητες και τις απαιτήσεις αυτών προς τους οποίους απευθυνόμαστε.

Αγνοούμε μια απλή αρχή. Ο επισκέπτης που θα επιλέξει να μας επισκεφθεί, το κάνει έχοντας παράλληλα και άλλες εναλλακτικές λύσεις και προορισμούς. Εμείς λοιπόν θα πρέπει αρχικά να τον προσελκύσουμε και να μας επισκεφθεί και στη συνέχεια να δικαιώσουμε την απόφαση του να το πράξει στη βάση της δικής του οπτικής.

Αν δε δικαιώσουμε τις προσδοκίες των επισκεπτών μας, όχι μόνο θα χάσουμε όσους μας επισκέφθηκαν, αλλά όλοι αυτοί θα μεταφέρουν την όποια αρνητική εμπειρία τους και προς άλλους. Με τον τρόπο αυτό συσσωρεύονται οι αρνητικές εικόνες για την πόλη και την περιοχή με ότι αυτό συνεπάγεται. Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι σχετικές μελέτες έχουν δείξει ότι ο πολιτιστικός τουρισμός πρωταρχικά προωθείται από την ίδια την οικογένεια προς τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, στη συνέχεια από φίλους προς φίλους και τέλος από πληροφορίες μέσω διαδικτύου.

Για το σχεδιασμό του κορμού αυτής της πολιτικής, πρέπει να αξιολογήσουμε σωστά τα

συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, να τα αναδείξουμε, να τα προβάλλουμε, να τα αξιοποιήσουμε με το καλύτερο δυνατό τρόπο. Να προσδώσουμε σε αυτά μια νέα δυναμική, να πολλαπλασιάσουμε την απήχησή τους. Και βέβαια να προσέξουμε η εικόνα που θα εκπέμψουμε να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Οφείλουμε να εκτιμήσουμε τις ανάγκες των εν δυνάμει επισκεπτών μας και τις ανάγκες αυτές να προσπαθήσουμε να ικανοποιήσουμε.

Πρέπει να τονιστεί ότι η "πολιτιστική" εικόνα που εκπέμπει η πόλη και η περιοχή, σε ένα σημαντικό βαθμό διαμορφώνεται και από τη συνολική εικόνα της πόλης. Μια πόλη με έντονο και ενδιαφέρον πολιτιστικό παρόν, εκτός των άλλων εκπέμπει και την αίσθηση ενός κοσμοπολιτισμού. Οφείλει η συνολική μας εικόνα να προκαλεί και να προσκαλεί τον επισκέπτη. Στη συνέχεια όμως πρέπει να δείξουμε ότι σεβόμαστε το επισκέπτη μας, να του προσφέρουμε την αίσθηση μιας "ανοικτής" και φιλικής πόλης και αυτό πρέπει να το αντιληφθεί άμεσα, στην πρώτη του κιόλας επαφή με την πόλη.

Και είναι πολλά τα στοιχεία που διαμορφώνουν αυτή την εικόνα, αυτή την αίσθηση. Λχ δε μπορεί τα άτομα με κινητικά προβλήματα να μη διευκολύνονται στις μετακινήσεις τους στην πόλη και την περιοχή. Η μη διευκόλυνσή τους, συνιστά πράξη αποκλεισμού και αυτό παραβιάζει τη θεμελιακή αρχή της ισότητας και είναι ένα σημείο που ο συγκροτημένος επισκέπτης θα το αντιληφθεί. Η αδιαφορία προς τις ιδιαίτερες ανάγκες αυτής της ομάδας, είναι έλλειψη σεβασμού προς όλους τους επισκέπτες μας και ας φαίνεται ότι αφορά μια ειδική κατηγορία επισκεπτών.

Τέλος πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ποιους επισκέπτες μας ενδιαφέρει να προσελκύσουμε.

Μια ανοικτή πρόσκληση, είναι ενέργεια που δεν υπηρετεί τίποτα, δε μπορεί να έχει την προσδοκώμενη ανταποδοτικότητα. Ο "επισκέπτης του καλοκαιριού" δε μπορεί να είναι στους στόχους μας, δεν έχουμε σημεία που θα τον προσελκύσουν. Αντίθετα ο επισκέπτης που τον ενδιαφέρει η πολιτιστική κληρονομιά και ο πολιτισμός γενικότερα, είναι στις προτεραιότητες μας. Αυτόν πρέπει αυτόν πρέπει να βρούμε τρόπο να εντοπίσουμε, να προσεγγίσουμε και να προσκαλέσουμε.

Ακόμα ο μαζικός τουρισμός σε μπορεί να είναι στις προτεραιότητες μας. Αν και προσφέρει μεγάλες δυνατότητες κέδρους σε μικρό χρονικό διάστημα, συνοδεύεται από προβλήματα που έχουν να κάνουν με την αδυναμία προφύλαξης και σεβασμού του χώρου. Πολλοί τουρίστες συνεπάγονται αυξημένες ανάγκες υποδομών για την εξυπηρέτησή τους. Οι διευρυμένες υποδομές με τη σειρά τους συνεπάγονται μεγάλα κεφάλαια, γεγονός που συνεπάγεται την ανάγκη έντασης της εκμετάλλευσης. Η ένταση της εκμετάλλευσης δημιουργεί νέες ανάγκες και έτσι η όλη διαδικασία οδηγείται σε ένα αδιέξοδο κύκλο

96

"φαινομενικής" ανάπτυξης, χαρακτηριστικό του οποίου είναι η άλογη γιγάντωση. Αλλά με τον τρόπο αυτό χάνεται το μέτρο και ο σεβασμός στο χώρο και αρχίζει η διαδικασία της απαξίωσής του.

Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εξαντλήσουμε τη δυναμική των πλεονεκτημάτων μας, με πολιτικές και πρακτικές έντασης της αξιοποίησής τους.

● Ο Δήμος Βέροιας και η εμπλοκή του με τα θέματα του πολιτισμού Σε ότι αφορά το βαθμό ενασχόλησης της Τ.Α. με τον πολιτισμό θα πρέπει να τονιστεί ότι

ο πολιτισμός δεν ανήκει στις "αποκλειστικές" αρμοδιότητες της Τ.Α. (ν.3463/2006). Έτσι η ενασχόληση ενός δήμου με τα θέματα του πολιτισμού, ανήκει αποκλειστικά στη πολιτική βούληση του ίδιου, να καθορίσει τόσο την εμπλοκή, όσο και το βαθμό της με τα θέματα του πολιτισμού.

Ο δήμος Βέροιας από τη μεταπολίτευση και μετέπειτα έχει ασχοληθεί ενεργά με τα θέματα του πολιτισμού και για το σκοπό αυτό έχει διαθέσει αναλογικά σημαντικές πιστώσεις. Αυτό όμως που έχει ενδιαφέρον στην περίπτωση του δήμου, είναι οι νομικές πρωτοβουλίες που πήρε κατά καιρούς σε ότι αφορά τη συγκρότηση των νομικών σχημάτων που διαχειρίζονταν τα θέματα του πολιτισμού από την πλευρά του.

Συγκεκριμένα από το 1974 και μετέπειτα τα θέματα πολιτισμού τα διαχειρίζονταν αποκλειστικά ΝΠΔΔ (Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Κέντρο Νεολαίας, Μαθητικό Κέντρο, Δημοτική Βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου, Φιλαρμονική κλπ). Το 1989 με βάση τον τότε Δημοτικό και Κοινοτικό Κώδικα, για πρώτη φορά ιδρύεται ένα ΝΠΙΔ (ΔΕΤΟΠΟΚΑ) στο οποίο συγχωνεύονται όλα τα προαναφερόμενα με εξαίρεση το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας.

Η καινοτομία που εισάγεται με την επιλογή αυτή, είναι η υιοθέτηση ενός μοντέλου που στη λειτουργία του προσιδιάζει με τη λειτουργία μιας ιδιωτικής επιχείρησης. Αυτό δίνει στην τότε ΔΕΤΟΠΟΚΑ, τη δυνατότητα να διαχειριστεί τα θέματα του πολιτισμού με μια μεγάλη ευελιξία και αποτελεσματικότητα. Μάλιστα της "επιτρέπει" να αξιοποιήσει χρηματοδοτήσεις από εθνικούς πόρους (ν 1262/1982 κ.α.) αλλά και πόρους από τα κατά καιρούς κοινοτικά πλαίσια στήριξης (Β΄ΚΠΣ, Γ'ΚΠΣ, ΕΣΠΑ, κλπ). Έχει τη δυνατότητα να σχεδιάσει και να χρηματοδοτήσει μέσα από αυτά όχι μόνο τη δημιουργία υποδομών. αλλά και την ανάπτυξη δράσεων.

Στις υποδομές εντάσσονται η αναβάθμιση της Αντωνιάδειας Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, η ολοκλήρωση του Ανοικτού Θέατρου Άλσους, ο "Όλγανος" και το "Λαογραφικό Μουσείο Σαράφογλου". Ακόμα και η πρώτη φάση της χρηματοδότησης του Δημαρχείου προήλθε από αυτές τις πιστώσεις. Από τις υποδομές που έγινε εφικτό να δημιουργηθούν στη συνέχεια σημαντικότερη κρίνεται η κατασκευή του Χώρου Τεχνών, με την ένταξη της Βέροιας στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων (ΕΠΔΠ)

Το ίδιο συνέβη και με την οργάνωση της ΔΕΤΟΠΟΚΑ, που στελεχώθηκε επαρκώς και μπόρεσε να ανταποκριθεί στο σύνολο των ευθυνών της που προέκυψαν από την ανάγκη σχεδιασμού, κατασκευής και λειτουργίας πολιτιστικών υποδομών. Τις πρωτοβουλίες που αυτή πήρε στον εκπαιδευτικό τομέα και τέλος τις εκδηλώσεις - δράσεις που σχεδίασε και πραγματοποίησε. Όλα αυτά αποδεικνύουν τη σωστή επιλογή να δημιουργηθούν δομές στο χώρο του πολιτισμού, που λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια.

Ένα ιδιαίτερο πρόβλημα που αξίζει να ασχοληθούμε μαζί του, προέκυψε το 1998 και μετέπειτα, με τη δημιουργία και λειτουργία του ΚΠΠΕ.

Τότε διαπιστώθηκε η πολυδιάσπαση της πολιτιστικής πολιτικής του δήμου. Όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια δεν ήταν στις δυνατότητες του δήμου η επαρκής οργάνωση και υποστήριξη τριών διαφορετικών δομών πολιτισμού. (ΔΕΤΟΠΟΚΑ, ΚΠΠΕ, ΔΗΠΕΘΕ). Αν και το ζήτημα αυτό εντοπίστηκε έγκαιρα και μάλιστα πριν τη δημιουργία του ΚΠΠΕ, η τότε πολιτική διοίκηση του Δήμου δεν υιοθέτησε τον προβληματισμό αυτό και προχώρησε στη δημιουργία του ως ανεξάρτητο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου.

Στη συνέχεια όμως αποδείχθηκε το βάσιμο αυτού του προβληματισμού και το γεγονός αυτό αποτυπώθηκε σε αλλεπάλληλες αποφάσεις για τη συγκρότηση μιας ενιαίας πολιτιστικής πολιτικής και δομής (;) σε επίπεδο δήμου.

97

Η ανάγκη της ενιαίας πολιτιστικής πολιτικής, πήγαζε από τη διαπίστωση ότι τα μεγέθη του δήμου, δεν επέτρεπαν τη δημιουργία και λειτουργία παράλληλων δομών πολιτισμού στο πλαίσιο του Δήμου. Η εμμονή στην ύπαρξη και ανάπτυξη τριών παράλληλων πολιτιστικών δομών στο Δήμο, τελικά όπως αποδείχθηκε δε βοήθησε στο ελάχιστο την προσπάθεια για την πολιτιστική ανάπτυξη της πόλης.

Αξίζει να τονιστεί εδώ, ότι ενώ ήταν γνωστό ότι οι χρηματοδοτήσεις για δράσεις του ΚΠΠΕ είχαν συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα, δεν έγινε καμιά συγκροτημένη προσπάθεια αξιοποίησης του διαθέσιμου χρόνου και των πιστώσεων για να δομηθεί ένα πλαίσιο δράσεων που θα μπορούσε να συνεχίσει και μετά τη λήξη της περιόδου χρηματοδότησης. Έτσι με τη λήξη της χρηματοδότησης, το ΚΠΠΕ ως αυτοτελής δομή νομοτελειακά κατέρρευσε. Βέβαια είχαν προηγηθεί διαδοχικές διαφοροποιήσεις σε ότι αφορά το θεματικό του αντικείμενο, γεγονός που από μόνο του δείχνει τη σύγχυση σχετικά με το ρόλο και τη σκοπιμότητα της δημιουργίας και λειτουργίας του. Να σημειωθεί ότι τότε η Βέροια απώλεσε τη μοναδική ευκαιρία να διεκδικήσει τη δημιουργία εδώ μια αποκεντρωμένης υπηρεσίας του ΥΠΠΟ, με αντικείμενο την υποστήριξη της περιφερειακής πολιτιστικής πολιτικής, προοπτική στην οποία το ΥΠΠΟ τότε ήταν θετικό και ειδικότερα ο τότε υπουργός πολιτισμού κ. Θ. Μικρούτσικος.

Σε ότι αφορά την ίδια την ενιαία πολιτιστική πολιτική του δήμου, παρ’ όλες τις σχετικές αποφάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου και τις αντίστοιχες προγραμματικές συμβάσεις, δε λειτούργησε ποτέ, στερώντας από το δήμο την ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες των τότε συγκυριών.

Εξετάζοντας την μετέπειτα πολιτιστική πολιτική του Δήμου είναι σκόπιμο να σταθούμε σε μια απόφαση 125 / 2008 του Δημοτικού Συμβουλίου, που αφορά τη συγχώνευση σε ένα ενιαίο νομικό πρόσωπο μιας σειράς δημοτικών επιχειρήσεων στην Κοινωφελή Επιχείρηση Πολλαπλής Ανάπτυξης Δήμου Βέροιας (ΚΕΠΑ - ΝΠΙΔ). Εδώ το ΔΗΠΕΘΕ παρέμεινε αυτοτελές, ενώ ήδη ήταν ορατά τα προβλήματα που αυτό αντιμετώπιζε.

Σήμερα και μετά την υποχρεωτική συγχώνευση των νομικών προσώπων του δήμου που ασχολούνταν με τον πολιτισμό, υφίστανται ως αυτοτελή νομικά πρόσωπα από τη μεριά του δήμου, η ΚΕΠΑ και το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Βέροιας (ΔΗΠΕΘΕ). Έχει ενδιαφέρον να παρακολουθήσουμε την πορεία των χρηματοδοτήσεων του δήμου προς τα δύο Νομικά πρόσωπα.

Έτος Χρηματοδότηση

ΚΕΠΑ Χρηματοδότηση ΔΗΠΕΘΕ

Σύνολο Χρηματοδότησης. ΚΕΠΑ - ΔΗΠΕΘΕ

2008 740.000,00 190.000,00 930.000,00 2009 1.367.000,00 100.000,00 1.437.000,00 2010 954.380,00 255.000,00 1.209.380,00 2011 150.000,00 57.750,00 207.750,00 2012 900.000,00 57.750,00 957.750,00 2013 770.000,00 90.000,00 860.000,00

0200400600800

1000120014001600

2008 2009 2010 2011 2012 2013

συνολικέςχρηματοδοτήσειςχρηματοδότηση ΚΕΠΑ

χρηματοδότηση ΔΗΠΕΘΕ

98

Από την ανάγνωση του πίνακα είναι αντιληπτή μια ασυνέχεια και σημαντική μείωση στη ροή των χρηματοδοτήσεων, με μια εντυπωσιακή υστέρηση το 2011 σε ότι αφορά ειδικά τη χρηματοδότηση της ΚΕΠΑ. Οι χρηματοδοτήσεις του οικονομικού έτους 2011, δημιούργησαν πολλά προβλήματα στην ΚΕΠΑ, επηρέασαν και επηρεάζουν ακόμα την λειτουργία της. Η μείωση των χρηματοδοτήσεων δημιούργησε σημαντικά προβλήματα στο συνολικό σχεδιασμό και την υλοποίηση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων τόσο από την ΚΕΠΑ, όσο και από το ΔΗΠΕΘΕ.

● Οι πολιτιστικές δομές του δήμου Βέροιας σήμερα.

Οι πολιτιστικές δομές του δήμου Βέροιας σήμερα, επικεντρώνονται στις δύο κοινωφελείς επιχειρήσεις που αυτός διαθέτει και λειτουργεί είναι.

• Η Κοινωφελής Επιχείρηση Πολλαπλής Ανάπτυξης Δήμου Βέροιας • Η Κοινωφελής Επιχείρηση ΔΗΠΕΘΕ Δήμου Βέροιας.

Οι δομές αυτές σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία έχουν αυτοτελή οργάνωση και

λειτουργία, με τη μορφή κοινωφελών επιχειρήσεων (άρθρα 252-264/ν. 3463/2006 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει σήμερα).

Στη βάση αυτή, αξιολογώντας τις δύο κοινωφελείς επιχειρήσεις πρέπει πρώτα να εκτιμήσουμε τη δυνατότητα του δήμου να υποστηρίξει αποτελεσματικά τη λειτουργία τους σε όλα τα επίπεδά τους. Είναι προφανές ότι μια αυτοτελής δομή για να επιτελέσει το σκοπό της ίδρυσης και λειτουργίας της, οφείλει να καλύψει με τρόπο πλήρη όλα τα επίπεδα της. Συγκεκριμένα πρέπει να έχει τη δυνατότητα για πλήρη διοικητική και τεχνική κάλυψη και λειτουργία, οικονομική διαχείριση, επιχειρησιακό σχεδιασμό, παραγωγή και διαχείριση προϊόντων – στην περίπτωση μας πολιτιστικών προϊόντων.

Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί πρέπει να διατεθούν ανάλογοι πόροι και να υπάρχει επαρκής στελέχωσή τους. Το ΥΠΠΟ είναι δεδομένο, ότι δεν είναι διατεθειμένο και αδυνατεί σύμφωνα και με όσα έχουμε ήδη καταγράψει, να διαθέσει πιστώσεις για την κάλυψη έστω μέρους των αναγκών των δομών αυτών και όχι μόνο αυτό. Καθημερινά διαπιστώνουμε ότι η κεντρική διοίκηση επιβαρύνει το διοικητικό κόστος της λειτουργίας τους, με πράξεις και ρυθμίσεις που σταδιακά οδηγούν τις δομές αυτές σε λειτουργικό και οικονομικό αδιέξοδο. Ορισμένοι μάλιστα δήμοι, μπροστά στην πραγματικότητα αυτή έχουν ενσωματώσει τις πολιτιστικές υπηρεσίες, στον ίδιο το δήμο. Με τον τρόπο προσπάθησαν να μειώσουν το λειτουργικό τους κόστος. Βέβαια στην πορεία διαπίστωσαν το αδιέξοδο και ατελέσφορο αυτής της επιλογής τους και την υποβάθμιση που αυτή συνεπαγόταν στις υπηρεσίες που προηγούμενα οι δομές αυτές προσέφεραν.

Η εμπειρία έδειξε ότι συγκεκριμένα και διακριτά αντικείμενα (πολιτισμός, κοινωνική πολιτική, αθλητισμός) πρέπει να λειτουργούν αυτοτελώς ώστε να ευκολύνεται ο επιχειρησιακός σχεδιασμός, η "παραγωγή", η διαχείριση των "προϊόντων" και των υπηρεσιών που προσφέρουν. Η υπερσυγκέντρωση αντικειμένων σε μια ενιαία δομή (λχ δήμος), δημιουργεί νομοτελειακά ένα δυσκίνητο και υδροκεφαλικό οργανισμό, ανίκανο να λειτουργήσει με ευελιξία και τελικά αποτελεσματικά. Ακόμα η "συνύπαρξη" ετερόκλητων αντικειμένων σε μια δομή, προκαλεί σημαντικά προβλήματα στη διοικητική διάρθρωσή της. Παράδειγμα αποτελεί η ΚΑΠΑ όπου συνυπάρχουν στον ίδιο νομικό πρόσωπο κοινωνική πολιτική και αθλητισμός. Στη λογική αυτή θα πρέπει να υπάρχει ένα νομικό πρόσωπο για τους ακόλουθους διακριτούς τομείς δραστηριοτήτων που αναπτύσσει ο δήμος.

• Κοινωνική πολιτική. • Αθλητισμός • Πολιτισμός – παιδεία - τουρισμός

Βέβαια με την υφιστάμενη νομοθεσία αυτό δεν είναι εφικτό, από τη στιγμή που

ορίζεται ότι κάθε δήμος μπορεί να δημιουργήσει μέχρι δύο νομικά πρόσωπα. (ΝΠΔΔ ή

99

ΝΠΙΔ). Παράλληλα προκύπτουν προβλήματα που έχουν να κάνουν με ορισμένες αρμοδιότητες, που ενώ εμπίπτουν σε κάποιον από αυτούς τους τομείς, ανήκουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των μητρικών ΟΤΑ. Και τέλος πρέπει να προσμετρηθεί και το πρόβλημα μετακίνησης προσωπικού που πρέπει να γίνει σε ένα ενδοδημοτικό πλαίσιο, ώστε όλες οι ειδικότητες που αναφέρονται σε ένα τομέα δραστηριοτήτων να συνυπάρχουν σε ένα νομικό πρόσωπο. Λχ οι κοινωνικοί λειτουργοί ανεξάρτητα το που ανήκουν διοικητικά, πρέπει να μεταφερθούν στο νομικό πρόσωπο που θα έχει την ευθύνη της κοινωνικής πολιτικής. Αυτή η δυνατότητα σήμερα δεν υπάρχει. Μια τέτοια πρόβλεψη θα πρέπει να συνοδευτεί όπως είναι φυσικό και με κάποιες άλλες προβλέψεις όπως η πλήρης διασφάλιση των εργασιακών δικαιωμάτων του μονίμου προσωπικού των ΟΤΑ κλπ.

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν πρέπει να συγχέονται οι όροι

αυτοτέλεια και αυτονομία. Η σχέση των κοινωφελών (ΝΠΙΔ) ή των ΝΠΔΔ με τη βασική διοικητική δομή το δήμο πρέπει να υφίσταται – δεν θα είναι αυτόνομα νομικά πρόσωπα, όμως η λειτουργία τους θα είναι αυτοτελής.

Πριν τη θέσπιση του ν. 3852/2010 (Καλλικράτης), ήταν γεγονός ότι οι μικροί δήμοι δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στη συγκρότηση και λειτουργία ανάλογων δομών. Από την άποψη αυτή ο νόμος λειτούργησε ως ένα βαθμό θετικά, με τη δημιουργία σχετικά μεγάλων δήμων, ικανών να συγκροτήσουν και λειτουργήσουν παρόμοιες αυτοτελείς δομές. Όμως ο βιαστικός σχεδιασμός του και η έλλειψη μελέτης σε βασικά του σημεία της λειτουργίας των δομών αυτών, ακύρωσε στην πράξη κάποια θετικά στοιχεία επιχείρησε να εισάγει ο νόμος στο χώρο.

Ειδικότερα στην περίπτωση του δήμου Βέροιας, είναι αντιληπτό ότι η τάξη μεγέθους

του, όπως και των ανάλογων δήμων, δεν τους "επιτρέπει" την ανάπτυξη μεγάλου αριθμού αυτοτελών διοικητικών δομών στο πλαίσιο της συνολικής τους λειτουργίας. Αυτό αποτελεί σπατάλη πόρων και ανθρώπινου δυναμικού. Οι δήμοι αυτού του μεγέθους σήμερα θα πρέπει να προσανατολιστούν στη διεκδίκηση της οργάνωσης και λειτουργίας τριών αυτοτελών και με διακριτά αντικείμενα δομών που θα αφορούν.

• Πολιτισμό • Κοινωνική πολιτική • Αθλητισμό.

● Η περίπτωση των ΔΗΠΕΘΕ … το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας. Το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας συστήθηκε το 1989 (ΦΕΚ σύστασης – 379/τεύχος Β΄/ 23

Μαΐου 1989) με σχετική απόφαση του τότε δημοτικού συμβουλίου Βέροιας (116/1989) και την παράλληλη υπογραφή προγραμματικής σύμβασης με το ΥΠΠΟ. Με τη σύμβαση αυτή προβλεπόταν η επαρκής χρηματοδότηση του από το ΥΠΠΟ και το Δήμο και με ποσοστά 50% & 50%. Πέρα από τη χρηματοδότηση του ΥΠΠΟ η σύμβαση προέβλεπε και μια σειρά άλλων όρων, που αφορούσαν την επιλογή της καλλιτεχνικής διεύθυνσης, των συντελεστών της παραγωγών του, κλπ. Αν και πρόθεση του ΥΠΠΟ ήταν, με τους όρους της σύμβασης που αφορούσαν τον καλλιτεχνικό διευθυντή, τους συντελεστές των παραγωγών να διασφαλίσει τους όρους για το καλύτερο δυνατό καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, τελικά τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι.

• Αρχικά ταυτίστηκε ο καλλιτεχνικός διευθυντής με το διοικητικό διευθυντή. Αυτό

όπως αντιλαμβάνεται κανείς, περιέκλειε ένα σοβαρό ρίσκο. Πως διασφαλιζόταν ότι ένας λχ ένας επιτυχημένος θεατρικός συγγραφέας θα μπορούσε να ανταποκριθεί παράλληλα εξίσου καλά και στα καθήκοντα της διοικητικής διεύθυνσης ; Στη συνέχεια η ιστορία ανέδειξε το συγκεκριμένο πρόβλημα με τρόπο αρνητικό για την πορεία των ΔΗΠΕΘΕ. Σχεδόν όλα τα ΔΗΠΕΘΕ οδηγήθηκαν σε μεγάλα οικονομικά και διοικητικά προβλήματα.

100

• Περιορίστηκε ο θεσμικός ρόλος του διοικητικού συμβουλίου με ανάθεση στον καλλιτεχνικό διευθυντή σχεδόν του συνόλου των αποφάσεων. Μάλιστα αποτελεί ακραία ρύθμιση το γεγονός ότι ενώ ο πρόεδρος έχει την ευθύνη έναντι τρίτων – απόρροια της σχετικής νομοθεσίας – ο καλλιτεχνικός διευθυντής υπέγραφε τις συμβάσεις με τρίτους.

• Την τελική έγκριση ή μη της επιλογής ενός καλλιτεχνικού διευθυντή του οποιουδήποτε ΔΗΠΕΘΕ, είχε ο εκάστοτε υπουργός πολιτισμού, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα ο καλλιτεχνικός διευθυντής να "ορίζεται" ουσιαστικά από τον υπουργό.

• Το ΔΗΠΕΘΕ ήταν υποχρεωμένο να τηρεί ποσοστώσεις στους συντελεστές των παραγωγών που επέλεγε (λχ τα 2/3των ηθοποιών έπρεπε να είναι μέλη του ΣΕΗ), γεγονός που επιβάρυνε σημαντικά το κόστος παραγωγής ειδικά σε πολυπρόσωπες παραγωγές.

• Παράλληλα έπρεπε να τηρούνται μια σειρά όρων και προϋποθέσεων που είτε αφορούσαν τις παραγωγές του, είτε τη βασική του λειτουργία.

Όλα αυτά τα δεδομένα δημιούργησαν μια σειρά ανυπέρβλητων προβλημάτων τόσο

στον καλλιτεχνικό σχεδιασμό, όσο και στη συνολικότερη λειτουργία των ΔΗΠΕΘΕ. Τις τοπικές κοινωνίες και τις ανάγκες τους δεν τις λάμβαναν σχεδόν ποτέ υπόψη τους οι εκάστοτε καλλιτεχνικοί διευθυντές, "επιβάλλοντας" οι ίδιοι τις δικές τους προσωπικές αντιλήψεις και επιλογές. Έτσι ενώ οι ΟΤΑ συμμετείχαν στο κόστος λειτουργίας των ΔΗΠΕΘΕ ισόποσα με το ΥΠΠΟ, αποκλείονταν ουσιαστικά από τις επιλογές του ως οργανισμού. Αποτέλεσμα ήταν η σταδιακή αποξένωση των ΔΗΠΕΘΕ από τις τοπικές κοινωνίες και συνεπακόλουθα η σταδιακή απαξίωση του θεσμού στη συνείδησή τους.

Εδώ πρέπει να αναφερθεί ότι οι όροι των προγραμματικών συμβάσεων που οδήγησαν σε αδιέξοδο το θεσμό, ήταν όροι που "επέβαλλαν" ορισμένες ομάδες και πρόσωπα, που είχαν τη σχετική πρόσβαση στο ΥΠΠΟ. Σήμερα όλα αυτά αποτελούν παρελθόν και οι ισχύουσες προγραμματικές συμβάσεις είναι περισσότερο συμβάσεις "διευκόλυνσης" για τη συνέχιση της λειτουργίας των ΔΗΠΕΘΕ, με μικρή οικονομική συμμετοχή του ΥΠΠΟ. Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι οι προγραμματικές συμβάσεις που σήμερα είναι σε ισχύ, δεν έχουν καμιά πρόβλεψη για τον τρόπο λειτουργίας των ΔΗΠΕΘΕ, ενώ δεν προβλέπεται ούτε καν η ύπαρξη καλλιτεχνικού διευθυντή.

Πολλά από τα ΔΗΠΕΘΕ σήμερα, αδυνατούν σήμερα να αναλάβουν το κόστος παραγωγής ενός έργου, όπως και τη διαχείρισή του. Για το λόγο αυτό, σχεδόν όλα έχουν στραφεί σε "συμπαραγωγές" με ιδιωτικά θεατρικά σχήματα. Η έννοια της συμπαραγωγής στην περίπτωση αυτή συνεπάγεται τη διάθεση από την πλευρά των ΔΗΠΕΘΕ εξοπλισμού και τεχνικών και κάποια συμμετοχή στα πιθανά έσοδα. Όμως αυτή η επιλογή δεν επιτρέπει στα ΔΗΠΕΘΕ να έχουν λόγο στο ρεπερτόριο και διαχείριση της παραγωγής, αλλά το σημαντικότερο η παρουσία των ΔΗΠΕΘΕ στις τοπικές κοινωνίες έχει ελαχιστοποιηθεί.

Η κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας είναι ανάλογη. Δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες μιας παραγωγής με αποτέλεσμα να έχει προσανατολιστεί και αυτό σε "συμπαραγωγές" και σε μικρές ερασιτεχνικού χαρακτήρα θεατρικές δραστηριότητες. Σε ότι αφορά τα οικονομικά του δεδομένα αυτά σήμερα αποτυπώνονται ως εξής στο σκέλος των εσόδων του.

Επιχορήγηση ΥΠΠΟ ………………………….. 46.500 € Επιχορήγηση Δήμου ………………………….. 60.000 € Επιχορήγηση περιφέρειας Κ. Μακεδονίας …….. 10.000 € Σύνολο επιχορηγήσεων ………………………... 116.500 € Είναι αντιληπτό ότι οι πιστώσεις αυτές δε μπορούν να στηρίξουν μια δυναμική

παρουσία, αν συνεκτιμηθεί το σημερινό διοικητικό κόστος της λειτουργίας του που είναι της τάξης των 70.000 € περίπου. Το υπολειπόμενο ποσό δεν επαρκεί στο ελάχιστο για οποιαδήποτε δραστηριότητες πέραν ορισμένων μικρής κλίμακας δράσεων. Οποιαδήποτε

101

σημαντική θεατρική δραστηριότητα, δε μπορεί να σχεδιαστεί και να υποστηριχθεί με αυτά τα δεδομένα. Εδώ πρέπει να υπάρξει και μια ακόμα προσέγγιση στο θέμα του ΔΗΠΕΘΕ. Εάν δεχτούμε ότι το ΔΗΠΕΘΕ πρέπει να αναπτύξει ένα πιο φιλόδοξο καλλιτεχνικό προγραμματισμό, τότε αυτό θα πρέπει όχι μόνο να ενισχυθεί οικονομικά αλλά και να στελεχωθεί. Όμως στην περίπτωση αυτή τίθεται και πάλι το σημαντικό ερώτημα.

Είναι δυνατόν ο δήμος να έχει δύο παράλληλες πολιτιστικές δομές και να τις υποστηρίξει επαρκώς με δεδομένα το μέγεθος του και τις συνεπαγόμενες δυνατότητές του ;

Ασφαλώς και αυτό είναι έξω από τις σημερινές δυνατότητές του δήμου. Πως λοιπόν μπορεί να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό ; Το πρόβλημα αυτό να σημειωθεί, ότι δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο του δήμου

Βέροιας και έχει ενδιαφέρον ο τρόπος που επέλεξε ο δήμος Καλαμάτας, να το αντιμετωπίσει. ● Η περίπτωση του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας. Συγκεκριμένα ο δήμος Καλαμάτας με την υπ’αριθμ. 71713/14316/19-11-2008

απόφαση του Γενικού Γραμματέα της Περιφέρειας Πελοποννήσου (ΦΕΚ Β΄2434/1-12-2008) σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.3463/2006, προέβη στη συγχώνευση των ακόλουθων δημοτικών του επιχειρήσεων.

• Δημοτική Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας (Δ.Ε.Π.Α.Κ) • Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Καλαμάτας (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.Κ) • Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης (Κ.Ε.Κ) • Δημοτική Επιχείρηση Τουριστικής Ανάπτυξης Καλαμάτας (ΔΕΤΑΚ)

Στη νέα επιχείρηση που προέκυψε με την ονομασία "Κοινωφελής Επιχείρηση Δήμου

Καλαμάτας – ΦΑΡΙΣ", το 2011 απορροφήθηκε και η Κοινωφελής Επιχείρηση του Δήμου Θουρίας (ΚΕΔΗΘ).

Το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη επιχείρηση, είναι το γεγονός ότι το ΥΠΠΟ έχει υπογράψει μαζί της προγραμματική σύμβαση που αφορά τη λειτουργία του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, στο πλαίσιο της ενιαίας κοινωφελούς επιχείρησης του δήμου Καλαμάτας. Η εμπειρία από τη λειτουργία της ενιαίας επιχείρησης είναι θετική και δεν έχουν καταγραφεί προβλήματα στις σχέσεις με το ΥΠΠΟ και τις χρηματοδοτήσεις που αφορούν ειδικότερα το ΔΗΠΕΘΕ. Αυτό που έχει προβλεφθεί στην προγραμματική σύμβαση, είναι η εγγραφή επιμέρους κωδικών που αφορούν το θέατρο, ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση των πιστώσεων που πραγματικά διατίθενται για το θέατρο. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται ο έλεγχος των χρηματοδοτήσεων που αφορούν το θέατρο.

Παράλληλα το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας έχει την αναγκαία υποστήριξη (διοικητική, τεχνική,

κλπ) μέσω της κοινωφελούς επιχείρησης του δήμου Καλαμάτας. Με τον τρόπο αυτό το ΔΗΕΠΕΘΕ Καλαμάτας καλύπτει τις σχετικές του ανάγκες, χωρίς την ανάγκη να προσφύγει στη συγκρότηση μιας ακόμα πολυδάπανης υποστηρικτικής δομής. Να σημειωθεί ακόμα ότι στην ίδια κοινωφελή έχει ενταχθεί και το Διεθνές Κέντρο Χορού (ΔΙ.ΚΕ.ΧΟ), του οποίου κορυφαία δραστηριότητα είναι η διοργάνωση του Διεθνούς Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας.

Το ΔΙΚΕΧΟ υποστηρίζεται ακόμα από το ΥΠΠΟ με διάφορους τρόπους (χρηματοδότηση, διάθεση προσωπικού, προβολή κλπ). Έχει ενδιαφέρον να τονιστεί ότι στον προϋπολογισμό της «Κοινωφελούς Επιχείρησης Δήμου Καλαμάτας – ΦΑΡΙΣ», έτους 2014, προβλέπεται επιχορήγηση από το ΥΠΠΟ για το Διεθνές Κέντρο Χορού, ύψους 350.000 € ως απόρροια σχετικής προγραμματικής σύμβασης με το ΥΠΠΟ για τη λειτουργία του. Είναι προφανές ότι η συνεπής υποστήριξη της Καλαμάτας στο θεσμό, εκτιμάται και στηρίζεται από το ΥΠΠΟ. Όλα αυτά σε αντιδιαστολή με το ΚΠΠΕ, που οι συνεχείς αλλαγές των καταστατικών του σκοπών έδειξαν έλλειψη συγκεκριμένου στόχου και προοπτικής και είχαν ως αποτέλεσμα να στερήσουν από την πόλη ένα σημαντικό θεσμό και τις ανάλογες χρηματοδοτήσεις.

102

Η επιλογή του Δήμου Καλαμάτας σε ότι αφορά το ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας, αποτελεί οδηγό και για την ανάλογη λύση που πρέπει να ακολουθηθεί και για το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η αυτοτελής και ολοκληρωμένη λειτουργία του ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας, δεν μπορεί να διασφαλιστεί με τα σημερινά δεδομένα. Συγκεκριμένα το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας πρέπει να συγχωνευθεί με την ΚΕΠΑ.

103

104

105

● Αναγκαία χαρακτηριστικά πολιτιστικών δομών …

Πριν απαντήσουμε στο ερώτημα για το ποια πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά ενός φορέα, που καλείται να σχεδιάσει, να υλοποιήσει και να διαχειριστεί πολιτιστικές πολιτικές, πρέπει να τοποθετηθούμε στο πρωταρχικό ερώτημα.

Πως βλέπουμε τον πολιτισμό ; Αν στοχεύουμε στην ενσωμάτωση του πολιτισμού στην καθημερινότητα μας και

στην ανάδειξή του σε δομικό στοιχείο της κοινωνίας μας, τότε δε μπορεί παρά να επιλέξουμε μια ανάλογης βαρύτητας δομή, ικανής να ανταποκριθεί σε αυτούς τους στόχους. Αν θεωρούμε ότι ο πολιτισμός είναι απλά μια "αναγκαία" ενασχόληση, τότε θα πρέπει να επιλέξουμε αντίστοιχα μια "ελαφρά", διεκπεραιωτική στη φιλοσοφία της δομή.

Είναι προφανές, ότι εδώ ως βάση εκκίνησης δεχόμαστε τη πρώτη εκδοχή. Για τη δεύτερη εκδοχή δεν τίθεται καν θέμα συζήτησης, άλλωστε όσα έχουν ήδη γραφεί δεν έχουν νόημα αν τη δεχτούμε ως επιλογή.

Η επιλογή που θεωρεί το πολιτισμό ως πρώτη προτεραιότητα, απαιτεί όπως είναι φυσικό την ύπαρξη και λειτουργία μιας αντίστοιχης βαρύτητας δομής, ικανής να καλύψει τις ανάλογες ανάγκες που προκύπτουν. Συγκεκριμένα πρέπει η δομή που θα επιλεγεί είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες ενός στρατηγικού σχεδιασμού, στο σχεδιασμό και υλοποίηση των αντίστοιχων πολιτιστικών πολιτικών, τακτικών δράσεων και ενεργειών στις οποίες αυτές εξειδικεύονται. Δε μπορεί να υπάρξει αποτέλεσμα αν δεν δομηθεί ένας συγκροτημένος στρατηγικός σχεδιασμός, αν δεν υπάρξουν τομεακές πολιτικές, αν δεν υπάρξει ένα μεσοπρόθεσμο σχέδιο δράσεων και πρωτοβουλιών, αν τέλος όλα αυτά δεν εξειδικευτούν στο σήμερα. Με βάση αυτή την αρχή, η δομή που θα επιλεγεί θα πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ακόλουθες ανάγκες.

1. Στη διαμόρφωση του στρατηγικού - επιχειρησιακού σχεδιασμού. 2. Στη διαμόρφωση ενός μεσοπρόθεσμου επιχειρησιακού σχεδιασμού και στον

αντίστοιχο προγραμματισμό δράσεων και πρωτοβουλιών. 3. Στη διαμόρφωση τομεακών πολιτικών 4. Στο σχεδιασμό δραστηριοτήτων όπως.

a. Δραστηριότητες – εκδηλώσεις b. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες c. κλπ

5. Στη συγκρότηση σειράς υποστηρικτικών επιμέρους δομών ( υπηρεσιών ) που αφορούν την υλοποίηση του στρατηγικού - επιχειρησιακού σχεδιασμού.

a. Διοικητική υποστήριξη b. Οικονομική διαχείριση c. Νομική υποστήριξη d. Τεχνική υποστήριξη e. Υποδομές - δημιουργία & υποστήριξη της λειτουργίας τους

6. Στην υλοποίηση των όποιων αποφάσεων. Είναι προφανές ότι ένα τέτοιο σχήμα για να τελεσφορήσει, πρέπει να έχει μια

αυτοτέλεια στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των αποφάσεων του. Μια δομή πολιτισμού με αυτούς τους στόχους και την αντίστοιχη διάρθρωση, πρέπει ακόμα να έχει ξεχωριστή νομική υπόσταση και μάλιστα να είναι ιδιωτικού δικαίου. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο όρος "αυτοτέλεια" σημαίνει ότι ο δήμος ορίζει το πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου επιχειρησιακού σχεδίου ανάπτυξης τις συνολικές αναπτυξιακές του προτεραιότητες, την εξειδίκευση όμως αυτών στο χώρο του πολιτισμού ορίζει ο φορέας.

Η αυτοτελής λειτουργία του πολιτισμού δεν πρέπει να αποτελεί "αποκλειστικό" προνόμιό του. Διακριτοί τομείς υπηρεσιών του δήμου όπως η κοινωνική πολιτική, ο αθλητισμός και ο πολιτισμός – τουρισμός, όπως ήδη αναλύθηκε, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα της αυτοτελούς λειτουργίας τους στο πλαίσιο πάντα του δήμου, με τη μορφή νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου. Δεν είναι δυνατόν οι ανάγκες μιας πολιτιστικής δομής να συνυπάρχει αυτές άλλων αντικειμένων όπως λχ με τον αθλητισμό, ούτε της κοινωνικής

106

πολιτικής με τον αθλητισμό όπως συμβαίνει με την ΚΑΠΑ (ΝΠΔΔ του δήμου Βέροιας με αντικείμενα την κοινωνική πολιτικής και το αθλητισμό - τουρισμό). Γι την αποφυγή αυτής της κατάστασης πρέπει να διεκδικηθεί η δυνατότητα – όπως έχει διατυπωθεί και σε άλλο κεφάλαιο – της ίδρυσης από τους ΟΤΑ τριών Νομικών Προσώπων.

Η ένταξή των αντικειμένων αυτών (κοινωνική πολιτική, αθλητισμό, πολιτισμός –

τουρισμός) στο δήμο με τη μορφή υπηρεσιών, δημιουργεί όπως ήδη έχει επισημανθεί ένα πολύ βαρύ διοικητικό και εν τέλει αναποτελεσματικό διοικητικό μηχανισμό. Ακόμα η λογική της προτίμησης νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, έχει να κάνει με τις ιδιαίτερες ανάγκες των τομέων αυτών και με την ευελιξία που πρέπει να έχουν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των αντίστοιχων πολιτικών. Δεν είναι ρεαλιστικό να προσδοκά κάποιος από το ίδιο όργανο (δημοτικό συμβούλιο), να έχει την ευθύνη της επιτυχημένης διαμόρφωσης και υλοποίησης στρατηγικών και αντίστοιχων πολιτικών σε ένα τόσο ευρύ φάσμα αντικειμένων (κοινωνική πολιτική, αθλητισμός, πολιτισμός – τουρισμός), εκτός αυτών που ο ίδιος πρέπει να καλύψει. Ο δήμος οφείλει να διαμορφώσει μια κεντρική στρατηγική ανάπτυξης και στη συνέχεια να εξειδικεύσει τις επιμέρους στρατηγικές ανά τομέα. Από εκεί και πέρα θα πρέπει ο κάθε τομέας θα πρέπει έχοντας το δικό του στρατηγικό στόχο να διαμορφώσει τις δικές του στρατηγικές και πολιτικές που τον αφορούν.

Τα προβλήματα που θα προκύψουν στην περίπτωση της ένταξης του τομέα του πολιτισμού στις κεντρικές υπηρεσίες του δήμου είναι τα ακόλουθα.

• Στρατηγική – προγραμματισμός. Αυτό αποτελεί ίσως και το σημαντικότερο

πρόβλημα. Δε μπορεί ο δήμος να διαμορφώσει και να υπηρετήσει μια αυτοτελή και συγκροτημένη στρατηγική για τον πολιτισμό στο συνολικό πλαίσιο της λειτουργίας του. Η ένταξη του πολιτισμού στην συνολική δομή του δήμου θα λειτουργήσει ανασταλτικά στην ανάπτυξη του. Επιπλέον μια στρατηγική για να τελεσφορήσει απαιτεί παράλληλα και ένα υποστηρικτικό μηχανισμό, που να είναι σε θέση να παρακολουθεί και να υποστηρίζει από κοντά όλες τις ενέργειες, δράσεις και πρωτοβουλίες που σχεδιάζονται στο πλαίσιο της. Όμως πόσο εφικτό μπορεί να είναι αυτό στο πλαίσιο μιας ευρύτερης διοικητικής δομής ; Το πιο λογικό είναι οι προτεραιότητες του δήμου να επιβάλλουν άλλη ιεράρχηση στα ζητήματα του πολιτισμού και έτσι να μην υπάρχει μια άμεση ανταπόκριση στις ανάγκες που αυτός έχει. Ένα τέτοιο – υπαρκτό – ενδεχόμενο δε μπορεί να εγγυηθεί την ολοκληρωμένη και αποτελεσματική λειτουργία των όποιων επιλογών για τον πολιτισμό.

• Ωράριο. Ένα από τα βασικά προβλήματα που θα προκύψει στην περίπτωση ένταξης της πολιτιστικής δομής στο δήμο, αφορά το ωράριο εργασίας. Μια πολιτιστική δομή δε μπορεί να ανταποκριθεί στις λειτουργικές ανάγκες της, στο πλαίσιο ενός συμβατικού ωραρίου. Με το δεδομένο ότι θα πρέπει να καλύψει, τόσο τις διοικητικές της ανάγκες, όσο και την εξυπηρέτηση όσων συναλλάσσονται με αυτήν, προκύπτει λχ στην περίπτωση της ΚΕΠΑ ένα ημερήσιο εύρος ωραρίου περί τις 15-16 ώρες (σε καθημερινή βάση οι ώρες λειτουργίας κυμαίνονται από τις 7 το πρωί έως τις 10.30 το βράδυ, συμπεριλαμβανομένου και του Σαββάτου). Ακόμα προκύπτουν ανάγκες απασχόλησης προσωπικού τις Κυριακές αλλά και τις αργίες. Σε όλα αυτά πρέπει να συνεκτιμηθεί και το γεγονός ότι στην περίπτωση εκδηλώσεων, το ωράριο μπορεί να επεκταθεί και πέρα από το 15ωρο, όπως και η πιθανότητα ότι ακόμα και στη διάρκεια της ημερήσιας εργασίας η ανάγκη διαφοροποίησης του ωραρίου, λόγω διαφοροποίησης των προγραμματισμένων αναγκών. Είναι κατανοητό ότι για την εξυπηρέτηση των σχετικών αναγκών, πρέπει να υιοθετηθεί ένα "ελαστικό" ωράριο απασχόλησης. Ταυτόχρονα είναι προφανές ότι η υιοθέτηση ενός "ελαστικού" ωραρίου δε μπορεί να γίνει στο πλαίσιο του δήμου και η εφαρμογή του να ισχύει αποκλειστικά για μια ορισμένη ομάδα εργαζομένων στο δήμο.

107

• Αποφάσεις. Η λειτουργία ενός πολιτιστικού οργανισμού απαιτεί μια μεγάλη ευελιξία στη λήψη και την υλοποίηση των αποφάσεών του. Με το δεδομένο ότι ο οργανισμός συναλλάσσεται στην πλειοψηφία με φορείς ιδιωτικού δικαίου ή και με ιδιώτες, θα πρέπει να του προσφέρεται η δυνατότητα της αντίστοιχης ευελιξίας σε αυτές τις συναλλαγές. Στην περίπτωση ένταξης στο δήμο, ένα μεγάλο μέρος των αποφάσεων του θα μεταφερθεί στο δημοτικό συμβούλιο, με την ανάλογη δυστοκία τόσο στη διαδικασία λήψης όσο και στη διαδικασία υλοποίησης αυτών των αποφάσεων.

• Η συνέχεια και η ολοκλήρωση των διαδικασιών. Η ολοκλήρωση μιας ενέργειας στο πλαίσιο μιας μεγάλης διοικητικής μονάδας, αντιμετωπίζει το σημαντικό πρόβλημα του αναγκαίου χρόνου διεκπεραίωσης. Αυτό αποτελεί απόρροια του γεγονότος ότι στην όλη διαδικασία παρεμβάλλονται διάφορες διευθύνσεις. Έτσι μια συμφωνία από τη στιγμή που θα επιτευχθεί με τα σημερινά δεδομένα, για την ΚΕΠΑ έχει σχετικά μικρό χρόνο διεκπεραίωσης, στο πλαίσιο όμως ενός μεγαλύτερου διοικητικού σχήματος όπως ο δήμος, ο χρόνος εκτιμάται ότι θα είναι πολλαπλάσιος.

• Τεχνική υποστήριξη. Η τεχνική υποστήριξη των υποδομών απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις, άρα και την απασχόληση προσωπικού με ειδικές γνώσεις. Με το δεδομένο μάλιστα ότι η διαρκώς εξελισσόμενη τεχνολογία στο χώρο εισάγει σχεδόν καθημερινά νέα δεδομένα, είναι προφανές ότι οι τεχνικοί στο τομέα του πολιτισμού πρέπει να έχουν μια διαρκή ενασχόληση με το αντικείμενο, άρα πρέπει να λειτουργούν με μια σχετική αυτοτέλεια.

Βέβαια η πολιτεία δεν έχει ξεκάθαρη αντίληψη για τη λειτουργία των νομικών

προσώπων ιδιωτικού δικαίου και με τα δεδομένα που ισχύουν σήμερα η λειτουργίας τους προσιδιάζει περισσότερο σε ΝΠΔΔ. Αποτέλεσμα αυτής της τακτικής είναι το γεγονός ότι προέκυψαν ΝΠΙΔ με "βαριές" διοικητικές λειτουργίες (αναθέσεις δαπανών, σύστημα προμηθειών, εγκρίσεις προσλήψεων συνεργατών κλπ), που αντανακλώνται τελικά στην αποτελεσματικότητα και την απόδοσή τους. Έτσι πολλές κοινωφελείς οδηγούνται σε διοικητικό αδιέξοδο και φθάνουν στο σημείο να αναστέλλουν ακόμα και τη λειτουργία τους.

Σχόλιο. Κλείνοντας το κομμάτι αυτό, μια αναφορά στις εργασιακές σχέσεις που πρέπει

να διέπουν τις σχέσεις του προσωπικού με την όποια κοινωφελή είναι αναγκαία. Δυστυχώς η μέχρι σήμερα βασική λειτουργία της εργασιακής σχέσης τουλάχιστον του διοικητικού, τεχνικού και άλλου προσωπικού των κοινωφελών με την ίδια την κοινωφελή, δε μπορεί να χαρακτηριστεί απόλυτα επιτυχημένη. Η αναφορά αυτή αφορά τις συμβάσεις Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου (ΙΔΑΧ). Με βάση τη συγκεκριμένη εργασιακή σχέση, ένας εργαζόμενος είναι δύσκολο να απομακρυνθεί ακόμα και αν είναι προφανές ότι αυτός δε μπορεί να ανταποκριθεί στα καθήκοντά του. Σε ένα βαθμό η αδυναμία απομάκρυνσης ενός υπαλλήλου έχει και ένα θετικό αποτέλεσμα. Από όσο μπορεί κανείς να εκτιμήσει από την μέχρι τώρα πρακτική των εκάστοτε πολιτικών διοικήσεων των δήμων, αυτές στη συντριπτική τους πλειονότητα εάν είχαν τη δυνατότητα, θα απομάκρυναν προσωπικό και αντίστοιχα θα προσελάμβαναν ανάλογα με τις δικές τους υποκειμενικές και μόνο επιλογές.

Πρέπει όμως να βρεθεί ένας τρόπος αξιολόγησης του προσωπικού αλλά και διαμόρφωσης πιο ανοικτών εργασιακών σχέσεων. Η λογική που θα πρέπει να χαρακτηρίζει τις εργασιακές σχέσεις είναι απλή. Διασφάλιση της εργασίας αν ο εργαζόμενος ανταποκρίνεται στα καθήκοντά του, αλλά και πλήρης αξιοποίηση του διαθέσιμου χρόνου εργασίας του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο καθηκόντων. Θα πρέπει παράλληλα να υπάρχει στοχοθεσία που θα εξειδικεύεται σε κάθε θέση του οργανογράμματος με ποιοτικά και ποσοτικά στοιχεία. Αυτή θα είναι και η βάση της αξιολόγησης κάθε εργαζόμενου. Και βέβαια η αξιολόγηση δε θα γίνεται από πολιτικά πρόσωπα, αλλά από ένα όργανο που θα περιλαμβάνει λχ και δικαστικούς ώστε να διασφαλιστεί η κατά το δυνατόν αντικειμενικότερη αξιολόγηση των εργαζομένων. Η αξιολόγηση δε θα σημαίνει κατά ανάγκη απομάκρυνση του εργαζομένου, αλλά ενδεχόμενη κατάταξη σε υποδεέστερη θέση κλπ. Βέβαια το όλο ζήτημα είναι αρκετά περίπλοκο αλλά πρέπει να ξεκινήσει ένας διάλογος πάνω στο θέμα αυτό άμεσα.

108

● Σε αναζήτηση του προσφορότερου φορέα για την συγκρότηση και υλοποίηση

της πολιτιστικής πολιτικής. – ΚΕΠΑ Όπως είναι κατανοητό καμιά πολιτιστική πολιτική δε μπορεί να συγκροτηθεί και να

υλοποιηθεί με επιτυχία, αν δεν έχει την υποστήριξη ενός ολοκληρωμένου φορέα, συμβατού με τα σημερινά δεδομένα, διαρθρωμένου ανάλογα, ικανού να ανταποκριθεί στις πολλαπλές ανάγκες της όλης προσπάθειας. Επιπλέον αν η πολιτική αυτή αφορά την ανάπτυξη δράσεων με χώρο αναφοράς μια ευρύτερη περιοχή, οι ανάγκες αυτές διευρύνονται. Με τα δεδομένα αυτά ο φορέας που θα επιλεγεί πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές, να έχει ένα ιστορικό, δυνατότητες και τεχνογνωσία που να εγγυώνται αυτή την προοπτική.

Με βάση όσα ήδη έχουν καταγραφεί και με δεδομένη την "ιστορία" του δήμου στο χώρο του πολιτισμού και όπως είναι διαμορφωμένη η κατάσταση σήμερα, η ΚΕΠΑ είναι ο φορέας που μπορεί να ανταποκριθεί στις προκλήσεις αυτές. Η ΚΕΠΑ έχει τη δομή και διαθέτει τη τεχνογνωσία ώστε να ανταποκριθεί με μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας στο όλο εγχείρημα. Βέβαια για μπορέσει να ανταποκριθεί σε όλο αυτό το σχεδιασμό, πρέπει να επανασχεδιάσει τη λειτουργία της όπου απαιτηθεί, να στελεχωθεί σε ορισμένους κρίσιμους τομείς και τέλος να επανεκτιμήσει τις προτεραιότητές της.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση δράσεων υπερτοπικού χαρακτήρα έχουν άλλες προδιαγραφές και απαιτήσεις, από δράσεις που σχεδιάζονται και αναπτύσσονται σε τοπικό επίπεδο. Μια διαρκής παρέμβαση σε υπερτοπικό επίπεδο, απαιτεί εκτός από ορισμένες αλλαγές σε διάφορα επίπεδα της ΚΕΠΑ και την παράλληλη αναβάθμιση και συμπλήρωση των υποδομών.

Όλες αυτές τις αλλαγές όπως τυχόν και άλλες, πρέπει να τις εκτιμήσουμε με την αναγκαία προσοχή, να τις αντιμετωπίσουμε ως μια μεσοπρόθεσμη επένδυση. Και όλα αυτά προσδοκώντας ότι θα μας αποδώσει σημαντικά οφέλη, αναδεικνύοντας τη Βέροια σε ένα περιφερειακό πολιτιστικό πόλο.

● Διοικητικά χαρακτηριστικά ΚΕΠΑ – η διάρθρωση της σήμερα

Η διοικητική διάρθρωση της ΚΕΠΑ σήμερα, απαντά στις ανάγκες της επιχείρησης σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας της και συγκεκριμένα στη συγκρότηση της πολιτιστικής πολιτικής, στον προγραμματισμό των πολιτιστικών δράσεων, στην υλοποίηση τους, τη διοικητική, οικονομική και τεχνική υποστήριξη που αυτές απαιτούν. Βέβαια τυχόν αναπροσαρμογή στόχων, απαιτεί όπως είναι φυσικό ανάλογες αλλαγές σε πολλά επίπεδα της και το κυριότερο στη διοικητική διάθρωση και στελέχωσή της.

Η διοικητική διάρθρωση όπως διαμορφώθηκε και ισχύει σήμερα, είναι απόρροια των

συσσωρεμένων εμπειριών από τη μέχρι σήμερα λειτουργία της ΚΕΠΑ. Αρχικά καταγράφηκαν τα αντικείμενα με τα οποία ασχολείται η επιχείρηση, στη συνέχεια οι ανάγκες και οι αντίστοιχες ενέργειες που αυτά συνεπάγονται, η σειρά των ενεργειών που πρέπει να ακολουθείται και τέλος έγινε κωδικοποίηση και ομαδοποίηση όλων αυτών. Με τον τρόπο αυτό προέκυψαν οι τομείς που εκτιμήθηκε ότι είναι αναγκαίοι για την αποτελεσματική λειτουργία της επιχείρησης, όπως και οι διαδικασίες που απαιτούνται. Έγινε προσπάθεια τα αντικείμενα των επιμέρους τομέων να είναι απόλυτα διακριτά και να διασφαλιστεί η ομαλή ροή των ενεργειών, ώστε κάθε ο κύκλος κάθε δραστηριότητας να είναι συνεχής και ολοκληρωμένος.

Να το τονιστεί ότι για την αποτελεσματική λειτουργία της επιχείρησης είναι σημαντικό να υπάρχουν κατά το δυνατόν κωδικοποιημένες ενέργειες σε κάθε σημείο της, όπως και ένα προδιαγραμμένο πρόγραμμα δράσεων και δραστηριοτήτων. Τα όποια προβλήματα παρουσιάζονται στο σημείο αυτό, είναι κυρίως απόρροια της αδυναμίας τρίτων να προγραμματίσουν έγκαιρα τις δικές ανάγκες. Έτσι ο προγραμματισμός της επιχείρησης αναπροσαρμόζεται αρκετές φορές, ώστε να είναι δυνατή η εξυπηρέτηση αυτών των "έκτακτων" αναγκών. Αυτή η διαδικασία με τη σειρά της δημιουργεί αρρυθμίες στην όλη

109

λειτουργία της επιχείρησης. Στο σημείο αυτό πρέπει ακόμα να επισημανθεί ότι δυστυχώς τις περισσότερες φορές αντί να ασκηθεί μια πίεση προς τους τρίτους να προγραμματίζουν έγκαιρα τις δραστηριότητές τους, η πίεση ασκείται προς την επιχείρηση, στη λογική να αναπροσαρμόσει αυτή τη λειτουργία και τον προγραμματισμό της ώστε να εξυπηρετηθούν οι τρίτοι.

Ακόμα για τη διάρθρωση της επιχείρησης συνυπολογίστηκαν οι ανάγκες που προκύπτουν από την σχετική νομοθεσία, η οποία σημειωτέον "παρεμβαίνει" σε πολλά σημεία της. Έτσι πέρα από το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο η επιχείρηση οφείλει να λειτουργεί, υπάρχουν και επιμέρους ρυθμίσεις και διαδικασίες σε σειρά αντικειμένων της επιχείρησης, που επιβάλλονται από τη σχετική νομοθεσία. Για παράδειγμα το ωδείο, η σχολή χορού κλπ, διέπονται από ειδικό νομικό καθεστώς λειτουργίας, άρα ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας τους οφείλει να είναι συμβατός με το υφιστάμενο νομικό τους καθεστώς.

Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί η πολυμορφία και το πλήθος των αντικειμένων που καλείται να διαχειριστεί η επιχείρηση, στοιχεία τα οποία διαμορφώνουν ένα πολυσύνθετο τοπίο δραστηριοτήτων. Είναι αυτό το τοπίο με τη σειρά του προσδιόρισε και το πλαίσιο του μοντέλου της διοικητικής της διάρθρωσης που επιλέχθηκε τελικά.

Η οργανωτική διάταξη της επιχείρησης έχει ως βάση την ακόλουθη αλληλουχία ενεργειών και αναγκών, όπως έχουν καταγραφεί από την μέχρι σήμερα εμπειρία λειτουργίας της επιχείρησης αλλά και από άλλα μοντέλα διοικητικής διάρθρωσης οργανισμών.

• Επιχειρησιακός σχεδιασμός – στρατηγική επιχείρησης

o Συγκρότηση ενός γενικού επιχειρησιακού σχεδίου o Αξιοποίηση εθνικών προγραμμάτων o Αξιοποίηση κοινοτικών προγραμμάτων o Ανάπτυξη συνεργασιών με τρίτους - δίκτυα.

• Ετήσιος προγραμματισμός δράσεων - ενεργειών o Ετήσιος προγραμματισμός

Εκδηλώσεις • Εσωτερικές παραγωγές • Συμπαραγωγές • Φιλοξενίες • Φεστιβάλ

Σχολές • Οργάνωση λειτουργία σχολών • Σεμινάρια κλπ

o Δημοσιοποίηση – προβολή o Λειτουργία μουσείων o Υποστήριξη – διαχείριση συλλογών o Βιβλιοθήκες

• Παραγωγή o προσδιορισμός επιμέρους αναγκών των προγραμματισμένων δράσεων

Τεχνικές απαιτήσεις δράσεων (εκδηλώσεις, σχολές, κλπ)- Φιλοξενίες Μετακινήσεις κλπ Προμήθειες υλικών και μέσων Προσφορά υπηρεσιών Διοικητικές ανάγκες

o Υλοποίηση δράσεων o Συντηρήσεις υποδομών και μέσων o Καταγραφή νέων αναγκών o Ασφάλεια προσωπικού, μέσων και υποδομών.

• Διοικητική υποστήριξη o Νομική κάλυψη o Οικονομική διαχείριση

110

o Διοικητική υποστήριξη (γενικά) Για την κάλυψη όλων των αναγκών επιλέχθηκε ένα μοντέλο διοικητικής διάρθρωσης

που εδράζεται στον καθορισμό διακριτών τομέων, με συγκεκριμένες λειτουργίες και καταμερισμό ειδικών καθηκόντων. Βέβαια σε όλα αυτά συνυπολογίστηκε και το υφιστάμενο στελεχιακό δυναμικό της επιχείρησης.

Σύμφωνα με τον ισχύοντα εσωτερικό κανονισμό υπηρεσιών της ΚΕΠΑ η βασική διοικητική της διάρθρωση της είναι η ακόλουθη.

• Διοικητικό Συμβούλιο • Πρόεδρος • Διευθυντής

1. Τομέας διοικητικής υποστήριξης, οικονομικού προγραμματισμού και διαχείρισης

o τμήμα οικονομικής διαχείρισης και σχεδιασμού o τμήμα διοικητικής υποστήριξης o τμήμα νομικής υποστήριξης

2. Τομέας επιχειρησιακού σχεδιασμού, προβολής και επικοινωνίας. o τμήμα επιχειρησιακού σχεδιασμού o τμήμα προγραμματισμού o τμήμα προβολής και επικοινωνίας o τμήμα εκπαίδευσης, μουσείων, βιβλιοθηκών και αρχείων

3. Τομέας παραγωγής o τμήμα τεχνικής υποστήριξης o τμήμα παραγωγής o τμήμα μηχανοργάνωσης

Με βάση αυτή τη διάρθρωση της επιχείρησης, το αντίστοιχο διάγραμμα του

οργανογράμματος όπως ισχύει σήμερα είναι.

111

ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΚΕΠΑ.

Διοικητικό συμβούλιο

Πρόεδρος ΔΣ

Διευθυντής (Δ)

Τομέας Διοικητικής Υποστήριξης, Οικονομικού Προγραμματισμού και Διαχείρισης (ΔΟ)

Τομέας Επιχειρησιακού Σχεδιασμού, Προβολής και Επικοινωνίας (ΕΣ)

Τομέας Παραγωγής (ΤΠ)

Τμήμα οικονομικής διαχείρισης και σχεδιασμού

Τμήμα διοικητικής υποστήριξης

Τμήμα νομικής υποστήριξης

Τμήμα επιχειρησιακού σχεδιασμού

Τμήμα προγραμματισμού

Τμήμα προβολής και επικοινωνίας

Τμήμα τεχνικής υποστήριξης

Τμήμα παραγωγής

Τμήμα μηχανοργάνωσης

Τμήμα εκπαίδευσης, μουσείων, βιβλιοθηκών και αρχείων

Μηχανικός ασφαλείας

Γιατρός εργασίας

112

Η διάρθρωση αυτή αποδείχθηκε μέχρι σήμερα αποτελεσματική και κάλυψε τις ανάγκες της επιχείρησης σε όλα τα επίπεδα της, τόσο στον εκπαιδευτικό τομέα, όσο και στις άλλες δραστηριότητες της.

Σκοπός είναι η εμπέδωση κατά το δυνατόν, ενός πάγιου συστήματος διοικητικής διάρθρωσης, διαχείρισης και διαδικασιών, του συνόλου των δραστηριοτήτων της επιχείρησης, απόλυτα κατανοητού από το σύνολο των εργαζομένων αλλά και σεβαστού από τη διοίκηση.

Οι ρόλοι και τα καθήκοντα του κάθε τομέα, καταβάλλεται προσπάθεια ώστε να είναι απόλυτα διακριτά, όπως και οι αντίστοιχες ευθύνες και καθήκοντα των στελεχών της επιχείρησης. Το σύνολο των στελεχών πρέπει να έχουν ολοκληρωμένη εικόνα των επιμέρους αναγκών και των διαδικασιών που απαιτούνται για όλα τα ζητήματα που αντιμετωπίζει η επιχείρηση, να γνωρίζουν τα δικά τους ιδιαίτερα καθήκοντα και ευθύνες. Αυτό το δεδομένο αποτελεί και τον καθοριστικό παράγοντα που θα εγγυηθεί την εύρυθμη και αποτελεσματική λειτουργία της επιχείρησης.

Τα όποια προβλήματα διαπιστώνονται σήμερα, δεν προέρχονται από το μοντέλο διαχείρισης και διοικητικής διάρθρωσης, αλλά κυρίως από την υποστελέχωση της επιχείρησης, ειδικότερα σε ορισμένους κρίσιμους τομείς και θέσεις. Αποτέλεσμα της υποστελέχωσης της επιχείρησης, είναι το γεγονός ότι τα καθήκοντα που αντιστοιχούν σε κρίσιμες κενές θέσεις, εξυπηρετούνται από το υφιστάμενο προσωπικό. Είναι όμως κατανοητό ότι από τη στιγμή που το προσωπικό επιφορτίζεται με επιπλέον καθήκοντα, υπάρχει αδυναμία προσφοράς ολοκληρωμένων υπηρεσιών στους ήδη ανατιθεμένους σε αυτό τομείς ευθύνης.

Τέλος οι εκάστοτε πολιτικές διοικήσεις οφείλουν να έχουν μια απόλυτα διακριτή λειτουργία από την υπηρεσία και δε μπορεί να παρεμβάλλονται αυθαίρετα σε κανένα σημείο της λειτουργίας της, παρά μόνο μέσα από τη διοικητική διάθρωση που ισχύει.

● Πρόταση για τη στελέχωση της ΚΕΠΑ. Όπως έχει ήδη έχει επισημανθεί ένα από τα βασικά προβλήματα της επιχείρησης

είναι η υποστελέχωσή της. Το πρόβλημα αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αλλά και φειδώ. Η επιχείρηση ναι μεν να καλύψει βασικές της ανάγκες σε προσωπικό, αλλά ταυτόχρονα να μην προκύψει σημαντική οικονομική της επιβάρυνση. Με την προτεινόμενη στελέχωση που περιλαμβάνει η πρόταση που ακολουθεί, ικανοποιούνται πλήρως όλες οι ανάγκες σε προσωπικό σήμερα αλλά και μεσοπρόθεσμα. Μπορεί δηλαδή η επιχείρηση με την προτεινόμενη στελέχωση να αναλάβει και ορισμένες δραστηριότητες υπερτοπικού χαρακτήρα. Δραστηριότητες που υπηρετούν τον στόχο για την ανάδειξη της Βέροιας ως σημαντικού πολιτιστικού περιφερειακού πόλου.

Βέβαια η προοπτική λειτουργίας και τεσσάρων αποκεντρωμένων πολιτιστικών πυρήνων στα τέσσερα δημοτικά διαμερίσματα – όπως προτείνεται - προϋποθέτει και την απασχόληση επιπλέον 4 ατόμων. Για να μην προκύψει επιβάρυνση της επιχείρησης με τέσσερα επιπλέον άτομα, είναι δυνατόν οι βιβλιοθηκονόμοι που θα απασχολούνται στις περιφερειακές βιβλιοθήκες, να καλύψουν παράλληλα και τις ανάγκες σε προσωπικό των τεσσάρων αποκεντρωμένων πολιτιστικών πυρήνων. Ακόμα με την ενδεχόμενη συγχώνευση της ΚΕΠΑ με το ΔΗΠΕΘΕ, θα ενισχυθεί η επιχείρηση με ένα ακόμα άτομο στον τεχνικό τομέα. Παράλληλα πρέπει να συνεκτιμηθεί το γεγονός ότι επίκειται η συνταξιοδότηση ενός αριθμού στελεχών της ΚΕΠΑ, αλλά αυτό τελικά διευκολύνει τη στελέχωση της επιχείρησης με άλλες, πιο κρίσιμες ειδικότητες που βρίσκονται πιο κοντά στην πρόταση που ακολουθεί.

Ειδικότερα και χωρίς να κατανομάζεται, υπάρχει στην πρόταση και πρόβλεψη για τη στελέχωσή της με προσωπικό ικανό να διαχειριστεί τα ζητήματα τουρισμού.

113

Προτεινόμενη στελέχωση ΚΕΠΑ.

Τομέας Τμήμα Ειδικότητα Σχέση εργασίας

Κατηγορία Υφιστάμενες ανάγκες

Υφιστάμενη Κατάσταση (1)

Πρόταση στελέχωσης

Διεύθυνση - Διευθυντής ΙΔΑΧ ΠΕ 1 1 - Διοικητικής υποστήριξης οικονομικού προγραμματισμού & διαχείρισης

Οικονομικής διαχείρισης & σχεδιασμού

Υπεύθυνος οικονομικού ΙΔΑΧ ΠΕ 1 1 -

-‘’- -‘’- Οικονομικό ΙΔΑΧ ΤΕ 1 - 1 -‘’- Διοικητικής υποστήριξης Γραμματεία ΙΔΑΧ ΤΕ 3 3 - -‘’- Διοικητικής υποστήριξης Γραμματεία – εκπαιδευτικό ΙΔΑΧ ΤΕ 1 1 - -‘’- -‘’- Γιατρός εργασίας ΑΥ ΠΕ 1 1 - -‘’- Νομικής υποστήριξης Νομικός σύμβουλος ΙΔΑΧ ΠΕ 1 1 - Επιχειρησιακού σχεδιασμού προβολής & επικοινωνίας

Επιχειρησιακού σχεδιασμού

Υπεύθυνος τομέα – Διοίκηση επιχειρήσεων ΙΔΑΧ ΠΕ 1 1 -

-‘’- Προγραμματισμού ΙΔΑΧ ΤΕ 1 - 1 -‘’- Προβολής και

επικοινωνίας ΑΥ ΠΕ 1 - 1

-‘’- Γραφίστας (3) ΑΥ/ΙΔΑΧ ΤΕ 1 - 1 -‘’- Εκπαίδευσης μουσείων

βιβλιοθηκών & αρχείων Βιβλιοθηκονόμοι ΙΔΑΧ ΤΕ 5 1 4

-‘’- -‘’- Υπεύθυνος Κέντρου Τοπικής Ιστορίας & Πολιτισμού (3)

ΑΥ/ΙΔΑΧ ΠΕ 1 1 -

-‘’- -‘’- Μουσειολόγος (3) ΑΥ/ΙΔΑΧ ΠΕ/ΤΕ 1 - 1 -‘’- -‘’- Υπεύθυνος λαογραφικού μουσείου (2) & (3) ΑΥ/ΙΔΑΧ ΤΕ 1 - 1 -‘’- -‘’- Υπεύθυνος μουσείου εκπαίδευσης (2) & (3) ΑΥ/ΙΔΑΧ ΤΕ 1 - 1 -‘’- -‘’- Συντηρητής (με προτίμηση στη συντήρηση

χαρτιού) (3) ΑΥ/ΙΔΑΧ ΠΕ/ΤΕ 1 - 1

Παραγωγής Υπεύθυνος τομέα ΙΔΑΧ ΠΕ/ΤΕ 1 - 1 -‘’- Τεχνική υποστήριξη Ηλεκτρολόγοι ΙΔΑΧ ΤΕ 2 2 - -‘’- -‘’- Ηχητικοί ΙΔΑΧ ΤΕ/ΔΕ 2 1 1 -‘’- -‘’- Ξυλουργός ΙΔΑΧ ΔΕ 1 - 1

114

-‘’- -‘’- Τεχνικοί σκηνής ΙΔΑΧ ΔΕ 2 2 - -‘’- Παραγωγή Γενικών καθηκόντων ΙΔΑΧ ΔΕ 2 2 - -‘’- -‘’- Υπεύθυνος βεστιαρίου και αποθήκης ΙΔΑΧ ΔΕ 1 - 1 -‘’- Μηχανοργάνωση Υπεύθυνος μηχανοργάνωσης ΙΔΑΧ ΠΕ 1 - 1 -‘’- Μηχανικός ασφαλείας Μηχανικός ασφαλείας ΑΥ ΠΕ 1 1 - -‘’- Παραγωγή Καθαρίστριες ΙΔΑΧ ΥΕ 4 4 - ΣΥΝΟΛΑ 40 23 17

(1) στη στήλη αυτή είναι ενδεχόμενο το προσωπικό που ήδη υπηρετεί να μην ανταποκρίνεται στο προτεινόμενο επίπεδο σπουδών. Αν όμως κρίνεται ότι το συγκεκριμένο προσωπικό ανταποκρίνεται με τρόπο ικανοποιητικό στα καθήκοντα της θέση τότε η θέση θεωρείται ότι καλύπτεται. (2) οι θέσεις αυτές θα πληρωθούν με τη δημιουργία και λειτουργία των αντίστοιχων μουσείων (3) από τις θέσεις αυτές μπορεί να είναι θέσεις ΙΔΑΧ ή ΑΥ Διευκρίνηση. ΙΔΑΧ – Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου & ΑΥ – σύμβαση Ανεξαρτήτων Υπηρεσιών. Σημείωση. Η πρόταση αυτή μπορεί να υλοποιηθεί σταδιακά ώστε να συμβαδίζει με τα οικονομικά δεδομένα τόσο του δήμου όσο και της ΚΕΠΑ. Παράλληλα θα πρέπει να εξεταστεί και η δυνατότητα μεταφοράς προσωπικού από το δήμο στην ΚΕΠΑ, με ειδικότητες που προσιδιάζουν στις ανάγκες της ΚΕΠΑ και η εκεί απασχόλησή τους σήμερα δεν τους προσφέρει τη δυνατότητα πλήρους αξιοποίησης των επιστημονικών τους προσόντων (περίπτωση υπαλλήλου του δήμου με ειδικότητα συντηρητή έργων τέχνης).

115

● Ανάλυση τομέων. ● Διοικητικό Συμβούλιο & Πρόεδρος Οι αρμοδιότητες τόσο του διοικητικού συμβουλίου όσο και του προέδρου, αφορούν

όλα τα ζητήματα που απασχολούν την επιχείρηση, εκτός από μια σειρά αποφάσεων που τελούν υπό την έγκριση του δημοτικού συμβουλίου και συγκεκριμένα. (ν. 3463/2006 άρθρο 256) όπως

• Η ψήφιση του προϋπολογισμού, του ισολογισμού και της έκθεσης πεπραγμένων.

• Η αγορά ή εκποίηση ακινήτων ή την επιβάρυνση αυτών με εμπράγματο δικαίωμα.

• Η διάθεση των καθαρών κερδών ή τη διενέργεια επενδύσεων • Η αύξηση του κεφαλαίου της επιχείρησης • Η σύναψη δανείων • Η έγκριση των κανονισμών της επιχείρησης.

● Διευθυντής Ο διευθυντής αποτελεί το σημείο "επαφής" της πολιτικής διοίκησης με την υπηρεσία,

αποτελεί το δίαυλο "επικοινωνίας" μεταξύ των δύο αυτών πόλων της επιχείρησης. Αποτελεί πρώτιστο καθήκον του η διασφάλιση της διακριτής λειτουργίας των δύο αυτών πόλων, γιατί σε διαφορετική περίπτωση ακυρώνεται η διοικητική δομή της επιχείρησης που εγγυάται την αποτελεσματική της λειτουργία.

Τα ειδικότερα καθήκοντα της διεύθυνσης ορίζονται από τον εσωτερικό κανονισμό της λειτουργίας της και είναι

1. H μέριμνα για την εκπλήρωση των σκοπών της επιχείρησης 2. Η λήψη όλων των αποφάσεων εκτός αυτών που ορίζει ο νόμος. 3. Ο έλεγχος όλων των υπηρεσιών, η καλή και ομαλή τους λειτουργία, η τήρηση όλων των

κανονισμών. 4. Η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων και καθηκόντων των εργαζομένων. 5. Η έγκριση δαπανών σύμφωνα με τους κανονισμούς. 6. Η εισήγηση για την οργάνωση, λειτουργία της επιχείρησης, νέων δράσεων και

πρωτοβουλιών, ο γενικότερος και επιμέρους σχεδιασμός. 7. Η υποστήριξη του Διοικητικού Συμβουλίου 8. κλπ.

Αυτό που πρέπει να εκτιμήσει κανείς μέσα από την ανάγνωση των καθηκόντων του

διευθυντή όπως αυτά αναφέρονται αναλυτικά στον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας της επιχείρησης, είναι η δυνατότητα αλλά και υποχρέωσή του να εισηγηθεί το στρατηγικό αλλά και τακτικό σχεδιασμό της επιχείρησης (παρ. 6). Από τη στιγμή που η νομοθεσία αφήνει το ζήτημα αυτό ανοικτό, η ανάθεση αυτής της ευθύνης περνά μέσα από τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας της επιχείρησης και αυτή η ευθύνη με το σχετικό άρθρο του κανονισμού ανήκει στη διεύθυνση. Βέβαια ανεξάρτητα από την ευθύνη της σχετικής εισήγησης, η τελική απόφαση ανήκει στο ΔΣ.

Για την ιστορία πρέπει να ειπωθεί ότι η επιχείρηση ποτέ δεν πήρε κάποιες αποφάσεις σε σχέση με ζητήματα στρατηγικού σχεδιασμού, αν και εδώ μπορεί να επικαλεστεί κάποιος το γεγονός ότι η επιχείρηση δε μπορεί να συγκροτήσει στρατηγικές ερήμην της πολιτικής διοίκησης του δήμου. Κυρίως όμως δε μπορεί να συζητά στρατηγικές που δεν είναι σε συνέργια με το στρατηγικό σχεδιασμό του δήμου.

Από τη στιγμή λοιπόν που ο στρατηγικός σχεδιασμός του δήμου δεν έχει συγκροτηθεί, πως μπορεί η ΚΕΠΑ να συγκροτήσει αυτόνομα το δικό της στρατηγικό σχεδιασμό ;

116

Αυτό αποτελεί είναι βασικό ερώτημα που η απάντησή του θα επιχειρηθεί να δοθεί στο παρακάτω κεφάλαιο.

Στρατηγικός και επιχειρησιακός σχεδιασμός της ΚΕΠΑ. Η διαμόρφωση των στρατηγικών στόχων της ΚΕΠΑ και της τακτικής που τους

υποστηρίζει, όπως ειπώθηκε ήδη δε μπορεί να διαμορφώνονται αυτόνομα και ερήμην του αντίστοιχων σχεδιασμών του δήμου. Το επιχειρησιακό σχέδιο της επιχείρησης, θα πρέπει συνάδει, με το στρατηγικό στόχο του δήμου, όπως και με το γενικότερο επιχειρησιακό του σχεδιασμό. Δεν έχει νόημα ένα επιχειρησιακό σχέδιο της επιχείρησης που δε συνάδει με το στρατηγικό σχεδιασμό του δήμου, ή στην καλύτερη περίπτωση είναι στο περιθώριό του.

Άλλωστε ένα επιχειρησιακό σχέδιο έχει ακόμα ανάγκη επαρκούς χρηματοδότησης. Η χρηματοδότηση του μπορεί να προέλθει τόσο από το δήμο, όσο και από άλλες πηγές, αν λχ προκριθεί κάποιο σκέλος του για υποβολή ένταξης σε κάποιο εθνικό ή κοινοτικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα. Αυτό όμως δε μπορεί να συμβεί αν οι όποιοι σχεδιασμοί της ΚΕΠΑ, δεν ενταχθούν στους γενικότερους σχεδιασμούς του δήμου για μια σειρά από λόγους. Ενδεικτικά να αναφερθεί η έλλειψη "διαχειριστικής επάρκειας" της ΚΕΠΑ, που την αναγκάζει τα όποια προγράμματα την αφορούν, να κατατίθενται για χρηματοδότηση από κοινοτικά κονδύλια ως έργα από την πλευρά του δήμου και στη συνέχεια να αναλαμβάνει η ΚΕΠΑ τη λειτουργία τους. Πως λχ ο δήμος θα δεχθεί να εντάξει ένα έργο για χρηματοδότηση σε ένα πρόγραμμα, αν θεωρήσει ότι αυτό δεν είναι ενταγμένο στη λογική του και τους στόχους του.

Είναι λοιπόν κρίσιμος ο προσδιορισμός και η εξειδίκευση από την πλευρά του δήμου τόσο του στρατηγικού του στόχου, όσο και του επιχειρησιακού του σχεδιασμού και η ύπαρξη συνέργιας πάνω σε αυτά από την πλευρά της ΚΕΠΑ. Τα προβλήματα στην όλη διαδικασία προκύπτουν από τη στιγμή που ο δήμος δεν οριοθετεί τους στρατηγικούς του στόχους με σαφήνεια. Στην περίπτωση αυτή ο "αυτόνομος" προσδιορισμός στρατηγικού στόχου και του αντίστοιχου επιχειρησιακού σχεδιασμού της ΚΕΠΑ, περικλείει μεγάλες δυσκολίες, αλλά και κινδύνους.

Ακόμα η συγκρότηση του στρατηγικού στόχου στο χώρο του πολιτισμού, είναι

σκόπιμο να αποτελεί απόρροια μιας γενικότερης πολιτικής συναίνεσης σε κεντρικό επίπεδο δήμου. Κάθε πολιτική διοίκηση στο χώρο του πολιτισμού θα πρέπει να ορίζεται και να ελέγχεται με βάση την ικανότητα της να διαμορφώσει και να προωθήσει το στρατηγικό σχεδιασμό στο χώρο, που θα συνάδει με τους αντίστοιχους σχεδιασμούς του δήμου. Πρέπει με κάθε δυνατό τρόπο να διασφαλιστεί και η συνέχεια σε ότι αφορά το στρατηγικό στόχο και τον επιχειρησιακό σχεδιασμό της επιχείρησης. Όλα αυτά δε μπορεί να διαφοροποιούνται σε κάθε τακτικά και σε "ευκαιρία".

Για να συγκροτηθεί και να ευδοκιμήσει ένας στρατηγικός στόχος και ο αντίστοιχος επιχειρησιακός σχεδιασμός, υπάρχει η ανάγκη από ένα βάθος χρόνου, που δυστυχώς ξεφεύγει από τον πολιτικό χρόνο μιας διοίκησης. Αυτό ίσως να είναι και ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πολιτιστική πολιτική. Το ζήτημα πρέπει να το δούμε και να το αντιμετωπίσουμε ως πρόκληση, ώστε να παλέψουμε για μια ευρύτερη πολιτική συμφωνία πάνω σε αυτό. Ενδεικτική της κατάστασης στο σημείο αυτό είναι το γεγονός, ότι ακόμα και αν δεν αλλάξει η πολιτική διοίκηση στο δήμο, οι εκάστοτε διοικήσεις στο χώρο του πολιτισμού δε χαρακτηρίζονται πάντα από συνέχεια πολιτικών και στόχων !

Η ύπαρξη στρατηγικού στόχου και επιχειρησιακού σχεδιασμού, είναι όροι ύπαρξης

της επιχείρησης. Η έλλειψη τους ωθεί την επιχείρηση στην καλύτερη περίπτωση σε πολιτικές και επιλογές "συντήρησης", που όμως δεν οδηγούν παρά στη σταδιακή απαξίωσή της. Έτσι ακόμα και στην περίπτωση που δεν μπορούμε να είμαστε σε απόλυτη συνέργια με το δήμο, θα πρέπει η ΚΕΠΑ να διαμορφώσει το δικό της αυτοτελή στρατηγικό σχεδιασμό, με τις όποιες αδυναμίες συνεπάγεται αυτή η πρακτική. Στο μέτρο του δυνατού οφείλει να συμπορευτεί με τους στόχους του δήμου, αλλά ακόμα και αν αυτοί δεν είναι διατυπωμένοι με σαφήνεια, να επιχειρήσει την "ερμηνεία" τους. Σε κάθε περίπτωση οφείλει να χαράξει για τον

117

πολιτισμό στρατηγικό στόχο, να εκπονήσει τον επιχειρησιακό σχεδιασμό, ώστε να εξασφαλίσει τη συνέχεια της επιχείρησης.

Σε διαφορετική περίπτωση η επιχείρηση θα αμφιταλαντεύεται κατά περιόδους ανάμεσα σε ετερόκλητες επιλογές, ίσως ακόμα και αντιφατικές μεταξύ τους, γεγονός που θα σημάνει σπατάλη πόρων και δυναμικού αλλά και σύγχυση προς τους τρίτους. Αξίζει εδώ να αναφερθούμε σε ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα αυτής της πρακτικής. Η ΔΕΤΟΠΟΚΑ (σήμερα ΚΕΠΑ) αποπειράθηκε στο παρελθόν να πραγματοποιήσει και το έπραξε, ένα διεθνές διαγωνιστικού χαρακτήρα φεστιβάλ πιάνου. Όμως η όλη προσπάθεια είχε προβλήματα στο ξεκίνημα της και το συγκεκριμένο φεστιβάλ καταργήθηκε έπειτα από ζωή μόλις δύο χρόνων. Γιατί να επιχειρηθεί ένα ακόμα φεστιβάλ, όταν ήδη υπήρχε και είχε ζωή κάποιων ετών το φεστιβάλ κιθάρας ; Τα δύο φεστιβάλ ανέπτυξαν ένα "εσωτερικό" ανταγωνισμό από τη στιγμή που η επιχείρηση δεν ήταν σε θέση στηρίξει αποτελεσματικά και τα δύο. Έτσι ενώ το ένα πάλευε για να μετεξελιχθεί σε διεθνές, το άλλο παρουσιάστηκε ως καρκίνωμα, από τη στιγμή που απαιτούσε πόρους και δυναμικό που απομυζούσε λογικά από το υπάρχον φεστιβάλ. Νομοτελειακά και με τα δεδομένα αυτά θα επιβίωνε μόνο το ένα φεστιβάλ, το φεστιβάλ πιάνου κατέρρευσε, ενώ το φεστιβάλ κιθάρας κινδύνευσε !

Συνυπολογίζοντας όλα αυτά και κάνοντας μια γενική εκτίμηση, μπορούμε να

δεχτούμε ότι ο στρατηγικός σκοπός της επιχείρησης δε μπορεί να είναι άλλος από την ανάδειξη του πολιτισμού τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Αν και το πρώτο σκέλος αυτής της επιλογής είναι αυτονόητο, ενδεχόμενα να υπάρξουν αντιρρήσεις για το δεύτερο σκέλος αυτής της επιλογής. Αλλά η δυναμική των πραγμάτων καμιά φορά ξεπερνά τον ίδιο το στόχο και εκεί πρέπει να σταθούμε με περίσκεψη, να αναρωτηθούμε αν πρέπει να αυτοπεριοριστούμε ή να αφήσουμε ανοικτή μια παρόμοια προοπτική. Η λογική αντιμετώπιση ενός τέτοιου ενδεχόμενου είναι η με μέτρο ανάπτυξη δράσεων προς αυτή την κατεύθυνση, συνυπολογίζοντας τις αντικειμενικές μας δυνατότητες, εκτιμώντας την ωρίμανση των προϋποθέσεων και των όρων που τις συνοδεύουν.

Επιχειρήσεις και μάλιστα δημοσίου συμφέροντος χωρίς ολοκληρωμένο στρατηγικό

σχεδιασμό, είναι καταδικασμένες να υπάρχουν απλώς στο περιθώριο της τοπικής ζωής και δίκαια μπορεί να αναρωτηθεί κανείς ακόμα και για τη σκοπιμότητα της ύπαρξής τους.

● Τομέας Επιχειρησιακού σχεδιασμού, προγραμματισμού και επικοινωνίας Ο τομέας αυτός είναι η "τράπεζα" πληροφοριών των σχετικών με το στρατηγικό

σχεδιασμό και τη λειτουργία της επιχείρησης. Είναι ο τομέας που υποστηρίζει τη διεύθυνση στη διαδικασία διαμόρφωσης της εισήγησης των στρατηγικών στόχων και των αντίστοιχων τακτικών της επιχείρησης προς το ΔΣ. Ακόμα έχει την ευθύνη του προγραμματισμού και της προβολής - επικοινωνίας, το σύνολο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και τη διαχείριση των αρχείων και των βιβλιοθηκών.

Οι επιμέρους αρμοδιότητες του τομέα σύμφωνα με το οργανόγραμμα και τον κανονισμό εσωτερικών υπηρεσιών της ΚΕΠΑ, είναι οι εξής.

• Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός. • Ο προγραμματισμός • Η προβολή και επικοινωνία • Η εκπαίδευση, τα μουσεία, οι βιβλιοθήκες και τα αρχεία.

Η σημερινή κατάσταση στο τομέα. Ο τομέας αυτός είναι υποστελεχωμένος. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας

είναι η αδυναμία υποστήριξης της διεύθυνσης στη διαδικασία της συγκρότησης του στρατηγικού, αλλά και του επιχειρησιακού σχεδιασμού της επιχείρησης.

Σήμερα ο τομέας έχει ως βασική του ενασχόληση τη σύνταξη του προγράμματος δράσεων της επιχείρησης, την υλοποίηση και προβολή του, τα εκπαιδευτικά προγράμματα

118

και τέλος τις βιβλιοθήκες και τα αρχεία. Όλα αυτά εξαντλούν τις δυνατότητες του τομέα. Ο τομέας για να ανταποκριθεί στο σύνολο των αρμοδιοτήτων του, όπως είναι φυσικό πρέπει να στελεχωθεί με το αναγκαίο προσωπικό.

Παράλληλα πρέπει να στελεχωθεί και με το προσωπικό που είναι αναγκαίο για την εξυπηρέτηση των βιβλιοθηκών, των αρχείων και των συλλογών.

Προγραμματισμός εκδηλώσεων. Ο προγραμματισμός κινείται σε δύο επίπεδα. ■ Το πρώτο επίπεδο αφορά τις θεσμοθετημένες ετήσιες δράσεις. Αυτές αποτελούν το

βασικό κορμό των δράσεων και οργανώνονται σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αποτελούν μια ενότητα εκδηλώσεων και ως τέτοιες θεωρούνται οι παρακάτω.

• Ανοικτό μουσικό φεστιβάλ "Βέροια – Εύηχη πόλη" • Διεθνές Φεστιβάλ Κιθάρας. • Γιορτές θεάτρου • Αύρα θεάτρου • Γιορτές Χριστουγέννων. • Κινηματογραφικά φεστιβάλ • Εβδομάδα σχολικής δημιουργίας

■ Το δεύτερο επίπεδο αφορά τον προγραμματισμό των δράσεων ανά δίμηνο / τρίμηνο. Σε αυτό εντάσσεται το συνολικό πρόγραμμα εκδηλώσεων της ΚΕΠΑ που έχει προγραμματίζεται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα δίμηνο ή τρίμηνο. (συναυλίες, εκθέσεις, θεατρικές παραστάσεις, παρουσιάσεις κλπ). Στον προγραμματισμό αυτό εντάσσονται

• Παραγωγές ΚΕΠΑ. • Φιλοξενούμενες εκδηλώσεις φορέων και συλλόγων • Παραγωγές τρίτων

Ο προγραμματισμός θα πρέπει επιπλέον να λάβει υπόψη του μια σειρά από δεδομένα

πριν να προχωρήσει στις επιλογές που συνθέτουν το τελικό πρόγραμμα. Η απόφαση για την πραγματοποίηση ή όχι μιας εκδήλωσης, δεν λαμβάνεται με αποκλειστικό κριτήριο την ίδια και τα χαρακτηριστικά της. Σε ένα βαθμό η απόφαση αυτή ετεροκαθορίζεται και από τις υπόλοιπες εκδηλώσεις και δράσεις που προγραμματίζονται και τα δεδομένα αυτά λαμβάνει υπόψη του ο τομέας στη διαδικασία της τελικής κατάρτισης του προγράμματός. Λχ δε μπορεί σε ένα μικρό χρονικό διάστημα να προγραμματιστούν πολλές ομοειδείς εκδηλώσεις και μάλιστα με αντίτιμο. Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα λειτουργήσει αποτρεπτικά προς το κοινό, από τη στιγμή που θα το "αναγκάσει" να προχωρήσει σε επιλογές, μειώνοντας έτσι τις πιθανότητες επιτυχίας όλων των εκδηλώσεων.

Συγκεκριμένα λαμβάνεται μέριμνα ώστε οι δράσεις να κινούνται σε ένα πολύ συγκεκριμένο πλαίσιο που αφορά

• Τον αριθμό και το περιεχόμενο των εκδηλώσεων • Το χρόνο πραγματοποίησής τους • Το αντίτιμο που θα κληθεί να καταβάλλει το κοινό για να τις παρακολουθήσει. • Τη δυνατότητα της ΚΕΠΑ να τις υποστηρίξει διοικητικά και τεχνικά.

Βέβαια εδώ υπάρχει και το πρόβλημα των συλλόγων που θέλουν να χρησιμοποιούν

τις υποδομές της ΚΕΠΑ για την ανάπτυξη των δικών τους δραστηριοτήτων. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι και αυτές πρέπει να ενταχθούν στο συνολικό προγραμματισμό της ΚΕΠΑ, ώστε να μην έρχονται σε "σύγκρουση" με τις προγραμματισμένες δραστηριότητές της. Αυτός

119

άλλωστε είναι και ο λόγος που στο πλαίσιο της απόφασης για την παραχώρηση των υποδομών της ΚΕΠΑ σε τρίτους, οι σύλλογοι έχουν την υποχρέωση να ενημερώνουν για τον προγραμματισμό τους την ΚΕΠΑ το αργότερο μέχρι το τέλος του έτους για το επόμενο έτος.

Προγραμματισμός και δράσεις τρίτων. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει ειδική μνεία για τις εκδηλώσεις φιλανθρωπικού

χαρακτήρα από φορείς και σωματεία, αλλά και συνολικά για τις εκδηλώσεις των πολιτιστικών φορέων. Κάθε εκδήλωση ανεξάρτητα του σκοπού της, συνεπάγεται ένα πραγματικό κόστος για την ΚΕΠΑ. Το κόστος αυτό είναι πολλές φορές μεγαλύτερο από τα έσοδα που πραγματοποιούνται από την ίδια την εκδήλωση. Το γεγονός αυτό γίνεται ακόμα πιο διακριτό στην περίπτωση των φιλανθρωπικών εκδηλώσεων. Κάθε εκδήλωση έχει "κρυφές" δαπάνες, που κανείς δεν προσμετρά στο τελικό της ισοζύγιο. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι η υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση της ΚΕΠΑ με ένα κόστος που οι οργανωτές των εκδηλώσεων αυτών επιμένουν να αγνοούν.

Εδώ πρέπει να επισημανθεί και μια άλλη πραγματικότητα που εσκεμμένα αγνοούν

κυρίως οι σύλλογοι και φορείς που πραγματοποιούν φιλανθρωπικές εκδηλώσεις. Ο μεγάλος αριθμός αυτών των εκδηλώσεων, τις βάζει ουσιαστικά σε μια εσωτερική "αντιπαράθεση". Το κοινό δε μπορεί να ανταποκριθεί σε ένα μεγάλο αριθμό φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων, ενώ πολλές από τις δραστηριότητες αυτές δεν διαθέτουν τα εχέγγυα μιας συγκροτημένης προσπάθειας. Είναι ενδεικτικό της πραγματικότητας αυτής, το γεγονός ότι στις 3 Δεκεμβρίου ημέρα αφιερωμένη στα ΑΜΕΑ, τρεις διαφορετικοί φορείς διεκδικούν την πραγματοποίηση σχετικών εκδηλώσεων. Έτσι η εικόνα που προσλαμβάνει το κοινό εκείνες τις ημέρες, είναι μια εικόνα "ανταγωνισμού" μεταξύ φορέων που σκοπό έχουν την στήριξη των ΑΜΕΑ.

Στη λογική αυτή είναι σκόπιμο να εξεταστεί η περίπτωση της συνδιοργάνωσης από μέρους των φιλανθρωπικών οργανώσεων κοινών δράσεων, με σκοπό την προβολή του έργου τους και την ενίσχυσή τους. Με τρόπο αυτό θα υπάρχει μικρότερη "πίεση" στο κοινό. Μπορεί ακόμα να οριστεί ένας συγκεκριμένος αριθμός δράσεων σε όλη τη διάρκεια του χρόνου και το σύνολο των εσόδων από αυτές τις κοινές δράσεις να επιμεριστεί στους συλλόγους που θα ενταχθούν στο πρόγραμμα αυτό. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να καθοριστεί ο μέγιστος αριθμός φιλανθρωπικών δράσεων που μπορούν να φιλοξενηθούν στις υποδομές της ΚΕΠΑ με βάση και τα πραγματικά δεδομένα. Στην περίπτωση αυτή η ΚΕΠΑ εκτός των άλλων μπορεί να συμβάλλει με την τεχνογνωσία της, ακόμα και στον καλύτερο δυνατό προγραμματισμό και υλοποίηση των εκδηλώσεων αυτών.

Ο ετήσιος προγραμματισμός φιλανθρωπικών εκδηλώσεων και εκδηλώσεων πολιτιστικών συλλόγων, είναι ο μοναδικός τρόπος για να μπορέσει η ΚΕΠΑ να ανταποκριθεί στις ανάγκες που αυτές συνεπάγονται. Δεν πρέπει ακόμα να ξεχνάμε ότι η όλη λειτουργία της ΚΕΠΑ επιβαρύνεται με την εξυπηρέτηση και άλλων, όπως τα σχολεία αλλά και φορείς του δημοσίου, που χρησιμοποιούν τις υποδομές της, αυξάνοντας σημαντικά την πίεση που δέχεται για την εξυπηρέτηση των τρίτων.

Δυστυχώς από την πλευρά ορισμένων, προβάλλεται η ιδέα των ανοικτών υποδομών

και της χωρίς μέτρο και όρους εξυπηρέτησης των τρίτων, κυρίως των τοπικών συλλόγων. Η θέση αυτή ανεξάρτητα από την πρόθεση όσων την προβάλλουν, αν τελικά υιοθετηθεί θα σημάνει οπισθοδρόμηση για τα πολιτιστικά δρώμενα και τον πολιτισμό στην πόλη. Αυτό θα είναι απόρροια των συγκεκριμένων δυνατοτήτων των πολιτιστικών συλλόγων που λειτουργούν στη βάση μιας ερασιτεχνικής συγκρότησης. Αυτή η επιλογή οδηγεί νομοτελειακά σε μια πολιτιστική "ανακύκλωση" με ότι αρνητικό αυτό συνεπάγεται. Μονοπωλώντας τη χρήση των υποδομών οι τοπικοί σύλλογοι, δεν διευκολύνουν την όσμωση που προσφέρει μια ανοικτή πολιτική, προς τους "εκτός των τειχών" πολιτιστικούς δημιουργούς.

Τέλος είναι λυπηρό το γεγονός ότι ορισμένοι σύλλογοι δεν αντιλαμβάνονται την

ευθύνη που πρέπει να μας διακατέχει όταν εξυπηρετούμε κοινό. Η εξυπηρέτηση του κοινού

120

αλλά και των συμμετεχόντων σε μια δράση συνεπάγεται μεγάλες ευθύνες που αφορούν πρώτιστα την ασφάλεια τους. Στο πλαίσιο αυτό δε μπορεί να σχεδιάζονται δράσεις από τρίτους χωρίς τη συμβουλή της ΚΕΠΑ, σε ότι αφορά τη διασφάλιση των κανόνων και των προϋποθέσεων της ασφαλούς υλοποίησης μιας δράσης. Η αντίστοιχη τεχνογνωσία της ΚΕΠΑ αλλά και η ύπαρξη τεχνικού ασφαλείας μπορούν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες. Έτσι δεν είναι κατανοητή η εμμονή των συλλόγων για δράσεις χωρίς όμως τη δυνατότητά τους να ελέγξουν τους συμμετέχοντες σε αυτές κυρίως παιδιών, σε ένα περιβάλλον που εγκυμονεί κινδύνους από τη μη σωστή χρήση του. Δυστυχώς αυτή η εμμονή τελικά καταλήγει να είναι και η αιτία δημιουργίας προστριβών με την επιχείρηση.

Προγραμματισμός –τομέας εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση συνεπάγεται τις ακόλουθες ενέργειες από την πλευρά της ΚΕΠΑ.

• Επιλογές εκπαιδευτικών αντικειμένων • Οργάνωση αντίστοιχων τμημάτων • Επιλογή επιμορφωτών – καθηγητών • Εγγραφές μαθητών • Πληρωμές • Μαθητολόγια • Αδειοδοτήσεις • Προγράμματα σπουδών • Υλοποίηση εκπαιδευτικού προγράμματος

Όπως είναι φυσικό το κομμάτι αυτό έχει ιδιαίτερα αυξημένες ανάγκες για τη σωστή

και αποτελεσματική του λειτουργία. Κάθε χρονιά η ΚΕΠΑ πρέπει να διαχειριστεί περίπου 1.000 μαθητές και 40 συνεργάτες. Από αυτούς οι 300 περίπου μαθητές του ωδείου, πρέπει να τύχουν ειδικής διοικητικής μέριμνας, από τη στιγμή που η όλη εκπαιδευτική τους πορεία παρακολουθείται απευθείας από το ΥΠΠΟ.

Ακόμα πρέπει να υποστηριχθεί από τον τομέα, η δημιουργία νέων τμημάτων και να καλυφθούν οι σχετικές απαιτήσεις τους σε υποδομές, εξοπλισμό και συνεργάτες. Το κομμάτι αυτό έχει μια ιδιαίτερη δυσκολία σε ότι αφορά τη διεκπεραίωση του, από τη στιγμή που αποτελεί ένα άγνωστο χώρο και πρέπει να πριν από την ανάληψη της όποιας πρωτοβουλίας να προηγηθεί μια σχετική έρευνα.

Τα μεγαλύτερα προβλήματα στη λειτουργία του εκπαιδευτικού, προέρχονται από την αδυναμία ή απροθυμία της κεντρικής διοίκησης να αποδεχθεί ένα πάγιο σύστημα επιλογής συνεργατών.

Τέλος να τονιστεί ότι οι προτάσεις που έχουν παρουσιαστεί σε προηγούμενα κεφάλαια για την ανάληψη ορισμένων πρωτοβουλιών, έχουν άμεση σχέση και με αντίστοιχα εκπαιδευτικά τμήματα που λειτουργούν στο πλαίσιο της ΚΕΠΑ. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται συνέργιες μεταξύ όλων των δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της ΚΕΠΑ. Η προοπτική και ο στόχος είναι η δημιουργία και η λειτουργία ενός ενιαίου συνόλου, οι λειτουργίες του οποίου είναι αλληλοσυμπληρούμενες και αλληλοϋποστηριζόμενες. Ενδεικτικό παράδειγμα η παραγωγή μιας "εκπαιδευτικής" ταινίας από το τμήμα κινηματογράφου, η οποία ως περιεχόμενο μπορεί να είναι σε άμεση συνάφεια με το Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού (μια ταινία μικρού μήκους με στόχο την καταγραφή της ζωής της πόλης, κάποιων αναμνήσεων κατοίκων της πόλης, κλπ).

● Προβολή & επικοινωνία - διαμορφώνοντας την "τακτική" της

πληροφόρησης. Η προβολή και επικοινωνία αποτελούν καθοριστικό παράγοντα στη διάχυση και απόδοση

τελικά της όποιας πολιτικής. Μια πολιτική όσο ουσιαστική και να είναι, όσο σημαντικό και αν είναι το περιεχόμενό της, δε θα τελεσφορήσει και θα αδικηθεί αν δεν στηριχθεί ενεργά

121

από την κοινωνία. Αλλά αυτό δε μπορεί να γίνει πραγματικότητα, αν δεν υπάρχει αντίστοιχα ένας δίαυλος επικοινωνίας και αλληλοπληροφόρησης με αυτή.

Οι υφιστάμενοι μηχανισμοί διάχυσης της πληροφορίας γενικά σήμερα, δε διακρίνονται σε γενικές γραμμές για τη δημοκρατικότητα και αντικειμενικότητά τους. Αποτελούν μέρος του όλου συστήματος ελέγχου και καθοδήγησης της πληροφορίας, ως επέκταση των μηχανισμών ελέγχου της γνώσης. Βέβαια σε κοινωνίες του μεγέθους μιας μεσαίας πόλης όπως η Βέροια, τα πράγματα είναι σχετικά πιο βατά και οικεία. Οι μηχανισμοί της πληροφόρησης σε γενικές γραμμές λειτουργούν, αλλά εδώ αντιμετωπίζουμε ένα άλλο πρόβλημα, την αδυναμία αξιολόγησης της πληροφορίας. Οι πληροφορίες προσφέρονται χωρίς αξιολόγηση και επισήμανση, έτσι που και η πιο σημαντική πληροφορία έχει να ανταγωνιστεί δεκάδες άλλες, ήσσονος σημασίας, με κίνδυνο να χαθεί η ίδια μέσα σε ένα όγκο πληροφοριών.

Όμως άν υπάρχει αδυναμία στην προώθηση και διάχυση της πληροφορίας και πολύ

περισσότερο της γνώσης, την αντικειμενική αυτή η αδυναμία δεν πρέπει να την ερμηνεύουμε ως υποκειμενική αδυναμία του "δέκτη", χρεώνοντας τον με αδυναμία κατανόησης.

Αν δεν βρούμε τρόπο να μπολιάσουμε εμείς την κοινωνία με "διαφορετικές" απόψεις, που θα την προσανατολίσουν σε νέες αντιλήψεις και σε αναζήτηση νέων δεδομένων, η ευθύνη ανήκει πρωταρχικά σε εμάς, τον "πομπό". Και βέβαια το μπόλιασμα θα τελεσφορήσει αν παράλληλα διασφαλίσουμε εκτός των άλλων ένα σταθερό δίαυλο επικοινωνίας με την κοινωνία, αν μπορέσουμε να διασφαλίσουμε τη διάχυση της πληροφορίας.

Πρέπει λοιπόν να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν μηχανισμοί προώθησης και διάχυσης πληροφοριών, ικανοί να ανταποκριθούν σε αυτό το στόχο με μεθοδικότητα και συνέχεια. Στην κατεύθυνση αυτή, αρχικά πρέπει να εντοπιστούν οι "επιθυμητοί" αποδέκτες των πληροφοριών – ομάδες στόχοι. Μετά ανάλογα με την ομάδα στόχο, θα πρέπει να εντοπιστούν οι προσφορότεροι μέθοδοι προώθησης των πληροφοριών προς αυτές. Ως ομάδες στόχοι των πληροφοριών μπορούν να είναι είτε οργανωμένες ομάδες, είτε ακόμα και άτομα που έχουν κοινά ενδιαφέροντα και χαρακτηριστικά. Ο εντοπισμός των ομάδων αυτών δεν είναι εύκολη υπόθεση, όπως και οι πολιτικές που θα πρέπει να εφαρμοστούν κατά περίπτωση. Οι πολιτικές αυτές θα είναι διαφορετικές και με βάση τις ιδιαιτερότητες κάθε ομάδας, ώστε η διαδικασία διάχυσης των πληροφοριών ναι είναι αποδοτικότερη. Αν ολοκληρωθεί το έργο αυτό, τότε θα υπάρχει μεγάλη οικονομία στις ενέργειες που πρέπει να αναπτυχθούν στον τομέα της επικοινωνίας και αντιστρόφως μεγάλη θα είναι η απόδοσή της.

Ως οργανωμένες ομάδες "στόχους" μπορούμε να θεωρήσουμε τι ακόλουθες. • Πολιτιστικοί σύλλογοι. (λαογραφικοί, τοπικοί, τέχνης κλπ) • Μαθητικές κοινότητες • Επαγγελματικές οργανώσεις • κλπ Ως ομάδες "στόχους" με βάση κάποιο ενδιαφέρον και χαρακτηριστικό, μπορεί να

θεωρηθούν οι ακόλουθες. • Όσοι αγαπούν τη μουσική – ανάλογα με το είδος της μουσικής. • Όσοι αγαπούν τα εικαστικά. • Όσοι αγαπούν τον κινηματογράφο • Όσοι αγαπούν το θέατρο • κλπ. Κάθε ομάδα πρέπει να τύχει και ειδικής προσέγγισης σε σχέση πάντα με τα ιδιαίτερα

χαρακτηριστικά της. Λχ η ομάδα που εντοπιστεί ότι έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την εικαστική κίνηση, πρέπει να ενημερώνεται με ειδικές και περισσότερες πληροφορίες για τα εικαστικά, από ότι οι υπόλοιποι "δέκτες". Μπορεί για παράδειγμα να τύχει ακόμα και ιδιαίτερης μεταχείρισης για την πληροφόρηση για τα εικαστικά θέματα, με ενημερωτικές

122

ημερίδες, οργανωμένες επισκέψεις σε εκθέσεις, κλπ. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά δημιουργείται και εμπεδώνεται στα μέλη της, η αίσθηση ότι ανήκουν σε μια ιδιαίτερη ομάδα. Όλη αυτή η κίνηση θα συνδυαστεί και με άλλες δράσεις και πρωτοβουλίες, πάντα όμως με ανοικτή τη δυνατότητα της επιλογής από το "δέκτη", του βαθμού εμπλοκής του. Έτσι μπορεί ένα μέλος της ομάδας εικαστικών να θελήσει να παρακολουθήσει λχ ορισμένες ημερίδες για τα εικαστικά στο πλαίσιο του ανοικτού πανεπιστήμιου, ή άλλες συναφείς δράσεις που θα αναπτύσσονται σε σχέση με τον τομέα ενδιαφέροντός του, χωρίς όμως αυτό να αποτελεί κανόνα και για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

Αυτή η τακτική θα αποδώσει ένα συνειδητό κοινό, γεγονός που θα πολλαπλασιάσει με τη

σειρά του το ενδιαφέρον των εικαστικών δημιουργών για έκθεση της δουλειά τους στη Βέροια και ο λόγος είναι απλός. Όταν υπάρχει και είναι γνωστή η ύπαρξη ενός "συγκροτημένου" ειδικού κοινού, είτε αυτό λειτουργεί στο επίπεδο της απλής παρακολούθησης, είτε αποτελεί ένα δυνητικό αγοραστικό κοινό, αυτό το γεγονός από μόνο του προκαλεί το ενδιαφέρον των εικαστικών δημιουργών.

Με την τακτική αυτή αποφεύγεται και ο κίνδυνος που προηγούμενα επισημάνθηκε, αυτός της υπερπροσφοράς πληροφοριών προς τον "δέκτη". Δε μπορεί να "εκπέμπεται" μια συνεχής ροή πληροφοριών που θα κουράζει με αναφορές και πληροφορίες για θέματα που δεν ενδιαφέρουν το "δέκτη", Αυτή η τακτική στην πορεία θα τον κουράσει και τελικά ίσως και να λειτουργήσει απωθητικά. Αν δηλαδή ένας "δέκτης" έχει ένα ιδιαίτερο εκφρασμένο και μοναδικό ενδιαφέρον για τα εικαστικά, δε μπορεί να γίνεται αποδέκτης πληροφοριών που δεν αφορούν την εικαστική κίνηση. Στην περίπτωση αυτή δε θα θελήσει να παρακολουθήσει όλες αυτές τις πληροφορίες που χωρίς ιεράρχηση και σκοπιμότητα του προσφέρονται και ενδεχόμενα όλο αυτό το σύστημα τελικά να λειτουργήσει αντίθετα προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Βέβαια όλα αυτά προϋποθέτουν τη δημιουργία μιας αναλυτικής βάσης δεδομένων και

αυτό αποτελεί την ιδανική λύση στο ζήτημα της συγκρότησης "διακριτών" ανά ομάδα, πολιτικών επικοινωνίας. Η δημιουργία αλλά και διαχείριση μιας τέτοιας βάσης είναι μια διαδικασία απαιτητική και προϋποθέτει τη διαρκή απασχόληση ενός ατόμου τόσο τη φάση της δημιουργίας της, όσο και στη φάση της λειτουργίας της. Στην παρούσα φάση, συνυπολογίζοντας τις δυνατότητες της ΚΕΠΑ, μπορεί να σχεδιαστεί και να αναπτυχθεί μια πρώτη εκδοχή της, με αναφορά μόνο σε βασικές ήδη συγκροτημένες ομάδες (πχ μαθητές, επαγγελματικές οργανώσεις και κάποια θεματικά αντικείμενα). Βέβαια ο σχεδιασμός από την αρχή θα πρέπει να είναι πλήρης ώστε ο εμπλουτισμός της βάσης να είναι διαρκής και σταδιακός και πάντα ανάλογα με τις δυνατότητες της ΚΕΠΑ και να διακρίνεται για την εγκυρότητα και πληρότητα των πληροφοριών.

Αυτό που πρέπει τέλος να διασφαλιστεί, είναι η εχεμύθεια των πληροφοριών, ώστε όσοι θα θελήσουν να ενταχθούν σε βάση δεδομένων, να είναι απόλυτα βέβαιοι ότι η οποιαδήποτε προσωπική πληροφορία δεν θα χρησιμοποιηθεί για άλλο σκοπό και από κανένα τρίτο.

● Προβολή & επικοινωνία. - τρόποι προώθησης της πληροφορίας Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη πολιτικών προβολής και επικοινωνίας, πρωταρχικά

καλύπτει τις ανάγκες της απλής πληροφόρησης στα τεκταινόμενα στο χώρο του πολιτισμού, ενώ σε δεύτερο επίπεδο προσφέρει πολύ πιο σημαντικές υπηρεσίες στον ίδιο τον πολιτισμό.

Εκπέμποντας ένα ισχυρό μήνυμα για τον πολιτισμό, "ενισχύεται" η τάση " γνωριμίας" του από ένα ευρύτερο κοινό, πολλαπλασιάζεται το ενδιαφέρον του γι’ αυτόν. Και δεν είναι άτοπη και ασύμβατη με τη φύση του πολιτισμού μια τέτοια επιδίωξη μέσω της επικοινωνιακής πολιτικής. Κάθε δραστηριότητα, κάθε πρωτοβουλία έχει την ανάγκη προβολής και εκπομπής ενός ισχυρού μηνύματος σχετικού με το περιεχόμενο και τις επιδιώξεις του. Μάλιστα όσο πιο σημαντικά είναι αυτά, τόσο μεγαλύτερη ένταση οφείλει να έχει το μήνυμα που θα τα προβάλλει. Γιατί δε μπορούμε να παραγνωρίσουμε το βαθμό επιρροής του κοινού από τα μηνύματα που δέχεται, μηνύματα που σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνουν τη γενικότερη συμπεριφορά και τις επιλογές του. Μια επιθετική

123

επικοινωνιακή πολιτική με βάση ένα ισχυρό μήνυμα για τον πολιτισμό, οφείλει να χαρακτηρίζει την επικοινωνιακή μας πολιτική για αυτόν.

Για την εξυπηρέτηση των αναγκών προβολής και επικοινωνίας είναι αναγκαίο να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν αντίστοιχες δράσεις, όπως.

Διαμόρφωση ενός μηνύματος σχετικού με το περιεχόμενο και την του πολιτισμού. Το

μήνυμα αυτό πρέπει να είναι "σταθερό", να προβάλλει την "ανάγκη" του πολιτισμού, να αποτελεί την προμετωπίδα σε κάθε δραστηριότητά της ΚΕΠΑ. Πρέπει με κάθε τρόπο να προβάλλουμε την υπόθεση του πολιτισμού, να την καταστήσουμε συνώνυμη της καθημερινότητας.

Δημιουργία μιας ενεργής και διαδραστικής ιστοσελίδας. Δεν αρκεί πλέον η ύπαρξη και λειτουργία μιας ιστοσελίδας. Πρέπει η ιστοσελίδα να αποκτήσει διαδραστική λειτουργία, ώστε όχι μόνο να προσελκύσει αλλά και να πολλαπλασιάσει το ενδιαφέρον του κοινού για τα πολιτιστικά δρώμενα. Πρακτικά αυτό μεταφράζεται στη δημιουργία και υποστήριξη μια ιστοσελίδας όπου θα υπάρχει η δυνατότητα "παρέμβασης" των αποδεκτών των πληροφοριών που αυτή θα εκπέμπει, μέσω του διαλόγου. Λχ μια προτεινόμενη συναυλία μπορεί να τύχει σχολιασμού από πληροφορίες σχετικές με τους συντελεστές της, το πρόγραμμα της κλπ. Και βέβαια μετά τη πραγματοποίηση της θα μπορεί κανείς να προβεί σε κριτική της. Εδώ θα πρέπει όμως να αντιμετωπιστεί και το πιθανό πρόβλημα με ορισμένα κακόβουλα σχόλια. Αυτό το ενδεχόμενο μπορεί να αντιμετωπιστεί με την καθιέρωση διαχειριστών, αλλά και με την επώνυμη εγγραφή μελών που θα έχουν το δικαίωμα να εκθέτουν επώνυμα τις προσωπικές τους απόψεις.

Δημιουργία WEB.tv. Η δημιουργία της web.tv μπορεί να ενεργοποιείται με την

προβολή γεγονότων και δράσεων που δεν έχουν περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων. Τέτοιες δράσεις μπορεί να είναι συνέδρια, ημερίδες, παρουσιάσεις βιβλίων κλπ. Δεν αποκλείεται και η μετάδοση άλλων δραστηριοτήτων από τη στιγμή που θα έχουν αντιμετωπιστεί τα ζητήματα των πνευματικών δικαιωμάτων. Βέβαια μπορεί να υπάρχει και η "αποθήκη" δραστηριοτήτων, όπου κανείς θα μπορεί να βρει και να παρακολουθήσει παλαιότερες δραστηριότητες.

Υπηρεσία ενημέρωσης με SMS. Η υπηρεσία αυτή θα είναι σχετικά λιτή και θα έχει

ένα ρόλο ενημέρωσης και μόνο και πάντα σε επιλεγμένες ομάδες στόχο. Δημιουργία σημείων ενημέρωσης. Τα σημεία αυτά που θα δημιουργηθούν θα είναι

σημεία με δυνατότητα φιλοξενίας πληροφοριακού υλικού κάθε μορφής (αφίσες, μπάνερ, έντυπα κλπ). Μπορεί ακόμα για το σκοπό αυτό να δημιουργηθούν και σημεία με πληροφοριακές οθόνες. Οι κατασκευές αυτές πρέπει να είναι μοναδικές και χαρακτηριστικές, ειδικά σχεδιασμένες για τις ανάγκες της ΚΕΠΑ. Η διαχείριση όλων αυτών θα είναι αποκλειστική ευθύνη της ΚΕΠΑ και οι πληροφορίες που θα εκπέμπουν θα αφορούν αποκλειστικά δραστηριότητες που θα έχουν σχέση με την ΚΕΠΑ. Σε διαφορετική περίπτωση το όλο σύστημα θα χάσει την ταυτότητά του και θα απαξιωθεί. Τα σημεία αυτά πρέπει να παρουσιάζουν ακόμα εικαστικό ενδιαφέρον, να προσθέτουν και όχι να αφαιρούν "αισθητική" στο δημόσιο χώρο όπου και θα φιλοξενούνται.

Τακτική έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου. Η έκδοση ενός τακτικού τριμηνιαίου

φυλλαδίου δραστηριοτήτων έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει σημαντικά στην όλη προσπάθεια της ενημέρωσης. Είναι αποδεκτό από το κοινό και παρουσιάζει μια καλή εικόνα της ΚΕΠΑ. Το κόστος της έκδοσης του μπορεί να αντιμετωπιστεί εν μέρει με χορηγίες, από τη στιγμή που αυτό θα είναι θεσμοθετημένο και η έκδοση του θα είναι τακτική.

124

Οι επιλογές μεθόδων πληροφόρησης θα πρέπει να αφορούν τις πολιτιστικές δραστηριότητες της ΚΕΠΑ και μόνο. Από τη στιγμή που θα υπάρχει ένα κανάλι πολιτιστικών πληροφοριών που δημιουργείται με ευθύνη της ΚΕΠΑ, πρέπει η ΚΕΠΑ που θα το δημιουργήσει και θα το χρησιμοποιεί, να έχει και την ευθύνη των πληροφοριών που θα διοχετεύονται μέσα από αυτό. Δεν μπορεί δηλαδή να διοχετευτούν σε αυτό πληροφορίες για τις οποίες η ΚΕΠΑ δεν θα έχει την πλήρη ευθύνη σε ότι αφορά το περιεχόμενο και την εγκυρότητά τους. Δε μπορεί μέσα από αυτό να διαχέονται πληροφορίες που δεν έχουν σχέση με τον πολιτισμό. Σε διαφορετική περίπτωση η όλη προσπάθεια θα μετεξελιχθεί σε ένα κοινότυπο "κανάλι" διάχυσης πληροφοριών, χωρίς την ευθύνη της εγκυρότητας, ποιότητας και αξιολόγησης όσων πληροφοριών διοχετεύονται μέσα από αυτό και έτσι θα απαξιωθεί σταδιακά. Εδώ είναι και το κρίσιμο σημείο που πρέπει να μας διαφοροποιεί από τα άλλα κανάλια ενημέρωσης και πληροφόρησης. Η ποιότητα και η εγκυρότητα της πληροφορίας, από τη στιγμή που διαχέεται από κανάλι της ΚΕΠΑ, πρέπει να της ανήκει και να είναι αυτή "υπόλογη" έναντι του κοινού.

● Κόστος χρήσης υποδομών και εξοπλισμού. Αυτό ίσως είναι και το κατάλληλο σημείο να ασχοληθούμε με το κόστος χρήσης των

υποδομών και βέβαια σε επόμενο κεφάλαιο με το κόστος συντήρησης υποδομών, εξοπλισμού και μέσων. Δυστυχώς δεν έχει γίνει αντιληπτό ότι αν τα ζητήματα αυτά δεν αντιμετωπιστούν με την ανάλογη προσοχή και προγραμματισμό και στο χρόνο που πρέπει, στο άμεσο μέλλον θα δημιουργήσουν ανυπέρβλητα προβλήματα σε ότι αφορά τη λειτουργία της επιχείρησης. Γιατί με την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής εξοπλισμού και μέσων, νομοτελειακά θα αντιμετωπίσουμε σοβαρά προβλήματα με τη λειτουργία τους, προβλήματα που θα επηρεάσουν και τη συνολική λειτουργία του συνόλου των υποδομών.

Το ζήτημα αυτό έχει δύο σκέλη, τη συντήρηση και καλή λειτουργία μέσων και υποδομών άμεσα και το ζήτημα της ανανέωσης σε μια βραχυπρόθεσμη προοπτική.

Εδώ βέβαια θα ασχοληθούμε με το πρόβλημα του κόστους χρήσης μέσων,

εξοπλισμού και προσωπικού. Πρόκειται για ένα σημαντικό κόστος το οποίο αντιμετωπίζεται με την απορρόφηση πιστώσεων από άλλες ανάγκες της επιχείρησης, όταν αφορά δράσεις που δεν ανήκουν στην ΚΕΠΑ. Δυστυχώς αυτό το κόστος δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό, από τη στιγμή που αφορά γενικές δαπάνες της επιχείρησης. Λχ οι δαπάνες ενέργειας μιας δράσης (καύσιμα και ηλεκτρική ενέργεια) δεν είναι δαπάνες που φαίνονται άμεσα, αλλά είναι υπαρκτές και αποτελούν μέρος κάποιων συνολικών δαπανών.

Αυτό συμβαίνει πολύ περισσότερο με τις δαπάνες προσωπικού. Ειδικότερα η απασχόληση του προσωπικού δεν γίνεται αποδεκτή από τρίτους ως δαπάνη, με το αιτιολογικό ότι οι εργαζόμενοι στην επιχείρηση είναι μισθωτοί. Όμως αυτή η λογική δεν λαμβάνει υπόψη της ότι οι εργαζόμενοι με την απασχόλησή τους σε δράσεις τρίτων, αδυνατούν να καλύψουν άλλες ανάγκες της επιχείρησης. Έτσι η επιχείρηση βρίσκεται στην πολλές φορές στην ανάγκη να μην είναι σε θέση να καλύψει ακόμα και δικές της ανάγκες.

Για να γίνει κατανοητό το κόστος χρήσης υποδομών θα σταθούμε ενδεικτικά στον πίνακα δαπανών που συνεπάγεται μια δραστηριότητα στο Χώρο Τεχνών.

Είδος δαπάνης (1) Μέσος όρος δαπάνης / εκδήλωση

Δαπάνες θέρμανσης – ψύξης (2) Μέσος όρος δαπάνης 600€/εκδήλωση Δαπάνες ηλεκτροφωτισμού Μέσος όρος δαπάνης 100€/εκδήλωση Δαπάνες αναλώσιμων υλικών (3) Μέσος όρος δαπάνης 100€/εκδήλωση Δαπάνες επισκευών (4) Μέσος όρος δαπάνης 100€/εκδήλωση Δαπάνες απασχόλησης προσωπικού (5) Μέσος όρος δαπάνης 250€/εκδήλωση

Σύνολο Μέσος όρος κόστους ανά εκδήλωση 1.150 €

(1) Το ύψος των δαπανών είναι υπολογισμένο ως μέσος όρος. (2) Σε ότι αφορά τη θέρμανση, αν μια εκδήλωση πραγματοποιηθεί σε μια ιδιαίτερη κρύα μέρα του χειμώνα το κόστος της θέρμανσης θα επιβαρυνθεί σημαντικά και πολύ πέρα του μέσου όρου, λόγω των

125

κατασκευαστικών αστοχιών που δεν επιτρέπουν την πλήρη αξιοποίηση των συστημάτων θέρμανσης. Αν στο αντίποδα η μέρα είναι πιο ήπια τότε θα υπάρξει μια σχετική εξοικονόμηση καυσίμων. (3) Τα αναλώσιμα αφορούν κυρίως είδη υγιεινής και προϊόντα καθαρισμού. (4) Σε ότι αφορά τις δαπάνες επισκευών, υπολογίζονται οι μικροδαπάνες που αφορούν αποκλειστικά τις φθορές από τις εκδηλώσεις. Λχ η αντικατάσταση λαμπτήρων προβολέων, μικρές καταστροφές κυρίως στους χώρους υγιεινής κλπ. Ενδεικτικά η αντικατάσταση ενός λαμπτήρα προβολέα είναι μια δαπάνη της τάξης των 200 €, Βέβαια αυτές οι φθορές και η τάξη μεγέθους τους, είναι αποδεκτές για το μέγεθος του χώρου και το πλήθος του εξυπηρετούμενου κοινού. (5) Εδώ ο υπολογισμός έχει ως βάση την απασχόληση πέντε ατόμων. Όμως μια δραστηριότητα μπορεί να απαιτήσει την απασχόληση επιπλέον προσωπικού και στην περίπτωση αυτή το κόστος από την απασχόληση του προσωπικού αυξάνεται. Στις δαπάνες προσωπικού δεν υπολογίζονται αυτές που αφορούν την απασχόληση του προσωπικού καθαριότητας, όπως και οι δαπάνες διοικητικής υποστήριξης.

Με βάση τα στοιχεία αυτά, πρέπει να προσεγγίσουμε τις δράσεις τρίτων που

φιλοξενούνται στο χώρο ατελώς. Έτσι αν μια εκδήλωση στο ΧΤ αποφέρει έσοδα πχ της τάξης των 2.000 € στο φορέα που τη διοργανώνει, αυτά δεν αποτελούν πραγματικό "κέρδος" από τη στιγμή που δε συνυπολογίζεται το κόστος χρήσης. Η συγκεκριμένη εκδήλωση έχει ουσιαστικά "επιδοτηθεί" έμμεσα από την ΚΕΠΑ με το ποσό των 1.150. Στην περίπτωση αυτή το πραγματικό κέρδος της εκδήλωσης, είναι 850 €. Με βάση τον υπολογισμό αυτό αν φιλοξενηθούν ατελώς στο ΧΤ σε ετήσια βάση 15 εκδηλώσεις (ένας πολύ συντηρητικός αριθμός), τότε η ετήσια επιβάρυνση της ΚΕΠΑ μόνο από τη χρήση του ΧΤ από τρίτους είναι της τάξης των 17.250 €.

◙ Σε ότι αφορά τα ζητήματα της χρέωσης προς τρίτους, αυτά κινούνται σε μια άλλη λογική,

αντιμετωπίζονται με μια άλλη τακτική. Συγκεκριμένα η δυνατότητα του χώρου περιορίζεται στη φιλοξενία 600 θεατών (Α΄ πλατεία – 200, Β΄ πλατεία – 200 και εξώστης – 200). Με τον τρόπο αυτό μια παραγωγή έχει συγκεκριμένα προσδοκόμενα έσοδα το μέγιστο (400 Χ 35 = 14.000 €, και 200 Χ 25 = 5.000 €), 19.000 € (μικτά). (οι τιμές αυτές είναι οι μεγαλύτερες που ίσχυσαν για το Χώρο Τεχνών και αφορούσαν συναυλία της συμφωνικής της Βιέννης με είσοδο πλατείας 35 € και εξώστη 25 €).

Μια μέση προσδοκόμενη είσπραξη είναι της τάξης των 9.000 €. Αν από τη μέση προσδοκόμενη είσπραξη αφαιρεθεί το ΦΠΑ 13% - αν πρόκειται για μουσική εκδήλωση – προκύπτει ένα καθαρό έσοδο 7.830 €. Με το ποσό αυτό θα πρέπει να καλυφθούν οι αμοιβές, οι μετακινήσεις, οι διανυκτερεύσεις και γενικότερα η φιλοξενία των καλλιτεχνών, η ασφάλιση τους, η τεχνική κάλυψη της εκδήλωσης, η διαφήμιση, κλπ. Βέβαια όλα αυτά είναι συνάρτηση της φυσιογνωμίας και των ιδιαίτερων αναγκών της κάθε εκδήλωσης.

Ένας παραγωγός λοιπόν που θα αποφασίσει να συνεργαστεί μαζί μας, προσδοκά ότι θα διασφαλίσει τουλάχιστον αυτή τη μέση είσπραξη. Η είσπραξη αυτή θα καλύψει είτε το κόστος της εκδήλωσης, είτε θα αποκομίσει κέρδος.

Πότε όμως ο παραγωγός προσδοκά απλά στην κάλυψη του κόστους μια δραστηριότητας ; Είναι η περίπτωση που η εδώ παρουσίαση μιας δραστηριότητας είναι μια δραστηριότητα – "γέφυρα" σε προγραμματισμένες παρουσίες σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Συγκεκριμένα ένας παραγωγός κλείνει τη φιλοξενία ενός σχήματος για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Στο διάστημα αυτό μπορεί να πραγματοποιήσει συγκεκριμένο αριθμό παραστάσεων. Αυτό λοιπόν τον αριθμό παραστάσεων προσπαθεί να εκμεταλλευτεί ολοκληρωτικά με συμπληρωματικές παρουσίες. Σκοπός του να μην επιβαρυνθεί οικονομικά στο μεσοδιάστημα της παρουσίασης της παραγωγής σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Αυτό το μεσοδιάστημα προσπαθεί να "εκμεταλλευτεί" η ΚΕΠΑ και σε αυτή την προσπάθειά της έχει ως σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα το Χώρο Τεχνών. Όμως εδώ έχει να "ανταγωνιστεί" άλλες πόλεις. Πρέπει λοιπόν να διαμορφώσει κατά περίπτωση μια πρόταση συνεργασίας προς τον παραγωγό, ικανής να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του. Στη λογική αυτή έγινε εφικτή η εδώ παρουσία σημαντικών πολιτιστικών δραστηριοτήτων όπως τα μπαλέτα σολιστών από τα Μπολσόι, η συμφωνική της Βιέννης, κλπ. Και να τονιστεί ότι παρά το υψηλό αντίτιμο των συγκεκριμένων εκδηλώσεων, το κοινό υπερκάλυψε τα διατιθέμενα εισιτήρια. Έτσι η Βέροια βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να φιλοξενεί παραγωγές που σε διαφορετική περίπτωση δεν ήταν δυνατή η εδώ παρουσία τους.

Στη λογική καθαρά του κέρδους κινούνται οι άλλες συμφωνίες με τους παραγωγούς. Και αυτές οι δραστηριότητες όπως και οι αντίστοιχες συμφωνίες μαζί τους, γίνονται με όρους που τους διασφαλίζουν ένα ποσοστό κέρδους. Και αυτές οι δραστηριότητες αντιμετωπίζονται κατά περίπτωση.

126

● Τομέας παραγωγής Ο τομέας της παραγωγής βαρύνεται με την ευθύνη της υλοποίησης του

προγραμματισμού, της συντήρησης – λειτουργίας υποδομών, εξοπλισμού και μέσων και τέλος με την ασφάλεια των εργαζομένων. Για την υλοποίηση του έργου του, ο τομέας έχει στην ευθύνη του την τεχνική υπηρεσία της ΚΕΠΑ, βοηθητικό προσωπικό, τον τεχνικό ασφαλείας και τέλος το γιατρό εργασίας.

Οι επιμέρους αρμοδιότητες του τομέα σύμφωνα με το οργανόγραμμα και την κανονισμό εσωτερικών υπηρεσιών της ΚΕΠΑ, είναι οι εξής.

• Η παραγωγή των κάθε είδους δράσεων, είτε αφορούν εσωτερικές παραγωγές,

είτε συμπαραγωγές, είτε τέλος αφορούν φιλοξενία δράσεων τρίτων • Η τεχνική υποστήριξη των κάθε είδους δράσεων • Η μηχανοργάνωση όλων των τομέων της επιχείρησης • Η τεχνική ασφάλεια – τεχνικός ασφαλείας • Η υγιεινή των εργαζομένων – γιατρός εργασίας

Τα όποια προβλήματα καταγράφονται στον τομέα παραγωγής προκύπτουν από την

ελλιπή στελέχωση των επιμέρους τμημάτων του. Οι ανάγκες στον τεχνικό τομέα είναι σημαντικές και επεκτείνονται σε πολλά επίπεδα λόγω της πολυπλοκότητας και της έκτασης των υποδομών, για τη συντήρηση και λειτουργία των οποίων απαιτείται ένα πλήθος τεχνικών γνώσεων που δε μπορούν να καλυφθούν από το υπάρχον προσωπικό. Βέβαια η απασχόληση μόνιμου προσωπικού για την κάλυψη των απαιτήσεων αυτών δεν είναι η ενδεδειγμένη λύση, από τη στιγμή που οι απαιτήσεις είναι τόσες πολλές και η πλήρης κάλυψη τους συνεπάγεται την απασχόληση ενός σημαντικού αριθμού τεχνικών. Έτσι η προτεινόμενη λύση για την αντιμετώπιση των αναγκών αυτών είναι η σύναψη συμβάσεων ανεξαρτήτων υπηρεσιών.

Σε κάθε περίπτωση παραμένει το πρόβλημα της στελέχωσης της επιχείρησης με ένα

πρόσωπο με αρμοδιότητα την οργάνωση και διαχείριση της παραγωγής. Αυτή η έλλειψη καλύπτεται σήμερα εσωτερικά, με τον επιμερισμό μέρους των αρμοδιοτήτων της παραγωγής σε άλλους τομείς και στελέχη. Βέβαια αυτή η λύση συνεπάγεται την υποβάθμιση του κύριου έργου των στελεχών στους οποίους παράλληλα με τα κύρια καθήκοντα τους, ανατίθενται και κομμάτια της παραγωγής. Είναι αντιληπτό ακόμα, ότι αυτή η πολυδιάσπαση δημιουργεί και πολλά προβλήματα συντονισμού και αρρυθμίες στην εξυπηρέτηση των αναγκών της παραγωγής.

Αναλυτικά οι επιμέρους ευθύνες του τομέα παραγωγής, ανά τμήμα είναι οι ακόλουθες :

Παραγωγή - συμφωνητικά. Η παραγωγή είναι το στάδιο που αφορά την υλοποίηση του προγραμματισμού. Οι

ευθύνες της παραγωγής αφορούν βασικά τη σύνταξη συμφωνητικών με τρίτους για την πραγματοποίηση μιας δράσης. Η σύνταξη των συμφωνητικών ανήκει στην αρμοδιότητα της παραγωγής και είναι η πιο μεγάλη ευθύνη του τομέα. Το συμφωνητικό είναι ο "χάρτης" με βάση τον οποίο η επιχείρηση θα κινηθεί σε όλα τα στάδια της υλοποίησης μιας δράσης. Βέβαια η σύνταξη των συμφωνητικών συνεπάγεται τη συνδρομή και των άλλων τομέων της επιχείρησης, όπως του προγραμματισμού και του οικονομικού και βέβαια της νομικής υπηρεσίας της επιχείρησης. Η ακριβής διαδικασία σύνταξης και διαχείρισης του συμφωνητικού, οφείλει να είναι απόλυτα ξεκάθαρη.

Η σύνταξη του συμφωνητικού ανήκει στην παραγωγή και η διαχείρισή του στον οικονομικό τομέα. Ο οικονομικός τομέας πρέπει να ελέγξει και να τα αποτυπώσει το σύνολο των οικονομικών όρων της συμφωνίας, τις κάθε είδους ρήτρες και τέλος το νομικό της πλαίσιο της. Ακόμα ο οικονομικός τομέα πρέπει να αναλάβει τη διαχείριση του

127

συμφωνητικού στο γραφειοκρατικό του μέρος (αποφάσεις οργάνων, αναρτήσεις, πληρωμές ή εισπράξεις, διαχείριση εισιτηρίων, κλπ).

Συνολικά στο συμφωνητικό πρέπει να αποτυπωθούν τα ακόλουθα θέματα

• Οικονομικά δεδομένα • Μετακινήσεις • Φιλοξενία – διαμονή, εστίαση • Τεχνική κάλυψη δράσεων • Οργάνωση διασφάλιση χώρου και μέσων • Υλοποίηση δραστηριότητας • Διακίνηση διαφημιστικού υλικού • Διακίνηση και διάθεση εισιτηρίων • Και γενικά οτιδήποτε άλλο αφορά τη συμφωνημένη δραστηριότητα.

Στη συνέχεια βέβαια η παραγωγή πρέπει να υλοποιήσει όλα όσα επιμέρους

αναγράφονται στο συμφωνητικό, εκτός όσων αφορούν το οικονομικό του σκέλος. Τεχνική κάλυψη Η τεχνική κάλυψη αφορά τις ακόλουθες ευθύνες και καθήκοντα.

• Συντήρηση υποδομών • Συντήρηση εξοπλισμού και μέσων • Έκδοση – παρακολούθηση αδειών λειτουργίας χώρων και γενικότερα

εξοπλισμού. • Παρακολούθηση ημερολογίου τακτικών ενεργειών που αφορούν συντηρήσεις,

ανανεώσεις αδειών, κλπ. • Την τεχνική κάλυψη των κάθε είδους δραστηριοτήτων της ΚΕΠΑ -

εκδηλώσεις (ηχητική και φωτιστική κάλυψη, σκηνές, σκηνικά, ηλεκτροδότηση κλπ), εκπαιδευτικά τμήματα (υποδομές και εξοπλισμός), όπως και των φιλοξενούμενων εκδηλώσεων τρίτων.

• Την μηχανοργάνωση όλων των τομέων και επιμέρους τμημάτων της επιχείρησης.

• Την οργάνωση και λειτουργία όλων των τεχνικών εργαστηρίων (ηλεκτροτεχνικό, ηχητικό, studio, κατασκευών, κλπ)

• Την οργάνωση και λειτουργία αποθήκης κάθε είδους υλικών • Την εισήγηση για προμήθεια εξοπλισμού και μέσων • Την προμήθεια υλικών και μέσων • Υποστήριξη της απογευματινής λειτουργίας των χώρων. • Την προετοιμασία και καθαριότητα των χώρων • Κλπ.

Βέβαια όπως αντιλαμβάνεται κανείς με βάση τον πίνακα καθηκόντων της τεχνικής

κάλυψης, ο τομέας παραγωγής για να ανταποκριθεί στα καθήκοντα του, πρέπει να διαθέτει το αναγκαίο στελεχιακό δυναμικό τόσο σε αριθμό όσο και σε ειδικότητες. Το πρόβλημα της ελλιπούς στελέχωσης επιτείνεται και από το γεγονός της πολυπλοκότητας των εγκαταστάσεων και του μηχανολογικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού που διαθέτει η επιχείρηση. Έτσι η ενίσχυση του τομέα παραγωγής με προσωπικό ικανό να ανταποκριθεί στα καθήκοντα του είναι αδήριτη ανάγκη.

Βέβαια η σχέση εργασίας που του προσωπικού αυτού με την επιχείρηση μπορεί για κάποιες ειδικότητες να είναι με τη μορφή εξωτερικών συνεργατών. Αποτελεί όμως αναγκαιότητα η ύπαρξη ενός στελέχους ικανού να γνωρίζει το σύνολο των αναγκών του τομέα, να μπορεί να συντονίζει τις σχετικές εργασίες και τους εργαζομένους. Το στέλεχος

128

πρέπει να είναι με σύμβαση αορίστου χρόνου ώστε μέσα από αυτόν να διασφαλίζεται η συνέχεια του τομέα.

● Υπολογισμός κόστους ανανέωσης και συντήρησης υποδομών, μέσων και

εξοπλισμού. Με το δεδομένο ότι ο τομέας παραγωγής έχει και την ευθύνη της καλής λειτουργίας

άρα και της συντήρησης μέσων και υποδομών, στο σημείο αυτό πρέπει να εκτιμήσουμε και τα σχετικά προβλήματα.

Το πρόβλημα των υποδομών επικεντρώνεται κυρίως στον εξοπλισμό (ηλεκτρομηχανολογικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό κτιρίων) και τα μέσα (συμπληρωματικός εξοπλισμός, μεταφορικά μέσα κλπ). Οι κτιριακές εγκαταστάσεις έχουν αναλογικά μεγάλη διάρκεια ζωής και έτσι δεν υφίσταται ζήτημα πρόβλεψης σημαντικών δαπανών ανανέωσης ή ακόμα και αντικατάστασης τους στο ορατό μέλλον.

Ο αναλογικά όμως μικρός χρόνος ζωής του ηλεκτρομηχανολογικού, του ηλεκτρονικού εξοπλισμού και των μέσων, σε συνδυασμό με την τεχνολογική ανάπτυξη στον τομέα αυτό, κάνουν επιτακτική την ανάγκη της αντικατάστασης τους σε βραχύ χρονικό διάστημα. Αυτό το δεδομένο με τη σειρά του θέτει την ανάγκη δημιουργίας ενός ειδικού αποθεματικού, με σκοπό να χρησιμοποιηθεί για το σκοπό αυτό. Σε διαφορετική περίπτωση η τεχνολογική υστέρηση ή ακόμα και η έλλειψη εξοπλισμού και μέσων που θα αποσυρθούν από τη στιγμή που έχει κλείσει ο κύκλος της ζωής τους, μπορεί να προκαλέσουν ακόμα και αναστολή της λειτουργίας των υποδομών της επιχείρησης.

Και βέβαια στο μεσοδιάστημα θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη για την καλή συντήρηση τους, ώστε μέσα και εξοπλισμός να διατηρηθούν σε ασφαλή και λειτουργική κατάσταση.

Στη λογική αυτή έχουν γίνει ορισμένοι υπολογισμοί και έχει συνταχθεί ένας πίνακας όπου αποτυπώνονται ορισμένα οικονομικά μεγέθη – κατ’ εκτίμηση – που αφορούν το ύψος του ειδικού αποθεματικού που πρέπει να δημιουργηθεί. Η ύπαρξη αυτού του εδικού του αποθεματικού θα επιτρέψει την ανανέωση και αντικατάσταση εξοπλισμού και μέσων στο χρόνο που απαιτείται και διαφέρει ανά είδος. Σε περίπτωση που δεν υπάρξει αυτό το αποθεματικό ή έστω μέρος του, τότε οι αναγκαίες πιστώσεις εκτιμάται ότι πολύ δύσκολα θα εξευρεθούν στο χρόνο που πρέπει, με ότι αυτό συνεπάγεται.

129

Πίνακας υπολογισμού αναγκών χρηματοδότησης του ειδικού αποθεματικού, με βάση τον εκτιμώμενο κύκλο ζωής εξοπλισμού και μέσων. Είδος (1) Εκτιμώμενη αξία (2) Εκτιμώμενος

κύκλος ζωής σε έτη

Εκτιμώμενη ετήσια δαπάνη για τη δημιουργία του αποθεματικού.

Παρατηρήσεις

Ηλεκτρονικός εξοπλισμός 500.000,00 € 15 33.333,33 € Αφορά το σύνολο του εξοπλισμού ανεξαρτήτως χώρου. Μηχανολογικός εξοπλισμός 600.000,00 € 25 24.000,00 € Αφορά το σύνολο του εξοπλισμού ανεξαρτήτως χώρου. Σύνολο 57.333,33 €

Πίνακας υπολογισμού αναγκών χρηματοδότησης συντήρησης κτιριακών υποδομών, εξοπλισμού και μέσων.

Είδος Εκτιμώμενος κύκλος

ζωής σε έτη Εκτιμώμενες δαπάνες ετήσιας συντήρησης.

Παρατηρήσεις

Ηλεκτρονικός εξοπλισμός 15 10.000,00 € Αφορά το σύνολο του εξοπλισμού ανεξαρτήτως χώρου. Μηχανολογικός εξοπλισμός 25 10.000,00 € Αφορά το σύνολο του εξοπλισμού ανεξαρτήτως χώρου. Κτίρια - 20.000,00 € Αφορά το σύνολο των κτιρίων Ασφάλιση κτιρίων 10.000,00 € Αφορά το σύνολο των κτιρίων Σύνολο 50.000,00 €

Με βάση τα στοιχεία αυτά, το σύνολο των αναγκών συντήρησης αλλά και δημιουργίας του αποθεματικού σε ετήσια βάση, συνεπάγεται ετήσια δαπάνη της τάξης των 107.333,33 €.

(1) δημιουργήθηκαν δυο βασικές κατηγορίες εξοπλισμού και μέσων με βάση την κατηγορία στην οποία αυτά ανήκουν.

(2) Η εκτιμώμενη αξία είναι με βάση το σημερινό κόστος επένδυσης ηλεκτρονικού και μηχανολογικού εξοπλισμού.

130

● Μηχανοργάνωση Η μηχανοργάνωση της επιχείρησης δεν έχει αναπτυχθεί, εξ’ αιτίας της έλλειψης

στελέχους με ανάλογη κατάρτιση. Οι ανάγκες μηχανοργάνωσης εστιάζονται τόσο σε hardware, όσο και σε software. Συγκεκριμένα υπάρχουν σήμερα σημαντικές ελλείψεις σε υπολογιστές και συστήματα, όπως και σε προγράμματα, ενώ καταγράφεται και η αδυναμία δημιουργίας εσωτερικών δικτύων που θα υποστηρίζουν τη λειτουργία της επιχείρησης.

Η ανάγκη της μηχανοργάνωσης αφορά όλα τα επίπεδα λειτουργίας της επιχείρησης και οι σχετικές ελλείψεις είναι ορατές σε κάθε τομέα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα παρακάτω.

• Η έλλειψη ενός δικτύου μεταξύ των υπολογιστών της επιχείρησης που βρίσκονται

στα διάφορα τμήματα της επιχείρησης με ότι αυτό συνεπάγεται. Έτσι λχ η εσωτερική διακίνηση εγγράφων και πληροφοριών γίνεται σήμερα μέσω email.

• Η διαρκής εκπαίδευση και επιμόρφωση του προσωπικού σε θέματα της μηχανοργάνωσης.

• Οι υπολογιστές στο σύνολο τους ανήκουν σε τεχνολογία προηγούμενης γενιάς, με αποτέλεσμα ορισμένοι από αυτούς να αδυνατούν να ανταποκριθούν σε ορισμένα προγράμματα.

• Δεν υπάρχει η δυνατότητα της επέκτασης των προσφερόμενων υπηρεσιών μας προς το κοινό όπως λχ η ηλεκτρονική κράτηση εισιτηρίων, ενημερώσεις, κλπ.

• Υπάρχουν σημαντικές αδυναμίες στη διαχείριση των βιβλιοθηκών και των αρχείων (χρεώσεις βιβλίων, προστασία βιβλίων και CD, κλπ)

• Η δημιουργία, διαχείριση και υποστήριξη των ιστοσελίδων της επιχείρησης. • κλπ Όλα αυτά εκτός από τις δυσλειτουργίες που συνεπάγονται, επηρεάζουν και τη

συνολική λειτουργία της επιχείρησης και σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα, συνεπάγονται και μεγαλύτερο λειτουργικό κόστος. Λχ η αδυναμία ηλεκτρονικής σύνταξης μαθητολογίων, συνεπάγεται την σύνταξή τους με το χέρι, ενώ ήδη υπάρχει μια ηλεκτρονική βάση πληρωμών των υποχρεώσεων του συνόλου των μαθητών (!). Βέβαια με τα σημερινά δεδομένα είναι μάλλον δύσκολη η πρόσληψη ενός στελέχους ικανού να καλύψει τις ανάγκες αυτές. Όμως οι ανάγκες αυτές, ή έστω μέρος τους μπορεί να καλυφθεί άμεσα με την απασχόληση ενός εξωτερικού συνεργάτη. Βέβαια αυτό δεν ακυρώνει την ανάγκη ενός μόνιμου στελέχους πληροφορικής στην επιχείρηση, αλλά αυτό μπορεί να ενταχθεί σε μια μεσοπρόθεσμη προοπτική.

Σε ότι αφορά το software και ειδικότερα αυτό που θα δημιουργηθεί για ιδιαίτερες ανάγκες της επιχείρησης, πρέπει να διασφαλίζει και μάλιστα με αυστηρές ρήτρες, τα πνευματικά του δικαιώματα, υπέρ της ΚΕΠΑ, όπως λχ το πρόγραμμα που θα διαχειρίζεται την ιστοσελίδα veriahistory ή το πρόγραμμα διαχείρισης των τίτλων της βιβλιοθήκης. Αυτά παράλληλα πρέπει ακόμα να είναι ανοικτά ώστε να υπάρχει η δυνατότητα της παρέμβασης σε μεταγενέστερη φάση, αν κριθεί αναγκαίο.

Τα θέματα της μηχανοργάνωσης που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα από το στέλεχος της πληροφορικής είναι.

• Δημιουργία – λειτουργία του εσωτερικού δικτύου των ηλεκτρονικών

υπολογιστών. • Δημιουργία – λειτουργία των ιστοσελίδων της ΚΕΠΑ.

o Κεντρική ιστοσελίδα της ΚΕΠΑ o Ιστοσελίδα του ΚΤΙΠ o Ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης

• Συντήρηση υπολογιστών και δικτύου • Επέκταση αναβάθμιση δικτύου • Οργάνωση και ψηφιοποίηση αρχείων • Δημιουργία – λειτουργία WEB.tv

131

• Κλπ. Παράλληλα με το στέλεχος της πληροφορικής είναι σκόπιμο να συνεργαστούμε και

με ένα στέλεχος στο τομέα του δημιουργικού. Οι σχετικές ανάγκες του τομέα προβολής είναι πολύ μεγάλες και η ανάθεση των σχετικών εργασιών σε τρίτους εκτός ΚΕΠΑ, συνεπάγεται καθυστερήσεις αλλά και σχετικά μεγαλύτερο κόστος, ενώ δεν υπάρχει κάλυψη του συνόλου των σχετικών αναγκών της ΚΕΠΑ.

Τεχνική ασφάλεια – τεχνικός ασφαλείας & υγιεινή των εργαζομένων – γιατρός εργασίας Η ύπαρξη τεχνικού ασφαλείας αλλά και γιατρού εργασίας είναι υποχρεώσεις που

απορρέουν από τη σχετική νομοθεσία. Έτσι πρέπει να τηρηθούν οι σχετικές υποχρεώσεις με την σύναψη των σχετικών συμβάσεων. Η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στον τομέα παραγωγής που οφείλει να διεκπεραιώσει τη σχετική διαδικασία και να επιβλέπει τη σωστή λειτουργία τους.

● Τομέας Διοικητικής Υποστήριξης, Οικονομικού Προγραμματισμού και

Διαχείρισης Οι επιμέρους αρμοδιότητες του τομέα σύμφωνα με το οργανόγραμμα και την

κανονισμό εσωτερικών υπηρεσιών της ΚΕΠΑ, είναι οι εξής.

• Η οικονομική διαχείριση και οικονομικός σχεδιασμός. • Η διοικητική υποστήριξη • Η νομική υποστήριξη

Το οικονομικό περιβάλλον της ΚΕΠΑ – δεδομένα. Το οικονομικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η επιχείρηση σήμερα είναι

ασφυκτικό. Μέσα στο πλαίσιο αυτό πρέπει να διαχειριστεί επιπλέον και ορισμένες σημαντικές οικονομικές υποχρεώσεις που κληρονόμησε από τη διαδικασία συγχώνευσης το 2011. Και βέβαια το αρνητικό οικονομικό αποτέλεσμα που κληρονόμησε από τις άλλες κοινωφελείς επιχειρήσεις, προσμετράτε στο τελικό αποτέλεσμα της οικονομικής χρήσης της σημερινής ΚΕΠΑ. Δεν πρέπει στο σημείο αυτό να διαφεύγει της προσοχής μας και η σχετική νομοθετική διάταξη που προβλέπει την περίπτωση λύσης της επιχείρησης αν για τρεις συνεχόμενες χρήσεις αυτή παρουσιάσει αρνητικά αποτελέσματα.

Έτσι η μικρή αναλογικά σε σχέση με τις πραγματικές της ανάγκες χρηματοδότηση της ΚΕΠΑ, σε συνδυασμό με τις μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις των κοινωφελών επιχειρήσεων με τις οποίες συγχωνεύτηκε, της δημιουργεί σημαντικά οικονομικά προβλήματα. Το πλαίσιο αυτό επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο από την μέχρι τώρα τακτική του δήμου να μειώνει την ετήσια επιχορήγηση της ΚΕΠΑ, ανεξάρτητα των αντικειμενικών λόγων μιας τέτοιας ενέργειας.

Η επιβάρυνση της ΚΕΠΑ από τη διαδικασία συγχώνευσης του 2011, δημιούργησε

εξαιτίας των άλλων κοινωφελών επιχειρήσεων με τις οποίες συγχωνεύτηκε, υποχρεώσεις της τάξης του 1.500.000 €. Το ποσό αυτό είναι πολύ μεγάλο για τα δεδομένα της ΚΕΠΑ και έτσι ορίστηκε ως αρχικό κεφάλαιο της νέας επιχείρησης το ποσό του 1.500.000 €, ώστε από αυτό να καλυφθούν οι σχετικές υποχρεώσεις. Όμως η αδυναμία άμεσης καταβολής του αρχικού κεφαλαίου οδήγησε το δήμο στη σταδιακή καταβολή του σε βάθος 10 ετών (10Χ150.000 = 1.500.000 €). Η λύση αυτή όμως δεν είναι ικανοποιητική για μια σειρά από λόγους. Αρχικά πολλές από τις υποχρεώσεις είναι άμεσα καταβλητέες, είτε γιατί είχαν ή πρόκειται να εκδοθούν σχετικές δικαστικές αποφάσεις, είτε γιατί αφορούν ασφαλιστικές υποχρεώσεις, είτε γιατί αφορούν απόδοση φόρου, είτε τέλος γιατί ήταν οφειλές προς εργαζομένους. Έτσι το

132

χρηματοδοτικό πλάνο καταβολής του αρχικού κεφαλαίου, είναι σε αναντιστοιχία με το χρονοδιάγραμμα καταβολής των υποχρεώσεων. Η όλη αυτή κατάσταση επιδεινώθηκε από δύο ενέργειες του δήμου που δημιούργησαν σοβαρά οικονομικά προβλήματα στην ΚΕΠΑ, παράλληλα με προβλήματα ρευστότητας.

Η πρώτη ενέργεια αφορούσε την καταβολή μόλις 150.000 € ως χρηματοδότηση της ΚΕΠΑ για το 2011, από την προβλεπόμενη χρηματοδότηση των 900.000 €. Η άλλη αφορούσε την εμμονή του δήμου να κάνει συμψηφισμό το 2014, ποσού 132.000 €, προερχόμενο από οφειλή του δήμου προς την κοινωφελή του δήμου Μακεδονίδας και αντίστοιχη οφειλή της κοινωφελούς προς το δήμο. Βέβαια οι υποχρεώσεις αυτές είχαν συνυπολογιστεί στο αρχικό κεφάλαιο αλλά η εμμονή του δήμου σε άμεσο συμψηφισμό, είχε ως αποτέλεσα το 2014 η ΚΕΠΑ να λάβει από το αρχικό κεφάλαιο της τάξης των 150.000 €, μόνο τη διαφορά των 18.000 €. Να σημειωθεί ότι και μόνο οι δικαστικές που είχαν εκδοθεί μέχρι τη εκείνη στιγμή, βάρυναν τη χρήση του 2104 με υποχρεώσεις συνολικού ύψους 80.000 € περίπου.

Σε μια προσπάθεια να καλυφθεί το χρηματοδοτικό κενό που δημιουργήθηκε από τις ενέργειες αυτές, έγινε τεχνητή "μεταφορά" ορισμένων υποχρεώσεων σε επόμενες χρήσεις. Η πρακτική αυτή αν και έδωσε μια προσωρινή λύση ανάσα στην επιχείρηση, ουσιαστικά επιβάρυνε τα περιθώρια οικονομικής ευελιξίας των επόμενων ετών (2015 & 2016).

Ακόμα δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας, η συνεχής επιβάρυνση της επιχείρησης με αποφάσεις και πράξεις διοικητικού χαρακτήρα της κεντρικής διοίκησης, που αφορούν τη λειτουργία των κοινωφελών. Οι πράξεις αυτές έχουν προσθέσει στο κομμάτι της διοικητικής υποστήριξης ένα μεγάλο γραφειοκρατικό φόρτο, που μεταφράζεται αντίστοιχα σε αυξημένο κόστος διοικητικής υποστήριξης. Να σημειωθεί όμως ότι πολλές από τις αποφάσεις αυτές αν κριθούν στην ουσία τους, δεν εξυπηρετούν κανένα σκοπό και είναι δηλωτικές της έλλειψης γνώσεων της κεντρικής διοίκησης σχετικά με τη λειτουργία και τα πραγματικά προβλήματα των κοινωφελών διοικήσεων. (λχ η υποχρέωση για ανάρτηση στο "Διαύγεια" αναθέσεων μετά από ένα ποσό πχ 1.000 €, θα ελάφρυνε δραματικά τον όγκο δουλειάς του τομέα).

Η ΚΕΠΑ για να συγκροτήσει και να υλοποιήσει οποιονδήποτε μακροπρόθεσμο

σχεδιασμό των δραστηριοτήτων της, πρέπει να έχει έναν αντίστοιχο μακροπρόθεσμο οικονομικό σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός αυτός πρέπει παράλληλα να συνοδεύεται και από μια ομαλή χρηματοδοτική ροή των προβλεπόμενων πιστώσεων. Ειδικότερα στη θέμα της ομαλής χρηματοδοτικής ροής έχουν γίνει σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια, δεδομένο που με σειρά του είχε θετικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της επιχείρησης.

Η ΚΕΠΑ πρέπει να εκμεταλλευτεί κάθε διαθέσιμη πηγή χρηματοδότησης εκτός δήμου, ώστε να μπορέσει να καλύψει όσο περισσότερο μπορεί με αυτές τις ανάγκες χρηματοδότησής της, επιβαρύνοντας κατά το δυνατόν λιγότερο το δήμο.

Διοικητική υποστήριξη γραμματεία – λειτουργία της ΚΕΠΑ Η διοικητική υποστήριξη της ΚΕΠΑ είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένη, αν συνυπολογίσει

κανείς ότι αυτή πρέπει να ανταποκριθεί σε ένα πλήθος γραφειοκρατικών διαδικασιών. Συγκεκριμένα το τμήμα διοικητικής υποστήριξης καλείται να διαχειριστεί και να διεκπεραιώσει πράξεις και αποφάσεις οργάνων (120 περίπου αποφάσεις ΔΣ ετησίως, προσκλήσεις, αποφάσεις άλλων οργάνων, παραλαβές, συμφωνητικά, κλπ), το πρωτόκολλο (περίπου 1.300 καταχωρήσεις και αντίστοιχη διαχείριση ετησίως), την αλληλογραφία, κλπ. Ακόμα πρέπει να διαχειριστεί περίπου 1.000 μαθητές (εγγραφές, πληρωμές, προγράμματα σπουδών, παρακολούθηση κλπ.). Για την κάλυψη όλων αυτών των αναγκών και για την εξυπηρέτηση των συναλλασσομένων με την ΚΕΠΑ, το τμήμα τηρεί ένα σπαστό ωράριο λειτουργίας (πρωί & απόγευμα καθημερινά) και πρωί Σαββάτου.

Παράλληλα η επιχείρηση πρέπει να είναι σε λειτουργία καθημερινά και Σάββατο από τις 7 το πρωί μέχρι τι 10 το βράδυ για να μπορέσει να συναλλάσσεται με υπηρεσίες, κοινό αλλά και τους μαθητές, τα μαθήματα των οποίων γίνονται τις απογευματινές ώρες. Οι

133

υποχρεώσεις αυτές σε προσωπικό καλύπτονται με την απασχόληση προσωπικού τόσο από τον τομέα διοικητικού, όσο και από τον τομέα παραγωγής.

Νομική υποστήριξη Η ανάγκη για την ύπαρξη νομικής κάλυψης της επιχείρησης, προέκυψε από την

πολυπλοκότητα της σχετικής με τη λειτουργία της επιχείρησης νομοθεσίας, αλλά και των σχέσεων της με άλλες υπηρεσίες, οργανισμούς αλλά και γενικότερα με τους συναλλασσομένους με την επιχείρηση. Το έργο της νομικής κάλυψης έχει αποδειχθεί στην πορεία κεφαλαιώδους σημασίας για την ΚΕΠΑ.

● Αναγκαίες θεσμικές αλλαγές για τις κοινωφελείς. Η αντιμετώπιση ορισμένων προβλημάτων στη λειτουργία των κοινωφελών ξεφεύγει

από τα όρια των αποφάσεων των ίδιων των ΟΤΑ, απαιτούνται αλλαγές σε θεσμικό επίπεδο. Οι αλλαγές αυτές πέρα από τη διευκόλυνση που συνεπάγονται στη λειτουργία των κοινωφελών, θα τις προσδώσουν παράλληλα και μια νέα ώθηση. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αναληφθεί από το συλλογικό όργανο των ΟΤΑ την ΚΕΔΕ, πρωτοβουλία διαλόγου με την κεντρική διοίκηση για την αντιμετώπισή τους. Τα θέματα που πρέπει να εξεταστούν είναι τα ακόλουθα.

• Αλλαγή του τρόπου διοίκησης των ΝΠΙΔ – Κοινωφελείς Επιχειρήσεις ΟΤΑ. Πρέπει να

προχωρήσει η μελέτη και υιοθέτηση ενός νέου μοντέλου λειτουργίας των κοινωφελών που να προσιδιάζει στη λειτουργία μιας Ανώνυμης Εταιρείας. Συγκεκριμένα η υιοθέτηση ενός τέτοιου συστήματος διοίκησης, θα περιλαμβάνει ως επικεφαλής της διοίκησης, ένα "διευθύνοντα" σύμβουλο και ένα θεσμικά ισχυρό ΔΣ. Σήμερα έχουμε εκ των πραγμάτων μια "δυαρχία" στη διοίκηση, από τη στιγμή που ο διευθυντής ασκεί με τρόπο ολοκληρωμένο τα καθήκοντα και από την άλλη υπάρχει ένα πρόεδρος που μπορεί να παρέμβει σε όλες τις αρμοδιότητές του. Αυτή η πραγματικότητα όπως είναι προφανές εγκυμονεί κινδύνους αντιπαράθεσης και "συγκρούσεων". Με την καθιέρωση του διευθύνοντα συμβούλου, η κοινωφελής αποκτά ένα πόλο εκτελεστικής εξουσίας. Ακόμα η διαδικασία της λήψης ορισμένων αποφάσεων από την πλευρά του ΔΣ, παρόλη τη σχετική ευελιξία στη λειτουργία του, απαιτεί σημαντικό χρόνο ανταπόκρισης. Βέβαια η τελική μορφή ενός τέτοιου μοντέλου διοίκησης, πρέπει να επιλύσει και πολλά άλλα ζητήματα, αλλά σε κάθε περίπτωση δε μπορεί να παραμένει σε λειτουργία ένα μοντέλο διοίκησης στατικό και σχετικά αναποτελεσματικό, για τα σημερινά δεδομένα. Να τονιστεί τέλος ότι η υιοθέτηση ενός παρόμοιου μοντέλου διοίκησης, απομακρύνει και τον κίνδυνο της οικονομικής του αποτυχίας, από τη στιγμή που θα προβλεφθεί και η ατομική ευθύνη του διευθύνοντα συμβούλου αλλά και του ΔΣ στην περίπτωση αποφάσεων και πράξεων που θα ζημιώσουν την κοινωφελή.

• Αλλαγή του τρόπου οικονομικής διαχείρισης. Σήμερα η διαχείριση των οικονομικών

ενός ΝΠΙΔ ενταγμένη σε ένα αυστηρό σύστημα ελέγχου, που αποδεικνύεται τροχοπέδη στη λειτουργία του. Παράλληλα τα πολλά επίπεδα ελέγχου, έχει αποδειχθεί ότι προκαλούν δυσλειτουργίες που ακυρώνουν πολλές προσπάθειες και πρωτοβουλίες. Ακόμα δε διασφαλίζουν τον αποτελεσματικό έλεγχο στη λειτουργία του ΝΠΙΔ παρόλη την διαφημιζόμενη διαφάνεια. Αρχικά υπάρχει μια αντίφαση στην όλη λογική. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων ασκείται ο έλεγχος, είναι προσανατολισμένοι σε ελέγχους με βάση το δημόσιο λογιστικό σύστημα. Τα ΝΠΙΔ όμως λειτουργούν με βάση το λογιστικό του ιδιωτικού τομέα και τους δικούς τους κανονισμούς διαχείρισης, γεγονός που προκαλεί προβλήματα στη διαδικασία άσκησης ελέγχου στα ΝΠΙΔ. Για παράδειγμα πολλές φορές οι ελεγκτικοί μηχανισμοί αδυνατούν να κατανοήσουν το λογιστικό σύστημα των ΝΠΙΔ, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σημαντικά προβλήματα. (Ενδεικτικά αναφέρεται το πρόβλημα με το αρχικό κεφάλαιο της ΚΕΠΑ. Η εμμονή του ελεγκτικού για

134

προσδιορισμό του με διαφορετικό τρόπο από αυτόν που υιοθέτησε η ΚΕΠΑ, προκάλεσε μέχρι την επίλυσή του σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία της επιχείρησης). Ακόμα ο τρόπος ελέγχου θα πρέπει πριν από οτιδήποτε άλλο να αποδεσμευτεί ρητά από οποιοδήποτε έλεγχο σκοπιμότητας των δαπανών και να επικεντρωθεί αποκλειστικά στο νόμιμο της δαπάνης. Σε αυτό θα βοηθούσε ένα σύστημα δαπανών νομικά και τεχνικά προσδιορισμένο με σαφήνεια από το Υπουργείο Εσωτερικών, που θα καλούνταν να εφαρμόζουν οι κοινωφελείς, αλλά και το ελεγκτικό.

• Διεύρυνση των αρμοδιοτήτων των κοινωφελών και στον τομέα του τουρισμού.

Σύμφωνα με το ν. 3852/2010 άρθ. 103, παρ1.α, στα αντικείμενα που μπορεί να διαχειριστούν είτε τα ΝΠΔΔ, είτε οι Κοινωφελείς Επιχειρήσεις των ΟΤΑ, δεν περιλαμβάνεται ο τουρισμός. Συγκεκριμένα περιλαμβάνονται οι πέντε τομείς : Πολιτισμός, Παιδεία, Περιβάλλον, Αθλητισμός και Κοινωνική Προστασία και Αλληλεγγύη. Η έλλειψη της σχετικής πρόβλεψης έχει ως συνέπεια την αδυναμία της ανάθεσης του έργου σε κοινωφελή ή ΝΠΔΔ, παρά μόνο σε υπηρεσία του δήμου. Αυτή η έλλειψη πρέπει να αρθεί και να δοθεί η δυνατότητα στους ΟΤΑ να αποφασίσουν μέσα από ποιου είδους δομή μπορεί να υπηρετηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο η υπόθεση του τουρισμού. Και είναι βέβαιο ότι πολλοί δήμοι θα εκτιμήσουν σωστά τη σχέση τουρισμού με τον πολιτισμό, κυρίως σε περιοχές που υπάρχει σημαντικό πολιτιστικό απόθεμα.

• Αύξηση των νομικών πρόσωπων που μπορεί να δημιουργήσει ένας δήμος από δύο σε

τρία (ΝΠΙΔ ή ΝΠΔΔ). Σύμφωνα με το άρθρο 102 του ν. 3852/2010 κάθε δήμος έχει το δικαίωμα να ιδρύει μέχρι δυο νομικά πρόσωπα. Τρία νομικά πρόσωπα μπορούν να δημιουργήσουν μόνο οι δήμοι που έχουν πάνω από 300.000 κατοίκους. Η δυνατότητα της ίδρυσης τριών νομικών προσώπων θα πρέπει να επεκταθεί σε όλους τους δήμους. Με τον τρόπο αυτό ένας δήμος μπορεί να συγκροτήσει και να υλοποιήσει ολοκληρωμένες και διακριτές επιμέρους πολιτικές σε συναφείς ενότητες. Λχ τα αντικείμενα αυτά εάν ίσχυε η ρύθμιση αυτή, θα μπορούσαν να επιμεριστούν σε ολοκληρωμένες ενότητες όπως πχ 1η ενότητα. - κοινωνική προστασία και αλληλεγγύη, 2η ενότητα. – Πολιτισμός, παιδεία και τουρισμός, 3η ενότητα. – αθλητισμός και περιβάλλον ή βέβαια στη βάση κάποιου άλλου συνδυασμού που θα μπορούσε να επιλέξει ένας ΟΤΑ.

• Ανάληψη πρωτοβουλιών και ελεύθερη επιλογή των συνεργατών. Δε μπορεί τα κριτήρια

με τα οποία επιλέγονται συνεργάτες στο χώρο του πολιτισμού να ξεφεύγουν από το καλλιτεχνικό και επιστημονικό επίπεδο. Τα δεδομένα της εκπαιδευτικής διαδικασίας είτε αφορούν τα ωδεία, είτε τις σχολές χορού, είτε οποιαδήποτε άλλα τμήματα, πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη στην κάθε επιλογή. Η διαδικασία της επιλογής πρέπει να είναι ελεύθερη και να γίνεται με βάση καθαρά καλλιτεχνικά κριτήρια. Βέβαια αυτή η "ελευθερία", δίνει τη δυνατότητα για πολιτική "εκμετάλλευση" της όλης διαδικασίας, αλλά αυτό είναι ένα ρίσκο που πρέπει να αναλάβουμε. Δε μπορεί η πολιτεία να ορίζει ακόμα και τον αριθμό των συνεργατών στο χώρο του πολιτισμού με βάση τη δική της πολιτική. Με τον τρόπο αυτό ουσιαστικά ακυρώνεται η έννοια της αυτοδιοίκησης και μάλιστα σε ένα χώρο που δεν αποτελεί οργανικό κομμάτι της κεντρικής διοίκησης. Ακόμα η εφαρμογή του ενιαίου μισθολογίου και στους συνεργάτες, έχει δημιουργήσει μισθολογικά παράδοξα. Ένας καλλιτεχνικός συνεργάτης δηλαδή, αμείβεται με ωρομίσθιο που υπολογίζεται ως κλάσμα από την γενική κατηγορία στην οποία ανήκει. Λχ ένας καθηγητής ενός μη αναγνωρισμένου μουσικού οργάνου, αμείβεται με ωρομίσθιο που υπολογίζεται με βάση το μισθό ενός υπαλλήλου ΔΕ, ανεξάρτητα αν έχει επιπλέον μουσικές. Ακόμα η εφαρμογή του ενιαίου μισθολογίου στερεί τη δυνατότητα της συνεργασίας με αναγνωρισμένους καλλιτέχνες από τη στιγμή που δεν διαφοροποιεί τις αμοιβές τους και δεν υιοθετεί την καλλιτεχνική αξιολόγηση. Δηλαδή ένας κοινά αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, αν απασχοληθεί σε εκπαιδευτικό έργο θα αμειφθεί με

135

προβλεπόμενο ωρομίσθιο της εκπαιδευτικής βαθμίδας που τον έχει εντάξει κάποια υπηρεσία! Στη λογική αυτή οι κοινωφελείς επιχειρήσεις δε μπορούν να αναπτύξουν συνεργασίες με καταξιωμένους καλλιτέχνες στον εκπαιδευτικό τομέα, από τη στιγμή που δε μπορούν να προσφέρουν μια ανάλογη αντιμισθία. Τέλος να επισημανθεί και μια ακόμα παρενέργεια του ενιαίου μισθολογίου. Ενώ από τη μια η νομοθεσία επιβάλλει την απασχόληση καλλιτεχνικών διευθυντών τόσο στα ωδεία όσο και στις σχολές χορού, δεν υπάρχει η αντίστοιχη δυνατότητα αμοιβής τους !!!

• Παραχώρηση δυνατότητας απασχόλησης προσωπικού για την κάλυψη ειδικών

αναγκών. Οι κοινωφελείς επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο του πολιτισμού, πρέπει κατά περίπτωση να καλύψουν ορισμένες ανάγκες τους με την παροδική απασχόληση προσωπικού. Οι ανάγκες αυτές είναι η ταξιθεσία, η φύλαξη εκδηλώσεων, κλπ, ενώ προκύπτουν και ανάγκες για την παροδική ενίσχυση τους με ειδικές κατηγορίες προσωπικού όπως τεχνικοί σκηνής, ηχητικοί, μαραγκοί κλπ. Οι ανάγκες αυτές σήμερα δε μπορεί να καλυφθούν με το υφιστάμενο νομικό καθεστώς, από τη στιγμή που δε δίνεται η σχετική δυνατότητα γιατί θεωρείται ότι οι κατηγορίες αυτές ανήκουν στο διοικητικό ή τεχνικό προσωπικό. Η κατηγοριοποίηση αυτή συνεπάγεται την κάλυψη τους μέσω ΑΣΕΠ, γεγονός που εκτός του ότι συνεπάγεται ένα αυξημένο γραφειοκρατικό φόρτο, δε μπορεί ως διαδικασία να τελεσφορήσει για το χρόνο που προκύπτει η σχετική ανάγκη. Πέρα όμως από αυτό, δεν συντρέχει κανένας λόγος να φορτωθούν οι κοινωφελείς με επιπλέον προσωπικό για την κάλυψη παροδικών αναγκών. Μια ρύθμιση λχ που θα επέτρεπε την παροδική απασχόληση προσωπικού με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και με μέγιστο χρόνο απασχόλησης, όπως και την αμοιβή τους με βάση είτε ημερομίσθιο, είτε ωρομίσθιο, θα έλυνε σημαντικά προβλήματα της λειτουργίας τους.

• Απαλλαγή από την καταβολή ΦΠΑ επενδύσεων που αφορούν τον πολιτισμό. Στο ζήτημα αυτό υπάρχει μια διαφορετική αντιμετώπιση των φορέων που πραγματοποιούν επενδύσεις και σχετίζονται με το ΦΠΑ. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουμε πλήρη απαλλαγή από την καταβολής τόσο σε επενδύσεις όσο και σε υπηρεσίες σε ορισμένες περιπτώσεις (περίπτωση Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (*)) ενώ σε άλλες θέσπιση διαδικασίας ταχείας επιστροφής του (περίπτωση ΚΠΙΣΝ). Ανάλογες ρυθμίσεις για το σύνολο των φορέων που επενδύουν στον πολιτισμό, θα δώσουν μια μεγάλη ώθηση στη δημιουργία ή ανανέωση των πολιτιστικών υποδομών.

________________________________________________________________________ (*) Σύμφωνα με έγγραφου του Υπουργείου Οικονομικών τις Αθήνα, 29 Νοεμβρίου 1990 Aρ.Πρωτ.:1086902/5479/0014 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ 14η ΦΠΑ & Ε.Φ. προβλέπεται ότι … Με την παράγραφο 1 του άρθρου 104 του Ν. 1892/1990 (ΦΕΚ 101/Α) κυρώνεται και έχει ισχύ νόμου από την έκδοσή της η αριθ. 1018411/927/0014/ΠΟΛ.1051/5.3.1990 (ΦΕΚ 184/Β) απόφαση του Υπουργού Οικονομικών, με τις διατάξεις της οποίας παρέχεται απαλλαγή από το ΦΠΑ στις παραδόσεις αγαθών και τις παροχές υπηρεσιών, που προορίζονται μόνο για την ανέγερση και τον εξοπλισμό του Μεγάρου Μουσικής του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (Ο.Μ.Μ.Α.). Με την παράγ. 2 του ίδιου άρθρου και νόμου απαλλάσσονται από το ΦΠΑ η εισαγωγή αγαθών που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν για την ανέγερση των κτιριακών εγκαταστάσεων ή τον πάγιο εξοπλισμό του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (Ο.Μ.Μ.Α.). Σημειώνεται εδώ, ότι η διαδικασία και οι λεπτομέρειες εφαρμογής της διάταξης, σχετικά με την απαλλαγή κατά την εισαγωγή, θα καθοριστούν με Υπουργική απόφαση και εξουσιοδότηση της ίδιας διάταξης. Περαιτέρω, με την παράγραφο 3 του ίδιου ως άνω άρθρου προβλέπεται η σύναψη προγραμματικών συμβάσεων τριετούς διάρκειας, μεταξύ του ελληνικού δημοσίου και του Οργανισμού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών προκειμένου να προωθηθούν οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες του Οργανισμού αυτού ή για την αποπεράτωση συντήρηση και λειτουργία του Μεγάρου Φίλων Μουσικής. Στις περιπτώσεις των συμβάσεων αυτών και γενικά για κάθε σύμβαση, εφόσον δεν θα υπάρχει αντάλλαγμα, δεν θα έχουν εφαρμογή για τον Οργανισμό οι διατάξεις των άρθρων 9 και 15 του Ν. 1642/86. Έτσι λ.χ. αν βάσει μιας σύμβασης με το Δημόσιο ο Οργανισμός παραχωρήσει το Μέγαρο ή μέρος αυτού, χωρίς αντάλλαγμα, για την πραγματοποίηση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων κτλ, δε θα χρεώσει ούτε θα αποδώσει ΦΠΑ, σύμφωνα με τις διατάξεις, του άρθρου 9 (ως αυτοπαροχή δηλ.

136

υπηρεσιών), του Ν. 1642/1986 και επομένως δε θα έχει εφαρμογή ούτε το άρθρο 15, παρ. 2, ως στερούμενο πεδίου εφαρμογής στις περιπτώσεις αυτές. … Τέλος, με την παράγραφο 4 του ίδιου άρθρου (104) ο Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών (Ο.Μ.Μ.Α.), θεωρείται υποκείμενος στο φόρο προστιθέμενης αξίας του Ν. 1642/86 για το σύνολο των δραστηριοτήτων του και επομένως έχει όλες τις υποχρεώσεις που προβλέπονται από τα άρθρα 29 και 31. Για την εκπλήρωση των σχετικών υποχρεώσεων, λόγω πρώτης εφαρμογής των διατάξεων αυτών, δόθηκε προθεσμία μέχρι την 30η Σεπτεμβρίου 1980. Όσον αφορά το δικαίωμα έκπτωσης ή κατά περίπτωση επιστροφής του φόρου, έχουν εφαρμογή, οι διατάξεις των άρθρων 23 και 27 του Ν. 1642/86, καθώς και οι με αριθ. Π. 3082/87, Π. 5514/87 και Π. 1185/88 αποφάσεις του Υπουργού Οικονομικών, κατά περίπτωση.

137

138

139

● "Ερασιτεχνική" και "επαγγελματική" …. Τέχνη ● Ερασιτέχνης ... ο εραστής της τέχνης … Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η συγκρότηση της περιφερειακής

πολιτιστικής πολιτικής, προέρχεται από το δυσανάλογο ρόλο που διεκδικεί ο "ερασιτέχνης" σε αυτή.

Είναι διαδεδομένη σε ορισμένους κύκλους η αντίληψη ότι η ερασιτεχνική δημιουργία, είναι σε θέση να υποκαταστήσει επαρκώς τον "επαγγελματία" δημιουργό και το έργο του. Βέβαια αυτή η αντίληψη απαντάται κυρίως στην περιφέρεια, από τη στιγμή που το κέντρο φιλοξενώντας τους ίδιους τους δημιουργούς και τα έργα τους, έχει δώσει τις αναγκαίες απαντήσεις.

Πρέπει όμως να τονιστεί εδώ, ότι ο ερασιτεχνισμός είναι μια συμπληρωματική ενασχόληση, που έχει ως κίνητρό της την "ευχαρίστηση" και όχι τον "επαγγελματισμό". Ο ερασιτέχνης δεν ζει από την τέχνη, ούτε ζει για την τέχνη, την υπηρετεί περιστασιακά και το κυριότερο στερείται ειδικών γνώσεων και συστηματικότητας.

Δε μπορεί λοιπόν αυτή η περιστασιακή ενασχόληση με τον πολιτισμό να θεωρείται επαρκής και μάλιστα στο βαθμό που να θέλει ο ερασιτέχνης να αναλάβει πρωτεύοντα ρόλο στον πολιτισμό. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει ο ερασιτέχνης να αποφασίσει να διαμορφώσει "επαγγελματική" σχέση με τον πολιτισμό. Ο όρος "επαγγελματική" σχέση συνεπάγεται συστηματική ενασχόληση και απόκτηση ειδικών γνώσεων για τον πολιτισμό και την τέχνη. Ποιο απλά ο ερασιτέχνης πρέπει να αφιερώσει τη ζωή του στην τέχνη, να αποτελεί αυτή την κύρια ενασχόλησή του σε όλα τα επίπεδα της ζωής του. Και η απόφαση για "επαγγελματική" ενασχόληση με την τέχνη δεν είναι μια εύκολη απόφαση.

Αυτή η προσέγγιση δε σημαίνει βέβαια ότι ο πολιτισμός αποτελεί προνομιακό χώρο και

άβατο για όσους δεν έχουν μια "επαγγελματική" σχέση με αυτόν. Το αντίθετο ο πολιτισμός είναι ανοικτός στον καθένα και μάλιστα είναι "ανταποδοτικός", στο βαθμό που μπορεί να συνεισφέρει στην προσωπική ευχαρίστηση αλλά κυρίως στη συγκρότηση της προσωπικότητας του ατόμου. Αυτό είναι το "κέρδος" από την πολιτιστική δραστηριότητα. Μας αποκαλύπτει "μυστικά", προσφέρει νέες εικόνες, ανοίγει νέους κόσμους, μα κυρίως βοηθά στην συγκρότηση της προσωπικότητας. Όμως η διαμόρφωση νέων δεδομένων στο χώρο του πολιτισμού απαιτούν καθημερινή τριβή, μια συνεχή και εξελισσόμενη σχέση. Ο ερασιτέχνης είναι με βάση την οπτική αυτή η πιο ανεπτυγμένη μορφή "καταναλωτή" πολιτιστικών προϊόντων, αλλά δεν είναι παραγωγός τους.

Αν ο ερασιτέχνης θεωρεί ότι το πολιτιστικό προϊόν που "παράγει" είναι σημαντικό, ας αποφασίσει να αναπτύξει μια βαθύτερη σχέση με αυτόν, μια σχέση ζωής. Η υπερβολική αυτοεκτίμηση στην περίπτωση αυτή που χαρακτηρίζει κάποιους ερασιτέχνες, μάλλον νοθεύει την κρίση τους και τους οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα και συμπεριφορές.

Τέλος είναι αναγκαία μια διευκρίνιση σε ότι αφορά τον όρο "επαγγελματισμός" και τη σημασία που εδώ δίνεται στον όρο, αν και αυτή είναι μάλλον ευκολοδιάκριτη από όσα εδώ γράφονται. Ο όρος "επαγγελματισμός" εδώ προσδιορίζει μια διαρκή σχέση με τον πολιτισμό, μια σχέση ζωής.

● Πολιτιστικοί σύλλογοι – η σημερινή πραγματικότητα …

Οι πολιτιστικοί σύλλογοι είναι μια ακόμα σημαντική δομή, που αναπτύσσεται και

δραστηριοποιείται στο χώρο του πολιτισμού για το σχεδιασμό και υλοποίηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Αυτό που καταγράφεται ως δεδομένο στην περίπτωση των συλλόγων, είναι οι σχετικά περιορισμένες οικονομικές, διοικητικές και τεχνικές τους δυνατότητες.

Για τη χρηματοδότηση της λειτουργίας τους οι σύλλογοι στηρίζονται είτε σε συνεισφορές των μελών τους, είτε στις ίδιες τις δράσεις τις οποίες αναπτύσσουν, είτε σε δωρεές, είτε τέλος σε έκτακτες επιχορηγήσεις. Βέβαια όλες αυτές οι πηγές δεν καλύπτουν τη συνολική τους λειτουργία και έτσι πολλές φορές απευθύνονται και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για την

140

κάλυψη των αναγκών τους. Αλλά η ΤΑ έχει και αυτή περιορισμένες δυνατότητες. Το ποσοστό που μπορούν οι ΟΤΑ να διαθέσουν για χρηματοδότηση των συλλόγων, ανέρχεται στο 1,5 ‰ επί των τακτικών τους εσόδων. Έτσι για το 2014 το ποσοστό αυτό υπολογίζεται για το δήμο Βέροιας ότι αντιστοιχεί σε 20.000 € περίπου. Το συγκεκριμένο ποσό μπορεί να καλύψει όπως είναι αντιληπτό ελάχιστο μέρος των εξόδων των πολιτιστικών συλλόγων ακόμα και αν διατεθεί ολόκληρο και με το δεδομένο ότι ο αριθμός των συλλόγων είναι μεγάλος.

Θα πρέπει εδώ να τονιστεί ακόμα το γεγονός, ότι ανεξάρτητα από την κρατούσα

αντίληψη και πρακτική, οι σύλλογοι νομικά έχουν ένα σύνολο υποχρεώσεων σε ότι αφορά τη λειτουργία τους, αλλά και την απασχόληση προσωπικού από αυτούς. Οι υποχρεώσεις αυτές απορρέουν από την ισχύουσα νομοθεσία. Ειδικότερα για την απασχόληση προσωπικού θα πρέπει αυτό να προσλαμβάνεται ακόμα και αν χρησιμοποιηθεί για μία ημέρα εργασίας, με ότι αυτό συνεπάγεται (πρόσληψη, ασφάλιση, παρακράτηση και απόδοση φόρου κλπ). Δηλωτικό των δυσκολιών που προκύπτουν από την εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας από τους συλλόγους, είναι το γεγονός ότι για την πρόσληψη και ενός ατόμου για μια ημέρα από ένα σύλλογο, είναι αναγκαίο να δηλωθεί και τεχνικός ασφαλείας. Ανάλογες είναι οι διατάξεις που αφορούν την τήρηση ορισμένων φορολογικών στοιχείων με κυριότερο αυτό της έκδοσης ΑΦΜ.

Για να λειτουργήσει λοιπόν ένας σύλλογος νομότυπα, θα πρέπει να διαθέτει ολοκληρωμένη διοικητική υποστήριξη, γεγονός που συνεπάγεται αυξημένο κόστος λειτουργίας, απαγορευτικό με τα σημερινά δεδομένα για την πλειονότητα των συλλόγων.

Δε θα πρέπει τέλος να διαφεύγει της προσοχής μας, το γεγονός ότι ορισμένοι σύλλογοι έχουν χρησιμοποιηθεί ως λύσεις "ευκολίας", για δραστηριότητες που υπερβαίνουν το "μέγεθος" και τους σκοπούς τους. Αυτό δημιουργεί συνθήκες αδιαφάνειας με τα ανάλογα προβλήματα, αλλά και μια μορφή αθέμιτου ανταγωνισμού προς τις κοινωφελείς επιχειρήσεις των ΟΤΑ. Ενδεικτικά να αναφερθεί η οργάνωση από συλλόγους συναυλιών που το μέγεθός τους ξεφεύγει από τα δεδομένα τους, πρακτική που αποτελεί προσφιλή μέθοδο αποφυγής φορολογίας. Αν και αυτό είναι νομότυπο ελέγχεται η σκοπιμότητα, με το δεδομένο ότι η δυνατότητα αυτή προσφέρεται στους συλλόγους για να μπορέσουν να δημιουργήσουν έσοδα που με τη σειρά τους θα στηρίξουν τη λειτουργία τους και όχι για άλλους σκοπούς.

Είναι χρήσιμο στο σημείο να εκτιμηθούν τα όρια των δυνατοτήτων των πολιτιστικών

συλλόγων. Η υπερεκτίμηση ή η υποεκτίμησή τους, οδηγεί σε λάθος επιλογές. Σήμερα οι σύλλογοι βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα λειτουργίας και δραστηριοτήτων. Ορισμένοι από αυτούς διατηρούν μια σχετική λειτουργία, ενώ άλλοι έχουν μικρή έως μηδενική παρουσία. Οι σύλλογοι ανεξάρτητα από την κατηγορία στην οποία μπορεί να τους κατατάξει κανείς, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Η "ζωή" τους χαρακτηρίζεται από "κύκλους" και οι κύκλοι αυτοί είναι άμεσα συνδεδεμένοι με τους ανθρώπους που τους διαχειρίζονται. Κάθε αλλαγή σε πρόσωπα, συνεπάγεται και αλλαγή της φυσιογνωμίας του συλλόγου, σηματοδοτεί ένα νέο κύκλο ζωής. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργεί ένα δεδομένο που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στη διαμόρφωση οποιασδήποτε πολιτικής απέναντι στους συλλόγους. Δεν είναι λοιπόν λογικό να προσδοκά κανείς μακροπρόθεσμα αποτελέσματα από τη συνεργασία με τους συλλόγους. Μπορεί όμως να "εκμεταλλευτεί" τους κύκλους αυτούς, για την επίτευξη συγκεκριμένων αποτελεσμάτων (εκδόσεις, μελέτες, διάσωση υλικού, προώθηση συγκεκριμένων θεμάτων, κλπ.).

Οι σύλλογοι για να διατηρήσουν μια συνέχεια στη λειτουργία τους, πρέπει να έχουν

σχετική οικονομική αυτοδυναμία – θεσμοθετημένους ή μόνιμους πόρους, δεδομένα που στην περίπτωση των συλλόγων της περιοχής μας δε υφίσταται. Τα προβλήματα στη λειτουργία τους επιβαρύνονται και από την εμμονή τους για τη δημιουργία ανεξάρτητων υποδομών από τους ίδιους. Η συντήρηση και λειτουργία των υποδομών όμως συνεπάγεται ένα σημαντικό λειτουργικό κόστος, που με τη σειρά του απορροφά πόρους και δυναμικό από τις άλλες δραστηριότητες τους.

141

Αυτό που θα συμβάλλει στη βελτίωση της θέσης των συλλόγων, είναι η διεκδίκηση χρηματοδοτήσεων από εθνικά αλλά και κοινοτικά προγράμματα των δράσεων τους. Στην περίπτωση αυτή όμως θα πρέπει οι σύλλογοι να μελετήσουν και να υιοθετήσουν νέα νομικά σχήματα.

Μια εναλλακτική πρόταση λχ που αξίζει να μελετηθεί, είναι η συγκρότηση μιας αστικής εταιρείας με τη σύμπραξη τοπικών συλλόγων. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε αρχικά να επιμερίσει το λειτουργικό κόστος των συλλόγων (ενιαία διοικητική υποστήριξη), ενώ ταυτόχρονα θα τους προσέδιδε την αναγκαία νομική υπόσταση για τη διεκδίκηση χρηματοδοτήσεων από εθνικά αλλά και κοινοτικά κονδύλια.

● Οι πολιτιστικοί σύλλογοι στη Βέροια … η καταγραφή της πραγματικότητας Σήμερα στη Βέροια αλλά και στην ευρύτερη περιοχή δραστηριοποιείται μια πλειάδα

πολιτιστικών συλλόγων. Η ένταση της δραστηριότητας που αυτοί αναπτύσσουν, ποικίλλει. Υπάρχουν σύλλογοι με αναλογικά συνεχή και αξιόλογη δραστηριότητα, άλλοι με περιοδική δραστηριότητα και άλλοι ανενεργοί.

Σε γενικές γραμμές αυτό που εντοπίζει κανείς στο χώρο είναι ένας κατακερματισμός, που εν μέρει εξηγείται από το προσωποκεντρικό χαρακτήρα που αυτοί έχουν. Πολλοί σύλλογοι είναι ταυτισμένοι με συγκεκριμένα πρόσωπα ή ομάδα προσώπων και η δραστηριότητά τους είναι άμεσα εξαρτώμενη από αυτά. Παράλληλα σε ότι αφορά τη μαζικότητα τους, αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ευμετάβλητη και σε ένα μεγάλο μέρος εξαρτάται από τις διοικήσεις τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτές λειτουργούν ως πόλοι συσπείρωσης ή το αντίθετο. Σε κάθε περίπτωση η ζωή των συλλόγων όπως προαναφέρθηκε χαρακτηρίζεται από "κύκλους", που είναι σε άμεση συνάρτηση με τις διοικήσεις τους.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό τους είναι οι αξιόλογες κτιριακές υποδομές που ορισμένοι από

αυτούς διαθέτουν (Εύξεινος Λέσχη Βέροιας, Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων, κλπ). Αν και θεωρητικά οι υποδομές μπορούν να υποστηρίξουν τη δραστηριότητά τους, στην πράξη πολλαπλασιάζουν το λειτουργικό τους κόστος, με αποτέλεσμα την αντίστοιχη μείωση των υπόλοιπων δραστηριοτήτων τους. Η "πίεση" που προσθέτει στους συλλόγους η συντήρηση των υποδομών αυτών, είναι αναλογικά υπέρμετρη για τα δεδομένα τους και απορροφά μεγάλο μέρος της δυναμικής τους.

Πολλές φορές δράσεις που ανέπτυξαν οι σύλλογοι και αρχικά φάνηκε ότι θα μπορούσαν

να μετεξελιχθούν ακόμα και σε θεσμούς, αδρανοποιήθηκαν εξαιτίας της αδυναμίας των συλλόγων να έχουν μια σταθερή πορεία και παρουσία. Ενδεικτική είναι η προσπάθεια του "Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Προμηθέα", να καθιερώσει το 2000 ένα πανελλαδικό φεστιβάλ ερασιτεχνικού θεάτρου. Το φεστιβάλ παρόλο που μέτρησε με επιτυχία ζωή μερικών χρόνων, στη συνέχεια αδρανοποιήθηκε, εξαιτίας των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών υποστήριξής του, ανάγκες στις οποίες ο σύλλογος δε μπόρεσε να ανταποκριθεί.

Είναι στο σημείο αυτό άξια επισήμανσης μια παραδοχή του κ. Δ. Βλαχόπουλου σε εκδήλωση προς τιμή του "Τουριστικού Ομίλου Βέροιας" – ΤΟΒ (12.05.2014). Στο ερώτημα γιατί το φεστιβάλ παραγωγής της Βέροιας κράτησε τόσα λίγα χρόνια, ενώ κατά γενική ομολογία είχε τόση επιτυχία απάντησε. "Είναι το γεγονός ότι τα μέλη του ΤΟΒ κουράστηκαν. Για να συνεχίσει (το φεστιβάλ) έπρεπε να υπάρχει ένας φορέας με μόνιμο χαρακτήρα". Αυτό αποτελεί μια πραγματικότητα και οι σύλλογοι θα πρέπει να προσμετρούν, σε ότι αφορά το βάρος και την προοπτική των κάθε είδους υποχρεώσεων που αναλαμβάνουν.

Όλα αυτά δε σημαίνουν ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής πολιτιστικού

προϊόντος από την πλευρά των τοπικών συλλόγων, το αντίθετο. Η διείσδυσή τους σε μεγάλο μέρος της τοπικής κοινωνίας, τους καθιστά αναγκαία εργαλεία και δυναμικούς παράγοντες στο χώρο του πολιτισμού. Αυτό που θα πρέπει να γίνει είναι ο επανακαθορισμός των δραστηριοτήτων αλλά και των "ορίων" τους, να εκτιμηθεί η προοπτική και η βιωσιμότητα των δράσεων που αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν και να υποστηρίξουν. Οι αποφάσεις αυτές όπως είναι φυσικό, ανήκουν στους ίδιους τους συλλόγους.

142

Με την ίδια λογική θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και το γεγονός ότι ορισμένοι σύλλογοι

δημιουργούν κάποιες συλλογές. Όπως θα δούμε παρακάτω η συγκρότηση και στη συνέχεια, η διατήρηση αλλά και η αξιοποίηση των συλλογών, δημιουργούν μια σειρά αναγκών. Σταδιακά οι συλλογές αυτές δημιουργούν ένα πλαίσιο υποχρεώσεων (φύλαξη, συντήρηση, μελέτη, ανάδειξη, αξιοποίηση κλπ), στις οποίες δεν μπορεί να ανταποκριθεί ο φορέας που τις δημιουργεί και τις διαχειρίζεται. Νομοτελειακά λοιπόν οι συλλογές περιθωριοποιούνται και υποβαθμίζονται, ενώ δεν πρέπει να υποτιμάται και ο ίδιος ο κίνδυνος της ακεραιότητας και τελικά της ύπαρξής τους.

Πρέπει λοιπόν να γίνει αντιληπτό ότι η οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη επιλογή, συνεπάγεται ένα αντίστοιχο αναλογικά μεγάλο κόστος που οφείλει κανείς να προσμετρήσει πριν να την αναλάβει. Διαφορετικά θα βρεθεί σε οικονομικό και διαχειριστικό αδιέξοδο.

Τέλος σε όλα αυτά πρέπει να συνυπολογιστεί η τάξη μεγέθους του περιβάλλοντος μέσα

στο οποίο λειτουργούν οι σύλλογοι. Το "περιβάλλον" του δήμου είναι αναλογικά μικρό και αν σε αυτό προσμετρήσουμε και τον κατακερματισμό στο χώρο των συλλόγων, τότε θα αναδειχθούν και τα πραγματικά αίτια, η φύση των υφιστάμενων προβλημάτων. (μικρός αναλογικά αριθμός μελών, μικρός αριθμός δυνητικού κοινού, μειωμένα έσοδα από δράσεις, αλληλοκαλυπτόμενες δράσεις, κλπ).

Με βάση όλα τα δεδομένα είναι προφανές ότι οι σύλλογοι θα πρέπει να επανεκτιμήσουν το ρόλο και τις προτεραιότητες τους. Σε διαφορετική περίπτωση κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν και να αδρανοποιηθούν, ενώ είναι προφανές ότι η παρουσία και το έργο τους είναι αναγκαία για την πόλη.

● Η ανάπτυξη συνεργασιών με τους πολιτιστικούς συλλόγους. Η ανάπτυξη της συνεργασίας τόσο του δήμου όσο και της ΚΕΠΑ με τους πολιτιστικούς

συλλόγους, αποτελεί ζητούμενο. Στη λογική αυτή θα πρέπει να προωθηθεί η δημιουργία μιας διαρκούς σχέσης με αυτούς. Μια σχέση που θα σέβεται την αυτοδυναμία των συλλόγων, θα στηρίζει τις δραστηριότητες και το έργο τους, θα στοχεύει στην ανάπτυξη κοινών δράσεων. Το συνολικό πλαίσιο και ο σκοπός της συνεργασίας αυτής, θα πρέπει να είναι γνωστά και προσδιορισμένα με σαφήνεια, ώστε αυτή να μην αποτελεί αιτία προστριβών.

Οι σύλλογοι θα πρέπει με τη σειρά τους να κατανοήσουν ότι η δράση τους είναι διακριτή και δε μπορεί να εξαρτάται σε υπέρμετρο βαθμό από την ΚΕΠΑ. Η εμμονή τους για έμμεση μεταφορά στην ΚΕΠΑ σημαντικού μέρους του κόστους λειτουργίας τους, επιβαρύνει τις σχέσεις τους μαζί της και σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί λύση στα προβλήματα που καλούνται να αντιμετωπίσουν.

Για την ανάπτυξη συνεργασιών, πρέπει να γίνει αποδεκτό και σεβαστό το υφιστάμενο πλαίσιο που έχει τεθεί τόσο από την πλευρά του δήμου, όσο και από την πλευρά της ΚΕΠΑ. Ο δήμος όπως και η ΚΕΠΑ, οφείλουν να στηρίξουν τις προσπάθειες των συλλόγων όπως και το πράττουν. Αντίστοιχα όμως και οι σύλλογοι οφείλουν να διαμορφώσουν ρεαλιστικές και βιώσιμες επιλογές και πολιτικές, με συγκεκριμένους στόχους και χρονοδιαγράμματα. Να αναλάβουν και αυτοί και στο μέτρο που τους αναλογεί, την ευθύνη για την ανάδειξη της πόλης ως πολιτιστικού περιφερειακού πόλου.

Μια καλή πρακτική συνεργασίας σε αυτή την κατεύθυνση αποτελούσε η μέχρι πριν λίγα

χρόνια δράση με το αντικείμενο την παράδοση, η "εβδομάδα παράδοσης". Ο στόχος στη συγκεκριμένη περίπτωση, ήταν η ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτιστικών χαρακτηριστικών ορισμένων ομάδων που συνυπάρχουν στην πόλη. Οι δράσεις αυτές χαρακτηρίζονταν από πρωτοτυπία σε ότι αφορά τη θεματολογία τους και συμπεριλάμβαναν εκθέσεις, ημερίδες, σεμινάρια, χορευτικές επιδείξεις κλπ. Στο σύνολο τους δημιουργούσαν μια σημαντική κίνηση γύρω από την παράδοση. Αυτό που προσέδιδε στην όλη διοργάνωση ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και χρώμα, ήταν το γεγονός ότι η "εβδομάδα παράδοσης" δημιουργούσε συνθήκες για την ανάπτυξη συνεργασιών και μεταξύ των συλλόγων. Κάθε σύλλογος παρακολουθούσε, στήριζε ακόμα και συμμετείχε στις δράσεις των άλλων. Η συγκεκριμένη

143

δράση υποστηριζόταν από την ΚΕΠΑ και είχε το πλεονέκτημα της ετήσιας περιοδικότητας, γεγονός που έδινε ένα ικανό χρονικό περιθώριο προετοιμασίας στους συμμετέχοντες. Ακόμα όμως και στην περίπτωση αδυναμίας συμμετοχής κάποιων συλλόγων, αυτό δε συνεπαγόταν κατάρρευση του θεσμού.

Αυτή η καλή πρακτική θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την επαναδραστηριοποίηση της και μάλιστα με οδηγό αυτή, να σχεδιαστούν ανάλογες δράσεις με διαφορετικό θεματικό αντικείμενο. Λχ στη λογική αυτή θα μπορούσε να ενταχθεί μια δράση για το θέατρο, με την καθιέρωση ενός κύκλου θεατρικών ερασιτεχνικών παραστάσεων από την πλευρά των συλλόγων σε ένα περιφερειακό θέατρο (Ραχιά ή Βεργίνα), δημιουργώντας έτσι μια "διαρκή" θεατρική κίνηση. Αν μάλιστα αυτή αποκτήσει και ένα "πειραματικό" χαρακτήρα θα μπορούσε να προκαλέσει ακόμα και ένα ευρύτερο ενδιαφέρον.

Οι δράσεις των συλλόγων, μπορούν να αναπτυχθούν και περιφερειακά, στις άλλες εκτός Βέροιας τοπικές ενότητες. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποκεντρωθούν συνολικά οι πολιτιστικές δραστηριότητες και ειδικότερα αυτές των συλλόγων. Με τον τρόπο αυτό οι σύλλογοι μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά στη διάχυση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων στην περιφέρεια του δήμου, χωρίς στην ουσία να αποκόπτονται από τον αστικό πυρήνα της πόλης. Δράσεις που αναπτύσσονται στη Ραχιά, στο Μακροχώρι ή στη Ραχιά, μπορούν κάλλιστα να θεωρηθούν και ως δράσεις του αστικού πυρήνα της πόλης, από τη στιγμή που είναι πολύ εύκολη η πρόσβαση σε αυτούς τους χώρους από το αστικό κέντρο της πόλης.

Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η όποια υποστήριξη σε τρίτους από την ΚΕΠΑ, είτε

αφορά υποδομές, είτε εξοπλισμό, είτε προσωπικό, συνεπάγεται γι’ αυτήν ένα σημαντικό κόστος. Την πραγματικότητα αυτή, ορισμένοι επιμένουν να την αγνοούν, και την ερμηνεύουν ως προσπάθεια αποφυγής της στήριξής τους. Η λογική που θέλει την ΚΕΠΑ ως ένα απλό φορέα υποστήριξης των δράσεων τρίτων και ειδικότερα των συλλόγων, ουσιαστικά υπονομεύει το στρατηγικό σχεδιασμό της πολιτιστικής ανάπτυξης και γενικότερα ανάπτυξης της περιοχής.

● Σχεδιάζοντας ένα νέο πλαίσιο δράσεων των πολιτιστικών συλλόγων Από τη στιγμή που η πλειονότητα των συλλόγων είναι λαογραφικοί, θα πρέπει να μας

απασχολήσει η σχέση τους με την λαϊκή παράδοση. Είναι γεγονός ότι η ζώσα παράδοση σταδιακά λησμονείται. Μια σημαντική πολιτιστική κληρονομιά που μέχρι σήμερα μεταφερόταν ζωντανά από γενιά σε γενιά, διακόπτεται. Υπάρχει μια σταδιακή διαγραφή σημαντικού της μέρους με το δεδομένο ότι αφορά κυρίως προφορική παράδοση, όπως εμπειρίες και τεχνικές. Έτσι το κενό που δημιουργείται στο σημείο αυτό είναι αδύνατο να αναπληρωθεί.

Η λαϊκή παράδοση θα μπορούσε λοιπόν να αποτελέσει το βασικό περιεχόμενο της δουλειάς των πολιτιστικών συλλόγων. Μάλιστα υπάρχει η δυνατότητα να αποτελέσει το αντικείμενο αυτό ταυτόχρονα και πηγή εσόδων τόσο για τους συλλόγους, όσο και για όσους επιλέξουν να ασχοληθούν με αυτά. Ενδεικτικά στοιχεία της λαϊκής παράδοσης που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πεδίο δραστηριοποίησης των συλλόγων είναι.

• Η γλώσσα • Η μουσική • Η Διατροφή • Η αγιογραφία • Οι παραδοσιακές τέχνες και τεχνικές. • κλπ

Στην κατεύθυνση αυτή θα μπορούσαν να εξεταστούν κάποιες δραστηριότητες, από τους

πολιτιστικούς συλλόγους και μάλιστα να τύχουν αυτές και χρηματοδότησης τόσο από κοινοτικά, όσο και από εθνικά κονδύλια.

144

• Παραδοσιακή ύφανση. Με την ενασχόληση με αυτό το αντικείμενο μπορεί να

διατηρηθεί ζωντανή μια σημαντική παραδοσιακή τέχνη και τεχνική. Ταυτόχρονα αυτή η ενασχόληση μπορεί να προσφέρει και έσοδα, τόσο σε επίπεδο συλλόγου, όσο και σε ατομικό επίπεδο.

• Παραγωγή και διάθεση παραδοσιακών προϊόντων διατροφής και ποτών. Η ύπαρξη και λειτουργία ενός παραδοσιακού αποστακτηρίου, αποτελεί μια ενδιαφέρουσα δραστηριότητα που θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο προσέλκυσης κοινού, αλλά και στοιχείο προβολής ορισμένων τοπικών προϊόντων. Ανάλογες δραστηριότητες με άλλα προϊόντα μπορούν να εξεταστούν σε αυτό το πλαίσιο.

• Αγιογραφία. Μια τέχνη στενά συνδεδεμένη με την Βέροια και τη βυζαντινή περίοδο της ζωής της πόλης.

• Η οργάνωση και λειτουργία ενός παραδοσιακού ωδείου. Εκμάθηση παραδοσιακών οργάνων – λύρα, νταούλι, ζουρνάς κλπ. Οι δράσεις του παραδοσιακού ωδείου μπορεί να συνδυαστούν και με παράλληλες δραστηριότητες, όπως παρουσιάσεις, καταγραφές, δισκογραφία κλπ.

• κλπ Στο σημείο αυτό να συνυπολογιστεί και η δυνατότητα να αποτελέσουν οι δραστηριότητες

αυτές και δομικό στοιχείο της πολιτιστικής μας ταυτότητας και βέβαια της συνολικής ταυτότητας της πόλης. Αξίζει να εξεταστεί λχ και η περίπτωση της ζωντανής ανασύνθεσης έστω και ενός τμήματος της παραδοσιακής συνοικίας Κυριώτισσας στο κέντρο της πόλης. Η επιλογή αυτή θα αποκαθιστούσε ένα μέρος της εικόνας της πόλης που μέχρι πρότινος υπήρχε και σήμερα έχει διαγραφεί από την καθημερινότητά μας. Ταυτόχρονα με τη επιλογή αυτή θα μπορούσε να δοθεί και μια λύση στη χρήση των παραδοσιακών σπιτιών της περιοχής, που σήμερα μένουν αχρησιμοποίητα, με κίνδυνο να υποστούν μεγάλες και ανεπανόρθωτες καταστροφές.

Εργαστήριο παραδοσιακής υφαντικής. Μια δραστηριότητα που προσελκύει το κοινό ως παραδοσιακή δραστηριότητα και προσφέρει ταυτόχρονα επαγγελματική διέξοδο σε όσους ασχοληθούν με αυτή.

Εργαστήριο αγιογραφίας. Μια ακόμα δραστηριότητα που αποτελεί επαγγελματική διέξοδο και ταυτόχρονα προωθεί μια σημαντική τέχνη στενά συνδεδεμένη με την πόλη και την ιστορία της.

145

Η ιδέα αυτή βέβαια έχει να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα, ταυτόχρονα όμως

αποτελεί και μια μεγάλη πρόκληση και αν τελικά τελεσφορήσει θα προσελκύσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Και να τονιστεί εδώ ότι με τις προτεινόμενες δραστηριότητες υπάρχει η δυνατότητα της εδώ δημιουργίας δικών μας τοπικών και επώνυμων πολιτιστικών προϊόντων, αντί της εμπορίας βιομηχανοποιημένων πολιτιστικών προϊόντων τουριστικού χαρακτήρα. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει η δυνατότητα ενός επισκέπτη να προμηθευτεί μοναδικά σε σχεδιασμό και περιεχόμενο τοπικά αναμνηστικά και όχι μόνο προϊόντα.

Δείγμα τυποποιημένων τουριστικών προϊόντων. Προϊόντα χωρίς ιδιαίτερη αξία από τη στιγμή που δε έχουν ταυτότητα και χαρακτηρίζονται από ομοιομορφία. Σε αντιδιαστολή πρέπει να σχεδιαστούν και να προωθηθούν πρωτότυπα προϊόντα με το τοπικά χαρακτηριστικά και περιεχόμενο.

Μια φιάλη κρασί αποκτά μια άλλη διάσταση ως δώρο ή αναμνηστικό, αν έχει μια διαφορετική από τα συνηθισμένα συσκευασία. Στη λογική αυτή η οργάνωση και λειτουργία ενός τμήματος design μπορεί να συμβάλλει στην όλη αυτή προσπάθεια. Θα πρέπει όλα τα τοπικά προϊόντα να έχουν μοναδικά χαρακτηριστικά. Ο σχεδιασμός μπορεί να περιλαμβάνει εκτός από τη συσκευασία και το ίδιο το προϊόν ως περιεχόμενο – βιομηχανικό design.

● Διαμορφώνοντας το πλαίσιο συνεργασίας συλλόγων - ΚΕΠΑ για την

πραγματοποίηση εκδηλώσεων - δράσεων των συλλόγων. Για τη διαμόρφωση του πλαισίου συνεργασίας μεταξύ των συλλόγων και της ΚΕΠΑ,

πρέπει να συνυπολογιστούν ορισμένα βασικά δεδομένα. Η ΚΕΠΑ δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στο σύνολο των απαιτήσεων των δράσεων που σχεδιάζουν οι σύλλογοι. Οι προτεινόμενες από τους συλλόγους δράσεις όπως και η δυνατότητα της υποστήριξης τους πρέπει να αξιολογούνται από την πλευρά της ΚΕΠΑ, με βάση ορισμένα δεδομένα και προϋποθέσεις και συγκεκριμένα.

• Είδος δράσεων. Το είδος των δράσεων έχει ιδιαίτερη σημασία για την ΚΕΠΑ.

Υπάρχουν δράσεις που απαιτούν σημαντική προεργασία και τεχνική υποστήριξη ή ακόμα και απαιτήσεις που ίσως να μην υπάρχει η δυνατότητα να καλυφθούν. Λχ μια απλή παρουσίαση δεν μπορεί να ισοσταθμίζεται με μια θεατρική παράσταση, όπου απαιτείται εκτός των άλλων και μια σημαντική προεργασία σε πολλά επίπεδα, όπως στήσιμο σκηνικών, φωτισμοί, ήχος, πρόβες κλπ.

• Εμπλεκόμενοι φορείς – συνεργασίες. Η συνεργασία τρίτων φορέων με τους συλλόγους για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων, πρέπει να αντιμετωπίζεται κατά

146

περίπτωση και να μην υπάρχουν οποιεσδήποτε δεσμεύσεις πριν από τη διερεύνηση της δυνατότητας εξυπηρέτησης τους.

• Χρονοδιαγράμματα δράσεων και αντίστοιχων ενεργειών. Η διάθεση υποδομών, μέσων και προσωπικού πρέπει να γίνεται με βάση τις δυνατότητες της ΚΕΠΑ και να τηρείται αυστηρά τόσο το σχετικό χρονοδιάγραμμα, όσο και οι συμφωνημένες παροχές.

• Υποστήριξη δράσεων (είδος, μέσα, ενέργειες κλπ). Οι ανάγκες υποστήριξης των δράσεων πρέπει να είναι σαφώς προσδιορισμένες και να μην προκύπτουν συμπληρωματικές ανάγκες και ενέργειες που ξεφεύγουν από τις δυνατότητες της στιγμής.

• Προγραμματισμός δράσεων. Οι δράσεις των συλλόγων πρέπει να προγραμματίζονται σε ετήσια βάση, ώστε να ευκολύνεται στο μέτρο του δυνατού η εξυπηρέτησή τους από την ΚΕΠΑ. Οι αιτούμενες ημερομηνίες από την πλευρά των συλλόγων για την πραγματοποίηση δράσεων, δεν συνεπάγεται και την ταυτόχρονη αποδοχή τους και ο οποιεσδήποτε σχεδιασμός των προτεινόμενων δράσεων θα πρέπει να ξεκινά μετά την οριστικοποίηση τους.

Θα πρέπει λοιπόν με βάση τα παραπάνω να οριστικοποιούνται οι συνεργασίες των

συλλόγων με την ΚΕΠΑ. Δε μπορεί να σχεδιάζονται δράσεις με βαρύ περιεχόμενο και πολλαπλές απαιτήσεις και όλες οι υποχρεώσεις που αυτές συνεπάγονται, να μεταφέρονται στην ΚΕΠΑ.

● Αστικές εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα … Οι αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες είναι μια νομική μορφή που λειτουργεί στο χώρο

του πολιτισμού. Στην περιοχή μας δεν υπάρχουν ανάλογα σχήματα και για το λόγο αυτό δεν θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά σε αυτά. Επισημαίνεται όμως η ιδιαιτερότητά τους που ενώ δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα, η δυνατότητα αμοιβής για πρόσωπα που εισφέρουν εργασία σε αυτές, τους παρέχει την ευχέρεια μεταφοράς "κερδών" σε φυσικά πρόσωπα.

● Λαογραφία ... σε αναζήτηση ενός "χαμένου" παραδείσου ; Από τη στιγμή που οι περισσότεροι σύλλογοι της περιοχής έχουν ως αντικείμενο τους τη

λαογραφία, είναι σκόπιμο να υπάρξει μια πρώτη αναφορά στο περιεχόμενο της λαογραφίας, την παράδοση. Η αναφορά αυτή σκοπό έχει να θίξει έστω και επιδερμικά, το σημαντικό πρόβλημα που αναφέρεται στο περιεχόμενο της ίδιας της λαογραφίας και την ιδεολογία που αυτή υπηρετεί. Η άκριτη αναπαραγωγή στερεότυπων διαπιστώσεων και εκτιμήσεων για τη λαογραφία, δε βοηθά τελικά την ίδια, από τη στιγμή που η άγνοια του πραγματικού της περιεχομένου, τροφοδοτεί πρακτικές που σε τελική ανάλυση αποδυναμώνουν την παράδοση και την οργανική της σχέση με την κοινωνία.

Η λαογραφία είναι μια επιστήμη και ως επιστήμη πρέπει να είναι τεκμηριωμένη, να έχει

ιστορικό υπόβαθρο, δε μπορούμε δηλαδή να την ερμηνεύουμε με όρους μεταφυσικούς. Η λαογραφία είναι συνδεμένη με τον άνθρωπο και την ανάγκη του να προσαρμοστεί σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, είναι το πλαίσιο το οποίο "παρήγε" τις δημιουργίες με τις οποίες αυτή ασχολείται. Εκφράζει τη δημιουργικότητα με την οποία ο άνθρωπος αντιμετώπισε τις προκλήσεις της προσαρμογής στο περιβάλλον του και με αυτή τη βάση θα πρέπει να την προσεγγίσουμε. Η λαογραφία έχει λοιπόν ένα υπόβαθρο, που την κατατάσσει στο χώρο της ανθρωπολογίας.

Αυτό που καταγράφεται σήμερα, είναι η επιλεκτική, ενσυνείδητη ή όχι ενασχόληση με

επιμέρους στοιχεία της λαογραφίας, αποκομμένα από το συνολικό ιστορικό τους υπόβαθρο και τις ανθρώπινες ανάγκες. Αυτή η τακτική αλλοιώνει το περιεχόμενο της λαογραφίας και δυστυχώς τείνει να επικρατήσει και δεν είναι μόνο αυτό. Η συγκεκριμένη προσέγγιση

147

ενσυνείδητα ή όχι, υπηρετεί και ένα άλλο σκοπό. Απο-ιδεολογοποιεί την ίδια τη λαογραφία, "παράγει" μια στρεβλή της εικόνα, αποξενωμένη από την εποχή της και την καθημερινότητα που τη δημιούργησε. Κρατά και προβάλλει μόνο τα στοιχεία που αποτελούν τη "φολκλορική" πλευρά της, το θέαμα και την ψυχαγωγία, αδιαφορώντας για όλα τα άλλα.

Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι η εκπομπή από όσους την "υπηρετούν", μιας αποσπασματικής εικόνας της περιόδου αναφοράς που αυτή πραγματεύεται και μάλιστα εστιασμένης στην πιο ευχάριστη πλευρά της λαογραφίας (χορός, τραγούδι, ήθη και έθιμα κλπ). Οι υπηρέτες αυτής της οπτικής "προκρίνουν" και "προτείνουν" μια εικόνα, αποστεωμένη από την κοινωνική πραγματικότητα και το ιστορικό της υπόβαθρο, μια εικόνα που δεν εκπροσωπεί απολύτως τίποτα, παρά μόνο μια "φαντασίωση". Η εμμονή σε αυτή την προσέγγιση, εσκεμμένα ή όχι, υπηρετεί την αλλοίωση της ιστορικής πραγματικότητας και παράλληλα προβάλλει μια "χίμαιρα". Υπήρχε δηλαδή μια εποχή και μια κοινωνία, όπου δεν υπήρχε καμιά ταξική διαίρεση, ένας "χαμένος παράδεισος", μια κοινωνία που μπορεί να αποτελέσει γιατί όχι και ένα "πολιτικό" στόχο.

Πρόκειται για μια αντίληψη που την υιοθετούν όσοι δε θέλουν να μπουν στον "κίνδυνο" να οριοθετήσουν την ιδεολογία τους στο χώρο του πολιτισμού, αλλά και γενικότερα. Όλοι αυτοί μάλιστα προκρίνουν τη "λαογραφία" όπως την αντιλαμβάνονται, ως "αντίδοτο" σε κάθε άλλη πολιτιστική δραστηριότητα.

● Πολιτιστικές δραστηριότητες μαθητών. Από τους χώρους που πρέπει να τύχουν της προσοχής στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη

της πολιτιστικής πολιτικής είναι ο χώρος του σχολείου. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο χώρο προς τον οποίο θα σχεδιαστούν και θα υλοποιηθούν ιδιαίτερες πολιτιστικές πολιτικές. Οι μαθητές είναι εντός του σχεδιασμού και των στόχων της πολιτιστικής πολιτικής του δήμου και μάλιστα αποτελούν βασική ομάδα στόχο. Βέβαια ο χώρος έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες που θα πρέπει να σεβαστούμε και να υπάρξει συνεργασία με όσους φορείς εμπλέκονται στη εκπαιδευτική διαδικασία, για τη συγκρότηση και υλοποίηση της όποιας πολιτιστικής πολιτικής τους αφορά.

Οι μαθητές αποτελούν βασική ομάδα στόχο της πολιτιστικής πολιτικής, είναι οι "αποδέκτες" της γνώσης, αλλά και οι εν δυνάμει δημιουργοί της. Στη λογική αυτή απαιτείται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των ιδιαίτερων δράσεων για αυτούς. Έτσι οι δράσεις που θα επιλεγούν πρέπει να έχουν "εκπαιδευτικό" χαρακτήρα, να "εισφέρουν" αλλά και να "παράγουν" γνώση, να ωθούν τους μαθητές σε δημιουργικές δραστηριότητες. Παράλληλα ο πολιτισμός πρέπει να χαρακτηρίζει και να συνυπάρχει με την όλη αυτή προσπάθεια. Είναι το αναγκαίο "φίλτρο" που θα στρέψει τη γνώση που αποκτούν και παράγουν σε ανθρωποκεντρική κατεύθυνση. Πρέπει οι μαθητές να μετεξελιχθούν σε παραγωγούς γνώσης, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει η γνώση αυτή να υπηρετεί στον άνθρωπο και τις ανάγκες του.

● Πολιτιστικές δραστηριότητες σχολείων. Οι πολιτιστικές δράσεις που υποστηρίζονται σήμερα τόσο από την ΚΕΠΑ, όσο και από

το ΔΗΠΕΘΕ, επικεντρώνονται σε δύο μεγάλες διοργανώσεις και συγκεκριμένα. • Στην εβδομάδα σχολικής δημιουργίας. (αφορά δράσεις που έχουν να κάνουν κυρίως με

συλλογικές προσπάθειες που αναπτύσσονται στο επίπεδο του σχολείου – μουσικά σύνολα, θέατρο, κλπ). Η δραστηριότητα υποστηρίζεται από την ΚΕΠΑ.

• Στο θεατρικό διαγωνισμό σχολείων. Συμμετέχουν τα σχολεία από την περιοχή του δήμου αλλά και από ολόκληρο το νομό. Η δραστηριότητα αυτή υποστηρίζεται από το ΔΗΠΕΘΕ και έχει διαγωνιστικό χαρακτήρα.

Οι δράσεις αυτές και όσες άλλες προταθούν, δεν πρέπει να έχουν διαγωνιστικό

χαρακτήρα. Πρέπει να είναι δράσεις που εστιάζονται στη συνέργεια και συνεργασία, στην παραγωγή γνώσης, στη δημιουργική έκφραση.

148

Το αντικείμενο των δράσεων πρέπει να είναι πολυεπίπεδο και πολυθεματικό. Το πολυεπίπεδο των δράσεων αναφέρεται στην ανάγκη της ενεργοποίησης όλων των ηλικιακών ομάδων των μαθητών και το πολυθεματικό στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τους. Οι δράσεις πρέπει να καλύπτουν όλους τους τρόπους έκφρασης και δημιουργίας, είτε σε συλλογικό, είτε σε ατομικό επίπεδο. Μπορούν να σχεδιαστούν και να υποστηριχθούν με τη βοήθεια των και των διευθύνσεων εκπαίδευσης, ώστε να είναι κατά το δυνατόν πλήρεις σε όλα τα επίπεδά τους. Βέβαια σε όλη αυτή την προσπάθεια θα συμμετάσχει τόσο η ΚΕΠΑ όσο και το ΔΗΠΕΘΕ, με την προσφορά τεχνογνωσίας, αλλά και με την καλλιτεχνική συνδρομή των συνεργατών τους.

Θα μπορούσαν κάποιες από τις δράσεις αυτές, ειδικότερα όσες αφορούν μαθητές μεγαλύτερων τάξεων να αποκτήσουν και μια οργανική σχέση με τοπικά ζητήματα και με το τοπικό περιβάλλον. Με τον τρόπο αυτό θα υπάρξει μια ώθηση των μαθητών στην ενασχόλησή τους με το τοπικό "περιβάλλον" και τα προβλήματά του.

Στο πλαίσιο αυτό μπορεί να σχεδιαστούν δράσεις με βάση τις ακόλουθες μορφές έκφρασης και δημιουργίας.

• Θέατρο • Μουσική • Φωτογραφία • Εικαστικά & πλαστικές τέχνες. • Συγγραφή • Κατασκευές • Συλλογές • Νέες τεχνολογίες • Design • Έρευνα και καινοτομία • κλπ

Πέρα από τις δράσεις αυτές που αφορούν συγκεκριμένες μορφές και εκφράσεις τέχνης θα

πρέπει να σχεδιαστούν και να αναπτυχθούν θεματικές δράσεις. Ορισμένες θεματικές δράσεις μπορούν μάλιστα να σχεδιαστούν με τρόπο που να ενδυναμώνουν τη σχέση των μαθητών με το τοπικό περιβάλλον, χωρίς βέβαια να απορρίπτονται θέματα γενικότερου ενδιαφέροντος. Στην λογική της ενδυνάμωσης της σχέσης των μαθητών με την τοπική πραγματικότητα μπορεί να ενταχθούν κάποιες δράσεις όπως :

• Εκθέσεις φωτογραφίας με θέματα από την καθημερινότητα και τα προβλήματα της

πόλης, τις δραστηριότητές της, κλπ. Συγκεκριμένα θα μπορούσαν οι δράσεις να έχουν ως αντικείμενα την τοπική παραγωγή, τα αδέσποτα, τα διατηρητέα, κλπ. Οι εκθέσεις αυτές μάλιστα μπορούν να αναπτυχθούν σε δημόσιους χώρους και μέσα από αυτές να προβληθεί η αντίληψη των μαθητών για ειδικότερα στοιχεία της τοπικής κοινωνίας.

• Συγγραφή ιστορικών μελετών με θέματα από την τοπική ιστορία και το περιβάλλον. • Προτάσεις και ιδέες για τη βελτίωση της ζωής στην πόλη που αφορούν την εικόνα

της πόλης, την κυκλοφορία, το δημόσιο χώρο, τη δημόσια τέχνη κλπ. • Κλπ.

Ενδεικτικοί – συνολικοί τίτλοι δράσεων είναι οι ακόλουθοι.

• Φωτογραφίζω την πόλη μου - αδέσποτα • Κατασκευάζω το παιχνίδι μου. – Δράση για παιδιά δημοτικών • Ψηφιακές δημιουργίες – Μαθητές λυκείου • Σχεδιάζω τη γειτονιά μου – Μαθητές γυμνασίου και λυκείου • Η τεχνολογία στη καθημερινότητά μας – Μαθητές γυμνασίου και λυκείου. • Ανακαλύπτω το σύμπαν – Μαθητές λυκείου

149

• κλπ

Ειδικότερα οι δράσεις που αφορούν τη ζωή στην πόλη, μπορούν να σχεδιαστούν και με τη συνεργασία και άλλων φορέων του δήμου όπως η ΚΑΠΑ, αλλά και τρίτων που ενεργοποιούνται στην πόλη. Το περιεχόμενο των δράσεων αυτών πέρα από την αισθητική που θα χαρακτηρίζει τα ίδια τα έργα, μπορεί να έχει ακόμα και τη μορφή εργασίας πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα όπως.

• Κίνηση και κυκλοφορία στην πόλη – τρόποι εξυπηρέτησης της κίνησης των

δημοτών, μέσα μαζικής συγκοινωνίας, προτάσεις κυκλοφορίας, στάθμευση & στάση στην πόλη, κλπ. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί με έκθεση φωτογραφίας, με συγγραφή χρονογραφημάτων, με τη δημιουργία ταινιών μικρού μήκους, κλπ

• Η πόλη και τα ΑΜΕΑ – προβλήματα των ΑΜΕΑ στην πόλη, υπηρεσίες εξυπηρέτησης, βαθμός φιλικότητας περιβάλλοντος κλπ. Η δραστηριότητα αυτή όπως και η παραπάνω, μπορεί να συνδυαστεί με έκθεση φωτογραφίας, με συγγραφή χρονογραφημάτων, με τη δημιουργία ταινιών μικρού μήκους, κλπ

• Κοινωνική αλληλεγγύη και τοπική κοινωνία. – ανάγκες, υφιστάμενες δομές, προτάσεις κλπ.

• Και άλλες … Με τις δράσεις αυτές ουσιαστικά οι μαθητές έρχονται σε επαφή με καθημερινά

προβλήματα της πόλης, τα εξετάζουν, κρίνουν και προκρίνουν λύσεις, συνδιαλέγονται με φορείς και πρόσωπα της πόλης. Πρόκειται για την ενεργοποίηση των μαθητών στα ζητήματα της τοπικής κοινωνίας και την δημιουργία ισχυρών δεσμών με την πραγματικότητα της πόλης. Εδώ είναι και το πιο κρίσιμο στοιχείο όλου αυτού του σχεδιασμού. Οι νέοι θα πρέπει να έρθουν σε επαφή με την πόλη και τα προβλήματα της, να συμμετέχουν στη διαμόρφωση λύσεων, να αποκτήσουν μια πλήρη άποψη όλων αυτών που θα κληθούν σε μερικά χρόνια να διαχειριστούν ως γενιά. Παράλληλα η όλη δραστηριότητα ωθεί τους μαθητές να επιλέξουν τον προσφορότερο τρόπο έκφρασης των απόψεων τους πάνω στο θέματα αυτά.

● Πολιτιστικές υποδομές σχολείων.

Η ανάπτυξη πολιτιστικών δράσεων στα σχολεία, αποτελεί μια επιλογή που ενισχύει και

εμβαθύνει τη σχέση του μαθητή με το φυσικό χώρο μάθησης, το σχολείο. Στη λογική αυτή είναι σκόπιμο να προωθηθούν δραστηριότητες που θα ενδυναμώσουν τη

σχέση του μαθητή με το σχολείο. Η ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων στο χώρο του σχολείου θα συμβάλλει καθοριστικά στην προσπάθεια αυτή. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες όμως, προϋποθέτουν και την ύπαρξη ανάλογων υποδομών και εξοπλισμού. Δυστυχώς μέχρι σήμερα τα σχολεία σχεδιάζονταν χωρίς την πρόβλεψη ανάλογων χώρων και εξοπλισμού. Οι πολιτιστικές υποδομές των σχολείων αποτελούν λοιπόν ένα υπαρκτό ζήτημα, που οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε με τη συμμετοχή και τη συνεργασία όλων των εμπλεκομένων στην εκπαιδευτική διαδικασία.

Αιχμή της πολιτικής πρέπει να είναι η δημιουργία και λειτουργία σε κάθε σχολείο, ενός

πολιτιστικού πολυχώρου, όπου θα μπορούν να αναπτυχθούν πολιτιστικές δραστηριότητες. Θα πρόκειται για ένα χώρο πολλαπλών χρήσεων με τις ανάλογες δυνατότητες. Δυστυχώς ακόμα και αν έχουν δημιουργηθεί κάποιοι παρόμοιοι χώροι σε ορισμένα σχολεία, αυτοί είναι σχεδιασμένοι χωρίς τις σχετικές προδιαγραφές.

Για την αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού θα πρέπει να ξεκινήσει άμεσα ένα

πρόγραμμα που θα αφορά τους υφιστάμενους χώρους με δυνατότητα εξυπηρέτησης πολιτιστικών δραστηριοτήτων στα σχολεία και θα περιλαμβάνει τα ακόλουθα στοιχεία.

150

• Καταγραφή υφιστάμενων χώρων. • Εντοπισμός χώρων ικανών να μετασκευαστούν σε χώρους ανάπτυξης πολιτιστικών

δραστηριοτήτων (χώροι πολλαπλών χρήσεων) • Σύνταξη τεχνικών μελετών • Σύνταξη μελετών για τον εξοπλισμό των σχολείων με εξοπλισμό που θα υποστηρίζει

την ανάπτυξη πολιτιστικών δράσεων. • Υλοποίηση μελετών Στο σημείο αυτό να επισημανθεί η δυνατότητα διεκδίκησης σχετικών πιστώσεων είτε

από το Υπουργείο Παιδείας, είτε από κάποιο Τομεακό Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα. Αυτό προϋποθέτει βέβαια την ύπαρξη ολοκληρωμένων μελετών, που μπορούν να συνταχθούν και μάλιστα άμεσα με τη συνδρομή τόσο του Δήμου όσο και της ΚΕΠΑ. Ενδεικτικά να επισημανθούν οι επεμβάσεις που έγιναν στο γυμναστήριο του 10ου δημοτικού σχολείου, με δαπάνες και ευθύνη τόσο του δήμου όσο και της ΚΕΠΑ. Οι επεμβάσεις εκείνες απέδωσαν ένα αξιοπρεπή χώρο για την ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων στην περιοχή της Καλλιθέας, ικανό να καλύψει όχι μόνο τις ανάγκες του σχολείου, του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου, αλλά και όλες τις πολιτιστικές δραστηριότητες της περιοχής. Βέβαια στην πορεία δημιουργήθηκαν μια σειρά προβλημάτων που εδράζονταν στη στείρα αντίληψη για τον τρόπο χρήσης και αξιοποίησης των σχολικών μονάδων.

Δυστυχώς ακόμα και σήμερα οι προδιαγραφές κατασκευής των πολιτιστικών χώρων στα σχολεία είναι εκτός των σχετικών προδιαγραφών, με αποτέλεσμα οι χώροι αυτοί όταν κατασκευαστούν, να μην μπορούν να φιλοξενήσουν με επάρκεια τις πολιτιστικές δραστηριότητες (!). Ο παραλογισμός αυτός είναι συνέπεια της ανυπαρξίας σχετικών προβλέψεων από την πλευρά πολιτείας, η έλλειψη σχετικών γνώσεων από τη πλευρά των μελετητών και της ανεξήγητης άρνησής τους να απευθυνθούν σε ειδικούς. Στη συνέχεια και όταν διαπιστωθούν αυτές οι ελλείψεις και στην προσπάθεια να καταστούν στοιχειωδώς λειτουργικοί οι χώροι αυτοί, απαιτούνται νέες παρεμβάσεις άρα και νέες δαπάνες (!!).

Είναι σκόπιμο λοιπόν να εκπονηθούν γενικές προδιαγραφές για τους χώρους πολιτισμού στα σχολεία, οι οποίες στη συνέχεια να προωθηθούν μέσω του Υπουργείου Παιδείας σε όλες τις υπηρεσίες που ασχολούνται με τις μελέτες των σχολικών μονάδων. Σκοπός να υπάρξουν σχετικές προβλέψεις για τη δημιουργία ανάλογων χώρων σε όλα τα υπό δημιουργία σχολεία. Το έργο της σύνταξης των σχετικών προδιαγραφών μπορεί να αναλάβει ο δήμος Βέροιας και σε συνεργασία με την ΚΕΠΑ, από τη στιγμή που υπάρχει η σχετική τεχνογνωσία και εμπειρία πάνω στο αντικείμενο.

Ο υπό κατασκευή χώρος πολλαπλών χρήσεων του νέου σχολείου των Ριζωμάτων. Η μελέτη προβλέπει ένα χώρο σκηνής με ύψος – περίπου- 2.80 m. Όμως το ύψος αυτό είναι ανεπαρκές για την ανάπτυξη θεατρικών δρώμενων. Παράλληλα η τοποθέτηση θεατρικών προβολέων σε αυτό το ύψος στην αίθουσα, θα δημιουργήσει πολλά προβλήματα. Ακόμα δεν προβλέπεται η εγκατάσταση ειδικών ηλεκτρικών καλωδιώσεων γι’ αυτούς. Να σημειωθεί ότι το κόστος αυτών των προβλέψεων εάν υπήρχαν θα ήταν μηδαμινό. Όμως αντίστοιχα η όποια προσπάθεια βελτίωσης της κατάστασης αυτής στη συνέχεια, θα συνεπάγεται ένα πολύ μεγάλο κόστος.

151

Η αίθουσα γυμναστηρίου του 10ου δημοτικού σχολείου που διαμορφώθηκε τη δεκαετία του ΄80 ως χώρος ανάπτυξης πολιτιστικών δραστηριοτήτων με τη συνδρομή της ΚΕΠΑ – τότε ΔΕΤΟΠΟΚΑ. Η δημιουργία μιας σκηνής έδωσε τη δυνατότητα της πραγματοποίησης στο χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων, ενώ μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως χώρος διδασκαλίας χορού. Δυστυχώς η πλήρης αξιοποίηση της αίθουσας προσκρούει σε μια σειρά επουσιωδών προβλημάτων.

Η αίθουσα γυμναστηρίου του 10ου δημοτικού σχολείου κατά τη διάρκεια των εργασιών της διαμόρφωσης τη δεκαετία του ’80.

● Ιδιωτικές σχολές καλλιτεχνικής εκπαίδευσης … σχέσεις με Δήμο και ΚΕΠΑ Ένα από τα ζητήματα που πρέπει να εκτιμηθούν είναι και το ζήτημα της ανάπτυξης

πολιτιστικών δραστηριοτήτων από ιδιώτες με τη μορφή σχολών που προσφέρουν καλλιτεχνική εκπαίδευση και των σχέσεων τους με την ΚΕΠΑ.

Αρχικά πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι αυτές οι προσπάθειες είναι ιδιωτικές επιχειρηματικές δραστηριότητες. Στην περίπτωση αυτή και σύμφωνα με ν. 3463/2006, άρθ.185 που αφορά τη "δωρεάν παραχώρηση κυριότητας και χρήσης δημοτικών ή κοινοτικών ακινήτων", δεν υπάρχει καμιά διαδικασία παραχώρησης χρήσης από ιδιώτες. Σε επέκταση λοιπόν του νόμου και η ΚΕΠΑ ως νομικό πρόσωπο ΟΤΑ, δε μπορεί να διαθέτει υποδομές και εξοπλισμό σε ιδιώτες και μάλιστα χωρίς ανάλογο τίμημα. Ακόμα μπορεί να ελεγχεί και για το ύψος του αντιτίμου. Η ΚΕΠΑ πρέπει λοιπόν να διασφαλίσει όχι μόνο την καταβολή τιμήματος αν προσφέρει υποδομές και εξοπλισμό για χρήση από ιδιωτικές σχολές, αλλά και το τίμημα αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματική "αξία" των υπηρεσιών που θα προσφερθούν από τη μεριά της. Δε μπορεί να υπάρχει δηλαδή υποκοστολόγηση των οποιονδήποτε προσφερόμενων υποδομών και εξοπλισμού.

152

153

Πολιτιστικές δομές, υποδομές στο Δήμο Βέροιας … μια πρώτη αποτύπωση

Δε μπορεί να σχεδιαστεί και να αναπτυχθεί οποιαδήποτε πολιτιστική πολιτική σε επίπεδο δήμου, αν δεν συντρέχουν μια σειρά αντικειμενικών και υποκειμενικών όρων και προϋποθέσεων - δεδομένα. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι "δυνατότητες" του ίδιου του δήμου - διοικητική επάρκεια, οικονομικές και τεχνικές δυνατότητες, κλπ - οι δυνατότητες των ίδιων των δομών που θα αναλαμβάνουν να συγκροτήσουν και να υλοποιήσουν την πολιτιστική πολιτική (υποκειμενικοί όροι). Ακόμα πρέπει να προσμετρήσουμε τα μέσα, τις υποδομές και το πολιτιστικό "περιβάλλον" (αντικειμενικοί όροι). Όλα αυτά μαζί ορίζουν το βασικό πλαίσιο που θα ορίσει τις προοπτικές και τα όρια των αντίστοιχων επιλογών που θα κάνουμε. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να προσμετρήσουμε και την αντίστοιχη δυναμική που μπορεί να διευρύνει τις προοπτικές αλλά και τα όρια αυτών των δεδομένων.

Σε ότι αφορά τα αντικειμενικά δεδομένα αυτά αναφέρονται στους παρακάτω τομείς.

• Πολιτιστικό περιβάλλον o Αρχαιολογικοί τόποι o Μνημεία o Ιστορικοί τόποι o Αστικό περιβάλλον – πληθυσμός o Φυσικό περιβάλλον o Πολιτιστικές δραστηριότητες

• Υποδομές – εξοπλισμός o Μουσεία o Σύγχρονες πολιτιστικές υποδομές (θέατρα, βιβλιοθήκες, γκαλερί κλπ.) o Φιλοξενία (διαμονή, εστίαση, ψυχαγωγία, κλπ.) o Μεταφορές – δίκτυα o Προσβασιμότητα – επικοινωνίες

• κλπ. Σε ότι αφορά τα υποκειμενικά δεδομένα αυτά αναφέρονται στους παρακάτω τομείς.

• Δυνατότητες Δήμου. o Διοικητική επάρκεια o Τεχνική επάρκεια. o Οικονομικές δυνατότητες o Συνεργασίες – δίκτυα o Κλπ.

• Δομές o Άλλες διοικητικές δομές σε επίπεδο δήμου o Ύπαρξη και δυνατότητες πολιτιστικών δομών δήμου

• Τεχνογνωσία • Οικονομικές δυνατότητες – ανάπτυξη περιοχής • κλπ.

● Ο δήμος Βέροιας και οι πολιτιστικές του δομές ... εκτιμήσεις

Σε ότι αφορά τον ίδιο το δήμο, αυτός διαθέτει τη διοικητική εμπειρία και το αναγκαίο

στελεχιακό δυναμικό που τον κατατάσσουν στην κατηγορία των ολοκληρωμένων διοικητικών δομών, σε σχέση με τις ανάγκες που καλείται να καλύψει. Παράλληλα διαθέτει σημαντική τεχνογνωσία και εμπειρία στον τομέα της εκπόνησης και διαχείρισης ευρωπαϊκών και άλλων προγραμμάτων.

Ακόμα ο δήμος διαθέτει σημαντικές πολιτιστικές δομές, που έχουν την ανάλογη και σημαντική εμπειρία την τεχνογνωσία στο χώρο του πολιτισμού, που αντίστοιχα τις επιτρέπει να αναλάβουν σημαντικές πολιτιστικές πρωτοβουλίες.

Αυτή η πραγματικότητα επιτρέπει συνολικά στο δήμο να σχεδιάσει και να υλοποιήσει πολιτικές και δράσεις που ξεφεύγουν ακόμα και από τα όρια του. Ενδεικτικό αυτής της

154

πραγματικότητας στο χώρο του πολιτισμού είναι το γεγονός ότι τον Ιούλιο του 2011, ο δήμος δήλωσε στην τότε Γενική Γραμματέα του ΥΠΠΟ, έτοιμος για τον ορισμό της Βέροιας ως έδρας της Όπερας για το χώρο της Βόρειας Ελλάδας. Η πρόταση εκείνη δεν τελεσφόρησε, για άλλους λόγους, αλλά ήταν δηλωτική των δυνατοτήτων του δήμου, να υποστηρίξει πολιτιστικές πρωτοβουλίες παρόμοιας τάξης μεγέθους.

Και βέβαια πίσω από εκείνη την πρόταση υπήρχε και ένα ιστορικό που την τεκμηρίωνε. Αναφερόμαστε στο γεγονός ότι η Βέροια μέσω του Ενιαίου Φορέα Πολιτισμού είχε συμπράξει με την Όπερα Θεσσαλονίκης το 2001, στο ανέβασμα της όπερας «Traviata», αλλά και στη φιλοξενία στο Χώρο Τεχνών άλλων αντίστοιχων μεγάλης εμβέλειας παραγωγών. Παράλληλα η Βέροια είχε και έχει αναπτύξει σημαντικές συνεργασίες με μεγάλα σχήματα όπως κρατικές ορχήστρες, κρατικά θέατρα, μεγάλες διεθνείς ορχήστρες κλπ. Αυτές οι πρωτοβουλίες έτυχαν αναγνώρισης και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις να αναλάβουμε την προαναφερόμενη πρωτοβουλία.

Από την παράσταση της “traviata” στο Χώρο Τεχνών – συμπαραγωγή της όπερας Θεσσαλονίκης με τον Ενιαίο Φορέα Πολιτισμού Βέροιας.

Σήμερα οι πολιτιστικές δομές του δήμου μέσα από μια διαδικασία συγχωνεύσεων, έχουν

επικεντρωθεί πρωτεύοντος στην ΚΕΠΑ και δευτερεύοντος στο ΔΗΠΕΘΕ. Ειδικότερα για την ΚΕΠΑ εκτιμάται ότι ως δομή και για την τάξη μεγέθους του δήμου, κρίνεται επαρκής. Έχει μια διάρθρωση και στελέχωση που αν και όχι πλήρης, της επιτρέπει να σχεδιάσει και να υλοποιήσει περιστασιακά, ακόμα και πολιτιστικές δραστηριότητες υπερτοπικού χαρακτήρα. Η ΚΕΠΑ μπορεί να αποτελέσει στη συγκεκριμένη στιγμή την αιχμή για την περαιτέρω πολιτιστική ανάπτυξη του δήμου, να ανοίξει νέες προοπτικές στο χώρο του πολιτισμού.

Εδώ πρέπει να προσμετρηθεί και ένα σημαντικό δεδομένο. Η υφιστάμενη τεχνογνωσία στο χώρο του πολιτισμού έχει από τη φύση της συγκεκριμένη διάρκεια, όπως και κάθε άλλη μορφή τεχνογνωσίας. Η τεχνογνωσία αφορά ειδικές γνώσεις που τα στελέχη αποκτούν με την πάροδο του χρόνου, μέσα από δραστηριότητες σε συγκεκριμένο τομέα. Λχ η τεχνογνωσία στο σχεδιασμό, υλοποίηση και διαχείριση σε ότι αφορά την όπερα αν και τα προηγούμενα χρόνια ήταν σημαντική, σήμερα δε βρίσκεται στο ίδιο σημείο. Για τη διατήρησή της τεχνογνωσίας πρέπει να υπάρχουν δραστηριότητες που όχι μόνο θα τη συντηρούν, αλλά και θα τη διευρύνουν. Αν λοιπόν δεν αναληφθούν σύντομα κάποιες αντίστοιχες πρωτοβουλίες, αυτό το δεδομένο θα εκλείψει.

● Οι πολιτιστικές υποδομές … και η πραγματικότητα του δήμου Βέροιας Στις πολιτιστικές υποδομές θα πρέπει να αφιερωθεί ένα σημαντικό μέρος του

γενικότερου προβληματισμού σε σχέση με τον πολιτισμό. Οι υποδομές φαντάζουν ως ένας ελκυστικός στόχος, αρκετά σαφής και "κατανοητός". Είναι "ορατές" και έτσι υιοθετούνται σχετικά εύκολα ως "στρατηγικοί" στόχοι και το κυριότερο εκλαμβάνονται ως η "Λυδία λίθος" του πολιτισμού. Υπάρχει δηλαδή η εκτίμηση ότι οι υποδομές από μόνες τους είναι σε θέση να δημιουργήσουν και να συντηρήσουν μια σημαντική πολιτιστική δραστηριότητα.

Ελάχιστοι όμως είναι αυτοί που εκτιμούν τα προβλήματα των υποδομών σε βάθος και ειδικότερα αυτά που αφορούν τη λειτουργία και τη βιωσιμότητά τους. Αποτέλεσμα αυτής της

155

πραγματικότητας είναι η κατασπατάληση πόρων για τη δημιουργία υποδομών που τελικά αποδεικνύεται ότι δε μπορούν να λειτουργήσουν, είτε γιατί δε συνδέθηκαν με την πραγματικότητα του περιβάλλοντός τους, είτε ακόμα γιατί δε μελετήθηκαν σωστά.

Έτσι στα προηγούμενα χρόνια μέσω προγραμμάτων ή άλλων χρηματοδοτήσεων, δημιουργήθηκαν σημαντικές κτιριακές υποδομές σε ολόκληρη την επικράτεια, που στη συνέχεια όμως διάφορα προβλήματα κατέστησαν προβληματική τη λειτουργία τους. Έτσι κάποιες από αυτές αν και λειτούργησαν δημιούργησαν με τη λειτουργία τους ένα μεγάλο παθητικό (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών), κάποιες υπολειτουργούν (θέατρο Δήμου Γιαννιτσών), κάποιες παρέμειναν ημιτελείς.

Σήμερα με βάση την εμπειρία αυτή, πρέπει να επανεκτιμήσουμε όχι απλά το θέμα της δημιουργίας, αλλά και της χρήσης των υποδομών και στη λογική αυτή θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το όλο ζήτημα χωρίς προκαταλήψεις. Τα κτίρια "κουφάρια" με τα οποία είναι διάσπαρτη η χώρα, πιστοποιεί την ανάγκη της ύπαρξης μιας ολοκληρωμένης μελέτης όχι μόνο της κατασκευής, αλλά και της λειτουργίας και βιωσιμότητας των όποιων υποδομών θελήσουμε να δημιουργήσουμε.

Αν θέλουμε οι όποιες πολιτιστικές υποδομές μας για να είναι βιώσιμες, θα πρέπει η

λειτουργία τους να στηρίζεται κατά κύριο λόγο από ένα αντίστοιχα επαρκή φορέα διαχείρισης τους. Ο φορέας αυτός θα πρέπει να αντιλαμβάνεται το "περιβάλλον", να συγκροτεί και να υλοποιεί τις αναγκαίες πολιτικές στο χώρο του πολιτισμού. Μάλιστα οι υποδομές πρέπει να διασφαλίζουν με τη λειτουργία τους κατά ένα ποσοστό την αυτοχρηματοδότηση τους. Η ανάγκη διασφάλισης αυτού του ποσοστού, θα μας επιβάλλει να εκτιμήσουμε τις υποδομές ως "κοινωνικό κεφάλαιο", να εκτιμήσουμε την πραγματική τους αξία. Η ατελής χρήση των υποδομών θα τις οδηγήσει νομοτελειακά σε απαξίωση και υποβάθμιση.

Η οποιαδήποτε χρήση των υποδομών ακόμη και η χαμηλής έντασης χρήση, συνεπάγεται λειτουργικό κόστος. Δεν πρέπει ακόμα να ξεχνάμε το υψηλό κόστος συντήρησης τους αλλά και της τεχνολογικής τους απαξίωσης που επέρχεται σχετικά γρήγορα, δεδομένης της ταχύτατης ανάπτυξης των σχετικών τεχνολογιών στο χώρο.

Αυτή η πραγματικότητα επιβάλλει τη χρήση των υποδομών με τρόπο που ναι μεν να εξαντλεί τη δυναμική τους, αλλά να τηρούνται οι όροι της σωστής τους χρήσης. Η χρήση τους πρέπει να συνοδεύεται και από τη δημιουργία εσόδων που θα διευκολύνουν τη συντήρηση και ανανέωση τους, αλλά κυρίως θα δημιουργούν την εκτίμηση ότι αυτές αποτελούν "κοινωνικό κεφάλαιο".

Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να αντιμετωπιστεί και το θέμα της εκμετάλλευσης του

κτιριακού αποθέματος του δήμου για την ικανοποίηση των συνολικών του αναγκών. Ο δήμος μέσα από ένα σχέδιο που θα περιλαμβάνει την καταγραφή και αξιολόγηση τόσο του διαθέσιμου κτιριακού του αποθέματος όσο και των αναγκών του, θα μπορέσει να αντιμετωπίσει με τρόπο ορθολογικό τις συνολικές του ανάγκες σε υποδομές και βέβαια τις ιδιαίτερες ανάγκες στο χώρο του πολιτισμού. Με τον τρόπο αυτό η κάλυψη των σχετικών αναγκών θα γίνει με το μικρότερο δυνατό κόστος και το μεγαλύτερο δυνατό όφελος.

Ειδικότερα σε ότι αφορά τις πολιτιστικές υποδομές του δήμου Βέροιας, πρέπει να επισημανθεί το πρόβλημα που έχει ανακύψει, από την ανεπαρκή συντήρησή τους τα τελευταία χρόνια αλλά και από την έλλειψη ενός ολοκληρωμένου προγράμματος αναβάθμισής τους. Σήμερα τόσο οι κτιριακές υποδομές του πολιτισμού όσο και ο εξοπλισμός τους, βρίσκονται σε ένα οριακό σημείο λειτουργίας και πρέπει να ξεκινήσει μια συστηματική προσπάθεια συντήρησης αλλά και αναβάθμισης - ανανέωσή τους σε ένα βαθμό. Η εκτεταμένη εισαγωγή νέων τεχνολογιών στο χώρο, αλλά και η παλαιότητα του εξοπλισμού, οδηγούν σταδιακά στην απαξίωση των υποδομών, με συνέπεια την αδυναμία υποστήριξης ορισμένων δράσεων. Μάλιστα τίθεται ακόμα και ζήτημα συνέχισης της λειτουργίας τους σε ένα βάθος χρόνου.

Και δε μπορεί να μην υπάρξει μέριμνα για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού άμεσα. Αν φιλοδοξούμε να αναδείξουμε την περιοχή σε ένα περιφερειακό πόλο υπερτοπικής

156

εμβέλειας, πρέπει υποδομές και εξοπλισμός να είναι σε θέση να υποστηρίξουν τις ανάλογες δράσεις.

Το ημιτελές πολιτιστικό κέντρο του Αγίου Γεωργίου είναι ίσως το πιο απτό παράδειγμα κακού σχεδιασμού, "υπόδειγμα" κατασπατάλησης πόρων στην περιοχή μας. Από δεκαετίας και πλέον βρίσκεται στη συγκεκριμένη κατάσταση και μάλλον δεν προβλέπεται η ολοκλήρωσή του. Αλλά ακόμα και αν ολοκληρωθεί, είναι αμφίβολο αν μπορέσει να καλύψει με τρόπο ολοκληρωμένο τις σχετικές ανάγκες. Δεν πρέπει παράλληλα να διαφεύγει της προσοχής μας, ότι η εκκλησία ανήγειρε ακριβώς δίπλα, το δικό της πνευματικό κέντρο – χωρίς καμιά δυνατότητα αξιοπρεπούς φιλοξενίας κάποιας πολιτιστικής εκδήλωσης (σχετική φωτογραφία) – και αναρωτιέται κανείς πως είναι δυνατόν να συμβαίνουν αυτά σε μια τόσο μικρή κοινωνία.

Η αίθουσα του πολιτιστικού κέντρου Σφηκιάς. Δυστυχώς η αίθουσα παραμένει ουσιαστικά ανενεργή από τη στιγμή που δεν υπάρχει ένας φορέας να τη λειτουργήσει. Βέβαια η αίθουσα καλύπτει ευκαιριακά τις σχετικές ανάγκες του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου, αλλά πόσο ρεαλιστικό είναι η χωρίς μέτρο και προοπτική δημιουργία υποδομών ;

"Υδρόμυλος" στα Ριζώματα. Δημιουργήθηκε ως χώρος πολιτιστικού και τουριστικού ενδιαφέροντος. Λειτούργησε ελάχιστα και σήμερα παραμένει κλειστός.

Πρέπει να εκτιμήσουμε ακόμα ότι οι υποδομές όπως και ο εξοπλισμός που σήμερα

διαθέτουμε και σε μια προοπτική συντήρησης και σχετικής αναβάθμισής τους, μπορούν και

157

πρέπει να στηρίξουν υπερτοπικές δράσεις. Δε μπορεί να αναλωθούν αποκλειστικά σε δραστηριότητες τοπικής εμβέλειας. Αποτελούν συγκριτικά πλεονεκτήματα και πρέπει να αξιοποιηθούν ανάλογα. Η αίθουσα του Χώρου Τεχνών λχ διαθέτει ένα μοναδικό μηχανισμό φιλοξενίας ορχήστρας, για την πραγματοποίηση παραστάσεων όπερας. Από τη στιγμή που ο ΧΤ είναι ένας από τους ελάχιστους χώρους στην ελληνική επικράτεια που διαθέτει παρόμοια δυνατότητα, αποτελεί μικρόνοια η μη εκμετάλλευσή του προς αυτή την κατεύθυνση.

Οι υφιστάμενες πολιτιστικές υποδομές στο δήμο αποτελούν ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα και για τη δημιουργία τους απορρόφησαν σημαντικά κεφάλαια. Με τη σειρά τους λοιπόν πρέπει να αποφέρουν ανάλογα "κέρδη" για την πόλη. Οι πολιτιστικές υποδομές που ανήκουν στην κυριότητα του δήμου είναι.

• Χώρος τεχνών • Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών. • Ανοικτό Θέατρο Άλσους • Κλειστό θέατρο Ράχης • Κλειστό Θέατρο Βεργίνας • Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Μακροχωρίου • Δημοτική Βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου. • Δημοτική Βιβλιοθήκη Μακροχωρίου • Δημοτική Βιβλιοθήκη Αγ. Γεωργίου • Λαογραφικό μουσείο Σαράφογλου • Όλγανος • Κτίριο Μπέκα • Ορισμένες άλλες μικρότερης κλίμακας (για το καθεστώς των οποίων δεν υπάρχουν

διαθέσιμα στοιχεία από την πλευρά του συντάκτη). Εκτιμώντας τις αντίστοιχες ελλείψεις σε πολιτιστικές υποδομές πρέπει να αναφέρουμε τις

ακόλουθες.

• Στέγαση του "Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης" • Στέγαση του "Κέντρου Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού Βέροιας" • Στέγαση του "Ιστορικού Πανοράματος" • Στέγαση του "Μουσείου Ήχου και Εικόνας" • Στέγαση των τοπικών πολιτιστικών πυρήνων (παρακάτω κεφάλαιο) • Στέγαση αποθηκών και εργαστηρίων(ΚΕΠΑ & ΔΗΠΕΘΕ)

● Αποκέντρωση πολιτιστικών δράσεων και υποδομών στο δήμο. Παράλληλα με το αστικό κέντρο θα πρέπει να επιδιωχθεί και η αποκέντρωση των

πολιτιστικών δράσεων και η παράλληλη δημιουργία βασικών πολιτιστικών υποδομών στις τοπικές ενότητες. Δεν είναι δυνατόν να επικρίνουμε τον υδροκεφαλισμό του κέντρου και να εφαρμόζουμε ανάλογες πολιτικές και πρακτικές στο δικό μας δήμο. Πρέπει να επιχειρηθεί η ανάπτυξη πολιτιστικών δράσεων στις τοπικές ενότητες. Στόχος η δημιουργία σε αυτές μιας "αυτοτελούς" πολιτιστικής κίνησης, μιας κίνησης που θα τις προσδώσει μια ιδιαίτερη ταυτότητα.

Έτσι στο πλαίσιο ενός μεσοπρόθεσμου προγραμματισμού, πρέπει να τεθεί και το ζήτημα της δημιουργίας και λειτουργίας, τουλάχιστον τεσσάρων τοπικών πολιτιστικών πυρήνων στις δημοτικές τοπικές ενότητες και συγκεκριμένα.

1. Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Δοβράς – Αγ. Γεώργιο 2. Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Απ. Παύλου – Μακροχώρι 3. Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Μακεδονίδας – Ριζώματα 4. Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Βεργίνας – Βεργίνα.

158

Οι τοπικοί πολιτιστικοί πυρήνες θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να υποστηρίξουν εκπαιδευτικές - πολιτιστικού περιεχομένου - δραστηριότητες αλλά και μικρές εκδηλώσεις. Οι συνολικές δράσεις που μπορούν να υπηρετηθούν στους πολιτιστικούς πυρήνες μπορεί σε πρώτο στάδιο να είναι.

• Μουσική εκπαίδευση (ωδείο)- μικρές φιλαρμονικές • Χορός (μπαλέτο, ρυθμική, κλπ) • Χορωδίες • Ζωγραφική, εικαστικά και κατασκευές • Παραδοσιακοί χοροί • Μικρές εκδηλώσεις

Και βέβαια οι δράσεις που θα αναπτυχθούν ανά ενότητα θα προσδιοριστούν και με τη

συνεργασία των τοπικών συμβουλίων, αλλά και των εκεί τοπικών συλλόγων. Μπορεί να διαφοροποιηθούν ανά τοπική ενότητα, ανάλογα και με τους διαθέσιμους χώρους και τις διαμορφωμένες εκεί συνθήκες. Ειδικότερα για τους διαθέσιμους χώρους, η δημιουργία τους όπου εντοπιστεί μια σχετική ανάγκη, μπορεί να ενταχθεί σε ένα σχετικό προγραμματισμό και πάντα σε σχέση με τις οικονομικές δυνατότητες του δήμου.

Οι βασικές υποδομές που οι τοπικοί πολιτιστικοί πυρήνες θα πρέπει να είναι.

• Βιβλιοθήκη. • Αίθουσες μουσικής εκπαίδευσης • Αίθουσες χορού • Αίθουσες εικαστικών και κατασκευών • Χορωδίες • Αίθουσες με δυνατότητα φιλοξενίας μικρών πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Οι πυρήνες αυτοί θα πρέπει να λειτουργούν με το ελάχιστο δυνατό προσωπικό και να

έχουν το χαμηλότερο δυνατό λειτουργικό κόστος. Εδώ απαιτείται ένας σχεδιασμός όπου μπορεί να συμμετέχουν υπό όρους και οι τοπικοί σύλλογοι, ώστε να διαμορφωθεί ένα ρεαλιστικό και κοινά αποδεκτό πρόγραμμα δράσεων και γενικότερα δραστηριοτήτων.

Βέβαια οι πυρήνες αυτοί όπως είναι αυτονόητο, θα είναι οργανικά ενταγμένοι στη βασική πολιτιστική δομή του Δήμου.

● Οι υφιστάμενες πολιτιστικές υποδομές στο δήμο σήμερα – κατάσταση,

αναγκαιότητες, χρήσεις, προτάσεις. Α. Χώρος Τεχνών. Ο Χώρος Τεχνών είναι η πιο σημαντική από τις πολιτιστικές μας υποδομές, που με τη λειτουργία του έχει συμβάλλει σημαντικά στο σχεδιασμό και την υλοποίηση σημαντικών πολιτιστικών γεγονότων. Ο χώρος έχει τεθεί σε λειτουργία το 1999 και ήδη μετρά 15 χρόνια συνεχούς λειτουργίας. Τα χρόνια αυτά έδειξαν τις δυνατότητες του αλλά και τις αδυναμίες του και αυτές σήμερα καλούμαστε να εκτιμήσουμε και να διαχειριστούμε. Σε ότι αφορά τις δυνατότητες του πρέπει να αναφερθεί η επιτυχημένη φιλοξενία σε αυτόν μεγάλων παραστάσεων όπερας και αυτό ως απόδειξη των μεγάλων τεχνικών του δυνατοτήτων. Και αναφέρονται οι παραστάσεις αυτές, γιατί η όπερα είναι το πλέον απαιτητικό καλλιτεχνικό εγχείρημα σε όλους τους τομείς (τεχνική υποστήριξη, σκηνή, σκηνικό, συντελεστές, ορχήστρα, ηχητική χώρου, κλπ). Σε ότι αφορά τη χωρητικότητα του χώρου πρέπει να επισημανθεί ότι σε γενικές γραμμές είναι ικανοποιητική εκτός ορισμένων περιπτώσεων. Ο χώρος μπορεί να φιλοξενήσει σχεδόν το σύνολο των εκδηλώσεων (με εξαίρεση όπερες που απαιτούν τη σύμπραξη μεγάλης ορχήστρας), με μόνο περιορισμό τον αριθμό των θέσεων που προσδιορίζει και τη δυνατότητα της οικονομικής ανταποδοτικότητας μιας εκδήλωσης.

159

Αυτή η πραγματικότητα πρέπει να εκτιμηθεί ως ένα βασικό δεδομένο που μας οδηγεί στη επιλογή ότι ο χώρος θα πρέπει να επικεντρωθεί στη φιλοξενία κυρίως σημαντικών πολιτιστικών γεγονότων. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο συγκεκριμένος χώρος αποτελεί ένα "συγκριτικό" πλεονέκτημα σε επίπεδο περιφέρειας και πρέπει να τύχει ανάλογης χρήσης και "εκμετάλλευσης" Σε ότι αφορά τον ίδιο το χώρο ως κτίριο και τον εξοπλισμό του, πρέπει να επισημανθούν οι ακόλουθες ανάγκες.

1. Παρεμβάσεις στον εσωτερικό χώρο.

Αντιμετώπιση των προβλημάτων διαχείρισης του κοινού και των

συναλλασσόμενων. Δυστυχώς ο χώρος δεν μελετήθηκε επαρκώς σε ότι αφορά τη διαχείριση και την εξυπηρέτηση του κοινού. Έτσι για την κάλυψη των κενών στο σχεδιασμό αυτό, απαιτείται η απασχόληση σημαντικού αριθμού προσωπικού στη διάρκεια των εκδηλώσεων, γεγονός που ανεβάζει σημαντικά το λειτουργικό του κόστος. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζεται και σε ότι αφορά τους συναλλασσόμενους με τις υπηρεσίες του χώρου. Δεν μπορεί να ελεγχθούν έστω και στοιχειωδώς οι επιμέρους χώροι, από τη στιγμή που όλοι τους είναι προσβάσιμοι και δεν υπάρχει η δυνατότητα αποκλεισμού τους σε ώρες μη λειτουργίας. Αν και δεν έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα σχετικά προβλήματα, το συγκεκριμένο πρόβλημα δεν παύει να υφίσταται. Η μόνη διασφάλιση που σήμερα λειτουργεί, είναι η ηλεκτρονική παρακολούθηση και καταγραφή των κινήσεων στο χώρο.

Βελτίωση των χώρων υποδοχής και φιλοξενίας του κοινού. Ο εξοπλισμός της υποδοχής και φιλοξενίας του κοινού πρέπει να αντικατασταθεί και να γίνουν εκείνες οι παρεμβάσεις που θα επιτρέψουν στο χώρο να εκπέμψει μια νέα αισθητική, απόλυτα συμβατή με τους σκοπούς του κτιρίου. Πρέπει το κτίριο να είναι σε θέση να φιλοξενεί με σεβασμό και την αναγκαία άνεση, όσους επιλεγούν να παρακολουθήσουν σε αυτό μια οποιαδήποτε δραστηριότητα.

Δημιουργία υποδομών Kettering. Η οργάνωση στο χώρο συνεδρίων, ενημερώσεων κλπ, απαιτεί την ύπαρξη της δυνατότητας προσωρινής εστίασης. Η δυνατότητα αυτή θα λειτουργήσει και ως ένα επιπλέον συγκριτικό πλεονέκτημα του χώρου, στην προσπάθεια να προσελκύσει ανάλογες δραστηριότητες, που σημειωτέον αποφέρουν έσοδα.

2. Τεχνική αναβάθμιση κτιρίου XT και τεχνικός εξοπλισμός Αντιμετώπιση του προβλήματος της θέρμανσης του χώρου. Η θέρμανση του

χώρου αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα εξαιτίας κατασκευαστικών αστοχιών και ατελειών σε ότι αφορά τη αρχική του μελέτη και συνέχεια κατασκευή. Πρέπει άμεσα να εκπονηθεί μια μελέτη που θα αντιμετωπίζει το συγκεκριμένο πρόβλημα και να προταθούν ανάλογες τεχνικές λύσεις που με τη σειρά τους θα υλοποιηθούν άμεσα. Στην όλη αυτή μελέτη θα πρέπει να συνεκτιμηθεί και η ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου, που θα μας "υποδείξει" τις αναγκαίες παρεμβάσεις σε αυτό, παρεμβάσεις που με τη σειρά τους θα συμβάλλουν στη μείωση του ενεργειακού κόστους λειτουργίας του.

Αντιμετώπιση του προβλήματος ψύξης του χώρου. Αν και το ζήτημα αυτό δεν είναι άμεσης προτεραιότητας, εξακολουθεί να αποτελεί ένα θέμα που πρέπει να αντιμετωπιστεί.

Αναβάθμιση – συμπλήρωση των συστημάτων φωτισμού και ήχου. Αποτελεί προτεραιότητα η προμήθεια ψηφιακών συστημάτων ήχου όπως και η συμπλήρωση και ανανέωση του σχετικού εξοπλισμού φωτισμού. Η επιλογή αυτή πρέπει να συνυπολογιστεί και στην προοπτική της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου συστήματος ψηφιακής διαχείρισης του συνόλου των αναγκών μιας εκδήλωσης (ήχος, φωτισμοί, μηχανισμοί σκηνής, κλπ).

160

Σήμερα λχ υπάρχει ψηφιακή κονσόλα για το φωτισμό και αναλογική κονσόλα για τον ήχο, γεγονός που δεν επιτρέπει τη ενιαία διαχείριση ήχου και φωτισμού. Τονίζεται ότι η δυνατότητα της ενιαίας διαχείρισης του συνόλου των τεχνικών αναγκών μιας εκδήλωσης, μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία μοναδικών αποτελεσμάτων σε μια παράσταση.

Μετατροπή των αναλογικών μηχανισμών σκηνής σε ψηφιακούς. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται οι προϋποθέσεις της διασύνδεσης τους με τα υπόλοιπα ψηφιακά συστήματα.

Δημιουργία στούντιο εγγραφής. Σε αυτό μπορούν να γίνουν εγγραφές πρωτότυπων μουσικών έργων, αλλά και άλλων εκτελέσεων, να ενισχυθεί η προσπάθεια διάσωσης της μουσικής παράδοσης με εγγραφές παραδοσιακής μουσικής και άλλα. Βέβαια οι προδιαγραφές του πρέπει να είναι ανάλογες ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί σε αυτούς τους στόχους.

Προβολές. Ο χώρος σήμερα στερείται της δυνατότητας καλής ποιότητας προβολών από ψηφιακά μέσα. Τα μέσα που έχει σήμερα στη διάθεσή του, καλύπτουν σε ελάχιστο βαθμό τις σχετικές απαιτήσεις. Λχ δε μπορεί να γίνει ικανοποιητική προβολή σε συνθήκες έστω και χαμηλού φωτισμού, γιατί δεν επαρκεί η δυναμικότητα του προβολικού, κάτι που μετρά αρνητικά στη διενέργεια ενός συνεδρίου. Ακόμα όμως και οι κανονικές προβολές δεν είναι ικανοποιητικές λόγω της αναλογικά μικρής δυναμικότητας των προβολικών μηχανημάτων, αλλά και της τεχνολογικής τους απαξίωσης.

Μεταφραστικά. Τα μεταφραστικά μέσα που διαθέτει ο χώρος είναι ανεπαρκή. Σε περίπτωση σχετικής ανάγκης, ο χώρος πρέπει να προβαίνει στην ενοικίαση είτε όλου του μεταφραστικού συστήματος αν οι απαιτήσεις είναι μεγάλες, είτε συμπληρωματικού εξοπλισμού. Σε κάθε περίπτωση ο σχετικός εξοπλισμός πρέπει να συμπληρωθεί, ή ακόμα και να αντικατασταθεί με άλλο νεότερης τεχνολογίας. Εδώ πρέπει να αντιμετωπιστεί και το πρόβλημα του υποτιτλισμού ορισμένων δραστηριοτήτων, όπως της μετάφρασης του κειμένου μιας παράστασης που γίνεται σε ξένη γλώσσα.

Ψηφιακή καταγραφή των εκδηλώσεων. Η ψηφιακή καταγραφή των εκδηλώσεων που γίνονται στο χώρο πρέπει να διασφαλιστεί, με την αλλαγή του αναλογικού συστήματος εγγραφής που σήμερα διαθέτει ο χώρος με ψηφιακό. Παράλληλα πρέπει να γίνει και η προμήθεια σχετικού εξοπλισμού ( κάμερες, καταγραφικά, Η/Υ κλπ). Αυτό θα βοηθήσει στην πιστότερη καταγραφή των δραστηριοτήτων που γίνονται εκεί. Σήμερα ο χώρος φιλοξενεί δράσεις, κάποιες από τις οποίες είναι μοναδικές και δυστυχώς δεν υπάρχει η δυνατότητα καταγραφής τους για αρχειακούς λόγους. Βέβαια ο εξοπλισμός αυτός μπορεί να χρησιμοποιείται παράλληλα με το τμήμα κινηματογράφου.

Ψηφιακή αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών του χώρου. Με το δεδομένο ότι ο χώρος στεγάζει ένα κόμβο του συστήματος οπτικών ινών της πόλης, μας δίνεται η δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε ένα δίκτυο ηλεκτρονικών δεδομένων υψηλών ταχυτήτων. Αυτή η δυνατότητα μας επιτρέπει να διοχετεύσουμε στο διαδίκτυο πληροφορίες μεγάλου όγκου. Υπάρχει λχ η δυνατότητα δημιουργίας ενός συστήματος που θα δημοσιοποιεί σε πραγματικό χρόνο εκδηλώσεις και δράσεις με ήχο και εικόνα υψηλών προδιαγραφών, δυνατότητα που πρέπει να αξιοποιήσουμε. Βέβαια θα πρέπει να υπάρχουν και ανάλογης δυναμικότητας συνδέσεις με τα διαδίκτυο. Στο πλαίσιο της ψηφιακής αναβάθμισης του χώρου, πρέπει αυτός να καλυφθεί ολόκληρος με σύστημα WiFi - Χ.Τ. & Στέγη. Η έκταση και η διαμόρφωση του χώρου δεν προσφέρεται για μια απλή εγκατάσταση. Με την εγκατάσταση συστήματος WiFi που θα καλύπτει όλους τους χώρους, προστίθεται ένα ακόμα σημαντικό πλεονέκτημα στο χώρο.

Άμεση συμπλήρωση του τεχνικού εξοπλισμού. Ανεξάρτητα από την πορεία του όλου προγράμματος αναβάθμισης του τεχνικού εξοπλισμού, πρέπει ΑΜΕΣΑ να γίνει η προμήθεια συγκεκριμένου τεχνικού εξοπλισμού που αφορά όλους τους

161

τεχνικούς τομείς, γιατί σε διαφορετική περίπτωση είναι υπαρκτός ο κίνδυνος, αδυναμίας εξυπηρέτησης ακόμα και μικρών δράσεων στο χώρο. Ενδεικτικά να τονιστεί ότι οι ενισχυτές ήχου του χώρου λειτουργούν σήμερα στο όριο τους και η μικρότερη βλάβη σε αυτούς, μπορεί να θέσει εκτός λειτουργίας όλο το σύστημα ήχου.

Άμεση συμπλήρωση ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Σε αυτόν περιλαμβάνονται ηλεκτρονικοί υπολογιστές, φωτοτυπικά, σκάνερ – ειδικότερα σκάνερ σχεδίων και ανακλαστικών μεγάλων διαστάσεων, τηλεφωνικών κέντρων, ανάπτυξη δικτύων κλπ. Ο εξοπλισμός αυτός αφορά κυρίως τις υπηρεσίες της ΚΕΠΑ. Ο σχετικός εξοπλισμός είναι σήμερα παρωχημένος και δεν καλύπτει επαρκώς τις ανάγκες της επιχείρησης.

3. Εξωτερικός χώρος

Αισθητική αναβάθμιση κτιρίου. Αν και από μια πρώτη εκτίμηση η αναφορά του

θέματος ξενίζει, θα πρέπει να εκτιμηθεί ότι στο σημείο αυτό υπάρχει καταγεγραμμένη μια σημαντική αδυναμία. Τα δημόσια κτίρια στην πόλη είναι ελάχιστα και δεν διαφαίνεται η προοπτική ανέγερσης νέων στο άμεσο μέλλον. Το κτίριο του Χώρου Τεχνών εκτός από τις αδυναμίες που παρουσιάζει στην εσωτερική του διαρρύθμιση, εξωτερικά αποτελεί μια τυποποιημένη έως και αδιάφορη αρχιτεκτονική κατασκευή. Οφείλουμε λοιπόν να ξαναδούμε τη δυνατότητα παρεμβάσεων στην εξωτερική του όψη, ώστε να μπορέσει ως κτίριο να αποτελέσει ένα ιδιαίτερο τοπόσημο. Ένα τοπόσημο που θα έλκει το βλέμμα και θα εκπέμπει από μόνο του μια "άλλη αισθητική" αντίληψη, προδιαθέτοντας τον επισκέπτη του για το "διαφορετικό" προορισμό του. Οι παρεμβάσεις αυτές μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ενός σχετικού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού.

Βελτίωση του πράσινου και του περιβάλλοντος χώρου. Οι παρεμβάσεις αυτές όπως είναι λογικό αφορούν ολόκληρο το οικοδομικό τετράγωνο από τη στιγμή που σε αυτό περιλαμβάνεται και η Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και τεχνών. Δυστυχώς στο πλαίσιο της αστικής ανάπλασης δεν προβλέφθηκε καμιά παρέμβαση στους χώρους αυτούς και έτσι θα πρέπει οι όποιες παρεμβάσεις επιλεγεί να γίνουν, θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν με ίδια μέσα.

Β. Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών.

Η Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών ξεκίνησε τη λειτουργία της στα μέσα της δεκαετίας του ‘70. Η μεγαλύτερη προσπάθεια συντήρησης και αναβάθμισης του κτιρίου έγινε στις αρχές της δεκαετίας του ΄90, όταν η τότε ΔΕΤΟΠΟΚΑ εντάχθηκε στον αναπτυξιακό νόμο 1262/82 και έλαβε μια σημαντική επιχορήγηση για το σκοπό αυτό. Με τις πιστώσεις εκείνες έγιναν σημαντικές και καθοριστικές παρεμβάσεις στο κτίριο και μπόρεσε αυτό να λειτουργήσει και να στηρίξει τις όποιες δράσεις αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται σε αυτό - εκπαίδευση & εκδηλώσεις. Έκτοτε δόθηκαν μικρές πιστώσεις για τη συντήρηση και βελτίωση του κτιρίου. Η πιο σημαντική από αυτές ήταν η απόφαση για τη σύνδεση του κτιρίου το 1999 με τον υπό κατασκευή τότε ΧΤ και η χρηματοδότηση μέσω της κατασκευής του Χ.Τ. βασικών στοιχείων του κτιρίου όπως του συστήματος πυρόσβεσης και της αντικατάστασης του ανελκυστήρα.

1. Αίθουσα θεάτρου Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Ο χώρος αυτός έχει σημαντικά προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα. Ήδη έχουν αντιμετωπιστεί στο μέτρο του δυνατού και έχουν εξαντληθεί οι τεχνικές βελτιώσεις που θα το καθιστούσαν λειτουργικότερο και περισσότερο κατάλληλο στο να φιλοξενήσει με επάρκεια καλλιτεχνικές δραστηριότητες. (Απομόνωση του χώρου υποδοχής από την αίθουσα του θεάτρου, αναδιάταξη καθισμάτων για την καλύτερη

162

δυνατή παρακολούθηση από το κοινό των εκδηλώσεων, δημιουργία ηλεκτρολογίου, αλλαγή και ενίσχυση του συστήματος φωτισμού, αλλαγή και επιμήκυνση σκηνής, κατασκευή συστήματος πυρανίχνευσης και πυρασφάλειας κλπ). Παρόλα αυτά υπολείπονται ορισμένες σημαντικές εργασίες που είναι αναγκαίες για την αρτιότερη λειτουργία της. Αντικατάσταση καθισμάτων θεάτρου. Ήδη τα καθίσματα βρίσκονται σε κακή

κατάσταση και πρέπει να προχωρήσει η αντικατάσταση τους ή τουλάχιστον άμεσα να αντικατασταθούν τα υφάσματα και το υπόστρωμα των υπαρχόντων καθισμάτων.

Τοποθέτηση μηχανισμού εξυπηρέτησης ατόμων με κινητικά προβλήματα. Ένας παρόμοιος χώρος πρέπει να διευκολύνει την πρόσβαση στο χώρο σε άτομα με κινητικά προβλήματα, κάτι που δεν προβλέφθηκε από την αρχική μελέτη και κατασκευή του κτιρίου. Για λόγο αυτό πρέπει να μελετηθούν οι κατάλληλες τεχνικές λύσεις και να εφαρμοστούν άμεσα, διασφαλίζοντας τόσο την πρόσβαση στο χώρο υποδοχής όσο και στην αίθουσα θεάτρου ατόμων με κινητικά προβλήματα. Συμπληρωματικά θα πρέπει να δημιουργηθούν και οι αντίστοιχοι χώρου υγιεινής.

Αντικατάσταση του συστήματος ήχου και φωτισμού με νέα ψηφιακά συστήματα και η συμπλήρωση του όλου εξοπλισμού.

Αναβάθμιση χώρων υποδοχής και χώρων υγιεινής. Ο χώρος υποδοχής αποτελεί ένα χώρο που λειτουργεί όχι μόνο κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων, αλλά ολόκληρη τη χρονιά. Είναι ο χώρος που φιλοξενεί γονείς και μαθητές στη διάρκεια των μαθημάτων τους τη χειμερινή περίοδο, ενώ παράλληλα λειτουργεί και ως ο κύριος εκθεσιακός χώρος. Η αναβάθμιση του συγκεκριμένου χώρου θα συμβάλλει στη βελτίωση της γενικότερης εικόνας αλλά και της λειτουργίας του κτιρίου. Στις αναγκαίες παρεμβάσεις καταγράφονται αντικατάσταση η προμήθεια "ξενοδοχειακού" εξοπλισμού, η αντικατάσταση των πατωμάτων, η αντικατάσταση του φωτισμού των εκθέσεων, η κατασκευή νέων σταντ για εκθέσεις κλπ και βέβαια η βελτίωση των χώρων υγιεινής.

2. Βελτίωση του κτιρίου εκπαίδευσης της Αντωνιάδειας Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Η εκτεταμένη συντήρηση αλλά και βελτίωση του κτιρίου που πέραν του

θεάτρου, αποτελεί επείγουσα αναγκαιότητα. Η "βαριά" χρήση των χώρων του από τους μαθητές των διαφόρων τμημάτων, καθιστά το έργο αυτό επιτακτικό. Οι επιμέρους εργασίες πρέπει να εξειδικευτούν ανά όροφο και επιμέρους χώρο, ανάλογα με τη χρήση τους και τις διαφορετικές ανάγκες που αυτοί καλύπτουν. Λχ πρέπει να υπάρξει βελτίωση της ηχομόνωσης των αιθουσών που χρησιμοποιούνται από τα τμήματα μουσικής, βελτίωση των εγκαταστάσεων αποχέτευσης και των χώρων υγιεινής που χρησιμοποιούνται από τα τμήματα εικαστικών και κατασκευών κλπ. Πρέπει να μελετηθεί ακόμα και η δυνατότητα της συνολικής βελτίωσης του κτιρίου με παρεμβάσεις που αφορούν, την εξωτερική του μορφή, την είσοδο του, τα δάπεδα, το φωτισμό κλπ. Μέριμνα πρέπει να ληφθεί και για τους συνοδούς των μαθητών με τη βελτίωση των χώρων αναμονής. (νέα καθιστικά, εγκατάσταση συστημάτων ενημέρωσης – οθόνες, κλπ) Βελτίωση της αισθητικής όλων των χώρων. Δεν είναι δυνατόν ένας χώρος που υπηρετεί και προάγει την αισθητική, να παρουσιάζει εικόνα που αντιστρατεύεται την όλη αυτή προσπάθεια.

Συμπλήρωση αναβάθμιση εξοπλισμού τμημάτων. Η καλή και αποδοτική λειτουργία των τμημάτων είναι συνυφασμένη και με τη δυνατότητα τους, να

163

καλύψουν τις εκπαιδευτικές ανάγκες και με τον αναγκαίο εξοπλισμό. Δεν είναι δυνατό να προχωρήσει η εκπαιδευτική διαδικασία με ελλείψεις σε εξοπλισμό, ούτε είναι δυνατή η δημιουργία νέων τμημάτων χωρίς τον ανάλογο αναγκαίο εξοπλισμό. Μάλιστα με το δεδομένο ότι ο εξοπλισμός ορισμένων τμημάτων είναι σχετικά δαπανηρός, πολλοί μαθητές στα αρχικά στάδια της εκπαίδευσης τους στηρίζονται αποκλειστικά στον εξοπλισμό που διαθέτουν τα τμήματα (λχ στα τμήματα πιάνου). Αν στη συνέχεια διαπιστώσουν ότι το αντικείμενο της εκπαίδευσης τους ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους, τότε προχωρούν στην προμήθειά του. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι ο εξοπλισμός των τμημάτων ταλαιπωρείται ιδιαίτερα από τη χρήση του ως εκπαιδευτικού εργαλείου, από το γεγονός ότι αυτός χρησιμοποιείται από πολλούς διαφορετικούς μαθητές, ενώ παράλληλα έχει συνεχή χρήση. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας, ο εξοπλισμός παρουσιάζει προβλήματα σε συντομότερο χρόνο, από ότι αν είχε διαφορετική χρήση. Πρέπει ακόμα να τονιστεί ότι η ανάπτυξη ενός τμήματος δε μπορεί να γίνει χωρίς τον ανάλογο εξοπλισμό και μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως λχ στο τμήμα κινηματογράφου, ο εξοπλισμός είναι σχετικά δαπανηρός και οι μαθητές του τμήματος δε μπορούν να τον προμηθευτούν άμεσα. Έτσι ο μαθητής του τμήματος που θα επιλέξει να ασχοληθεί με τον κινηματογράφο, θα στηριχθεί σχεδόν αποκλειστικά στον εξοπλισμό του τμήματος σε όλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για το λόγο αυτό έχει μεγάλη σημασία η ύπαρξη οργανωμένων τμημάτων με άρτιες υποδομές και εξοπλισμό για τη λειτουργία και την ανάπτυξη τους. Οι ανάγκες σε εξοπλισμό είτε πρόκειται για νέο, είτε για αντικατάσταση παλαιού, αφορά τα ακόλουθα τμήματα. Ωδείο (προμήθεια πιάνων και διάφορων άλλων μουσικών οργάνων) Φιλαρμονική (προμήθεια μουσικών οργάνων και στολών) Εικαστικά (προμήθεια θεμάτων και γενικά εξοπλισμού) Τμήμα κινηματογράφου (προμήθεια Η/Υ, λογισμικού, μηχανών λήψης,

προβολικών, φωτιστικών, κλπ) Συνολική προμήθεια ηχοσυστημάτων Συνολική προμήθεια υποστηρικτικού υλικού (πίνακες, θέσεις εργασίας,

κλπ) κλπ

Γ. Λοιπές υφιστάμενες πολιτιστικές υποδομές.

1. Κλειστό θέατρο Ράχης. Το κτίριο σε γενικές γραμμές είναι σε σχετικά καλή κατάσταση και δεν απαιτούνται ιδιαίτερες τεχνικές παρεμβάσεις στο ίδιο το κτίριο για τη διαμόρφωσή του. Η ολοκλήρωση του κλειστού θεάτρου Ράχης, συνεπάγεται όμως την προμήθεια και εγκατάσταση συστημάτων ήχου και φωτισμού, συστημάτων πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης, καθισμάτων και λοιπού βοηθητικού εξοπλισμού. Με την προμήθεια και εγκατάσταση των συστημάτων αυτών, θα ακολουθήσει η έκδοση της σχετικής άδειας λειτουργίας του χώρου ως κινηματοθέατρου. 2. Κλειστό θέατρο Βεργίνας. Το κτίριο σε γενικές γραμμές είναι σε σχετικά καλή κατάσταση και δεν απαιτούνται ιδιαίτερες τεχνικές παρεμβάσεις στο ίδιο το κτίριο για τη διαμόρφωσή του. Η ολοκλήρωση του κλειστού θεάτρου Βεργίνας, πέρα από την προμήθεια καθισμάτων και την εγκατάσταση βασικών μηχανισμών σκηνής, συνεπάγεται ακόμα την προμήθεια και εγκατάσταση συστημάτων ήχου και φωτισμού, συστημάτων πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης, και λοιπού βοηθητικού εξοπλισμού. Με την προμήθεια και εγκατάσταση των συστημάτων αυτών θα ακολουθήσει η έκδοση της σχετικής άδειας λειτουργίας του χώρου ως κινηματοθέατρου. Το κτίριο αυτό μπορεί ακόμα και να υποστηρίξει δράσεις που σχετίζονται με το χώρο – μουσείο Αιγών &

164

αρχαιολογικός χώρος. Το κτίριο αυτό θα αποτελέσει και το κέντρο του τοπικού πολιτιστικού πυρήνα της δημοτικής ενότητας Βεργίνας.

3. Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Μακροχωρίου. Η αίθουσα δε βρίσκεται σε καλή κατάσταση και απαιτούνται μεγάλες τεχνικές παρεμβάσεις για την αποκατάσταση μιας σειράς προβλημάτων, όπως η αντικατάσταση της στέγης, η βελτίωση του εσωτερικού του, η προμήθεια και εγκατάσταση εξοπλισμού κλπ. Το έργο αυτό έχει προταθεί και έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα Leader που διαχειρίζεται η ΑΝΗΜΑ. Με την οριστική ολοκλήρωση του έργου εκτιμάται ότι θα αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά όλα τα προαναφερόμενα προβλήματα. Η ολοκλήρωση της αίθουσας όμως συνεπάγεται ακόμα και την προμήθεια και εγκατάσταση συστημάτων ήχου και φωτισμού, συστημάτων πυρανίχνευσης και πυρόσβεσης, καθισμάτων και λοιπού βοηθητικού εξοπλισμού, αν στο μέλλον υπάρξει πρόθεση να εκδοθεί για τη συγκεκριμένη αίθουσα και άδεια λειτουργίας της και ως κινηματοθεάτρου.. Το κτίριο αυτό θα ενταχθεί στον τοπικό πολιτιστικό πυρήνα της δημοτικής ενότητας Απ. Παύλου, σε συνδυασμό με το κτίριο της δημοτικής βιβλιοθήκης. Να τονιστεί ότι η αίθουσα πολλαπλών χρήσεων αν και δημιουργήθηκε για το συγκεκριμένο σκοπό, όπως και το κτίριο στο οποίο περιλαμβάνεται, χρησιμοποιήθηκε τόσο από την κοινότητα όσο και από το μετέπειτα δήμο, για κάλυψη άλλων στεγαστικών αναγκών.

• Δημοτική βιβλιοθήκη Βέροιας – Θ. Ζωγιοπούλου. Η δημοτική βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου στεγάζεται σε ιδιόκτητο χώρο 250 τ.μ. περίπου, στο κέντρο της πόλης. Διαθέτει μια πολύ αξιόλογη συλλογή βιβλίων, περίπου 20.000 τίτλους. Διαθέτει ένα πολύ σημαντικό και ενημερωμένο ιστορικό τμήμα, όπως ένα ανάλογο τμήμα μουσικής που φιλοξενεί μια σημαντική δωρεά του ιδρύματος Σ. Νιάρχος περί τα 4.000 CD κλασσικής μουσικής και σημαντικό αριθμό βιβλίων μουσικής. Διαθέτει έναν ανεξάρτητο χώρο εκδηλώσεων και ενημέρωσης με 45 θέσεις και έναν ανεξάρτητο χώρο με υπολογιστές. Τα άμεσα προβλήματα της βιβλιοθήκης είναι Η ανακαίνιση του χώρου συνολικά Η ολοκλήρωση ενός αυτόνομου συστήματος θέρμανσης και ψύξης του χώρου

(ο χώρος μέχρι πρόσφατα θερμαινόταν μέσα από το κεντρικό σύστημα θέρμανσης της οικοδομής που όμως πρόσφατα απενεργοποιήθηκε).

Η εγκατάσταση βοηθητικών συστημάτων όπως ενός πλήρους συστήματος Home cinema για τις ενημερώσεις και τις άλλες μικρές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στο χώρο.

H ανανέωση του ηλεκτρονικών υπολογιστών. H ανανέωση και ο εμπλουτισμός των τίτλων H προμήθεια στάντ για βιβλία και άλλος υποστηρικτικός εξοπλισμός. κλπ.

Παραμένει ως ένα σημαντικό πρόβλημα η ολοκλήρωση του συστήματος διαχείρισης των βιβλίων και των άλλων τεκμηρίων της βιβλιοθήκης, από τη στιγμή που το χρησιμοποιούμενο σύστημα ΑΒΕΚΤ είναι "κλειστό" και κοστολογείται κάθε αναβάθμιση και επέκτασή του. Η βιβλιοθήκη πρέπει να ανασχεδιαστεί και να ανακαινιστεί, ώστε να ανταποκριθεί στις σημερινές ανάγκες. Το έργο αυτό πρέπει να γίνει άμεσα, ώστε να μπορέσει η νέα βιβλιοθήκη να καλύψει με επάρκεια τις δράσεις που σχεδιάζονται να αναπτυχθούν εκεί.

• Δημοτική βιβλιοθήκη Μακροχωρίου. Η δημοτική βιβλιοθήκη Μακροχωρίου, στεγάζεται σε ανεξάρτητο κτίριο ειδικά διαμορφωμένο για το σκοπό αυτό. Βρίσκεται σε σχετικά καλή κατάσταση και μπορεί να εξυπηρετήσει επαρκώς σαν υποδομή τις ανάγκες της τοπικής ενότητας. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζεται εδώ είναι η στελέχωση της με προσωπικό που δεν έχει τα αναγκαία προσόντα, όπως και η αδυναμία ενημέρωσης των τίτλων της, με αποτέλεσμα να έχει εξαντληθεί σε μεγάλο

165

βαθμό η δυναμική της. Η βιβλιοθήκη πρέπει να διασυνδεθεί με τη κεντρική βιβλιοθήκη της "Θ. Ζωγιοπούλου" και να υπάρχει κεντρική διαχείριση των τίτλων τους, ώστε με τον τρόπο αυτό να αλληλοσυμπληρώνονται.

• Δημοτική βιβλιοθήκη Αγ. Γεωργίου. Δυστυχώς η ΚΕΠΑ αδυνατεί προς το παρόν να υποστηρίξει τη συγκεκριμένη δημοτική βιβλιοθήκη λόγω έλλειψης στελεχιακού δυναμικού. Προς το παρόν η βιβλιοθήκη υποστηρίζεται από υπάλληλο του δήμου, με ότι αυτό συνεπάγεται. Η βιβλιοθήκη πρέπει άμεσα να τεθεί στην ευθύνη της ΚΕΠΑ και να αναλάβει την ευθύνη της συνολικής της λειτουργίας η δημοτική βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου. Με τον τρόπο αυτό θα υπάρξει μια κατ’ αρχήν στήριξη της βιβλιοθήκης στους τομείς της οργάνωσης και λειτουργίας της, όπως και στο ζήτημα της ανανέωσης των τίτλων. Η βιβλιοθήκη θα πρέπει να ενταχθεί στον πολιτιστικό πυρήνα της τοπικής ενότητας Δοβρά. Και η βιβλιοθήκη αυτή πρέπει να διασυνδεθεί με τη κεντρική βιβλιοθήκη της "Θ. Ζωγιοπούλου" και να υπάρχει κεντρική διαχείριση των τίτλων τους.

• Κτίριο Μπέκα. Η συντήρηση του κτιρίου αλλά και η αναβάθμιση των χώρων φιλοξενίας του κτιρίου Μπέκα αποτελεί επείγουσα αναγκαιότητα. Το κτίριο έχει προσφέρει και προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στην ΚΕΠΑ σε ότι αφορά τη φιλοξενία εκεί συνεργατών της. Όμως τόσο η ανανέωση του εξοπλισμού του, όσο και η συμπλήρωσή του, πρέπει να δρομολογηθούν άμεσα, ώστε να καλυφθούν αντίστοιχες σημαντικές ελλείψεις και αδυναμίες. Παράλληλα το ίδιο το κτίριο έχει ανάγκη από μια σειρά εργασιών συντήρησης, όπως η επισκευή της στέγης και η συντήρηση των ξύλινων στοιχείων του. Τέλος πρέπει να μελετηθεί και η συμπεριφορά του κτιρίου σε σχέση με τον Τριπόταμο. Σε ότι αφορά τη χρήση του κτιρίου, αυτή πρέπει να επανεξεταστεί, με το δεδομένο ότι δε μπορεί να συνεχίσει να φιλοξενείται εκεί το αρχείο του καθ. Νικολάου Μουτσόπουλου, γιατί η υγρασία επηρεάζει σημαντικά το υλικό του. Η συνέχιση της εκεί φιλοξενίας συνεργατών της ΚΕΠΑ, η ανάπτυξη του ως σημείου ενημέρωσης των επισκεπτών της εβραϊκής συνοικίας, η ανάπτυξη ενός σχετικού πολυθεάματος, η προβολή της τοπικής αρχιτεκτονικής, η εκεί φιλοξενία της αρχιτεκτονικής βιβλιοθήκης του κ. Ν. Μουτσόπουλου κλπ. μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητες του κτιρίου. Μπορεί ακόμα το κτίριο να αποτελέσει έδρα του εργαστηρίου design.

• Κτίριο λαογραφικού Σαράφογλου. Η ολοκλήρωση του κτιρίου και η εγκατάσταση και λειτουργία εκεί του λαογραφικού μουσείου της Βέροιας πρέπει να αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Η Βέροια είναι ίσως η μοναδική πόλη της περιοχής που δε διαθέτει λαογραφικό μουσείο, παρόλο που η ΚΕΠΑ έχει στη διάθεσή της σημαντικό λαογραφικό υλικό. Και βέβαια δεν επιτρέπεται η φιλοξενία εκεί της λαογραφικής συλλογής, χωρίς αυτή να υποστηρίζεται από μια μουσειολογική μελέτη, αλλά και τη δομή που θα υποστηρίζει τη συλλογή και το μουσείο συνολικά. Ακόμα δε μπορεί να εκτεθεί στο κτίριο οποιαδήποτε συλλογή, αν αυτό δε διαθέτει τον αναγκαίο ηλεκτρομηχανικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Η μη διασφάλιση της πυρανίχνευσης, της πυρόσβεσης, ο έλεγχος των μικροκλιματικών συνθηκών του χώρου – υγρασία, θερμοκρασία, φωτισμός, κλπ μπορεί να αποδειχτούν καταστροφικά για τις συλλογές που θα εκτεθούν εκεί. Δυστυχώς οι εργασίες που έγιναν στο κτίριο μάλλον περιέπλεξαν την όλη κατάσταση και δημιούργησαν παρά έλυσαν προβλήματα. Αυτές οι ατυχείς επεμβάσεις – εργασίες στο κτίριο, ανέδειξαν ακόμα πιο επιτακτικά την ανάγκη της συνεργασίας και της συμβολής ειδικών επιστημόνων στο σύνολο των εργασιών που σχεδιάζονται και υλοποιούνται σε ειδικά κτίρια και για ειδικό σκοπό, όπως το συγκεκριμένο.

Δ. Νέες ανάγκες υποδομών - προτάσεις για δημιουργία, χρήση ή αλλαγή χρήσεων.

• Δημιουργία τοπικού πολιτιστικού πυρήνα στην τοπική ενότητα Δοβρά. Η ανάγκη της

δημιουργίας ενός τοπικού πολιτιστικού πυρήνα στην περιοχή της δημοτικής ενότητας

166

Δοβρά αποτελεί μια άμεση προτεραιότητα. Πέρα από τη βιβλιοθήκη δεν υπάρχει στην ενότητα οποιαδήποτε άλλη αξιόλογη υποδομή αν και η περιοχή διαθέτει σημαντικό αριθμό μαθητών και κατοίκων. Βέβαια εδώ υπάρχει – στον Αγ. Γεώργιο – ένα ημιτελές κτίριο που προοριζόταν για πολιτιστικό κέντρο. Μια πρώτη όμως εκτίμηση δείχνει ότι το κτίριο ακόμα και αν ολοκληρωθεί ίσως να μην είναι απόλυτα λειτουργικό και να μην καλύψει με τρόπο ικανοποιητικό τις σχετικές ανάγκες. Αν αυτό αποδειχθεί, είναι προτιμότερη η πλήρης κατεδάφιση του και η ανέγερση νέου. Σε κάθε περίπτωση οι όποιες αποφάσεις παρθούν για το συγκεκριμένο κτίριο, θα πρέπει να στηρίζονται σε μια μελέτη όπου θα συνυπολογιστούν όλα τα δεδομένα που το αφορούν. Στην περίπτωση που κριθεί ότι το κτίριο με την ολοκλήρωση του όπως έχει σχεδιαστεί μπορεί να λειτουργήσει, τότε αυτό θα αποτελέσει την έδρα του τοπικού πολιτιστικού πυρήνα. Σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει υπάρξει ένας άλλος εναλλακτικός σχεδιασμός. Μέχρι όμως την τελική απόφαση, θα πρέπει να εξευρεθούν εναλλακτικές μεσοπρόθεσμες λύσεις, για την ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων στη συγκεκριμένη ενότητα σε κλειστούς χώρους, όπως λχ για τη στέγαση εκπαιδευτικών τμημάτων που θα πρέπει να αναπτυχθούν εκεί. Μια λύση μπορεί να δώσουν ορισμένες από τις υπάρχουσες στον Αγ. Γεώργιο αίθουσες που ανήκουν στην κυριότητα του δήμου.

• Δημιουργία τοπικού πολιτιστικού πυρήνα στην τοπική ενότητα Μακεδονίδας. Εδώ η κατάσταση χαρακτηρίζεται από την έλλειψη ενός μακροπρόθεσμου σχεδιασμού. Παρόλο που διατέθηκαν στην περιοχή πιστώσεις για την δημιουργία πολιτιστικών υποδομών, το αποτέλεσμα τους έδειξε την έλλειψη ρεαλιστικού σχεδιασμού και προοπτικής. Μικρά και διάσπαρτα έργα, που αν και απορρόφησαν πιστώσεις, παρέμειναν ανενεργά από τη στιγμή που όπως προέκυψε δεν κάλυπταν επαρκώς τις σχετικές ανάγκες, ενώ δεν υπήρξε καμιά μέριμνα για το φορέα διαχείρισης και λειτουργίας τους. Αποκορύφωμα ο κάκιστος σχεδιασμός της αίθουσας πολλαπλών χρήσεων του νέου γυμνασίου της περιοχής, που αν είχε σχεδιαστεί σωστά θα μπορούσε να αποδώσει στην περιοχή έναν αξιοπρεπή χώρο πολιτιστικών εκδηλώσεων. Εδώ θα πρέπει να γίνει ένας σχεδιασμός από μηδενική βάση, που μπορεί να έχει ως βάση την αξιοποίηση του κτιριακού δυναμικού που θα προκύψει από την αποδέσμευση ορισμένων σχολικών αιθουσών από τις υφιστάμενες σχολικές μονάδες.

• Δημιουργία τοπικού πολιτιστικού πυρήνα στην τοπική ενότητα Απ. Παύλου. Βασικό στοιχείο του εδώ πυρήνα αποτελεί η υφιστάμενη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων όπως και η δημοτική βιβλιοθήκη. Στον πυρήνα αυτό μπορεί να ενταχθεί και το παλιό κτίριο όπου στεγαζόταν η αστυνομία, αλλά και άλλοι χώροι του πρώην δημαρχείου.

• Δημιουργία τοπικού πολιτιστικού πυρήνα στην τοπική ενότητα Βεργίνας. Βασικό στοιχείο του εδώ πυρήνα αποτελεί η υφιστάμενη αίθουσα θεάτρου όπως και μέρος του κτίριο του παλαιού δημαρχείου, στο οποίο ανήκει και το θέατρο.

• Μουσείο Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης. – Κτίριο 3ου και 14ου Δημοτικών σχολείων. Η μεταστέγαση του μουσείου εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης από το χώρο όπου σήμερα στεγάζει, στο χώρο των 3ου & 14ου δημοτικών σχολείων αποτελεί την ιδανική προοπτική. Ως χώρος είναι σχολείο και αποτελεί τον ιδανικό χώρο για τη στέγαση εκεί ενός μουσείου με θέμα την εκπαίδευση και την παιδεία. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό κτίριο, ιστορικά φορτισμένο στο κέντρο της πόλης με εύκολη πρόσβαση και σε πολύ κατάσταση. Οι χώροι του έχουν ήδη τη δομή που μπορεί να αφηγηθεί την ιστορία της εκπαίδευσης και κρίνονται ως επαρκείς για την ανάπτυξη της συλλογής του μουσείου εκπαίδευσης. Επιπλέον διαθέτει περιβάλλοντα χώρο ικανό να υποστηρίξει οποιαδήποτε δράση υπαίθριου χώρου. Όμως το μεγάλο και ταυτόχρονα μοναδικό πλεονέκτημα του, είναι η γειτνίασή του με δύο σημαντικά μνημεία, το Βήμα του Απ. Παύλου και το Μεντρεσέ τζαμί, όπως και το γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή έχει και άλλα σημαντικά σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος. Όλα αυτά προσδίδουν μια επιπρόσθετη δυναμική στο μουσείο (σχετική αναφορά σε άλλο κεφάλαιο).

167

• Κτίριο Παλαιών Δικαστηρίων. Το κτίριο των παλαιών δικαστηρίων αποτελεί ιδανικό χώρο για την ανάπτυξη εκεί των δραστηριοτήτων που αφορούν τον τουρισμό, την προβολή της ιστορίας και του πολιτισμού της πόλης. Η προοπτική αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι το κτίριο βρίσκεται στο κέντρο μιας περιοχής που περιλαμβάνει τρία διαφορετικά και σημαντικά θρησκευτικά μνημεία (Βήμα Απ. Παύλου – Συναγωγή – Μεντρεσέ Τζαμί). Αν σε αυτά προστεθεί και η μετατροπή των 3ου και 14ου δημοτικών σε μουσείο εκπαίδευσης και με τις άλλες προτεινόμενες παρεμβάσεις στη γύρω περιοχή, τότε η δυναμική του χώρου πολλαπλασιάζεται με γεωμετρική πρόοδο. (σχετική αναφορά σε άλλο κεφάλαιο). Στη λογική αυτή το κτίριο μπορεί να στεγάσει τις υπηρεσίες που ασχολούνται με τον τουρισμό (γραφεία παροχής τουριστικών πληροφοριών, χώροι ενημέρωσης - πολυθέαμα), μικρές εκθέσεις που αφορούν την ιστορία της πόλης, χώρους προώθησης υλικού που αφορά την πόλη (εκδόσεις, ενημερωτικά έντυπα, τοπικά προϊόντα κλπ). Ακόμα σε αυτό μπορούν να προσφερθούν και υπηρεσίες αναψυχής.

• Κτίριο κέντρο δια βίου μάθησης. Το κτίριο αυτό χρησιμοποιείται σήμερα από το Δήμο για τη στέγαση του κέντρου δια βίου μάθησης. Πρόκειται για μια σημαντική κτιριακή υποδομή ικανή να δώσει διεξόδους σε μια σειρά στεγαστικών αναγκών του πολιτισμού. Οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται εκεί, μπορούν να μεταφερθούν σε άλλους χώρους, όπως σε κάποιο σχολείο χωρίς κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα, από τη στιγμή που τα σχολεία είναι ήδη πιστοποιημένα για εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Άλλωστε τα σχολεία στη Βέροια λειτουργούν στο σύνολο τους σε πρωινές βάρδιες και το Κέντρο λειτουργεί σε απογευματινές βάρδιες. Η κατάσταση του κτιρίου είναι πολύ καλή, ενώ η πέτρινη κατασκευή του προσδίδει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Στο χώρο αυτό μπορεί να στεγαστεί το "Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού", τα αρχεία του καθ. Ν. Μουτσόπουλου, τα αρχεία του "Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης", τα αρχεία του "Ιστορικού Πανοράματος", η συλλογή του Ιστορικού Πανοράματος, το "Μουσείο ήχου και Εικόνας" και τέλος όλες οι συλλογές που περιέρχονται στην κυριότητα του δήμου. Είναι εφικτό να δημιουργηθούν εκεί χώροι με τις ανάλογες αυστηρές προδιαγραφές για την φύλαξη και προστασία των ευαίσθητων τεκμηρίων, αλλά και αναγνωστήρια για την φιλοξενία όσων θα ήθελαν να έχουν πρόσβαση στα εν λόγω αρχεία. Ακόμα εκεί μπορεί να στεγαστεί και το εργαστήριο συντήρησης των συλλογών. Μάλιστα εκεί μπορεί να λειτουργήσει και ως μεσοπρόθεσμη μεταβατική λύση για το Μουσείο Εκπαίδευσης, μέχρι την οριστική στέγαση του στο χώρο του 3ου και 14ου δημοτικών.

• Εργαστήριο κατασκευών. Η ύπαρξη του εργαστηρίου κατασκευών αποτέλεσε μια σημαντική βοήθεια στην όλη προσπάθεια για αναβάθμιση των τεχνικών δυνατοτήτων τόσο της ΚΕΠΑ όσο και του ΔΗΠΕΘΕ. Άλλωστε αυτό ήταν και ένα από τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα, που βοήθησαν στη συμφωνία με την Όπερα Θεσσαλονίκης για συμπαραγωγή της όπερα "Traviata". Πρόκειται για ένα εργαστήριο που θα μπορεί να καλύψει βασικές εργασίες που αφορούν το ξύλο και το σίδερο. Είναι σημαντικό το εργαστήριο αυτό να αποκτήσει μια μόνιμη στέγη, να αναβαθμιστεί, να εμπλουτιστεί ο εξοπλισμός του και να στελεχωθεί με το αναγκαίο τεχνικό προσωπικό. Στις τεχνικές δυνατότητες του πρέπει να προστεθεί και η δυνατότητα 3D επεξεργασίας ξύλου και άλλων υλικών, που με τη σειρά τους έχουν άπειρες εφαρμογές σε όλο το φάσμα της λειτουργίας της ΚΕΠΑ, αλλά και του ΔΗΠΕΘΕ. Παράλληλα με το εργαστήριο κατασκευών λειτουργεί θα λειτουργεί και αποθήκη υλικών.

• Βεστιάριο – αποθήκη φροντιστηριακού υλικού. Ήδη στους χώρους του Χ.Τ. φιλοξενείται το βεστιάριο και η αποθήκη φροντιστηριακού υλικού του ΔΗΠΕΘΕ. Πρόκειται για δύο σημαντικούς χώρους που αποτελούν σημαντικό στήριγμα στις παραγωγές τόσο του ΔΗΠΕΘΕ όσο και της ΚΕΠΑ. Για το βεστιάριο άλλα και για το φροντιστηριακό υλικό έχουν δαπανηθεί μεγάλα ποσά και αποτελούν μια περιουσία. Το σύνολο του υλικού που διαθέτουν θα πρέπει να προστατευθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο σε αποθήκες που θα τηρούν τουλάχιστον τις βασικές προϋποθέσεις ασφαλούς αποθήκευσης.

168

Ε. Συμπληρωματικός εξοπλισμός Η προμήθεια εξοπλισμού είτε αφορά συμπλήρωση, είτε αντικατάσταση αποτελεί αδήριτη ανάγκη. Πολλές δράσεις δεν καλύπτονται ικανοποιητικά, ενώ άλλες απατούν τη χρήση ενοικιαζόμενου εξοπλισμού, γεγονός τελικά επιβαρύνει το συνολικό τους κόστος. Βέβαια σε όλα αυτά πρέπει να προσμετρηθεί και η μειωμένη ευελιξία στο σχεδιασμό και στην ανάπτυξη δράσεων που συνεπάγονται οι ελλείψεις σε τεχνικό και υποστηρικτικό εξοπλισμό. Ο εξοπλισμός που εκτιμάται ότι είναι αναγκαίος αποτελείται αφορά :

• Εξοπλισμό για δράσεις ανοικτού χώρου. Πολλές αλλά και σημαντικές δραστηριότητες της ΚΕΠΑ σχεδιάζονται και πραγματοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους. Οι ανάγκες των εκδηλώσεων αυτών σε αντίστοιχο εξοπλισμό είναι μεγάλες και σε πολλά επίπεδα. Ο αναγκαίος αυτός εξοπλισμός στην πλειονότητα του ενοικιάζεται και αυτό αποτελεί ένα μεγάλο μέρος του κόστος των εκδηλώσεων αυτών. Η προμήθεια του εξοπλισμού αυτού θα έδινε ακόμα μεγαλύτερη ευελιξία και δυνατότητες στη ΚΕΠΑ. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η εξέδρα που σήμερα διαθέτει η ΚΕΠΑ δεν ενδείκνυται για εκδηλώσεις εξωτερικού χώρου. Αν υπάρξει ανάγκη για τη χρησιμοποίησή της σε εξωτερικό χώρο, απαιτούνται για την εξυπηρέτησή της (μεταφορά, συναρμολόγηση, λύση κλπ) κατ’ ελάχιστο, τρία άτομα. Επιπλέον η χρήση της σε εξωτερικό χώρο εγκυμονεί κινδύνους για την ίδια από τη στιγμή που είναι σχεδιασμένη αποκλειστικά για χρήση σε εσωτερικούς χώρους. Μια αντίστοιχη νεώτερης τεχνολογίας εξέδρα ίδιου μεγέθους και μάλιστα και ανοικτού χώρου, για την εξυπηρέτησή της απαιτεί μόλις ένα άτομο, πολύ λιγότερες ώρες εργασίας και πολύ λιγότερη προσπάθεια. Το ίδιο ισχύει και για τον ηχητικό εξοπλισμό και το φωτισμό. Οι ανάγκες που εκτιμούμε ότι πρέπει να καλυφθούν στους τομείς αυτούς σήμερα, αφορούν συστήματα ήχου και φωτισμού, ικανά να καλύψουν τις ανάγκες μιας συναυλίες μικρού και μεσαίου μεγέθους. Παράλληλα πρέπει να γίνει η προμήθεια τουλάχιστον 800 πτυσσόμενων καρεκλών. Οι καρέκλες αυτές μαζί με τον λοιπό εξοπλισμό, θα προσδώσουν στην ΚΕΠΑ μια πρωτόγνωρη ευελιξία. Πρέπει στο σημείο αυτό να τονιστεί ότι το σύνολο αυτού του εξοπλισμού θα μας επιτρέψει να επεκτείνουμε τις δραστηριότητές μας και στις τοπικές ενότητες, όπως και στην πόλη στη διάρκεια όλου του καλοκαιριού, με μικρές, χαμηλού κόστους εκδηλώσεις ( λχ "νότες δροσιάς" με τη συμμετοχή τοπικών σχημάτων). Σήμερα είναι πολύ δύσκολο να συμβεί αυτό, γιατί μια πολιτιστική δραστηριότητα σε μια τοπική ενότητα, συνεπάγεται ένα υπολογίσιμο κόστος για την ενοικίαση του αναγκαίου εξοπλισμού. Παράλληλα ο εξοπλισμός αυτός θα μας βοηθήσει σημαντικά και στις δραστηριότητες εσωτερικού χώρου, από τη στιγμή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε εσωτερικούς χώρους.

• Προμήθεια συμπληρωματικού εξοπλισμού εργαστηρίων. Στον εξοπλισμό αυτό συμπεριλαμβάνεται ο εξοπλισμός εκείνος που έχει να κάνει με την επεξεργασία του ξύλου και μετάλλου, τη δημιουργία 3D κατασκευών, κλπ.

• Αυτοκίνητα. Η προμήθεια αυτοκινήτων είναι μια από τις ανάγκες που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η ανάπτυξη από την επιχείρηση δράσεων σε πολλά και διαφορετικά σημεία της πόλης, αλλά και στις άλλες ενότητες, δημιουργεί την ανάγκη ύπαρξης ενός αριθμού αυτοκινήτων ικανών να καλύψουν τις μετακίνησης προσωπικού και τη μεταφορά εξοπλισμού. Τα αυτοκίνητα που εκτιμάται ότι πρέπει να προμηθευτεί η επιχείρηση είναι ένα όχημα μεταφοράς προσωπικού, ένα όχημα μεταφοράς εξοπλισμού 1,5 ton και ίσως ένα μεγαλύτερο 3,5 ton.

• Εκτυπώσεις. Ένα από τα θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι και η δυνατότητα μας να εκτυπώνουμε τα προγράμματα των εκδηλώσεων μας, αλλά και το σύνολο του ενημερωτικού υλικού που τις αφορά και αποτελεί και την πλειονότητα των εκτυπώσεων (προγράμματα, αφίσες, προσκλήσεις κλπ.) Παράλληλα ο εξοπλισμός αυτός μπορεί να μας βοηθήσει μεγάλων εκτυπώσεων (Μπάνερ, στοιχείων σκηνικών, κλπ).

169

Συγκεντρωτικός πίνακας πολιτιστικών υποδομών δήμου και προτάσεων για τη δημιουργία νέων ή αλλαγών χρήσης.

α/α Κτίριο Ιδιοκτησιακό καθεστώς Σημερινή χρήση Προτεινόμενη χρήση 1 Χώρος Τεχνών Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Αίθουσα κινηματοθεάτρου

Χώροι διοίκησης Ως έχει

2 Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και τεχνών

Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Αίθουσα κινηματοθεάτρου Αίθουσες διδασκαλίας Εκθεσιακός χώρος

Ως έχει

3 Θέατρο Ράχης Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ - Αίθουσα κινηματοθεάτρου 4 Θέατρο Βεργίνας Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ - Αίθουσα κινηματοθεάτρου 5 Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων

Μακροχωρίου Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Διάφορες πολιτιστικές δραστηριότητες (εκδηλώσεις, αίθουσα χορού,

εξυπηρέτηση μαζικών εκπαιδευτικών τμημάτων, κλπ) – στοιχείο του πολιτιστικού πυρήνα Απ. Παύλου

6 Δημοτική βιβλιοθήκη Μακροχωρίου Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Βιβλιοθήκη Ως έχει – στοιχείο πολιτιστικού πυρήνα Απ. Παύλου 7 Παλαιό κτίριο αστυνομίας ΤΑΙΠΕΔ Κενό κτίριο Στέγαση φιλαρμονικής και εκμάθησης άλλων τμημάτων (μουσικής,

ζωγραφικής κλπ) – στοιχείο πολιτιστικού πυρήνα Απ. Παύλου 8 Κτίριο Μπέκα Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Φιλοξενία αρχείου Μουτσόπουλου

Χώροι φιλοξενίας Στέγαση υπηρεσιών Δήμου Στέγαση υπηρεσιών ΚΕΠΑ

Υπόγειο – διαμόρφωση σε χώρο εστίασης και ανάπαυσης, αποθήκης υλικών κλπ. 1ος όροφος. – Χώροι φιλοξενίας. 2ος όροφος – Στέγαση έκθεσης και πολυθεάματος για την εβραϊκή συνοικία, φιλοξενίας της αρχιτεκτονικής βιβλιοθήκης, του εργαστηρίου design, προβολή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αρχιτεκτονική βιβλιοθήκη, έδρα εργαστηρίου “design”.

9 Λαογραφικό μουσείο Σαράφογλου Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Περιστασιακή φιλοξενία εκδηλώσεων

Λειτουργία λαογραφικού μουσείου

10 Κτίριο 3ου & 14ου δημοτικών σχολείων Υπουργείο παιδείας Σχολείο Μουσείο εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης 11 Κτίριο παλαιών δικαστηρίων – πλ.

Ωρολογίου ΤΑΙΠΕΔ - Υπηρεσίες τουριστικής πληροφόρησης

Εκθεσιακός χώρος για την ιστορία της πόλης με αναφορές στην ελληνιστική, την ανατολική και την εβραϊκή τέχνη και ιστορία. Χώροι αναψυχής.

12 Κέντρο δια βίου μάθησης Δήμος Βέροιας Κέντρο δια βίου μάθησης Στέγαση μουσείου ιστορίας – ιστορικό πανόραμα (1) Στέγαση μουσείου ήχου και εικόνας (1) Στέγαση Κέντρου Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού (ΚΕΤΙΠ) (αρχείο

170

ιστορικού πανοράματος, αρχείο Μουτσόπουλου, αρχείο Μουσείου εκπαίδευσης, κλπ.) Στέγαση αναγνωστηρίου και ερευνητικού κέντρου ΚΕΤΙΠ. Στέγαση εργαστηρίου συντήρησης υλικού των διαφόρων συλλογών.

13 Δημοτική βιβλιοθήκη Βέροιας – Θ. Ζωγιοπούλου

Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ Βιβλιοθήκη Ως έχει

14 Δημοτική βιβλιοθήκη Αγ. Γεωργίου Δήμος Βέροιας Βιβλιοθήκη Βιβλιοθήκη (μεταφορά αρμοδιότητας στην ΚΕΠΑ) – στοιχείο του πολιτιστικού πυρήνα Δοβρά.

15 Χώροι παλαιού ΚΕΠ - Αγ. Γεώργιος Δήμος Βέροιας Διάφορες χρήσεις Χώροι πολλαπλών χρήσεων – στοιχείο του πολιτιστικού πυρήνα Δοβρά. 15 Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων νέου

διδακτηρίου γυμνασίου Ριζωμάτων Υπουργείο παιδείας Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Χώρος πολλαπλών χρήσεων (μεγάλες εκδηλώσεις) – στοιχείο του

πολιτιστικού πυρήνα Μακεδονίδας. 16 Υδρόμυλος Ριζωμάτων Δήμος Βέροιας Αίθουσα πολλαπλών χρήσεων Χώρος πολλαπλών χρήσεων (λειτουργία μικρών εκπαιδευτικών

τμημάτων) – στοιχείο του πολιτιστικού πυρήνα Μακεδονίδας. 17 Εργαστήριο κατασκευών – αποθήκη

υλικών, στρατόπεδο περιοχή σιδηροδρομικού σταθμού

Παραχώρηση (;) σε δήμο Εργαστήριο – αποθήκη Εξεύρεση νέων χώρων (2)

18 Βεστιάριο – αποθήκη φροντιστηριακού υλικού

Δήμος Βέροιας – ΚΕΠΑ (ΧΤ)

Βεστιάριο – αποθήκη Εξεύρεση νέων χώρων – συστέγαση με εργαστήριο κατασκευών και την αποθήκη υλικών (2)

(1) η στέγαση των εκθέσεων στο χώρο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια μεταβατική λύση, μέχρι την ίδρυση του πολυμουσείου. (2) νέοι χώροι

171

172

173

● Πολιτιστικοί θεσμοί. Ο θεσμός, συνεπάγεται την αναλογική – ομοιόμορφη επανάληψη ενεργειών, είναι ένα

είδος "παράδοσης" που αφορά μια συγκεκριμένη πρακτική και δράση, απόρροια ενός κανόνα ή μιας συμφωνίας. Δε μπορεί με βάση την ερμηνεία αυτή να χαρακτηρίσουμε μια ενέργεια ως θεσμό, αν δεν έχει ένα "ιστορικό" και μια "τακτικότητα", που να τεκμηριώνει αυτό το χαρακτηρισμό. Ως πολιτιστικούς θεσμούς λοιπόν μπορούμε να θεωρήσουμε όλες εκείνες οι δράσεις, που συγκροτούν ή είναι στοιχεία της πολιτιστικής πολιτικής, αν σε βάθος χρόνου έχουν αποδείξει τη διαχρονικότητά τους, αν μπορεί να χαρακτηριστούν ως ένα είδος "παράδοσης".

Είναι ίσως από τα συνηθισμένα λάθη, το γεγονός ότι οι πολιτιστικοί θεσμοί ταυτίζονται αποκλειστικά με τα φεστιβάλ. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά για μια σειρά άλλων εκτός των φεστιβάλ δραστηριοτήτων και τελικά να τις απαξιώσει. Πολιτιστικός θεσμός λχ είναι και η λειτουργία μιας σχολής καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, οι τακτικές εκδόσεις, ορισμένες περιοδικές και επαναλαμβανόμενες εκθέσεις, κλπ.

Μία δράση μπορεί να έχει ως αφετηρία μια "ιδέα" ή ένα "γεγονός", αλλά για να

αποκτήσει τα χαρακτηριστικά του θεσμού, πρέπει να έχει δυναμική και συνέχεια, να δημιουργήσει τη δική της "ιστορία". Αυτή η δυναμική και η συνέχεια είναι τα στοιχεία που δημιουργούν μια βαθύτερη σχέση κοινού και δρώμενου και αυτή η σχέση αν συντηρηθεί και διευρυνθεί, θα αποδώσει σημαντικούς καρπούς και στην πορεία του χρόνου θα εδραιωθεί ως θεσμός.

Ένας θεσμός δε λειτουργεί ως ένας μηχανικός σερβομηχανισμός. Αποτελεί ένα "ζωντανό" στοιχείο και όπως κάθε "ζωντανός" οργανισμός, πρέπει να ανανεώνεται, να εμπλουτίζεται, να προσαρμόζεται. Δε μπορεί να παραμένει στατικός, γιατί στην περίπτωση αυτή μπαίνει σε μια διαδικασία σταδιακής απαξίωσης και τελικά εκφυλισμού. Η προσπάθεια ανανέωσης ενός θεσμού δε συνεπάγεται τη διαφοροποίηση του θεματικού του περιεχομένου, αλλά διαφοροποίηση σε σχέση με τα μέσα, τους τρόπους έκφρασης, τους χώρους ανάπτυξης του, κλπ που χρησιμοποιεί ο θεσμός. Λχ η επιλογή νέων χώρων, νέες μορφές έκφρασης, νέες δημιουργίες κλπ. μπορούν χωρίς να ακυρώσουν το θεματικό περιεχόμενο του θεσμού, να τον εμπλουτίσουν, να του προσδώσουν νέα δυναμική.

Ας πάρουμε την περίπτωση ενός μουσικού φεστιβάλ. Η εκτέλεση μουσικών έργων ακόμα

και αν αυτή κυμαίνεται σε υψηλά επίπεδα ή η παρουσία κάποιων γνωστών καλλιτεχνών, δε μπορούν από μόνα τους να προκαλέσουν το ενδιαφέρον και την ανταπόκριση του κοινού, να του προσδώσουν το κύρος ενός θεσμού. Ακόμα όμως και αν υπάρξει μια σημαντική ανταπόκριση του κοινού, δεν θα πρέπει να την ερμηνεύσουμε ως εκδήλωση ενδιαφέροντος για την ίδια τη δράση. Η ανταπόκριση στην περίπτωση αυτή συνήθως έχει ως αφετηρία το ενδιαφέρον του κοινού για τις συγκεκριμένες συναυλίες και τους καλλιτέχνες. Άλλωστε ανάλογες συναυλίες με αυτές του φεστιβάλ φιλοξενούνται και σε άλλες διοργανώσεις αλλού και το κοινό κατά τεκμήριο τις ακολουθεί και ελάχιστα προσμετρά το χώρο φιλοξενίας τους. Έτσι μπορούμε να δούμε μουσικές διοργανώσεις να έχουν ένα δυναμικό ξεκίνημα και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα να καταρρέουν, αν και από την αρχή δηλώθηκαν ως "θεσμοί". Για να εδραιωθεί λοιπόν ένα μουσικό φεστιβάλ ως θεσμός πρέπει να αποδείξει σε βάθος χρόνου την αποδοχή του από το κοινό.

Πως όμως μπορεί να δημιουργηθεί μια οργανική σχέση μιας διοργάνωσης με το κοινό και με το χώρο, ώστε να αποκτήσει συνέχεια. Αυτό που μπορεί να δομήσει αυτή τη σχέση, είναι η δημιουργία ενός ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τη διοργάνωση, ένα ενδιαφέρον που θα έχει τη βάση του σε μοναδικότητες ή καινοτομίες που χαρακτηρίζουν τη συγκεκριμένη διοργάνωση. Οι καινοτομίες, οι μοναδικότητες δεν αφορούν κατ’ ανάγκη το περιεχόμενο του φεστιβάλ. Μπορεί να έχουν σχέση με το χώρο, το είδος, το χρόνο, το πρόγραμμα κλπ και αν αυτά είναι ισχυρά, μπορούν να επικυριαρχήσουν και να ταυτιστούν με την εικόνα του φεστιβάλ. Παράδειγμα το “River Party” που διοργανώνεται στο Νεστόριο της Καστοριάς δεν έχει να επιδείξει κάτι το ιδιαίτερο και πρωτοποριακό ως προς το πρόγραμμα του, παρά μόνο

174

τον μοναδικό χώρο διεξαγωγής του. Σε αυτόν βασίζει την επιτυχία του, με αυτόν έγινε γνωστό σε ολόκληρη την Ελλάδα, με αυτό μετεξελίχθηκε σε θεσμό.

Στη δική μας περίπτωση και το αντίστοιχο παράδειγμα, αφορά το φεστιβάλ "Βέροια – Εύηχη Πόλη". Εδώ αν και το πρόγραμμα του φεστιβάλ συγκροτείται από μουσικές συναυλίες χωρίς ωστόσο αυτές να χαρακτηρίζονται από κάποιες μοναδικότητες, κατόρθωσε να προσελκύσει το ενδιαφέρον του κοινού στηριγμένο σε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Η μοναδικότητα του έγκειται στο γεγονός ότι χρησιμοποιεί ως χώρο ανάπτυξης των δραστηριοτήτων του το δημόσιο χώρο. Οι συναυλίες οργανώνονται σε χώρους καθημερινούς που σχετίζονται με τη λειτουργία της πόλης – πλατείες, πάρκα, ανοικτοί χώροι, με ταυτόχρονες συναυλίες και όλα αυτά κυριολεκτικά γεμίζουν την πόλη με μουσική.

Παρακολουθώντας όμως την πορεία του φεστιβάλ, διαπιστώνει κανείς ότι αυτό το πλεονέκτημα δε μπορεί να συντηρεί επ’ αόριστο τη δυναμική του φεστιβάλ. Μπορεί οι χώροι του φεστιβάλ να του προσέδωσαν ένα σημαντικό πλεονέκτημα στο ξεκίνημα του και να συνέβαλαν στην καθιέρωση του ως θεσμού, αλλά αυτό δεν αρκεί για το επόμενο βήμα. Το φεστιβάλ πρέπει τώρα για να βρει τρόπο να πολλαπλασιάσει το ενδιαφέρον του κοινού, να εμπλουτιστεί σε σχέση με το περιεχόμενο του να επιθυμεί να ακολουθήσει μια δυναμική και ανερχόμενη πορεία. Ο εμπλουτισμός έχει άμεση σχέση με νέες δράσεις όπως είναι μπορεί να είναι η παραγγελία και η πρώτη εκτέλεση ενός έργου στη διάρκεια του φεστιβάλ, μια πρεμιέρα, ή γενικότερα μουσικά δρώμενα που δεν έχουν αναπτυχθεί σε δημόσιο χώρο (πχ το ανέβασμα κάποιας όπερας).

Είναι αυτά που θα ενισχύσουν την μοναδικότητα του φεστιβάλ, είναι αυτά που θα προσελκύσουν ένα κοινό εκτός της περιοχής, είναι αυτά που αναζητά το εξεζητημένο κοινό της μουσικής. Και βέβαια το φεστιβάλ αυτό έχει ακόμα μια σχετικά μικρή εμβέλεια στην ευρύτερη περιοχή.

Μέσα από τους πολιτιστικούς θεσμούς αποδεικνύεται η συνέχεια και η συνέπεια που

πρέπει να διακρίνει την πολιτιστική πολιτική που συγκροτεί και υλοποιεί ο κάθε φορέας. Οι θεσμοί είναι αυτοί που μας μαθαίνουν να εργαζόμαστε με προοπτική, συνέχεια και συνέπεια.

Βέβαια ένας θεσμός μπορεί να εξυπηρετεί και άλλους στόχους πέρα από το βασικό του

στόχο που πηγάζει από το αντικείμενό του. Λχ η Πάτμος διοργανώνει φεστιβάλ θρησκευτικής μουσικής. Είναι προφανές ότι το συγκεκριμένο φεστιβάλ απευθύνεται σε μια μικρή σχετικά ομάδα στόχο, σε όσους δηλαδή ενδιαφέρονται για την εκκλησιαστική μουσική. Ως θεσμός όμως το συγκεκριμένο φεστιβάλ υπηρετεί "παράλληλα" και την προσπάθεια ανάδειξης του νησιού στην πρωτοκαθεδρία των τόπων με θρησκευτικά μνημεία.

Αυτή η διαπίστωση όμως δεν πρέπει να μας οδηγήσει σε λάθος σχεδιασμούς. Λχ αν θέλουμε να στηρίξουμε ένα ιδιαίτερο τοπικό χαρακτηριστικό, δε μπορεί να δημιουργήσουμε και να "χρησιμοποιήσουμε" για το σκοπό αυτό ένα θεσμό. Ο θεσμός οφείλει να έχει και μια σχετική αυτονομία, μια δική του οντότητα και να μη είναι ένα απλό μέσο εξυπηρέτησης άλλων επιδιώξεων. Είναι βέβαιο ότι μια τέτοια προσπάθεια δε θα τελεσφορήσει και θα βλάψει πολλαπλά τη συνολική εικόνα του φορέα που θα το επιχειρήσει.

Είναι προτιμότερο να υπάρχει πάντα μια ειλικρίνεια σχετικά με τους στόχους ενός θεσμού. Είναι προτιμότερο να στηρίξουμε λχ ένα στοιχείο της τοπικής μας παραγωγής με ένα θεσμό που θα αναφέρεται απευθείας σε αυτό και να μη χρησιμοποιούμε μια μορφή τέχνης που θα προτάσσουμε για να αναδείξουμε αυτό το προϊόν. Η αναφορά αυτή έχει να κάνει με τις κατά καιρούς προτάσεις για την αναβίωση του "φεστιβάλ παραγωγής", που ενώ στόχο θα έχει την ανάδειξη της τοπικής παραγωγής, όσοι το εισηγούνται το βλέπουν να συμβαίνει απλά μέσα από ένα σύνολο πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ενδεχόμενη ενεργοποίηση ενός παρόμοιου φεστιβάλ πρέπει να έχει διαφορετική αφετηρία, κάτι που μέχρι σήμερα δεν προταθεί.

Τέλος πρέπει να κατανοήσουμε ότι δε μπορεί να συγκροτηθεί και να υλοποιηθεί

οποιαδήποτε πολιτιστική πολιτική, δε μπορεί να υπάρξουν και να λειτουργήσουν θεσμοί, αν δεν έχουν ένα υπόβαθρο, μια στέρεα βάση "εκκίνησης". Και βέβαια "βάση" εκκίνησης είναι πάντα το ανθρώπινο δυναμικό που θα σχεδιάσει, θα στηρίξει και θα υλοποιήσει την όποια

175

επιλογή. Δε μπορεί ένας τόπος, ένας φορέας να δημιουργήσει και να λειτουργήσει πολιτιστικούς "θεσμούς" αν δεν υπάρχει το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό που θα τον σχεδιάσει και θα τον υπηρετήσει και αν αυτό δεν είναι οργανωμένο ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες και τις προοπτικές ενός θεσμού.

Η αναφορά στους θεσμούς απασχολεί ιδιαίτερα την όλη πρόταση και για έναν ακόμα

σημαντικό λόγο. Μέσω των θεσμών μπορούμε να κατοχυρώσουμε στην συνείδηση των ίδιων των ανθρώπων της πόλης αλλά και των τρίτων, την πόλη ως ένα πολιτιστικό πόλο, ικανό να προσελκύσει το ενδιαφέρον τρίτων.

● Πολιτιστικοί θεσμοί και τοπική αυτοδιοίκηση Ένας θεσμός είναι επιλογή, δεν αποτελεί "υποχρέωση". Εναπόκειται λοιπόν στη βούληση

ενός δήμου να δημιουργήσει και να στηρίξει ένα θεσμό. Αυτό αρχικά αποτελεί θετικό δεδομένο για τη "δημιουργία" ενός πολιτιστικού θεσμού, από την στιγμή που η δημιουργία του είναι προϊόν μιας συνειδητής απόφασης. Από την άλλη όμως είναι πολύ εύκολη η ανατροπή ενός υπάρχοντος θεσμού, αν δεν υπάρχει πολιτική βούληση για τη συνέχιση της στήριξής του.

Οι θεσμοί και ειδικότερα αυτοί που στηρίζονται από τους δήμους, έχουν να αντιμετωπίσουν την ιδιότυπη πρακτική των πολιτικών τους διοικήσεων, που συνήθως θέλουν να ταυτίσουν την παρουσία τους στη διοίκηση με ένα θεσμό δικής τους έμπνευσης. Έτσι είναι σχετικά σύνηθες το φαινόμενο ακόμα και σημαντικοί πολιτιστικοί θεσμοί να καταργούνται, όταν μια διοίκηση διαδέχεται μια άλλη. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι το γεγονός ότι ελάχιστοι αξιόλογοι πολιτιστικοί θεσμοί υπάρχουν σήμερα σε επίπεδο δήμων.

Στη λογική αυτή είναι ακόμα σύνηθες "νέοι θεσμοί" να "αντικαθιστούν" προηγούμενους, να προβάλλονται ως καινοτόμοι, ενώ στην πραγματικότητα είναι αντιγραφή άλλων. Αυτή η τακτική δημιουργεί θνησιγενείς δράσεις, οι οποίες προκαλούν αντίστοιχα κατασπατάληση πόρων και δυναμικής. Απόρροια όλων αυτών είναι το γεγονός ότι στο κοινό που τους παρακολουθεί δημιουργούνται ζητήματα αναξιοπιστίας και σύγχυσης που τελικά το απομακρύνουν.

Στην περίπτωση της Βέροιας μπορούμε να ισχυριστούμε ότι έχουμε ορισμένους πολιτιστικούς θεσμούς, που άντεξαν στις εναλλαγές της πολιτικής διοίκησης του δήμου, λειτουργούν και κατά κοινή ομολογία και έχουν αποδώσει σε βάθος χρόνου. Αντίστοιχα όμως υπήρχαν και θεσμοί που καταργήθηκαν, από τη στιγμή που κάποιες πολιτικές διοικήσεις είχαν μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα αυτό. Ακόμα πρέπει να σημειώσουμε ότι επιχειρήθηκε η συγκρότηση νέων, χωρίς σχεδιασμό και σωστή εκτίμηση των δεδομένων, που μοιραία αποδείχτηκαν βραχύβιοι και ποτέ δεν κατοχυρώθηκαν στη συνείδηση του κοινού.

● Πολιτιστικοί θεσμοί – Κατηγοριοποίηση Οι θεσμοί κατηγοριοποιούνται με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά τους. Μια συνήθης

κατηγοριοποίηση των θεσμών που ακούμε συχνά, είναι αυτή με που αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό τους όπως.

• Διεθνής θεσμός, πανελλαδικός θεσμός κλπ – ανάλογα με την ομάδα στόχο. • Μουσικός θεσμός, εικαστικός θεσμός, κλπ – ανάλογα με το περιεχόμενου του

θεσμού. • κλπ

Όμως αυτή η κατηγοριοποίηση απέχει πολύ από το να είναι πλήρης και να χαρακτηρίζει

επαρκώς ένα θεσμό, να οριοθετεί τις ανάγκες του θεσμού.

176

Όταν χαρακτηρίζουμε και κατηγοριοποιούμε ένα θεσμό πρέπει να το κάνουμε με συγκεκριμένα κριτήρια και δεδομένα και όχι αυθαίρετα. Με το χαρακτηρισμό μας πρέπει να απαντάμε σε ορισμένα θεμελιώδη δεδομένα του θεσμού όπως. Ποιο είναι το περιεχόμενο του, το κοινό, οι συμμετοχές, κλπ, είναι ορισμένα από τα ερωτήματα στα οποία πρέπει να απαντήσουμε στην προσπάθεια να χαρακτηρίσουμε ένα θεσμό.

Χρειαζόμαστε λοιπόν πολλά περισσότερα δεδομένα για να χαρακτηρίσουμε ένα θεσμό και σε γενικές γραμμές στο χαρακτηρισμό του πρέπει να συνεκτιμήσουμε τα εξής δεδομένα.

• Από προέρχονται οι συμμετοχές. • Ποια η αναλογία του τόπου προέλευσης των συμμετοχών • Ποιο κοινό τον παρακολουθεί • Από προέρχεται το κοινό • Ποιο το αντικείμενο – περιεχόμενο του θεσμού • Ποια είναι η σχέση του θεσμού με τον τόπο διεξαγωγής του • Ποιοι πλαισιώνουν τις κρίσιμες ομάδες σχεδιασμού και υλοποίησης του θεσμού. • Ποιες υποδομές διατίθενται για το θεσμό • κλπ

Με βάση όλα αυτά μια κατηγοριοποίηση των θεσμών μπορεί να πάρει την ακόλουθη

μορφή.

• Πρωτεύων θεσμός – συμπληρωματικός ή δευτερεύων θεσμός. • Θεσμοί ανά κατηγορία απήχησης.

o Διεθνείς θεσμοί o πανελλαδικοί θεσμοί o Περιφερειακοί θεσμοί o Τοπικοί θεσμοί

• Θεματικοί θεσμοί o μουσική

θρησκευτική μουσική κλασσική μουσική σύγχρονη μουσική ηλεκτρονική μουσική κλπ.

o θέατρο o κινηματογράφος o εικαστικά o κλπ

Ένας θεσμός έχει χαρακτηριστικά από όλες αυτές τις ομαδοποιήσεις και για την πλήρη

περιγραφή του πρέπει να χρησιμοποιήσουμε χαρακτηριστικά και από τις τρεις ομάδες. Μια πλήρης περιγραφή ενός θεσμού είναι η ακόλουθη. Λχ Βέροια – Εύηχη πόλη : πρωτεύων μουσικός θεσμός, περιφερειακού χαρακτήρα.

Ένας θεσμός πρέπει να είναι απαραίτητα μονοθεματικός σε ότι αφορά το περιεχόμενο

του, πχ να αναφέρεται στη μουσική, στον κινηματογράφο, κλπ. Βέβαια μπορούμε να εμπλουτίσουμε το θεσμό και με άλλες μορφές τέχνης, αλλά στην περίπτωση αυτή απαιτείται πολύ προσεκτικός σχεδιασμός. Πρέπει να υπάρχει το κυρίαρχο στοιχείο και όποιες μορφές τέχνης επιλέξουμε να τον ενισχύουν, θα πρέπει να έχουν οπωσδήποτε σημεία "επαφής" με το βασικό περιεχόμενο του θεσμού, μια εσωτερική συνοχή. Σε διαφορετική περίπτωση δημιουργούνται προβλήματα ταυτότητας του θεσμού, εσωτερικές συγκρούσεις με αποτέλεσμα ο θεσμός να μην έχει μια διακριτή ταυτότητα, ικανή να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός συγκεκριμένου κοινού. Πχ ένας μουσικός θεσμός μπορεί να περιλάβει και κινηματογράφο ή εικαστικά έργα, αν τα έργα αυτά έχουν "αφορμή" τη μουσική.

177

Ένας θεσμός δεν "ψαρεύει" κοινό σε θολά νερά. Οφείλει να έχει ξεκαθαρισμένο περιεχόμενο και δομή, να έχει επιλέξει το κοινό στο οποίο θα απευθυνθεί. Εναπόκειται στην ικανότητα και την κρίση των σχεδιαστών του να διασφαλίζουν όλα αυτά. Να συγκεράσουν τις μορφές που θα τον πλαισιώσουν, με τρόπο μοναδικό που τονίζεται πρέπει να υπηρετεί το συγκεκριμένο θεματικό περιεχόμενο του.

Αυτό που πάντα πρέπει να έχουν κατά νου όσοι φιλοδοξούν να δημιουργήσουν θεσμούς,

είναι ότι κάθε θεσμός πρέπει να έχει κάποια δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά. Η κατάταξη ενός θεσμού σε μια κατηγορία δε μπορεί να προέρχεται από μια απλή

εκτίμηση. Οφείλει να είναι αντικειμενική, γιατί εκτός των άλλων προσδιορίζει και τους γενικούς και επιμέρους στόχους που θα πρέπει να θέσουμε γι’ αυτόν. Πρέπει η κατηγοριοποίηση ενός θεσμού να γίνει με αυστηρά κριτήρια και να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Από αυτή την κατηγοριοποίηση θα προκύψουν και οι ανάγκες του θεσμού.

Πολλές φορές καταγράφονται υπερβολές στην προσπάθεια κατηγοριοποίησης ενός θεσμού, απλά για την αυτοεπιβεβαίωση της ορθότητας κάποιων επιλογών και την δημιουργία εντυπώσεων. Λχ η μια διεθνής συμμετοχή μπορεί να φαντάζει στο μυαλό κάποιων διοργανωτών ως μια επιβεβαίωση του διεθνούς χαρακτήρα του θεσμού. Όμως ακόμα και ένα σύνολο διεθνών συμμετοχών δεν αποτελεί μια ασφαλή βάση για το χαρακτηρισμό ενός θεσμού ως διεθνή. Αν λχ υπάρχει η οικονομική δυνατότητα για πρόσκληση διεθνών συμμετοχών, αυτό δε μπορεί να στηρίξει τη θέση ότι ο θεσμός αυτός είναι διεθνής. Ο διεθνής χαρακτήρας ενός θεσμού λχ μπορεί να προκύψει από την επιλογή κάποιων συμμετεχόντων είτε να συμμετέχουν, είτε να παρακολουθήσουν τα δρώμενα του θεσμού μετέχοντας ή αναλαμβάνοντας το κόστος της συμμετοχής τους. "Αγοράζοντας" κάποιες διεθνείς συμμετοχές δε μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι έστησε ένα διεθνή θεσμό.

Έτσι τα βασικά κριτήρια πάνω στα οποία πρέπει να στηριχθούμε για να

κατηγοριοποιήσουμε ένα θεσμό είναι τα ακόλουθα.

• Η χωροταξική αντιπροσώπευση των συμμετεχόντων λχ ένας θεσμός με μία ή και περισσότερες ξένες δε μπορεί να χαρακτηριστεί διεθνής. Η διεθνής απήχηση ενός θεσμού προκύπτει από τη σύνθεση του κοινού που τον παρακολουθεί, αλλά και από το γεγονός αν η επιλογή της συμμετοχής συνεπάγεται κόστος για το συμμετέχοντα.

• Η απήχηση του θεσμού σε μέσα και φορείς – λχ η αναφορά του θεσμού σε μέσα πανελλαδικού χαρακτήρα είναι μια ένδειξη της απήχησης του θεσμού. Βέβαια εδώ δεν μιλάμε για την επί πληρωμή προβολή, αλλά για την προσέλκυση του ενδιαφέροντος από τα ίδια τα μέσα.

• Η εξεύρεση χορηγών και το είδος των χορηγών . Ένας μεγάλος χορηγός θα εμπλακεί μόνο αν είναι πεπεισμένος ότι ο θεσμός έχει απήχηση πέρα από τα τοπικά γεωγραφικά όρια.

• Οι διατιθέμενες υποδομές. Οι σοβαροί θεσμοί έχουν ένα επαρκές δίκτυο υποδομών και υπηρεσιών. Μια δράση σε ακατάλληλους χώρους και με ανεπαρκή τεχνική στήριξη, είναι βέβαιο πέρα από το γεγονός ότι λειτουργεί αρνητικά δε μπορεί να χαρακτηρίσει ένα σοβαρό θεσμό. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι ίδιες οι υποδομές προσδιορίζουν σε ένα ποσοστό και την εμβέλεια του θεσμού.

• Η σύνθεση των ομάδων σχεδιασμού και διαχείρισης ορισμένων κρίσιμων τομέων του θεσμού. Λχ ένας διαγωνιστικός θεσμός δε μπορεί να χαρακτηριστεί εθνικός, αν η κριτική του επιτροπή απαρτίζεται από γηγενείς προσωπικότητες. (Αυτό βέβαια δεν έχει απόλυτη εφαρμογή όπως λχ στην περίπτωση που ο θεσμός σχεδιάζεται και υλοποιείται στην Αθήνα).

Να σημειωθεί ότι η κατάταξη ενός θεσμού σε κάποια κατηγορία δεν αποτελεί

ταυτόχρονα και κριτήριο για τη βαρύτητά του. Έτσι μπορεί ένας θεσμός περιφερειακής εμβέλειας να είναι πιο σημαντικός από ένα διεθνή θεσμό. Η σημαντικότητα ενός θεσμού έγκειται στην ανταποδοτικότητα (σχέση "κόστους" και οφέλους) που αυτός μπορεί να έχει

178

για το χώρο που τον φιλοξενεί και την αποδοχή του (μαζικότητα θεσμού) από το κοινό στο οποίο απευθύνεται.

Ένας θεσμός αν επιζητεί να διατηρήσει τη θέση του, θα πρέπει να έχει δυναμική, να

ανανεώνεται και να εμπλουτίζεται διαρκώς, να δημιουργεί νέα γεγονότα και δεδομένα. Ένας θεσμός "επαναλαμβανόμενος", νομοτελειακά θα περάσει σε φάση ύφεσης και μοιραία θα απαξιωθεί.

Η αναβάθμιση ενός θεσμού πέρα από την αναβάθμιση της ποιότητας των δράσεων του,

προκύπτει και από τη μεταφορά του σε επόμενη μεγαλύτερη κατηγορία. Έτσι ένας θεσμός αν από περιφερειακός γίνει πανελλαδικός, τότε μπορεί να ισχυριστούμε βάσιμα ότι έχουμε αναβάθμιση του θεσμού. Βέβαια η μεταπήδηση ενός θεσμού από την μια κατηγορία στην επόμενη, δεν είναι εύκολη. Πρέπει να συντρέχουν πολλοί λόγοι, να έχουν προκύψει νέα δεδομένα. Οι απαιτήσεις των θεσμών όσο ανεβαίνουν σε κατηγορία πολλαπλασιάζονται με γεωμετρική πρόοδο. Και ενώ η μετάβαση από τη μια κατηγορία σε άλλη ευρύτερη κατηγορία απαιτεί προσπάθειες ετών, η αντίστροφη πορεία είναι πολύ "ευκολότερη" και δηλωτική του αδιεξόδου του ίδιου του θεσμού.

● Πολιτιστικοί θεσμοί - Κύριος – πρωτεύον θεσμός Ανεξάρτητα από τον αριθμό των θεσμών που κάθε πόλη υπηρετεί, θα πρέπει να υπάρχει

ένας, ο οποίος και θα είναι ο κύριος, ο πρωτεύον θεσμός της. Οι πόλεις στο σύνολό τους ταυτίζονται με ένα θεσμό, που στη συνείδηση του κοινού λειτουργεί και ως αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητα της πόλης που τον φιλοξενεί. Κλασσικό παράδειγμα για τα ελληνικά δεδομένα, η πόλη της Δράμας, που έχει ταυτιστεί στη συνείδηση του κοινού με το φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους, ανεξάρτητα από τα επιμέρους χαρακτηριστικά της και τους τυχόν άλλους θεσμούς που λειτουργούν εκεί. Ένας πρωτεύων θεσμός αποτελεί την πολιτιστική προμετωπίδα της πόλης προς τα έξω και πρέπει να προβάλλεται διαρκώς δυναμικά και με ένταση.

Από τους λόγους που δε μπορούμε να υπηρετούμε περισσότερους από ένα πρωτεύοντες

θεσμούς, είναι οι σημαντικές απαιτήσεις που αυτοί έχουν. Ένας θεσμός και πολύ περισσότερο ένας "πρωτεύον" θεσμός, πρέπει να προετοιμαστεί επαρκώς σε όλα του τα επίπεδά του. Οφείλει να ικανοποιήσει απόλυτα τους σκοπούς του και κυριότερα το κοινό που θα επιλέξει να τον παρακολουθήσει. Οι απαιτήσεις που συνεπάγεται ένας πρωτεύων θεσμός είναι πολλές και εκτείνονται σε όλα τα επίπεδα του, από το σχεδιασμό μέχρι και την υλοποίησή του. Δεν πρέπει τέλος να διαφεύγει της προσοχής και το γεγονός ότι ένας θεσμός έχει την ανάγκη της συνδρομής επαρκών υποδομών και εξοπλισμού.

Εκτιμώντας όλα αυτά, είναι προφανές ότι δεν είναι ρεαλιστικό να επιζητούμε να

δημιουργήσουμε πολλούς μεγάλης βαρύτητας θεσμούς, γιατί ο καθένας τους συνεπάγεται ένα σημαντικό κόστος και ανάγκες υποστήριξης. Προϋποθέτει ακόμα σημαντική προεργασία και όλα αυτά δε μπορούν να ικανοποιηθούν από πόλεις του μεγέθους της Βέροιας. Παράλληλα είναι βέβαιο ότι το κοινό δε μπορεί να ταυτίσει στη συνείδηση του την πόλη με ένα συνονθύλευμα θεσμών. Αυτό αποτελεί υπό προϋποθέσεις, αποκλειστικό "προνόμιο" των μεγάλων πόλεων. Για εμάς είναι ρεαλιστικό να ορίσουμε τον πρωτεύοντα θεσμό και παράλληλα να καθιερώσουμε ορισμένους δευτερεύοντες θεσμούς, οι οποίοι θα λειτουργήσουν αυτοτελώς και πάντα σε μια σχετικά μικρότερη κλίμακα μεγέθους σε σχέση με το κύριο θεσμό.

● Πολιτιστικοί θεσμοί – προβλήματα και προκλήσεις Οι θεσμοί έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά και προβλήματα ανεξάρτητα από τις

επιμέρους κατηγορίες στις οποίες ανήκουν. Είναι σκόπιμο όλα αυτά να είναι εντοπισμένα, ώστε να μπορούμε να τα διαχειριστούμε και αν πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε έγκαιρα. Όσο

179

δύσκολο είναι να παγιωθεί και να λειτουργήσει ένας θεσμός, άλλο τόσο εύκολο είναι να απαξιωθεί και να καταρρεύσει με λάθος επιλογές.

Τα σημεία που έχουν μια ιδιαίτερη βαρύτητα στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός

θεσμού είναι.

• Χρόνος διεξαγωγής. Ένας θεσμός για να λειτουργήσει πρέπει να τοποθετηθεί σε ημερομηνίες που θα διευκολύνουν προς το κοινό το οποίο επιδιώκουμε να τον παρακολουθήσει. Οι ημερομηνίες αυτές πρέπει να είναι σταθερές για κάθε διοργάνωση.

• Χρονική διάρκεια του θεσμού. Η περίοδος διεξαγωγής πρέπει να είναι χρονικά περιορισμένη, ώστε το κοινό να μπορέσει να παρακολουθήσει όλες δράσεις του θεσμού. Είναι κρίσιμο οι επισκέπτες να μην είναι αναγκασμένοι να παραμείνουν στην πόλη για χρονικό διάστημα πέραν του διημέρου ή στην καλύτερη περίπτωση τριημέρου. Σε διαφορετική περίπτωση η μεγάλη διάρκεια ενός θεσμού περιορίζει τη δυνατότητα του εκτός της περιοχής κοινού, να τον παρακολουθήσει.

• Οργάνωση υποδομών – τεχνική επάρκεια. Οι χώροι όπου θα αναπτυχθούν οι θεσμοί πρέπει να τηρούν βασικές προδιαγραφές για την καλή εξυπηρέτηση των ίδιων των δράσεων αλλά και του κοινού. Λχ μια παράσταση όπερας δε μπορεί να γίνει σε χώρο που δε διασφαλίζει την αποδεκτή σχέση ορχήστρας – σκηνής - κοινού. Παράλληλα πρέπει να υπάρχει και η τεχνική επάρκεια σε τεχνικό εξοπλισμό, εξοπλισμό για τη διευκόλυνση του κοινού, κλπ.

• Οικονομική κάλυψη του θεσμού. Ο θεσμός πρέπει να κινηθεί σε ένα αυστηρά οριοθετημένο οικονομικό πλαίσιο. Δεν μπορεί με τη λήξη του θεσμού να προκύψουν οικονομικές εκκρεμότητες, γιατί οι προστριβές που θα δημιουργηθούν μπορούν να λειτουργήσουν αποτρεπτικά για μελλοντικές συνεργασίες και να θέσουν σε αμφισβήτηση τον ίδιο το θεσμό.

• Διοικητική επάρκεια του υπεύθυνου φορέα. Οι διοικητικές ανάγκες της διοργάνωσης ενός θεσμού είναι πολυεπίπεδες. Λχ όλες οι δράσεις πρέπει να καλυφθούν με συμβόλαια με σαφείς οικονομικές υποχρεώσεις, ρήτρες, προβλέψεις καιρού, κλπ που κατά το δυνατόν θα καλύπτουν κάθε πιθανό ενδεχόμενο. Δεν είναι δυνατόν να προκύπτουν στη διάρκεια των δράσεων νομικές ή άλλου είδους εκκρεμότητες. Στη κατεύθυνση αυτή είναι πολύτιμη η αποκτώμενη τεχνογνωσία, η οποία πρέπει να διασφαλιστεί ως γνώση και εμπειρία. Οι απαιτήσεις αυτές συνολικά συνεπάγονται ένα βαρύ διοικητικό φόρτο, που θα πρέπει να συνυπολογίζεται στον όλο σχεδιασμό.

• Δυνατότητες παραγωγής. Ο σχεδιασμός ενός θεσμού δημιουργεί αντίστοιχα μεγάλες ανάγκες στον τομέα της παραγωγής. Ο τομέας αυτός έχει την υποχρέωση να ανταποκριθεί σε ένα μεγάλο όγκο υποχρεώσεων, σε ένα αντίστοιχα μικρό χρονικό διάστημα.

• Προβολή θεσμού. Ένας θεσμός πρέπει να τύχει της αναγκαίας σε σχέση με τους στόχους του προβολής και αυτό συνεπάγεται στοχευμένη ενημέρωση. Λχ αν ο θεσμός αφορά όπως ένα συγκεκριμένο είδος μουσικής όπως το φεστιβάλ κιθάρας, τότε για την προβολή του θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ανάλογα ειδικά περιοδικά, θεματικά site, ωδεία, κλπ. Το κοινό στη περίπτωσή του είναι ειδικό και έτσι δεν έχει νόημα μια γενική προσπάθεια ενημέρωσης.

• Επιτροπές θεσμού. Ένας διαγωνιστικός θεσμός που θέλει να προβληθεί και να κατοχυρωθεί στη συνείδηση του κοινού στο οποίο απευθύνεται ως ένας αξιόπιστος θεσμός. Αυτό όμως πρέπει να το αποδεικνύει με συγκεκριμένες πρακτικές. Αν λχ αν έχουμε ένα διαγωνισμό είναι ανεπίτρεπτο να οριστεί κριτική επιτροπή αποκλειστικά από γηγενείς προσωπικότητες.

Τέλος εκτός από το κομμάτι που αφορά τις ευθύνες του φορέα σχεδιασμού και

υλοποίησης του θεσμού, πρέπει η ίδια η πόλη που τον φιλοξενεί, να λειτουργήσει ως

180

πραγματικός "οικοδεσπότης". Να εξυπηρετήσει ικανοποιητικά το σύνολο των αναγκών του κοινού που θα την επισκεφθεί με αφορμή τις δράσεις στα πλαίσια του θεσμού. Δεν είναι επιτρεπτό λχ κρίσιμοι τομείς που σχετίζονται με την υποδοχή, εξυπηρέτηση και φιλοξενία τρίτων, να υπηρετούνται από άτομα που έχουν άγνοια των δράσεων που αναπτύσσονται στην πόλη. Έτσι όσα άτομα εργάζονται στα μέσα μαζικής μεταφοράς, σε ταξί, εστιατόρια, ξενοδοχεία κλπ πρέπει να είναι σε θέση να προσφέρουν βασικές πληροφορίες σχετικές με το θεσμό και τις δράσεις του.

Δε μπορεί ένας θεσμός να λειτουργήσει έξω από την πόλη. Αν η πόλη δεν τον αποδεχτεί ή τον αγνοεί, αυτός νομοτελειακά θα σβήσει. Είναι αναγκαίο η πόλη να μετέχει ενεργά στο θεσμό σε όλα τα επίπεδά του. Η πόλη οφείλει να είναι ενημερωμένη, να ζει στην πραγματικότητα και στο ρυθμό του θεσμού.

● Πολιτιστικοί θεσμοί – φεστιβάλ Στο ζήτημα των φεστιβάλ ως μια ειδική κατηγορία θεσμών, αξίζει να σταθούμε λίγο

περισσότερο και να τα μελετήσουμε, γιατί είναι η πιο διαδεδομένη μορφή θεσμών. Το γεγονός της διοργάνωσης ενός φεστιβάλ δε σημαίνει αυτόματα ότι αυτό ανήκει στους θεσμούς. Το αν ένα φεστιβάλ αντιμετωπίζεται ως θεσμός, έχει να κάνει κυρίως με τη συνείδηση του κοινού που δίνει στα φεστιβάλ τα χαρακτηριστικά ενός θεσμού χωρίς ωστόσο αυτό να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Τα φεστιβάλ είναι περιοδικές δράσεις, που γίνονται κάθε έτος και την ίδια περίπου χρονική περίοδο. Έχουν ένα χαρακτήρα συνήθως πανηγυρικό και κάποιες φορές διαγωνιστικό. Είναι συνήθως μονοθεματικά και αντλούν το περιεχόμενό τους από τη μουσική, τον κινηματογράφο, την παράδοση κλπ.

Η απήχηση που έχουν κάποια φεστιβάλ στο κοινό είναι τόσο μεγάλη, που οι πόλεις που τα φιλοξενούν έχουν καταγραφεί στον διεθνή πολιτιστικό χάρτη και σε συνέχεια απετέλεσαν "προορισμό" με αυτά.

Ένα φεστιβάλ μπορεί να στηρίζεται σε ένα τοπικό – ιστορικό δεδομένο ή να δημιουργηθεί από το μηδέν. Λχ έχουμε τα φεστιβάλ του Εδιμβούργου ή της Γλασκόβης που αποτελούν διεθνώς αναγνωρισμένα φεστιβάλ, δημιουργήθηκαν από το μηδέν. Υπηρετήθηκαν με συνέπεια για χρόνια και σήμερα αποτελούν γεγονότα που στηρίζουν τις περιοχές τους, προσφέροντας σε αυτές αναγνωσιμότητα σε διεθνές επίπεδο. Και αν αυτές φαντάζουν μεγάλες πόλεις, πρέπει να εκτιμήσουμε το γεγονός ότι ανάλογα και μικρές πόλεις διοργανώνουν με μεγάλη επιτυχία και απήχηση διεθνή φεστιβάλ, με τα οποία έχουν καταγραφεί στο διεθνή τουριστικό χάρτη. Κορυφαίο παράδειγμα στην περίπτωση αυτή αποτελεί η πόλη της Αβινιόν στη Γαλλία, που είναι απόλυτα ταυτισμένη με το φεστιβάλ της.

Σε αντιδιαστολή των φεστιβάλ που δημιουργήθηκαν από το "μηδέν" υπάρχουν φεστιβάλ που εκμεταλλεύονται κάποια δεδομένα. Λχ στην Αυστρία υπάρχει μια σειρά φεστιβάλ με θέμα την κλασσική μουσική, με "αφορμή" το γεγονός ότι η χώρα έχει αναδείξει μεγάλους συνθέτες κλασσικής μουσικής.

Η δημιουργία ενός φεστιβάλ ικανού να προκαλέσει το ενδιαφέρον ενός ευρύτερου κοινού, εναπόκειται αποκλειστικά στη φαντασία και τη δυναμική του εμπνευστή του, στην επιλογή της θεματολογίας του, της δομής και τέλος της συνολικής στήριξης που θα έχει κυρίως από την τοπική κοινωνία.

Σε ότι αφορά ειδικότερα την οικονομική κάλυψη των φεστιβάλ, να παρατηρήσουμε ότι σχεδόν στο σύνολο τους και σε μικρό ή μεγάλο βαθμό είναι επιδοτούμενα. Εδώ να σημειωθεί ότι σχεδόν κάθε ΟΤΑ στην Ελλάδα διαχειρίζεται ένα ποσό για πολιτιστικές εκδηλώσεις, που το διαθέτει για "φεστιβαλικές" δράσεις κυρίως την εποχή του καλοκαιριού. Οι δράσεις όμως αυτές κατά τεκμήριο είναι ένα απλό "άθροισμα" εκδηλώσεων, χωρίς εσωτερική συνοχή και προοπτική. Αλλά ένα "φεστιβάλ" που το πρόγραμμα του χαρακτηρίζεται από την καλλιτεχνική "ανακύκλωση" και έλλειψη πρωτοτυπίας και μοναδικότητας, έχει ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας ως θεσμός. Τα φεστιβάλ που δε στηρίζονται στην πρωτοτυπία και τη μοναδικότητα, νομοτελειακά έχουν μικρή διάρκεια ζωής, ανεξάρτητα προθέσεων και διακηρύξεων.

181

Εκτιμώντας την "εμμονή" των ΟΤΑ να "επενδύουν" στα φεστιβάλ, διαπιστώνουμε ότι κοινός τόπος των προσπαθειών τους είναι η ανάδειξη της ταυτότητας της περιοχής τους, η αναγνωρισμότητά της.

Συμπερασματικά, ένα φεστιβάλ - θεσμός είναι ένα σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας

μιας πόλης, μιας περιοχής. Σε ένα κόσμο απόλυτης ομοιομορφίας και ανταγωνισμού, η διαφοροποίηση – μοναδικότητα μιας πόλης ή περιοχής, αποτελεί ένα συγκριτικό και μάλιστα ιδιαιτέρα σημαντικό πλεονέκτημά της, στοιχείο αναγνωρισιμότητας.

Από την "αντιπαράθεση" με την απόλυτη ομοιομορφία, είναι βέβαιο ότι αυτός που θα

επιχειρήσει και θα μπορέσει να προβάλλει το διαφορετικό, το μοναδικό έχει να κερδίσει. Το διαφορετικό, η μοναδικότητα είναι το "απόλυτο" όπλο της αναγνώρισης. Είναι αυτό που θα προσελκύσει ένα συνειδητό και όχι ευκαιριακό κοινό. Ένα συνειδητό και στη συνέχεια ικανοποιημένο κοινό, όχι μόνο θα ξαναεπιλέξει τον τόπο και τις δραστηριότητες του, αλλά θα λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά και ως ένας πομπός προβολής του. Σε αντιδιαστολή τα "φεστιβάλ" με "ανακυκλωμένες" πολιτιστικές δραστηριότητες, με αιχμή αναγνωρισμένους καλλιτέχνες, μπορεί να προσελκύουν συγκυριακά ένα μεγάλο κοινό, αλλά αυτό το κοινό δεν είναι με κανένα τρόπο ταυτισμένο με τον τόπο της δραστηριότητας, αλλά με τον ίδιο τον καλλιτέχνη και τα καλλιτεχνικά γεγονότα. Είναι το μεγάλο λάθος που γίνεται από όσους επιχειρούν να στήσουν φεστιβάλ - θεσμούς στηριγμένοι σε μια τέτοια τακτική.

Ένα φεστιβάλ – θεσμός τέλος προσθέτει σε μια πόλη μια κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα.

Ένα φεστιβάλ δείχνει μια τάση αναζήτησης, ένα άνοιγμα στο νέο. Είναι οι αισθήσεις που έλκουν τον επισκέπτης που αναζητά, αυθεντικές, πρωτότυπες εμπειρίες και αυτές πρέπει να της προσφέρει τόσο το φεστιβάλ, όσο και ο τόπος που το φιλοξενεί.

Τα επιτυχημένα φεστιβάλ είναι μέρος της τοπικής πολιτιστικής βιομηχανίας και η μοναδικότητα τους είναι αυτή που μπορεί να κερδίσει από την αντιπαράθεση της με τον "παγκόσμιο" πολιτισμό, ένα πολιτισμό εμπορευματοποιημένο χωρίς ταυτότητα και τόπο. Φεστιβάλ ίσον κάτι μοναδικό, αυθεντικό και τοπικό.

● Πολιτιστικοί Θεσμοί στη Βέροια. Είναι προφανές ότι η Βέροια με τη δεδομένη τάξη μεγέθους της δε μπορεί να υπηρετήσει

πολλούς πρωτεύοντες θεσμούς. Η όλη προσπάθεια μας πρέπει να εστιαστεί στη συνέχιση και στην αναβάθμιση υπαρχόντων θεσμών, με αιχμή το θεσμό που θα επιλέξουμε ως πρωτεύοντα.

Η αναβάθμιση των θεσμών αφορά όλα τα επίπεδά τους. Παράλληλα πρέπει να αξιολογηθούν οι δευτερεύοντες θεσμοί, ώστε μέσα από αυτούς να προβληθούν ορισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα της πόλης και της περιοχής μας.

Η πόλη μας και αυτό πρέπει να αποτελέσει κύριο μέλημά μας, οφείλει να συνδεθεί με τον πρωτεύοντα θεσμό της, και αυτός να αποτελεί και τη "ναυαρχίδα" της πολιτιστικής της πολιτικής.

"Η πόλη ζει για το θεσμό και ο θεσμός ζει την πόλη". Σήμερα στην κατηγορία των θεσμών που λειτουργούν στο πλαίσιο του Δήμου και με

ευθύνη της ΚΕΠΑ, μπορούμε να περιλάβουμε τους ακόλουθους. Θεσμοί ανά κατηγορία

α/α Ονομασία θεσμού Πρωτεύων / άλλος

Κατηγορία Θέμα Περίοδος

1 Βέροια – Εύηχη πόλη Πρωτεύων – φεστιβάλ

Περιφερειακός Μουσική Ιούνιος

2 Διεθνής διαγωνισμός κιθάρας Άλλος – Διεθνής Μουσική Απρίλιος

182

φεστιβάλ 3 Εβδομάδα θεάτρου Άλλος Τοπικός Θέατρο Απρίλιος 4 Καλοκαιρινές εκδηλώσεις Άλλος Τοπικός Θέατρο –

μουσική Καλοκαίρι

5 Σχολές Άλλος Τοπικός Εκπαίδευση Εκπαιδευτικό έτος

Βέβαια εκτός από αυτούς τους θεσμούς, καταγράφονται και οι προσπάθειες οργάνωσης

και καθιέρωσης κάποιων δράσεων από ορισμένους συλλόγους, ώστε αυτοί να αποτελέσουν σε ένα βάθος χρόνου θεσμούς. Οι σύλλογοι που προωθούν και αγωνίζονται σε μια τέτοια προοπτική είναι.

o Ο Μορφωτικός – Αθλητικός σύλλογος του Προμηθέα o Το Λύκειο Ελληνίδων Βέροιας, o Η Εύξεινος Λέσχη Βέροιας, o Ο Λαογραφικός Σύλλογος Βλάχων o κλπ.

Βέβαια οι προσπάθειες αυτές αποδεικνύονται ατελέσφορες, γιατί το κόστος αλλά και οι απαιτήσεις τους στην πορεία αποδεικνύεται ότι υπερβαίνουν τις δυνατότητες τους. Ενδεικτικά να αναφερθεί το φεστιβάλ των ερασιτεχνικού θεάτρου που ξεκίνησε και λειτουργούσε ο Μορφωτικός – Αθλητικός Σύλλογος του Προμηθέα ως ένα σημείο, αλλά δε μπόρεσε να συνεχίσει να τον υποστηρίζει λόγω των μεγάλων υποχρεώσεων που αυτό συνεπαγόταν.

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει ειδική μνεία στο θεσμό των "Παυλείων" που την ευθύνη του σχεδιασμού και της υλοποίησης του έχει η τοπική Μητρόπολη. Πρόκειται για ένα θεματικό θεσμό που απευθύνεται σε ένα ειδικό κοινό, έχει όμως συμβάλλει σημαντικά στην ανάδειξη της περιοχής, προβάλλοντας την μέσα από τη μορφή του Απ. Παύλο και της σχέσης του με τη Βέροια.

● Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – φεστιβάλ Βέροια – "Εύηχη πόλη". Στην περίπτωση της Βέροιας ως πρωτεύοντα θεσμό – φεστιβάλ μπορούμε να

θεωρήσουμε το φεστιβάλ "Βέροια, Εύηχη Πόλη". Αν και έχει ζωή μόλις έξι ετών, η ανταπόκριση του κοινού είναι τόσο μεγάλη, που πλέον έχει καταγραφεί στη συνείδηση της πόλης, αποτελεί ένα αναμενόμενο γεγονός.

Ο θεσμός αυτός ως φυσικό του χώρο έχει το δημόσιο χώρο και αυτό αποτελεί μια μοναδικότητα. Είναι από τους ελάχιστους ίσως και ο μοναδικός θεσμός μουσικής, που σχεδιάστηκε και υλοποιείται αποκλειστικά στο δημόσιο χώρο στην ευρύτερη περιοχή και πιθανόν πανελλαδικά. Μπορεί κάποια μουσικά δρώμενα να αναπτύσσονται και αλλού στο δημόσιο χώρο, αλλά πουθενά δεν έχει καταγραφεί μέχρι στιγμής η συστηματική χρησιμοποίηση του δημόσιου χώρου για την ανάπτυξη ολόκληρου μουσικού φεστιβάλ. Το φεστιβάλ καλύπτει όλα τα είδη μουσικής και η ανταπόκριση του κοινού τουλάχιστον από την περιοχή μας κρίνεται ικανοποιητική.

Το φεστιβάλ παρακολουθούν και επισκέπτες από γειτονικές περιοχές, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας προβολής του θεσμού και σε γειτονικούς δήμους. Δεν είναι ίσως υπερβολή να πούμε ότι ο θεσμός αυτός αποκτά σταδιακά χαρακτηριστικά περιφερειακού θεσμού, αν και υπολείπονται πολλές ακόμα σημαντικές προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση.

Το φεστιβάλ όπως όλα δείχνουν μπορεί να αναδειχθεί άμεσα σε ένα δυναμικό περιφερειακό θεσμό και αυτό πρέπει να αποτελέσει βασικό στόχο της πολιτιστικής μας πολιτικής για τα τρία επόμενα χρόνια. Εξυπακούεται ότι για την επίτευξη του στόχου αυτού, απαιτείται ένας ολοκληρωμένος σχεδιασμός σε όλα τα επίπεδα του φεστιβάλ. Εκτιμάται ότι αυτό είναι εφικτό με βάση τις εμπειρίες και την τεχνογνωσία που έχουμε συγκεντρώσει. Μπορούμε ακόμα να βάλουμε ως στόχο και τη μετατροπή του σε ένα θεσμό πανελλαδικής εμβέλειας και αυτό σε βάθος πενταετίας.

Η διάρκεια του φεστιβάλ είναι τρεις με τέσσερις ημέρες και συσχετίζεται με την παγκόσμια ημέρα της μουσικής στις 21 Ιουνίου. Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ

183

πραγματοποιούνται περίπου 25 συναυλίες και άλλες παράλληλες δράσεις όπως εκθέσεις, προβολές κλπ. Το κοινό που παρακολουθεί το φεστιβάλ εκτιμάται στα 6.000 άτομα και το μέσο κόστος του είναι 50.000 €. Πλεονέκτημα του φεστιβάλ θεωρείται ακόμη η συμμετοχή σε αυτό σημαντικών καλλιτεχνικών σχημάτων αλλά και επώνυμων καλλιτεχνών, όπως και το γεγονός του μεγάλου εύρους της μουσικής που αυτό καλύπτει.

Οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν προς την κατεύθυνση της κατοχύρωσης του φεστιβάλ ως περιφερειακού θεσμού, αλλά και της προοπτικής ανάδειξης του ακόμα και σε εθνικής εμβέλειας θεσμό είναι οι ακόλουθες.

• Οριστικοποίηση του προγράμματος τουλάχιστον τέσσερις μήνες πριν την έναρξη

του φεστιβάλ. • Οριστικοποίηση του προϋπολογισμού του φεστιβάλ τουλάχιστον ένα χρόνο πριν

από την διοργάνωσή του. Ένας προϋπολογισμός της τάξης των 80-90.000 € είναι ικανοποιητικός για την διοργάνωση ενός αξιοσημείωτου φεστιβάλ, με φιλοδοξία να αναδειχθεί σε θεσμό πανελλαδικής εμβέλειας.

• Σχεδιασμός της προβολής του φεστιβάλ αρχικά σε περιφερειακό και μετέπειτα σε εθνικό επίπεδο.

• Δημιουργία μοναδικών καλλιτεχνικών γεγονότων – τουλάχιστον ένα κάθε φορά ανά διοργάνωση – ικανών να προσελκύσουν το ενδιαφέρον ενός ειδικού κοινού αλλά και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τα γεγονότα αυτά μπορεί να είναι είτε η παραγγελία ενός μουσικού έργου και η πρώτη εκτέλεση του στη διάρκεια του φεστιβάλ, είτε η πρεμιέρα ενός έργου . Έτσι λχ για το 2015 ή το 2016β το γεγονός θα μπορούσε να είναι η οργάνωση μια παράσταση όπερας σε ανοικτό χώρο και συγκεκριμένα στην πλατεία Ωρολογίου, με τη σύμπραξη της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης ή της Δημοτικής ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Βέβαια ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου δεν είναι εύκολη υπόθεση αλλά η πραγμάτωση είναι βέβαιο ότι θα προσελκύσει το πανελλαδικό ενδιαφέρον. Εκτιμάται ότι είναι δυνατή ακόμα και η ζωντανή μετάδοση του έργου και στην περίπτωση αυτή είναι το φεστιβάλ αποκτά πανελλαδική αναγνώριση.

• Σχεδιασμός και ολοκλήρωση των υποδομών σε ανοικτούς χώρους ώστε να διευκολυνθεί η όλη προσπάθεια, όπως και η προμήθεια ανάλογου εξοπλισμού.

• Λεπτομερής σχεδιασμός των δράσεων και κινητοποίηση εθελοντών ώστε να καλυφθεί το σύνολο των οργανωτικών αναγκών.

Από την προβολή το 2011 των εκδηλώσεων «Βέροια – Εύηχη Πόλη» στη Θεσσαλονίκη. Η ζωντανή μουσική, και το μοίρασμα διαφημιστικών εντύπων, προκάλεσαν το ενδιαφέρον του κοινού και απέσπασαν τα θετικά σχόλια όλων. Ανάλογες κινήσεις μπορούν να σχεδιαστούν σε όλη την περιφέρεια μας.

● Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – διεθνές φεστιβάλ κιθάρας Το διεθνές φεστιβάλ κιθάρας μετρά ζωή 11 ετών. Δυστυχώς τα δύο τελευταία χρόνια το

φεστιβάλ ανέστειλε τη διεξαγωγή του λόγω περικοπών στον προϋπολογισμό της ΚΕΠΑ. Στην κατεύθυνση αυτή βάρυνε σημαντικά και το γεγονός της αδυναμίας της έγκαιρης γνωστοποίησης του πλαφόν προϋπολογισμού της ΚΕΠΑ από την πλευρά του δήμου. Δεν είναι δόκιμο να αναλαμβάνονται υποχρεώσεις αν δεν υπάρχει η βεβαιότητα της δυνατότητας της ΚΕΠΑ να ανταπεξέλθει σε αυτές. Να σημειωθεί ότι οι δαπάνες του φεστιβάλ ανέρχονται στο ποσό των ~18.000 €, με αντίστοιχα έσοδα της τάξης των ~6.000 €.

184

Αν και το 2015 δεν οργανωθεί το φεστιβάλ ή ορισμένες προπαρασκευαστικές ενέργειες και δραστηριότητες, τότε υπάρχει κίνδυνος της οριστικής του κατάργησης. Πρέπει να συνεκτιμηθεί ότι ένα διεθνές φεστιβάλ και μάλιστα διαγωνιστικού χαρακτήρα, απαιτεί δημοσιοποίηση τουλάχιστον ένα εξάμηνο πριν από τη διεξαγωγή του. Με το δεδομένο ότι το φεστιβάλ διοργανώνεται το Απρίλιο τότε πρέπει μέχρι το Νοέμβριο του προηγούμενου έτους, να ανακοινώνεται η διεξαγωγή του μαζί με τους σχετικούς όρους.

Το φεστιβάλ στη διάρκεια της ζωής του έχει αποκτήσει πολύ καλό όνομα, που έχει να

κάνει με την αντικειμενικότητα των αποφάσεων στο διαγωνιστικό του κομμάτι. Αποτέλεσμα η προσέλκυση στο φεστιβάλ τουλάχιστον 130 συμμετεχόντων κατά μέσο όσο, ενώ στο διεθνές τμήμα του υπήρχαν συμμετοχές από τουλάχιστον 6 διαφορετικές χώρες. Για το φεστιβάλ υπάρχει αναφορά σε όλα τα ειδικά περιοδικά του εξωτερικού. Να σημειωθεί ότι στη διάρκεια του φεστιβάλ υπήρχε πληρότητα σε όλα τα ξενοδοχεία της πόλης και ο αριθμός των διανυκτερεύσεων με την αιτία του φεστιβάλ υπολογίζεται στις ~250. Αντίστοιχη ήταν η κίνηση στο χώρο της εστίασης αλλά και της αγοράς, ενώ θα πρέπει να προσμετρήσει κανείς σε όλα αυτά και την δημιουργία των καλών εντυπώσεων που άφηνε η πόλη στους συμμετέχοντες.

Από την προβολή του φεστιβάλ κιθάρας στην πόλη της Βέροιας.

Ορχήστρα κιθαριστών. Οι ορχήστρες αυτές αποτελούνται από συμμετέχοντες στο φεστιβάλ κιθάρας και προετοιμάζουν ένα πρόγραμμα που εκτελείται στο τέλος της διοργάνωσης.

Από την πρώτη εκτέλεση του έργου για κιθάρα και ορχήστρα το 2009 του συνθέτη Νίκου Αστρινίδη. Το έργο αυτό παραγγέλθηκε ειδικά για το φεστιβάλ και η πρώτη του δόθηκε στο ΧΤ με τη συμμετοχή της Δημοτικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης.

185

● Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – καλοκαιρινές εκδηλώσεις Οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις στην πόλη μετρούν ήδη ζωή 40 ετών. Κατά διαστήματα

αυτές προβλήθηκαν με διάφορες επωνυμίες (Ημαθιώτικα, κλπ), ενώ για κάποια χρόνια απέκτησαν και θεματικό περιεχόμενο (συνάντηση ΔΗΠΕΘΕ)

Το κοινό της πόλης αλλά και η ευρύτερη περιφέρεια έχει αγκαλιάσει τις εκδηλώσεις αυτές και η προσέλευση του είναι αναλογικά μεγάλη. Έχει ενδιαφέρον και είναι ένδειξη της απήχησης των καλοκαιρινών εκδηλώσεων στην πόλη, το γεγονός ότι ενώ η πόλη δε φιλοξενεί επισκέπτες στη διάρκεια του καλοκαιριού, η προσέλευση στις εκδηλώσεις αυτές είναι μεγάλη.

Βέβαια οι εκδηλώσεις αυτές έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες. Χρονικά απλώνονται σε όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού και αυτό δημιουργεί ένα σοβαρό ερώτημα, για το αν μπορεί κανείς να τις χαρακτηρίσει ως θεσμό. Πρόκειται για ένα υπαρκτό ζήτημα και αν εδώ χαρακτηρίζονται ως θεσμός είναι γιατί έχουν ήδη μια πολύ μεγάλη ιστορία, έχουν ήδη ζωή 40 ετών.

● Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – θεατρική εβδομάδα Η θεατρική εβδομάδα ξεκίνησε πριν από τέσσερα χρόνια και ήδη από τον πρώτο χρόνο η

ανταπόκριση του κοινού ήταν σημαντική. Δεν είναι μόνο η παρακολούθηση των παραστάσεων, αλλά και η συμμετοχή του κοινού στις παράλληλες δραστηριότητες που διοργανώνονται στο πλαίσιο της όλης προσπάθειας. Βέβαια είναι λίγο πρόωρο να χαρακτηρίσουμε τη διοργάνωση ως θεσμό, αλλά όλες οι ενδείξεις οδηγούν εκεί.

Πρόκειται για μια διοργάνωση χαμηλού κόστους και μνημονεύεται ως ένα ιδιαίτερο παράδειγμα αποδοχής από την πλευρά του κοινού μιας αναλογικά μικρής σε έκταση και στόχους τακτικής πολιτιστικής δραστηριότητας. Είναι ακόμα αξιοσημείωτη η ανταπόκριση του κοινού σε μια δραστηριότητα που σημειωτέον δε στηρίζεται σε κάποιες αναγνωρίσιμες καλλιτεχνικές παρουσίες.

Μικρές θεατρικές ομάδες, ορισμένες μάλιστα πειραματικού χαρακτήρα, μπορούν τελικά να προκαλέσουν το ενδιαφέρον στο πλαίσιο μια σφιχτής οργάνωσης. Οι ομάδες αυτές να παρουσιάζονταν μεμονωμένα, ίσως να μην προκαλούσαν ένα ανάλογο ενδιαφέρον.

Αυτά τα δεδομένα θα πρέπει η όλη δράση να εξεταστεί διεξοδικά, γιατί ίσως θα πρέπει η όλη διοργάνωση να αποτελέσει οδηγό για το σχεδιασμό ανάλογων δραστηριοτήτων.

● Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – καλλιτεχνική εκπαίδευση Η καλλιτεχνική εκπαίδευση που προσφέρει ο δήμος μέσω των νομικών του προσώπων

στην πόλη, μετρά ζωή πολλών δεκαετιών και με το δεδομένο αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως θεσμός. Στο διάστημα της λειτουργίας τους, έχει πολλαπλασιαστεί ο αριθμός των μαθητών των σχολών, εμπλουτίστηκε το περιεχόμενο σπουδών, νέα αντικείμενα έχουν προστεθεί. Να τονιστεί επίσης ο μεγάλος αριθμός πτυχίων που έχουν δοθεί από το ωδείο, πτυχία που χρησιμοποιηθήκαν ακόμα και για την επαγγελματική αποκατάσταση των κατόχων τους. Όλα αυτά τα σημεία δείχνουν την απήχηση αλλά και την αποτελεσματικότητα που χαρακτηρίζει την όλη προσπάθεια. Ακόμα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι το θεσμοθετημένο πρόγραμμα σπουδών πλαισιώνεται στο μέτρο του δυνατού με παράλληλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες όπως, σεμινάρια, συναυλίες, παρουσιάσεις κλπ. Με τον τρόπο αυτό η όλη εκπαιδευτική δραστηριότητα ανταποκρίνεται στις σύγχρονες εκπαιδευτικές ανάγκες και λειτουργεί με προοπτική.

Είναι σημαντικό ακόμα το γεγονός ότι η εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη ζωή του χώρου, έτσι που να δημιουργείται ένα πλέγμα που με τον τρόπο του υποστηρίζει την όλη εκπαιδευτική διαδικασία.

186

● Διαβάθμιση της μουσικής εκπαίδευσης.

Στο σημείο αυτό πρέπει να εντοπιστεί ένα σημαντικό ζήτημα που οφείλουμε να

γνωρίζουμε και να είμαστε προετοιμασμένοι να το αντιμετωπίσουμε θετικά. Αφορά τη διαβάθμιση των μουσικών σπουδών που προσφέρει το ωδείο. Μέχρι σήμερα το προσφερόμενο επίπεδο σπουδών από τα ωδεία δεν έχει κάποια διαβάθμιση – ΔΕ, ΤΕ ή ΠΕ. Αποτέλεσμα αυτής της έλλειψης είναι το γεγονός ότι προκύπτουν διάφορες αρρυθμίες, ανακολουθίες αλλά και παραλογισμοί στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία της μουσικής εκπαίδευσης. Για την αντιμετώπιση της πραγματικότητας αυτής, αναλήφθηκαν κατά καιρούς διάφορες νομοθετικές πρωτοβουλίες οι οποίες όμως ποτέ δεν ολοκληρώθηκαν. Γενικό χαρακτηριστικό των προσπαθειών αυτών ήταν η εμμονή στην υιοθέτηση λύσεων που εξυπηρετούσαν στην πράξη μεγάλα συγκροτήματα μουσικής εκπαίδευσης, αποκλειστικά του κέντρου. Λχ σε κάποιες προτάσεις υπήρχε πρόγραμμα σπουδών για το πιάνο που αν και ένας οργανισμός μπορούσε να ανταποκριθεί απόλυτα σε αυτό, δε μπορούσε να πιστοποιηθεί από τη στιγμή που οργανισμός δεν είχε λχ τμήμα εκμάθησης Όμποε !!!!

Μαζικές και σημαντικές αντιδράσεις για αυτές τις ρυθμίσεις, φυσιολογικά ανέκυψαν στο χώρο της μουσικής εκπαίδευσης και κυρίως στο χώρο της περιφέρειας που εμπόδισαν τελικά την υιοθέτησή τους. Η μουσική εκπαίδευση στην περιφέρεια με ανάλογες, αλλά και παράλογες στην ουσία τους ρυθμίσεις ουσιαστικά ενταφιαζόταν και η περιφέρεια γινόταν και πάλι ουρά του κέντρου.

Σημαντικό ρόλο στην αδυναμία επίλυσης του προβλήματος έπαιξε και η διαμάχη του ΥΠΠΟ με το Υπουργείο Παιδείας, που το καθένα διεκδικούσε για τον εαυτό του το ρόλο του συντονιστή και του διαμορφωτή της λύσης. Πρέπει τέλος για την ιστορία να σημειώσουμε ότι η Βέροια έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στο συντονισμό των αντιδράσεων εναντίων των ρυθμίσεων αυτών, στα τέλη της δεκαετίας του ΄90. Τότε πρωτοστάτησε στη συγκρότηση των αντιδράσεων με την οργάνωση πανελλαδικών συναντήσεων και συνεδρίων για τα προβλήματα της μουσικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα.

Βέβαια το θέμα αυτό παραμένει ανοικτό και κάποια στιγμή πρέπει να κλείσει όπως είναι φυσικό. Για το λόγο αυτό πρέπει να παρακολουθούμε τις όποιες εξελίξεις και να έχουμε ξεκαθαρίσει σε πολιτικό επίπεδο ότι απόφασή μας είναι να εκμεταλλευτούμε την όποια δυνατότητα θα μας παρέχει η σχετική νομοθεσία. Είναι σκόπιμο να υπάρξει και μια σχετική συζήτηση και αν είναι δυνατό συμφωνία με τους δήμους Νάουσας και Αλεξάνδρειας, για την από κοινού συγκρότηση της όλης προσπάθειας, ώστε να διεκδικήσουμε για το νομό μας τη μεγαλύτερη δυνατή βαθμίδα μουσικής εκπαίδευσης που θα προβλέπει η νομοθεσία.

● Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – μαθητική εβδομάδα Η μαθητική εβδομάδα είναι μια προσπάθεια που μετρά ζωή τριών ετών και βέβαια δε

μπορεί να χαρακτηριστεί ως θεσμός με τα δεδομένα που αποδεχθήκαμε. Παρόλα αυτά η μεγάλη και ενεργή συμμετοχή των σχολείων σε αυτή, η δυναμική που αναπτύσσει και η ανταπόκριση του κοινού, δείχνουν ότι έχει όλες τις προϋποθέσεις να εξελιχθεί σε θεσμό.

Η όλη διοργάνωση αποτελεί ένα κίνητρο για την ανάπτυξη της μαθητικής δημιουργίας, μια ιδιαίτερη πλευρά της σχολικής ζωής που αγνοούμε. Ταυτόχρονα η συγκεκριμένη διοργάνωση αποτελεί ένα βήμα επικοινωνίας της μαθητικής κοινότητας με την πόλη και είναι αυτή ακριβώς η διάσταση πρέπει να αναδειχθεί και να ενισχυθεί.

Οι μαθητές μετέχουν στη ζωή της πόλης και με τη δράση αυτή οι δεσμοί της μαθητικής κοινότητας με αυτή ενισχύονται και διευρύνονται. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε μερικά χρόνια οι μαθητές θα κληθούν να διαχειριστούν τις τύχες της τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο.

Πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στους μαθητές να προσεγγίσουν την πόλη τους, να επιλέξουν οι ίδιοι τη "γλώσσα" μέσα από την οποία θα "εκφραστούν". Για τους λόγους

187

αυτούς η όλη διοργάνωση δεν έχει κανένα περιορισμό, σε ότι αφορά τη θεματολογία και τη μορφή έκφρασης που θα επιλέξει κάθε σχολική κοινότητα.

Για να μπορέσει αυτή η διοργάνωση να αναπτυχθεί και να αναδειχθεί ως ένα σημείο επαφής των μαθητών με την ίδια την πόλη πρέπει να ξαναδούμε ορισμένα σημεία της όλης διοργάνωσης. Κυρίως πρέπει η όλη διοργάνωση να ανοίξει ακόμα περισσότερο στην πόλη, γιατί όχι να αναπτυχθεί και αλλού μέσα σε αυτή.

● Πολιτιστικοί θεσμοί – εκτιμώντας τους όρους και τις προϋποθέσεις επιτυχίας

- σχεδιάζοντας νέες δράσεις. Η καινοτομία, το νέο, αποτελούν το "μυστικό" της επιτυχίας των πολιτιστικών

δραστηριοτήτων. Ένα τοπικό πολιτιστικό προϊόν μπορεί σχετικά εύκολα να προσελκύσει το αντίστοιχο τοπικό κοινό, αλλά δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι το εκτός πόλης κοινό, θα ανταποκριθεί ανάλογα. Για να λειτουργήσει ένα πολιτιστικό προϊόν ως πόλος έλξης τρίτων, πρέπει να έχει κάποια ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά, που το διαφοροποιεί από άλλα ομοειδή. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες οφείλουν να χαρακτηρίζονται από καινοτομία, ευρηματικότητα, νεωτερισμό, αν επιζητούν την ανταπόκριση από ένα ευρύτερο κοινό. Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά των δραστηριοτήτων μπορεί να αφορούν το περιεχόμενο, τη μορφή, τον τόπο, ή τέλος τη δομή τους. Για να χαρακτηριστεί λοιπόν μια δραστηριότητα ως ιδιαίτερη, θα πρέπει να έχει ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά και στην καλύτερη περίπτωση όλα. Η δυσκολία στην "εξεύρεση" των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, πηγάζει από το γεγονός ότι η ευκολία της πρόσβασης στην κάθε είδους πληροφορία, ενώ βοηθά στη γνωστοποίηση μιας δράσης, ταυτόχρονα διαμοιράζει και την ίδια την ιδέα όπως και τη φύση της δράσης. Με τον τρόπο αυτό μια δραστηριότητα είναι εύκολο να αντιγραφεί και έτσι να "χαθούν" οι μοναδικότητες που τη χαρακτηρίζουν. Η αναζήτηση του "μοναδικού" αποτελεί πάντα τη μεγαλύτερη πρόκληση.

Για παράδειγμα, μια σειρά συναυλιών με μουσική από την ανατολή είναι μια ελκυστική ιδέα ως προς το περιεχόμενό της. Όμως αν αναλογιστεί κανείς τη δυνατότητα να παρακολουθήσει κάποιος και αλλού ανάλογες συναυλίες μεμονωμένες ή και σε φεστιβάλ, τότε η εμβέλεια του γεγονότος μειώνεται. Όμως οι συναυλίες αυτές μπορούν να αποκτήσουν μια ιδιαίτερη ταυτότητα, αν αποκτήσουν ένα συνεκτικό και μοναδικό χαρακτηριστικό. Λχ ένα "μουσικό οδοιπορικό στα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου" μπορεί να θέσει υπό τη σκέπη του τις μουσικές της ανατολής και παράλληλα να τις προσδώσει μια μοναδική διάσταση. Μουσικές που ακολουθούν τα βήματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αποκτούν μια ιδιαίτερη "ταυτότητα", μια ταυτότητα που τις διαφοροποιεί από άλλες ανάλογες συναυλίες, προσθέτει σε αυτές μια μοναδικότητα. Αν μάλιστα αυτή η δράση αναπτυχθεί στις Αιγές, τότε αποκτά και μια ιδιαίτερη βαρύτητα συνδεόμενη με την αφετηρία του οδοιπορικού. Βέβαια θα πρέπει να δοθεί και ένα ιδιαίτερο βάρος στον τρόπο συγκρότησης του προγράμματος, ώστε αυτό να ανταποκρίνεται στη μοναδικότητα αυτή, να τύχει σχετικής τεκμηρίωσης. Μια μουσικολογική και εθνολογική προσέγγιση της όλης προσπάθειας είναι βέβαιο ότι θα ενισχύσει την εγκυρότητα και απήχηση του θεσμού.

Ένα ανάλογο παράδειγμα φεστιβάλ που ενώ κατά τα άλλα είναι μάλλον ένα "τυπικό" φεστιβάλ θρησκευτικής μουσικής, αλλά διαφοροποιείται από τα άλλα ομοειδή του εξαιτίας του τόπου διοργάνωσής του είναι αυτό της Πάτμου. Εδώ βάση και αφετηρία του φεστιβάλ που του δίνει ιδιαίτερη αίγλη και το ξεχωρίζει, είναι η θρησκευτικότητα της περιοχής.

Και σε μια άλλη περίπτωση η επιτυχία ενός φεστιβάλ που έχει να κάνει με το χώρο όπου αυτό αναπτύσσεται και το κάνει ξεχωριστό, είναι το "river party" στο Νεστόριο. Εδώ ο χώρος είναι μοναδικός και αυτή η μοναδικότητα μεταφέρεται και στο φεστιβάλ.

Ως συμπέρασμα μπορούμε να δεχθούμε ότι η επιτυχία και των δύο φεστιβάλ έχει κάνει με το χώρο ανάπτυξής τους και όχι με το περιεχόμενό τους. Και τα δύο εκμεταλλεύονται το χώρο, το ένα τη θρησκευτικότητα του τόπου (Πάτμος) και το άλλο το ιδιαίτερα χαρισματικό φυσικό περιβάλλον (Νεστόριο).

Σχεδιάζοντας λοιπόν ένα φεστιβάλ πρέπει να εκτιμήσουμε ποια στοιχεία μπορούν να του προσδώσουν μια μοναδικότητα, να το κάνουν θελκτικό σε τρίτους.

188

"River Party" στο Νεστόριο της Καστοριάς. Η απόλυτος συνδυασμός μικρών διακοπών με τη μουσική.

Φεστιβάλ θρησκευτικής μουσικής στην Πάτμο. Η θρησκευτική μουσική προβάλλει τη θρησκευτική διάσταση του νησιού, προσελκύοντας ένα ειδικό και όχι μόνο κοινό.

Οι θεσμοί πρέπει να διακατέχονται από μια εξωστρεφή αντίληψη από το στιγμή που

επιδιώκεται να αποτελέσουν πόλο έλξης για ένα ευρύτερο κοινό. Δε μπορεί να δημιουργούμε θεσμούς και δράσεις με στόχο την αυτοεπιβεβαίωση μας, ή τη λογική της εσωτερικής επικυριαρχίας. Οι πολιτικές και οι σχεδιασμοί που στοχεύουν και εξαντλούνται αποκλειστικά στο εσωτερικό τοπίο, είναι νομοτελειακά θνησιγενείς και αδιέξοδοι.

Στο πλαίσιο αυτό, μπορούμε να εκτιμήσουμε ορισμένες νέες ιδέες για δράσεις – θεσμούς,

όπως και πιθανές άλλες που θα προταθούν στο πλαίσιο ενός αντίστοιχου διαλόγου. Οι προτεινόμενες εδώ δράσεις είναι.

• Η συνάντηση των πολιτισμών. Μια διεθνής δράση, αφιερωμένη στην ελληνική, την

εβραϊκή και ανατολική τέχνη. Με τον τρόπο αναδεικνύεται ιστορικά ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας που βίωσε σε συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους η πόλη και η περιοχή. Μάλιστα η όλη δράση μπορεί να αποτελέσει πόλο προσέλκυσης επισκεπτών ακόμα και από τις αντίστοιχες χώρες. Η παραδοσιακή συνοικία της Μπαρμπούτας, που αποτελεί το μοναδικό σωζόμενο οικιστικό σύνολο με τη μορφή μιας περίκλειστης εβραϊκής συνοικίας στον Ελλαδικό αλλά και βαλκανικό χώρο, αποτελεί ένα μοναδικό πλεονέκτημα της πόλης και συνηγορεί στην ανάπτυξη μιας παρόμοιας πολιτιστικής δραστηριότητας. Παράλληλα η ύπαρξη του Μεντρεσέ Τζαμί μαζί με άλλα στοιχεία χαρακτηριστικά μνημεία της ανατολικής τέχνης, όπως οι δίδυμοι λουτρώνες με τις μοναδικές τους τοιχογραφίες, μπορούν να προσελκύσουν με τη σειρά τους το ενδιαφέρον επισκεπτών από χώρες της Ανατολής. Να τονιστεί ότι αυτή η δράση είναι ιδιαίτερα απαιτητική, απαιτεί συνέργειες και πρέπει παράλληλα να τύχει μεγάλης προετοιμασίας, για να διασφαλιστεί η επιτυχία της. Ο όλος σχεδιασμός μπορεί να περιλαμβάνει, συναυλίες, εκθέσεις, παρουσιάσεις κλπ. Η δράση αυτή μπορεί να αποτελέσει ακόμα αντικείμενο συνεργασίας και με τη Θεσσαλονίκη τόσο για το σχεδιασμό κοινών ή και παράλληλων δράσεων, αλλά κυρίως για την κοινή προβολή και προώθησή τους. Η Θεσσαλονίκη προτείνεται γιατί έχει ένα αντίστοιχο πολυπολιτισμικό χαρακτήρα και μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό εταίρο σε μια παρόμοια πρωτοβουλία. Να σημειώσουμε ότι οι δήμοι Βέροιας και Θεσσαλονίκης έχουν συνυπογράψει και ένα σχετικό πρωτόκολλο συνεργασίας, πρωτόκολλο που περιλαμβάνει και την ανάπτυξη κοινών πολιτιστικών δράσεων. Ως χώροι ανάπτυξης της δράσης μπορεί να είναι χώροι και μνημεία σχετικά με τους αντίστοιχους πολιτισμούς. Η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας, η συναγωγή της Βέροιας, οι "δίδυμοι λουτρώνες", το Αλατζά Ιμαρέτ της Θεσσαλονίκης, το εβραϊκό μουσείο

189

Θεσσαλονίκης κλπ. Σε ότι αφορά τα ελληνικά μνημεία, η επιλογή τους μπορεί να γίνει ανάμεσα σε πολλά από τα υπάρχοντα μνημεία – κτίρια. Είναι δεδομένο, ότι με ένα τέτοιο σχεδιασμό θα δημιουργηθεί ένα ευρύτερο υπερτοπικό ενδιαφέρον. Μέσα από τη συνεργασία της Βέροιας με τη Θεσσαλονίκη σε ένα τόσο σημαντικό πολιτιστικό γεγονός, η πόλη μπορεί να προωθήσει και να εδραιώσει τη θέση της ως ένας σημαντικός πολιτιστικός περιφερειακός πόλος. Βέβαια μια τέτοια διοργάνωση πρέπει να σχεδιαστεί πολύ προσεκτικά και να λάβει υπόψη της τα συνολικά προβλήματα στις σχέσεις των κρατών της περιοχής της Μέσης Ανατολής. Αυτό όμως το πρόβλημα μπορεί με τους κατάλληλους χειρισμούς και σχεδιασμό όχι μόνο να παρακαμφθεί, αλλά να αναδειχθεί σε ένα σημαντικό σημείο συγκερασμού, ένα βήμα πολιτιστικού "διαλόγου". Σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν δύο διαφορετικές δράσεις που θα αναφέρονται η μία στον εβραϊκό και η άλλη στον ανατολικό πολιτισμό και πάντα σε συνδυασμό με την ελληνική τέχνη και πολιτισμό.

• Με "αφορμή" το Μέγα Αλέξανδρο. Η ύπαρξη στην περιοχή της αρχαίας πρωτεύουσας των Μακεδόνων Αιγές, αποτελεί από μόνη της ένα μοναδικό συγκριτικό πλεονέκτημα. Το πλεονέκτημα αυτό όμως δε μπορεί να αποδώσει στην τοπική κοινωνία, αν δεν συνοδευτεί από παράλληλες δραστηριότητες που θα προσελκύσουν κοινό και σε μια διαφορετική βάση και όχι μόνο ως απλούς επισκέπτες των μουσείων και του αρχαιολογικού χώρου. Τα μουσεία και ο αρχαιολογικός χώρος των Αιγών είναι ασφαλώς η προμετωπίδα μας, αλλά έχουν πενιχρά αποτελέσματα σε ότι αφορά την απόδοση τους στην τοπική οικονομία, αν δεν λειτουργήσουν ως σημεία έλξης και τελικά παραμονής εδώ επισκεπτών. Πρέπει να δημιουργηθούν με τους επισκέπτες και άλλες πιο διαρκείς σχέσεις. Οι σχέσεις αυτές μπορεί να δημιουργηθούν μέσα από το σχεδιασμό και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που θα στηρίζονται στο μύθο και την ιστορία της περιοχής. Και βέβαια στο σχεδιασμό που αφορά το συγκεκριμένο πρόγραμμα, θα πρέπει να επιδιωχθεί και η συμμετοχή της Αρχαιολογίας, γιατί η παρουσία της θα τεκμηριώσει και θα εμπλουτίσει την όλη προσπάθεια. Οι δράσεις που μπορεί να αναπτυχτούν με βάση αυτό το σκεπτικό είναι οι ακόλουθες (βέβαια αυτές δεν είναι και οι μοναδικές, μπορεί ο κατάλογος αυτός να εμπλουτιστεί και με άλλες ιδέες και προτάσεις που θα κατατεθούν στο πλαίσιο πάντα ενός ανοικτού διαλόγου). Η δημιουργία ενός οργανισμού με στόχο την διεύρυνση των προβλημάτων της

περιοχής της Μέσης Ανατολής, με την μορφή ενός "ινστιτούτου γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών μελετών της Μέσης Ανατολής". Έργο του προτεινόμενου οργανισμού θα είναι η δημιουργία ενός αξιόπιστου και έγκυρου βήματος ακαδημαϊκού διαλόγου αλλά και έρευνας, για τα ζητήματα της Μέσης Ανατολής. Έχουμε το "δικαίωμα" να διεκδικήσουμε την ίδρυση και λειτουργία του προτεινόμενου οργανισμού, με το δεδομένο ότι ο σημερινός χώρος της Μέσης Ανατολής ταυτίστηκε πριν από χιλιάδες χρόνια με την αυτοκρατορία που ίδρυσε στο απόγειο της δόξας του ο Μέγας Αλέξανδρος, μιας αυτοκρατορίας που η γέννησή της ξεκίνησε ακριβώς από εδώ. Η περιοχή μας λοιπόν έχει το ιστορικό δικαίωμα να γίνει σήμερα και πάλι η αφετηρία για τη δημιουργία σ’ αυτήν ενός διαρκούς "FORUM", ένα βήμα για την έναρξη ενός ακαδημαϊκού διαλόγου αλλά και έρευνας για τα προβλήματα της περιοχής αυτής που εξακολουθεί να βρίσκεται και θα βρίσκεται για πολλά χρόνια ακόμα στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος. Στην όλη συλλογιστική μας πρέπει να συνυπολογίσουμε και μια σημαντική πολιτική παράμετρο. Η Ελλάδα ως χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με γεωγραφική εγγύτητα στην συγκεκριμένη περιοχή, αλλά και τηρώντας μια πολιτική ισορροπιών τόσο με τον αραβικό κόσμο, όσο και με το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, μπορεί να γίνει αποδεκτή σαν ο φορέας μιας τέτοιας πρωτοβουλίας.

190

Στο διάλογο, αλλά και την έρευνα που το ινστιτούτο θα προωθήσει – με την μορφή συναντήσεων, μελετών, παρουσιάσεων κλπ, - θα κληθούν να συμμετέχουν οι ακαδημαϊκοί φορείς των χωρών της περιοχής και συγκεκριμένα τα πανεπιστήμια τους, που διατηρούν τμήματα ανάλογου περιεχομένου. Αν κριθεί σκόπιμο ο διάλογος αυτός μπορεί να εμπλουτιστεί κατά περίπτωση με σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες που θα έχουν την δυνατότητα είτε να μιλήσουν αυτοτελώς για τα θέματα αυτά, είτε να συμμετέχουν σε διάφορες άλλες δραστηριότητες του κέντρου. Το σύνολο των δραστηριοτήτων του κέντρου θα είναι ανοικτό για το ευρύ κοινό και θα μπορεί να το παρακολουθεί ο κάθε ενδιαφερόμενος, σε όποιο σημείο του κόσμου και αν βρίσκεται και με τη βοήθεια του διαδικτύου. Επίσης ο κάθε ενδιαφερόμενος θα έχει και την δυνατότητα να ανατρέξει στα αρχεία και τη βιβλιοθήκη του κέντρου που μπορεί να δημιουργηθεί με αυτό το αντικείμενο. Με το δεδομένο ότι ο χώρος της Μέσης Ανατολής θα αποτελεί τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία τον πυρήνα των διεθνών εξελίξεων αφού από εκεί δρομολογούνται τα νέα δεδομένα των παγκόσμιων στρατηγικών ισορροπιών, η όλη προσπάθεια θα έχει μια διαρκή επικαιρότητα. Είναι βέβαιο ότι η όλη πρωτοβουλία μπορεί να προκαλέσει και το διεθνές ενδιαφέρον και αυτό οφείλει να αποτελεί βασικό στόχο του ινστιτούτου. Ένα τέτοιο κέντρο που σήμερα δεν υπάρχει, τουλάχιστον με την μορφή που εδώ προτείνεται, θα μπορούσε να αποτελέσει σε μια προοπτική και μετά συμφωνία και με το υπουργείο παιδείας και την έδρα ενός τμήματος μεταπτυχιακών σπουδών στο τομέα των διεθνών σπουδών για θέματα της Μέσης Ανατολής. Ειδικά η προοπτική αυτή πρέπει να μελετηθεί και να εκτιμηθεί αν μπορεί να έχει και διεθνή χαρακτήρα. Το κέντρο μπορεί να πάρει την μορφή μιας αστικής εταιρείας μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με μετόχους το δήμο Βέροιας, το Υπουργείο Εξωτερικών και βέβαια το Υπουργείο Παιδείας, στην προοπτική μάλιστα της εδώ δημιουργίας μιας διεθνούς έδρας μεταπτυχιακών σπουδών όπως προειπώθηκε. Η προτεινόμενη νομική μορφή ή όποια άλλη προκριθεί, πρέπει να διασφαλίζει την ευέλικτη και αποτελεσματική λειτουργία του. Αξίζει η πρόταση αυτή να τύχει της παρουσίασης και σε ελληνικά πανεπιστήμια και ειδικότερα σε όσα διαθέτουν έδρες διεθνών σχέσεων και διεθνούς δικαίου με σκοπό την συνεργασία και συμμετοχή τους σε αυτή την προσπάθεια.

Ίδρυση και λειτουργία διεθνούς σχολής κλασσικών σπουδών. Η συγκεκριμένη πρόταση εκτός των άλλων θα ενισχύσει με τρόπο αδιαμφισβήτητο την κλασσική παιδεία, που στις μέρες γνωρίζει μια ανησυχητική οπισθοδρόμηση, ενώ ταυτόχρονα θα συμβάλλει στην ανάδειξη της πνευματικότητας του τόπου. Είναι μια πρόταση που στηρίζεται στα αδιαμφισβήτητα μοναδικά πλεονεκτήματα της περιοχής μας. Η ελληνική παιδεία και φιλοσοφία είναι μια παγκόσμια κληρονομιά και έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε. Δε μπορεί να αρνούμαστε τον παγκόσμιο χαρακτήρα της, να διεκδικούμε την αποκλειστικότητα στη διαχείρισή της, περιχαρακώνοντας την γύρω από ένα κλειστό πανεπιστημιακό κύκλο, το αντίθετο. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι μια τέτοια προσέγγιση μας καταδικάζει στο περιθώριο του διεθνούς φιλοσοφικού γίγνεσθαι και ας είμαστε δικαιωματικά οι πρωτοπόροι. Δε μπορεί να απέχουμε από τις διεργασίες και τις όποιες πρωτοβουλίες στο χώρο. Οφείλουμε να ανοίξουμε αυτό το θέμα με μια ανοικτή πρόσκληση σε διεθνή ιδρύματα. Να αναλάβει ο Δήμος την πρωτοβουλία να συστήσει μια ομάδα εργασίας φορέων και προσώπων, ακριβώς με αυτό το σκοπό. Η ομάδα αυτή θα συγκροτήσει και θα απευθύνει ανοικτή πρόσκληση σε επιλεγμένα Ευρωπαϊκά ή και Αμερικανικά Πανεπιστήμια, με σκοπό να ιδρύσουν στη Βέροια παραρτήματά τους, προπτυχιακά ή μεταπτυχιακά με αντικείμενο τις κλασσικές σπουδές. Βέβαια η πρωτοβουλία αυτή έχει να αντιμετωπίσει πολλά επιμέρους ζητήματα σε ότι αφορά τη διαχείρισή της, αλλά και νομικά θέματα. Απαιτείται άριστη προετοιμασία, ισχυροί εταίροι και υποστήριξη, άριστη διαπραγμάτευση και σε αυτά δυστυχώς δεν έχουμε και τις καλύτερες επιδόσεις.

191

Στα ‘χνάρια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η θεματολογία της προτεινόμενης δράσης

ακολουθεί ένα παράλληλο δρόμο με αυτό που χάραξε ο Μέγας Αλέξανδρος κατά την πορεία του για την κατάκτηση της Ανατολής. Αναφέρεται στον πολιτισμό των χωρών από όπου αυτός πέρασε και στην όποια επίδραση είχε η πορεία του στις χώρες αυτές. Αναζητώντας αυτά τα ίχνη μιλάμε για τη μουσική, την παράδοση, το χορό και ότι άλλο συνθέτει την πολιτιστική παράδοση των χωρών αυτών. Η αναζήτηση αυτή σκοπό έχει να "ανακαλύψει" ίχνη από αυτή την παράλληλη πορεία, να αναδείξει την διαχρονική ιστορική και πολιτιστική βαρύτητα των χωρών αυτών και των λαών τους.

• Με αφορμή τη βυζαντινή περίοδο. Η βυζαντινή περίοδος της ιστορίας έχει αφήσει

στην πόλη και την περιοχή τα αδιαμφισβήτητα ίχνη της. Θρησκευτικά μνημεία, έργα θρησκευτικής και κοσμικής τέχνης αποτελούν το ορατό σκέλος της κληρονομιάς αυτής. Αυτή η κληρονομιά είναι σε θέση να αποτελέσει το εφαλτήριο για την οργάνωση σειράς δράσεων ικανών να αναδείξουν τη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο και παράλληλα να στηρίξουν την προσπάθεια προσέλκυσης στην πόλη κοινού με ειδικά ενδιαφέροντα. Η επιλογή της θεματολογίας μπορεί να στηριχθεί τόσο στην ιστορία και τον πολιτισμό του Βυζαντίου, όσο και στην καθημερινότητα της εποχής. Τα θέματα μπορεί να έχουν ως αφορμή διάφορες πτυχές της εποχής όπως.

o Την οικογενειακή ζωή o Την παιδεία o Την ψυχαγωγία o Τη Βυζαντινή γραμματεία o Την τοπική ιστορία o Την τέχνη

Οργάνωση συνάντησης αγιογραφίας. Μια τέτοια δραστηριότητα μπορεί να περιλαμβάνει, εκθέσεις, εκδόσεις, σεμινάρια, εργαστήρια κλπ. Ένας λεπτομερής σχεδιασμός μπορεί να περιλάβει δράσεις και πρωτοβουλίες που μπορεί να αποτελέσουν ισχυρά κίνητρα προσέλκυσης κοινού. Λχ μια έκθεση αγιογραφίας σε ένα βυζαντινό μνημείο, είναι ένα ισχυρό κίνητρο για την προσέλκυση τόσο εκθετών, όσο και επισκεπτών.

Οργάνωση συνάντησης βυζαντινής μουσικής. Η συνάντηση αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα σημείο επαφής με σκοπό την ανάδειξη και την προώθηση της βυζαντινής μουσικής και μπορεί να περιλαμβάνει συναυλίες σε βυζαντινά μνημεία και ναούς, σεμινάρια, και κάθε άλλη δραστηριότητα σχετική με τη βυζαντινή μουσική .

κλπ o κλπ.

Όλα αυτά μπορούν να έχουν τη μορφή παρουσιάσεων, εκθέσεων, ημερίδων, συνέδριων κλπ. Οι δράσεις αυτές είναι σκόπιμο να οριστούν και με τη συνδρομή και συνεργασία της αρχαιολογίας.

• Παραδοσιακή αρχιτεκτονική από το παρελθόν στο σήμερα. Οι προτεινόμενες δράσεις αφορούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και αναφέρονται σε ζητήματα προστασίας και ανάδειξής της. Μέσα από τις δράσεις αυτές μπορούμε να αναδείξουμε ένα συγκριτικό πλεονέκτημα της πόλης που αφορά τις παραδοσιακές συνοικίες και τα διατηρητέα κτίσματα της πόλης, ενώ παράλληλα θα στηριχθεί, θα αναδειχθεί και θα ενισχυθεί το αρχείο του κ. Νικολάου Μουτσόπουλου. Οι δράσεις μπορεί να περιλαμβάνουν συνέδρια, ημερίδες, εκθέσεις, εκδόσεις κλπ. Είναι σκόπιμο να επιδιωχθεί η συνεργασία με φορείς όπως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης – τμήμα αρχιτεκτόνων, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας κλπ.

• Η παράδοση – μνήμες και προοπτική. Η παράδοση πρέπει να τύχει της προστασίας που της πρέπει, αλλά με όρους που δεν έχουν αποκλειστική σχέση με τη φολκλορική της διάσταση, όπως τη γνωρίζουμε και όπως ήδη έχει αναφερθεί.

192

Όλα αυτά μπορούν να γίνουν μέσα από την "εβδομάδα παράδοσης" όπως είχε διοργανωθεί παλαιότερα, ή με μια άλλη ανάλογη δράση. Υπάρχουν ανοικτά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε και να αναδείξουμε όπως. Η γλώσσα και τα γλωσσικά ιδιώματα. Οι παραδοσιακές τέχνες και τεχνικές Η τοπική ιστορία Κλπ.

• Φεστιβάλ φαντασίας, δημιουργίας και εθελοντισμού. Στο φεστιβάλ αυτό θα

ενταχθούν δράσεις που αναφέρονται στη φαντασία, τη δημιουργικότητα και τον εθελοντισμό. Ένα φεστιβάλ ανοικτό, όπου μπορούν να συμμετέχουν άτομα ή ομάδες με δραστηριότητες σχετικά άγνωστες στο ευρύ κοινό. Λχ μπορούν να μετέχουν συλλέκτες (νομισμάτων, πετρωμάτων, γραμματοσήμων, καρτών, παλαιών βιβλίων, κλπ), μοντελιστές, ομάδες και εθελοντές με συλλογικές δράσεις (ραδιοερασιτέχνες, αιωροπτεριστές, διασώστες, κλπ). Παράλληλα με τις δράσεις αυτές και για την καλύτερη γνωριμία του κοινού με τα αντικείμενα αυτά, θα οργανώνονται σχετικές επιδείξεις, εκθέσεις κλπ. Με τον τρόπο αυτό το κοινό γνωρίζει αντικείμενα που δεν έχει τη δυνατότητα να τα προσεγγίσει διαφορετικά, δημιουργείται ένας χώρος αλληλογνωριμίας και διαλόγου. Να σημειωθεί ότι ανάλογο φεστιβάλ οργανώθηκε το 2007 και τότε υπήρξε μεγάλος αριθμός συμμετοχών και η ανταπόκριση του κοινού ήταν ιδιαίτερα σημαντική. Το φεστιβάλ αυτό δεν έγινε δυνατόν να συνεχιστεί γιατί δεν μπόρεσε να λύσει βασικά προβλήματα, με σημαντικότερο αυτό της στέγασης των εκθεμάτων. Η βοήθεια του στρατού το 2007 ήταν σημαντική και βοήθησε τη διοργάνωση του, αλλά αυτό δε μπορούσε να αποτελέσει πάγια λύση.

Μικρά παιδιά μυούνται στα μυστικά του ραδιοερασιτεχνιμού. Στη διάρκεια του φεστιβάλ μπορούσε ο οποιοσδήποτε να συνομιλήσει με οποιοδήποτε μέρος του κόσμου με άλλους ραδιοερασιτέχνες - 2007

Ενημέρωση για τα μυστικά της πτήσης με ένα υπερελαφρό αεροσκάφος που ήταν στο χώρο της έκθεσης. Στη διάρκεια του φεστιβάλ, αιωροπτεριστές εκτελούσαν πτήσεις πάνω από το χώρο του φεστιβάλ. - 2007

193

• Φεστιβάλ βιβλίου. Η οργάνωση σειράς δράσεων για το βιβλίο μπορεί να έχει ως αιχμή ένα τοπικό φεστιβάλ βιβλίου. Οι δράσεις αυτές θα βοηθήσουν τόσο το ίδιο βιβλίο, όσο και τη γνώση. Βέβαια ένα φεστιβάλ βιβλίου στη Βέροια θα είναι μια δράση τοπικού χαρακτήρα, από τη στιγμή που δεν έχει λόγο αλλά ούτε και δυνατότητα να ανταγωνιστεί ανάλογους θεσμούς όπως το φεστιβάλ βιβλίου της Θεσσαλονίκης αλλά και το αντίστοιχο διεθνές φεστιβάλ βιβλίου. Ως δράση προτείνεται γιατί το βιβλίο πρέπει να διεκδικήσει τη θέση που του πρέπει στο χώρο και στην περιοχή μας και η ΚΕΠΑ δε μπορεί παρά να είναι αρωγός σε αυτή την προσπάθεια. Ακόμα αξίζει να εκτιμηθεί η περίπτωση της οργάνωσης θεματικών αφιερωμάτων στο πλαίσιο του ίδιου του φεστιβάλ, ικανών να του προσδώσουν μια σχετική μοναδικότητα. Τα θεματικά αυτά αφιερώματα μπορεί να είναι συναφή με τις θεματικές βιβλιοθήκες που προτείνεται να δημιουργηθούν στο πλαίσιο της δημοτικής βιβλιοθήκης (κινηματογράφος, μουσική, θέατρο, εικαστικά, χορός, κλπ), με την παιδεία – εκπαίδευση (μουσείο εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης), την αρχιτεκτονική (αρχείο Ν. Μουστόπουλου), ή την ιστορία στο πλαίσιο των σχετικών αρχείων που έχει στην κατοχή της η ΚΕΠΑ (ιστορικό Πανόραμα), κλπ.

• "Εργαστήριο" design … Η ιδέα της δημιουργίας ενός "εργαστηρίου" design είναι μια επιλογή που θα πρέπει να εξεταστεί στο πλαίσιο ενίσχυσης της καινοτομίας, ειδικότερα αυτής που έχει να κάνει με την εικόνα, τη λειτουργία της πόλης και του δημόσιου χώρου. Βέβαια το design έχει πολλά πεδία εφαρμογής και εναπόκειται στους δημιουργούς του εργαστηρίου να προσδιορίζουν το εύρος και τα αντικείμενα τα οποία θα ενσωματωθούν σε αυτό. Η πρόταση αυτή σε πολύ μεγαλύτερη έκταση, είχε κατατεθεί και ως πρόταση και για χρηματοδότηση της μέσω κοινοτικών πόρων το 2006, στο πλαίσιο του προγράμματος "Πρότυπα Καινοτόμα Σχέδια Ανάπτυξης", αλλά δυστυχώς το όλο πρόγραμμα δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Η υλοποίηση της πρότασης εκείνης θα πολλαπλασίαζε τη δυναμική των παραγόμενων προϊόντων τόσο της περιοχής όσο της περιφέρειας μας. Προέβλεπε μάλιστα εκτός των άλλων παραμέτρων του βιομηχανικού σχεδιασμού – οργάνωση και διαχείριση παραγωγής – και τη δημιουργία σχολής design, που θα έδινε μια προστιθέμενη αξία στα προϊόντα. Ως μια υποδεέστερη εκδοχή της πρότασης αυτής, μπορεί να εξεταστεί σήμερα η δυνατότητα της λειτουργίας ενός εργαστηρίου design στο πλαίσιο της ΚΕΠΑ. Η όλη πορεία και δυναμική της πρότασης αυτής μπορεί να εκτιμηθεί από τη στιγμή της δημιουργίας και της παραγωγής των πρώτων αποτελεσμάτων της και στη συνέχεια να αποφασιστεί η δυνατότητα διεύρυνσής της. Εκτός από τη λειτουργία του εργαστηρίου, μπορούμε να σχεδιάσουμε και να οργανώσουμε ακόμα και εκθέσεις και διαγωνισμούς πάνω σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Για παράδειγμα ένα διαγωνισμό σχεδίασης ενός φωτιστικού δημόσιου χώρου, σχεδιασμός που εκτός των άλλων μπορεί να εμπεριέχει και άλλες καινοτομίες όπως η εξοικονόμηση ενέργειας. Ο διαγωνισμός αυτός μπορεί να συνοδευτεί με μια έκθεση των συμμετοχών και ο δήμος ή άλλοι φορείς να αναλάβουν να προμηθευτούν μια αρχική ποσότητα ως επιβράβευση των βραβευμένων σχεδίων. Ο συγκεκριμένος διαγωνισμός και η παράλληλη έκθεση, αλλά και άλλες πρωτοβουλίες είναι βέβαιο ότι θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον σχετικών βιοτεχνιών ίσως και βιομηχανιών. Έτσι η όλη αυτή πρωτοβουλία μπορεί να εξελιχθεί σε ένα σημείο συνάντησης ιδεών και προτάσεων με την παραγωγή. Αυτό θα ήταν και η μεγαλύτερη επιτυχία της όλης προσπάθειας, θα κατάγραφε τη Βέροια ως ένα ιδιαίτερο σημείο προώθησης της καινοτομίας. Σε ότι αφορά τα αντικείμενα του εργαστηρίου αυτά μπορούν να περιλάβουν και θέματα που θα είναι πιο εμπορικού χαρακτήρα και σχετικά χαμηλού κόστους, όπως καινοτόμα έπιπλα, εξοπλισμό καθημερινής χρήσης, κλπ. Αυτή η πρωτοβουλία θα προσέλκυε και το ενδιαφέρον νέων ανθρώπων, αφού θα τους έδινε τη δυνατότητα να προβάλουν τις ιδέες τους και την εργασία τους στο χώρο του

194

design. Βέβαια μια τέτοια πρωτοβουλία έχει πάντα και έναν άλλο στόχο που αφορά την "εκπαίδευση", την εξοικείωση όλων μας με το "διαφορετικό" και το ιδιαίτερο. ● Πολιτιστικοί θεσμοί - Η πόλη μας ... η γειτονιά μας ... (παρέμβαση με

στόχο την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής στην πόλη)

Από τις μεγαλύτερες προκλήσεις σήμερα, αποτελεί η ανάπτυξη και διεύρυνση της κοινωνικής συνοχής στις πόλεις. Δυστυχώς η περίοδος της κρίσης, δημιούργησε προϋποθέσεις και συνθήκες κοινωνικού αποκλεισμού για πολλούς δημότες. Εδώ ο πολιτισμός πρέπει να παρέμβει με πρωτοβουλίες και δράσεις, να προσπαθήσει να δημιουργήσει όσο είναι δυνατόν συνθήκες και σημεία επανασύνδεσης των κατοίκων της πόλης. Στην λογική αυτή θα πρέπει να συμβάλουμε στην ανάπτυξη μιας εθελοντικής στη βάση της πρωτοβουλίας, όπου στις γειτονιές της πόλης την άνοιξη και το καλοκαίρι σε πρώτο στάδιο, θα αναπτυχθούν μικρές πολιτιστικές δράσεις χαμηλού ή και μηδενικού κόστους. Οι πρωτοβουλίες αυτές μπορούν να είναι μικρές συναυλίες, κάποιες μικρές δράσεις για τα παιδιά της γειτονιάς κλπ. Με τον τρόπο αυτό η γειτονιά αποκτά τη δική της οντότητα, ενδυναμώνονται οι σχέσεις μεταξύ των κατοίκων της.

Εικόνα από παλιά γειτονιά της δεκαετίας του ‘50. Σήμερα παρόλο που οι γειτονιές σήμερα έχουν αλλάξει, πάντα υπάρχουν οι δυνατότητες αυτές να αποκτήσουν ένα ρόλο, μια ταυτότητα. Να γίνουν το σημείο συνάντησης της πόλης και των ανθρώπων τους.

Προβολή σε γειτονιά της Αθήνας σήμερα. Παιχνίδι με αφορμή ένα παλιό έθιμο σε γειτονιά.

● Πολιτιστικοί θεσμοί – Υποδομές θεσμών. Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν κάποιες από τις προτεινόμενες δράσεις, είναι αυτό των αναγκαίων υποδομών και ειδικότερα "εκθετηρίων". Αυτή η έλλειψη φάνηκε πολύ καθαρά στη οργάνωση του "φεστιβάλ δημιουργίας" και αυτή ήταν μάλιστα και η αιτία της αδυναμίας οργάνωσης και του επόμενου φεστιβάλ δημιουργίας. Τα "εκθετήρια" προφυλάγουν τα ευαίσθητα εκθέματα και οριοθετούν το χώρο όπου αναπτύσσονται οι σχετικές δράσεις. Το κόστος κατασκευής τους βέβαια είναι σχετικά υψηλό και δεν είναι λογικό αυτά να κατασκευαστούν για συγκεκριμένη χρήση. Θα πρέπει η όποια απόφαση για την κατασκευή τους να πάρει υπόψη τόσο το δεδομένο αυτό όσο και τον τρόπο της χρήσης τους. Αν κατασκευαστούν εκθετήρια αυτά μπορούν να βοηθήσουν στην ανάπτυξη πολλών δραστηριοτήτων, όπως οι εκθέσεις βιβλίου, φεστιβάλ δημιουργικότητας, χριστουγεννιάτικες εκδηλώσεις κλπ.

195

Μια πολύ όμορφη και ευέλικτη κατασκευή ενός εκθετηρίου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διάφορες δραστηριότητες και να προσαρμοστεί ανάλογα με τις ανάγκες των δραστηριοτήτων.

196

197

● Βιβλιοθήκες, γνώση και πληροφορίες - γενικές διαπιστώσεις. Οι βιβλιοθήκες σήμερα βρίσκονται μπροστά σε ένα σοβαρό πρόβλημα, αυτό του

προσδιορισμού του ρόλου και της λειτουργίας τους, όσο και αν αυτό φαίνεται περίεργο. Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατόν να επιχειρήσουμε εδώ μια εκτενή αναφορά στο πρόβλημα αυτό, όμως δε μπορεί να μη γίνει έστω και μια περιορισμένη αναφορά. Σε διαφορετική περίπτωση δε θα μπορέσουμε να εκτιμήσουμε σωστά την σημερινή πραγματικότητα στο χώρο του βιβλίου. Σε συνέχεια δε θα μπορέσουμε να διαμορφώσουμε και να τεκμηριώσουμε τη δική μας πολιτική στο χώρο των βιβλιοθηκών, όπως και γενικότερα στα ζητήματα της γνώσης και της πληροφορίας.

Η διείσδυση της ηλεκτρονικής στο χώρο του βιβλίου, των βιβλιοθηκών, αλλά και των τεκμηρίων, που συνθέτουν το υπόβαθρο της γνώσης ήταν καταλυτική, θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε ακόμα και "ανατρεπτική". Η δυνατότητα της διάχυσης της πληροφορίας είναι πλέον ασύλληπτα μεγάλη, ταυτόχρονα όμως ενέχει και πολλούς κινδύνους στα ζητήματα της διαχείρισής της.

Τα θέματα που καλούμαστε να διαχειριστούμε είναι. • Η "Δημοκρατία" στο ράφι. Το βιβλίο στο ράφι είναι μια μεγάλη δημοκρατική

κατάκτηση. Ένα βιβλίο βρίσκεται εκεί "ανταγωνιζόμενο" με ίσους όρους το διπλανό του. Στην ηλεκτρονική διαχείριση όμως των τίτλων των βιβλίων, υπάρχει η "τεχνική" δυνατότητα της ετεροβαρούς προβολής ενός τίτλου, άρα και διάχυσης των συγκεκριμένων γνώσεων και πληροφοριών που αυτό περιέχει. Η σχετική μεθοδολογία και τεχνική που αυτό μπορεί να γίνει είναι απλή. Εάν λχ ένα βιβλίο καταχωρηθεί με μειωμένο αριθμό "κλειδιών" ή με όχι απόλυτα αντιπροσωπευτικές λέξεις, τότε οι μηχανές αναζήτησης θα δυσκολευτούν να το επιλέξουν ή και το αντίθετο. Βέβαια υπάρχουν και άλλες τεχνικές, έτσι που τελικά η αναζήτηση τίτλων και αντίστοιχων γνώσεων και πληροφοριών, να πριμοδοτείται κατά το "δοκούν" από τις μηχανές αναζήτησης. Εδώ λοιπόν τίθεται το ζήτημα του λογισμικού που υποστηρίζει τις εφαρμογές αυτές, από τη στιγμή που αυτό δεν είναι ανοικτό και δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τα κριτήρια επιλογής των τίτλων από τις μηχανές αναζήτησης. Με βάση τη μεθόδευση αυτή είναι δυνατή η επιλεκτική προώθηση συγκεκριμένων τίτλων και τεκμηρίων άρα και η προβολή – προώθηση των πληροφοριών και της ιδεολογίας που αυτά εκφράζουν. Είναι λοιπόν σημαντικό να οριστούν κατά το δυνατόν αντικειμενικοί κανόνες στην όλη διαδικασία της ηλεκτρονικής καταχώρησης, που σήμερα όμως δεν υφίστανται, αλλά και η δημιουργία ενός ανοικτού λογισμικού που θα διασφαλίζει τη διαφάνεια στην όλη διαδικασία.

• Η επιλεκτική προσφορά τεκμηρίων – "μεθοδεύσεις" στην καταχώρηση βιβλίων και

τεκμηρίων. Στο ποιος επιλέγει, με ποιο τρόπο καταχωρεί και ποιος διασφαλίζει τελικά την καταχώρηση συνολικά των τεκμηρίων μιας βιβλιοθήκης ή γενικότερα μιας συλλογής (εκτός βέβαια από τα βιβλία αναφερόμαστε σε έγγραφα, φωτογραφίες και γενικά τεκμήρια), εντοπίζεται το δεύτερο σημαντικό πρόβλημα. Πολλοί οργανισμοί με την μέθοδο της προεπιλογής, ουσιαστικά ασκούν ένα είδος "λογοκρισίας" στις συλλογές τους. Το φαινόμενο αυτό θα το δούμε πολύ καθαρά ως μια κοινή πρακτική των μουσείων, πολλά από τα οποία ασκούν έλεγχο στις συλλογές που εκθέτουν με την έκθεση ή μη ορισμένων αντικειμένων και τεκμηρίων. Ακριβώς ανάλογα πράττουν και βιβλιοθήκες για μια σειρά από δικούς τους λόγους. Ένα τεκμήριο από τη στιγμή που θα περάσει στη κατοχή κάποιου οργανισμού, συναρτά την τύχη του από την "κοσμοθεωρία" και τις πολιτικές αντιλήψεις του οργανισμού. Το τεκμήριο που δεν "υπηρετεί" τα κρατούντα και περνά στην κατοχή κάποιου οργανισμού, συνήθως χάνεται από το προσκήνιο, ή αξιοποιείται με διάφορες "τεχνικές" (πχ η δημοσιοποίηση μέρους του) με βάση όμως τη δική τους οπτική και σκοπιμότητα. Τα τεκμήρια δεν αποτελούν ιδιοκτησία και πρέπει να δίνονται προς πληροφόρηση και ενημέρωση όλων, χωρίς να προηγείται καμιά διαδικασία "αξιολόγησης" τους.

198

Αυτό που διασφαλίζει την δημοκρατικότητα της γνώσης είναι η χωρίς περιορισμούς και η με ενιαίους όρους δημοσιοποίηση όλων των ψηφιακών και ψηφιοποιημένων τεκμηρίων. Εδώ βέβαια θα πρέπει να τεθούν όροι που αφορούν το υπαρκτό θέμα της διαχείρισης ορισμένων "ευαίσθητων" τεκμηρίων, αλλά αυτά πρέπει να τύχουν ειδικού χειρισμού από ομάδα επιστημόνων. Σε κάθε περίπτωση αυτά πρέπει να αποτελούν τις εξαιρέσεις και όχι τον κανόνα. Υπάρχει τέλος η περίπτωση υπερπροσφοράς πληροφοριών και γνώσεων που απηχούν συγκεκριμένες αντιλήψεις και πολιτικές, αλλά και αντίστοιχα μια μειωμένη προσφορά πληροφοριών και γνώσεων που εκφράζουν διαφορετική φιλοσοφία και αντιλήψεις.

• Το ανοικτό λογισμικό των προγραμμάτων διαχείρισης των τεκμηρίων. Είναι προφανές ότι ένα ανοικτό λογισμικό προσφέρει τη δυνατότητα ελέγχου του συνόλου της λειτουργίας του σχετικού προγράμματος που αφορά τη διαχείριση μιας βάσης δεδομένων. Δε μπορεί να διασφαλιστεί η δημοκρατική διαχείριση των κάθε είδους τεκμηρίων, αν δεν μπορεί να ελεγχθεί ο τρόπος δομής και διαχείρισης τους μέσω του σχετικού προγράμματος. Στη λογική αυτή τόσο η πολιτική του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης (πρόγραμμα ΑΒΕΚΤ), όσο και η "αντιπρόταση" του οργανισμού Future Library που δεν προσφέρουν ανοικτό λογισμικό, γεννούν βάσιμες υποψίες ότι υποκρύπτουν σκοπιμότητες. Και βέβαια ένα ανοικτό λογισμό προσφέρει τη δυνατότητα στο χρήστη να το διαμορφώσει σύμφωνα με τις ανάγκες του. Στην περίπτωση αυτή όμως θα πρέπει να αντιμετωπιστεί η δυνατότητα συνλειτουργίας διαφορετικών βάσεων δεδομένων για την αναζήτηση μιας πλγροφορίας. Να έχει δηλαδή ο χρήστης τη δυνατότητα μέσα από ένα μοναδικό μηχανισμό αναζήτησης να αναζητά την πληροφορία σε διαφορετικές βάσεις δεδομένων.

• Η "εμπορία" των πνευματικών δικαιωμάτων. Αυτό αποτελεί έναν εν δυνάμει κίνδυνο

στο θεμέλιο της γνώσης. Η αγορά πνευματικών δικαιωμάτων κυρίως βιβλίων, από επιχειρήσεις και διάφορους οργανισμούς, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Η αγορά πνευματικών δικαιωμάτων από εμπορικού και μη χαρακτήρα επιχειρήσεις και οργανισμούς, που συνεπάγεται την προσδοκία του κέρδους είναι η πιο απλή και σχετικά ανώδυνη ερμηνεία. Η άλλη περίπτωση που πρέπει να μας προβληματίσει, είναι η ύπαρξη κάποιας σκοπιμότητας σχετικής με την κυκλοφορία ή όχι μιας πληροφορίας ή γνώσης, μέσω της εμπορίας των πνευματικών δικαιωμάτων. Από τη στιγμή που κάποιος φορέας αγοράσει τα πνευματικά δικαιώματα ενός έργου, αυτός ως ο κύριος του έργου αποφασίζει για την τύχη του.

• Η περίπτωση της ACTA. Το γεγονός και μόνο ότι το όλο αυτό σχέδιο που αφορά τη

διαχείριση της πληροφορίας στο διαδίκτυο, συζητείται ερήμην των πολιτών και των πολιτικών ηγεσιών, πρέπει να μας προβληματίσει σε σχέση με τα τεκταινόμενα στο χώρο της πληροφορίας και γενικότερα της γνώσης. Αν και οι σχετικές ρυθμίσεις έχουν τον μανδύα της υπεράσπισης των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών, δε μπορεί παρά να γεννά προβληματισμό και να αμφισβητείται η πρόθεση του όλου σχεδίου, από ένα και μόνο γεγονός. Οι όποιες ρυθμίσεις αποφασιστούν για το ζήτημα αυτό από εκπροσώπους εταιρειών που μετέχουν στη σχετική διαβούλευση, θα έρθουν εκ των υστέρων απλά για πολιτική επικύρωση από τις κυβερνήσεις !

● Βιβλιοθήκες – Γνώση, πληροφορίες – μια "άλλη" προσέγγιση Στον αντίποδα όλων αυτών των προβλημάτων, στον τομέα των βιβλιοθηκών και

γενικότερα στα ζητήματα της διαχείρισης της γνώσης, πρέπει να χαραχθούν πολιτικές που θα αποτρέπουν την οποιαδήποτε προσπάθεια χειραγώγησης και περιορισμού της. Θα πρέπει οι πολιτικές αυτές να χαρακτηρίζονται από δημοκρατία και ελευθερία, να αποκλείουν οποιασδήποτε μορφής παρέμβαση. Με τις πολιτικές αυτές πρέπει να είναι συμβατές και οι αντίστοιχες επιλογές της ΚΕΠΑ. Ενδεικτικά στοιχεία των πολιτικών αυτών και της φιλοσοφίας που αυτές οφείλουν να υπηρετούν είναι.

199

• Τι υπηρετούν οι βιβλιοθήκες. Οι βιβλιοθήκες δε μπορεί να υπηρετούν παρά μόνο και με

κάθε πρόσφορο μέσο, τη διαδικασία συγκέντρωσης και στη συνέχεια της διάχυσης γνώσεων και πληροφοριών. Είναι αποδεκτό να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται δράσεις που στοχεύουν στην προσέλκυση και ενεργοποίηση αναγνωστών, αλλά δε μπορεί οι δράσεις αυτές τελικά να πρυτανεύουν, να "αυτονομούνται" και να μετεξελίσσονται σε βασική δραστηριότητα, να αποκόπτονται δηλαδή από τη διαδικασία της γνώσης. Δε μπορεί δηλαδή μια βιβλιοθήκη να μετεξελίσσεται σε ένα – γενικά - πνευματικό κέντρο. Δε μπορεί δηλαδή μια βιβλιοθήκη να αναπτύσσει δράσεις που έχουν λχ ως αντικείμενο τη ζωγραφική, με σκοπό την προσέλκυση αναγνωστών και αυτή η δραστηριότητα στην πορεία να αυτονομείται και να ανάγεται σε αυτοσκοπό. Και είναι δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στους στόχους και τη σκοπιμότητα τέτοιων πρωτοβουλιών και έτσι πρέπει να αντιμετωπίζονται με περισσή σύνεση και κριτική διάθεση. Οι οποιεσδήποτε δραστηριότητες των βιβλιοθηκών θα πρέπει να έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και προσδιορισμένους στόχους πάντα σε σχέση με τη γνώση και την πληροφορία. Οι βιβλιοθήκες πρέπει να είναι οι κιβωτοί της γνώσης και της πληροφορίας, μεριμνώντας για τη συγκέντρωση, διαφύλαξη και διάχυσή τους. Σε αρμονία με την αντίληψη αυτή, οι βιβλιοθήκες της ΚΕΠΑ οφείλουν να προσδιορίσουν και οριοθετήσουν με σαφήνεια τις δράσεις τους στα ζητήματα της γνώσης και της πληροφορίας, του ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν.

• Το μέλλον του βιβλίου. Ένα από τα μεγάλα ζητήματα που πρέπει να διαχειριστούν οι βιβλιοθήκες είναι και το ζήτημα του βιβλίου ως "οντότητα". Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι το βιβλίο με τη μορφή που το γνωρίσαμε, έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του και σήμερα ακολουθεί μια φθίνουσα πορεία. Για την τεκμηρίωση αυτής της θέσης προβάλλουν το γεγονός ότι η ψηφιακή εκδοχή του βιβλίου, δείχνει σημεία επικράτησης έναντι του κλασικού βιβλίου. Αυτό είναι μια σχετική αλήθεια και μένει να αποδειχτεί στην πορεία του χρόνου. Στην παρούσα φάση όμως δε μπορούμε εμείς με τις επιλογές μας να απαξιώσουμε το βιβλίο, γιατί στη λογική αυτή οι ίδιες οι βιβλιοθήκες ως θεσμός θα ακολουθήσουν την τύχη του βιβλίου. Ποια λχ θα είναι η ανάγκη ύπαρξης μιας βιβλιοθήκης όταν ο αναγνώστης θα μπορεί να περιηγηθεί στις συλλογές και να προμηθευτεί τον τίτλο που τον ενδιαφέρει μέσω του διαδικτύου. Οι νέες μορφές των βιβλιοθηκών δεν θα είναι παρά οργανισμοί που θα διαχειρίζονται και θα εμπορεύονται τη γνώση και την πληροφορία μέσω κυρίως του διαδικτύου και αυτή η οπτική ίσως να είναι μια επαρκής εξήγηση για τα όσα συμβαίνουν σήμερα στο χώρο. Με το δεδομένο αυτό ο πειρασμός ελέγχου και παρεμβάσεων στο ίδιο το περιεχόμενο του βιβλίου από τους ίδιους τους διαχειριστές του είναι μεγάλος. Έτσι η μάχη του "βιβλίου" ενάντια στο "ψηφιακό βιβλίο" ίσως να είναι μην είναι τελικά μια "γραφική" μάχη, αλλά μάχη ουσίας που υποκρύπτει την προσπάθεια χειραγώγησης της γνώσης και της πληροφορίας. Ένα κλασικό βιβλίο είναι ένα πρωτογενές υλικό που δεν επιδέχεται παρεμβάσεις στο περιεχόμενό του, σε αντίθεση με ένα ψηφιακό βιβλίο, που μπορεί να υποστεί κάθε είδους "παρεμβάσεις" τόσο στο περιεχόμενο αλλά κυρίως στη διαχείριση του. Η περίπτωση αυτή θυμίζει τους αντιγραφείς των πρώτων αιώνων που όχι μόνο αντέγραφαν έργα αλλά παρενέβαιναν και στο περιεχόμενό τους ! Εδώ θα πρέπει να δώσουμε και μια σειρά άλλων παραμέτρων που αξίζει να μας προβληματίσουν. Αρχικά η κάθε αναζήτηση πληροφοριών και τίτλων αφήνει ηλεκτρονικό ίχνος έτσι που μπορεί να καταγραφούν ευαίσθητες πληροφορίες σχετικές με τις αντιλήψεις του αναγνώστη, πληροφορίες που μπορεί να τύχουν ανάλογης "αξιοποίησης". Ακόμα μια ψηφιακή έκδοση ενώ έχει μηδαμινό κόστος παραγωγής, η τιμή διάθεσής της δεν υπολείπεται και πολύ μιας έκδοσης σε χαρτί, γεγονός που ερμηνεύεται ως προσπάθεια μεγαλύτερης οικονομικής εκμετάλλευσης του βιβλίου (ανάλογα με ότι συνέβη στο χώρο της μουσικής με την κυκλοφορία των CD στη θέση του βινυλίου).

200

• Η δημιουργία ενός ανοικτού λογισμικού που θα διασφαλίζει την δημοκρατική αντιμετώπιση των κάθε είδους τεκμηρίων στο θέμα της διαχείρισής τους (βιβλία, φωτογραφίες, έγγραφα, ηχητικά ντοκουμέντα, κλπ), αποτελεί βασική προτεραιότητα. Αν και μοιάζει ως ένα τεχνικό ζήτημα, οι δυνατότητες παρέμβασης που αυτό δίνει στην όλη διαδικασία αναζήτησης τεκμηρίων είναι μεγάλες και ο διαχειριστής μπορεί να διαμορφώσει μέσα από διάφορες τεχνικές, συνθήκες για την προώθηση των επιλογών του. Ένα ανοικτό λογισμικό είναι αυτό που θα δείξει την ύπαρξη ή όχι των κάθε είδους παρόμοιων συνθηκών. Δυστυχώς όλα τα σχετικά προγράμματα που κυκλοφορούν και είτε είναι προϊόντα κρατικών οργανισμών, είτε ιδιωτικών φορέων, έχουν κλειστό λειτουργικό και δομή, έτσι που να μην είναι θέση να γνωρίζει κανείς την ακριβή λειτουργία τους. Αυτός είναι ο λόγος που η δημιουργία ενός ανοικτού λογισμικού για διαχείριση, τίτλων βιβλίων, πληροφοριών και γνώσεων αποτελεί ζήτημα προτεραιότητας.

• Ενιαία βάση διαχείρισης πληροφοριών, τεκμηρίων και τίτλων. Καταχώρηση όλων των πληροφοριών, τεκμηρίων και τίτλων σε μια ενιαία βάση δεδομένων, ώστε να ευκολυνθεί με τρόπο αποτελεσματικό και άμεσο η ανεύρεση οποιασδήποτε πληροφορίας. Με τον τρόπο αυτό κάθε πληροφορία θα μπορεί να προσιτή στον καθένα. Η ενιαία βάση δεδομένων παράλληλα προσφέρει ακόμα με τρόπο μοναδικό, ολοκληρωμένη ενημέρωση για οποιοδήποτε θέμα για το οποίο κάποιος θα αναζητήσει σχετικές πληροφορίες. Μέχρι σήμερα η ανεύρεση πληροφοριών είναι μια διαδικασία σχετικά δύσκολη και απαιτεί έρευνα. Αυτό όμως δεν δικαιολογείται πλέον από την αλματώδη ανάπτυξη της πληροφορικής. Η αντίληψη αυτή δεν έρχεται σε αντίφαση με την προηγούμενη θέση που αντιμετώπιζε με σκεπτικισμό την ψηφιακή εκδοχή του βιβλίου. Απλά η θέση εκείνη είχε να κάνει με τους κινδύνους που συνεπάγεται η άκριτη υιοθέτηση του ηλεκτρονικού βιβλίου, στη θέση του βιβλίου όπως σήμερα το γνωρίζουμε.

• Περιεχόμενο βιβλιοθηκών. Σε ότι αφορά το περιεχόμενο των βιβλιοθηκών, αυτό προσδιορίζεται στα ακόλουθα αντικείμενα. Βιβλία Αρχειακό υλικό σε πρωτότυπη ή ψηφιακή μορφή. Ψηφιακοί δίσκοι μουσικής Ψηφιακοί δίσκοι καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων (παραστάσεις χορού,

συναυλίες, κλπ) Ψηφιακοί δίσκοι με επιστημονικό και ιστορικό περιεχόμενο.

• Ψηφιοποίηση όλων των σημαντικών τεκμηρίων και των πληροφοριών που υπάρχουν

και ανάρτησή τους στο διαδίκτυο. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται η ελεύθερη πρόσβαση του οποιουδήποτε στο σύνολο των διαθεσίμων τεκμηρίων και πληροφοριών, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγεται η πρόσβαση σε πρωτογενές υλικό. Με τον τρόπο αυτό το πρωτογενές υλικό αξιοποιείται άμεσα, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζεται από τη συνεχή του χρήση που ενδεχόμενα θα του προκαλέσει φθορά. Δε μπορεί οποιοδήποτε τεκμήριο ή πληροφορία να περιμένει την "ανακάλυψη" του από κάποιον ερευνητή μέσα σε ένα πλήθος πρωτογενούς υλικού. Βέβαια αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη ειδικής υπηρεσίας ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης, ώστε οτιδήποτε αποκτάται να ψηφιοποιείται και να κοινοποιείται άμεσα. Αλλά ακόμα και αν η διαδικασία αυτή είναι χρονοβόρα και απαιτητική θα πρέπει όχι μόνο να υιοθετηθεί, αλλά και να διασφαλιστεί η συνεχής λειτουργία της.

201

● Βιβλιοθήκες της ΚΕΠΑ. Η ΚΕΠΑ διαχειρίζεται δύο βιβλιοθήκες, ενώ δεν έχει ενεργοποιηθεί ακόμα προς την

πλευρά της τρίτης, που εξακολουθεί να λειτουργεί αποκλειστικά με τη στήριξη υπαλλήλων του δήμου, αν και ως δραστηριότητα ανήκει στη δικαιοδοσία της ΚΕΠΑ.

Συγκεκριμένα σήμερα η ΚΕΠΑ λειτουργεί τις βιβλιοθήκες "Θ. Ζωγιοπούλου" στη Βέροια και τη βιβλιοθήκη Μακροχωρίου. Δεν έχει τη δυνατότητα με τα σημερινά δεδομένα και τη στελέχωσή της, να λειτουργήσει τη βιβλιοθήκη του Αγ. Γεωργίου, αν και αυτό αποτελεί και συμβατική της υποχρέωση σύμφωνα και με το καταστατικό της. Η συγκεκριμένη αδυναμία αποτελεί ένα πρόβλημα που οφείλει να το αντιμετωπίσει άμεσα. Να τονιστεί ακόμα ότι στη βιβλιοθήκη του Μακροχωρίου, απασχολείται υπάλληλος χωρίς τις αναγκαίες γνώσεις βιβλιοθηκονομίας και αυτό συνεπάγεται την μη ολοκληρωμένη λειτουργία της. Δεν έχει καμιά κάλυψη με υπηρεσίες βιβλιοθήκης η Δημοτική ενότητα Μακεδονίδας και η Δημοτική ενότητα Βεργίνας.

Ιεραρχώντας το ζητήματα των βιβλιοθηκών, το μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα εντοπίζεται στη Δημοτική κοινότητα Μακεδονίδας και ακόλουθα στον Αγ. Γεώργιο. Το πρόβλημα με τη Βεργίνα δεν εκτιμάται στη φάση αυτή ως επείγον, από τη στιγμή που η πρόσβαση στη Βέροια είναι σχετικά εύκολη.

Εκτιμώντας συνολικά τις προσφερόμενες υπηρεσίες των βιβλιοθηκών της ΚΕΠΑ, δεν μπορούμε να τις χαρακτηρίσουμε ως ικανοποιητικές ακόμα και για τη Βέροια, με το δεδομένο ότι δεν υπάρχει επαρκής στελέχωση, εξοπλισμός και ενημέρωση των τίτλων.

Αποτελεί βασικό στόχο η κάλυψη του συνόλου των περιοχών του δήμου αρχικά με τις

βασικές υπηρεσίες βιβλιοθήκης και στη συνέχεια με την κατά το δυνατόν παροχή ίδιου επιπέδου υπηρεσιών. Οι βιβλιοθήκες σύμφωνα με τον προτεινόμενο γενικότερο σχεδιασμό, θα είναι οι βασικοί πυρήνες των τοπικών πολιτιστικών κέντρων. Θα λειτουργούν ακόμα ως ένα δίκτυο, με κοινή βάση δεδομένων σε ότι αφορά τους τίτλους τους, αλλά τη διαχείριση των ίδιων των βιβλίων. Η λειτουργία τους αυτή θα γίνεται με ηλεκτρονικό τρόπο και οι σχετικές πληροφορίες θα είναι διαθέσιμες και στους συναλλασσόμενους με τις βιβλιοθήκες μέσω πάντα του διαδικτύου. Ένας αναγνώστης δηλαδή θα γνωρίζει αν και που βρίσκεται ένας τίτλος και αν είναι και πότε αυτός θα είναι διαθέσιμος.

Με τον τρόπο αυτό εκτός από το στόχο της εξυπηρέτησης των αναγνωστών θα επιτευχθεί και ένας άλλο στόχος. Αυτός της μείωσης της δαπάνης προμήθειας τίτλων, από τη στιγμή που θα υπάρχει η δυνατότητα παραχώρησης ενός βιβλίου, άσχετα σε ποια βιβλιοθήκη βρίσκεται αυτό. Όπως παρακάτω προτείνεται θα υπάρχει η δυνατότητα δανεισμού ενός τίτλου ανεξάρτητα σε ποια βιβλιοθήκη βρίσκεται αυτός. Η απόδοση του βιβλίου θα αποτελεί ευθύνη του δικτύου και αυτό θα είναι υπεύθυνο για τη μεταφορά ενός τίτλου από τη μια βιβλιοθήκη στην άλλη.

Στόχος είναι οι βιβλιοθήκες να εξελιχθούν σε βασικούς πυρήνες διάχυσης της γνώσης, σε

συνδυασμό με μια σειρά άλλων πρωτοβουλιών όπως αυτές αναλύονται παρακάτω. Αυτό που μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα στην όλη προσπάθεια, όπως λχ η οργάνωση και λειτουργία θεματικών βιβλιοθηκών, με περιεχόμενο ανάλογο των διαφόρων εκπαιδευτικών τομέων της ΚΕΠΑ (μουσική, χορός, θέατρο, εικαστικά κλπ). Όλα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν σε συνέργια με άλλες δραστηριότητες της ΚΕΠΑ (εκπαιδευτικός τομέας) και αυτό θα δώσει στην όλη προσπάθεια μια ιδιαίτερη δυναμική.

● Βιβλιοθήκες –λειτουργία, στόχοι και πρωτοβουλίες … Στο χώρο του βιβλίου και των βιβλιοθηκών της ΚΕΠΑ εντοπίζονται μια σειρά ειδικών

θεμάτων, που θα πρέπει να τύχουν ξεχωριστής αντιμετώπισης. Τα θέματα αυτά όπως και γενικότερα κάποιες προτεινόμενες δράσεις και επιλογές είναι.

• Οργάνωση θεματικών βιβλιοθηκών. Ως μια βασική επιλογή των βιβλιοθηκών της

ΚΕΠΑ, αποτελεί η συγκρότηση και λειτουργία θεματικών βιβλιοθηκών. Συγκεκριμένα

202

η βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου μπορεί να αναλάβει την ευθύνη της συγκρότησης στο πλαίσιο της λειτουργίας της, μιας σειράς θεματικών βιβλιοθηκών που θα προσφέρουν ειδικές και ολοκληρωμένες πληροφορίες και γνώσεις σχετικές με το θεματικό τους περιεχόμενο. Οι θεματικές βιβλιοθήκες είναι μια επιλογή που υπαγορεύεται από την ανάγκη για παροχή εξειδικευμένων γνώσεων και πληροφοριών σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Οι θεματικές βιβλιοθήκες για την άρτια και ολοκληρωμένη συγκρότηση και λειτουργία τους, απαιτούν μια ανάλογη επιστημονική υποστήριξη. Δε μπορεί οι θεματικές βιβλιοθήκες να αναπτυχθούν ως απλές συλλογές βιβλίων. Πρέπει να συγκροτηθούν στη βάση μιας επιστημονικής προσέγγισης και επαρκούς γνώσης του αντικειμένου που θα πραγματεύονται. Ακόμα θα πρέπει να παρακολουθούν τις εξελίξεις στο αντικείμενο τους και να ενημερώνονται τακτικά. Δεν έχει νόημα η ύπαρξη μιας θεματικής βιβλιοθήκης, αν αυτή δε μπορεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στο χώρο της. Το υλικό που θα περιλαμβάνει η κάθε θεματική βιβλιοθήκη θα αφορά εκδόσεις, εγγραφές, ηχητικά τεκμήρια, φωτογραφίες και οτιδήποτε έχει σχέση με το αντικείμενο. Πρέπει να τονιστεί ότι η ΚΕΠΑ έχει τη δυνατότητα να σχεδιάσει και να υλοποιήσει μια παρόμοια επιλογή, από τη στιγμή που διαθέτει το αναγκαίο στελεχιακό δυναμικό και τις επιμέρους δομές που μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες αυτής της προσπάθειας. Συγκεκριμένα έχει στο δυναμικό της το στελεχιακό δυναμικό που μπορεί να καλύψει κάθε μορφή τέχνης (ωδείο, χορός, εικαστικά κλπ.), αλλά και ότι σχετίζεται με την ιστορία. (Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού). Οι θεματικές βιβλιοθήκες ακόμα μπορούν να αποτελέσουν πόλο έλξης ειδικών ομάδων, όπως μουσικών, ιστορικών κλπ, από τη στιγμή που μπορούν να προσφέρουν σε αυτές ειδικές γνώσεις και πληροφορίες. Οι τομείς που μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενα των θεματικών βιβλιοθηκών είναι. Μουσική - Μουσική βιβλιοθήκη – αυτή ήδη υφίσταται και περιλαμβάνει

παρτιτούρες, βιβλία, ηχογραφήσεις κλπ. Πρέπει όμως να ερευνηθεί η νομότυπη λειτουργία της, με τρόπο που να είναι δυνατόν το πολύ σημαντικό υλικό που αυτή διαθέτει να αξιοποιηθεί από τον κάθε ενδιαφερόμενο.

Χορός . Βιβλία, μαγνητοσκοπήσεις, κλπ. Εικαστικά . Το τμήμα αυτό μπορεί να εξοπλιστεί με άλμπουμ, βιβλία θεωρητικών

γνώσεων, ιστορικά κλπ. o Πινακοθήκη – το ζήτημα αυτό θα πρέπει να τύχει σχετικής προσοχής

και να εξεταστεί η δυνατότητα σε ένα πρώτο στάδιο της δημιουργίας μιας μόνιμης έκθεσης εικαστικών, ακόμα και σε ένα περιορισμένο χώρο. Η δράση αυτή μπορεί να ξεκινήσει μέσα από την όλη προσπάθεια της συγκρότησης των θεματικών βιβλιοθηκών και ειδικότερα αυτής των εικαστικών. Τα έργα της έκθεσης μπορούν να προέλθουν από την εθνική πινακοθήκη ή άλλες συλλογές με τη μορφή δανεισμού ή και από κάποια έργα που ήδη έχει στην κατοχή της η ΚΕΠΑ. Βέβαια το κεφάλαιο πινακοθήκη είναι πολύ μεγάλο και ιδιαίτερα απαιτητικό. Στην κατεύθυνση της ίδρυσης και λειτουργίας της δημοτικής πινακοθήκης μπορεί να υπάρξει να υπάρξει ένας κλιμακωτός προγραμματισμός, με σημείο εκκίνησης μια αρχική μόνιμη έκθεση σε κάποιο χώρο λχ στο 2ο όροφο του Χώρου Τεχνών.

Θέατρο – ειδικότερα η βιβλιοθήκη αυτή μπορεί να περιλαμβάνει κείμενα θεατρικών έργων, ιστορικά κείμενα για το θέατρο, θεωρητικά βιβλία, μαγνητοσκοπημένες παραστάσεις, προγράμματα παραστάσεων, αφίσες κλπ.

Κινηματογράφος. Βιβλία για τον κινηματογράφο (τεχνική, ιστορία, κλπ), σημαντικές ταινίες, κλπ.

Λαογραφία. Αυτή η θεματική βιβλιοθήκη μπορεί να αποκτήσει άμεση σχέση με το λαογραφικό μουσείο και τη συλλογή του.

Ιστορία. – Η κεντρική βιβλιοθήκη "Θ. Ζωγιοπούλου" διαθέτει ήδη ένα σημαντικό αριθμό ιστορικού περιεχομένου βιβλίων, που αποτελείται κυρίως από δωρεές συλλογών.

203

Αρχιτεκτονική – Η βιβλιοθήκη με βιβλία αρχιτεκτονικής που είναι μέρος του αρχείου του καθ. Ν. Μουτσόπουλου, αριθμεί περί τους 1.500 τόμους και ήδη είναι από μόνη της μια σημαντική βιβλιοθήκη. (1)

Εκπαίδευση – Και εδώ πρέπει να συνεκτιμηθεί η σχετική με το αντικείμενο βιβλιοθήκη από το αρχείου του Χ. Τσολάκη, που αριθμεί περί τους 5.000 τόμους, συν τους 1.500 περίπου τόμους άλλων συλλογών. (1)

• Διαχείριση τίτλων βιβλίων. Η διαχείριση των τίτλων πρέπει να γίνει με ένα πρόγραμμα με ανοικτό

λογισμικό, ικανό να προσαρμόζεται στις εκάστοτε ανάγκες και τα νέα δεδομένα. Το πρόγραμμα αυτό θα κατασκευαστεί με ευθύνη της ΚΕΠΑ και με τρόπο που να είναι φιλικό προς το χρήστη.

Ενιαία καταχώρηση τίτλων βιβλίων, τεκμηρίων σε όποια βιβλιοθήκη ή αρχείο και αν βρίσκονται και βέβαια αυτά να ανήκουν στη δικαιοδοσία της ΚΕΠΑ. Με τον τρόπο αυτό η αναζήτηση ενός τίτλου ή κάποιου τεκμηρίου που ανήκει σε ένα αρχείο, θα γίνεται από μια βάση δεδομένων και δεν θα απαιτείται από το χρήστη η αναζήτησή του σε πολλές και διαφορετικές βάσεις δεδομένων (πχ βιβλιοθήκη Θ. Ζωγιοπούλου, βιβλιοθήκη Μακροχωρίου, Αρχείο Ν. Μουτσόπολου, Αρχείο Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης, Αρχείο Μ. Καρακωστή κλπ).

• Επιλογή και οργάνωση δράσεων που ενισχύουν και ενδυναμώνουν τη σχέση του λόγου με τον αναγνώστη. Οι παράλληλες δράσεις μπορεί να έχουν λχ τις ακόλουθες μορφές.

o Ζωγραφίζω το αγαπημένο μου παραμύθι – δράση για παιδιά o Η πόλη μου στο χθες, στο σήμερα και το αύριο, μέσα από εικόνες και κείμενα –

δράση για παιδιά κλπ. o Λογοτεχνικός διαγωνισμός – δράση για μεγάλους κλπ. – Θα πρέπει να

μεταφερθεί η "ευθύνη" του ετήσιου λογοτεχνικού διαγωνισμού που διοργανώνεται από την ΚΕΠΑ, στη δημοτική βιβλιοθήκη.

• Προσφερόμενες υπηρεσίες. Οι προσφερόμενες υπηρεσίες από τη μεριά των βιβλιοθηκών της ΚΕΠΑ πρέπει να επανεξεταστούν σε όλα τα επίπεδά τους και να εμπλουτιστούν με τρόπο που να διευκολύνουν τους συναλλασσόμενους με αυτές. Οι υπηρεσίες που οι βιβλιοθήκες της ΚΕΠΑ μπορούν να προσφέρουν στους αναγνώστες της, πέραν των κλασσικών υπηρεσιών, είναι οι ακόλουθες. Γενική ενημέρωση για τον κόσμο του βιβλίου μέσω ειδικού χώρου στην

κεντρική ιστοσελίδα της ΚΕΠΑ. Ενημέρωση για νέους τίτλους και προτάσεις μέσω “news letters”. Υπηρεσίες ενημέρωσης τίτλων και διαθεσιμότητας τους μέσω ειδικής

ιστοσελίδας της βιβλιοθήκης. Ενημέρωση για το σημείο αναζήτησης συγκεκριμένων τίτλων. Υπηρεσίες διανομής κατ’ οίκο βιβλίων Προσφορά "ψηφιακών" τίτλων βιβλίων. Δυνατότητα πρόσβασης σε κάθε είδους ψηφιακά τεκμηρία. Υπηρεσίες ενημέρωσης για επιστημονικά, καλλιτεχνικά και άλλα θέματα μέσω

ειδικών προγραμμάτων που θα μεταδίδονται ψηφιακά και μέσω διαδικτύου. Διάθεση ψηφιοποιημένων τίτλων σπάνιων βιβλίων από τις συλλογές της

ΚΕΠΑ. κλπ

• Συγκρότηση και λειτουργία της δράσης "ανοικτή γνώση" (μια εκδοχή του Ελεύθερου

Ανοικτού Πανεπιστήμιου). Μια δράση που θα στοχεύει στην προσφορά γνώσεων και πληροφοριών, μέσω ανοικτών "μαθημάτων" ενταγμένων σε σχετικά μικρούς,

204

ολοκληρωμένους και προσιτούς σε ότι αφορά το επίπεδο των προσφερόμενων γνώσεων κύκλους. Οι κύκλοι αυτοί μπορεί να γίνουν και με τη συνδρομή τοπικών επιστημόνων και ειδικών σε ορισμένα θέματα, αλλά και με την πρόσκληση τρίτων. Το σχεδιασμό και τη διαχείριση της όλης προσπάθειας θα έχει η βιβλιοθήκη της Θ. Ζωγιοπούλου.

• Οργάνωση θεματικών ημερίδων και θεματικών εκθέσεων με περιεχόμενο παρεμφερές με τα αντικείμενα της δράσης "ανοικτής γνώσης". Με τον τρόπο αυτό θα ενισχυθεί και η λειτουργία του κύκλου "ανοικτή γνώση". Ακόμα μπορεί να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην προηγούμενη δράση, να απευθύνονται σε ένα πιο διευρυμένο κοινό, θεματολογικά να καλύπτουν και στοιχεία της επικαιρότητας. Όλες θα γίνονται στο χώρο των βιβλιοθηκών, ώστε να στηρίζουν παράλληλα τη δραστηριότητα των βιβλιοθηκών και να έχουν μηδαμινό κόστος.

• Διαδραστικές επικοινωνίες με στόχο την πληροφόρηση, ενημέρωση και εκπαίδευση μέσω του διαδικτύου. Όλα αυτά είναι εφικτά με τη βοήθεια του "live-streaming". Ουσιαστικά θα πρόκειται για τη διαδικασία όχι απλά e-learning, αλλά για μια πιο σύνθετη διαδικασία όπου θα υπάρχει η δυνατότητα ενεργής συμμετοχής των συμμετεχόντων στην "εκπαιδευτική" διαδικασία. Πρόκειται για μια σειρά νέων δυνατοτήτων που προσφέρει το διαδίκτυο και εναπόκειται στην ΚΕΠΑ η αξιοποίησή τους. Η θεματολογία τους μπορεί να περιλαμβάνει το σύνολο των τμημάτων που σήμερα λειτουργούν στο πλαίσιο της ΚΕΠΑ, αλλά και άλλων θεματικών ενοτήτων. Συγκεκριμένα μπορούν να οργανωθούν οι ακόλουθες ενότητες. Εισαγωγή στη μουσική και τα μουσικά όργανα. Εισαγωγή στις εικαστικά. Γνωριμία με το χορό. Γνωριμία με την τοπική ιστορία κλπ

Ουσιαστικά σε πρώτο στάδιο αναφερόμαστε σε δράσεις που αφορούν τη θεματολογία που αναπτύσσεται στο πλαίσιο της "ανοικτής γνώσης", αλλά η όλη διαδικασία μπορεί να εμπλουτιστεί και με άλλα αντικείμενα. Σε επόμενο στάδιο μπορεί να διερευνηθεί και η δυνατότητα του e-learning και αυτό να λειτουργήσει με την καταβολή ενός μικρού αντιτίμου, ώστε η δράση αυτή να μπορέσει και να αυτοχρηματοδοτηθεί. Στο παρόν στάδιο οι απαιτήσεις της υλοποίησης του προγράμματος αυτού δεν είναι σημαντικές σε ότι αφορά τις αναγκαίες υποδομές και αυτό μπορεί να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή τουλάχιστον πιλοτικά.

• Συγκρότηση και λειτουργία της δράσης "ψηφιακή αλφαβήτα", μια δράση που θα στοχεύει στην προσφορά βασικών γνώσεων πληροφορικής σε όλους. Θα υποστηρίζεται από την ύπαρξη και λειτουργία χώρων ελεύθερης πρόσβασης στο διαδίκτυο στις βιβλιοθήκες αλλά και σε άλλους χώρους της ΚΕΠΑ (πχ Στέγη)

• Συγκρότηση και λειτουργία "μικρών λεσχών γραφής και ανάγνωσης". Πρέπει να υπάρχει μια συστηματική προσπάθεια ενίσχυσης του λόγου είτε αυτή θα αφορά τη δημιουργία γραπτού λόγου, είτε την ανάγνωση. Οι λέσχες αυτές θα είναι μικρές ομάδες και η συμμετοχή σε αυτές ενισχύει τις δεξιότητες στη συγγραφή και παράλληλα προωθεί την ανάγνωση. (2)

• Συγκρότηση και λειτουργία "μικρών λεσχών τέχνης". Οι λέσχες αυτές με τη συνδρομή καλλιτεχνών, θα εισάγουν το κοινό στην τέχνη και στα μυστικά της με προβολές, παρουσιάσεις, ακροάσεις κλπ. (2)

• "Διάλογος". Ενίσχυση της διαδικασίας και της κουλτούρας του διαλόγου με την δημιουργία του θεσμού του "διαλόγου". Στη διαδικασία αυτή θέματα ιστορίας, τέχνης, κλπ θα ανατίθενται σε δύο διαφορετικές ομάδες που θα αναλαμβάνουν την από κοινού

205

παρουσίαση δύο διαφορετικών προσεγγίσεων στο ίδιο θέμα. Την παρουσίαση της κάθε ομάδας ακολουθεί διάλογος με την παράθεση των επιχειρημάτων της κάθε πλευράς. Με τον τόπο αυτό μπορεί να αναπτυχθεί η κουλτούρα του διαλόγου, ενώ ταυτόχρονα θα δοθεί κίνητρο για μελέτη πάνω σε συγκεκριμένα αντικείμενα.

(1) Τα αρχεία θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής σε ότι αφορά τους όρους πρόσβασης του κοινού σε αυτά. Οι όροι αυτοί επιβάλλονται λόγω της μοναδικότητας των συλλογών και αυτό θα αποτελέσει τη βάση των όποιων αποφάσεων σχετικά με τη διαχείρισή τους. Βέβαια η ψηφιοποίηση των συλλογών είναι προτεραιότητα και θα πρέπει να προωθηθεί με κάθε πρόσφορο μέσο, να τύχει της υποστήριξης τόσο του δήμου όσο και άλλων φορέων, ακόμα και εθελοντών. Με τον τρόπο αυτό η πρόσβαση στα αρχεία θα είναι ανεμπόδιστη, διαφορετικά μια ανεξέλεγκτη πρόσβαση στο πρωτογενές υλικό τους θα συνεπάγεται ένα σημαντικό κίνδυνο για τα ίδια τα αρχεία. (2) Οι "μικρές λέσχες" είναι ομάδες που απαρτίζονται από 4 έως 6 άτομα. Δημιουργούνται στη βάση κοινών ενδιαφερόντων. Έχουν ως βάση τις δημοτικές βιβλιοθήκες, όπου και γίνονται οι συναντήσεις τους. Ο κύκλος ζωής μιας ομάδας είναι ορισμένος και καλύπτει συγκεκριμένο περιεχόμενο. Λχ μια ομάδα ανάγνωσης μπορεί να επιλέξει αριθμό βιβλίων ίσων με τον αριθμό των μελών της και κάθε μέλος της αναλαμβάνει να παρουσιάσει ένα από τα βιβλία. Έτσι ο κύκλος ζωής και των συναντήσεων της ομάδας, είναι ίσος με το αριθμό των μελών της. Η συμμετοχή σε μια ομάδα έχει σκοπό να ενισχύσει τη συλλογικότητα και την κοινή δράση. Η ίδια η ομάδα επιλεγεί το συντονιστή της και σε περίπτωση αδυναμίας, η ομάδα υποστηρίζεται από τον βιβλιοθηκονόμο της βιβλιοθήκης. Η βιβλιοθηκονόμος αναλαμβάνει ακόμα να υποστηρίξει την ομάδα σε οτιδήποτε απαιτηθεί.

● Βιβλιοθήκες – προβλήματα στελέχωσης των βιβλιοθηκών της ΚΕΠΑ. Παράλληλα με τις όποιες πρωτοβουλίες για τις δραστηριότητες των βιβλιοθηκών, πρέπει

να καταβληθεί προσπάθεια για την ενίσχυση του στελεχιακού δυναμικού που υπηρετεί σε αυτές. Σήμερα στο δυναμικό της ΚΕΠΑ, είναι ενταγμένη μόνο μια βιβλιοθηκονόμος, ενώ οι ανάγκες των βιβλιοθηκών συνεπάγονται την απασχόληση τουλάχιστον τεσσάρων ακόμη βιβλιοθηκονόμων. Και βέβαια όλος ο σχεδιασμός που έχει να κάνει την πολιτική στο χώρο του βιβλίου από την πλευρά της ΚΕΠΑ, δε μπορεί να υλοποιηθεί αν δεν υποστηρίζεται από το ανάλογο προσωπικό που θα έχει και την ανάλογη επιστημονική κατάρτιση.

Κεντρικό και συντονιστικό ρόλο θα έχει η βιβλιοθήκη της Θ. Ζωγιοπούλου. Να σημειωθεί ότι οι βιβλιοθηκονόμοι στις βιβλιοθήκες, θα ασκούν παράλληλα και καθήκοντα συντονιστών της λειτουργίας των περιφερειακών πολιτιστικών πυρήνων στις δημοτικές ενότητες όπου θα βρίσκονται. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται το λειτουργικό κόστος των πολιτιστικών πυρήνων στις τοπικές ενώ παράλληλα διασφαλίζεται και η πλήρης απασχόληση των βιβλιοθηκονόμων.

"Ανοικτή γνώση" Οργανώνοντας την προσπάθεια διάχυσης γνώσεων και πληροφοριών

Η "ανοικτή" γνώση είναι η πολιτική βάση της όποιας προσπάθειας μας στο χώρο του

πολιτισμού. Η ανοικτή γνώση συνεπάγεται ανεμπόδιστη πρόσβαση σε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες και γνώσεις, με παράλληλο σχεδιασμό και υιοθέτηση πρακτικών και πρωτοβουλιών που θα υπηρετούν αυτή την πολιτική. Δεν έχει καμιά δικαιολογία η δημιουργία αποθετηρίων γνώσεων και πληροφοριών αν αυτά δε λειτουργούν ως πομποί, αλλά ως χώροι εναποθήκευσης.

Η ανοικτή γνώση ως δράση και περιεχόμενο, οφείλει να χαρακτηρίζει όλες τις εκφάνσεις των δραστηριοτήτων μας, να υπηρετείται με συνέπεια και με όλα τα διαθέσιμα μέσα και μεθόδους. Αυτός ο στόχος είναι ένας πολιτικός στόχος, απόλυτα συνυφασμένος με το περιεχόμενο του πολιτισμού.

Η πολιτική της ανοικτής γνώσης όπως είναι κατανοητό έχει ως σημαντικότερο χώρο αναφοράς τις βιβλιοθήκες. Το σύνολο του διαθέσιμου υλικού - αρχειακού ή μη - και των γνώσεων των βιβλιοθηκών, οφείλει να είναι διαθέσιμο στον οποιοδήποτε. Η διάχυση των πληροφοριών και της γνώσης είναι πρωτεύον στόχος και για την επίτευξη του θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν όλα τα διαθέσιμα μέσα. Δεν αρκεί όμως η απλή διάθεση του υλικού. Πρέπει το υλικό να οργανωθεί με τρόπο που είναι εφικτή και γρήγορη η πρόσβαση σε αυτό, όπως και η διαδικασία ανεύρεσης πληροφοριών και αναζήτησης γνώσεων. Παράλληλα

206

πρέπει να ενισχυθεί το ενδιαφέρον του κοινού για όλα αυτά. Σημαντικός για την επίτευξη του σκοπού αυτού είναι η δημιουργία και προώθηση μιας

ανοικτής ηλεκτρονικής πλατφόρμας πληροφοριών και γνώσεων. Η ηλεκτρονική αυτή πλατφόρμα, θα συνεπικουρείται από ένα φιλικό μηχανισμό ανεύρεσης των διαθέσιμων πληροφοριών με ανάπτυξη παράλληλων δράσεων για τη γνωριμία και την αξιοποίηση της από το ευρύ κοινό. Το όλο αυτό εγχείρημα θα πρέπει να συνοδεύεται από δράσεις ενημέρωσης και προβολής, ενώ είναι σκόπιμη η ανεύρεση "εταίρων" ώστε αυτή η προσπάθεια να αποκτήσει μια ευρύτερη απήχηση, να αποτελέσει μια ισχυρή εναλλακτική πρόταση σε ότι αρνητικό κυοφορείται στο χώρο.

Πρέπει να αναπτυχθεί η κουλτούρα της έρευνας και της προσφυγής στις πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης. Η "αναπαραγωγή" γνώσεων και πληροφοριών από τρίτους και η αδιαφορία για το πρωτογενές υλικό, αποτελεί ένα πρώτης τάξης όπλο στη φαρέτρα όσων επιθυμούν να χειραγωγήσουν πολιτικά κοινωνίες και άτομα.

● Σχέσεις με τη δημόσια βιβλιοθήκη. Η ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας με τη δημόσια βιβλιοθήκη Βέροιας είναι ένα

σημαντικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί στη βάση ορισμένων αρχών. Η σημαντικότερη αφορά την αυτοτέλεια και των δύο βιβλιοθηκών, που πρέπει να διασφαλιστεί ώστε η κάθε μία να μπορέσει να προωθήσει τη δική της φιλοσοφία και αντίληψη για το τρόπο διαχείρισης του αντικειμένου της.

Αυτό αποτελεί και το κρίσιμο σημείο που θα καθορίσει και το είδος των σχέσεων που θα μπορέσουν αναπτυχθούν μεταξύ των βιβλιοθηκών. Από ότι μπορεί να διακρίνει κανείς, υπάρχει μια διαφορετική προσέγγιση σε μια σειρά από ζητήματα που αφορούν το "βιβλίο", ως φιλοσοφία, αλλά αυτή η πραγματικότητα δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι για τη μη συνεργασία τους.

Είναι υποχρέωση των βιβλιοθηκών, να συνεργαστούν σε ορισμένα θέματα ανεξάρτητα από τη φιλοσοφία που εκφράζει η κάθε μία. Δεν αφορά τον αναγνώστη η φιλοσοφία της κάθε βιβλιοθήκης, αλλά η κάλυψη των αναγκών του για πληροφόρηση και γνώση και αυτή την ανάγκη οφείλουμε να καλύψουμε.

Στη βάση αυτή, η συνεργασία των δύο βιβλιοθηκών θα πρέπει αρχικά να εστιαστεί σε ορισμένα ζητήματα, όπως η δημιουργία μιας κοινής βάσης δεδομένων που αφορά τίτλους και αρχειακό υλικό. Είναι σημαντικό για τον αναγνώστη να μπορεί να πληροφορείται από μια ενιαία βάση δεδομένων τους διαθέσιμους τίτλους και πληροφορίες για τα ζητήματα που τον ενδιαφέρουν. Βέβαια μια τέτοια προσπάθεια έχει να αντιμετωπίσει σημαντικά τεχνικά προβλήματα όπως λχ η συμβατότητα των βάσεων δεδομένων της κάθε βιβλιοθήκης.

Ανεξάρτητα όμως από αυτά πρέπει να ξεκινήσει ένας διερευνητικός διάλογος προς αυτή την κατεύθυνση, να εκτιμηθούν τα περιθώρια συνεργασίας. Αν αυτή η προσπάθεια τελεσφορήσει τότε υπάρχει η δυνατότητα της διεύρυνσης αυτής της συνεργασίας και σε άλλους τομείς.

● Εκδόσεις Οι εκδόσεις αποτελούν σημαντικό κομμάτι της όλης δραστηριότητας στο χώρο του

πολιτισμού. Δε νοείται οποιαδήποτε πολιτιστική πολιτική χωρίς την ύπαρξη τοπικών εκδόσεων. Οι εκδόσεις οποιασδήποτε μορφής αποτυπώνουν την πνευματική ζωή της πόλης, είναι φορείς διάχυσης ιδεών και πληροφοριών, τόσο για το κοινό της πόλης, όσο και για ευρύτερο εκτός της πόλης κοινό και τέλος αποτελούν ιστορική παρακαταθήκη.

Οι εκδόσεις ανήκουν σε δύο βασικές κατηγορίες, τις περιοδικές εκδόσεις και τις εκδόσεις βιβλίων. Οι εκδόσεις συνολικά θα ανήκουν στην αρμοδιότητα του Κέντρου Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού.

Πρέπει να οριστεί ένα γενικό ελάχιστο πλάνο – στόχος εκδόσεων, που θα περιλαμβάνει.

207

• Περιοδικές εκδόσεις - Πολιτιστικά Δρώμενα. Πρόκειται για έκδοση της ΚΕΠΑ που μετρά ζωή 15 ετών. Η έκδοση αυτή έχει ανασταλεί από τριετίας, λόγω υποχρηματοδότησης της ΚΕΠΑ, αλλά και της έλλειψης συνεργατών. Το περιοδικό αποτυπώνει την πνευματική ζωή της πόλης στο σήμερα, επιτελώντας δύο παράλληλους σκοπούς. Αποτελεί ένα σημαντικό μέσο γνωριμίας και διαλόγου στα θέματα πολιτισμού και ιστορίας, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί με την πάροδο του χρόνου και μια πηγή πληροφοριών κυρίως για τα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης. Η αναστολή της έκδοσης, στέρησε από την πόλη το μοναδικό περιοδικό με ευρεία κυκλοφορία για θέματα τέχνης και ιστορίας (σήμερα εκδίδεται με τη μορφή περιοδικού με αποκλειστικά ιστορικά θέματα το αξιόλογο περιοδικό "ΧΡΟΝΙΚΑ", έκδοση της ΕΜΙΠΗ. Πρόκειται για ένα καθαρά ιστορικού περιεχομένου περιοδικό, που δε μπορεί να καλύψει τα ζητήματα λόγου και τέχνης και τις δραστηριότητες της ΚΕΠΑ). Η προσπάθεια έκδοσης κατά διαστήματα κάποιων περιοδικών εμπορικού χαρακτήρα, δε μπορεί να θεωρηθεί ότι καλύπτει τις συγκεκριμένες ανάγκες. Πρέπει να τεθεί ως άμεσος στόχος η επανακυκλοφορία του περιοδικού σε τακτική βάση. Το περιοδικό θα περιλαμβάνει θέματα πολιτισμού και ιστορίας και θα είναι υπό την ευθύνη του κέντρου ιστορίας και πολιτισμού, όπως και όλες γενικά οι εκδόσεις της ΚΕΠΑ. Πρέπει ακόμα να επανεκτιμηθεί η μορφή και το περιεχόμενο του περιοδικού, ώστε αυτό να αποκτήσει μια νέα μορφή που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες ενός σύγχρονου περιοδικού. Είναι αναγκαίο να τεθεί ως στόχος η αυτοχρηματοδότηση του και για το σκοπό αυτό μπορεί να τεθεί ως στόχος η εγγραφή στο περιοδικό τουλάχιστον 500 συνδρομητών, ώστε με μια συνδρομή της τάξης των 15 € ετησίως. Με τα προσδοκώμενα έσοδα εκτιμάται ότι θα καλύπτεται η σχετική δαπάνη της έκδοσης και διακίνησης σε πρώτη φάση τριών εκδόσεων σε ετήσια βάση.

• Εκδόσεις βιβλίων. Πρέπει να τεθεί ως σκοπός η έκδοση ενός βιβλίου ετησίως κατ’ ελάχιστο. Ειδικότερα για τις εκδόσεις βιβλίων είναι δυνατή η κατάρτιση ενός πλάνου εκδόσεων, που αρχικά θα στηρίζεται στο υλικό των συλλογών τόσο του Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης, όσο και του αρχείου του καθ. Νικολάου Μουτσόπουλου. Λόγω της σημαντικότητας του συγκεκριμένου υλικού, μπορεί να τελεσφορήσει και μια προσπάθεια διασφάλισης πόρων από διάφορες πηγές. Για παράδειγμα είναι δυνατόν να έρθουμε σε συμφωνία με διάφορες ελληνικές πόλεις από τις οποίες υπάρχει μοναδικό υλικό (φωτογραφίες, σχέδια κλπ) στο αρχείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, για να χρηματοδοτήσουν εκδόσεις που τις αφορούν. Με τον τρόπο αυτό η Βέροια αποκτά μια κυρίαρχη θέση στην περιφέρεια, αναδεικνύεται ως κέντρο διασφάλισης της ιστορικής και πολιτιστικής μνήμης όχι μόνο της ίδιας, αλλά και σημαντικού μέρους της υπόλοιπης Ελλάδας. Βέβαια αυτή η κατεύθυνση δεν ακυρώνει και τις όποιες προσπάθειες για εκδόσεις πέρα από το περιεχόμενο των συλλογών, λχ εκδόσεις που αφορούν τη μουσική, το θέατρο κλπ, τοπικές προσπάθειες.

• Ταινίες και μουσική. Στις εκδόσεις περιλαμβάνονται ακόμα και οι κάθε είδους ταινίες και μουσικές εκδόσεις από πού αφορούν την τοπική ιστορία, τον πολιτισμό και την παράδοση.

● Μουσεία. Γενικές αρχές λειτουργίας Ο ορισμός του μουσείου σύμφωνα με το ICOM (International Council of Museums) είναι

... "ένα ίδρυμα μόνιμο, χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας και της εξέλιξής της, ανοικτό στο κοινό και το οποίο ερευνά, αποκτά, συντηρεί, γνωστοποιεί και κυρίως εκθέτει τις υλικές μαρτυρίες του ανθρώπου και του περιβάλλοντος του, με σκοπό τη μελέτη, την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία". Βέβαια υπάρχουν και άλλες προσεγγίσεις για το τι είναι μουσείο, αλλά θα δεχθούμε τον ορισμό αυτό γιατί εκτιμάται ως πλήρης.

Τα μουσεία λοιπόν αποτελούν ένα σημαντικό εργαλείο για την προστασία και ανάδειξη της ιστορικής μνήμης, αναδεικνύουν και κατοχυρώνουν "ταυτότητες". Η ύπαρξη τους οφείλει να εδράζεται σε επιστημονική βάση που θα τα διαπνέει σε όλα τα επίπεδά τους, από τη

208

συγκρότηση και σύστασή τους, μέχρι την καθημερινή τους λειτουργία. Κάθε μουσείο πρέπει να έχει το δικό αυτοτελή χώρο, σαφώς προσδιορισμένο περιεχόμενο, αντίστοιχες υποδομές, και μια δομή ικανή να το υπηρετήσει επαρκώς. Σε διαφορετική περίπτωση δεν υφίσταται ως μουσείο, αλλά ως ένα απλό εκθετήριο, χωρίς κάποιες ιδιαίτερες απαιτήσεις και προοπτικές. Μια έκθεση έχει μια άλλη φιλοσοφία, αποτελεί ένα βραχύβιο "γεγονός", που δεν αναδεικνύει το όποιο υλικό φιλοξενεί, ενώ μπορεί να το εκθέτει ακόμα και σε κινδύνους.

Γιατί όμως είναι σημαντική η ίδρυση και λειτουργία τοπικών μουσείων ; Όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει από τον κατάλογο των κρατικών μουσείων, λείπουν

τα θεματικά μουσεία, κυρίως όμως τα μουσεία που αναφέρονται στη νεότερη και την τοπική ιστορία. Ο κύριος όγκος των κρατικών μουσείων έχουν ως σημείο αναφοράς την ελληνιστική περίοδο και εκτείνονται μέχρι και τη βυζαντινή περίοδο με ορισμένες εξαιρέσεις όπως πχ ορισμένα στρατιωτικά μουσεία. Από εκεί και πέρα υπάρχει ένα σημαντικό κενό. Το κενό αυτό συμπληρώνεται από ιδιωτικές πρωτοβουλίες, κυρίως τραπεζών και εν μέρει ιδιωτών.

Πέρα όμως τις πρωτοβουλίες αυτές, ένα μεγάλο μέρος του κενού σε περιφερειακό επίπεδο, καλύπτεται και με "μουσεία" τοπικού κυρίως χαρακτήρα. Βέβαια μπορεί αυτά να φέρουν το τίτλο του μουσείου, όμως δεν είναι μουσεία με την αυστηρή έννοια του όρου για μια σειρά από λόγους. Δεν υποστηρίζονται επαρκώς κυρίως σε επιστημονικό επίπεδο, δεν τυγχάνουν της υποστήριξης συγκροτημένων οργανισμών, δεν έχουν την αναγκαία δομή και τέλος δε διαθέτουν τις αναγκαίες υποδομές. Έτσι η ανάδειξη του περιεχομένου που των τοπικών συλλογών δεν είναι ολοκληρωμένη, ενώ η συντήρηση και διαφύλαξη τους είναι ελλιπής. Αυτή η πραγματικότητα αποτελεί και την "αχίλλειο πτέρνα" όλων αυτών των προσπαθειών. Πολλές από αυτές τις συλλογές στην πορεία διαλύονται και συνήθως καταλήγουν σε χέρια ιδιωτών συλλεκτών, φεύγουν οριστικά από το προσκήνιο.

Τις συγκεκριμένες προσπάθειες στην πλειονότητα τους διαχειρίζονται τοπικοί φορείς και παράγοντες και ορισμένες από αυτές τις προσπάθειες η ίδια η τοπική αυτοδιοίκηση. Βέβαια παρ’ όλες τις ελλείψεις και τις αδυναμίες τους, η σημασία του έργου όλων αυτών είναι πολύ μεγάλη, αφού συμβάλλουν στη διάσωση σημαντικών τεκμήριων της νεότερης ιστορίας.

Οφείλουμε λοιπόν από την πλευρά μας ως φορέας, να συνδράμουμε τις όποιες προσπάθειες ίδρυσης και λειτουργίας μουσείων από φορείς. Αυτό μπορεί να γίνει με την ύπαρξη και λειτουργία από την πλευρά μας μιας συγκροτημένης δομής που θα υποστηρίζει τις συλλογές, παρέχοντας την αναγκαία επιστημονική συνδρομή. Με τον τρόπο αυτό τα τεκμήρια και το υλικό τους θα τύχουν της σωστής προστασίας, συντήρησης και διαφύλαξης και στη συνέχεια αξιοποίησης. Πάντοτε βέβαια με την προϋπόθεση ότι το υλικό αυτό ανήκει σε φορείς και όχι σε ιδιώτες.

Σήμερα η χρήση του όρου μουσείο σήμερα είναι δυνατή από τον οποιονδήποτε, από τη στιγμή που δεν υφίσταται ένας σχετικός μηχανισμός ελέγχου της χρήσης του. Αυτή η πραγματικότητα δημιουργεί με τη σειρά της πολλά προβλήματα και σύγχυση στο κοινό, από τη στιγμή που γίνεται κατάχρηση ή ακόμα και εκμετάλλευση του όρου.

Αν επικρίνουμε αυτή την πραγματικότητα, δεν πρέπει βέβαια από την πλευρά μας να την αναπαράγουμε. Αν θέλουμε να διαφυλάξουμε το κύρος της ΚΕΠΑ και να εγγυηθούμε μια αξιοπρεπή και επιστημονικά τεκμηριωμένη εργασία στον τομέα των συλλογών που η ΚΕΠΑ διαθέτει, θα πρέπει να δρομολογήσουμε όλες εκείνες τις πρωτοβουλίες που θα υπηρετήσουν τις συλλογές με τη σοβαρότητα και το σεβασμό που αυτές απαιτούν.

● Το νομικό καθεστώς των μουσείων. Η έκδοση άδειας ίδρυσης και λειτουργίας μουσείου από ένα φορέα όπως αντίστοιχα και

από την ΚΕΠΑ, κατά τα οριζόμενα στο ν. 3028/2002 άρθρο 45, είναι μια ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία. Όμως αυτή διαδικασία και οι προϋποθέσεις που θέτει, αν τα μελετήσει κάποιος, θα δει ότι εγγυώνται μια συγκροτημένη και ολοκληρωμένη οργάνωση και έκθεση των όποιων συλλογών.

Στο σχετικό νόμο λοιπόν ορίζονται με σαφήνεια οι όροι και οι προϋποθέσεις, με βάση τις οποίες μπορεί να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει ένα μουσείο και συγκεκριμένα προβλέπονται.

209

Ο τρόπος οργάνωσης και διοίκησης του μουσείου. Η διαχείριση των συλλογών. Οι υπηρεσίες προς το κοινό.

Οι απαιτήσεις ενός μουσείου όπως επιγραμματικά περιγράφονται στο σχετικό νόμο είναι

πολλές, ακόμα και αν αυτό λειτουργήσει με βάση τις ελάχιστες προβλεπόμενες προδιαγραφές και όρους. Οι απαιτήσεις καλύπτουν την τεκμηρίωση, έκθεση, συντήρηση, εμπλουτισμό και προστασία των συλλογών, τις αντίστοιχες τεχνικές προδιαγραφές, τις υπηρεσίες προς το κοινό και τα θέματα διοίκησης, τα ζητήματα της βιωσιμότητας και στελέχωσης του μουσείου.

Με βάση αυτά τα δεδομένα και στην προοπτική μετασχηματισμού των συλλογών και των αντίστοιχων εκθέσεων τους που σήμερα διαθέτει ΚΕΠΑ σε μουσεία, είναι αναγκαίο να διασαφηνίσουμε ορισμένα βασικά ζητήματα που τις αφορούν. Πρέπει να απαλλαγούμε από ένα ανεξήγητο στρουθοκαμηλισμό που μας διακατέχει όταν αναφερόμαστε στα ζητήματα αυτά και να τα προσπερνάμε αδιάφορα. Δε είναι κατανοητό οι συλλογές να αντιμετωπίζονται ως βάρος και όχι ως ευκαιρία.

Τα ζητήματα αυτά είναι.

• Ο χαρακτήρας των μουσείων - συλλογών. Σκοποί, σκοπιμότητα της ίδρυσης και λειτουργίας τους.

• Η επιστημονική υποστήριξη των μουσείων - συλλογών. • Η στέγαση των μουσείων – προσβασιμότητα – χώροι εξυπηρέτησης κοινού. • Η εκπόνηση σειράς μελετών που αφορούν τα μουσεία. • Τεκμηρίωση των συλλογών και συνολικά των εκθεμάτων των μουσείων και η

διασαφήνιση του τρόπου απόκτησης τους. • Η στελέχωση των μουσείων με το αναγκαίο επιστημονικό προσωπικό. • Η διασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας των μουσείων. • Η εκπόνηση σχεδίων έκτακτης ανάγκης για την προστασία των συλλογών αν

απαιτηθεί. • Η διαμόρφωση πολιτικών εμπλουτισμού των συλλογών. • Η οργάνωση της συντήρησης των συλλογών και συνολικά των εκθεμάτων είτε σε

εργαστήρια των μουσείων, είτε σε συνεργασία με εξωτερικούς συνεργάτες. • Τακτικό πρόγραμμα λειτουργίας των μουσείων –σχέση με το κοινό. • Κλπ

Τα μουσεία πρέπει να είναι ταυτόχρονα και ζωντανοί οργανισμοί, που με λειτουργία

τους θα συμβάλλουν και στην ανατροφοδότηση του ενδιαφέροντος για αυτά. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την ανάπτυξη λειτουργιών και παράλληλων δράσεων, που θα αναδείξουν ταυτόχρονα και τη "διαφορετική" αντίληψη που πρεσβεύουμε για τη συγκρότηση και λειτουργία των μουσείων. Ο στόχος δεν είναι μια στατική έκθεση αλλά η δημιουργία μέσα από τις εκθέσεις ενός διαλόγου με το κοινό, ακόμα και η ώθηση σε δράση. Αυτές οι πρωτοβουλίες μπορεί να είναι.

• Η συγκρότηση και λειτουργία στο πλαίσιο των μουσείων αντίστοιχων θεματικών

βιβλιοθηκών, με συναφές περιεχόμενο, για χρήση τόσο από ερευνητές, όσο και από τον κάθε ενδιαφερόμενο. Με τον τρόπο αυτό τα μουσεία θα προσελκύσουν το ενδιαφέρον σχετικών με το αντικείμενο τους επιστημόνων και ερευνητών, αναδεικνυόμενα σε σημεία αναφοράς. Παράλληλα μπορεί να θεσπιστεί η διοργάνωση ημερίδων, σεμιναρίων αλλά και συνεδρίων με θεματολογία συναφή με το αντικείμενο τους. Να σημειωθεί ειδικότερα για το θέμα των βιβλιοθηκών, ότι δεν υπάρχουν πολλές θεματικές βιβλιοθήκες και η δημιουργία τους με επίκεντρο τα αντίστοιχα θεματικά μουσεία, θα προκαλέσει εύλογα ένα γενικότερο αλλά και ειδικότερο επιστημονικό ενδιαφέρον.

210

• Οργάνωση παράλληλων περιοδικών εκθέσεων. Οι περιοδικές εκθέσεις με περιεχόμενο συναφές με τις συλλογές, συμβάλλει εκτός των άλλων στην ανανέωση του ενδιαφέροντος για τη βασική συλλογή.

• Διεύρυνση των συλλογών και με άλλα συναφή τεκμήρια. Είναι μια πολύ αποτελεσματική υποστηρικτή ενέργεια της βασικής συλλογής η διεύρυνση της με περιεχόμενο συναφές με αυτή. Λχ το μουσείο εκπαίδευσης μπορεί να διευρυνθεί με μια παράλληλη συλλογή παιδικών παιχνιδιών, από τη στιγμή που το παιχνίδι εκτός από τον ψυχαγωγικό του χαρακτήρα εμπεριέχει και το στοιχείο της παιδείας και της εκπαίδευσης.

• Εκδόσεις σχετικές με το περιεχόμενο των συλλογών. Οι εκδόσεις αυτές μπορούν να είναι ανατυπώσεις σπάνιων βιβλίων, ή μελετών με περιεχόμενο που θα αντληθεί από τις συλλογές.

• Οργάνωση δράσεων σχετικών με τα αντικείμενα των μουσείων. Πρόκειται για δράσεις που θα αντλούν τη θεματολογία μέσα από το περιεχόμενο των συλλόγων. Λχ μπορεί να διατίθενται σχέδια και έτοιμα πατρόν από παραδοσιακά σπίτια, ώστε κάποιος να είναι σε θέση να κατασκευάσει μινιατούρες των σπιτιών αυτών (χαρτοκοπτική), κλπ.

Αντιπαραβάλλοντας όλα αυτά με την κατάσταση που βιώνει σήμερα η ΚΕΠΑ στον

τομέα των μουσείων και των συλλογών της, διαπιστώνουμε μια σειρά προβλημάτων όπως.

• Τις σημαντικές ελλείψεις σε χώρους, • Την αδυναμία ολοκληρωμένης επιστημονικής υποστήριξης των μουσείων • Την έλλειψη ολοκληρωμένων συστημάτων και μεθοδολογίας καταγραφής και

τεκμηρίωσης του υλικού • Την αδυναμία συντήρησης των συλλογών • Την αδυναμία εμπλουτισμού των συλλογών • Την έλλειψη του αναγκαίου επιστημονικού προσωπικού • κλπ.

Βέβαια δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η οποιαδήποτε προσπάθεια για να

αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά, συνεπάγεται ένα ανάλογο κόστος, το οποίο η ΚΕΠΑ αδυνατεί να επωμιστεί στην παρούσα φάση. Αυτό από την άλλη η αδυναμία αυτή δε μπορεί να αποτελεί σε καμιά περίπτωση αιτία και αφορμή αδράνειας.

Έτσι στην παρούσα φάση θα πρέπει να προσδιορίσουμε και να αναλάβουμε μια σειρά

ενεργειών και πρωτοβουλιών ώστε να προσδιοριστούν οι θεμελιακοί μας στόχοι σε σχέση με τα προβλήματα αυτά. Να εκτιμήσουμε τους στόχους και τη σκοπιμότητα ίδρυσης των μουσείων, να διερευνήσουμε τον τρόπο και τον τόπο λειτουργίας και στέγασης τους, να προχωρήσουμε στην εκπόνηση μελετών που αφορούν τη εγκατάσταση και λειτουργία τους κλπ. Στη συνέχεια με βάση τις ανάγκες που θα προκύψουν, αλλά και τις επιλογές που θα έχουμε στη διάθεση μας, θα πρέπει να προσδιορίσουμε τις επιμέρους ενέργειες και πρωτοβουλίες που μπορούμε να αναλάβουμε, ώστε να δρομολογηθεί η πραγμάτωση τους και πάντα ανάλογα με τις δυνατότητες τόσο της ΚΕΠΑ, όσο και του δήμου. Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί η "ωρίμανση" των πρωτοβουλιών, ενώ ο ίδιος ο δήμος και η ΚΕΠΑ θα είναι σε ετοιμότητα ώστε να εκμεταλλευτούν τις όποιες ευνοϊκές συγκυρίες προκύψουν για την δημιουργία, λειτουργία και χρηματοδότησή των μουσείων.

● Μουσεία – συλλογές ΚΕΠΑ αναλυτική παρουσίαση της κατάστασης και των

προοπτικών τους. Η ΚΕΠΑ όπως ήδη είναι γνωστό έχει την ευθύνη από το καταστατικό της, της

δημιουργίας και της λειτουργίας τεσσάρων μουσείων και συγκεκριμένα των.

211

• Μουσείο Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης • Μουσείο τοπικής ιστορίας και εθνικής αντίστασης - Ιστορικό Πανόραμα • Μουσείο ήχου και εικόνας • Λαογραφικό μουσείο

Να τονιστεί ότι τα μουσεία αυτά είναι υπό διαμόρφωση και η χρήση του όρου μουσείο

από την πλευρά της ΚΕΠΑ είναι μάλλον "καταχρηστική", κυρίως για το γεγονός ότι δεν αποδίδεται η πραγματικότητα που τα "μουσεία" αυτά βιώνουν.

Από τα μουσεία το "Μουσείο Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης" έχει μια σχετική οντότητα (ξεχωριστό αυτόνομο χώρο, πρόγραμμα λειτουργίας κλπ), όπως έχει τη δική του οντότητα, ενώ το "Ιστορικό Πανόραμα" με τη μορφή μιας διαρκούς έκθεσης που λειτουργεί στο πρώτο υπόγειο του Χώρου Τεχνών. Το λαογραφικό μουσείο αν και έχει στη διάθεση του σημαντικό υλικό και κτίριο ειδικά διαμορφωμένο για τη φιλοξενία του, αυτό δεν έχει λειτουργήσει ακόμα. Συγκεκριμένα το κτίριο όπου αυτό πρόκεται να στεγαστεί (αρχοντικό Σαράφογλου) δεν έχει ολοκληρωθεί (ελλείψεις στις ηλεκτρομηχανολογικές εγκαταστάσεις, προθήκες κλπ). Τέλος το μουσείο ήχου και εικόνας έχει στη διάθεση του μια σημαντική συλλογή μηχανημάτων ήχου και εικόνας που όμως δεν εκτίθεται.

Τα μουσεία αυτά και οι αντίστοιχες συλλογές τους, θα πρέπει να αξιοποιηθούν σε δύο στάδια.

Το πρώτο αφορά την άμεση αξιοποίηση των συλλογών με εκθέσεις έστω και μικρής κλίμακας και εμβέλειας. Το δεύτερο αφορά την προοπτική της οργάνωσης των εκθέσεων αυτών με τη μορφή και τις προδιαγραφές μουσείων χωρίς ωστόσο να έχουν τη νομική υπόσταση ενός μουσείου και τέλος την ίδρυση και λειτουργία αντίστοιχων μουσείων.

Αναλυτικά η κατάσταση στο χώρο των μουσείων έχει όπως παρακάτω. • Μουσείο Εκπαίδευσης. Το μουσείο στεγάζεται σήμερα στην περιοχή της τοπικής

κοινότητας Αγ. Βαρβάρας. Ο χώρος όπου αυτό φιλοξενείται, δεν προσφέρει τη δυνατότητα της επαρκούς ανάπτυξης της συλλογής του, ενώ στερείται βασικών υποδομών και εξοπλισμού. Να τονιστεί ακόμα ότι πρόκειται για ένα χώρο σχετικά απομονωμένο από τον αστικό ιστό της πόλης, με προβλήματα προσβασιμότητας και φύλαξης. Είναι απόλυτη ανάγκη η μεταστέγασή του, έστω και σε ένα μεταβατικό χώρο, λόγω των πολλών προβλημάτων που αντιμετωπίζει στο συγκεκριμένο χώρο. Η όποια λύση δοθεί στο ζήτημα της μεταστέγασης του, πρέπει να είναι προσωρινή και πάντα με την προοπτική της μόνιμης στέγασης και λειτουργίας του στο χώρο των 3ου και 14ου δημοτικών σχολείων. Η μόνιμη στέγαση του στο χώρο των 3ο&14ο δημοτικών σχολείων αποτελεί την ιδανική λύση στο ζήτημα αυτό. Ό συγκεκριμένος χώρος χαρακτηρίζεται ως ιδανικός, από τη στιγμή που είναι ήδη διδακτήριο, άρα είναι και ο "φυσικός" χώρος για τη στέγαση του μουσείου. Ταυτόχρονα το κτίριο είναι ένα παραδοσιακό κτίριο, όπου αποτυπώνεται η αντίληψη για την παιδεία τον προηγούμενο αιώνα. Παράλληλα είναι και ένα ιστορικό κτίριο, από τη στιγμή που είναι συνδεμένο με σημαντικές ιστορικές στιγμές της πόλης. Οι χώροι του προσφέρονται για την ανάπτυξη τόσο των συλλογών που έχει ήδη στη διάθεσή του το μουσείο, όσο και αυτών που ενδεχόμενα θα αποκτήσει στην μέλλον. Με την λειτουργία του στον προτεινόμενο χώρο, μπορεί ακόμα να υποστηριχθεί με τρόπο αποτελεσματικό και η λειτουργία του βήματος του Απ. Παύλου με την εισφορά χώρων εξυπηρέτησης κοινού που σήμερα λείπουν και είναι αναγκαίοι. Παράλληλα με τη "σύνδεση" του με το Βήμα του Απ. Παύλου αλλά και με το Μεντρεσέ τζαμί, δημιουργείται μια μοναδική πολιτιστική ενότητα, ένας ενιαίος δημόσιος χώρος, που θα προσελκύσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών και θα αναβαθμίσει την περιοχή. Αν μάλιστα ο χώρος του Μεντρεσέ τζαμί μετατραπεί σε χώρο έκθεσης της ανατολικής τέχνης, τότε η δυναμική τόσο του μουσείου όσο και όλου του χώρου συνολικά, θα αποκτήσει μια εκθετική δυναμική. Σε ότι αφορά την ίδια τη συλλογή, εκτός από την διαρκή ανάγκη εμπλουτισμού της, είναι ίσως σκόπιμο να εξεταστεί και η διεύρυνση των αντικειμένων της και με άλλες

212

θεματικές ενότητες που συνάδουν με το περιεχόμενο του μουσείου, όπως είναι τα παιδικά βιβλία, το παιδικό παιχνίδι κλπ. Θα πρέπει τέλος να εξεταστεί και η περίπτωση της επαναφοράς σε λειτουργική κατάσταση ορισμένων εποπτικών οργάνων, που θα ζωντανέψουν και το ενδιαφέρον του κοινού που θα επισκέπτεται το μουσείο.

• Λαογραφικό μουσείο. Η συλλογή του λαογραφικού μουσείου είχε την τύχη να συντηρηθεί και να καταγραφεί με επάρκεια, ενώ φυλάσσεται με τις καλύτερες δυνατές συνθήκες. Το έργο αυτό έγινε με τη συνδρομή ειδικής επιστήμονος που το διαχειρίστηκε συνολικά και σχετικής χρηματοδότησης από το ΥΠΠΟ. Όλα αυτά στην προοπτική της στέγασης της συλλογής στο κτίριο "Σαράφογλου" του οποίου μάλιστα η ανακατασκευή χρηματοδοτήθηκε εν μέρει για το σκοπό αυτό. Όμως η πρόταση για τη χρηματοδότηση του κτιρίου "Σαράφογλου" προκειμένου αυτό να στεγάσει το λαογραφικό μουσείο, διαμορφώθηκε μονομερώς από την τεχνική υπηρεσία του δήμου και χωρίς τη συνδρομή της ΚΕΠΑ. Αυτή η πράξη όμως το μόνο που απέδωσε ήταν τελικά ένα κτίριο ημιτελές, που σε καμιά περίπτωση δε μπορεί να φιλοξενήσει με αξιοπρέπεια και ασφάλεια τη λαογραφική συλλογή. Δεν είναι δυνατόν η ανάπτυξη του λαογραφικού μουσείου, όπως και οποιουδήποτε μουσείου, να μην είναι απόρροια ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού και μελέτης που θα γίνει με τη συμμετοχή και ειδικών επιστημόνων. Αυτή η αρχή δεν τηρήθηκε στην περίπτωση του κτιρίου Σαράφογλου και έτσι το κτίριο δε μπορεί να λειτουργήσει ως "μουσείο". Το παραδοσιακό "αρχοντικό" Σαράφογλου, είναι το μοναδικό σωζόμενο παραδοσιακό κτίριο της πόλης που διατηρεί ακέραια σχεδόν όλα τα αρχικά του χαρακτηριστικά (διαρρύθμιση, βοτσαλόστρωτη αυλή κλπ). Βέβαια το μέγεθος του είναι απαγορευτικό για την ανάπτυξη ορισμένων δράσεων και στοιχείων της έκθεσης, αλλά η μοναδικότητα του, επιβάλλει τη λειτουργία του ως λαογραφικού μουσείου. Το όλο κλίμα που θα αποπνέει το λαογραφικό μουσείο, θα πρέπει να μεταφέρει τον επισκέπτη του στην εποχή που αυτό αναφέρεται και ο συγκεκριμένος χώρος έχει αυτές τις προϋποθέσεις. Έτσι εκτός από την έκθεση της συλλογής θα ήταν ακόμα ευπρόσδεκτη και η ανάπτυξη – παρουσίαση εκεί και κάποιων παραδοσιακών επαγγελμάτων. Η παρουσίαση αυτή θα συμβάλλει στην γενική εικόνα και λειτουργία του μουσείου, όπως ακόμα και η λειτουργία εκεί ενός παραδοσιακού καφενείου θα αποτελούσε από μόνη της ένα εκθεσιακό δεδομένο. Η ολοκλήρωση του μουσείου πρέπει να δρομολογηθεί άμεσα και σε περίπτωση αδυναμίας χρηματοδότησης του έργου από τρίτες πηγές, να γίνει αυτή με ίδια κεφάλαια. Να σημειωθεί ότι η περίπτωση χρηματοδότησης του έργου από άλλες πηγές – κοινοτικές χρηματοδοτήσεις – μάλλον είναι μάλλον ανέφικτη, με το δεδομένο ότι υπάρχουν προβλήματα τεχνικής φύσεως, που ουσιαστικά την αποκλείουν. Εκτιμάται ότι με τη διάθεση ποσού 70.000 € ετησίως, σε δύο χρόνια το μουσείο θα μπορέσει να είναι έτοιμο και να λειτουργήσει. (2Χ70.000=140.000 € - εκτιμώμενο κόστος ολοκλήρωσης του μουσείου). Το ποσό αυτό είναι δυνατόν να προέλθει από το τεχνικό πρόγραμμα του δήμου. Θα πρέπει τέλος να τονιστεί ότι δεν είναι λογικό να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν διάφορα λαογραφικά μουσεία ή εκθέσεις στη Βέροια. Η πόλη πρέπει να έχει "το" λαογραφικό της μουσείο, η συλλογή του οποίου θα είναι αυστηρά επιλεγμένη και τεκμηριωμένη και το μουσείο οφείλει να λειτουργεί ως ένα επίσημα αναγνωρισμένο μουσείο. Το συγκεκριμένο μουσείο όπως και κάθε μουσείο θα πρέπει να τύχει και της αναγκαίας επιστημονικής υποστήριξης, να λειτουργεί ως πρότυπο και να μην περιορίζεται στην έκθεση του και μόνο. Θα πρέπει να αναπτύσσει παράλληλες δραστηριότητες, ώστε να αναδειχθεί παράλληλα και σε ένα κέντρο μελέτης και ανάδειξης του λαϊκού πολιτισμού της περιοχής. Έτσι οφείλουμε να αναλάβουμε μια προσπάθεια συγκερασμού των επιμέρους προσπαθειών των συλλόγων, ώστε ως σύνολο το λαογραφικό μουσείο να αποτελεί τη συνισταμένη όλων των επιμέρους προσπαθειών διάσωσης και ανάδειξης του λαϊκού πολιτισμού στην πόλη. Αξίζει ακόμα να διερευνηθεί και η πιθανότητα της συλλογική λειτουργία του μουσείου με τη συμμετοχή όλων των συλλόγων. Η νομική μορφή που θα πάρει

213

αυτή η συνεργασία μπορεί να προκύψει μέσα από τη σχετικές δυνατότητες που δίνει η νομοθεσία. Στην περίπτωση αυτή θα έχουν έκφραση μέσα από το μουσείο όλοι οι σύλλογοι, ενώ θα καλυφθεί και το κόστος λειτουργίας του μουσείου, που σε διαφορετική περίπτωση θα είναι σημαντικό.

• Ιστορικό Πανόραμα. Το ιστορικό πανόραμα αποτελεί μια προσπάθεια στο χώρο της τοπικής ιστορίας και όχι μόνο. Το υλικό που ήδη έχει συγκεντρωθεί, εκτίθεται στο 1ο υπόγειο του Χώρου Τεχνών, με τη μορφή μιας μόνιμης έκθεσης ιστορικού περιεχομένου, που διαρκώς εμπλουτίζεται και ανανεώνεται. Είναι σημαντικά τα ιστορικά τεκμήρια και το υλικό που συνθέτει την έκθεση, αλλά ο διατιθέμενος χώρος είναι ανεπαρκής. Είναι λοιπόν αναγκαίο να αντιμετωπιστεί το ζήτημα στέγασης της έκθεσης σε νέο χώρο, όπως και η προοπτική της ίδρυσης και λειτουργίας ενός ολοκληρωμένου ιστορικού μουσείου. Η πόλη πρέπει να αναδείξει και τη νεότερη ιστορία της, να καταγράψει την ιστορική της διαχρονικότητα. Είναι βέβαιο ότι το ιστορικό μουσείο θα αποτελέσει ένα ακόμα πόλο ενδιαφέροντος, πολύ περισσότερο μάλιστα αν πλαισιωθεί με παράλληλες, πρωτότυπες για τα δικά μας δεδομένα, δράσεις και πρωτοβουλίες.

Η έκθεση του «Ιστορικού Πανοράματος» αναπτύσσεται σήμερα σε ένα ενιαίο χώρο και περιλαμβάνει σημαντικά εκθέματα, ορισμένα από τα οποία είναι και μοναδικά. Η εικόνα της έκθεσης είναι σχετικά καλή, αλλά δεν είναι δομημένη με τρόπο που να αναδεικνύεται η σπουδαιότητα των επιμέρους εκθεμάτων. Βέβαια η όποια βελτίωση της έκθεσης και αν επιχειρηθεί στον υφιστάμενο χώρο, θα αποδώσει οριακά αποτελέσματα.

Μια από τις παράλληλες δράσεις που προτείνεται να αναληφθεί στο πλαίσιο του "ιστορικού πανοράματος" είναι και η δημιουργία ενός μικρού αεροδιαδρόμου για πτήσεις τηλεκατευθυνόμενων μοντέλων. Πρόκειται για μια προσπάθεια που μπορεί να προσελκύσει το ενδιαφέρον των αερομοντελισμών της ευρύτερης περιοχής, αν μάλιστα ληφθεί υπόψη η έλλειψη παρόμοιων οργανωμένων υποδομών ακόμα και στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Αυτές οι δράσεις συνήθως προσελκύουν τους λάτρεις ιστορικών μοντέλων.

(1) "War and peace", μια ετήσια διοργάνωση στο Kent της Αγγλίας που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον ενός ειδικού κοινού και προσελκύει πλήθος κόσμου από όλη την Ευρώπη. Το μέγεθος της διοργάνωσης αφήνει στην πόλη του Kent σημαντικά οικονομικά οφέλη και την έχει κάνει γνωστή και εκτός της Αγγλίας. Ανάλογη διοργάνωση δεν υπάρχει στον ελληνικό χώρο, ούτε και στα βαλκάνια. Θα ήταν ίσως ενδεδειγμένη μια παρόμοια πρωτοβουλία εδώ, όπως και να αποκτήσει η Βέροια μια επαφή με το Kent της Αγγλίας, για τη μεταφορά τεχνογνωσίας σε σχέση με την όλη διοργάνωση.

214

Να σημειωθεί ότι ο κύκλος του κοινού που ενδιαφέρονται για τα ιστορικά μουσεία και κυρίως αυτά που αναφέρονται στη νεώτερη ιστορία είναι μεγάλος. Για να διατηρηθεί όμως και να αυξηθεί το ενδιαφέρον του κοινού για αυτό, πρέπει αυτό να είναι οργανωμένο, να εμπλουτίζεται διαρκώς με νέα δεδομένα, να αναπτύσσει νέες πρωτοβουλίες και δραστηριότητες. Σε διαφορετική περίπτωση θα προσπαθούν απλώς να επιβιώνουν όσο και αν το αντικείμενο τους είναι ελκτικό για το κοινό. Μία από τις πρωτοβουλίες που μπορούν αναληφθούν στο πλαίσιο του "Ιστορικού Πανοράματος" είναι και η ίδρυση μια ιστορικής βιβλιοθήκης – εικονοθήκης. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να προσελκύσουμε σημαντικό αριθμό κοινού και μάλιστα αν αυτή επικεντρωθεί στη σύγχρονη ιστορία, τότε το ενδιαφέρον θα πολλαπλασιαστεί. Η όλη δραστηριότητα μπορεί να συνοδευτεί και με παρουσιάσεις, ημερίδες, συνέδρια, προβολές εκθέσεις κλπ. Ακόμα μπορεί να αναληφθούν και άλλες δραστηριότητες που συνάδουν με το χαρακτήρα του μουσείου. Λχ η οργάνωση και καθιέρωση μιας ετήσιας έκθεσης – παζαριού – ανταλλακτηρίου ιστορικών αντικείμενων μεταξύ συλλεκτών, η οργάνωση και λειτουργία ενός αεροδιαδρόμου τηλεκατευθυνόμενων ιστορικών ή και άλλων μοντέλων που μπορεί να αποτελέσει πόλο έλξης σημαντικού αριθμού επισκεπτών κυρίως από τη Θεσσαλονίκης, κλπ. Είναι ακόμα σημαντικό η έκθεση σήμερα αλλά και το μουσείο αύριο, να συνδεθούν με τα ιστορικά δεδομένα της περιοχής, όπως η οργάνωση ενός διεθνούς forum για τα θέματα γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής του χώρου της Μέσης Ανατολής (όπως έχει ήδη παρουσιαστεί σε προηγούμενο κεφάλαιο). Τέλος η οργάνωση δραστηριοτήτων κατά το πρότυπο του “WAR and PEACE” (1), μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό πόλο έλξης κοινού, με δεδομένη την ιστορική βαρύτητα της περιοχής.

• Μουσείο ήχου και εικόνας.

Ορισμένα από τα εκθέματα που περιλαμβάνει η συλλογή του υπό σύσταση «μουσείου ήχου και εικόνας», στη διάρκεια της πρώτης δημόσιας έκθεσης τους, στο φεστιβάλ «Βέροια – Εύηχη πόλη – 2009».

Το μουσείο αυτό δεν έχει σήμερα καμιά δημόσια έκφραση, παρόλα αυτά έχει συγκεντρωθεί ένα σημαντικό υλικό σε σχέση με το αντικείμενό του. Το υλικό αυτό περιλαμβάνει μηχανήματα αναπαραγωγής, εγγραφής και επεξεργασίας ήχου και εικόνας, μουσικά όργανα, δίσκους, εικόνες, ταινίες κλπ.

215

Σε μια πρώτη φάση το υλικό αυτό είναι σκόπιμο να εκτεθεί έστω και με τη μορφή μιας απλής έκθεσης, ώστε να γίνει γνωστή η συλλογή αλλά και να προωθηθεί η εμπλουτισμός της και με άλλα τεκμήρια. Η όλη λειτουργία της έκθεσης θα πρέπει να αποκτήσει άμεση σχέση με τη μουσική και μέσω της μουσικής βιβλιοθήκης και του ωδείου, ενώ ακόμα μπορεί να συνδυαστεί με δράσεις μουσικής, φωτογραφίας, προβολών κλπ.

• Άλλες προτάσεις για οργάνωση νέων μουσείων – εκθέσεων. Η οργάνωση νέων αλλά

κυρίως πρωτοτύπων μουσείων αλλά και εκθέσεων, μπορούν να προκαλέσουν πάντα το ενδιαφέρον του κοινού. Βέβαια ο όρος μουσείο είναι αρκετά βαρύς και έτσι ο όρος "έκθεση" μάλλον να προσιδιάζει περισσότερο στις δικές μας προσπάθειες στο παρόν στάδιο. Από τις ιδέες που αξίζει να διερευνηθούν και να αξιολογηθούν είναι μια έκθεση φροντιστηριακού υλικού, σκηνικών και ενδυμασίας θεάτρου, παιδικού παιχνιδιού, έκθεση για το νερό, κλπ.

• Οργάνωση "πολυμουσείου". Το πολυμουσείο αφορά τη δημιουργία και λειτουργία

ενός πολυθεματικού πανοράματος, με αυτοτελείς ενότητες, εκθέσεις - μουσεία. Η λογική μιας τέτοιας πρωτοβουλίας εδράζεται στην εκτίμηση ότι ένα σύνολο ενοτήτων – εκθέσεων με διαφορετικό περιεχόμενο, που λειτουργούν όμως σε ένα ενιαίο χώρο, πολλαπλασιάζει τη συνολική δυναμική τους. Έτσι μια ενότητα – έκθεση με αντικείμενο το παιδικό παιχνίδι που συν-λειτουργεί με μια άλλη ενότητα – έκθεση λχ με θέμα το νερό, δεν αθροίζουν απλά τη δυναμική τους, αλλά την πολλαπλασιάζουν και ο λόγος είναι απλός. Δημιουργείται ένας πόλος "πολλαπλών" σημείων, ικανός να προσελκύσει κοινό με διαφορετικούς προσανατολισμούς και επιλογές, εκμεταλλευόμενος τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του. Έτσι το κοινό που θα επισκεφθεί το πολυμουσείο αν και έχει διαφορετικό κίνητρο για την επίσκεψη του, είναι βέβαιο ότι θα επισκεφθεί και τις άλλες θεματικές ενότητες του μουσείου. Με τον τρόπο αυτό είναι πιθανόν να παρατείνει την παραμονή του σε αυτό, να αποκομίσει την αίσθηση μιας πολύπλευρης έκθεσης που είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσει το ενδιαφέρον του. Αυτή την εικόνα μεταφέροντας την σε τρίτους, είναι βέβαιο ότι θα προκληθεί και το δικό ενδιαφέρον του ώστε να αποφασίσουν και αυτοί με τη σειρά τους να την επισκεφθούν. Και πάλι στο σημείο αυτό να τονιστεί και πάλι, η σημασία της προσωπικής συμβολής στη διάχυση πληροφοριών σχετικών με τον "πολιτιστικό τουρισμό" . Ο χώρος που θα επιλεγεί για να στεγαστεί το πολυμουσείο πρέπει να δίνει τη δυνατότητα της επέκτασής του και της ανάπτυξης εκεί σειράς παράλληλων δραστηριοτήτων ικανών όχι μόνο να προσελκύσουν κοινό, αλλά να διατηρήσουν και να πολλαπλασιάσουν το ενδιαφέρον του για αυτό. Παράλληλα η πρόταση αυτή επιτρέπει την ανάπτυξη κοινών υποδομών όπως, αίθουσα ενημέρωσης, βοηθητικών χώρων, κοινή υπηρεσία φύλαξης, κλπ. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται δραματικά το κόστος λειτουργίας των επιμέρους μουσείων – συλλογών, ενώ αυτά προσφέρουν το σύνολο των υπηρεσιών που οφείλει κάθε μουσείο να προσφέρει.

● Σχέση των μουσείων με την τοπική κοινωνία. Η σχέση της τοπικής κοινωνίας με τα μουσεία, είναι ένας κρίσιμος παράγων που θα

κρίνει και την επιτυχία της όλης προσπάθειας στο ζήτημα. Δε μπορεί να τελεσφορήσει οποιαδήποτε πολιτική και οποιαδήποτε επιλογή ερήμην της τοπικής κοινωνίας. Έτσι η τοπική κοινωνία πρέπει να μετέχει ενεργά στην διαμόρφωση και τη λειτουργία των μουσείων, των εκθέσεων, των συλλογών και των αρχείων. Αυτό φάνηκε και από τη διαδικασία έκδοσης του ιστορικού λευκώματος για την πόλη, η έκδοση του οποίου δεν θα ήταν εφικτή, αν δεν υπήρχε η σημαντική συνεισφορά υλικού και η ανάλογη στήριξη από συνδημότες.

216

Είναι λοιπόν αναγκαίο να αποκτήσουν τα μουσεία μια "δημιουργική" σχέση με την πόλη, να επιδιωχθεί η στήριξη τους με διάφορους τρόπους, είτε με εθελοντική συνεισφορά έργου, είτε με συνεισφορές τεκμηρίων. Και δεν είναι μόνο η ίδια η σημασία της όποιας συνεισφοράς, αλλά κυρίως η διαμόρφωση και η εμπέδωση μιας αντίληψης για τη σχέση των μουσείων με την πόλη. Για την ενδυνάμωση της σχέσης αυτής, πρέπει να σχεδιαστούν και να καταβληθούν σημαντικές προσπάθειες, να συγκροτηθούν πολιτικές. Πρέπει να γίνει κτήμα του κάθε συμπολίτη η λογική ότι μετέχοντας στην προσπάθεια αυτή, μετέχει στην προσπάθεια για τη διάσωση και ανάδειξη της τοπικής ιστορίας και του πολιτισμού.

● "Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού" (ΚΤΙΠ). Η ΚΕΠΑ σύμφωνα και με το καταστατικό της, έχει την ευθύνη της οργάνωσης και

λειτουργίας τεσσάρων μουσείων – όπως ήδη έχει γραφεί - και ενός αρχείου και συγκεκριμένα.

1. Μουσείο εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης. 2. Μουσείο σύγχρονης ιστορίας και εθνικής αντίστασης – Ιστορικό Πανόραμα. 3. Μουσείο ήχου και εικόνας 4. Λαογραφικό μουσείο. 5. Αρχείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του καθ. Ν. Μουτσόπουλου Σε αυτά ως υλικό πρέπει να προσμετρηθεί και το υλικό των βιβλιοθηκών της ΚΕΠΑ,

όπως και η μουσική βιβλιοθήκη – χορηγία του ιδρύματος "Σταύρος Νιάρχος". Είναι προφανές ότι δε μπορεί κάθε συλλογή, είτε αυτή ανήκει σε ένα από τα

προαναφερόμενα υπό σύσταση μουσεία, είτε είναι μια αυτοτελής συλλογή με αρχειακό υλικό και τεκμήρια, να έχει τη δική της δομή επιστημονικής υποστήριξης στην παρούσα φάση. Το έργο της καταγραφής, τεκμηρίωσης, ψηφιοποίησης, φύλαξης και συντήρησης του υλικού που διαθέτουν οι σήμερα, πρέπει να ανήκει σε μια ενιαία δομή, η δημιουργία και λειτουργία της οποίας είναι στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της ΚΕΠΑ. Η δομή αυτή είναι ένα επιτελικό - συντονιστικό εργαλείο στην προσπάθεια οργάνωσης και διαχείρισης του συνόλου των συλλογών και αρχείων. Η συγκρότηση και λειτουργία της είναι στις δυνατότητες της ΚΕΠΑ και είναι σε θέση σε αυτό το στάδιο να καλύψει τις σχετικές της ανάγκες.

Η δομή αυτή με τον τίτλο "Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού" (ΚΤΙΠ) υφίσταται και λειτουργεί στο πλαίσιο της ΚΕΠΑ από το 2014, αν και δεν έχει ακόμα την αναγκαία στελέχωση. Στο μικρό χρόνο της λειτουργίας της έχει επιδείξει σημαντικό έργο.

Το ΚΤΙΠ ξεκίνησε τη λειτουργία του στον 4ο όροφο του Χώρου Τεχνών. Στο χώρο συγκεντρώνονται τα διάφορα τεκμήρια των συλλογών και καταχωρούνται στην ενιαία βάση δεδομένων που έχει δημιουργηθεί για το σκοπό αυτό. Σημαντική βοήθεια στο όλο έργο του προσέφεραν μέχρι σήμερα οι εργαζόμενοι σε αυτό μέσω του προγράμματος κοινωνικής εργασίας. Βέβαια η βοήθεια αυτή είναι συμπληρωματική και δεν αναπληρώνει την ανάγκη για προσωπικό με μια ποιο διαρκή σχέση εργασίας.

Ο εξοπλισμός του κέντρου περιλαμβάνει ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ηλεκτρονικά μηχανήματα για την ψηφιοποίηση φωτογραφιών, φιλμ διαφόρων μεγεθών και βιβλίων.

217

Το ΚΤΙΠ με βάση στη σχετική απόφαση του ΔΣ της ΚΕΠΑ (απ.20/2014) έχει την ευθύνη της καταγραφής, τεκμηρίωσης, ψηφιοποίησης, φύλαξης και της δημιουργίας μιας ενιαίας βάσης δεδομένων για το σύνολο του υλικού που ανήκει στη δικαιοδοσία της ΚΕΠΑ, ανεξάρτητα σε ποια επιμέρους συλλογή ή μουσείο αυτό ανήκει. Σε επόμενη φάση το έργο του θα επεκταθεί και στον τομέα της συντήρησης του υλικού και της προσπάθειας ανάδειξης του.

Τα επιμέρους αντικείμενα που υπηρετούνται σήμερα από το ΚΤΙΠ είναι. Καταγραφή υλικού Στο τομέα αυτό υπάρχει σημαντική υστέρηση και δεν

υφίσταται μια συγκροτημένη και ενιαία διαδικασία επιστημονικής καταγραφής του υλικού που περιέρχεται ή είναι ήδη στην κυριότητα της ΚΕΠΑ. Με τον όρο επιστημονική καταγραφή νοείται η καταγραφή του συνόλου του υλικού με συγκεκριμένη μεθοδολογία, ώστε να υπάρχει πλήρης γνώση του υλικού των συλλογών και των αρχείων. Είναι σημαντικό να υπάρχει αυτή η διαδικασία της καταγραφής, γιατί αποτελεί τη βάση για τη δημιουργία της ενιαίας βάσης δεδομένων, που θα περιλαμβάνει το σύνολο του υλικού και των τεκμηρίων που έχουμε στη διάθεσή μας. Σήμερα το διαθέσιμο αυτό υλικό είναι καταγεγραμμένο με διαφορετικές μεθόδους, που ποικίλουν από τη χειρόγραφη καταγραφή, έως και την ηλεκτρονική καταγραφή με διαφορετικούς τρόπους, λχ από ένα απλό έγγραφο word ή ένα excel ή τέλος σε κάποιο πρόγραμμα. Ακόμα και σε αυτή την περίπτωση δεν είναι ορισμένα και με ενιαίο τρόπο τα πεδία και οι πληροφορίες που κάθε πεδίο περιέχει. Αποτέλεσμα αυτής της πραγματικότητας είναι η αδυναμία ενσωμάτωσης όλων αυτών σε μια ενιαία βάση δεδομένων. Έτσι πολλές φορές το ίδιο υλικό καταχωρείται για δεύτερη φορά, αν και ήδη βρίσκεται σε κάποια βάση δεδομένων, πολλαπλασιάζοντας τον όγκο δουλειάς που απαιτεί η διαδικασία καταγραφής. Αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω του μεγάλου αριθμού των τεκμηρίων αν δεν υπάρχει μια αξιόπιστη βάση δεδομένων, υπάρχει ο κίνδυνος κάποια τεκμήρια να "χαθούν" μέσα στον συνολικό όγκο της βάσης. Ένα τεκμήριο με ελλειπή ή εσφαλμένη καταχώρηση, ακόμα και αν το λάθος είναι ορθρογραφικό, μπορεί να γίνει η αιτία αυτό να μη βρίσκεται με αναζήτηση μέσα από τη βάση δεδομένων. Το υλικό που διαθέτουν οι διάφορες συλλογές της ΚΕΠΑ, αφορά τόσο από την περιοχή μας, όσο και άλλες περιοχές της Ελλάδας αλλά και χώρες της περιοχής ενώ είναι τοπικού ή γενικότερου ενδιαφέροντος. Τέλος το είδος των τεκμηρίων διαφέρει (φωτογραφίες, σχέδια, βιβλία κλπ). Συγκεκριμένα το υλικό που έχει στη διάθεση της η ΚΕΠΑ αφορά τους ακόλουθους τομείς.

o Ιστορία o Λαογραφία o Πολιτική o Πολιτισμό o Αρχιτεκτονική o Παιδεία – εκπαίδευση o Κλπ.

Το υλικό αυτό είναι o Φωτογραφίες o Έγγραφα o Αντικείμενα o Βιβλία o Εφημερίδες o Κλπ

218

Το ΚΤΙΠ σήμερα έχει ενεργοποιηθεί στο συγκεκριμένο τομέα και ήδη η πρώτη βάση δεδομένων είναι πραγματικότητα και καθημερινά αυτή εμπλουτίζεται.

Τεκμηρίωση του υλικού. Η τεκμηρίωση του υλικού περιλαμβάνει την προσπάθεια της συγκέντρωσης όσο το δυνατόν περισσότερων και έγκυρων στοιχείων που αφορούν το περιεχόμενό του, ώστε να το γνωρίζουμε και να το περιγράψουμε με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια. Αυτή η διαδικασία είναι η περισσότερο χρονοβόρα και απαιτεί σχετική έρευνα για κάθε τεκμήριο ξεχωριστά.

Ψηφιοποίηση υλικού. Η ψηφιοποίηση του υλικού αποτελεί ένα παράγοντα που θα βοηθήσει σημαντικά τόσο στην αξιοποίηση του υλικού, όσο και στην προστασία του. Βέβαια η ψηφιοποίηση του υλικού – βιβλία, φωτογραφίες, διαφάνειες, σχέδια - προϋποθέτει την ύπαρξη του αντίστοιχου αναγκαίου τεχνολογικού εξοπλισμού, ενώ αποτελεί και μια σχετικά χρονοβόρα διαδικασία. Είναι όμως πολύ σημαντική γιατί μέσα από τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια, μπορεί ο οποιοσδήποτε να εργαστεί με αυτά, χωρίς να απαιτείται η προσφυγή του στο πρωτογενές υλικό. Με τον τρόπο αυτό τα τεκμήρια είναι διαθέσιμα στον οποιοδήποτε και σε κάθε στιγμή, ευκολύνεται η πρόσβαση σε αυτά, ενώ το πρωτογενές υλικό προφυλάσσετε από τη φθορά που επιφέρει η χρήση του.

Συντήρηση υλικού – αποθήκευση ή έκθεση του υλικού. Στον τομέα αυτό έχουμε μια σημαντική υστέρηση, υστέρηση που μπορεί να αποδειχθεί επιβαρυντική ειδικότερα για υλικά που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα όπως το χαρτί. Στην περίπτωση αυτή τα τεκμήρια κινδυνεύουν με μόνιμες βλάβες ή ακόμα και με καταστροφή, αν δεν διασφαλιστούν τόσο η συντήρησή τους, όσο και οι στοιχειώδεις όροι αποθήκευσής. Το άμεσο πρόβλημα εστιάζεται στη διασφάλιση έστω των στοιχειωδώς αναγκαίων όρων αποθήκευσης, όπως η υγρασία, η σχετικά σταθερή θερμοκρασία, και τέλος η υπεριώδης ακτινοβολία.

Δημιουργία ενιαίας βάσης δεδομένων. Η δημιουργία μιας ενιαίας βάσης δεδομένων αποτελεί ίσως το κρισιμότερο σημείο της όλης διαδικασίας. Η ύπαρξη της σημαίνει την πλήρη καταγραφή του συνόλου του υλικού που υπάρχει σε κάθε επιμέρους συλλογή. Με τη δημιουργία της ενιαίας βάσης δεδομένων ο κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να προστρέξει σε αυτήν για την ανεύρεση του υλικού που τον ενδιαφέρει, ανεξάρτητα από το είδος του τεκμηρίου. Με τον τρόπο αυτό η δυναμική των συλλογών πολλαπλασιάζετε, από τη στιγμή που η έρευνα για ένα θέμα μπορεί να αποδώσει πολλαπλά αποτελέσματα, από διαφορετικά είδη τεκμηρίων που ανήκουν σε διαφορετικές συλλογές και αρχεία και πάντα μέσα από μια βάση δεδομένων – βιβλία, έγγραφα, φωτογραφίες, διαφάνειες, σχέδια, κλπ. Στη λογική αυτή έχει ήδη δημιουργηθεί ένα σχετικό πρόγραμμα, που είναι σε θέση να φιλοξενήσει όλες τις καταγραφές που σταδιακά ολοκληρώνονται και αφορούν το σύνολο του υλικού των συλλογών. Βέβαια ένα τέτοιο εγχείρημα παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες, αλλά η πρώτη λειτουργία του έδειξε ότι είναι σε θέση να υπηρετήσει το σκοπό για τον οποίο σχεδιάστηκε, είναι αξιόπιστο και φιλικό στο χρήστη. Για την ολοκλήρωση του όμως απαιτείται και η προμήθεια σειράς συμπληρωματικών προγραμμάτων, αλλά η ανοικτή δομή του είναι αυτή που μας επιτρέπει τη σταδιακή ολοκλήρωσή του. Στη βάση αυτή θα ενταχθούν στο τελικό στάδιο τα ακόλουθα τεκμήρια - ντοκουμέντα.

o Έγγραφα o Φωτογραφίες o Σχέδια o Εφημερίδες o Βιβλία – τίτλοι αλλά και ολόκληρα ψηφιοποιημένα βιβλία ως

αρχεία pdf. o Φωτογραφίες κειμηλίων

219

o κλπ Είναι αντιληπτό ότι αυτή η βάση θα είναι ιδιαίτερα απαιτητική και η ενσωμάτωση σε αυτήν πολλών διαφορετικών τύπων αρχείων, δημιουργεί σειρά προβλημάτων που πολλαπλασιάζει τις δυσκολίες του όλου εγχειρήματος. Ακόμα ο μεγάλος όγκος των αρχείων αλλά και των δεδομένων που θα ενσωματωθούν στη βάση αυτή, προσθέτει και ένα ακόμα πρόβλημα, που έχει να κάνει με την εξυπηρέτηση που μπορεί να προσφέρει ο server που θα υποστηρίζει τη βάση.

Προμήθεια εξοπλισμού. Για την εξυπηρέτηση του έργου της ομάδας είναι αναγκαία η προμήθεια ηλεκτρονικού εξοπλισμού που αφορά την δυνατότητα ψηφιοποίησης των τεκμηρίων. Ο εξοπλισμός αυτός είναι αναγκαίος ώστε να μας δοθεί η δυνατότητα να ενσωματώσουμε στη βάση δεδομένων λχ ακόμα και τρισδιάστατες απεικονίσεις κειμηλίων που θεωρούμε ως σημαντικά.

Λειτουργία της ιστοσελίδας του ΚΤΙΠ. Η ιστοσελίδα του ΚΤΙΠ με το διακριτικό τίτλο www.veriahistory.gr, ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Οκτώβριο του 2014 και είναι ένα σημαντικό βήμα για την προώθηση των σκοπών του ΚΤΙΠ. Η ιστοσελίδα εμπλουτίζεται διαρκώς με νέα τεκμήρια και υποστηρίζεται και μέσα από άλλες βοηθητικές σελίδες, που δημιουργήθηκαν για το σκοπό αυτό κυρίως στα διάφορα κοινωνικά δίκτυα. Πρόθεση είναι η ιστοσελίδα να αποκτήσει επισκέπτες και εκτός της περιοχής μας, με το δεδομένο ότι το περιεχόμενο της έχει ένα ευρύτερο ενδιαφέρον. Σε επόμενο στάδιο θα πρέπει να γίνει προσπάθεια, να αποκτήσει η ιστοσελίδα και ξενόγλωσσες εκδόσεις. Βέβαια η υποστήριξη της ιστοσελίδας απαιτεί τη διαρκή συνδρομή προσωπικού, από τη στιγμή μάλιστα που σκοπό έχει να είναι και διαδραστική.

Οι εκδόσεις οφείλουν να αποτελέσουν ένα σημαντικό κομμάτι της δουλειάς του ΚΤΙΠ. Βέβαια η κάθε έκδοση έχει τις δικές της ανάγκες και δυσκολίες και στην παρούσα φάση είναι σχετικά δύσκολη η ολοκλήρωση τέτοιων προσπαθειών. Η εκτύπωση όμως και κυκλοφορία του ιστορικού λευκώματος "Βέροια 1900 – 1975, από την Οθωμανοκρατία ως τη Μεταπολίτευση" έδειξε τις σχετικές δυνατότητες του ΚΤΙΠ, είναι ένα δείγμα της δουλειάς που μπορεί να παράγει το ΚΤΙΠ αν υποστηριχθεί. Η εκδοτική του προσπάθεια, λοιπόν πρέπει να συνεχιστεί και μάλιστα να αποτελέσει την αιχμή του έργου του ΚΤΙΠ. Η χρηματοδότηση των εκδόσεων απαιτεί ένα αρχικό κεφάλαιο που θα ανακυκλώνεται, με τις επόμενες εκδόσεις να χρηματοδοτούνται εν μέρει από τα έσοδα των προηγουμένων εκδόσεων.

Καθιέρωση διαδραστικών παιχνιδιών μέσα από την ιστοσελίδα. Η προσέλκυση νέων και ειδικότερα παιδιών, αποτελεί ίσως μια από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες που θα πρέπει να αναπτυχθούν και για το σκοπό αυτό να αναπτυχθούν οι προσφορότερες δράσεις. Μια από αυτές είναι η ανάπτυξη ψηφιακών διαδραστικών παιχνιδιών, ώστε τα παιδιά χρήστες να μπουν στη διαδικασία γνωριμίας με την τοπική ιστορία, μέσω εύχρηστων και φιλικών παιχνιδιών που μπορούν να έχουν ακόμα και μικρά συμβολικά δώρα ώστε να προσελκύσουν το ενδιαφέρον τους. ● Άλλα ζητήματα της λειτουργίας του ΚΤΙΠ.

Από τα βασικά θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα και αφορούν τη λειτουργία του ΚΤΙΠ είναι.

Το ζήτημα της στελέχωσής του Η προσωρινή έστω αποθήκευση των συλλογών του θα διασφαλίζουν τις

βασικές συνθήκες ασφάλειας και προστασίας του υλικού. Η προμήθεια ορισμένων ηλεκτρονικών συσκευών για την ψηφιοποίηση των

τεκμηρίων.

220

Η αναζήτηση νέων συλλογών και αρχείων Η χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων του.

□ Στελέχωση του ΚΤΙΠ. Το επιστημονικό προσωπικό που στην παρούσα φάση αυτή

είναι το απολύτως αναγκαίο, για να έχει αυτό μια βασική αλλά συγκροτημένη είναι. Ένας επιστημονικός υπεύθυνος συντονιστής. Ένα μουσειολόγος. Ένας συντηρητής Ένα στέλεχος πληροφορικής Ένα τουλάχιστον άτομο με αποκλειστική αρμοδιότητα την ψηφιοποίηση των

τεκμηρίων. Το προσωπικό αυτό μπορεί να συμβληθεί με την ΚΕΠΑ με σχέση παροχής

ανεξαρτήτων υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό θα προσφέρουν στο όλο έργο τις υπηρεσίες τους νέοι επιστήμονες, που σήμερα δεν μπορούν να απορροφηθούν σε ανάλογη με το αντικείμενο τους απασχόληση, αν και διαθέτουν αντίστοιχη επιστημονική κατάρτιση.

Στο έργο της αυτό, η ομάδα θα συνεπικουρείται από τις διοικητικές υπηρεσίες της ΚΕΠΑ, η οποία και θα παρέχει την αναγκαία διοικητική και τεχνική υποστήριξη.

□ Αποθήκευση συλλογών. Η αποθήκευση των συλλογών είναι ένα θέμα που έχει

επείγοντα χαρακτήρα. Πρέπει να διασφαλιστεί η φύλαξή τους σε συνθήκες που θα πληρούν τουλάχιστον τις βασικές προδιαγραφές – υγρασία, θερμοκρασία, φωτισμός κλπ. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να εντοπιστεί η κατάλληλη κτιριακή υποδομή που ενδεχόμενα διαθέτει ο δήμος και να δημιουργηθούν εκεί χώροι που θα μπορούν να καλύπτουν τις βασικές έστω προδιαγραφές φύλαξης των τεκμηρίων. Ο καταλληλότερος χώρος που διαθέτει αυτή τη στιγμή ο δήμος είναι ο χώρος όπου στεγάζεται το "κέντρο δια βίου μάθησης" του δήμου. Οι εργασίες της μετασκευής του, για να καλύψει τις άμεσες σχετικές ανάγκες του ΚΤΙΠ είναι μικρές, με δεδομένη την καλή κατάσταση του κτιρίου.

Το δημοτικό κτίριο όπου σήμερα στεγάζεται το κέντρο δια βίου μάθησης του δήμου αποτελεί μια την καλύτερη δυνατή λύση στο πρόβλημα της αποθήκευσης του υλικού των συλλογών. Ακόμα μπορεί να καλύψει και τις μεσοπρόθεσμες ανάγκες έκθεσης κάποιων συλλογών.

221

Το συγκεκριμένο κτίριο μπορεί ακόμα να στεγάσει και ένα μικρό εργαστήριο συντήρησης του υλικού των συλλογών. Το πρόβλημα της στέγασης των δραστηριοτήτων που αναπτύσσει το κέντρο δια βίου μάθησης μπορεί να λυθεί με τη μεταστέγαση του σε μια σχολική μονάδα της πόλης. Αυτό αποτελεί μια ρεαλιστική λύση, που μπορεί να υλοποιηθεί άμεσα και να μην προκαλέσει κανένα πρόβλημα στην όλη λειτουργία του. Άλλωστε τα σχολεία είναι ήδη πιστοποιημένα για εκπαιδευτική χρήση και έτσι δε υπάρχει κανένα τυπικό πρόβλημα για την εκεί ανάπτυξη και των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του κέντρου. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι έχει ήδη λήξει η συμβατική υποχρέωση του δήμου να διαθέτει το συγκεκριμένο κτίριο ειδικά για το σκοπό αυτό, αφού έχει συμπληρωθεί το χρονικό διάστημα που προβλεπόταν από τη σχετική σύμβαση χρηματοδότησης της ανάπλασης του για την εκεί λειτουργία του κέντρου.

□ Τεχνικός εξοπλισμός. Για μπορέσει το ΚΕΤΙΠ να ανταποκριθεί κυρίως στο έργο

της ψηφιοποίησης των συλλογών του, πρέπει να προμηθευτεί και ένα ανάλογο ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Ο εξοπλισμός αυτός αποτελείται από τις ακόλουθες συσκευές.

Συσκευές ψηφιοποίησης σχεδίων και επιφανειών μεγάλου μεγέθους (έγχρωμη),

εφημερίδων και βιβλίων. Ηλεκτρονικούς υπολογιστές μεγάλων δυνατοτήτων Τρισδιάστατο Scanner

□ Αναζητώντας και δημιουργώντας νέες συλλογές και αρχεία. Η αναζήτηση νέων

συλλογών είναι αδήριτη ανάγκη από τη στιγμή που έχει δημιουργηθεί ένας φορέας όπως το ΚΤΙΠ. Δε μπορεί ένας παρόμοιος φορέας να δημιουργηθεί για την διαχείριση συγκεκριμένου όγκου υλικού, αυτό από μόνο του τον καθιστά βραχύβιο και θέτει χρονικά όρια στην ύπαρξή του. Παράλληλα το ΚΤΙΠ ως φορέας διάσωσης της ιστορικής μνήμης δε μπορεί να αποποιηθεί της ευθύνης του στη διάσωση κειμηλίων, ντοκουμέντων και τεκμηρίων που συνθέτουν την ιστορική μνήμη. Η αναζήτηση νέων τεκμηρίων και αρχείων επιβάλλεται, από την ίδια τη φύση του ΚΤΙΠ. Η διαδικασία αυτή είναι μια ατέρμονη διαδικασία παράλληλα με την προσπάθεια διαφύλαξης, συντήρησης, και ανάδειξης των συλλογών και των αρχείων που ήδη διαθέτει. Η ζώσα πραγματικότητα, καθημερινά "παράγει" ιστορία που πρέπει να έχουμε τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε και να διατηρήσουμε τα σημαντικότερα από τα τεκμήρια που τη συνθέτουν.

Στην προοπτική αυτή και μέσα από μια ανοικτή πρόσκληση προς φυσικά πρόσωπα ή φορείς που έχουν στη διάθεσή τους αρχεία ή συλλογές, θα πρέπει να ζητηθεί η συνεργασία τους στην προοπτική της αξιοποίησής τους. Παράλληλα είναι αναγκαία η δημιουργία νέων αρχείων με πρωτοβουλία της ΚΕΠΑ και με αντικείμενο σημαντικά γεγονότα που διαδραματίζονται σήμερα, με έμφαση σε αυτά που αφορούν την περιοχή μας (εκλογικό υλικό, αποτυπώσεις περιοχών και κτιρίων, καταγραφές γεγονότων, κλπ).

Στη λογική αυτή θα πρέπει να σχεδιαστούν και εκπονηθούν ανάλογες πολιτικές, να γίνει γνωστή η δυνατότητα του ΚΤΙΠ να υποδεχθεί και να αξιοποιήσει αρχεία και συλλογές. Αυτή η δυνατότητα βέβαια δεν θα πρέπει να περιοριστεί μόνο με αρχεία τοπικού ενδιαφέροντος, αλλά να επεκταθεί αν είναι δυνατόν σε αρχεία και συλλογές γενικότερου ενδιαφέροντος, αν θέλουμε με αυτές να προσελκύσουμε το ευρύτερο ενδιαφέρον.

□ Χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων του.

Από τα βασικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν σχετικά με το ΚΤΙΠ είναι η χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων του. Η όλη λειτουργία του κέντρου είναι προφανές ότι συνεπάγεται ένα αντίστοιχο λειτουργικό κόστος. Για την αντιμετώπιση των αναγκών χρηματοδότησής του θα πρέπει να εξεταστούν όλοι οι πιθανοί τρόποι κάλυψης της σχετικής δαπάνης. Ειδικότερα η επίτευξη του στόχου η έστω και μερική χρηματοδότηση του, θα συμβάλλει αποφασιστικά στη βιωσιμότητα της δομής. Παράλληλα μπορεί να εξεταστούν και τρόποι συμμετοχής φορέων ή γενικά τρίτων, που θα συνδράμουν στην όλη προσπάθεια με την ανάληψη μέρους του έργου του κέντρου.

222

Προς την κατεύθυνση αυτή μπορούν να αναληφθούν συγκεκριμένες πρωτοβουλίες όπως.

o Προμήθεια αναγκαίου ηλεκτρονικού εξοπλισμού μέσω χορηγιών. Μπορούμε να απευθυνθούμε σε εταιρείες που αντιπροσωπεύουν τον αναγκαίο εξοπλισμό και σε περίπτωση συμφωνίας, να είναι χορηγοί της όλης προσπάθειας www.veriahistory.gr.

o Οργάνωση υλικού Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης. Να εξεταστεί η πιθανότητα της υπογραφής μιας προγραμματικής σύμβασης με παιδαγωγικές ακαδημίες, ώστε αυτές να αναλάβουν με τη μορφή εργασιών σπουδαστών τους, το έργο της τεκμηρίωσης, ψηφιοποίησης κλπ των συλλογών του Μουσείου. (*)

o Οργάνωση υλικού αρχείου παραδοσιακής αρχιτεκτονικής κ. Ν. Μουτσόπουλου. Να εξεταστεί η πιθανότητα της υπογραφής μιας προγραμματικής σύμβασης με αρχιτεκτονικές σχολές, ώστε αυτές να αναλάβουν με τη μορφή εργασιών σπουδαστών τους, το έργο της τεκμηρίωσης, ψηφιοποίησης κλπ των συλλογών που σχετίζονται με το αρχείο. (*)

o Χρηματοδότηση των εκδόσεων. Η χρηματοδότηση των εκδόσεων μπορεί να επιτευχθεί μέσα από συνεργασίες με άλλους ενδιαφερόμενους. Λχ μπορούμε να απευθυνθούμε σε ένα τρίτο δήμο και να προχωρήσουμε την έκδοση ενός βιβλίου σχετικού με την περιοχή του, από τη στιγμή που διαθέτουμε το ανάλογο υλικό μέσα από το αρχείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Αυτό θα μπορούσε να γίνει και μέσα από τη συλλογή του Μουσείου Εκπαίδευσης – Χρίστος Τσολάκης με άλλους φορείς του χώρου της εκπαίδευσης.

o Παραχώρηση δικαιωμάτων. Η παραχώρηση των δικαιωμάτων χρήσης υλικού για συγκεκριμένο σκοπό, είναι δυνατόν να αποδώσει στην ΚΕΠΑ ορισμένα έσοδα.

o κλπ. Σε κάθε περίπτωση το όλο ζήτημα πρέπει να αντιμετωπιστεί χωρίς προκαταλήψεις, αν θέλουμε να προχωρήσουμε με μια δυναμική. Δε μπορεί να διεκδικούμε μια σημαντική παρουσία στο χώρο, αν δεν ακολουθήσουμε μια δυναμική πολιτική, στηριγμένη σε δράσεις και πρωτοβουλίες και σε συνέργια τόσο με τρίτους φορείς όσο και με ιδιώτες, με την προϋπόθεση πάντα της διασφάλισης των δικαιωμάτων μας. (*) Οι προτάσεις αυτές μπορεί να έχουν εφαρμογή ακόμα και στη διαδικασία εμπλουτισμού των συλλογών. Ακόμα οι φοιτητές που θα ενταχθούν σε ένα τέτοιο πρόγραμμα, μπορούν να τύχουν και φιλοξενίας από την ΚΕΠΑ και αυτό να αποτελέσει ένα σημαντικό κίνητρο για την προσέλκυση τους.

223

224

225

● Διεκδικώντας ένα περιφερειακό - πρωτεύοντα ρόλο. Η διεκδίκηση ενός περιφερειακού και πρωτεύοντα ρόλου στο χώρο του πολιτισμού στην ευρύτερη περιφέρεια της Μακεδονίας, είναι μια επιλογή που συνάδει με την ανάδειξη του πολιτισμού ως αναπτυξιακής συνιστώσας για το δήμο. Είναι μια επιλογή που έχει στέρεα βάση με δεδομένα το πολιτιστικό απόθεμα της περιοχής και τις πολιτιστικές δραστηριότητες. Παράλληλα όμως δεν παύει να είναι και μια διαρκής "διεκδίκηση", που επιβάλλει να σχεδιάσουμε και να αναπτύξουμε δραστηριότητες, να αναλάβουμε πρωτοβουλίες υπερτοπικού χαρακτήρα. Δεν μπορεί να κατακτήσουμε ένα τέτοιο στόχο αν δεν διαμορφώσουμε την ανάλογη στρατηγική και τις αναγκαίες τακτικές κινήσεις. Με όσα έχουν καταγραφεί σε προηγούμενα κεφάλαια έχουν ήδη μπει οι βάσεις προς την κατεύθυνση αυτή, αλλά αυτό δεν αρκεί. Πρέπει σε ενίσχυση αυτής της πολιτικής να αναληφθούν πρωτοβουλίες, να σχεδιαστούν δράσεις πολύ πιο συγκεκριμένες που θα δείξουν και θα υπηρετήσουν με σαφή τρόπο αυτή την επιλογή. Πρέπει ο δήμος να καταγραφεί στη συνείδηση όλων ως ένα κέντρο πολιτισμού και σε αυτό το σημείο εκτιμάται ως καθοριστική η ανάπτυξη διαδημοτικών συνεργασιών. ● Περιφερειακές – διαδημοτικές συνεργασίες σε θέματα του πολιτισμού. Οι δραστηριότητες που πρέπει να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, είναι με μια πρώτη εκτίμηση απαγορευτικές για τα δικά μας δεδομένα. Αυτές οι δραστηριότητες απαιτούν υποδομές, προσωπικό, πιστώσεις κλπ σε μεγέθη δυσανάλογα για τις δυνατότητες του δήμου Βέροιας. Είναι η αιτία που δεν αναλαμβάνει να σχεδιάσει και να αναπτύξει παρόμοιες πρωτοβουλίες κάποιος φορέας ή στην περίπτωση μας κάποιος ΟΤΑ σε περιφερειακό επίπεδο. Ενδεικτικά μπορεί να απαριθμήσει κανείς κάποιες από τις δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν σε περιφερειακό επίπεδο όπως, η οργάνωση και λειτουργία ενός μουσικού συνόλου μεγέθους συμφωνικής, μια επαγγελματική ομάδα χορού, κλπ. Ακριβώς εκεί έγκειται η προοπτική, η πρόκληση. Να βρεθεί μια λύση ρεαλιστική που ενώ θα επιτρέψει την ανάπτυξη παρόμοιων δραστηριοτήτων, ταυτόχρονα δε θα συνεπάγεται ένα υπέρμετρο για τα δεδομένα μας κόστος. Στη λογική αυτή προτείνεται η ανάπτυξη μιας διαδημοτικής συνεργασίας σε θέματα πολιτισμού, σε συγκεκριμένα αντικείμενα και δραστηριότητες. Μετέχοντες στη συνεργασία αυτή μπορεί να είναι οι υπόλοιποι δήμοι του νομού μας, αλλά και δήμοι όμορων νομών (ν. Πέλλας, ν. Κοζάνης, ν. Πιερίας, ενώ δεν πρέπει να αποκλειστεί και η περίπτωση της Θεσσαλονίκης). Η διαδημοτική αυτή συνεργασία μπορεί να περιλαμβάνει τις ακόλουθες δραστηριότητες.

• Μουσική – δημιουργία μουσικού συνόλου ή μιας μουσικής παραγωγής • Χορός – δημιουργία ομάδας χορού ή η παραγωγή μιας παράστασης μπαλέτου. • Κινηματογράφος – η παραγωγή μιας ταινίας • κλπ. Το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να λειτουργήσει αυτή η συνεργασία περιλαμβάνει

την οργάνωση, προετοιμασία, υλοποίηση και διαχείριση ανάλογων πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Η ανάπτυξη τέτοιων συνεργασιών προϋποθέτει βέβαια και την ύπαρξη ανάλογης παιδείας στο τομέα των συνεργασιών, ενώ θα βοηθούσε σημαντικά και η σε πολιτικό επίπεδο ύπαρξη ενός πρωτοκόλλου συνεργασίας μεταξύ των ίδιων των δήμων. Η Βέροια θα μπορούσε να τεθεί επικεφαλής μιας ανάλογης προσπάθειας, διαθέτοντας ήδη τη σχετική εμπειρία και τεχνογνωσία, τόσο στο τομέα των συνεργασιών, όσο και στον τομέα των παραγωγών.

226

● Περιφερειακές – διαδημοτικές συνεργασίες σε θέματα του πολιτισμού. Το παράδειγμα της οργάνωσης συμφωνικής ορχήστρας στη βάση διαδημοτικής συνεργασίας.

Για την κατανόηση του όλου εγχειρήματος είναι σκόπιμο να εξετάσουμε την

περίπτωση της δημιουργίας ενός μουσικού σχήματος, μεγέθους συμφωνικής ορχήστρας. Πρόκειται γενικά για μια πρωτοβουλία αρκετά δαπανηρή, που έχει να αντιμετωπίσει και να επιλύσει πολλά προβλήματα, όπως ο χώρος των προβών, ο συντονισμός των μουσικών, κλπ. Για τους λόγους αυτούς οι συμφωνικές ορχήστρες σε περιφερειακό επίπεδο είναι ελάχιστες και όσες συγκροτούνται είναι βραχύβιες. Η Βέροια μάλιστα επιχείρησε στο παρελθόν να στήσει και αυτή τη δική ορχήστρα, αλλά ο κακός σχεδιασμός της όλης προσπάθειας απέδωσε ελάχιστα αποτελέσματα. Δεν πρέπει βέβαια να ξεχνάμε και την πολύ αξιόλογη δημοτική ορχήστρα Θεσσαλονίκης, με την οποία δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση μια τέτοια πρωτοβουλία να έρθει σε αντιπαράθεση, ίσως μάλιστα θα πρέπει να υπάρξει και συνεργασία. Σκοπός της νέας ορχήστρας είναι η προσφορά της δυνατότητας σε μουσικούς της περιφέρειας να ενταχθούν σε ένα ορχηστρικό σύνολο του μεγέθους συμφωνικής.

Στην περίπτωση της συγκρότησης μιας ανεξάρτητης περιφερειακής ορχήστρας, η

πρώτη εκτίμηση με βάση το κόστος της οργάνωσης και διαχείρισης της όλης προσπάθειας είναι ότι αυτή είναι απαγορευτική για ένα περιφερειακό δήμο ή φορέα. Όμως αν η όλη προσπάθεια πάρει ένα διαφορετικό, περιφερειακό στη βάση του χαρακτήρα, ίσως είναι εφικτό να προσδοκούμε θετική κατάληξη στο όλο εγχείρημα. Στη λογική αυτή η βάση της ορχήστρας πρέπει να στηρίζεται σε μια διαδημοτική συνεργασία, μέσα από την οποία πολλά από τα προβλήματα που θα έχει να αντιμετωπίσει θα επιλυθούν ευκολότερα.

Οι δήμοι που θα συμμετάσχουν στο όλο σχέδιο θα πρέπει να πειστούν για την βιωσιμότητα της πρότασης, αλλά και για την απόδοσή της. Έτσι λοιπόν αν τεκμηριωθεί το όλο σχέδιο και αποδειχθεί ότι πρόκειται για ρεαλιστική πρόταση, υπάρχουν πολλές πιθανότητες αυτή να υιοθετηθεί και να αποδώσει καρπούς.

Τα κίνητρα για τη συμμετοχή ενός δήμου σε μια τέτοιας μορφής συνεργασία είναι τα ακόλουθα.

• Η δυνατότητα του δήμου να προωθήσει καλλιτέχνες της περιοχής του – μουσικούς στην περίπτωση της συμφωνικής (ηθοποιούς, χορευτές, κλπ στην περίπτωση επιλογής άλλων σχημάτων όπως ομάδες χορού, παραστάσεις κλπ). Εννοείται βέβαια ότι η συμμετοχή σε ένα ανάλογο σχήμα προϋποθέτει και τη σχετική καλλιτεχνική επάρκεια.

• Η ονομαστική συμμετοχή του δήμου σε ένα σύνολο, η συγκρότηση και λειτουργία του οποίου υπερβαίνει στις δικές του δυνατότητες.

• Η δυνατότητα του να μετέχει στη διαμόρφωση και υλοποίηση ενός καλλιτεχνικού προγράμματος μιας ολόκληρης περιόδου, υψηλών προδιαγραφών, με ένα αναλογικά χαμηλό κόστος.

• Η ανάδειξη του κάθε δήμου μέσα από πολιτιστικές δράσεις και στο ευρύτερο περιβάλλον του, ακόμα και έξω από τα τοπικά του όρια. (Η συμμετοχή ενός δήμου σε μια ανάλογη καλλιτεχνική προσπάθεια, θα του δώσει τη δυνατότητα να την προωθήσει στην δική του περιφέρεια. Στη λογική αυτή είναι σκόπιμο η διαδημοτική συνεργασία να αφορά πρωτεύουσες νομών, ώστε ο δήμος που θα συμμετέχει να είναι σε θέση να προωθήσει τη δραστηριότητα αυτή στα όρια του δικού του νομού).

Η περίπτωση που διερευνούμε αφορά την οργάνωση και τη λειτουργία ενός

μουσικού συνόλου μεγέθους μικρής συμφωνικής, με πέντε συνεργαζόμενους φορείς. Το όλο εγχείρημα προϋποθέτει την απασχόληση τουλάχιστον 30 μουσικών και ενός μαέστρου, όπως και την πραγματοποίηση 3 με 5 προβών για την προετοιμασία του έργου. Με την προοπτική το έργο να παρουσιαστεί σε 5 συναυλίες (στους πέντε συνεργαζόμενους φορείς), η όλη δαπάνη διαμορφώνεται όπως παρακάτω.

227

Πρόβες - 30 μέλη Χ 6 πρόβες Χ 50 € 9.000,00 € Παραστάσεις – 30 μέλη Χ 5 παραστάσεις Χ 100 € 15.000,00 € Συνολική αμοιβή μαέστρου 1.500,00 € Διάφορες δαπάνες 4.500,00 € Σύνολο (*) 30.000,00 € (*) Εδώ δεν συνυπολογίζεται το κόστος της διοικητικής και τεχνικής υποστήριξης της όλης προσπάθειας.

Όπως φαίνεται από το σχετικό πίνακα η παραγωγή ενός έργου κλασσικής μουσικής,

από ένα μουσικό σύνολο 30 καλλιτεχνών, με προοπτική πέντε συναυλιών συνεπάγεται συνολική δαπάνη περίπου 30.000,00 €. Από τη στιγμή που η δαπάνη αυτή επιμερίζεται σε 5 συναυλίες, το κόστος ανά συναυλία προσδιορίζεται στις 6.000,00 €.

Το ποσό αυτό κρίνεται αντιμετωπίσιμο από τους επιμέρους φορείς που ενδεχόμενα θα μετέχουν στην όλη προσπάθεια. Στόχος είναι η κάλυψη του κόστους από τους πέντε συμμετέχοντες φορείς στην προσπάθεια, με την οργάνωση αντίστοιχα πέντε συναυλιών. Μάλιστα αν υπάρξει ένας σχεδιασμός για ένα σύνολο συναυλιών στη διάρκεια μιας ολόκληρης περιόδου, τότε το κόστος αυτό μπορεί να συμπιεστεί με το δεδομένο ότι ένα ετήσιο πρόγραμμα που θα περιλαμβάνει την εκτέλεση τριών έργων, αυτό μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για την μείωση κατά ένα ποσοστό 10% των αμοιβών των συντελεστών της ορχήστρας.

Όπως φαίνεται η συγκεκριμένη πρωτοβουλία έχει μια ρεαλιστική βάση. Με αυτή τη

βάση, μπορεί η όλη ιδέα και λειτουργήσει με παραλλαγές και σε άλλους τομείς, όπως ο χορός, ο κινηματογράφος κλπ. Βέβαια κανείς δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι η όλη προσπάθεια μπορεί τελικά να τελεσφορήσει, ανεξάρτητα αν ο αρχικός σχεδιασμός δείχνει ότι αυτό είναι εφικτό. Είναι βέβαιο ότι θα προκύψουν κάποιοι αστάθμητοι παράγοντες, που ενδεχόμενα να δημιουργήσουν προβλήματα στην όλη διαδικασία. Όμως σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να επιχειρηθεί μια ανάλογη προσπάθεια, με τη λογική ότι ακόμα και αν δεν τελεσφορήσει, θα πρέπει να γνωρίζουμε την αιτία. Στην περίπτωση αυτή θα μπορέσουμε να επανεκτιμήσουμε την όλη τακτική μας και να προχωρήσουμε σε διορθωτικές κινήσεις. Αν όμως τελικά η προσπάθεια τελεσφορήσει, τότε δικαιωματικά θα έχουμε κατακτήσει πρωτεύουσα θέση στην ευρύτερη περιφέρεια.

Η ορχήστρα της ελπίδας. Η ορχήστρα της ελπίδας είναι μια άλλη εκδοχή της

προσπάθειας για τη συγκρότηση μιας συμφωνικής ορχήστρας σε περιφερειακό επίπεδο. Συγκεκριμένα η ορχήστρα αυτή θα αποτελείται από μαθητές περιφερειακών ωδείων που λειτουργούν σε πόλεις της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Στόχος η οργάνωση ενός συνόλου που θα αποτελείται από νέους – μαθητές των ωδείων, το οποίο και θα δίνει μια ετήσια συναυλία στις πόλεις από τις οποίες προέρχονται οι μαθητές. Το κόστος μιας τέτοιας ορχήστρας είναι αναλογικά πολύ μικρό σε σχέση με το κόστος μια συμφωνικής και περιορίζεται στις αμοιβές κάποιων βασικών συντελεστών, όπως ο μαέστρος. Η ύπαρξη ενός τέτοιου συνόλου για την μουσική εκπαίδευση είναι ιδιαίτερα σημαντικό, από τη στιγμή που οι μαθητές των συγκειμένων ωδείων δεν έχουν καμιά δυνατότητα να ενταχθούν σε ένα ορχηστρικό σύνολο. βέβαια η οργάνωση ενός τέτοιου συνόλου έχει να επιλύσει πολλά προβλήματα αλλά είναι σίγουρο ότι θα τύχει μιας ευρύτερης αποδοχής, ενώ θα στηρίξει την μουσική εκπαίδευση στην περιφέρεια.

● Συγκροτώντας ένα δίκτυο πολιτιστικών περιφερειακών πολιτιστικών οργανισμών … άλλες πρωτοβουλίες …

Η καινοτομία στη δράση οφείλει να διαπνέει την όλη φιλοσοφία της ΚΕΠΑ, να υπηρετείται σε όλα τα επίπεδά της. Δεν είναι μόνο τα κέρδη από την ανάπτυξη των ίδιων των εφαρμογών της καινοτομίας. Το σημαντικότερο κέρδος προέρχεται το γεγονός ότι η καινοτομία ως αντίληψη και πρακτική περνά στα στελέχη της, μέσα από την ενασχόληση

228

τους με αυτή και τις εφαρμογές τους. Γίνεται απόλυτα κατανοητή η σπουδαιότητά και η θετική της επίδραση σε όλα τα επίπεδα της επιχείρησης. Η εξέλιξη, η καινοτομία είναι όροι ζωής για κάθε οργανισμό.

Στα θέματα αυτά η επιχείρηση έχει ήδη μια συσσωρευμένη εμπειρία τόσο θετική όσο και αρνητική. Γνώρισε τη δυναμική της καινοτομίας, κυρίως μέσα από δράσεις που σχεδιάστηκαν και πραγματώθηκαν. Αντίστοιχα γνώρισε την απαξίωση όταν καινοτόμες δράσεις παραγκωνιστήκαν και δε στηρίχθηκαν εξαιτίας άλλων επιλογών, όταν η επιχείρηση δεν ανοίχτηκε σε νέες δράσεις και πρωτοβουλίες.

Τη λογική και τα πλεονεκτήματα της καινοτομίας, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε ξανά σήμερα, εκμεταλλευόμενοι την πρωτεύουσα θέση που κατέχει σήμερα η ΚΕΠΑ στην ελληνική περιφέρεια, στο χώρο του πολιτισμού. Η Βέροια έχει σήμερα μια σχετική αναγνωρισιμότητα και αποδοχή στα ζητήματα αυτά. Αυτά τα "συγκριτικά" πλεονεκτήματα οφείλουμε να αξιοποιήσουμε και στην κατεύθυνση αυτή πρέπει να ενεργοποιηθούμε και να αναλάβουμε σχετικές πρωτοβουλίες.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Χώρος Τεχνών ως υποδομή, οφείλει την πραγμάτωσή του σε μια καινοτόμα αντίληψη – πρόταση σε ότι αφορούσε την οργάνωση και διαχείριση της πολιτιστικής ζωής σε περιφερειακό επίπεδο. Η συγκεκριμένη πρόταση έγινε αποδεκτή και χρηματοδοτήθηκε μέσα από το Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων (ΕΠΔΠ) στα τέλη της δεκαετίας του ΄90.

Στην κατεύθυνση αυτή, ως βασικό στόχο πρέπει να θέσουμε την προσπάθεια να

τεθεί η Βέροια επικεφαλής της προσπάθειας της δημιουργίας ενός δικτύου πολιτιστικών περιφερειακών οργανισμών. Προς αυτή τη κατεύθυνση και πέρα από την "ιστορία" στο ζήτημα αυτό (συναντήσεις των ΔΗΠΕΘΕ, περιφερειακές συναντήσεις για τα θέματα των κοινωφελών, ένταξη στο ΕΠΔΠ, κλπ), πρέπει να συνυπολογίσουμε και την καταγεγραμμένη αναγκαιότητα της δημιουργίας του συγκεκριμένου δικτύου. Η έλλειψη ενός περιφερειακού δικτύου για τον πολιτισμό, στερεί από την περιφέρεια τη δυνατότητα της ανάληψης σημαντικών πολιτιστικών πρωτοβουλιών, πρωτοβουλιών που δεν είναι σε θέση να αναλάβει από μόνος του ένας δήμος. Παράλληλα και εξαιτίας αυτής της έλλειψης, δεν υπάρχει η δυνατότητα διεκδίκησης σειράς αιτημάτων από τις κοινωφελείς, από τη στιγμή που αυτές δεν είναι σε θέση να προβάλλουν ένα ισχυρό και συγκροτημένο λόγο προς την κεντρική διοίκηση.

Ο συγκεκριμένος στόχος όπως και άλλες συναφείς πρωτοβουλίες που μπορούμε να

αναπτύξουμε αναλυτικά είναι. • Δικτύο περιφερειακών πολιτιστικών οργανισμών υποστήριξης των λειτουργίας

τους. Το δίκτυο αυτό μπορεί να αποτελέσει αρχικά ένα forum για τη γνωριμία των φορέων, και στη συνέχεια μπορεί να προχωρήσει στην ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών και δράσεων για θέματα που τους αφορούν, στην οργάνωση υπηρεσιών πληροφόρησης και ενημέρωσης κλπ. Οι δράσεις και οι πληροφορίες που μπορεί να διαχειριστεί και να προσφέρει το δίκτυο, μπορούν να είναι σχετικές με ζητήματα όπως αδειοδοτήσεις, νομικό πλαίσιο μουσικής εκπαίδευσης και χορού, ενημέρωση για προγράμματα, προτεινόμενες συνεργασίες κλπ. Είναι στην ευχέρεια του δικτύου η επιλογή των ειδικότερων θεμάτων με τα οποία θα ασχοληθεί, όπως και ο βαθμός ενασχόλησής του με αυτά. Είναι σημαντικό ακόμα να υπάρχει ένα δίκτυο που θα προωθεί σε κεντρικό επίπεδο ζητήματα που αφορούν τους φορείς που το συγκροτούν. Σήμερα δεν υπάρχει ένα συγκροτημένο δίκτυο και μια αντίστοιχη διαδικασία, μέσα από τις οποίες θα διαμορφώνεται μια κοινή θέση πάνω σε θέματα που απασχολούν τους φορείς, θέση που στη συνέχεια θα προωθείται σε κεντρικό επίπεδο. Βέβαια έχουν γίνει πολλές ανάλογες προσπάθειες, αλλά δεν τελεσφόρησαν. Στην περίπτωση που θα αποφασιστεί η συγκρότηση και λειτουργία ενός δικτύου με ευθύνη της ΚΕΠΑ, θα πρέπει να εκτιμηθεί η πραγματική δυνατότητα μας να ολοκληρωθεί η όλη

229

προσπάθεια. Η υπαναχώρηση σε μια παρόμοια πρωτοβουλία, θα στερήσει από την ΚΕΠΑ ένα μεγάλο βαθμό από την αξιοπιστία μας. Η νομική μορφή της συνεργασίας του δικτύου είναι ένα θέμα που πρέπει να εκτιμηθεί στην περίπτωση που κριθεί ότι συντρέχουν αντικειμενικοί λόγοι για τη συγκρότηση και λειτουργία του. Μια αστική εταιρεία με μια πρώτη εκτίμηση προσιδιάζει στις ανάγκες ενός παρόμοιου οργανισμού. Σε ότι αφορά τη χρηματοδότηση του δικτύου αυτή μπορεί να γίνει με ένα αρχικό κεφάλαιο και στη συνέχεια με την κοστολόγηση των υπηρεσιών που αυτή θα προσφέρει. Η κοστολόγηση των υπηρεσιών δε θα γίνει με σκοπό το κέρδος, αλλά μόνο με βάση την κάλυψη των σχετικών δαπανών. Μάλιστα επιμερίζοντας το σχετικό κόστος ανά θέμα, μπορεί να προκύπτει ακόμα μικρότερο κόστος ανά αντικείμενο. Λχ η συγκρότηση ενός φακέλου αδειοδότησης ενός ωδείου, μπορεί να επιμεριστεί στο σύνολο όσων ενδιαφερθούν για την απόκτησή του. Τέλος με τη συμμετοχή όλων των μελών του δικτύου στο συμβούλιο του, αυτό θα είναι σε θέση να διαμορφώνει τις πολιτικές με βάση και τα επιμέρους συμφέροντα των μελών του. (Δίκτυα. Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να γίνει μια έστω και μικρή αναφορά στο ζήτημα των "δικτύων". Δυστυχώς μετά από μια περίοδο ανάπτυξης των κάθε είδους δικτύων, σήμερα καταγράφεται μια απομάκρυνση από τη πραγματικότητα αυτή και οι αιτίες είναι πολλές. Βασικότερη αιτία της αποδυνάμωσης του θεσμού των δικτύων είναι ασφαλώς η οικονομική δυσπραγία των φορέων που συμμετέχουν σε αυτά, αλλά κυρίως είναι η χαμηλή ανταποδοτικότητα των ίδιων των δικτύων. Δυστυχώς πολλά από τα δίκτυα έγιναν εργαλεία που λειτούργησαν προς όφελος μέρους των μετεχόντων, ενώ οι περισσότεροι φορείς που συμπράττονταν δεν είχαν κανένα ουσιαστικό κέρδος. Τα δίκτυα είναι μια αναγκαιότητα και επιβάλλεται η συμμετοχή μας σε αυτά. Παράλληλα πρέπει να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις εκμετάλλευσης των ευκαιριών που αυτά προσφέρουν από όλους τους συμμετέχοντας, αλλιώς τα δίκτυα θα καταρρεύσουν).

• Καταγραφή υφιστάμενων πολιτιστικών υποδομών στην περιφέρεια και ανάπτυξη σχετικής βάσης δεδομένων. Η έλλειψη αυτής της καταγραφής έχει σαν αποτέλεσμα την αδυναμία της εκτίμησης των πραγματικών δυνατοτήτων που προσφέρει η περιφέρεια για την παραγωγή και διαχείριση πολιτιστικών προϊόντων. Αυτό είναι ένα αρνητικό δεδομένο για όσους φορείς σχεδιάζουν και διαχειρίζονται πολιτιστικά προϊόντα, αφού δεν γνωρίζουν τις δυνατότητες που τους προσφέρονται για τη διάχυσή τους στην περιφέρεια. Αυτή η βάση δεδομένων, μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά χρήσιμη τόσο σε περιφερειακό όσο και σε κεντρικό επίπεδο, από τη στιγμή που μπορεί να προσφέρει την πραγματική εικόνα στο τομέα αυτό. Μπορεί ακόμα να βοηθήσει και στη διαμόρφωση των αντίστοιχων πολιτικών πάνω στα ζητήματα των πολιτιστικών υποδομών στην περιφέρεια. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μια αντίστοιχη αξιόπιστη και ενημερωμένη βάση δεδομένων. Να σημειώσουμε ότι στο παρελθόν η ΚΕΠΑ είχε καταθέσει προς το ΥΠΠΟ σχετική ολοκληρωμένη πρόταση και σήμερα αυτή την πρόταση μπορούμε να επαναφέρουμε επικαιροποιημένη. Μάλιστα είναι δυνατό να ζητηθεί και η χρηματοδότηση του όλου έργου από το ΥΠΠΟ, είτε απ’ ευθείας, είτε μέσω κάποιου τομεακού προγράμματος. Ακόμα όμως και αν το ΥΠΠΟ δεν την αποδεχθεί, είναι σκόπιμο να εξετάσουμε την περίπτωση να προχωρήσουμε μόνοι μας στην υλοποίησή της, από τη στιγμή που η ύπαρξη της θα προσδώσει στην ΚΕΠΑ ένα σημαντικό πλεονέκτημα σε περιφερειακό επίπεδο. Η βάση δεδομένων σε γενικές γραμμές μπορεί να περιλαμβάνει.

o Στοιχεία του φορέα ο οποίος και διαχειρίζεται το κέντρο. o Κατηγοριοποίηση του κέντρου (συνεδριακό, θέατρο, αίθουσα πολλαπλών

χρήσεων, εκθεσιακός χώρος, κλπ)

230

o Στοιχεία που αφορούν την δυναμικότητα και τις τεχνικές δυνατότητες του κέντρου. (αριθμός εξυπηρετούμενων θεατών, διαστάσεις σκηνής, τεχνικές δυνατότητες σκηνής, αριθμών καμαρινιών, προσβασιμότητα χώρου κλπ.)

o Στοιχεία που αφορούν τον εξοπλισμό του κέντρου. (ηχητικός εξοπλισμός, φωτισμοί, μεταφραστικά μηχανήματα, μουσικά όργανα, κλπ.)

o Στοιχεία των βοηθητικών υπηρεσιών που μπορεί να εξυπηρετήσει ο χώρος (Kettering, χώροι στάθμευσης κλπ.)

o Στοιχεία των βοηθητικών χώρων που προσφέρει ο χώρος (εκθεσιακοί χώροι, μικρές αίθουσες συνεδριών, κλπ.)

o Κατόψεις του κέντρου, διαγράμματα χώρων, φωτογραφικό υλικό, κλπ. o Το αναγκαίο δυναμικό αλλά και το πραγματικό δυναμικό που στελεχώνει

το κέντρο. o κλπ.

Η βάση αυτή θα ενημερώνεται ανά τακτά διαστήματα, ώστε να είναι αξιόπιστη και επίκαιρη. Βέβαια η βάση αυτή θα συμπληρώνεται και από ένα φιλικό και αποτελεσματικό μηχανισμό αναζήτησης. Ο μηχανισμός αυτός θα προσφέρει τις όλες τις αναγκαίες πληροφορίες που θέλει να αντλήσει κάποιος για τις πολιτιστικές υποδομές της περιφέρειας. Αυτή η καταγραφή θα αναδείξει επιπλέον και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του θέματος. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που ενώ δαπανώνται σημαντικές πιστώσεις για την δημιουργία των χώρων αυτών, στην πορεία αποδεικνύεται ότι οι χώροι αυτοί δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες για τις οποίες δημιουργήθηκαν Διαπιστώνονται σημαντικά λάθη στον αρχικό τους σχεδιασμό σε πολλά επίπεδα. Αποδεικνύεται ακόμα ότι δεν είναι βιώσιμες και σαν οικονομικές μονάδες, γιατί το περιβάλλον μέσα στο οποίο δημιουργήθηκαν δεν τις ευνοεί. Είναι ακόμα πιθανόν οι δυνατότητες του φορέα που τις δημιούργησε και τις διαχειρίζεται, να βρίσκονται σε αναντιστοιχία με τις απαιτήσεις λειτουργίας τους. Έτσι είναι σύνηθες το φαινόμενο πολιτιστικοί χώροι αν και είναι τεχνικά άρτιοι και με πολλαπλές δυνατότητες, να μη λειτουργούν και να απαξιώνονται σε σύντομο χρονικό διάστημα.

• Ανάπτυξη μοντέλων δημιουργίας και διαχείρισης πολιτιστικών οργανισμών. Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί μικρού και μεσαίου μεγέθους, είναι η έλλειψη ενός άρτια δομημένου και αποτελεσματικού φορέα διαχείρισης και παράλληλα ενός ολοκληρωμένου οργανογράμματος. Οι αδυναμίες αυτές επιβαρύνονται και από το γεγονός της έλλειψης στελεχών, ικανών να καλύψουν τις ανάγκες του φορέα. Είναι σημαντική η ύπαρξη ενός φορέα συγκρότησης και διαχείρισης του πολιτισμού σε κάθε δήμο. Από την ύπαρξη και τη λειτουργία του μάλιστα, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η επιτυχία ή όχι της όποιας πολιτιστικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Προτείνεται λοιπόν στο πλαίσιο του δικτύου, η ανάληψη της εκπόνησης ενός σχεδίου προδιαγραφών φορέων διαχείρισης και ενός αντίστοιχου οργανογράμματος, πολιτιστικών οργανισμών μεσαίου και μικρού μεγέθους. Σε συμπλήρωση αυτής της πρότασης, μπορεί να οργανωθούν σεμινάρια για μια σειρά θεμάτων που απασχολούν τους οργανισμούς και τα στελέχη τους. (προγραμματισμός, παραγωγή, πνευματικά δικαιώματα, διαχείριση παραγωγών, ασφάλεια, κλπ). Το όλο πρόγραμμα μπορεί να εμπλουτιστεί με την ανάπτυξη ενός κύκλου ανταλλαγής καλών πρακτικών μεταξύ των οργανισμών. Η ανταλλαγή δεν πρέπει να περιορίζεται στον ελληνικό χώρο, αλλά να επεκτείνεται και στον ευρωπαϊκό χώρο. Το όλο πρόγραμμα μπορεί να τύχει ακόμα και της χρηματοδότησης από τομεακά προγράμματα. Μπορεί τέλος να αποκτήσει ένα πιο διαρκή χαρακτήρα με τη μορφή ενός κέντρου επιμόρφωσης για στελέχη πολιτιστικών οργανισμών.

231

• Ανάπτυξη εφαρμογών διαχείρισης πολιτιστικών οργανισμών. Η δημιουργία

εφαρμογών διαχείρισης ορισμένων παραμέτρων, των πολιτιστικών δρώμενων από τους φορείς που τα σχεδιάζουν, τα υλοποιούν και τα διαχειρίζονται. αποτελεί αδήριτη αναγκαιότητα. Αυτή προκύπτει από το μεγάλο όγκο δεδομένων που έχει να διαχειριστεί ένας πολιτιστικός οργανισμός στα διάφορα επίπεδά του. Αλλά ακόμα και στην περίπτωση που αυτός προμηθευτεί και λειτουργήσει κάποιες εφαρμογές, είναι πολύ πιθανό να διαπιστώσει ασυμβατότητα ή αλληλοκάλυψη μεταξύ τους, που στην πορεία δημιουργούν πρόσθετα προβλήματα. Μάλιστα η άρση αυτών των προβλημάτων δεν είναι πάντα δυνατή. Ακόμα πρέπει να συνυπολογιστεί η αναγκαία εκπαίδευση του προσωπικού στα ζητήματα της χρήσης των σχετικών εφαρμογών. Πολλά από τα στελέχη που θα κληθούν να εφαρμόσουν τα σχετικά προγράμματα, είτε δεν μπορούν να κατανοήσουν τον τρόπο λειτουργίας τους, είτε δε μπορούν να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητές τους. Η ανάπτυξη εφαρμογών διαχείρισης πολιτιστικών οργανισμών, είναι μια διαδικασία συνεχής και ανανεούμενη, το προσδοκόμενο όφελος της οποίας δικαιολογεί απόλυτα κάθε σχετική "επένδυση". Για να γίνει απόλυτα κατανοητή αυτή η ανάγκη είναι ίσως σκόπιμο να δοθεί ένα απλό παράδειγμα αυτό της διαχείριση της κίνησης των μαθητών ενός ωδείου. Ο μαθητής θα πρέπει να κάνει την εγγραφή του, να πληρώνει σε τακτά διαστήματα τα δίδακτρα του, η επιχείρηση να εκδίδει σχετικά παραστατικά, να ενημερώνεται άμεσα το λογιστήριο, να υπάρχει η δυνατότητα της έκδοσης μαθητολόγια, της ενσωμάτωσης της βαθμολογίας του, κλπ. Όπως αντιλαμβάνεται κάποιος οι εφαρμογές κινούνται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Είναι σημαντικό οι , οι εφαρμογές που θα επιλεγούν να είναι ανοικτές και να προσαρμόζονται ανάλογα με τις ανάγκες του χρήστη. Άλλα θέματα που μπορεί να υποστηριχθούν από την υιοθέτηση εφαρμογών είναι οι κρατήσεις θέσεων, η ενημέρωση, κλπ. Από τις εφαρμογές που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, είναι η ανάπτυξη εφαρμογών για τη διαχείριση των τεχνικών απαιτήσεων πολιτιστικών δρώμενων (παραστάσεις, συναυλίες κλπ) και σε όλα τα επίπεδα των αναγκών της (φωτισμοί, ήχος, μηχανισμοί κλπ). Βέβαια η εφαρμογή αυτή είναι ήδη αναπτυγμένη και διατίθεται στην αγορά. Όμως οι προδιαγραφές αλλά και οι απαιτήσεις της, την καθιστούν απαγορευτική ως τεχνολογία και αντίστοιχα εφαρμογή, από μικρού μεγέθους αλλά και μεσαίου μεγέθους πολιτιστικούς οργανισμούς. Βέβαια προϋπόθεση για την ανάπτυξη μιας τέτοιας τεχνολογίας είναι η ύπαρξη ανάλογου ψηφιακού εξοπλισμού.

• Εκπόνηση προδιαγραφών μικρών και μεσαίου μεγέθους πολιτιστικών χώρων. Πολλοί από τους πολιτιστικούς χώρους που σχεδιάζονται και κατασκευάζονται, τελικά αποδεικνύεται ότι δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες για τις οποίες έχουν σχεδιαστεί. Το πρόβλημα αυτό δημιουργείται έχει την ρίζα του στην έλλειψη σχετικών προδιαγραφών. Κάθε προσπάθεια να καλυφθούν εκ των υστέρων οι ελλείψεις αυτές, συνεπάγεται επιπλέον κόστος, ενώ δεν είναι βέβαιο ότι οι τεχνικές λύσεις που θα επιλεγούν θα αποδώσουν. Είναι λοιπόν ανάγκη να συνταχθούν σχετικές τεχνικές προδιαγραφές, ικανές να αποδώσουν σε όσους τις υιοθετήσουν, λειτουργικούς πολιτιστικούς χώρους. Οι προδιαγραφές αυτές πρέπει να τύχουν ευρύτερης εφαρμογής, όπως λχ και στο σχεδιασμό των χώρων πολλαπλών χρήσεων των σχολικών μονάδων. Έτσι ο χώρος πολλαπλών χρήσεων μιας σχολικής μονάδας σε ένα μικρό μέρος, από τη στιγμή που η περιοχή δε διαθέτει άλλο χώρο πολιτισμού, θα πρέπει να σχεδιαστεί με τρόπο που να είναι σε θέση να καλύψει και τις πολιτιστικές ανάγκες της περιοχής. Αυτή η λύση μπορεί με ένα μηδενικό κόστος να καλύψει ανάγκες πολιτιστικών υποδομών

232

και μάλιστα σε περιοχές που δεν έχουν προοπτικές χρηματοδότησης παρόμοιων υποδομών. Οι χώροι αυτοί μπορούν ακόμα να σχεδιαστούν ώστε να είναι σε θέση να λειτουργήσουν αυτόνομα σε σχέση με τη σχολική μονάδα. Με τον τρόπο αυτό η χρήση τους από τρίτους δε θα συνεπάγεται επιβάρυνση του λειτουργικού κόστους της υπόλοιπης σχολικής μονάδας. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι όποιες πολιτιστικές υποδομές των σχολείων πρέπει να σχεδιάζονται με τη προοπτική της κάλυψης πολλαπλών αναγκών στις περιοχές όπου δημιουργούνται. Η εκπόνηση των προδιαγραφών αυτών μπορεί να αναληφθεί από το δίκτυο και σε συνεργασία με το ΥΠΠΟ, αλλά και άλλους αρμόδιους φορείς (ΤΕΕ, Υπουργείο Παιδείας, κλπ).

• Οργάνωση περιοδικών εκθέσεων και επίδειξης νέων τεχνολογιών στο χώρο του πολιτισμού. Η συνεχής εξέλιξη της τεχνολογίας και των εφαρμογών της στο χώρο του πολιτισμού, κάνουν επιτακτική την ανάγκη της ενημέρωσης πάνω σε θέματα αυτά. Η ενημέρωση μπορεί να προέλθει και μέσα από τη διοργάνωση μιας σχετικής έκθεσης, με εξοπλισμό από αντίστοιχες εταιρείας που λειτουργούν στο χώρο. Στη λογική αυτή μια περιοδική έκθεση με συστήματα ήχου, φωτισμού, προβολικά, εξέδρες, κλπ μπορεί να είναι μια εμπορική, αυτοχρηματοδοτούμενη δραστηριότητα. Μπορεί να οργανωθεί στο πλαίσιο του δικτύου και να προκαλέσει το ενδιαφέρον όλων των επαγγελματιών του χώρου. Η έκθεση μπορεί να συνοδευτεί με σχετικές με το αντικείμενο ημερίδες, επιδείξεις κλπ.

● Περιφερειακές – διαδημοτικές συνεργασίες σε θέματα του πολιτισμού στο

νομό. Στο όλο πλαίσιο των συνεργασιών θα πρέπει να εξεταστούν και οι συνεργασίες σε

νομαρχιακό επίπεδο με τους δήμους Νάουσας και Αλεξάνδρειας. Οι συνεργασίες αυτές μπορούν να σχεδιαστούν με τρόπο που να βοηθήσουν και να στηρίξουν τις προσπάθειες και των τριών δήμων. Ενδεικτικά αναφέρονται οι ενδεχόμενοι τομείς συνεργασίας.

• Η μουσική εκπαίδευση και γενικότερα η καλλιτεχνική εκπαίδευση. • Η διοργάνωση εκδηλώσεων • Η ανάπτυξη δικτύου πληροφοριών • Η συνεργασία σε επίπεδο βιβλιοθηκών, αρχείων κλπ • κλπ. Συγκεκριμένα για την καλλιτεχνική εκπαίδευση μπορεί να εξεταστεί η πιθανότητα

της λειτουργίας ενός ενιαίου ωδείου. Με τον τρόπο αυτό οι όροι προσέλκυσης καθηγητών μπορεί να γίνουν ελκυστικότεροι, από τη στιγμή που με την ταυτόχρονη απασχόληση τους σε τρία ωδεία, διασφαλίζεται η πλήρης απασχόληση τους. Ακόμα μπορεί να γίνει επιμερισμός σε πάγιες δαπάνες όπως η απασχόληση του καλλιτεχνικού διευθυντή, κλπ.

Στο ίδιο πλαίσιο μπορεί να υπάρξουν συνεργασίες και σε άλλα τμήματα, όπως ο χορός. Βέβαια η όλη προσπάθεια έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά νομικών προβλημάτων, απόρροια των νομικών ατελειών και ελλείψεων που διέπουν τη λειτουργία των κοινωφελών επιχειρήσεων των ΟΤΑ. Λχ δεν υπάρχει πρόβλεψη για συμμετοχή μιας κοινωφελούς σε μια εταιρεία, που σκοπό έχει την υποβοήθηση ή διευκόλυνση του έργου της. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτά τα προβλήματα μπορούν να αποτελέσουν αφορμή για διεκδίκηση σχετικών αλλαγών στην νομοθεσία που διέπει τη λειτουργία των κοινωφελών.

Σε ότι αφορά την από κοινού διοργάνωση δράσεων, αυτή η διαδικασία νομικά είναι πιο βατή, ενώ η οργάνωση ενός μικρού δικτύου αλληλοπληροφόρησης είναι μια διαδικασία που μπορεί να λειτουργήσει άμεσα. Το μικρό αυτό δίκτυο αλληλοπληροφόρησης ανοίγει και θεμελιώνει ένα δίαυλο επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των κοινωφελών των δήμων του νομού, που σήμερα δεν υφίσταται.

233

234

235

● Οικονομικά δεδομένα.

Αρχικά πρέπει να γίνει μια διευκρίνιση. Όσα αναφέρονται στο κεφάλαιο αυτό δεν αποτελούν μια οικονομική μελέτη. Είναι ενδεικτικά του οικονομικού πλαισίου μέσα στο οποίο κινείται η όλη πρόταση και έτσι πρέπει να κριθούν. Ουσιαστικά οριοθετούν την τάξη μεγέθους όλων των σχετικών οικονομικών παραμέτρων της συνολικής πρότασης.

Είναι προφανές ότι ο προτεινόμενος σχεδιασμός συνεπάγεται και ένα αντίστοιχο οικονομικό κόστος. Θα πρέπει λοιπόν να διερευνηθεί το ύψος της σχετικής δαπάνης, όπως και οι δυνατότητες χρηματοδότησής της. Το κόστος της όλης πρότασης όπως έχει αναλυθεί, διαμορφώνεται από δύο παράγοντες.

• Από το λειτουργικό κόστος • Από το κόστος συντήρησης και λειτουργίας των υποδομών και το κόστους

επενδύσεων (κυρίως ανανέωσης και συμπλήρωσης εξοπλισμού). ● Κόστος επενδύσεων και συντήρησης Το αυξημένο κόστος των συντηρήσεων και επενδύσεων όπως φαίνεται και από το

σχετικό πίνακα που επισυνάπτεται παρακάτω, έχει να κάνει με το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δεν χρηματοδοτήθηκε, η συντήρηση υποδομών, εξοπλισμού και μέσων και πολύ περισσότερο η έστω και εν μέρει ανανέωση ή συμπλήρωσή τους. Έτσι σήμερα φθάσαμε σε ένα οριακό σημείο της λειτουργίας τους και αν δεν υπάρξει μέριμνα σχετικής χρηματοδότησης, θα προκύψουν συνολικά προβλήματα λειτουργίας των υποδομών.

Σε ότι αφορά τις επενδύσεις πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα και η ανάγκη σύνταξής και υλοποίησης μιας συνολικής μελέτης, που θα αφορά την προσβασιμότητα όλων των χώρων πολιτισμού σε άτομα με ειδικές ανάγκες. Δεν μπορεί να αποκλείεται κανείς από να παρακολουθήσει πολιτιστικές εκδηλώσεις, ή ακόμα και εκπαιδευτικά τμήματα, εξ’ αιτίας κινητικών προβλημάτων.

Να σημειωθεί τέλος ότι η όλη πρόταση δεν έχει να κάνει με τη δημιουργία νέων υποδομών, αλλά με ένα πλάνο ανανέωσης και συντήρησης των υφιστάμενων υποδομών, εξοπλισμού και μέσων, ώστε να μπορέσουν αυτές να λειτουργήσουν αποτελεσματικά τουλάχιστον για την επόμενη δεκαετία. Έτσι στον παρακάτω πίνακα των προτεινόμενων επενδύσεων λχ δεν εντάσσεται το κόστος των προτεινόμενων νέων υποδομών, όπως λχ η μετατροπή του κτιρίου των 3ου και 14ου δημοτικών σχολείων σε μουσείο εκπαίδευσης και άλλες σχετικές δαπάνες.

Σημείωση. Η προσέγγιση του θέματος αυτού πρέπει να γίνει συνυπολογίζοντας και τη δυναμική που η πρόταση θα δώσει στην τοπική οικονομία, αν δηλαδή από την υλοποίηση της προκύψουν πρόσθετοι νέοι πόροι για την πόλη. Αν πραγματικά προσδοκούμε να συμβεί αυτό, τότε οι επενδύσεις που εδώ προτείνονται δικαιολογούνται στο ακέραιο. Βέβαια κάποιοι από αυτούς τους πόρους θα είναι "άδηλοι" και αυτούς δε μπορούμε να τους εκτιμήσουμε ποσοτικά. Αυτό δε σημαίνει ότι οι πόροι αυτοί είναι αμελητέοι και δεν πρέπει να συνεκτιμηθούν με κάποιο τρόπο. Λχ χάρη το γεγονός της δημιουργίας και προβολής της ταυτότητας της πόλης μέσα από την προτεινόμενη εδώ πολιτιστική πολιτική, θα διευρύνει δραματικά την αναγνωρισιμότητα της πόλης και της περιοχής. Πόσο όμως αυτή η "ταυτότητα" θα καταστήσει αναγνωρίσιμα και τα τοπικά προϊόντα και αντίστοιχα πόσο θα βοηθηθούν αυτά στην αγορά, δε μπορούμε να το εκτιμήσουμε επακριβώς. Ακόμα όμως και αν αυτοί οι πόροι δεν μπορούν να ποσοτικοποιηθούν, πρέπει να βρεθεί τρόπος μεταφοράς μέρους του σχετικού κέρδους που θα προκύψει για την υλοποίηση της πολιτιστικής πολιτικής. Η αναφορά έχει να κάνει λχ με επιχειρήσεις που προσφέρουν τουριστικές στη βάση τους υπηρεσίες και βρίσκονται στην περιοχή του δήμου, όπως και σε ενδεχόμενες άλλες επιχειρήσεις. Η συμμετοχή αυτή μπορεί να έχει διάφορες μορφές όπως λχ τη μορφή τη μορφή χορηγιών, σε πιστώσεις, σε είδος ή τέλος σε υπηρεσίες.

236

Πίνακας κόστους επενδύσεων – συντήρηση, συμπλήρωση και επέκταση υφισταμένων υποδομών, εξοπλισμού και μέσων α/α Είδος δαπάνης Εκτιμώμενο

κόστος ανά είδος δαπάνης

Εκτιμώμενο κόστος ανά ομάδα εργασιών

1 Ενίσχυση βιβλιοθηκών – αγορά βιβλίων 20.000,00 € 2 Ενίσχυση βιβλιοθηκών – αγορά εξοπλισμού 5.000,00 € 3 Ενίσχυση βιβλιοθηκών – αγορά υπολογιστών 5.000,00 € 4 Ενίσχυση βιβλιοθηκών – αγορά λοιπού εξοπλισμού 5.000,00 € 5 Ενίσχυση βιβλιοθηκών – βελτίωση υποδομών 50.000,00 € 85.000,00 € 6 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια λυόμενης εξέδρας 20.000,00 € 7 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια καρεκλών 14.000,00 € 8 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια αυτοκινήτου 15.000,00 € 9 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια προβολέων 5.000,00 € 10 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια ψηφιακής κονσόλας ήχου 20.000,00 € 11 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια ψηφιακού προβολέα 20.000,00 € 12 Συμπλήρωση τεχνικού εξοπλισμού – προμήθεια συμπληρωματικών συσκευών ήχου 10.000,00 € 104.000,00 € 13 Δημιουργία υποδομών catering – ΧΤ – κατασκευή χώρου 10.000,00 € 14 Δημιουργία υποδομών catering – ΧΤ – προμήθεια πάγιου εξοπλισμού 5.000,00 € 15 Δημιουργία υποδομών catering – ΧΤ – προμήθεια κινητού εξοπλισμού 5.000,00 € 20.000,00 € 16 Αντικατάσταση καθισμάτων θεάτρου Στέγης 7.000,00 € 17 Βελτίωση κοινόχρηστων χώρων Στέγης 50.000,00 € 18 Βελτίωση ανακαίνιση εκπαιδευτικών χώρων Στέγης 30.000,00 € 19 Βελτίωση – αντικατάσταση ηλεκτρονικού εξοπλισμού Στέγης 25.000,00 € 20 Συμπλήρωση εξοπλισμού εκπαιδευτικών τμημάτων 30.000,00 € 142.000,00 € 21 Ολοκλήρωση λαογραφικού μουσείου – προμήθεια – εγκατάσταση συστημάτων θέρμανσης/ ψύξης 50.000,00 € 22 Ολοκλήρωση λαογραφικού μουσείου – κατασκευή προθηκών 30.000,00 € 23 Ολοκλήρωση λαογραφικού μουσείου – προμήθεια λοιπού εξοπλισμού 10.000,00 € 90.000,00 € 24 Ολοκλήρωση θεάτρου Ράχης – προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού 20.000,00 € 25 Ολοκλήρωση θεάτρου Ράχης – προμήθεια εξοπλισμού 10.000,00 € 26 Ολοκλήρωση θεάτρου Ράχης – βελτιώσεις χώρου 10.000,00 €

237

27 Ολοκλήρωση θεάτρου Ράχης – συστήματα πυρανίχνευσης πυρασφάλειας 10.000,00 € 50.000,00 € 28 Ολοκλήρωση θεάτρου Βεργίνας – προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού 20.000,00 € 29 Ολοκλήρωση θεάτρου Βεργίνας – προμήθεια εξοπλισμού 10.000,00 € 30 Ολοκλήρωση θεάτρου Βεργίνας – βελτιώσεις χώρου 10.000,00 € 31 Ολοκλήρωση θεάτρου Βεργίνας – συστήματα πυρανίχνευσης πυρασφάλειας 10.000,00 € 50.000,00 € 32 Κτίριο Μπέκα – προμήθεια εξοπλισμού 15.000,00 € 33 Κτίριο Μπέκα. – βελτιώσεις χώρου 10.000,00 € 34 Κτίριο Μπέκα. – συντήρηση στέγης και ξύλινων στοιχείων 10.000,00 € 35.000,00 € 35 Κέντρο Τοπικής Ι. & Π. – προμήθεια ηλεκτρονικού εξοπλισμού 10.000,00 € 36 Κέντρο Τοπικής Ι. & Π. – συντηρήσεις κειμηλίων 10.000,00 € 20.000,00 € 37 Ανοικτό θέατρο άλσους – βελτίωση πρόσβασης 20.000,00 € 38 Ανοικτό θέατρο άλσους – κατασκευή σκεπής κτιρίου σκηνής 10.000,00 € 39 Ανοικτό θέατρο άλσους – αντικατάσταση περιμετρικής σκεπής 15.000,00 € 40 Ανοικτό θέατρο άλσους – βελτίωση και επέκταση περίφραξης 10.000,00 € 41 Ανοικτό θέατρο άλσους – βελτίωση κοινόχρηστων χώρων 10.000,00 € 42 Ανοικτό θέατρο άλσους – αντικατάσταση καθισμάτων 15.000,00 € 80.000,00 € 43 Προσαρμογή υποδομών για χρήση από άτομα με κινητικά προβλήματα σε όλους τους χώρους 60.000,00 € 60.000,00 € 44 Χώρος Κέντρου δια Βίου Μάθησης – παρεμβάσεις για τη φιλοξενία του μουσείου Εκπαίδευσης κλπ 40.000,00 € 40.000,00 € 45 Δημιουργία χώρου αποθήκης και εργαστηρίων 30.000,00 € 30.000,00 € 46 Λοιπές δαπάνες υποδομών 50.000,00 € 50.000,00 € ΣΥΝΟΛΟ 856.000,00 € 1β. Κόστος επενδύσεων για τη δημιουργία τοπικών πολιτιστικών πυρήνων.

1 Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Απ. Παύλου - κατ' εκτίμηση 60.000,00 € 60.000,00 € Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Δοβρά - κατ' εκτίμηση 60.000,00 € 60.000,00 € 44 Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Μακεδονίδας - κατ' εκτίμηση 60.000,00 € 60.000,00 € 45 Πολιτιστικός πυρήνας τοπικής ενότητας Βεργίνας - κατ' εκτίμηση 60.000,00 € 60.000,00 € ΣΥΝΟΛΟ 240.000,00 €

ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ 1α + 1β. = 1.096.000,00 €

238

● Πηγές χρηματοδότησης του κόστους επενδύσεων Οι ανάγκες χρηματοδότησης του όλου σχεδίου ανέρχονται όπως φαίνεται και από τον

προηγούμενο πίνακα σε 1.096.000,00 € (κατ. Εκτίμηση). Η χρηματοδότηση του όλου σχεδίου μπορεί να γίνει με τους ακόλουθους τρόπους.

• Με ίδια κεφάλαια του δήμου. • Με εθνικά αναπτυξιακά προγράμματα • Με ίδια κεφάλαια της ΚΕΠΑ • Με δημιουργία νέων πηγών χρηματοδότησης • Με κοινοτικά προγράμματα.

Δεν είναι ρεαλιστικό να προσδοκούμε ότι μπορούμε μέσω μιας πηγής να καλύψουμε

το σύνολο των συγκεκριμένων χρηματοδοτικών μας αναγκών. Παράλληλα όμως δε μπορούμε να κάνουμε επιλεκτική χρηματοδότηση επιμέρους στοιχείων του σχεδίου και ο λόγος είναι απλός. Το όλο σχέδιο αποτελεί μια συνέργια επιμέρους στοιχείων και δε μπορεί να λειτουργήσει με τρόπο αποσπασματικό. Στην περίπτωση αυτή ναι μεν θα καλύψουμε επιμέρους ανάγκες, δε μπορούμε όμως να προσδοκούμε σε συνολικά αποτελέσματα .

Πρέπει λοιπόν να γίνουν προσπάθειες ώστε να υπάρξει χρηματοδότηση ολόκληρης της πρότασης και από όλες τις διαθέσιμες πηγές χρηματοδότησης.

Χρηματοδότηση κόστους επενδύσεων με τη δημιουργία νέων πηγών

χρηματοδότησης

Η χρηματοδότηση μπορεί να συνδυαστεί και με μια νέα πηγή χρηματοδότησης, ώστε να μειωθεί η συνολική επιβάρυνση του προϋπολογισμού του Δήμου, ενώ ταυτόχρονα θα προσφερθούν σημαντικά κίνητρα στην ΚΕΠΑ για την ενεργή συμμετοχή της στο όλο πρόγραμμα. Συγκεκριμένα σε ότι αφορά τη δημιουργία νέων πόρων προτείνεται η ακόλουθη μεθόδευση.

Πρόταση Αν όντως υπάρξει αύξηση της επισκεψιμότητας της πόλης ως απόρροια της νέας πολιτικής στον τομέα του πολιτισμού, να διατεθεί το πλεόνασμα που θα προκύψει από αυτή την αύξηση των επισκεπτών στα έσοδα του δήμου, στην ΚΕΠΑ. Συγκεκριμένα, να οριστεί αρχικά μια περίοδος εφαρμογής της προτεινόμενης πολιτικής με χρηματοδότηση από ίδιους πόρους του δήμου και για ένα διάστημα τριών ετών. Μετά την περίοδο αυτή, η χρηματοδότηση αυτή από τη μεριά του δήμου θα αποκλιμακωθεί. Η αναπλήρωση της χρηματοδότησης μπορεί να προκύψει από την απόδοση της αύξησης των εισροών από το δημοτικό φόρο των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος στην ΚΕΠΑ. Η διαφορά προσδοκάται να προκύψει από την αύξηση της κατανάλωσης στα συγκεκριμένα καταστήματα εξ αιτίας της αύξησης των επισκεπτών – τουριστών. Έτσι αν για παράδειγμα σήμερα ο δήμος εισπράττει από το συγκεκριμένο φόρο ετησίως σήμερα 200.000 € και ο φόρος αυτός παρουσιάσει αυξημένα έσοδα και διαμορφωθεί στα 250.000 €, η διαφορά των 50.000 € να αποδοθεί για την ανάπτυξη πολιτιστικών δραστηριοτήτων και υποδομών. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται κίνητρα για την ακόμα μεγαλύτερη ενεργοποίηση της ΚΕΠΑ στα ζητήματα του πολιτιστικού τουρισμού. Βέβαια αυτή η επιλογή έχει να αντιμετωπίσει ορισμένα προβλήματα, αλλά αν υιοθετηθεί θα δώσει μια άλλη διάσταση στον τρόπο χειρισμού των τοπικών θεμάτων. Σήμερα ο δημοτικός φόρος σύμφωνα με τα ισχύοντα υπολογίζεται στο 0,5% επί των ακαθαρίστων εισόδων των καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος. Για το 2014 ο φόρος υπολογίστηκε στα 200.000 €. Βέβαια όπως και είναι λογικό δεν αφορά την ΚΕΠΑ η αποτελεσματικότητα της είσπραξης του

239

φόρου. Η δική της ευθύνη περιορίζεται στην αύξηση του, λόγω της ανάλογης αύξησης του αριθμού των επισκεπτών τουριστών. Άρα δε μπορεί να τεθεί ως προϋπόθεση της απόδοσης της διαφοράς η είσπραξη ή μη του φόρου.

Με ανάλογες προτάσεις και ιδέες που μπορούν να διερευνηθούν, είναι σε θέση να ενεργοποιηθούν δομές και μηχανισμοί του δήμου για την αύξηση των εσόδων του. Πρέπει να υιοθετηθούν λογικές κινήτρων, γιατί η βασική πηγή χρηματοδότησης - κεντρική διοίκηση - έχει ούτως ή άλλως περιορισμένες δυνατότητες. Βέβαια εδώ θα πρέπει να ξεπεραστούν πολλές αγκυλώσεις και σε πολλά επίπεδα. Λχ η "συνδιοργάνωση" με επιχειρήσεις πολιτιστικών δράσεων, ή εμπλοκή τους σε θέματα χορηγιών κλπ αποτελεί μια διέξοδο, όπως και η με μορφή χορηγιών εξοπλισμού τμημάτων της ΚΕΠΑ πχ ΚΙΤΠ, κλπ.

Χρηματοδότηση από κοινοτικά προγράμματα. Σύμφωνα με όσα έχουν ανακοινωθεί ήδη, στο πλαίσιο του νέου ΕΣΠΑ (2014 – 2020)

(ΣΕΣ) θα δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στους ακόλουθους τομείς.

• Τουρισμός. • Αγροδιατροφή • Εφοδιαστική Αλυσίδα • Περιβάλλον • Υγεία-Φαρμακευτική Βιομηχανία • Ενέργεια • Υλικά-Κατασκευές • Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών • Δημιουργικές- Πολιτιστικές Βιομηχανίες.

Το σύνολο της χρηματοδότησης του όλου προγράμματος για την αντίστοιχη προγραμματική περίοδο ανέρχεται στα 20,8 έως 22,8 δις € όπως φαίνεται από το παρακάτω πίνακα, όπως αυτός δόθηκε στη δημοσιότητα.

Οι προβλεπόμενες χρηματοδοτήσεις ανά άξονα είναι οι ακόλουθες.

Άξονας Πιστώσεις «ΕΠΑνΕΚ-κίνηση» (Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία) 3,73 δισ. € Υποδομές Μεταφορών, Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη 3,57 δισ. € Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση 2,15 δισ. € Μεταρρύθμιση Δημόσιου Τομέα 0,38 δισ. € Τα 13 ΠΕΠ + Τεχνική Βοήθεια, Εδαφική Συνεργασία 10,97 δισ. € ΣΥΝΟΛΟ 18,80 + 2,00 (1) = 20,80 δις €)

18,80 δις. € + 2,00 δις. €

20,80 δις €

Σημείωση (1). Από την αναθεώρηση του όλου προγράμματος, εκτιμάται ότι θα προκύψουν επιπλέον πιστώσεις ύψους 2 δις €.

Το νέο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης αποτελεί ένα σημαντικό χρηματοδοτικό

αναπτυξιακό εργαλείο και όπως φαίνεται από την παρουσίαση των βασικών τομέων του, ένα σημαντικό μέρος του κατευθύνεται σε δραστηριότητες που άπτονται των αντικειμένων της ΚΕΠΑ.

Είναι λοιπόν αναγκαίο, να υπάρξει μια έγκαιρη προετοιμασία σε όλα τα επίπεδα του δήμου, ώστε τόσο αυτός όσο και τα νομικά του πρόσωπα να επωφεληθούν. Πρέπει να

240

αναληφθούν παράλληλα και ορισμένες πρωτοβουλίες σε πολιτικό επίπεδο, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στους ΟΤΑ να χρηματοδοτήσουν ορισμένα από τα σχέδια τους μέσα από αυτό και κυρίως μέσα από τα περιφερειακά προγράμματα (ΠΕΠ). Η πρωτοβουλίες αυτές πρέπει να στοχεύουν στην υιοθέτηση εξειδικευμένων προγραμμάτων κυρίως των ΠΕΠ, που θα ανταποκρίνονται σε τοπικές στοχευμένες ανάγκες.

Ο πολιτισμός, οι νέες τεχνολογίες και η καινοτομία όπως φαίνεται και στο σχετικό πίνακα, αποτελούν προνομιακούς τομείς σε σχέση με τις προβλεπόμενες χρηματοδοτήσεις. Για να είναι όμως εφικτή η εκμετάλλευση των σχετικών πιστώσεων, απαιτείται σε πολιτικό επίπεδο η διασάφηση ορισμένων όρων όπως πχ ο όρος "δημιουργικές – πολιτιστικές βιομηχανίες". Αν η περιγραφή του όρου δεν περιλαμβάνει τελικά δράσεις που σχετίζονται με την Τοπική Αυτοδιοίκηση, αλλά και το νομικό σχήμα που την εκπροσωπεί στο χώρο του πολιτισμού όπως η ΚΕΠΑ (κοινωφελείς επιχειρήσεις ΟΤΑ), αυτόματα ο δήμος κινδυνεύει να βρεθεί εκτός των σχετικών χρηματοδοτήσεων. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για την εξειδίκευση των ΠΕΠ, όπου ήδη θα πρέπει να οριστούν σε πολιτικό επίπεδο άξονες και επιμέρους τομεακά προγράμματα, που θα περιλαμβάνουν τόσο τους ΟΤΑ, όσο και τα νομικά τους πρόσωπα, αλλά και τις δραστηριότητες τους στο χώρο του πολιτισμού.

Εδώ βέβαια πρέπει να λυθούν και τα θέματα της διαχειριστικής επάρκειας των κοινωφελών των ΟΤΑ, ώστε αυτές να αναλάβουν ένα σημαντικό μέρος της όλης προσπάθειας χρηματοδότησης του πολιτισμού μέσω ΣΕΣ.

Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει από την πλευρά της ΚΕΠΑ και πάντα σε συνεργασία με το δήμο να γίνει η αντίστοιχη προεργασία, ώστε να ομαδοποιηθούν ορισμένες από τις προτάσεις που περιλαμβάνονται στην πρόταση και σε διαφορετικά κεφάλαια, όπως και από άλλες πιθανές. Η ομαδοποίηση αυτή θα πρέπει να έχει τη μορφή μιας καινοτόμας ιδέας - πρότασης, ώστε να είναι δυνατή η ένταξη της σε κάποιον από τους προαναφερόμενους άξονες. (Σημείωση. Με δεδομένο ότι το συγκεκριμένο κομμάτι έχει γραφεί στα μέσα του 2014, είναι δυνατόν να έχουν προκύψει ορισμένες διαφοροποιήσεις σε σχέση με όσα είχαν ανακοινωθεί εκείνο το διάστημα για το πλαίσιο χρηματοδότησης. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτές οι διαφοροποιήσεις δεν θα άρουν την όλη φιλοσοφία και τις γενικές κατευθύνσεις του όλου προγράμματος)

Ενδεικτικές προτάσεις με καινοτόμο χαρακτήρα για χρηματοδότηση από το νέο ΕΣΠΑ - σήμερα ΣΕΣ. (όπως ήδη έχουν περιγραφεί σε προηγούμενα κεφάλαια και για το λόγο αυτό εδώ αναφέρονται επιγραμματικά).

1. Απογραφή πολιτιστικών χώρων στην περιφέρεια. Η καταγραφή αυτή θα

περιλαμβάνει μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων τόσο με τεχνικά στοιχεία, όσο και στοιχεία που αφορούν το θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο με το οποίο οι χώροι αυτοί λειτουργούν. Οι χώροι που θα καταγραφούν μπορεί να είναι χώροι πολλαπλών χρήσεων, θέατρα - κινηματογράφοι, εκθεσιακοί χώροι, βιβλιοθήκες, κλπ.

2. Εκπόνηση προδιαγραφών κατασκευής - βελτίωσης πολιτιστικών χώρων. Οι προδιαγραφές που θα συνταχθούν θα αφορούν γενικές διαμορφώσεις, προτεινόμενα υλικά, εξοπλισμό, τεχνικό και ηλεκτρονικό εξοπλισμό (ήχο και φωτισμούς) κλπ. Ακόμα μπορεί να περιλαμβάνει συστήματα διαχείρισης, οργάνωσης, διαχείρισης κοινού, κλπ.

3. Δημιουργία κέντρου επίδειξης τεχνολογιών και εφαρμογών τους για τους νέους. Αυτό μπορεί να έχει τη μορφή ενός εργαστηρίου όπου θα μπορούν κυρίως οι νέοι, να ενημερώνονται και να έρχονται σε επαφή μες την τεχνολογία με σκοπό να διευρύνουν το ενδιαφέρον τους. Το κέντρο αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τεχνολογίες που θα αναφέρονται εκτός των άλλων και στην τέχνη - κινηματογράφος, ηλεκτρονική μουσική, δημιουργικό κλπ.

4. Δημιουργία συστήματος διαχείρισης τεκμηρίων. Το σύστημα αυτό θα περιλαμβάνει τα κάθε είδους τεκμήρια και θα μπορεί να αποτελεί μια μοναδική μηχανή αναζήτησης κάθε είδους πληροφοριών ανεξάρτητα από το είδος των τεκμηρίων.

241

5. Δημιουργία συστήματος και διαχείρισης πολιτιστικών υποδομών, μέσων και δράσεων. Με το προτεινόμενο σύστημα θα μπορεί να μειωθεί το λειτουργικό κόστος των υποδομών και η διαχείριση τους να συνεπάγεται μικρότερο κόστος διοικητικής υποστήριξης. Για παράδειγμα ο σχεδιασμός ενός συστήματος διαχείρισης υποδομών που θα παραμετροποιεί τις επιμέρους ανάγκες στο τομέα του προγραμματισμού (ημερολόγιο, συμβόλαια, αδειοδοτήσεις, προδιαγραφές χώρων, κλπ), της παραγωγής (τεχνικές ανάγκες, μετακινήσεις, φιλοξενία, προσωπικό, διαφήμιση, κλπ), της διαχείρισης (εισιτήρια, κρατήσεις θέσεων, απολογιστικά στοιχεία, κλπ). Με τον τρόπο αυτό μπορεί να διασφαλιστεί ο σχεδιασμός και η υλοποίηση δράσεων με τρόπο ολοκληρωμένο και με ταυτόχρονη μείωση του συνολικού φόρτου εργασίας σε όλα τα στάδια των δράσεων.

6. Πολιτιστικές εκδηλώσεις με διεθνή χαρακτήρα Τα χαρακτηριστικά των εκδηλώσεων αυτών θα πρέπει να είναι συμβατά με τις αντίστοιχες προκηρύξεις. Βέβαια οι δράσεις αυτές δεν αφορούν επενδύσεις, αλλά πολιτιστικές δραστηριότητες.

7. κλπ.

Οι προτάσεις 1,2 & 3 μπορούν να αποτελέσουν μια ομάδα. Οι προτάσεις 4& 5 μπορούν να αποτελέσουν μια πρόταση ή να λειτουργήσουν αυτοτελώς. κλπ

Μέσα από αυτές τις ενέργειες - δράσεις, είναι δυνατή η χρηματοδότηση μέρους των αναγκών μας για την ανανέωση του εξοπλισμού και βελτίωση των υποδομών μας, αν σχεδιαστούν με τρόπο που να λειτουργήσουν στο πλαίσιο υφισταμένων δράσεων. λχ η πρόταση 4 μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της λειτουργίας του ΚΤΙΠ, η πρόταση 5 μπορεί να ενταχθεί στο πλαίσιο της λειτουργίας της ίδιας της ΚΕΠΑ συνολικά κλπ.

Είναι εφικτή η άντληση από την προώθηση των προτάσεων αυτών ή άλλων, πιστώσεων τουλάχιστον 420.000,00 €.

Τελικό χρηματοδοτικό πλαίσιο επενδύσεων Στη λογική αυτή μπορεί να διαμορφωθεί το ακόλουθο σενάριο χρηματοδότησης σε βάθος εξαετίας που να αφορά τις υποδομές και τον εξοπλισμό που θα αποδώσει συνολικά το ποσό των 1.005.000 € καλύπτοντας σχεδόν το σύνολο του κόστους των επενδύσεων.

Έτος

Χρη

ματο

δότη

ση

από

κοιν

οτικ

ούς

πόρο

υς ε

τησί

ως

- κα

τά Μ

.Ο.

Έσο

δα α

πό ν

έους

πόρ

ους

- αύ

ξηση

τω

ν εσ

όδω

ν απ

ό το

δη

μοτι

κό φ

όρο

5%

Επιπ

λέον

χρ

ηματ

οδότ

ηση

από

κεφά

λαια

του

δήμ

ου γ

ια

την

συντ

ήρησ

η αν

αβάθ

μιση

υπ

οδομ

ών

και

νέες

πο

λιτι

στικ

ές δ

ραστ

ηριό

τητε

ς

Χρη

ματο

δότη

ση α

πό ίδ

ια

έσοδ

α Κ

ΕΠΑ

–

εκμε

τάλλ

ευση

υπο

δομώ

ν

Χρη

ματο

δότη

ση α

πό ε

θνικ

ά πρ

ογρά

μματ

α

Σύνο

λο π

ιστώ

σεω

ν

2016 70.000 - 50.000 - - 120.000 2017 70.000 - 50.000 25.000 20.000 165.000 2018 70.000 50.000 40.000 25.000 20.000 205.000 2019 70.000 50.000 40.000 25.000 20.000 205.000 2020 70.000 50.000 20.000 25.000 20.000 185.000 2021 70.000 50.000 20.000 25.000 20.000 185.000 2015-2020

420.000 200.000 220.000 125.000 100.000 1.065.000

242

● Λειτουργικό κόστος

Το λειτουργικό κόστος έχει δύο βασικές κατηγορίες δαπανών. • Το μισθολογικό κόστος

i. Μισθοδοσία τακτικού προσωπικού ii. Μισθοδοσία συνεργατών

• Τις λοιπές δαπάνες. i. Ανελαστικές δαπάνες (πρόκειται για δαπάνες που σχετίζονται με

βασικές ανάγκες εξυπηρέτησης των υποδομών όπως θέρμανση, ηλεκτρική ενέργεια, ασφάλεια κτιρίων, συντηρήσεις, κλπ )

ii. Λειτουργικές ανάγκες δραστηριοτήτων 1. Δραστηριότητες (δαπάνες υποστήριξης εκπαιδευτικών

δραστηριοτήτων και πολιτιστικών εκδηλώσεων) 2. Διάφορα έξοδα (δαπάνες αναλώσιμων υλικών, εκτυπώσεις,

κλπ)

Με βάση αυτά τα δεδομένα το σημερινό λειτουργικό κόστος της ΚΕΠΑ διαμορφώνεται ανά ομάδα δαπανών όπως παρακάτω. Κατηγορία δαπάνης

Είδος δαπανών Ποσό Συγκεντρωτικά

Μισθολογικό κόστος

Μισθοδοσία τακτικού προσωπικού 500.000 €

-//- Μισθοδοσία συνεργατών 250.000 € 750.000 € Ανελαστικές δαπάνες

Υποδομές - λειτουργικά 150.000 € 150.000 €

Δραστηριότητες Διάφορες δραστηριότητες 100.000 € Διάφορα έξοδα 70.000 € 170.000 € Σύνολο 1.070.000 € 1.070.000 €

Το πλάνο ανάπτυξης της επιχείρησης προϋποθέτει την ενίσχυση της με προσωπικό και νέες δραστηριότητες. Με το δεδομένο αυτό είναι αναγκαίο να συνυπολογιστούν και οι ακόλουθες συμπληρωματικές δαπάνες και συγκεκριμένα. Κατηγορία δαπάνης

Είδος δαπανών Ποσό Συγκεντρωτικά

Μισθολογικό κόστος

Μισθοδοσία τακτικού προσωπικού & συμβάσεις ΑΥ

750.000 €

-//- Μισθοδοσία συνεργατών 250.000 € 1.030.000 € Ανελαστικές δαπάνες

Υποδομές - λειτουργικά 250.000 € 250.000 €

Δραστηριότητες Διάφορες δραστηριότητες 170.000 € Διάφορα έξοδα 90.000 € 300.000 € Σύνολο 1.510.000 € 1.510.000 €

Το λειτουργικό κόστος συμπεριλαμβανομένων στην περίπτωση της πλήρης λειτουργίας της επιχείρησης εκτιμάται στο 1.530.000 €, προσαυξημένο κατά 440.000 € σε σχέση με το σημερινό κόστος λειτουργίας.

● Κατανομή χρηματοδότησης του λειτουργικού κόστους.

Με βάση όσα έχουν αναφερθεί για το λειτουργικό κόστος οι ανάγκες της χρηματοδότησης του μπορούν να καλυφθούν από τις ακόλουθες πηγές.

243

Πηγή χρηματοδότησης Εκτιμώμενο ποσό Από την συγχώνευση του ΔΗΠΕΘΕ – χρηματοδότηση δήμου 90.000,00 € Από την συγχώνευση του ΔΗΠΕΘΕ – χρηματοδότηση ΥΠΠΟ 90.000,00 € Από τη μείωση του λειτουργικού κόστους του ΔΗΠΕΘΕ 50.000,00 € Από την δημιουργία νέων εσόδων 60.000,00 € Από την αύξηση της επιχορήγησης του δήμου 150.000,00 € ΣΥΝΟΛΟ 440.000,00 €

● Συμμετοχή του δήμου στη διαδικασία χρηματοδότησης της όλης

πρότασης.

Η συμμετοχή του δήμου στη χρηματοδότηση της όλης πρότασης τόσο σε ότι αφορά τις "επενδύσεις", όσο και το λειτουργικό κόστος είναι η ακόλουθη.

Έτος Συμμετοχή στο κόστος επενδύσεων

Συμμετοχή στην κάλυψη του λειτουργικού κόστους

Συνολική επιβάρυνση δήμου.

2016 50.000 150.000 200.000 2017 50.000 150.000 200.000 2018 40.000 150.000 190.000 2019 40.000 150.000 190.000 2020 20.000 150.000 170.000 2021 20.000 150.000 170.000 Τονίζεται και πάλι ότι τα μεγέθη αυτά δεν αποτελούν οικονομοτεχνική

μελέτη αλλά όσο γίνεται μια ρεαλιστική προσέγγιση στο οικονομικό σκέλος της πρότασης και έτσι πρέπει να κριθούν. Έγινε κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε τα στοιχεία αυτά να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και ο αναγνώστης της πρότασης να έχει μια εικόνα της τάξης μεγέθους της όλης πρότασης.

244

● αντί επιλόγου

Ολοκληρώνοντας την ανάγνωση αυτής της πρότασης, δίκαια θα αναρωτηθεί κάποιος και πάλι.

Πόσο ρεαλιστικά είναι όλα αυτά ; Πόσο η πόλη έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί σε μια τέτοια πρόκληση ; Αν είναι σε θέση να τη χρηματοδοτήσει και σε ποιο βαθμό ; Αν όλα αυτά τελικά θα έχουν κάποιο ανταποδοτικό χαρακτήρα ;

Πραγματικά ερωτήματα, που για να εκτιμηθούν και να απαντηθούν, πρέπει να λάβουν υπόψη τους την "ψυχή" της πρότασης. Πρόκειται για μια "δυναμική" πρόταση που αν μπει σε λειτουργία θα αλλάξει πολλά από τα δεδομένα, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Αν αυτό δεν το πιστέψουμε δεν έχει κανένα νόημα καμιά περαιτέρω συζήτηση.

Πρόκειται για μια στρατηγική επιλογή που μπορεί να αλλάξει την πορεία της πόλης και της ζωής μας. Η συγκέντρωση τόσων πολλών συγκριτικών πλεονεκτημάτων στο χώρο του πολιτισμού στην περιοχή μας, ουσιαστικά καθιστά αυτή την επιλογή μονόδρομο, την αλήθεια της αυταπόδεικτη. Δε μπορούμε να αγνοούμε την ιστορία, τον πολιτισμό, το περιβάλλον, όλα αυτά που μας κληροδοτήθηκαν τόσο απλόχερα, δε μπορούμε να αγνοούμε τη δυναμική τους.

Πόσο εύκολη όμως είναι η υλοποίηση αυτής της επιλογής ; Πόσο η πόλη να την υιοθετήσει και να δεχθεί να την προτάξει έναντι άλλων

προτεραιοτήτων ; Αν δεν αντιληφθούμε την πεμπτουσία της πρότασης, τότε δεν υπάρχει λόγος να

αφιερώσουμε οτιδήποτε περισσότερο από όσα σήμερα αφιερώνουμε στον πολιτισμό. Όμως όσοι αρνηθούν αυτή την πρόταση θα πρέπει να απαντήσουν, αν σήμερα η πόλη έχει εναλλακτικό όραμα και πόσο αυτό το όραμα μπορεί να μας συνεγείρει, να ανοίξει νέες προοπτικές για όλους μας. Γιατί η πρόταση αφορά όλους μας και δεν περιορίζεται στο χώρο του πολιτισμού.

Η αποδοχή της πρότασης δεν μπορεί να έχει ακαδημαϊκό χαρακτήρα. Πρέπει να

δημιουργήσει νέες συνειδήσεις, να επηρεάσει την καθημερινότητα και τη συμπεριφορά όλων μας.

Πως θα πείσουμε ότι είμαστε πόλη που σέβεται την ιστορία και τον πολιτισμό, αν εμείς οι ίδιοι εκπέμπουμε μι άλλη εικόνα, μας χαρακτηρίζει άλλη συμπεριφορά. Η κάθε μορφής κακοποίηση λχ των μνημείων μας, του δημόσιου χώρου, δε συνάδει με αυτή την επιλογή.

Και η αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφορών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι προκλητικά υποκριτικό να θυμώνουμε - και δίκαια - με ένα γκράφιτι που

πληγώνει, ενώ κλείνουμε τα μάτια μας σε κάποιες άλλες καταστροφές που τις "επιτρέπουμε", αν και εν γνώσει μας δημιουργούν μη αναστρέψιμα δεδομένα.

Πριν λοιπόν αποφανθούμε για την τύχη αυτής της πρότασης πρέπει να

αναρωτηθούμε αν έχουμε τη βούληση να ανταποκριθούμε σε ότι αυτή ζητάει από εμάς. Πόσο είμαστε διατεθειμένοι να συμμετέχουμε ενεργά σε όλα τα επίπεδά της. Πρόκειται για μια ευθύνη και απόφαση προσωπική αλλά και συλλογική.

245

● Βιβλιογραφία. Οι πηγές από τις οποίες αντλήθηκαν οι πληροφορίες για τη σύνταξη της πρότασης

είναι πολλές και η εδώ παράθεση τους είναι αδύνατη, από τη στιγμή που θα απαιτείτο ένας σημαντικός αριθμός σελίδων. Όμως η εγκυρότητα των πληροφοριών μπορεί να διερευνηθεί με πολλούς τρόπους και πολύ εύκολα από όποιος το κρίνει αναγκαίο.

Ακόμα στο κείμενο όπου είναι εφικτό, γίνεται και η παράθεση των σχετικών πηγών. Στα σημεία όπου υπάρχει αναφορά σε νομοθεσία, αναφέρεται ο σχετικός νόμος,

ώστε ο ενδιαφερόμενος να ανατρέξει απευθείας στο κείμενο του νόμου, αν χρειαστεί. Παρόλα αυτά είναι αναγκαία η μνημόνευση τριών βιβλίων που βοήθησαν σημαντικά

στην διαμόρφωση της όλης ιδέας – πρότασης, έδωσαν τον γράφοντα τη δυνατότητα να δει τον πολιτισμό και από μια άλλη οπτική, να συγκροτήσει αυτή την ιδέα και την πρόταση.

1. "Η πολιτιστική κληρονομιά ως παράγων ανάπτυξης της Ελληνικής

οικονομίας" - έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών - Αθήνα 2006. 2. "Κοινωνική ιστορία της τέχνης" - 4 τόμοι - Arnold Hauser - εκδόσεις Κάλβος

- Αθήνα 1984. 3. "Ο πλούτος και η φτώχεια των εθνών" - David S. Landes - εκδόσεις Λιβάνη -

Αθήνα 2005.

246

● Παραρτήματα. Παράρτημα 1. _______________________________________________________________________

… γιατί το μουσείο εκπαίδευσης … και που …

Μάλλον κάποιοι θα διαφωνήσουν μαζί μου και μάλιστα έντονα με όσα θα διαβάσουν … δεν πειράζει … η ομοφωνία ποτέ δεν ήταν σε καλό.

Αναφέρομαι στο θέμα του 3ου και 14ου δημοτικών σχολείων και στην κατ’ αρχήν απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Βέροιας να μεταφερθεί εκεί το Μουσείο Εκπαίδευσης … να επισημάνω ότι η οπτική που θα δω το ζήτημα αυτό ίσως να είναι «ενοχλητική».

Αναρωτιέμαι ποιο είναι το πρώτιστο πρόβλημα της παιδείας σήμερα. Ανατρέχοντας σε όλα τα ψηφίσματα και τις θέσεις διαφόρων φορέων της εκπαιδευτικής κοινότητας, διαπιστώνω ότι κοινός τόπος και πρώτιστο ζητούμενο είναι η επάρκεια υποδομών και προσωπικού … δηλαδή αν ερμηνεύω σωστά τα όσα διαβάζω, η άποψη αυτή συνοψίζεται στο εξής σκεπτικό … εξασφαλίζουμε μερικές ακόμα σχολικές αίθουσες και κάποιους δασκάλους … είμαστε δηλαδή σε συμφωνία με το επιδιωκόμενα αποτέλεσμα ενός μαθηματικού αλγόριθμου και κατά τα λοιπά η παιδεία μας είναι στο σωστό δρόμο.

Αν έτσι είναι τότε η διαφωνία μου είναι καθήκον … αλλά αν δεν είναι έτσι τότε γιατί καμιά αναφορά στο περιεχόμενο της παιδείας … στην καρδιά του προβλήματος ; Κάποια περιστασιακά ψηφίσματα δε μπορούν να καλύψουν αυτή την εξόφθαλμη έλλειψη … αφήστε που επί της ουσίας τα θεωρώ ανούσια και αδιάφορα … απλά άλλοθι των συνειδήσεων και τίποτα παραπέρα αν δεν συνοδεύονται από δράση.

Και γιατί αυτή η εμμονή στο περιεχόμενο της παιδείας … μα η παιδεία είναι ο δημιουργός των φωτεινότερων στιγμών της ανθρώπινης ιστορίας … όταν προκρίθηκε η ανθρωποκεντρική θεώρηση της κοινωνίας, τότε η ανθρωπότητα βίωσε την άνοιξη … ο διαφωτισμός, η αναγέννηση λχ δεν ήταν απότοκα της νέας Ευρώπης … και ας θέλουν να μας πείσουν γι’ αυτό … η νέα Ευρώπη στην καλύτερη περίοδο της ήταν απότοκο της επικράτησης της ανθρωποκεντρικής θεώρησης της κοινωνίας.

Τι έχουμε λοιπόν ανάγκη … τον καθαρό, κριτικό λόγο, το λόγο της ελευθερίας και του ανθρώπου … θέλουμε το δάσκαλο να διδάξει και να εμπνεύσει με το λόγο της ελευθερίας στο νου και τη ζωή.

Η κοινωνία μας είναι σε κίνδυνο … ασφυκτιά μέσα σε ένα σύστημα που μόνο στόχο έχει να αναπαράγει τις κρατούσες δομές και «υπηρέτες» των δομών αυτών … να αυτοαναπαράγεται σε τελική ανάλυση προς τέρψη των κρατούντων .. αδιαφορώντας για τον άνθρωπο … η ποθητή ανατροπή αυτού του απάνθρωπου σημερινού κόσμου θα έρθει μόνο μέσα από τη παιδεία ... μέσα από μια «άλλη» παιδεία ανθρωποκεντρική, ελεύθερη ... μέσα από την ανατροπή της σημερινής παιδείας που το μόνο που κάνει σήμερα είναι να παράγει νωθρά μυαλά … καλά όμως εκπαιδευμένα ώστε να υπηρετούν τα κρατούντα.

Το λόγο της ελευθερίας καλείται να «διδάξει» το μουσείο εκπαίδευσης … δεν είναι μια στατική έκθεση … απορώ που αυτό δεν έγινε κατανοητό και μπαίνει το μουσείο σε αντιπαράθεση με τους μαθητές και τις ανάγκες τους.

Αυτό το λόγο έχουμε ανάγκη όχι ως «ακαδημαϊκή» γνώση αλλά ως στάση ζωής ... και είναι βαρύ το έργο του δασκάλου από τη στιγμή που θα επιλέξει να τον υπηρετήσει ... και εδώ το

247

μουσείο έχει να παίξει το ρόλο του ... να εμπνεύσει αυτό το λόγο σε δασκάλους και μαθητές ... να βοηθήσει στη διάδοσή του.

Και μπορεί το μουσείο να παίξει αυτό το ρόλο ; Όχι βέβαια αν επιμένουμε να το βλέπουμε ως «μουσείο» αποθετήριο και μόνο κάποιων

τεκμηρίων … την ψυχή και το λόγο ύπαρξης του μουσείου θα τα δώσουν οι ίδιοι οι δάσκαλοι αν γίνει το βήμα για τη "διδαχή" της ελευθερίας.

Προσωπικά δε βλέπω ποιος άλλος μπορεί να υπηρετήσει αυτό το έργο ... στα σοβαρά είναι δυνατόν να προσδοκούμε ότι κάποια «υπηρεσία» μπορεί να αναλάβει αυτό το έργο ... η «ιδεολογική» αυτοτέλεια του μουσείου είναι η μόνη που μπορεί να διασφαλίσει αυτό ακριβώς το έργο ... μακριά από κυβερνητικές εντολές και «επιθυμίες» … με τη συμμετοχή των δασκάλων, μπορεί να αναδειχθεί σε ένα αξιόπιστο βήμα διαλόγου και δράσης για την παιδεία.

Και γιατί το μουσείο … γιατί ο πρώτος διδάξας πρέπει να είναι η ιστορία … πως θα πορευτούμε αν δεν γνωρίζουμε την ιστορία … ποια παιδεία θα διδάξουμε αν δεν αντλήσουμε από την ιστορία μας το λόγο … η παιδεία δε διαμορφώνεται και δε δοκιμάζεται σε εργαστήρια … διαμορφώνεται και δοκιμάζεται στην ίδια τη ζωή … η ιστορία δικαιώνει ή όχι τα τεκταινόμενα … αυτή πρέπει να γνωρίσουμε, με οδηγό την ιστορία να πορευτούμε … και το μουσείο διδάσκει ιστορία.

Και γιατί το μουσείο στο χώρο του 3ου και 14ου δημοτικών ... ο χώρος αυτός σημειολογικά ενισχύει το "λόγο" …. θα του προσδώσει τη βαρύτητα που του πρέπει … το βήμα του Αποστόλου Παύλου σημείο του λόγου του … ο Μεντρεσές (ιεροδιδασκαλείο) που στεγαζόταν δίπλα στο τζαμί … το ίδιο το σχολείο .. μια ενότητα μοναδική που ξεφεύγει από τα δικά μας δεδομένα …μια "πνευματική" οντότητα που υπηρέτησε το λόγο Θεού και ανθρώπων …

Τα θέματα που ενδεχόμενα θα προκύψουν από τη μετατροπή του κτιρίου σε μουσείο και σε σχέση με την εξυπηρέτηση του μαθητικού δυναμικού πιστεύω ότι είναι διαχειρίσιμα ... μια τεκμηριωμένη και ψύχραιμη θεώρηση του ζητήματος θα αποδείξει αυτή την άποψη … άλλωστε η εμπειρία της μετατροπή του κτιρίου όπου σήμερα στεγάζεται το Δημαρχείο από σχολείο που ήταν πριν, έδειξε ότι όλα αυτά μπορούν να ξεπεραστούν αρκεί να επικρατήσει ο ψύχραιμος, νηφάλιος αλλά και τεκμηριωμένος λόγος.

Αυτό που δεν είναι διαχειρίσιμο και πρέπει να γίνει, είναι το πρόβλημα του περιεχομένου της παιδείας ... αυτό πρέπει να αναγάγουμε σε κυρίαρχο ... και το μουσείο στην προτεινόμενη θέση θα αναδείξει με έντονο τρόπο αυτή την επιλογή μας ... θα αναδείξει την απόφαση της πόλης να μετέχει ενεργά στην προσπάθεια αυτή, να μπει στην πρωτοπορία της … είναι και ας αποδεχτούμε αυτή την επιλογή ως μια πνευματική πρόκληση.

Το μουσείο το έχουμε ανάγκη … ας μην είμαστε τόσο αφοριστικοί όταν μιλάμε γι’ αυτό … ο λόγος μας πρέπει να είναι μετρημένος και συνετός … αλλά κυρίως να στοχεύει στο μέλλον ... και τα παιδιά είναι το μέλλον ... σήμερα ως μαθητές αλλά αύριο ως πολίτες ... και για την κοινωνία του αύριο που θα τους κληροδοτήσουμε πρέπει να νοιαστούμε ... αυτή είναι η μεγαλύτερη ευθύνη μας ... ας την αποδεχτούμε.

248

Παράρτημα 2.

Αν και το κείμενο είναι γραμμένο με αρκετά διπλωματικό τρόπο, δε μπορεί να αποκρύψει το γεγονός ότι οι δημόσιες βιβλιοθήκες ωθούνται άκοντες προς την ενσωμάτωσή τους στο ίδρυμα "Σταύρος Νιάρχος ".

249

Παράρτημα 3

250

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σελ. 003 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ Σελ. 007 Από τη μάχη της επιβίωσης … στη "δημιουργία" … η γέννηση της γνώσης και του πολιτισμού

Σελ. 008

Η συμμετοχή και η ευθύνη του πολιτισμού στη διαδικασία της εξέλιξης και της διαμόρφωσης του περιβάλλοντος.

Σελ. 012

Η γνώση ... μια διαρκής κατάκτηση στην υπηρεσία του ανθρώπου Σελ. 013 Ο "βιότοπος" της γνώσης και τον πολιτισμού ... Σελ. 014 Πολιτισμός και πολιτική … Σελ. 015 Πολιτισμός και ελευθερία … Σελ. 016 Ερμηνεύοντας τον πολιτισμό ... αντιμετωπίζοντας μια "επικίνδυνη" και ανεπιθύμητη πολιτική οντότητα …

Σελ. 016

Παράδοση ... ένας "βολικός" μύθος απέναντι σε μια άβολη "πραγματικότητα" Σελ. 018 Διαχειριζόμενοι τον πολιτισμό … Σελ. 019 Πολιτισμός και "αγορά" ... Σελ. 020 Το έργο ως σύνολο ... Σελ. 021 Η ανταποδοτικότητα του πολιτισμού … ευνουχίζοντας την προοπτική του. Σελ. 021 Η περίπτωση της "ανταποδοτικότητας" στις υπηρεσίες των κοινωφελών επιχειρήσεων των ΟΤΑ

Σελ. 023

Η περίπτωση ... της ΚΕΠΑ Σελ. 024 Πολιτισμός και τοπική κοινωνία Σελ. 027

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Σελ.029

Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΩΣ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ Σελ.030 Η ερμηνεία της ανάπτυξης Σελ.030 Ο πολιτισμός και η ηθική της ανάπτυξης ... Σελ.031 Ο πολιτισμός ... ζητούμενο ως δομικό στοιχείο της αναπτυξιακής διαδικασίας. Σελ.032 Ψηλαφώντας τις εποχές … με τη γνώση, τον πολιτισμό και την πολιτική … Σελ.034 Πολιτισμός και ανάπτυξη. Σελ.035 Η "πολιτιστική βιομηχανία" Σελ.035 Πολιτισμός και τουρισμός ... αναζητώντας νέους οικονομικούς για την τοπική κοινωνία.

Σελ.037

Πολιτιστικός τουρισμός. Σελ.039 Πολιτιστικός τουρισμός - η περίπτωση του Δήμου Βέροιας. Σελ.041 Στοιχεία εισιτηρίων μουσείων - αρχαιολογικών χώρων και διανυκτερεύσεων σε Ελλάδα - Κ. Μακεδονία και Ημαθία.

Σελ.042

Σχέση εισιτηρίων μουσείων προς τις διανυκτερεύσεις Σελ.043 Το πολιτιστικό απόθεμα της πόλης ... πολιτιστικές υποδομές … Σελ.045 Η ταυτότητα και το όνομα … Σελ.047 Η ταυτότητα – εικόνα της Βέροιας. Σελ.050 Δικαιώνοντας την ταυτότητα μας ... Σελ.051 Η γενικότερη εικόνα της πόλης και η ανάγκη της "αναδημιουργίας" της ... Σελ.052 Διαμορφώνοντας την στρατηγική και τους στόχους μας στο χώρο του πολιτιστικού τουρισμού.

Σελ.053

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ Σελ.055

251

Προσεγγίζοντας πολιτικά το δημόσιο χώρο. Σελ.056 Δημόσιος χώρος – η ιστορία του. Σελ.057 Δημόσιος χώρος … από την πλευρά της αστικής τάξης. Σελ.059 Δημόσιος χώρος … με μια άλλη οπτική, σε μια άλλη προοπτική Σελ.060 Δημόσιος χώρος … βασικές πολιτικές διαχείρισής του σε μια άλλη προοπτική Σελ.060 Δημόσιος χώρος … η πόλη μας και η αποτύπωση της σημερινής πραγματικότητας

Σελ.062 Δημόσιος χώρος … και πολιτιστικές δραστηριότητες Σελ.063 Δημόσιος χώρος στην πόλη – ιδέες για παρεμβάσεις με στόχο την αναδημιουργία της εικόνας του

Σελ.064

Δημόσιος χώρος … η έκταση των επεμβάσεων … Σελ.068 Δημόσιοι χώροι – δημιουργία νέων – ενοποιήσεις - ανάδειξη Σελ.069 Διαπολιτισμικός πόλος περιοχής βήματος Απ. Παύλου και πλατείας Ωρολογίου Σελ.069 1ος πυρήνας – περιοχή βήματος Απ. Παύλου Σελ.069 2ος πυρήνας – περιοχή Ωρολογίου Σελ.074 Η ενοποίηση των πυρήνων – περιοχής Ωρολογίου και του πυρήνα της περιοχής βήματος Απ. Παύλου

Σελ.075

Η περίπτωση του Ορτά Τζαμί Σελ.077 Η ενοποίηση των χώρων της Υπαπαντής και του χώρου της εκκλησίας του Αγ. Ιωάννου

Σελ.077

Άλλοι χώροι Σελ.078 Δημόσιος χώρος και ιστορική μνήμη Σελ.079 Σχέση Δήμου και αρχαιολογίας Σελ.080 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΦΟΡΕΊΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ Σελ.081 Κεντρική διοίκηση - Υπουργείο Πολιτισμού Σελ.082 Περιφερειακές πολιτιστικές πολιτικές - Τοπική Αυτοδιοίκηση Σελ.083 Εθνικές και "ιδιωτικές" πολιτικές στον πολιτισμό ... Σελ.086 1η περίπτωση. Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Σελ.087 2η περίπτωση. Future Library Σελ.088 3η περίπτωση. Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Σελ.088 Ο "ιδρυματικός" χαρακτήρας του πολιτισμού ... Σελ.089 Η "μοναδικότητα" της τοπικής αυτοδιοίκησης για την συγκρότηση ολοκληρωμένων περιφερειακών πολιτιστικών πολιτικών.

Σελ.091

Βασικά στοιχεία και προβλήματα στη συγκρότηση και λειτουργία των ολοκληρωμένων πολιτιστικών πολιτικών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης …

Σελ.091

Πολιτικές προς την τοπική κοινωνία. Σελ.093 Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας ... "ομάδες" της πόλης ... Σελ.093 Η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας ... πολιτιστική απογραφή ... συν-διαμορφώνοντας στόχους και πολιτικές ...

Σελ.094

Η πολιτική προς τρίτους. Σελ.095 Ο Δήμος Βέροιας και η εμπλοκή του με τα θέματα του πολιτισμού Σελ.097 Οι πολιτιστικές δομές του δήμου Βέροιας σήμερα. Σελ.099 Η περίπτωση των ΔΗΠΕΘΕ … το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας Σελ.100 Η περίπτωση του ΔΗΠΕΘΕ Καλαμάτας Σελ.102 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΚΟΙΝΩΦΕΛΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΔΉΜΟΥ ΒΕΡΟΙΑΣ - ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Σελ.105

Αναγκαία χαρακτηριστικά πολιτιστικών δομών … Σελ.106 Σε αναζήτηση του προσφορότερου φορέα για την συγκρότηση και υλοποίηση της πολιτιστικής πολιτικής. – ΚΕΠΑ

Σελ.109

Διοικητικά χαρακτηριστικά ΚΕΠΑ – η διάρθρωση της σήμερα Σελ.109 Οργανόγραμμα ΚΕΠΑ Σελ.112

252

Πρόταση για τη στελέχωση της ΚΕΠΑ Σελ.113 Προτεινόμενη στελέχωση ΚΕΠΑ Σελ.114 Ανάλυση τομέων Σελ.116 Διοικητικό Συμβούλιο & Πρόεδρος Σελ.116 Διευθυντής Σελ.116 Στρατηγικός και επιχειρησιακός σχεδιασμός της ΚΕΠΑ Σελ.117 Τομέας Επιχειρησιακού σχεδιασμού, προγραμματισμού και επικοινωνίας Σελ.118 Προβολή & επικοινωνία - διαμορφώνοντας την "τακτική" της πληροφόρησης Σελ.121 Προβολή & επικοινωνία. - τρόποι προώθησης της πληροφορίας Σελ.123 Κόστος χρήσης υποδομών και εξοπλισμού Σελ.125 Τομέας παραγωγής Σελ.127 Υπολογισμός κόστους ανανέωσης και συντήρησης υποδομών, μέσων και εξοπλισμού

Σελ.129

Μηχανοργάνωση Σελ.131 Τομέας Διοικητικής Υποστήριξης, Οικονομικού Προγραμματισμού και Διαχείρισης

Σελ.132

Αναγκαίες θεσμικές αλλαγές για τις κοινωφελείς Σελ.134 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. "ΤΡΙΤΟΙ" ΦΟΡΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ - ΕΚΤΟΣ ΟΤΑ

Σελ.139

"Ερασιτεχνική" και "επαγγελματική" …. Τέχνη Σελ.140 Ερασιτέχνης ... ο εραστής της τέχνης … Σελ.140 Πολιτιστικοί σύλλογοι – η σημερινή πραγματικότητα … Σελ.140 Οι πολιτιστικοί σύλλογοι στη Βέροια … η καταγραφή της πραγματικότητας Σελ.142 Η ανάπτυξη συνεργασιών με τους πολιτιστικούς συλλόγους Σελ.143 Σχεδιάζοντας ένα νέο πλαίσιο δράσεων των πολιτιστικών συλλόγων Σελ.144 Διαμορφώνοντας το πλαίσιο συνεργασίας συλλόγων - ΚΕΠΑ για την πραγματοποίηση εκδηλώσεων - δράσεων των συλλόγων

Σελ.146

Αστικές εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα … Σελ.147 Λαογραφία ... σε αναζήτηση ενός "χαμένου" παραδείσου ; Σελ.147 Πολιτιστικές δραστηριότητες μαθητών Σελ.148 Πολιτιστικές δραστηριότητες σχολείων Σελ.148 Πολιτιστικές υποδομές σχολείων Σελ.150 Ιδιωτικές σχολές καλλιτεχνικής εκπαίδευσης … σχέσεις με Δήμο και ΚΕΠΑ Σελ.152 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ – ΔΗΜΟΣ ΒΕΡΟΙΑΣ Σελ.153 Πολιτιστικές δομές, υποδομές στο Δήμο Βέροιας … μια πρώτη αποτύπωση Σελ.154 Ο δήμος Βέροιας και οι πολιτιστικές του δομές ... εκτιμήσεις Σελ.154 Οι πολιτιστικές υποδομές … και η πραγματικότητα του δήμου Βέροιας Σελ.155 Αποκέντρωση πολιτιστικών δράσεων και υποδομών στο δήμο Σελ.158 Οι υφιστάμενες πολιτιστικές υποδομές στο δήμο σήμερα – κατάσταση, αναγκαιότητες, χρήσεις, προτάσεις

Σελ.159

Χώρος Τεχνών Σελ.159 Αντωνιάδειος Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Σελ.162 Λοιπές υφιστάμενες πολιτιστικές υποδομές Σελ.164 Νέες ανάγκες υποδομών - προτάσεις για δημιουργία, χρήση ή αλλαγή χρήσεων Σελ.166 Συμπληρωματικός εξοπλισμός Σελ.169 Συγκεντρωτικός πίνακας πολιτιστικών υποδομών δήμου και προτάσεων για τη δημιουργία νέων ή αλλαγών χρήσης.

Σελ.170

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ Σελ.173 Πολιτιστικοί θεσμοί Σελ.174

253

Πολιτιστικοί θεσμοί και τοπική αυτοδιοίκηση Σελ.176 Πολιτιστικοί θεσμοί – Κατηγοριοποίηση Σελ.176 Πολιτιστικοί θεσμοί - Κύριος – πρωτεύον θεσμός Σελ.179 Πολιτιστικοί θεσμοί – προβλήματα και προκλήσεις Σελ.179 Πολιτιστικοί θεσμοί – φεστιβάλ Σελ.181 Πολιτιστικοί Θεσμοί στη Βέροια Σελ.182 Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – φεστιβάλ Βέροια – "Εύηχη πόλη" Σελ.183 Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – διεθνές φεστιβάλ κιθάρας Σελ.184 Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – καλοκαιρινές εκδηλώσεις Σελ.186 Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – θεατρική εβδομάδα Σελ.186 Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – καλλιτεχνική εκπαίδευση Σελ.186 Διαβάθμιση της μουσικής εκπαίδευσης Σελ.187 Πολιτιστικοί θεσμοί στη Βέροια – μαθητική εβδομάδα Σελ.187 Πολιτιστικοί θεσμοί – εκτιμώντας τους όρους και τις προϋποθέσεις επιτυχίας - σχεδιάζοντας νέες δράσεις.

Σελ.188

Πολιτιστικοί θεσμοί - Η πόλη μας ... η γειτονιά μας ... (παρέμβαση με στόχο την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής στην πόλη)

Σελ.195

Πολιτιστικοί θεσμοί – Υποδομές θεσμών Σελ.195 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ, ΜΟΥΣΕΙΑ, ΑΡΧΕΙΑ Σελ.197 Βιβλιοθήκες, γνώση και πληροφορίες - γενικές διαπιστώσεις Σελ.198 Βιβλιοθήκες – Γνώση, πληροφορίες – μια "άλλη" προσέγγιση Σελ.199 Βιβλιοθήκες της ΚΕΠΑ Σελ.202 Βιβλιοθήκες –λειτουργία, στόχοι και πρωτοβουλίες … Σελ.202 Βιβλιοθήκες – προβλήματα στελέχωσης των βιβλιοθηκών της ΚΕΠΑ Σελ.206 "Ανοικτή γνώση "Οργανώνοντας την προσπάθεια διάχυσης γνώσεων και πληροφοριών

Σελ.206

Σχέσεις με τη δημόσια βιβλιοθήκη Σελ.207 Εκδόσεις Σελ.207 Μουσεία. Γενικές αρχές λειτουργίας Σελ.208 Το νομικό καθεστώς των μουσείων Σελ.209 Μουσεία – συλλογές ΚΕΠΑ αναλυτική παρουσίαση της κατάστασης και των προοπτικών τους

Σελ.211

Σχέση των μουσείων με την τοπική κοινωνία Σελ.216 "Κέντρο Τοπικής Ιστορίας και Πολιτισμού" (ΚΤΙΠ) Σελ.217 Άλλα ζητήματα της λειτουργίας του ΚΤΙΠ Σελ.220 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. ΔΙΕΚΔΙΚΩΝΤΑΣ ΕΝΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΡΟΛΟ Σελ. 225 Διεκδικώντας ένα περιφερειακό - πρωτεύοντα ρόλο Σελ.226 Περιφερειακές – διαδημοτικές συνεργασίες σε θέματα του πολιτισμού Σελ.226 Περιφερειακές – διαδημοτικές συνεργασίες σε θέματα του πολιτισμού. Το παράδειγμα της οργάνωσης συμφωνικής ορχήστρας στη βάση διαδημοτικής συνεργασίας

Σελ.227

Συγκροτώντας ένα δίκτυο πολιτιστικών περιφερειακών πολιτιστικών οργανισμών … άλλες πρωτοβουλίες …

Σελ.228

Περιφερειακές – διαδημοτικές συνεργασίες σε θέματα του πολιτισμού στο νομό Σελ.233 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σελ.235 Οικονομικά δεδομένα Σελ.236 Κόστος επενδύσεων και συντήρησης Σελ.236 Πίνακας κόστους επενδύσεων – συντήρηση, συμπλήρωση και επέκταση υφισταμένων υποδομών, εξοπλισμού και μέσων

Σελ.237

254

Πηγές χρηματοδότησης του κόστους επενδύσεων Σελ.239 Λειτουργικό κόστος Σελ.243 Κατανομή χρηματοδότησης του λειτουργικού κόστους Σελ.243 Συμμετοχή του δήμου στη διαδικασία χρηματοδότησης της όλης πρότασης Σελ.244 αντί επιλόγου Σελ.245 Βιβλιογραφία Σελ.246 Παραρτήματα Σελ.247 Περιεχόμενα Σελ.251

255

ISBN : 978-618-81323-1-3 ___________________________________________________________________________________ Η διάθεση του βιβλίου γίνεται από το κατάστημα «ΚΛΙΜΑΞ» Τυπογραφείο - Βέροια Αγ. Δημητρίου, 23310 25984. και σε ηλεκτρονική μορφή δωρεάν από το συγγραφέα του. email επικοινωνίας - johnkabouri@gmail.com

256