Άννα Κατσίγρα - Τροφή και ζωή
description
Transcript of Άννα Κατσίγρα - Τροφή και ζωή
Α Ν Ν Α Σ Κ Α Τ Σ Ι Γ Ρ ΑΙ Α Τ Ρ Ο Υ
ΤΡΟΦΗ και ΖΩΗ
Τ Ο Μ Ο Σ Β'.
ΑΘΗΝΑΙ
Α Ν Ν Α Σ Κ Α Τ Σ Ι Γ Ρ ΑΙ Α Τ Ρ Ο Υ
ΤΡΟΦΗ κα . ΖΩΗ
Τ Ο Μ Ο Σ Β'.
Α Θ Η Ν Α Ι
Η ΜΑΓΕΙΡΙΚΗ ΤΟΥ ΤΣΕΛΕΜΕΝΤΕΤό «τί θά φάμε σήμερα», νά τό καθημερινό βά
σανο τής κάθε νοικοκυράς. Γ ι5αΰτό καί ό Τσελεμεντές, γιά νά την εύκολύνη, έχει στο τέλος τής μαγειρικής του εβδομαδιαία μενιοΰ. Τό βιβλίο αυτό, ως γνω στόν, έγινε απαραίτητο στο κάθε νοικοκυριό.
— «Ξέρεις τί σκέφθηκα ; Θά πάρω ένα Τσελεμεντέ τής Φ ω φ ώ ς ώς δώρο γιά τό γάμο της», α κόυσα μιά κυρία τής μεσαίας τάξεως νά λέ/η μέσα στο τράμ στη παρακαθημένη της.
Καί πώς όχι; Μή χίλιες φορές δέν ά'κουσε καί δεν διάβασε πώς άν δ έρως του νέου προ του γάμου:
'Από τά μάτια πιάνεται ατά χείλη κατεβαίνεικ ι ' άπδ τά χείλη στη καρδιά ριζώνει καί δε βγαίνει,
πάντως δμως από τό σ το μ ά χ ι περνά 6 δρόμος πού δδηγεί στην καρδιά τού συζύγου.
Ή Κάρμεν Σύλβα τό είπε καθαρά: « Έ ά ν βλέπης ότι ό σύζυγός σου στερείται καρδιάς, μή λησμονής ότι έχει στόμαχον’ περιποιήσου τούτον καί έσο βέβα ια οτι θά καθυποτάξης καί την καρδία του».
Καί προς κατάκτησιν, φυσικά, καί διατήρησιν
Τροφή κκ) Ζωί®
τής αγάπης τού συζύγου, απαραίτητος συνεργάτης είναι καί δ Τσελεμεντές.
Ποιος μπορεί ν ’ άρνηθή δτι ή αλήθεια αυτή δεν εφαρμόζεται στη μεγάλη πλειονοψηφία τώνσημερινών ανθρώ πω ν; Καλοφαγάδες με σχηματισμένο τό γούστο για ωρισμένα τρόφιμα, υπό καθωρισμένον τρόπον μαγειρικής,- δεν ε’νε εύκολο ν’ αλλάξουν τό· γούστο των αύτό γιατί έτσι διατάσσει ή υγιεινή ή δ· άλφα ή βήτα ιατρός. Καί τίποτε δέν χαλά τό κέφι ενός καλοφαγά συζύγου καί δέν ολιγοστεύει τήν διά τού στομάχου τροφοδοτούμενη αύτή συζυγική αγάπη, από έ'να μή σύμφωνο μέ τά γούστά του μα- γειρευμένο φαγητό.
Ευτυχώς δμως υπάρχουν καί οικογένειες, περισσότερες ά φ ’ δ.τι φαντάζεσθε, πού σφάλλουν, άνδρες καί γυναίκες, στά τής διατροφής των μόνον από άγνοια. ’Απευθύνομαι λοιπόν προς αυτούς καί λέγω:
— «’Ά ν χίλιοι τρόποι υπάρχουν πού κερδίζουν τήν καρδιά τού νέου, ένας καί μόνος εΐνε δ άσφαλής πού άνάπτει καί συντηρεί άσβεστη τήν αγάπη αληθινού συζύγου καί πατέρα; Έ φωτισμένη φροντίδα τής συζύγου μητέρας, πού εξασφαλίζει τήν υγεία καί ευημερία τής οικογένειας. Τό μαγειρείον„ αί εκλεκτές συνταγές καί τά πολυποίκιλα μενιού, οδηγούν στις άβιταμινώσεις τών παιδιών, στον άρθριτι- σμό τών μεγάλων, στήν καταβαράθρωσε τών οικονομικών καί τήν διάλτωιν επομένως τής οικογένειας».
Μόνον, λοιπόν, στούς γονείς πού έχουν ως ιδανικό τήν οικογενειακήν ευτυχίαν, απαραίτητος δρος τής οποίας εινε ή υγεία καί οικονομική ισορροπία,, άφιερόνω καί τό βιβλίο μου αύτό, καθώς καί τό·
’Η Μ αγειρική τβδ Τσελεμεντέ 6
^προηγούμενο.'Όσοι εξακολουθούν, μετά δσα είπαμε στό
πρώτο μας τεύχος, νά πιστεύουν δτι δ Τσελεμεντές ■είνε απαραίτητος συντελεστής τής οικογενειακής άγά" π η ς καί ευημερίας, άδικα κάμνουν τον κόπο νά μέ •διαβάζουν.
** *’Ά χρηστος λοιπόν κ α θ ’ ολοκληρίαν ή μαγειρική
του Τσελεμεντέ ; Κάθε άλλο. Αί συνταγές του εΐνε ■όλες δοκιμασμένες καί τόσο σαφείς, ώστε μ’ αυτές •μπορούν νά καλομαγειρεύσουν καί οι πιο άπειρες νοικοκυρές. Τον θέλω δμως ώς άπλοΰν σύμβουλον «?ς μόνα τά υγιεινά φαγητά, από τά οποία ευτυχώς «χει αρκετές συνταγές.
’Ό χ ι μόνον ως άχςιηστον, αλλά καί ως απολύτως Ιπ ιβλαβή τον θεωρώ προκειμένου νά τον συμβουλευ- θούμε για νά συνθέσουμε τό μενιού τής ημέρας καί τής εβδομάδος. Γ ιατί είνε καμωμένα εναντίον δλων τών νόμαιν τής καλής διατροφής. Είνε ευτυχώς καί εναντίον τής τσέπης τής πλειονοψηφίας- ώς έκ τούτου δέν είναι πολλοί οί θνητοί πού μπορούν νά τά «φαρμώσουν κατά γράμμα καί νά βλαφθούν έξ ολοκλήρου.
’Ιδού ώς δείγμα έ'να μενιού μιας ημέρας :Πρόγευμα : ’Αστακός σάλτσα. Ε ν τ ρ ά δ α άρνί
μ έ πατάτες. Καρυδόπητα.Γεύμα : Αυγά μέ λουκάνικα. Μοσχάρι μπριζέ
-σάλτσα ντομάτα.Ά ν μού ζητούσαν συνταγή γιά νά παρασκευά
σουν άρθριτισμό καλής ποιότητος σέ δσο τό δυνατόν βραχύτερο χρονικό διάστημα, δέν θά μπορούσα νά ,δώσω καλλιτέρα. Ε ν τ ό ς μιας καί τής αύτής ήμέρας
6 'Γραφή καί Ζαή
4 πιάτα μέ 5 πλουσιώτατα ζωϊκά λευκώματα καί καθόλου χορταρικό ]
Π ώ ς πρέπει να συνθέτη τά μενιού της ή φ ω τ ισμένη νοικοκυρά, νά τι πρόκειται νά εξετάσουμε στο βιβλίο μας αυτό. Πάντως λέγω από τώρα ότι τά 5· αυτά λευκωματοειδή τής μιας ήμέρας τού ανωτέρω μενιού επαρκούν για τήν διατροφήν ολοκλήρου έβδο- μάδος.
Μού λέγουν πώς πέρασε πια ή μόδα τών πολλών πιάτων. Δεν μπαίνω στα σπίτια πού και τό φ α γητό των κανονίζει ή μόδα— ευλογημένη πάντως ήι νέα αυτή μόδα. "Εφαγα όμως σέ εστιατόρια λουτροπόλεων, όπου κυρίως χρειάζεται ή πτωχή σέ πολύ θρεπτικά στοιχεία διατροφή. Καί όμως τά πιάτα μέ τά διάφορα ζωικά λευκώματα καί λοιπά θρεπτικώ- τατα φαγητά διεδέχοντο τό ένα τό άλλο. Α ϊ μόνες πού δεν κατεβρόχθιζαν ίκανοποιητικώτατες δόσεις από τό κάθε φαγητό, ήσαν αί ένδιαφερόμενες για την σιλουέττα των κυρίες.
’Αλλά περί τής διατροφής στά ξενοδοχεία τώ ν λουτροπόλεων, θά ¿μιλήσουμε Ικτενέστερα, όταν θ ά πραγματευθούμε τήν δίαιτα πού αρμόζει στούί ηλ ικιωμένους.
ΤΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ ΤΗΣ ΓΙΑΤΡΙΝΑΣ“Ελαβα τήν εξής επιστολή :
Σ άς συγχαίρω είλικρινώς γιά δσα γράφετε σγετι- κώ ς μ έ το μεγάλο ζή τη μα των τροωών.
Έ α ύρατε μερικές γρα μ μ ές εις το ζήτημα τούτο, πού είμα ι βέβαιος δτι &ά εξετασ&ούν, και πρέπει νά Ιξεταοόούν, δχι μόνον άπό τούς άναγνώστας σας, ούτε άπό τούς ιατρούς, dAAá καί άπό το κράτος, τό έπίσημον κράτος, Τό ζήτημα τω ν τροφών είνε μεγάλο. ’Άπο οικονομικής άπόψεως, άπό θρεπτικής, υγιεινής και άπο παραγω γικής.
Οικονομικής : Σχεδόν τα 95 ο)ο του κοσμάκη, δηλαδή εργατικοί, υπάλληλοι, επιστήμονες δουλεύουν γιά τό ψω μάκι. Καί δμω ς πόσα ϋ·ά μπορούσαν νά οικονομήσουν, δν έγνώριζον τί άγοράζοντες καί τ ί τρώ γοντες ê à έξησφάλιζον τήν &ρέψιν τής οικογένειας των καί τήν οικονομικήν των ισορροπίαν. Σ τήν ’Α μερική περιοδικά καί έφημερίδες καϋ·’ εκάατην εις τό ζήτημα τών τροφών άσχολούμεναι παρέχουν εβδομαδιαίο ν πίνακα διαφόρων φαγητώ ν, πού δύνανται νά ετοιμάσουν αΐ νοικοκυράδες, άναλόγως τής Ικανότητας τής τσέπης των, χω ρίς νά ελαττώσουν τάς είαα- χ&ησαμένας εις τόν οργανισμόν τω ν άπαιτ ου μ ίνας τροφάς. Κ αί βλέπετε νά δημοσιεύεται δ κατάλογος τής εβδομάδος εκ τού είδους τών τροφίμω ν πού υπάρχουν στήν άγορά :
άιά πέντε άτομα : Κρέας τόσο, πορτοκάλια τόσα, γάλα τόσο, ρύζι τόσο, ή αυγά τόσα, λάχανα τόσα , βούτυρο τόσο.
s Τρβφπ κα ί Ζωή
A v ta rd ή , ή , ij είνε καμμιά δεκαριά την ήμερα. Καί δύνανται νά κοστίζουν 20 δολλάρια την ήμερα διά τά 5 άτομα ή και 1 ,50 διά τά αυτά άτομα , χωρ'ις διά των λαμβανομένων τροφών νά προσφέρουν στον οργανισμό, τά μεν δλιγώτερα θρεπτικά συστατικά άπδ τά δέ.
Ξέρετε τ ί γίνεται έδω στά σπίτια μ α ς ; 'Υ π ά ρ χουν γυναίκες που δεν ξεύρουν το πρω ί τί ϋά μα- γειρεύσουν. Και περιμένουν— αχ τις πονηρές— να τ'ις «διατάξη» ό άνδρας τους. Kai άν δ άνδρας δεν πή τίποτε, το μεσημέρι καί τό βράδυ δεν έχει τίποτε' καί άμέσως στέλνουν στο χασάπη γτά μπριζόλες ή στο μανάβη για αυγά— φρέσκα τής Β άρνας— και ή οικογένεια από 6 άτομα οίκονομεϊται. Ε υτυχώ ς έχομεν και τό φρέσκο βούτυρο (;) καί με δυό πακετάκια τήν ήμέρα οίκονομεϊται ή οικογένεια. Κ αμμιά φορά στά άστέΛα λέγω τής γυναίκας μου δτι &ά ήμποροΰσε μ ε ρικές ή μέρες ν άντικατασι ήση τό βούτυρο με λάδι καλό κτυπημένο με λεμόνι' άλλά νά σου είπώ τήν άλή&ειαν, ούτε εγώ πιστεύω άτι είναι ισότιμο μ ε τό βούτυρον, ούτε ή γυνα ΐκά μου*.
Ε υτυχώ ς δμω ς χάρις είς σάς ¿κόψαμε τό άσπρο ψ ω μί καί τρώ γομεν εύχαρίστατς καί ήμεΐς κοι τά τρία μα ς παιδιά τό μαύρο. Kai μάς φαίνεται τόσο νόστιμο γιατί τό είπατε σείς. Βλέιιετε, εγώ είμα ι δικηγόρος και ένας δικηγόρος δέν δύναται, δηλαδή δεν έπ ι· τρέπεται νά λέγη δτι ξεύρει από πράγματα διαίιης κα'ι τροφών.
(*) Ή επιστολή αυτή μου εστάλη πριν ή γράψω περί λαδιού καί τής υπεροχής αΰτοΰ απέναντι του βουτύρου (δρα «Τροφή καί ζωή» Α' τεύχος σελ. 172).
Τέ> έβτιατόριον τής γ ιατρ ίνα ς 9
Φρονώ, λοιπόν, κ . Κατοίγρα, αν ϋελήσετε νά Ιν- όιαφερθήτε διά τον κοσμάκη, νά γράφετε τδ Ιδσοδι- μολόγιον της έβδομάδος άναλόγως τής εποχής ώς καί τον εϊδονς τής ασχολίας τής οικογένειας και έκά· στον μέλονς αυτής. ' Ο κοσμάκης νά είσθε βέβαια θά σάς ενγνω μονή . Και προ παντός ημείς οι σύζυγοι.
Σ άς έγραψα τό άναλόγως τον είδους τής ασχολίας ν,αί θ υμ ή θ η κ α δτι στο Σ ικάγον υπάρχει ένα εστιατόριο, που άμα θέλησης νά πάς νά φας έκει, δεν σε ρω τούν τί θέλεις να φάς, άλλά πόσων χρόνων είσαι, άν είσαι έγγαμος... τί δουλειά κάμνεις και σε βάζει στη πλάστιγγα και σε ζυγίζει καί αμέσως σου σερβίρει τό... γενμά σου. Αυτό θά φας καί δχι άλλο. Τό έστιατόριον αυτό τό διευθύνει μία ιατρός. Καί κάμνει χρυσές δουλειές. Πολλοί που δέ θέλουν νά σκεφθονν διά τό ζήτημα τον τι θά φάνε, αλλά « νά φάνε ο ,τι πρέπει» διά νά έχουν ΐοοζνγιον τής υγείας των έχουν γίνη τακτικοί πελάται τής κυρίας ιατρού - διευθυν- τρίας τον εστιατορίου καί μένουν ενθουσιασμένοι.
”Α ς είνε, πιστεύω δτι σάς έγραψα πολλά καί νά μ ε σνγχω ρητε. Ά λ λ ’ έτσι την παθαίνουμε ημείς οί δικηγόροι. Πιάνομε την πέννα καί επειδή βρίσκομε χαρτί μπροστά μας νομίζουμε δτι πρέπει νά τό γράψω μεν ο Ιο.
Μ ετά τιμήςΓ . Α .
’Οφείλουμε νά ομολογήσουμε δτι ή επιστολή του ευγενοϋς επιστολογράφου μας, δεν περιέχει οΰιε μια λέξη για πέταμα. Ά δ ιά φ ορον άν δεν πρόκειται ημείς νά δέσουμε σ’ εφαρμογή δλες τις φωτεινές του συμβουλές. Π ρώτον και κύριον ημείς ελπίζουμε ότι μέ δσα μέχρι σήμερα γράψαμε σχετικώς μέ
10 Τροφή χ κ ι Ζ«π
τήν διατροφή καί μέ δσα θά προσθέσουμε στο βιβλίο μας αύτό, θά κάνουμε τις νοικοκυρές ικανές νά κανονίζουν σάν δοκτορέσσες του εστιατορίου τού σπιτιού των τό μενιού τής ήμέρας σύμφωνα μέ τις ανάγκες των μελών τής οικογένειας και προ παντός ανάλογα μέ τά οικονομικά των μέσα. Και έτσι θά περιττεύη ή καθημερινή δημοσίευσις Ιδωδιμολο- γίων στις εφημερίδες.
Ά λλα πριν ά π ’ δλα νομίζουμε πώς πρέπει νά έζετάσουμε τήν σχέσι τής μαγειρικής προς τήν υγιεινήν.
Γ·
ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΙ ΜΑΓΕΙΡΙΚΗΌ ποιαδήποτε υγιεινή και αν ανοίξετε θά διαβά
σετε τά εξής π ερ ίπ ο υ :«Τό μαγειρεΐον είναι ή πρώτη πράξις τής πέ
ψεως’ διότι δξΰνει τήν δρεξιν διά τοϋ ερεθισμού πού προκαλεΐ εις τά αισθητήρια όργανα. Αυξάνει τήν πεπτικότητα και τό άφομοιοόσιμον α υ τ ώ ν διότι άφαι- ρώντας τά δύσπεπτα μέρη καθιστά αυτά προσιτά εις τά πεπτικά υγρά».
Πέτε μου, σάς παρακαλώ, ποιο από τά επιχειρήματα αυτά μπορεί ν ’ άνθέξη στήν ατμόσφαιρα τήν επαναστατική πού έφεραν στή διατροφή μας αΐ νεώτερες έρευνες και ανακαλύψεις ;
Ά ς αρχίσουμε από τό τελευτα ίο: Τήν άφαίρε- σιν τών δύσπεπτων μερών τής τροφή:. Ά λλ’ ημείς γνωρίσαμε δτι αί φλούδες οσπρίων, δημητριακών και φρούτων πού περιέχουν άλατα καί βιταμίνες, κα
'Υ γ ιε ινή καί Μ αγειρική 11
θ ώ ς και τό ξυλώδες μέρος - κυτταρίνη - των λαχανικών, πού περιέχει αφθονον έρμα για την φυσιολογική λειτουργία τών εντέρων, είναι στοιχεία α π α ραίτητα στην υγεία καί την παράτασι τής ζωής. Γι* αυτό ή νέα φυσιολογική διαιτητική διαγράφουσα ΐή ν σχετική παράγραφο μάς λέγε ι:
«’Ό χ ι, παρακαλώ, πολύ ραφιναρισμένη τροφή. ’Αφήστε καί μερικές φλούδες καί μερικά κουκούτσια. Μή φοβεΐσθε τήν δυσπεψία' γιατί άλλο «δύσπεπτο» καί άλλο «άπεπτο». Ό οργανισμός μας δεν εινε τόσον ανόητος, ώστε ν’ άναλαμβάνη να χωνεύσχ^ ιά ξυλώδη μέρη τών τροφών, τά κουκούτσια καί τά παρόμοια. Τά παραδίδει αυτούσια στο παχύ έντερο διά τά περαιτέρω.
"Ας εξετάσουμε τώρα αν ή φωτιά, μαλακώνουσα τις τροφές, αυξάνει τήν πεπτικότητα καί τό άφομοι- ώσιμον αυτών.
Ή τοιαύτη εκδοχή είναι αντίθετη πρός,δλες τίς βιολογικές αλήθειες πού γνωρίσαμε, τουλάχιστον δσον άφορφ τίς κυριώτερές μας τ ρ ο φ έ ς : φρούτα, χόρτα καί ζωϊκά λευκώματα.
Ε ίπαμε δτι οι ωμές ζωϊκές τροφές έχουν ρυθμό πλησιέστερο πρός τό λεύκωμα τών κυττάρων μας καί προς τό οποίο πρόκειται ν ’ αφομοιωθούν. Γ ι ’ αύτό πέπτεται χωρίς καθόλου νά κουράζη τά όργανά μας καί άπορροφάται σχεδόν εξ ολοκλήρου. Έ ν φ , ταν βράση καί πήξη καί γίνη σάν καουτσούκ, μέρος μόνον αυτού άπορροφάται καί αυτό γίνεται μέ πολύν· κόπο. Κ α ί τό δυσάρεστον εινε δτι δσο λιγώτερα θρεπτικά συστατικά παρέχει τό μαγειρευμένο ζωϊκό λεύκωμα στο α ίμα , τόοο περισσότερα προσφέρει στήν άποσύνθεσι τών εντέρων, δηλαδή στήν αύτο-
12 Τροφή κ κ ΐ Ζωή
θηλητηρίασιν.Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήγουμε και οίν εξε
τάσουμε τό ζήτημα από άπόψεως άρχαιότητος. Έ π ι γενεάς γενεών οΐ άνθρωποι που δέν είχαν φωτιά τά έτρωγαν όλα ωμά. Ε π ο μ έν ω ς προς την ωμή τροφ ή έχει προσαρμοσθή τελείως δ άνθρώπινος οργανισμός. Μήπως καί ή πρώτη τροφή τοϋ ανθρώπου, τό μητρικό γάλα, δέν είναι άβραστη τροφή ;
Τά ζώα σπανίως ασθενούν, δσο ζοϋν σέ άγρια κατάστασι' χάνουν δμως την υγεία των και γνωρίζουν τις διάφορες ασθένειες ά'μα εξημερωθούν καί συμμερισθοΰν τά μαγειρευμένα φαγητά των κυρίων των.
Αυτά πού μάς λέγει ή θεωρία μάς τά πιστοποιεί καί τό πείραμα : ’Έθρεψαν δυο ομάδες σκυλιών, την μία με κρέας ωμό καί την άλλη μέ βρασμένο. Τά σκυλιά πού έτρέφοντο μέ ώμο διετηρή- •θησαν θαυμάσια στήν υγεία των. Ά ντ ιθέτω ς τά τρεφόμενα μέ τό βρασμένο κρέας άρχισαν νά τρέμουν καί νά αδυνατίζουν πολύ γρήγορα' δέν ήθελαν νά έγγίσουν τό κρέας, ενώ στην αρχή τό έτρωγαν μέ πολλήν ό'ρεξιν. Μέσα σέ 1 1)2 μήνα άπέ- θαναν δλα.
** *
Ή αυτή μέ τον βρασμό καταστροφή καί κακή επί τής υγείας επίδρασις λαμβάνει χώραν στα φρούτα και στά χόρτα. Καί αυτό οφείλεται όχι μόνον στή καταστροφή τών βιταμινών, περί τών οποίων ώμιλήσαμεν άλλοτε, αλλά καί στο εξής : Αί τροφές τού φυτικού κόσμου, ιδίως τά φρούτα καί τά χόρτα, δ τα ν είσέρχωνται ωμές στά πεπτικά μας όργανα φ έ ρουν μαζί των τις ουσίες πού χρειάζονται γιά τήν
'Υ γ ιε ιν ή κα ί Μ αγειρική 13
πέψιν των. Αί ουσίες αυτές έχουν διάφορα ονόματα - διαστάσεις, ένζυμα, φυράματα κλπ. - μικράν όμως μεταξύ το>ν διαφορά.
Έ ν α είδος δηλαδή «σιουρπρέϊζ πάρτυ», πού είναι τόσο τής μόδας. Σ ’ αυτό, ως γνωστόν, οί έπι- πίπτοντες αϊφνιδιαστικώς επισκέπται φέρουν μαζί των καί τα τραταμέντα των. Κάτι βέβαια θά προ- σθέση καί ή οικοδέσποινα, άλλα τά πιο πολλά τά φέρουν οί επισκέπται. Αυτό τό «κάτι» τής οίκοδε- σποίνης εΐνε τά «πεπτικά υγρά» του οργανισμού μας, τά όποια μόνον έν συνεργασία μέ τις διαστάσεις των τροφών - επισκεπτών εκπληρόνουν τον προορισμό των,την πέψιν δηλαδή καί την άφομοίωσιν.
Συχνά α! προμήθειες πού φέρουν μερικοί επι- σκέπται εΐνε τόσο πολλές, ώστε μπορούν μ ’ αυτές νά εξοικονομηθούν καί μερικοί πού έρχονται μέ άδεια χέρια. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τις διαστάσεις τών φρούτων και χό ρ τω ν τόσο μεγάλη εΐνε ή πο- σότης αυτών, ώστε βοηθούν μέ τό περίσσευμά των την πέψιν άλλων δύσπεπτων τροφών. Αί πολύτιμεςλοιπόν αυτές ουσίες καταστρέφονται μέ τό βράσιμον.
** Φ
Πεπτικήν ικανότητα μεγάλην έχουν καί τά διάφορα όξινα ά?ατα τού φυτικού κόσμου.
Τά τόσον, ώς γνωστόν, απαραίτητα στον οργανισμόν άλατα αυτά εΐνε «οργανικά» καί δέν έχουν καμμιά σχέσι μέ τά «ανόργανα», τά χημικά δηλαδή προϊόντα τής βιομηχανίας. "Εχουν μέν τά ’ίδια ονόματα— κιτρικά, μηλικά, τρυγικά κλπ.— αλλά τά μέν υποβοηθούν τήν πέψι. τά δέ εΐνε ουσίες έρεθιστι- κώτατες στά πεπτικά μας όργανα καί βλαβεριότατες καθ’ όλα.
η Τροφή χ«1 Ζ»ή
Ό βρασμός λοιπόν μεταβάλλει τά οργανικά ■αυτά άλατα σέ ανόργανα' ώς εκ τούτου, δ'χι μόνον παραβλάπτεται ή πέψις, άλλ’ εμποδίζεται και ή α φ ο μοίωσες αυτών υπό τοΰ οργανισμού.
Και τό αποτέλεσμα ; Τά μέν κύτταρά μας γίνονται πτωχά σέ πολύτιμα άλατα και υποφέρουν' τό δέ α ίμα μας πλουσιώτατο σέ άλατα βλαβερά. Γ ιατί τά βρασμένα άλατα πού κυκλοφορούν στο αιμα, χωρίς νά μπορούν ν’ αφομοιωθούν, ενώνονται μέ τό ού ρικόν οξύ καί σχηματίζουν δ ιάφορα ούρικά άλατα, τά όποια είναι καθώς είπαμε άλλοτε, αδιάλυτα' ως εκ τούτου αδυνατούν ν ’ απομακρυνθούν διά τών αύ'ρων από τά νεφρά, και παραμένοντα μέσα, οδηγούν στην ψαμμίασι, λιθίασι, άρθριτισμό κλπ.
Νά γιατί ώς καί τά μικρά μας παιδιά υποφέρουν από τις παθήσεις αυτές. ”Α ς οψονται οι κομπόστες καί ή έλλειψις έν γένει από την διατροφή των ωμής φυτικής τροφής.
Τό πόσο βλαβερά είνε ή διατροφή μέ βρασμένο χόρτο άποδεικνύεται καί από τό εξής πείραμα : Τρέφουν σαλιάγκους μέ βρασμένα χόρτα. "Ολοι πεθ α ίνουν προώρως, ενφ οί μάρτυρες σαλιάγκοι, πού τρέφονται μέ ώμο χόρτο, ζοΰν καί βασιλεύουν.
Γ ιά νά βεβαιωθήτε δέ δτι ό θάνατος αυτών δέν οφείλεται μόνο στην καταστροφή τών βιταμινών, θ ’ αναφέρω καί τό εξής πείραμα : ·
Τρέφουν μηρυκαστικά ζφα μέ βρασμένο χόρτο. Τό χόρτο αυτό ύφίσταται, φυσικέ?, τήν σιέλωσι καί τήν επίδρασι τών πεπτικών υγρών τού στομάχου των. ’Επειδή ομως ό βρασμός κατέστρεψε τις διαστάσεις τού χόρτου, τά ζφα αδυνατούν νά συμπληρώσουν τήν αναλογούσα στο πρώτο τμήμα τοΰ
Κάτω ή κουζίνα ; 15
στομάχου πέψιν τής τροφής των καί ώς εκ τούτον άδυνατοΰν νά την άναμηρυκάσουν. Γνωστόν δέ δτι χωρίς τον άναμηρυκασμόν καί την νέα μάσησιν αδύνατον νά λάβη χώραν ή οριστική πέψις στα άλλα τμήματα τού στομάχου τον ζώου. Καί τά ζώα α π ο θνήσκουν δλα από αθρεψία.
Δ'·
ΚΑΤδ Η ΚΟΥΖΙΝΑ;Έ ά ν λάβουμε ΰπ’ δψιν τά επιστημονικά δεδο
μένα, τά οποία αναπτύξαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, δεν μάς μένει ή ν’ αναφωνήσουμε : «Κάτω ή κουζίνα». Γ ιατί, από δποιανδήποτε πλευρά καί αν εξητάσαμε, τό ζήτνμα, μιά καί μόνη άπάντησιν ελά- βαμε, δτι :
« Σ τό μ α γε ιρε ίο μ α γ ε ιρ ε ύ ο ν τα ι α ί ά β ιτα μ ιν ώ - σ εις , δ άρ& ριτιαμός, ή κα τά ρ ρ ευα ις έν γ έ ν ε ι τή ς ϋ γ ε ία ς μ α ς κ α ί ή β ρ ά χ ν ν σ ις τή ς ζω ή ς μας».
’Αλλ’ εινε πλέον ή βέβαιον δτι τά ό'σα μάς άπο- δεικνύει ως ορθά ή επιστήμη, δεν μπορούμε νά τά Ιφαρμόσουμε δλα στη ζω ή’ γιατί, τό είπαμε καί τό ξαναλέμε: «Ά λλ ο πράγμα ή επιστήμη καί άλλο ή ζωή».
Ή ζωή έχει δικούς της νόμους καί προχωρεί μέ συμβιβασμούς. Ά ν έπρεπε, ΰπακούοντας σ’ επιταγές τής υγιεινής νά καταργήσουμε την κουζίνα καί νά επανέλθουμε στη προ τής άνακαλύψεως τής φωτιάς ώμοφαγία τών πρώτων ανθρώπων, τότε έπρεπε νά καταργήσουμε καί τά ρούχά μας καί νά γραφτούμε δλοι στό σύλλογο τών «γυμνιστών», ν ’ άφήσουμε καί
16 Τροφή κ*1 Ζωί»
χά σπίτια μας καί να βγούμε στο κλαρί.Ή μόνη διάφορά μεταξύ τών τριών αυτών επι
ταγών τής υγιεινής εϊνε δτ ι ή ευεργετική έπίδρασις του καθαρού άέρος, τού φωτός καί τού ήλιου εινε άνεγνωρισμένη από δλους. Καί αν δεν πετούν εξ όλοκλήρου τα ρούχα των καί δεν ξηροψήνονται στοϋ Ιουλίου τον μεσημεριάτικου ήλιο, παρά λίγοι «μουρλοί», δλοι δμως προσπαθούν να φορούν δσο τό δυνατόν λιγώτερα φορέματα καί νά ζοΰν δσο τό δυνατόν περισσότερο στο ύπαιθρο.
Προκειμένου δμως περί τών σχέσεων μαγειρικής καί υγιεινής, ελάχιστοι πήραν εϊδησι πόσο κακήν έπίδρασι έχει ή μέν επί τής δέ.
Γ ι ’ αυτό έκρίναμε χρήσιμο νά εξηγήσουμε τήν αξία τής ωμής τροφής, όίστε νά έχουμε πρόθυμο τό αναγνωστικό μας κοινό νά παραδεχθή κα! νά προσ- π α θή νά έφαρμόση τήν συμβιβαστική λύσι πού θά προτείνουμε.
Γ ιά νά μή παραπλανηθούν δμως οί άναγνώσται μας από καθυστερημένους τής μαγειρικής συνηγόρους, θεωρώ καλόν νά συζητήσουμε εδώ τά πιο εύ- λογοφανή αυτών επιχειρήματα.
Λέγουν, λοιπόν, οί συνήγοροι τά εξής περίπου : « Έ ά ν οί πρώτοι άνθρωποι έτρωγαν ωμές τροφές, αιώνες δμως πολιτισμού καί κουζίνας ά'λλαξαν δχι μόνον τά γοΰστά των, αλλά καί αυτά τά πεπτικά των όργανα, τά όποια προσαρμόσθηκαν στή νέα κατάστασι. Αί ωμές καί σκληρές τροφές απαιτούν δόντια δυνατά, μασητήρες μύς μεγάλους καί σιαγόνες πλατείες, τις όποιες δέν έχουμε πλέον καί πού δέν συμφέρει νά έχουμε. Γ ιατί μόνον ά φ ’ δτου, χάρις στή φωτιά, τρώμε μαλακέ; τροφές, αί οποίες δέν
Κάτω ή χβυ ζίνκ ; 17
απαιτούν μεγάλες σιαγόνες καί Ισχυρούς μυς, δλβυ» θ ερ ώ θ η κ α ν τά όστα τού κρανίου άπό τις καταφύσεις, μεγάλων μ ασητηρώ ν και έτσι επέτρεψαν τήν μετω- πιαίαν αύξησι τού εγκεφάλου, πού είναι ή χώρα τής διανοητικότητος».
Τά επιχειρήματα αυτά, πού είναι καί τά δυνα- τώτερά των, δεν στηρίζονται επί στερεών βάσεων. Καί πρώτα δ'σον αφορμ τήν προσαρμογή.
Γνωστόν δτι υπάρχει προσαρμογή καί προσαρμογή. 'Ο άνθρωπος βέβαια προσαρμόζεται προς δλα, προς ευνοϊκούς δρους τής ζωής, αλλά καί προς δυσμενείς, εάν, εννοείται, έπιζήση αυτών. Έ μόνη διαφορά εινε δτι ή μία προσαρμογή γίνεται μέ β ε λ - τ ίω σ ι τή ς υ γ ε ία ς κα ί η α ρ ά τα σ τ τή ς ζω ή ς καί ή άλλη εις βάρος καί τών δύο. Έ προσαρμογή μας προς τά μαγειρευμένα φαγητά ανήκει στή δευτέρα κατηγορία- έλαβε χώρα μέ καταβαράθρωσι τής υ γείας καί κολόβωσι τής ζωής μας.
** *Έ λ θ ω μ ε ν τώρα στο ζήτημα τών μασητήρων καί
τής άπελευθερώσεως τής μετωπιαίας χώρας. Σ ’ αύτό ■θά υπήρχε κάποια αλήθεια άν επρόκειτο νά τρώμε, δπως έκαμναν συχνά οί πρώτοι άνθρωποι, βαλανίδια καί σκληρές ρίζες. Γιατί δέν μπορεί νά πή κανείς δτι αυγό, γάλα, φρούτα, χόρτα ή κιμάς ωμού κρέατος απαιτούν ισχυρούς μασητήρας.
Τά μόνα σκληρά τρόφιμα τών συγχρόνων άν- θρώ πω ν ε’ίνε τά όσπρια, τά δημητριακά κοιί τό ρύζι. ’Αφήνοντας κατά μέρος τήν αλήθειαν δτι καί αυτά άλευροποιούμενα παύουν νά εϊνε σκληρά, λέγουμε τά έξης :
"Ολα τά πειράματα απέδειξαν δτι τ’ ανωτέρω2
1ί Τρβφί» κοά Ζωπ
είδη πολλά έχουν νά κερδίσουν βραζόμενα και τίποτε νά χάσουν. Γενικώς τδ άμυλο, που εΐνε «νεκρά» τροφή, χωνεύεται πολύ καλλίτερα βρασμένο η ωμό. Και αυτή ή βιταμίνη Β πού περιέχεται στη φλούδα των οσπρίων καί στα πίτουρα των δημητριακών, δεν χάνει μέ τδ βράσιμο καθόλου άπδ την αξία της, κα θώς εξηγήσαμε στο σχετικό περί βιταμινών κεφά- λαιον τοϋ πρώτου μας βιβλίου.
Αυτά εΐνε τά τρόφιμα πού θ ά κρατούν εις α ιώνα τον άπαντα αναμμένη την εστία τής κουζίνας. Μπορεί νά έλθη ήμερα, κατά την οποίαν ή θ ρ η σκεία τής ωμοφαγίας θ ά έξαπλωθή καί κανένας δεν θ ά τρώγη ζωϊκό λεύκωμα, φρούτα καί χόρτα βρασμένα. Ουδέποτε όμως θά παύσουν νά ψήνουν τδ ■ψωμί και νά βράζουν τά όσπρια καί τδ ρύζι.
Καί εΐνε μέν αλήθεια δτι στην ιεραρχία τών τροφίμων τις πρώτες θέσεις κατέχουν δσα τρώγονται ωμά καί ακολουθούν εκείνα τών οποίων ή αξία αυξάνει μέ τον βρασμόν. Ά λ λ ’ έστω καί κάπως κα- τωτέρας αξίας δ'σπρια, δημητριακά, ρύζι, κλπ. δεν θ ά παύσουν ν’ αποτελούν την αποκλειστική σχεδόν τροφή τής μεγάλης πλειοι^ηφίας καί ένα μεγάλο μέρος τής τροφής δλων τών άλλων ανθρώ πω ν. Φαν- τασθήτε τά εκατομμύρια τών 5 ηπείρων χωρίς ψωμί καί χωρίς ρ ύ ζ ι ! Οί τροφές πού τρώγονται ωμές δέν άρκούν ούτε γιά άντίδωρον. Έ κ το ς αυτού, σάν ζω ν τανές πού εΐνε, αποσυντίθενται καί δέν μπορούν νά κυκλοφορήσουν εύκολα άπδ τόπο σε τόπο παρά μόνον άν αποστειρωθούν καί μποΰν σέ κουτιά, ή άν άλατισθούν. Καί μέ τούς δύο αυτούς τρόπους συντηρ ή σ ε ις δέν είναι εύκολο νά συνθηκολόγηση ή υγ ιεινή. Μόνον λοιπόν οι νεκρές τροφές, πού τρώγον
&άτ&> ή κουζίνα ; 19
ται βρασμένες μπορούν νά μετακομισθούν εύκολα •και νά διατηρηθούν αναλλοίωτες.
Ά λ λ 3 άν στό απώτερο μέλλον ή κουζίνα θά ύ- πάρχη μόνο για τις νεκρές τροφές, σήμερα δμως μάς χρειάζεται και για τις ζωντανές' γιατί δεν εΐνε εύκολο από την μια στιγμή στην άλλη νά αλλάξουν δλοι ΐά γούστά των.
Τό πώς θά μαγειρεύουμε χά κυριώχερα τρόφιμά μας, ώστε νά χά καταστρέφουμε δσο τό δυνατό λι- γώτερο, θά τό εξετάσουμε στά επόμενα κεφάλαια πραγματευόμενοι ξεχωριστά τό καθένα α π ’ αυτά.
Ε'·
Κ Ρ Ε Α ΣΠερί, τής θρεπτικής αξίας τού κρέατος, των
■άπαιιουμένων δόσεων, τών εκ τής καταχρήσεως «ύτοΰ διαταραχών κλπ. ώμιλήσαμε λεπτομερώς στό πρώτο τόμο τού βιβλίου μας «Τροφή καί Ζωή». Γ ιά νά μην επαναλαμβάνουμε τά ίδια, παραπέμπουμε τον αναγνώστη εκεί" εδώ) θά πραγματευθούμε τήν πρακτική χρησιμοποίησιν αυτού.
Δεν πρέπει νά τρώμε μόνον τις σάρκες τέον ζφων. Νεφρά, σηκότι, πνευμόνια, γλυκάδια, σπλήνες, μυαλά περιέχουν όχι μόνο λευκωματοειδή, πού λεί
πουν από τις σάρκες, αλλά καί βιταμίνες, ιδίως τής άναπτύξεως Α καί τήν άντιρραχητική Δ. IV αυτό δλα αυτά τά έντόσθια εινε άρίστη γιά παιδιά καί ενήλικας τροφή. ’Ό χ ι δμως καί γιά ηλικιωμένους' γιατί είναι περισσότερο από τό κρέας αρθριτικά. Έ ν φ ποδαράκια, κεφαλάκι καί πατσάς, πού περιέ
20 Τρβφή κα ί Ζμπ>
χουν πολλή ζελατίνα - πτωχή λευκωματούχον ουσίαν - αρμόζουν κυρίως στους ηλικιωμένους.
’Αναγκαία και ή ποικιλία ζιρων : Δαμαλάκι, αρνί,, χοιρινό, πουλερικά, κυνήγι.
θεωρούμε καλόν νά ομιλήσουμε ιδιαιτέρως γ ια τό κρέας τού κουνελιού, τό όποιον από υγιεινής καί θρεπτικής άπόψεως είνα ι άνώτερον από τοΰ λαγού. Γιατί λοιπόν ή κονικλοτροφία, ό οίκονομικώτατος καί παραγωγικώτατος αυτός κλάδος τής ζωοτεχνίας, εινε τόσο παραμελημένος στη χώρα μας ; Στο Λονδίνο τρώγονται καθημερινώς 75 χιλιάδες κουνέλια. Σέ πλειστα δέ δσα μέρη, χωρίς νά έχουν δσην ημείς ανεπάρκεια κρέατος, αί νοικοκυρές μια φορά τουλάχιστον τήν εβδομάδα προμηθεύονται τό κρέας των από τά κουνέλια πού τρέφουν αΐ ΐδιες με τά υπολείμματα των λαχανικών των μέσα σέ κασσόνια, τά όποια τοποθετούν ή στην αυλή ή στις ταράτσες. Τό κρέας των εινε νοστιμώτατο καί εύπεπτον. ’Α φήνω κατά μέρος τό δέρμα κουνελιών ράτσας πού γίνεται γουναρικό αξίας. Αόγοι οικιακής καί εθνικής οικονομίας επιβάλλουν στούς ειδικούς νά γνωρίσουν στό κοινό τον τρόπο τής περιποιήσεώς των- γιατί όλοι σχεδόν νομίζουν πιος κουνέλι θά πή ξεθεμελίιομα τοΰ σπιτιού.
** *Π ώ ς θά μαγειρεύουμε τό κρέας ; Τό είπαμε· ή.
ορθόδοξος διαιτητική τό θέλει ωμό. Αυτό άλλωστε δεν εινε καθόλου νέον. Χάπια από ώμο κρέας ήτο καί εινε τό καλλίτερο κατά τής φυματιώσεως φάρ- μακον, χάρις στις τονωτικές αυτού ιδιότητες. Καί ή φήμη τού ζαμπόν, ως τονωτικής τροφής, οφείλεται στό δτι τό κ α θ ’ εαυτό ζαμπόν εινε μόνον καπνι-
& ρέ*ς 21
στό. "Η δη σάντουιτς μέ ωμό ψιλοκομμένο - μέ χά <μαχαίρια - κρέας και φρέσκο βούτυρο, θεωρείται ή πιο εκλεκτή αναπλαστική τροφή για όλους, μικρούς και μεγάλους, ασθενείς καί ύγιεΐς.
Στά πολύ μικρά παιδιά το πρώτο κρέας πού αρχίζουν νά δίδουν είνε κιμάς ψιλοκομμένος- διαλύουν •ένα μικρό κουταλάκι μέσα στιι σούπα των.
Και προκειμένου μέν περί ιώ ν μικρών παιδιών πού δεν έχουν ακόμη σχηματισμένο το ατομικό των γούστο, είμαι βεβαία πώς δλες αϊ μητέρες πού μάς ■διαβάζουν θά εφαρμόσουν καί τόν κιμά στη σούπα καί τις ταρτίνες. Για τά μεγαλείτερα δμως παιδιά δεν είνε καί τόσο εύκολο' γιατί αυτά θέλουν εκείνο πού θέλουν, εκείνο δηλαδή πού ξέρουν. "Οσον άφο- •ρφ δμως τούς μεγάλους γίνεται εύκολώτατον, φθάνει νά το υιοθέτηση ή μόδα- φθάνει δηλαδή στά σαλόνια, στα μπαρ καί παντού νά προσφέρωνται σάντουιτς μέ ωμό κρέας. Γιατί αυτή είνε ή δύναμις τή ς μόδας : Νά κάμνη το ά'σχημο ώμορφο καί τό τέως άνοστο καί απεχθές νοστιμώτατο.
’Άλλοτε, όταν επιθυμούσαμε νά διαδοθή κάτι καλό, έπρεπε νά απευθυνθούμε στήν εκκλησία. Τ ώ ρ α πρέπει νά άπευθυνώμεθα στή μόδα. Πόσο καλό, αλήθεια, μπορούσε νά κάμη αυτή ή μόδα μέ τήν παντοδυναμία της, αν υιοθετούσε κάθε υγιεινό καί χρήσιμο.
** *
"Ας άφήσουμε δμως τά ονειροπολήματα καί άς έλθουμε στην πραγματικότητα. Ύποσχεθήκαμε συμβιβασμό.
Ή ύποχώρησις πού κάμνει ή υγιεινή από τό πρώτό της χαράκωμα καί μάλιστα μέ τό αζημίωτο
22 Τρβφη καί Ζωίϊ
της εινε δ π ά τρ ιο ς δβελ ία ς και χό κ ο κ ο ρ έτσ ι, ό'χι. βέβαια ξηροψημμένα, άλλα μέ όλους τούς χυμούς μέσα. Γ ια δέ την καθημερινή χρήσι μάς παραχωρεί τό μπριζολάκι, μπιφτεκάκι και κεφπεδάκι σιήι σχάρα μισοιμημμένα, με χδ αιμα.
Καί τά διάφορα μικρόβια καί παράσιτα τω ν κρεάτων ;
Αυτά μαζί μέ τά μικρόβια τοϋ νεροΰ καί τού γάλακτος, άφήστέ τα στην αποκλειστική δικαιοδοσία· τής πολιτείας, στους κτηνιάτρους καί λοιπούς ύγιει- νολόγους καί μικροβιολόγους. Δέν είδατε από τήν συζήτησι πού έγινε σχετικώς στις εφημερίδες ότι αδυνατούν νά συμφωνήσουν αν δ βρασμός σκοτών^ τό τάδε ή τάδε μικρόβιο τοϋ γάλακτος ; Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τά μικρόβια καί τά παράσιτα τοϋ κρέατος. Συζητεΐται ακόμη ά'ν καί τό καλό τής σχάρας •ψήσιμο τά σκοτώνη. "Εως δτου λοιπόν συμφωνήσουν αναμεταξύ των οί επιστήμονες, σεις εξακολουθείτε νά πίνετε, χωρίς πανικούς, τό γάλα σας, και νά τρώτε μέ τό αίμα τό μπιφτέκι σας, έχοντες ύπ" όψιν δτι : « Ό υγιής οργανισμός πού τρέφεται φ υ σιολογικά είναι τό μεγαλείτερο μικροβιοκτόνο και παρασιτοκτόνο μέσον, δπως λεπτομερώς αναπτύξαμε στο κεφάλαιό μας « Ώ μ ά καί τύφος», τό όποιον περιλαμβάνεται στο πρώτο τεύχος.
** ψΚαί ή άρίστη όμως υγεία δέν μάς προψυλάσσει
από τήν τριχινίασιν τών χοίρων. Είναι πάθησις σπα- νία μέν, αλλά σοβαρά. "Οσοι λοιπόν θέλουν ν ’ άπο- φύγουν τήν ασθένεια αυτή, καλόν νά τρώγουν τό χοιρινό μόνον μαγειρευτό. ’Αλλά πρέπει συγχρόνως νά αποφεύγουν τά ώμά καί καπνιστά είδη τής άλαν-
κρέ«5 23
τοποιΐας. Εΰρέθησαν τρίχινες εν ζωχϊ σέ καπνιστό ζαμπόν καί μετά έτη.
Κάτω λοιπόν τά είδη αυτά ; Κατά την έπίσημη υγιεινή των βιβλίων καί τών γραφείων, πού δέν παίρνει εΐδησι τί γίνεται γύρω της, ναί. "Οχι δμως καί γιά την πράξιν.
'Ό σ ο ι συμφωνούν μαζί μας ότι αί σπάνιαι π α θήσεις δέν πρέπει νά λαμβάνωνται ύ π ’ ό'ψιν στή διατροφή μας, δπως τά δυστυχήματα τών αυτοκινήτων δέν μάς εμποδίζουν την κυκλοφορίαν μας στους δρόμους, οφείλουν νά γνωρίζουν σχετικώς τάς έξής :
1) "Αν «κάτι» τής άλαντοποιίας αξίζει είνβ τά ωμά καί τά καπνιστά ε ίδη αυτής' γιατί στή σημερινή εποχή τής ύπερμαγειρικής μόνο μέ αυτά παραλαμ- βάνει ό οργανισμός μας λίγο από τό τόσο χρήσιμο ωμό κρέας.
2) "Αν καί διατηρημένα τά είδη αυτά, μολαταύτα, επειδή τρά>γονται ωμά καί σέ μικρή δόσι, παρέχουν πολύ λιγώτερες τοξίνες ή τά μαγειρευτά μας κρεάτινα φ αγητά πού τρτόγονται στις γνωστές μεγάλες δόσεις.
3) "Αν μέ τά ωμά εϊδη τής άλαντοποιίας ύπάρ- χουν έλαχιστότατες πιθανότητες νά πάθετε τριχινί- ασι, μέ τά μαγειρευτά δμως, καί δή τά γιαχνιστά καί καβουρδιστά, υπάρχουν βεβαιότητες 100 ο)ο πώς δέν θά ξεφυγετε πέραν τού 40οΰ έ'χους τις διάφορες συνέπειες τών παθήσεων, πού ακούουν προς τό παρόν στο όνομα «άρθριτισμός» καί «άρτηριοσκλήρωσις». Αύριον μπορούν αί παθήσεις αύταί νά μετιτβαπτι- σθούν- τά αίτια δμως καί αί συνέπειες θά μένουν αί αυτές.
4) "Οτι μέ άλλους λόγους ή μέν σχετική πειΟαρ*
24 Τρβφή καί Ζωή
χία στους κανόνας τής καλής διατροφής επιτρέπει μικρά χρήσι τών ωμών καί καπνιστών τής άλαντο- ποιΐας, ή δέ απόλυτη πειθαρχία την χρήσι μόνονφρέσκου ώμου ή μισοψημμένου κρέατος.
** ♦Πολλές μητέρες μας λέγουν : «'Ο κεφτές καί τδ
μπριζολάκι δέν «φ τοράε ι» . Τ ά παιδιά, για νά χορτάσουν, έχουν ανάγκη από σάλτσα νά βουτήσουν το ψωμί των».
Σ ’ αυτές απαντούμε : «Δέν εινε λόγος για τό χα- τήρι τοϋ ψωμιού νά καταστρέφουμε μιά τόσο πολύτιμη τροφή. Τδ κρέας θά τδ τρώγουν σέ μικρή δόσι καί ΰπδ μορφήν αφομοιώσιμη καί άβλαβή" τό δέ ψωμί των θ ά τδ τρώγουν μέ την σαλάτα των, βου- τώντάς το στο λαδόξυδο ή λεμονόλαδο. Ή σαλάτα, ιδίως ή ωμή δέν πρέπει νά λείπη, καθώς θά ίδοΰμε, άπδ κανένα τραπέζι».
'Ό σο μάλιστα πενιχρότερα τά οικονομικά μέσα καί μεγαλειτέρα ή θυσία γιά ν ’ αγοράσετε τδ κρέας, τόσο περισσότερο πρέπει νά τδ σέβεσθε καί νά προ- σπαθήτε νά μή χαθή οΰτε μόριον αυτού. “Ενα μικρό κι-.φτεδάκι μέ τδ αιμά του στη σχάρα παρέχει περισσότερα αφομοιώσιμα συστατικά ή 100 δράμια κρέατος μαγειρευτού. Τό μόνον πού παρέχει σέ μεγαλύτερη ποσότητα τδ μαγειρευτό εινε διάφορα δηλητήρια.
"Ωστε σας καταδικάζουμε νά τρώτε πάντα καί μόνο ψητό στη σούβλα ή στή σχάρα ; Ή Υ γ ιε ινή δέν έχει λόγο νά ζητή ποικιλία στον τρόπο τοϋ μα- γειρεύματος του κρέατος. “Εχει δμως θά μου πήτε τις απαιτήσεις της ή «Συνήθεια».
Χάριν αυτής ύποχρεοΰται ή υγιεινή νά ύποχω-
Κάτω τά γ ια χν ισ τά και καβουρδιβτά Η
ρήση στο δεύτερο χαράκωμα και νά τής παραβώοη πό βραστό και ΐ ό ψητό τού φούρνου.
ΣΤ'·
ΚΑΤΩ ΤΑ ΓΙΑΚΝΙΣΤΑ ΚΑΙ ΚΑΒΟΥΡΔΙΣΤΑ
'Υ π ό την πίεσιν τής Συνήθειας - τοϋ εχθρού μας •αυτού δσο καί φίλου μας - αναγκαζόμαστε να υποχωρήσουμε στο δεύτερο χαράκωμα καί νά τής παραδώσουμε τό ψητό τού φούρνου κ α ίτ ό βραστό.
Ή ύποχώρησις αυτή παρέχει εύρέα πεδία κινή- σειος στον εχθρό καί ελπίζουμε νά ίκανοποιηθή καί νά μή ενεργήση άλλην έπίθεσιν. Πέραν αυτού ή υγιεινή σκοπεύει ν ' άντιτάξη άμυνα μέχρις εσχάτων. Ή ύπεράσπισις τού τρίτου χαρακώματος, στό όποιον βρίσκεται τό γιαχνιστό καί καβουρδιστό, είναι γ ι’ αυτή ζήτημα ζωής ή θανάτου. ’Ά ν παραδώση καί
• αυτό στον εχθρό, δεν μπορεί πλέον νά γ ίνεται λόγος περί υγιεινής παρά μόνον περί κάκιστης διατροφής.
’Ά ν δεν ύποχωρήση ό εχθρός, ή υγιεινή μαζί μέ όλα της τά επιχειρήματα θά πέση στό πεδίο τής τιμής. Αυτού εύρίσκονται τά στενά των Θερμοπυλών τής καλής διατροφής.
* **
Τό βραστό κρέας καί τό ψητό τού φούρνου διατηρούν ενα μεγάλο μέρος τής θρεπτικής των αξίας. Πάντως ό βρασμός καί τό ψήσιμο δεν πρέπει νά είνε παρατεταμένα. "Ο ιαν τό κρέας σιγοβράζη επί πολλήν ώραν, γίνεται δλιγώτερον θρεπτικό καί περισσότερο δύσπεπτο καί τοξικό.
26 Τροφή κα ί Ζ«ι»
Μέσα στό κρέας πού βράζει η στό ψητό τού φούρνου ρίχνετε δ,τι θέλετε, χόρτο, ζαρζαβάτι, π α τάτα, ρύζι κλπ., άν εννοείται τα προτιμάτε μαζί και όχι χωριστά, όπως τά θέλει ή κάπως καλλιτέρα από τή δική μας μαγειρική τής Δύσεως. 'Η υγιεινή δεν έχει λόγους νά μή τά θέλη μαζί, φθάνει νά μή τά γιαχνίζετε.
Γιατι άπο το βραστό ώς τό γιαχνιστό και καβουρδιστό, ή άπόστασις εινε μεγάλη. Γ ιαχνίζω τό κρέας θά π η τό καταστρέφω' θά πή τό μεταβάλλω σε ένα είδος καουτσούκ, σέ μιά ουσία όχι απλώς δύσπεπτη.; και άχρηστη, αλλά καί δηλητηριώδη. Καί μάλιστα κ ιμ ά ς κ α β ο υρ δ ισ μ έν ο ς ! Γ ιά σκεφθήτε μιά στιγμή: Νά πέρνουμε μιά εκλεκτή άκριβοπληρομένη τροφή, τό κρέας, νά τήν κάμνουμε κιμά, νά τήν βάζουμε στό τέντσερη νά τήν καβουρδίζουμε άνακατεύοντάς την επί πολλήν ώρα, μή τυχόν καί ξεφύγηάπό τήν καουτσουκοποίησι κανένα μόριο κρέατος ! ”Α ν ε π ιμένετε καλά καί σώνει νά καβουρδίζετε κιμά, μιά συμβουλή έχω νά σάς δώσω : ’Αφού τον καβουρδίσετε άνοΐξτε τό παράθυρο καί πετάξτε τον έξω, ποτέ μέσα σας. Ή ζημία θά είναι μικροτέρα, άφοΰ θά ζη- μ ιω θή μόνον ή τσέπη σας καί όχι ή υγεία σας.
"Ωστε δεν θά τρώμε πιά μουσακάδες καί μακαρονάδες, ντομάτες καί κολοκυθάκια γεμιστά με καβουρδισμένο κιμά ; Βεβαιότατα όχι. Γ ια τ ί τά φ α γητά αυτά, τά όποια, έκ παραλλήλου προς τον τύφο, τήν ελονοσία καί τούς κοριούς, μάς άπομα- κρύνουν τούς περιηγητάς από τήν Ε λλ ά δα , εινε όχι απλώς δύσπεπτα αλλά καί άνθρωποκτόνα φαγητά.
Μολαταύτα, όπως συμβαίνει μέ όλα τά δηλητήρια, εκείνος πού θά τά συνηθίση τά αναζητεί μόλις
Κάτω τά γ ικ χν ισ τ* καί τά καβουρδιστά 27
τά στερηθη.Προ ετών έπιστρέφουσα από κάποιο ταξεΐδι συν-
ναντήθηκα στο βαπόρι μέ ένα αξιωματικό, πού Ελειπε αρκετά ετη από την Ελλάδα χάριν άνωτέρων σπουδών. Βιαζότανε, μοΰ ελεγε, νά φθάση στό σπίΤι του νά φάγη ντομάτες παραγεμιστεί τοθ φούρνου μέ καβουρδισμένο κιμά. Είχε γράψη της μητέρας του νά τοϋ έχη έτοιμες, νά φάγη μόλις φθάση.
Ή δύναμις, βλέπετε, τής συνήθειας. Θά επιθυμούσε ποτέ Ρωμηός νά φάγη βατραχάκια, οίς πούμε, τηγανίτα ή χελώνα σούπα αύγολέμονο: Ρωτήστβ δμως τούς ανθρώπους πού τά συνηθίζουν, μέ τί λαχτάρα γυρίζουν στην πατρίδα των γ ιά νά τά ξα- ναπολαΰσουν.
** *Ή νέα διαιτητική πού ζητεί τά τρόφιμα υπό
τήν άπλουστέρα μορφή, περιορίζει κατά πολύ τήν μαγειρική κα'ι ανακουφίζει εξαιρετικά τήν νοικοκυρά, ή οποία προσπαθεί νά φέρη βόλτα τό σπίτι της μέ μια ή καμμιά υπηρέτρια. Γιατί ή φωτισμένη νοικοκυρά, προκειμένου να παρουσιάση ως τροφή στο τραπέζι κρέας, ας πούμε, και κολοκυθάκια θ ά έτοιμάση τό κρέας μισοψημμένο στή σχάρα καί τά κολοκυθάκια βραστά, σαλάτα καί έτσι θ ά έχη ώρες ελεύθερες γιά άλλες χρησιμότερες απασχολήσεις. Έ ν φ ή μή φωτισμένη θ ά χάση ολο τό πρωινό της γιά νά παρουσιάση στό τραπέζι κολοκυθάκια γεμιστά μέ κιμά. Θά χάση δηλαδή ώρες προσπαθώντας νά μεταβάλη, καθ ώ ς είπαμε, μιά ζωντανή θρεπτική τροφή, τό κρέας, σ’ ένα δηλητήριο, άρίστης μάλιστα μάρκας.
28 Τρβφη καί Ζμ(ι
Θ ά σκαλίζη άλλες τόσες ώρες τά κολοκυθάκια - καί θ ά πετάη τά μισά- θ ά προσπαθή επειτα νά χώση σώνει καί καλά αυτή τήν δηλητηριώδη μάζα μέσα στα κολοκυδάκια.
Ποιος μπορεί νά βεβαιώση δτι τού είδους αυτού ή μαγειρική εινε δντων διανοητικών; Ά λ λ ’ αυτό ακριβώς εινε τό χαρακτηριστικόν τής συνήθειας: νά μή μάς άφήνη νά περνούμε εϊδησι τι βάθος ανοησίας υπάρχει σε δ',τι κάμνουμε.
”Αν μεταξύ τών αναγνωστών μας υπάρχουν άνθ ρω πο ι πού νομίζουν πώς χωρίς γεμιστά και πα- στίτσα δεν μπορούν νά ζήσουν και 8χουν μαγείρους ή νοικοκυρές πού τούς περισσεύουν α! ώρες των, τότε δίδω τήν εξής συμβουλή : Τ ’ ανωτέρω φαγητά νά γίνωνται με βραστό καί ό'χι καβουρδιστό κρέας. Οι μέν μουσακάδες καί μακαρονάδες ό'πως γίνεται ή κοττοπητα- τά δέ γεμιστά ό'πως οι ντολμάδες.
Ή μαγειρική τού είδους αυτού δεν ικανοποιεί απολύτως τήν υγιεινή, ή οποία τά θέλει δλα δσο τό δυνατόν υπό τήν άπλουστέρα μορφή. Είνε δμως συνθηκολόγησις αναγκαία στη μεταβατική εποχή τής νέας διαιτητικής στην οποίαν εύρισκόμεθα.
Τό τηγάνι είναι τό πρώτο από τά μαγειρικά σκεύη πού πρέπει ν’ άχρηστευθή. Πάντως δμως εινε πλέον ή βέβαιον δτι ή άποστράτευσις αύιού θ ’ άνα- ,βληθή επ’ αόριστον κατόπιν εντόνων παραστάσεων όχι μόνον τής Mme Συνήθειας άλλα καί τής Μις Ε υ κολίας. Γιατί τό τηγάνισμα εινε τό πιό πρόχειρο μα- γείρευμα, προσιτό σε δλους, παντού καί πάντοτε. ’Οφείλετε δμως νά γνωρίζετε δτι για τά ξηροτηγα- νισμένα ισχύουν, δσα είπαμε και για τά καβουρδισμένα. Μπριζόλες, σηκοτάκια κλπ. νά τηγανίζωνται
Κ&τμ τά γ ια χν ισ τά καί καβουρδιστά 29
σκεπασμένα και να βγαίνουν μέ τό αίμα.'Ό σον δέ αφόρα τούς αγαπημένους παρά πάν
των και πασών τηγανιχούς κεφχέδες λέγουμε: Τό· λιγώχερο πού καχασχρέφεχαι σχό χηγάνι είναι δ κεφχές’ φθάνει να εινε κάπως χονδρός καί ν ' άπο-σύρεται από χό χηγάνι άφράχος καί ζουμερός.
** *Πρίν χελειώσουμε τα περί κρέατος, άνάγκη νά
πούμε δυο λέξεις καί γ ια τό μυιγόφτυσμα- γιατί Εναντίον του αδύνατον ν’ άμυνθή καί δ ΰγιέσχερος δργα- νισμός. ”Αν καί χό καλό πλύσιμο τού κρέατος έλατ- τώνη την θρεπτικότητα του, αφού τού άφαιρεΐ μέρος τού αίματός του, μολαταύτα είνα απαραίτητο νά τό καλοπλύνουμε- γιατί τό μυιγόφτυσμα καί βραζό- μενον δεν παύει νά είναι βλαβερό.
Κρεοπωλεία στά οποία σμήνη από μυΐγες κάθονται επάνω στά κρεμασμένα κρέατα, κάτω άπό· την μύτην τού υπουργείου τής Υ γ ιε ινής καί δέν Ενοχλούνται στο άπαίσιον εργον των παρά πότε-πότε από τό φτερό τού χασάπη, προσφέροντκι ώς πρώτης τάξεως νούμερα θεατρικής έπιθεωρήσεως.
Ζ
ΓΑΑΑ - ΑΥΓΑ - ΨΑΡΙΑΤέσσαρες εινε δλες - δλες αί ζωικές τροφές μας :
Κρέας, γάλα, αυγά καί ψάρια. Μιά τουλάχιστον Ιξ αυτών, σέ μικρά δμως ποσότητα, καλόν νά λαμβάνη· μέρος στη διατροφή μας. Γ ιατί τό ζωικό λεύκωμα εινε ή άρίστη προς πλάσι καί άνάπλασι κυττάρων τροφ ή- γ ι ' αυτό χρειάζεται περισσότερο κατά τήν
33 Τροφή κα ί Ζωή
εποχή τη; άναπτύξεως.
Γ ά λ »
ΕΙνε ή τελειοτέοα ζωϊκή τροφή, αφού περιέχει δ ,τ ι καί δαο χρειάζεται από τό κάθε συστατικό για τον σχηματισμό του νέου ζώου. Μή δεν εινε ή αποκλειστική αυτού τροφή επί τινα καιρό ;
Εινε πτωχό μόνο σέ σίδηρο. Περί τής πτωχείας του αυτής θ ά όμιλήσωμε λεπτομερώς δταν πραγμα- τευθοΰμε τήν διατροφή βρεφικής καί παιδικής ηλικίας. "Οσον αφορά τούς μεγάλους, σέ κανένα πλέον νόσημα δεν παρέχεται ώς αποκλειστική τροφή τό γάλα, ώστε νά γίνεται επαισθητή ή εις σίδηρο πτω χεία του.
Τό καλό γάλα εινε άρίστη σ υ μ π λ η ρ ω μ α τ ικ ή τροφή για δλους, μικρούς καί μεγάλους' διότι περιέχει έν σμικρφ δ,τι ενδέχεται νά λείπη από τά άλλα είδη τής διατροφής μας.
Δυστυχώς υπάρχει μεγάλη διαφορά από γάλα σέ γάλα τού αυτού ζιόου. Δεν εννοώ τά γάλατα τών γαλατάδω ν αυτά δέν διαφέρουν καί πολύ αναμεταξύ τ ω ν περιέχουν δλα πολύ νερό καί λίγο βούτυρο.
Έ νοθεία αυτή τού γάλακτος από τούς γαλατάδες έχει μικροτέρα σημασία παρά ή πτωχεία, πού οφείλεται στο είδος τής τροφής τού ζώου' γιατί αυτή άναφέρεται δ'χι μόνο στο βούτυρο - τό όποιον τό κάτω τής γραφής μπορούμε νά τό φάμε χωριστά ή καί νά τό αντικαταστήσουμε μέ καλό λάδι - αλλά στά άλατα, στις βιταμίνες, στις πεψίνες καί πλεΐστες άλλες γνωστές καί άγνωστες ουσίες. 'Ό λα αυτά τά πολύτιμα συστατικά ποικίλλουν κατά ποσόν και ποιόν άναλόγως τής τροφής τού ζώου. ’Άριστο γάλα
Γάλα - Α«γ« * Ψ ά ρ ι« 31
παρέχουν δσα τρώγουν πράσινο χόρτο.Ώ μ ο ή βρασμένο νά το πίνουμε ; Ε ίπα με καί ε
παναλαμβάνουμε : Γάλα ωμό καί γάλα βρασμένο εινε δυο διαφορετικές ουσίες. Ή μία εύπεπτη καί •θρεπτική καί ή άλλη δύσπεπτη καί δυσαπορρόφητη. Σ ’ αυτό συμφωνούν δλοι. Διαφωνούν δμως, αν τό βράσιμο μέχρι φουσκώματος φονεύη ή όχι δλα τα μικρόβια καί αν ή φυματίωσις των αγελάδων μεταδίδεται ή όχι στους ανθρώπους. "Εως δτου λοιπόν συμφωνήσουν καί αποκρυσταλλώσουν καθωρισμένην επ’ αυτών γνώμη οί επιστήμονες, εξακολουθείτε σείς νά τό πίνετε βρασμένο μόνον μέχρι φουσκώματος- γιατί έτσι ή τυρίνη τού γάλακτος καί τα ζω ντανά των στοιχεία δεν καταστρέφονται εντελώς.
Θά εινε μια μεγάλη διαιτητική πρόοδος, όταν ή πολιτεία κατορθώση νά μάς έξασφαλίση γάλα υγιών ζφων, ώστε νά μπορούμε νά τό πίνουμε εντελώς άβραστο.
Τό γ ια ο ϋ ρ τ ι, χωρίς νά μάς εξασφαλίζη τίιν αθανασίαν, όπως έπίστευσε προς στιγμήν δ Μετσνικώφ, μολαταύτα εινε άρίστη τροφή καί για μερικά στομάχια εΰπεπτότερη από τό γάλα.
Τό τ υ ρ ί εινε ή πλουσιωτέρα σέ λεύκωμα ζωική τροφή. "Αν τό κρέας περιέχη 17 ο)ο λεύκωμα, τα ψάρια 16 ο)ο, τό τυρί φέτα περιέχει 32 ο)ο. Μέ άλλους λόγους αν χρειάζωνται 50 δράμια κρέατος τήν ήμερα στόν οργανισμό για νά προμηθευθή τό άπαι- τούμενο ζωικό λεύκωμα, άρκούν 15 δράμια καλό τυρί φέτα, τό λεύκωμα τού οποίου ανώτερο καί όχι κατώτερο τού κρέατος εινε. Καί ενφ τά 50 δράμια κρέατος στοιχίζουν κατά μέσον δρον 5 δραχμάς, τά 15 δράμια τυρού στοιχίζουν μόνον 1.50.
32 Τροφή κοά Ζ«π
Α ν > ΐ ά
Περί αύτών είπαμε πολλά στο πρώτο τεύχος. Έ δ ώ θ ά προσθέσουμε συμπληρωματικά τινα.
Σ τον κροκό υ π ά ρ χ ο υ ν «ϊ λιπερές, φωσφορούχες ουσίες και λοιπά μεταλλικά ά'λατα" επίσης οί βιταμΐ- νες Α καί Δ. Γι’ αύτό εΐνε πολύτιμη τροφή, κατά τή νηπιακή κυρίως ηλικία.
Στο ασπράδι υπάρχει ή λευκοματοϋχος ούσία. Γ ι ’ αυτό τά μεγαλείτερα παιδιά πρέπει νά τό τρώ γουν ολόκληρο και νά μή πετοΰν τό ασπράδι.
Ό κροκός πού κλίνει προς τό κόκκινο εΐνε θρεπτικότερος από τον κροκό ανοικτού χρώματος. ’’Αλλοτε ενόμιζαν οτι οί μεν άσπρες κόττες κάμνουν ανοικτού χρώματος, οί δέ μαύρες σκούρου. Ό πειραματισμός άπέδειξεν δτι σκούρα γεννούν δσες τραίγουν περισσότερο χόρτο" γ ι ’ αυτό αυτά είναι θ ρ ε π τ ικ ό τερα και πλουσιότερα σε βιταμίνες.
Ό κροκός εΐνε εύπεπτώτερος και θρεπτικότερος ωμός. Τό ασπράδι δμως, πυκνόρρευστο δπως εΐνε, άπορροφάται σε πολύ μικρότερα αναλογία ωμό παρά ελαφρά βρασμένο ή κτυπημένο σέ άφρό.
Έ ν α ελαφρό βράσιμο πού κάμνει τό ασπράδι γαλακτερό καί αφήνει τον κροκό ρευστό γίνεται ά>ς έξης: "Οταν άρχίση νά βράζη ανάλογο των αυγών νερό, ρίπτετε γρήγορα-γρήγορα τ’ αυγά μέ τό κουτάλι" τραβάτε αμέσως τήν κατσαρόλα χωρίς νά την σκεπάσετε καί τ’ αφήνετε μέσα σ’ αυτή 3 — 4 λεπτά" Καλόν νά τρώγωνται χωρίς αλάτι.
Τά καλλίτερα μάτια αυγά γίνονται ως εξής: ’Α ρκετό βούτυρο στό τηγάνι" μόλις καλοζεσταθή - δχι νά καή - τό τραβάτε από τήν φωτιά, ρίπτετε μέσα
Γάλα - Α υγά - Ψ ά ρ ι« 33
τ ’ αύγά, χά ξαναβάζετε σέ πολύ σιγανή φω τιά ανακατεύοντας λιγάκι τό ασπράδι, ώστε νά ψ η θ η λίγο εξ ϊσου δλο κα'ι δχι νά καή στις άκρες.
Τά σκληρά αυγά, ξηροτηγανισμένα, μάτια κα'ι ξηροτηγανισμένες ομελέττες αντιστοιχούν προς τον καβουρδισμένο κιμά και τ’ Απορρίπτει απολύτως ή υγιεινή.
'Ως αύγολέμονο στά φαγητά, άρίστη τροφή* γιατί πλουτίζει καί τό φτωχότερο τρόφιμο* φθάνει νά μη τό βράζετε ιδιαιτέρως αλλά νά τό περιχύνετε στο φαγητό αφού τό τραβήξετε από τήν φωτιά καί καί κατά προτίμησι στην πιατέλα ή στή σουπιέρα.
Ψ ά ρ ι «
Πολύτιμη ζωϊκή τροφή. Ποικιλία ψαριών Αναγκαία δπως καί ή των κρεάτων. Μη περιφρονεΐτε τά μικρά. Ή σαρδέλλα παραδείγματος χάριν ή φρέσκη εΐνε ανώτερο ψάρι από κάθε άλλο. ’Ιδού συγκριτικός πίναξ.
Ψάρι (μέσος δρος) ΣαρδέλλαΝερό 72 69Λεύκωμα 16 22Λιπαρά 1.50 2.30"Υδατ. — —"Αλατα 1 1.90
Ε ίν α ι λοιπόν ά π ό τ ά θρεπτικώτερα ψάρια. Έ κτος αυτού εΐνε πλουσιωτάτη σέ βιταμίνες Λ καί Δ.
Περισσότερη σημασία έχει δ τρόπος τού μαγει- ρεύματος ή το μέγεθος τού ψαριού. "Οταν είναι φρέσκα μόνον ψητά στή σχάρα ή βραστά. ’Ό χ ι τηγα- νιτά.
"Αν τυχόν επιμένετε στά τηγανιτά, τουλάχιστον3
>4 Τροφή κ κ ΐ Ζωή
μή τά ξηροτηγανίζετε καί μή τρώγετε τό λάδι του τηγανιού πού εινε βλαβερώτατο.
'Η μαρίδα, τό περίφημο αύτό ψάρι του Φαλήρου, τό καταστρέφει ή νοικοκυρά μέ τη μαγειρική της. Ή μικρή βέβαια δεν ψήνεται στή σχάρα. Νά την τηγανίζη δμως ελαφρά ώστε νά τρώγη κανείς ψάρι καί όχι νά τραγανίζη μιά καρβουνοποιημένη ουσία, πού πολλά δηλητηριώδη καί κανένα θρε πτικό συστατικό δεν προσφέρει στον δργανισμό μας.
'Ό σον αφορά τις σάλτσες καί τά διάφορα καρυκεύματα σ’ αυτά άς καταφεύγουν δχι τά πρώτης τά- ξεως ξενοδοχεία πού θέλουν νά σκεπάσουν τ’ α μ φ ιβόλου φρεσκάδας τρόφιμα γ ια νά έλκύσουν αφώ τιστους πελάτας.
Μία κόρη άσχημη, κουτή καί χωρίς κανένα άλλο προτέρημα τήν πήρε κάποιος γιά τήν καλή της προίκα. “Ενας ούμορισιής, έχων ύ π ’ δ'ψιν τήν προίκα είπε : «Γιά τό χατήρι τής σάλτσας φαγώθηκε καί τό ψάρι». ’Έ τ σ ι υπάρχουν σάλτσες καί καρυκεύματα πού κάμνουν τον ουρανίσκο νά δεχθή καί μερικά τρόφιμα δ'χι πολύ φρέσκα. Έ ν φ έ'να φρέσκο ψάρι, οποίος ξεύρει νά τρώγη, τό θέλει ψητό ή έστω έλαφροβρασμένο καί μάλιστα χωρίς λάδι καί λεμόνι γιά νά μήν άλλοιωθή ή νοστιμάδα τού φρέσκου ψαριού.
Ε π ε ιδ ή δμως τά φρέσκα ψάρια τ ’ ακούει, άλλα δεν τά βλέπει στην αγορά γιά νά τ’ άγοράση ό μέ μέτρια οικονομικά οικογενειάρχης τών ’Α θηνώ ν καί περιχώρων, γι’ αυτό δίδω τήν εξής συνταγήν μαγει- ρεΰματος γιά τ’ αμφιβόλου φρεσκάδας ψάρια : Βράζετε κρομμύδια, σκόρδα, μαϊδανό, ρίγανη, δάφνη, φέτες λεμόνι ή καλό ξύδι, αλάτι, πιπέρι. Ό τ α ν βρά
Γάλα - Αυγά - Ψ άρ ια 35
■σουν ολα αυτά ρίπτετε μέσα τό ψάρι νά πάρη καμ· μια βράσι.
Ά ρ ίσ τη σάλτσα για ψάρι εινε ή μαγιονέζα, άφοΰ γίνεται μέ ωμό κροκό καί ωμό λάδι.
Τ ά λεγάμενα θαλασσινά εινε δύσπεπτα, άλλα από τις λίγες ζωικές τροφές που τρώγονται εντελώς ωμές. Τό λεμόνι τΙς κάμνει εύπεπτότερες. Ε κ τ ό ς αύτοΰ εινε από τις πλουσιότερες σέ φώσφορο τροφή.
Γ ιά τά παστά ψάρια, θά ομιλήσουμε παρα* κάτω.
** *
Αυγά, μυαλά, ψάρια, θαλασσινά ώς πλουσιαι τρωσφοροΰχοι τροφαί, συνιστώνται στους πνευματικ ό ς εργαζομένους. "Ας εξετάσουμε άν άληθευη ή σΰστασι αυτή.
Ζ'
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΝ
Λέγεται κα'ι γράφεται κατά κόρον : «Οί άν θρ ω ποι τής πνευματικής εργασίας καί του γραφείου έχουν ανάγκη μικροτέρας δόσεως τροφής' οφείλουν νά προτιμούν φωσφορούχους τροφάς, αυγά, ψάρια, μυαλά κλπ., ν’ αποφεύγουν δε τους υδατάνθρακας πού αρμόζουν στους σωματικώς εργαζομένους».
Υ πάρχε ι αλήθεια στην αποψι αυτή ; Ά πολυτως .δχι. Πέρασε ή εποχή, πού πίστευαν οτι εινε δυνατόν οί άνθρωποι νά διαιρεθούν σέ δυο καθωρισμέ- νες κατηγορίες: σέ πνευματικός καί σωματικώς εργαζομένους. ΤΗτο εποχή πού ήλπιζαν πώς μπορούσε
36 Τροφή κα ί Ζωίϊ
νά ίδϋ τό φώς άνθρωπος μέ μεγάλο κεφάλι γεμάτα μυαλό καί μικρά τά άλλα μέλη τού σώματός του. Σήμερα γνωρίζουμε περισσότερον από πάντοτε εκείνο· πού ήξευραν οί πρόγονοί μας και πού είχε λησμο- νήση στο αναμεταξύ ή άνθρωπότης ότι : «Αδύνατον νά ύπάρχη υγεία αν δέν ύπάρχη ισόρροπος άσκησις όλων των οργάνων του ανθρώπου»."Οτι: «Ά λλοίμο- νον από τον πνευματικώς εργαζόμενον— όσα ψάρια, καιάν τρώ γη—αν δέν φροντίζη νά παρέχη και στά λοιπά όργανά του την αναλογούσαν σ ’ αυτά μερίδα- άσκήσεως». Διότι ή αδράνεια τού σώματος θά εΐνε δυσμενής και επί τής πνευματικής εργασίας, αφού θά εΐνε δυσμενής επί τής όλης υγείας.
Οί πνευματικώς εργαζόμενοι μέ άλλους λόγους οφείλουν νά διαθέτουν ένα μεγάλο μέρος τής ήμέ- ρας σέ ασκήσεις σωματικάς πάσης φύσεως, άν ε π ι θυμούν νά παρέχουν επί πολύ αξία λόγου εργασία. Γ ι’ αυτό όσοι καί όπου έχουν έννοήση τις σχέσεις υγείας καί πνευματικής εργασίας, άνδρες καί γ υ ν α ίκες έξερχόμενοι τών γραφείων των δέν διευθύνονται, στο καφενείο ή στον κινηματογράφον, αλλά στο γ υ μναστήριο καί στά σπόρ ή σέ μακρυνούς περιπάτους, όπως επανορθώσουν τις καταστροφές πού π ρ ο ξενεί στά όργανά των πολύωρος καθιστική εργασία-
** *Ά λ λ ’ αν βλάπτη παρατεταμένη καθιστική ζωή,,
μέ πνευματικήν, ή χωρίς τοιαύτη, ζωή, βλάπτει έξ. άλλου καί ή υπερβολική σωματική εργασία. Γ ι ’ αύτό ακριβώς ή Κοινωνία τών ’Εθνών επέβαλε τό όκτά- ωρο τής εργασίας, ώστε νά μένουν αρκετές ώρες γ ια άνάπαυσιν, άνάπλασι τών φθειρομένων ιστών καί άπομάκρυνσιν τών κατά τήν σωματικήν εργασίαν
¿ΧίΛτροφή πνευματικώ ς έργαζομένω ν 37
παραγομένων τοξινών. Πρέπει καλά νά εννοήσουν ολοι δτι ή υγεία τοΰ ατόμου εινε ή συνισταμένη τής μερικής υγείας ενός έκαστου των οργάνων αΰτοΰ' o ti ή αναμεταξύ των άλληλεγγύη είναι, καθώς άπο- δεικνύεται καθημερινώς, άπείρως μεγαλειτέρα άφ’ δ,τι εφανταζόμεθα, και δτι δεν υπάρχει ασθένεια ■ενός οργάνου, αλλ’ δλοκλήρου τοΰ οργανισμού. Δεν μπορεί επομένως νά ΰπάρχη δργανισμός υγιής, δταν Ι'να δργανον εργάζεται ή αναπαύεται πέραν τών επι- τρεπομένων φυσιολογικών δρίων.
Έ φ ’ οσο'ΐ( λοιπόν, δ πνευματικώς εργαζόμενος οφείλει ν ’ ασκήται σωματικώς ΙπΙ ώρισμένας ώρας την ημέραν καί δ σωματικώς εργαζόμενος ν’ άνα" παύεται δσας καί δ πρώτος ώρας, δεν πρέπει νά ΰ πάρχη αξία λόγου διαφορά δσον άφορφ τό «ποσόν» τής διατροφή;. Διαφορά δμως δεν πρέπει νά ΰπάρχη •οΰιε ώς προς τό «ποιόν».
Φωσφορούχων τροφών έχουν ανάγκη καί οί πνευματικώς καί οί σωματικώς εργαζόμενοι. Διότι •δ φώσφορος δεν είναι στοιχειον μόνον τής φαιάς ουσίας τοΰ εγκεφάλου, άλλ’ δλοκλήρου τοΰ νευρικοΰ συστήματος καί εκείνου επομένως, που προΐσταται •όλων τών κινήσεων τών σωματικώς εργαζομένων. 'Ώ στε λαμβάνοντες ΰ π ’ δ'ψιν τ’ ανωτέρω επιτρέπεται, νομίζω, νά συμπεράνουμε: « 'Η ΰγιεινή δ ιατροφή δλων τών φυσιολογικώς ζώντων άνθρώπω ν ε ίνα ι μία : Ε ίν α ι ή διά μέσου τών αιώνων προσαρ- μοσθεΐσα προς τον άνθρω πον καί τάς ανάγκας του τροφ ή» .
** *Ά λ λ ’ ε ίπαμε καί ξαναλέμε :« ’Ά λλο ΰγιεινή καί άλλο ζωή».
38 Τρβςρή χ«1 Ζ««ν
Έ α ν ή υγιεινή έχη την γνώμη πώς όέν πρέπει νά ύπάρχη διαφορετική άναλόγως τών επαγγελμάτων διατροφή, αντίθετη δμως γνώμη έχει ή ζωή. Κ α ί αυτής την γνώμη κανένας φρόνιμος άνθρωπος δεν πρέπει νά την παραβλέπη. Γιατί δσο καί άν φωνάζω ή υγιεινή, υπάρχουν για τήν ώρα άνθρωποι που περνούν ολόκληρη τήν ημέρα σέ καθιστική ζωή,, χωρίς καμμιά άσκησι καί άλλοι που εργάζονται σω- ματικώς 12 καί πλέον ώρες, χωρίς νά μπορή καμμιά τσιμπίδα τής Κοινωνίας των Ε θ ν ώ ν νά τούς συλ- λάβη. Έπομέναις προκειμένου νά κανονίσουμε τήν διατροφή τών μελών τής οίκογενείας μας, οφείλουμε νά λάβουμε ύ π ’ δψιν το είδος τής εργασίας των.
Πάντως πρέπει ν.ά γνωρίζετε δτι ή νέα διαιτητική δεν καθορίζει ιδιαιτέραν γιά τούς πνευματικώς Ιργαζομένους διατροφή.
Ό πρώτος καί σπουδαιότερος λόγος - πού κάμνει δλους τούς άλλους περιττούς - εινε δτι σήμερα δεν ξεύρουμε καλά-καλά τί καταναλίσκεται κατά τήν πνευματικήν εργασίαν. 'Υ πάρχει βέβαια η γνώμη δτι ξοδεύεται φώσφορος καί μαγνήσιο καί δτι τά δυο· αύτά στοιχεία εΐνε, μαζί μέ τις βιταμίνες, απαραίτητα στήν υφή καί στή ζωτικότητα τής φα ιάς ουσίας του Ιγκεφάλου.
Ά λ λ ’ αν άληθεύη ή γνώ μη αυτή, τότε είναι πού είναι περιττές αί ιδιαίτερες συμβουλές καί οδηγίες περί τοϋ τί πρέπει νά τρώγη δ πνευματικώς εργαζόμενος. Γ ιατί ή κατά τά τελευταία έτη έπανάστασις στή διατροφή, περί τής οποίας κυρίως ασχολούμεθα, έφερε στήν πρώτη γραμμή τροφές πλούσιες στά στοιχεία αυτά πού είναι απαραίτητα σέ δλους. Γιατί φώσφορος δέν υπάρχει μόνον στο νευρικό σύστημα
ως φωσφορικό κάλι και στους μϋς ώς φωσφορικό μαγνήσιο, αλλά και στα αιμοσφαίρια ώς φωσφορικός σίδηρος καί σχά οστά ώς φωσφορικόν άσβέστιον. Καί άν τό νευρικό σύστημα περιέχη έν δλφ 12 περίπου γραμμάρια φωσφόρου, οί μϋς περιέχουν 130 γραμμάρια καί τά δστά 1400 γραμμάρια.
"Ωστε, άν κάποιος έχει μεγαλειτέραν ανάγκη φ ω σφορούχων τροφών, είνε κυρίως τά παιδιά πού είνε οργανισμοί έν τφ άνοικοδομεϊσθαι καί χρειάζονται ποσότητες από τό στοιχειον αύτό γιά δλα των τά κύτταρα καί Ιδιαιτέρως διά τά δστδ των.
Δίδουμε πίνακα των πλουσιωτέρων σέ φωσφόρο τροφών. Οί σημειούμενοι αριθμοί φανερόνουν πόσα χιλιοστόγραμμα φωσφόρου υπάρχουν σέ .100 γραμμάρια τροφίμων.
Διατροφή π ν ε υ μ α τ ικ ή ίρ γα ζο μ ένο ν 39
Τρόφιμα Φωσ. Τρόφιμα Φωσ.Φαρίνα άσπρη 92 Ψάρι (μέσ. δρ.) 230Σιτάρι ολόκληρο 423 Κρέας (βωδινό) 264"Οσπρια 400-- 4 7 0 Μυαλά 367Ά μύγδαλα 465 Κροκός αύγοϋ 524Καρύδια 358 Σταφύλια 31
Ά π ό τον ανωτέρω πίνακα γίνεται φανερόν δτι οί πλουσιώτερες σέ φωσφόρο τροφές είνε μετά τον κροκό τοϋ αύγοϋ, τά όσπρια, τά δημητριακά, οί ξηροί ελαιώδεις καρποί. ’Έπειτα έρχονται τά μυαλά, τό κρέας καί τά ψάρια.
’Αλλά καί δλες οί άλλες τροφές καί. ίδίοις τά φρούτα και τά χόρτα περιέχουν φω σφόρο σέ μικρο- τέρα εννοείται αναλογία, λίολαταϋτα μέ αυτά μ πο ρούμε νά εφοδιάσουμε τον δργανισμό μας μέ περισσότερο φωσφόρο και λοιπά χρήσιμα άλατα ή μέ τις ζωϊκές τροφές. Γιατ'ι αί δόσεις πού επιτρέπεται
40 Τροφή κα ί Ζ&»ή
νά φάμε από τις τελευταίες εΐνε περιωρισμένες.”Ας δώσουμε ένα παράδειγμα : 100 γραμμάρια
κροκού περιέχουν 524 χιλιοστόγραμμα φωσφόρου- άλλ3 ένας κροκός ζυγίζει μόνον 15 γραμμάρια και περιέχει επομένως μόνον 78 χιλιοστόγραμμα. Ούτε δμως περισσότερα από δύο αυγά την ήμέρα επιτρέπεται νά φαμε, άλλ’ ούτε και κάθε ημέρα, ιδίως μετά το 40όν έτος, μεταξύ τών οποίων βρίσκονται οΐ περισσοτέραν σοβαράν εργασίαν καταβάλλοντες. Έ ν φ μαύρο ψωμ'ι καί κάθε ήμέρα καί σε αρκετή δόσι το τρώμε καί μόνο μέ 200 γραμμάρια (70 δρά μια περίπου) εισάγουμε 800 χιλιοστόγραμμα φ ω σφόρου. Καί αυτά τά σταφύλια πού περιέχουν μ ό νον 31 χιλιοστόγραμμα στά 100 γραμμάρια, δίδουν στον οργανισμό περισσότερον φώσφορον, αφού ε π ιτρέπεται νά φάμε καί μιά οκά, μέσα στην οποίαν υ πάρχουν 375 χιλιοστόγραμμα περίπου.
Έ κ των ανωτέρω γίνεται φανερόν οτι : εάν εφαρ- μώση ό πνευματικώς εργαζόμενος δύο βασικές επιταγές της νέας διαιτητικής, δεν έχει ανάγκην ιδιαιτέρας διατροφής.
Ή πρώτη εΐνε : Άντικατάστασις τού άσπρου ψ ω μιού μέ το μαύρο.
Καί αν έφαρμόση καί την δευτέρα πού λέγει : «Λ ίγ3 «π3 δλα καί από τίποτε πολύ» θά περνούν από το τραπέζι του τά ψάρια, τ’ αυγά καί ίά μυαλά, αλλά καί οί ξηροί καρποί καί ολα τά φρούτα καί τά χόρτα τής εποχής, ώστε ό οργανισμός του θ ά εφοδιάζεται μέ φώσφορο, μαγνήσιο, βιταμίνες καί ό,τι άλλο άνα- καλυφθή στο μέλλον πώς εΐνε απαραίτητο στη πνευματική του εργασία.
Οί άντιφρονοϋντες λέγουν :
•Λκκτροφη πνευμαπκώ ς έργ«ζομέν«ν 41
Ό φώσφορος τώ ν ζωϊκών τροφώ ν άπορροφάται σέ πολύ μεγαλειτέρα αναλογία η τών φυτικών.
Αυτό αληθεύει για τούς ταχυφάγους. Ά λ λ 5 ή καλή μάσησις βρίσκεται επί κεφαλής κάθε υγιεινής διατροφής. ’Αληθεύει κυρίως για τούς άντιφυσιολο- γικώς τρεφόμενους πού έχουν αδύνατο νευρικό σύστημα καί πάσχοντας ώς Ικ τούτου τα πεπτικά των όργανα.
Ά πόδειξ ις ότι δ φυτικός κόσμος είναι δ μεγαλεί- τερος προμηθευτής όλων Ιν γένει τών αλάτων είνε οτι όχι μόνον τα φυτοφάγα άπ’ αυτόν προμηθεύονται δλα τά στοιχεία προς σχηματισμό του δργανι- σμοϋ των άλλα καί πλήθος ανθρώπω ν πού τρέφονται μέ μαύρο ψωμί. όσπρια καί χόρτα.
Έ ά ν ή υγιεινή καταδικάζει τήν αποκλειστική •φυτοφαγία δ λόγος εινε ή πτωχεία της σέ λεύκωμα καί δχι σέ φωσφόρο καί λοιπά αλατα.
Συμπέρασμα : Ά ν δέν είναι άπολύτως γνω στό τί ξοδεύει δ πνευματικώς εργαζόμενος, είνε δμως πλέον ή γνωστόν οτι έ'χει απόλυτον άνάγκην άπό χ ί- νησ ι. Αυτού άς στρέψη τήν προσοχή του καί όίς μήν ενδιαφέρεται καθόλου για τή διατροφή πού
•αρμόζει στήν πνευματική του εργασία. Φ θάνει επαναλαμβάνουμε, νά συμμορφώνεται προς τις υποδείξεις τής νέας διαιτητικής, μεταξύ τών βασικωτέρων τής δποίας ε ί ν α ι : ’Ό χ ι πολύ ζωικό λεύκωμα· δχι επομένως πολλά αυγά, ψάρια καί μυμλά, άν θέλη •νά διατηρήση επί πολύ φρέσκο τό μυαλό του.
ΣΑΛΑΤΕΣ - ΜΑΡΟΥΛΙΜιλήσαμε σύντομα γι’ αυτές, δταν πραγματευ-
θήκαμε τδ ζήτημα τών βιταμινών. Μέ την επιθυμία τότε να γνωρίσουμε στο κοινό τις φρεσκοανακαλυ- φθεΐσες πολύτιμες αυτές ουσίες, φαίνεται πώς ξεπε- ράσαμε τον σκοπό. Γιατί έκτοτε β ιτα μ ίν ε ς καί κ α λή δ ια τρ ο φ ή κατήντησε να σημαίνουν ένα καί τό αυτό. Ά κούτε νά λέγουν : «Τρώτε πολλά φρούτα ' έχουν βιταμίνες». 'Ωσάν τά φρούτα νά μην έχουν τίποτε άλλο καί πρέπει νά τά τρώμε μόνον για τις βιταμίνες των.
Ά λ λ ο ι λέγουν : «Ή σταφίδα δέν αξίζει τίποτε' δ καθηγητής τάδε είπε πώς δέν έχει βιταμίνες». Καί άν άληθεύη αύτό, δέν έχει καμμιά σημασία. Την σταφίδα πρέπει νά την τρώμε δχι γιά την βιταμίνη, αλλά γιά τό εκλεκτό της φρουίοσάκχαρο καί λοιπά πολύτιμα της συστατικά. Ή σταφίδα είνε τροφή τού χειμώνος, οπότε ύπεραφθονοϋν γύρω μας αι βιταμίνες τών εσπεριδοειδών. Καί άν έπρόκειτο νά τρώμε τά πορτοκάλια μόνον γιά τις βιταμΐνές των καί δχι γιά πλείστες δσες άλλες πολύτιμες ουσίες, μάς έφθανε μόνον μισό πορτοκάλι.
'Η παρεξήγησις έφθασε μέχρι τού σημείου ' νά φορτώσουν στη ράχι τών βιταμιναιν την καταδίκη πού κάμνει ή επαναστατική διαιτητική στη μαγειρική. Έ ν φ , καθώς λεπτομερώς αναπτύξαμε, ή μαγειρική καταδικάζεται γιά την άλλοίωσι πού προξενεί στα λευκώματα, στά οργανικά αλατα, στις διαστάσεις καί λοιπές ζωντανές ουσίες, μεταξύ τών οποίων τάσσονται καί αι βιταμίνες. Πρέπει καλά νά Ιννοή-
Σ α λ ά τε ; - Μαροΰλ» 43
σετε δτι αν ή καλή διατροφή οφείλει νά περιέχϊ) μ ια μικρά δόσι από ωρισμένες βιταμίνες, δεν θά πή ομως δτι αρκεί ή ύπαρξις ή ή 'έλλειψις βιταμινών για νά καθορίσει αυτή καί μόνη τήν αξία μ ια ς τροφής.
>1«★ *Έ ίδια παρεξήγησις έλαβε χώραν προκεψένον
περί τής αξίας τής ωμής σαλάτας και τήν παρεξή- γησιν αυτήν πρόκειται νά ά'ρωμεν σήμερον.
Προ τής επαναστάσεως, πού έλαβε χώραν στο ζήτημα τής διατροφής, μιλούσαν περιφρονητικά γι* αυτές. “Ε γραφαν : « 'Όσον άφορφ τις πράσινες σα· λάτες πού περιέχουν ελάχιστα ίχνη θρεπτικών συστατικών καί αποτελούνται κυρίως από νερό 80 - 90 ο)ο και κυτταρίνη καί παρουσιάζουν άντίστασι στήν πέψι, δεν αξίζει τον κόπο νά τις τρώγουμε».
'Ως νά μή έφθαναν αί ανωτέρω δυσμενείς περί σαλάτας κρίσεις, τής προσήφώη αργότερα καί ή μομφή δτι είναι ό φορεύς τού τΰφου. Καί έτσι έ- ξωστρακίσθη έξ ολοκλήρου από τό τραπέζι μας.Ή λ θ α ν όμως αί τελευταίες έρευνες πού τήν επα- νέφεραν στο τραπέζι μας μετά πολλών τιμών. Τί μάς έγνώρισαν αί έρευνες αυτές ;
1) Ό τ ι αυτό τό νερό τών σαλατικών, για τό όποιον μιλούν τόσο περιφρονητικά, είναι δ,τι πολύτιμο μπορεί νά μάς προσφέρη ή φύσις πρός δ ιατροφήν μας. Εΐνε ό ορός τού αίματος τών φυτών,παραπλήσιος πρός τον ορόν τού αίματος τούανθρώπου, πού περιέχει έν διαλύσει δλα τά οργανικά άλατα καί λοιπά θρεπτικά συστατικά, τά όποια εινε καί συστατικά τού δικού μας αίματος. Α ί ουσίες αυτές μόνον διαλελυμένες μέσα
44 Τροφή κ α ί Ζωή
βτό νερό τό δικό των άφομοιόνονχαι εύκολα. Γ ι ’ αυτό χά σαλατικά και χά χόρτα εν γένει έχουν τό ρεκόρ τής χρησιμότητός των, δταν τρώγωνται φρεσκοκομμένα και ωμά καί ό'χι μόνον γιά τις β ιταμίνες των.
2) Ε ΐπαμεν άλλοτε καί επαναλαμβάνουμε καί εδώ: Τό λεύκωμα των πρασίνων χόρτων εΐνε τό τε- λειότερον καί δτι τρώγοντες αυτό δεν στερούμεθα κανένα από τ ’ απαραίτητα προς ΰφανσιν τών ιστών μας λευκοματοειδές. Τό μόνον των ελάττωμα εινε^δτι ή ποσότης των είνε μικρά.
3) Μία μεγάλη καί δυσαναπλήρωτη χρησιμό- της των πρασίνων σαλατών εΐνε δτι αποτελούν τις πλουσιώτερές μας αποθήκες αφομοιώσιμου σιδήρου. Τ ά πλουσιώτερα σχεχικώς είνε τό σπανάκι καί τό μαρούλι.
4) "Οσοι, τέλος, μετρούν την αξία τής τροφής μόνον μέ τις θερμίδες - άλλη πλάνη αυτή περί τής οποίας θ ά μιλήσουμε σε λίγο - καί γ ι’ αυτό δεν δίδουν την άρμόζουσαν ·θέσιν στις ωμές σαλάτες, οφείλουν νά γνωρίζουν δτι αυτές περιέχουν ουσίες, τών οποίων δ ρόλος εΐνε νά δίδουν στον οργανισμό την ικανότητα νά καίη, ν’ άφο- μοιόνη, μέ μια λέξι νά χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ τά θρεπτικά συστατικά τών άλλων τροφών. Καί παρόμοιες ουσίες εΐνε αί διάφορες διαστάσεις, τά δξινα άλατα, καί αί βιταμίνες. Τά δέ αρώματα καί τά δ ιάφορα αιθέρια έλαια πού υπάρχουν σέ δλα σχεδόν τά σαλατικά, βοηθούν την πέψι' γιατί ερεθίζουν την δσφρυσι καί την γεύσι καί διεγείρουν ψυχικώς τήν δρεξιν. Αυτά εΐνε τά φυσικά δρεκτικά πού κάμνουν περιττά δλα τά τεχνητά τής μαγειρικής.
Σ χλ ά τες - Μαρούλι
Μ ο ι ρ ο ΰ λ ι
’Επί κεφαλής ιώ ν ωμών σαλατικών βρίσκεται χό μαρούλι. Περιέχει άρίστης ποιότητος λευκωματοειδή και τά χέσσαρα είδη ιώ ν βιταμινών. ’Εκτός δέ από τον πλοΰχό χου σέ σίδηρο είναι και χό πρώτο μεΐαξύ χών δλιγίστων τροφών μας π ο ν περιέχει αρσενικό.
"Ωστε οί άναιμικοί ωφελούνται περισσότερον τρώ- γοντες μαρούλια παρά καχαπίνονιες καταπότια Π ίνκ ή άλλων ειδών σκευασίες άρσενικοσιδηροΰχες. Ν ά προτιμώνται όχι αί τρυφερές και ωχρές «σαν ρω- μαντικές χλωρωτικές κοπέλλες» καρδιές των μαρου- λιών, άλλα τά πράσινα φύλλα. "Οχι μόνον γιατ'ι εΐνε πλουσιώτερα σέ σίδηρο, αλλά γιατί αυτά κυρίως σκλαβόνουν τις ήλιακές ακτίνες καί μάς μεταδίδουν τήν ευεργετική των ενέργεια.
’Εκτός τών ανωτέρω συστατικών υπάρχει στό. μαρούλι καί ιδίως στό κοτσάνι αυτού μιά ουσία καταπραϋντική τών νεύρων, τό «λακτουκάριουμ», τό οποίον έχει τις ιδιότητες τού οπίου, χωρίς νά έχη καί τά δυσάρεστά του. Γ ι ’ αυτό τό μαρούλι ε ίνα ι ιδ ια ιτέρως χρήσιμο στους νευρικούς. Νά τρώγεται κατά προτίμησι φρεσκοκομμένο, καλοπλυμένο, κομμένο στά 4 μέ τό κοτσανάκι του. "Οταν τό κάμνετε σαλάτα νά φροντίζετε νά μή χάνη τήν φρεσκάδα του μέ πολλά άνακατώματα.
"Οταν πρωτοέγραψα υπέρ τής ωμής σαλάτας μερικοί πού επί έτη τήν στερήθηκαν, ρίχθηκαν σ’ αυτή μέ τά μούτρα καί φάγανε δλόκληρες σαλατιέρες. Καί τό αποτέλεσμα; Κακοστομαχιά. Καί άκούσθη- καν μερικοί γιατροί νά λέγουν τρίβοντες από χαρά.
Ίροφ ή κοά Ζ«ή
τά χέρια: « Ή Καισίγρα μα; δημιουργεί, μέ όσα γρά -φει, πελατεία».
Τό βέβαιον εινε δ η την πελατεία αυτή δεν τήν δημιουργήσαμε ημείς, άλλ’ οι ίδιοι οϊ πελάται πού τρώγοντας τήν σαλάτα ξέχασαν δ',τι ιδιαιτέρως ε ίχαμε σχετικώς τονίση: Ή κάθε τροφή πού πρωτο- τρώγει κανένας ή πού έχει καιρό νά φάγη, εινε ένας εχθρός" και δτι δ νόμος τής συνήθειας, δηλ. τής ε- ξοικειώσεως, ισχύει περισσότερον άπό κάθε άλλη εκδή- λωσι τής ζωής στην τροφή. Γ ι ’ αυτό πρέπει να πρωτοαρχίζουμε από μικρές δόσεις, τις όποιες θ ’ α υ ξάνουμε καθημερινώς. Ούδεμία Λνάγκη νά ξεπερνούμε τις 3 — 4 κουταλιές τής σούπας. Σ τα παιδιά και τ’ αδύνατα στομάχια άρκεί τό ήμισυ τής δόσεως. Π άντως ένα φυσιολογικό στομάχι μπορεί, δταν ε· ξοικειωθή, νά φάνη καί ένα-δυό μαρούλια. Μη λη- σμονήτε δτι γιά νά πεφθή ή σαλάτα έχει ανάγκηαπό καλή μάσησι και σιέλωσι.
** *
Μιά σαλάτα πού περιέχει περισσότερα ωμά χορταρικά είνε ή εξής:
Μαρούλι, αντίδια, ρόκα, κάρδαμο, λάχανο, σπανάκι, σέλινο, ραδίκια, μαϊδανό, ραπανάκια, λίγα ά π ’ δλα αυτά ή από μερικά, κόπτετε σέ ψιλές λωρίδες καί προσθέτετε κρομμυδάκι φρέσκο ψιλοκομμένο.
Δοκιμάσατέ την καί τότε μού λέγετε αν τρώγων- ται ή δχι ωμά τά σπανάκια καί λοιπά χορταρικά.
Ό λαός χωρίς νά γνωρίζη τίποτε περί περιεκτι- κότητος τών σαλατικών σέ σίδηρο, ή αρσενικό ή β ιταμίνες μέ μόνο οδηγό τό δυνατό του ένστικτο, αναγνωρίζει τήν χρησιμότητα τών ωμών σαλατικών κα-
2κ λά τε$ - Μαρούλι 47
θώς γίνεται φανερόν από το εξής δίστιχο :Φάγε ρόκα νά πλονμίσβς κάρδαμο νά κοκκίνισες.
’Εκείνο ομως κυρίως πού δείχνει πόσο ασφαλής οδηγός στη διατροφή είναι τό γούστο τού λαού πού δεν τό διέφθειρε πολυσύνθετη μαγειρική, είναι ή εύ- ρυτάτη παρ’ αυτού χρήσις τού σκόρδου και τού κρομμυδιού. Τα δύο αύτά πολυτιμότατα τρόφιμα θ ά μας απασχολήσουν Ιδιαιτέρως.
Θ'.
ΕΙΔΗ ΑΑΧΔΗΟΚΗΠΟΥΡΙΚΗΣΘά εξετάσουμε σύντομα τά κυριοότερα αύτών καί
εκτενέστερα σέ ειδικά κεφάλαια μόνον τά σκόρδα - κρομμύδια και τά λάχανα - κουνουπίδια.X w x v á v i s
Είνε έ'να από τά πλουσιώτερα πράσινα τού φ υ τικού βασιλείου. Τό εκλεκτό σπανάκι περιέχει καί μέχρι 3 ο)ο λευκωματούχες ουσίες. Ε ίνα ι τό πλου- σιώτερο σέ αφομοιώσιμο σίδηρο από δλα τά εϊδη τής λαχανοκηπουρικής· ειδικό επομένως κατά τής άναιμίας. Ε ίνα ι πλούσιο καί σέ φώσφορο. Ευκοίλιο δέ περισσότερο από τά ραδίκια.
Δυστυχώς περιέχει πολλά οξαλικά άλατα- γι’ αυτό απαγορεύεται σ’ δσους πάσχουν από λίθους νεφρών καί ήπατος καί από όξαλουρία. Ε π ίσ η ς καί στους αρθριτικούς, δχι μόνον γιά τά οξαλικά άλατά, αλλά καί γιατί παράγει ούρικόν οξύ. ”Αν καί ωφε- λιμώτερον ωμό, δέ παύει νά είνε εκλεκτή τροφή καί βρασμένο. Τελεία τροφή ώς σπανακόρρυζο καί
σπανακόπηττα.
3 Β έλ τν ο
Ό λαός πιστεύει ότι δλα τά χορταρικά που αρχίζουν από σίγμα έχουν πολλά οξαλικά άλατα και απαγορεύονται στους αρθριτικούς. Αυτό δεν αληθεύει ώς προς το σέλινο. ’Ιδού τι λέγει σχετικώς δ πίναξ περιεκτικότητος οξαλικών αλάτων σέ 100 μέρη:
Σέλινο ϊχνη. ’Α ντίδ ια 0,03, Ραδίκια 0,04, Κουνουπίδια 0,06, Ντομάτα 0,08, Π ατάτα 0,40, Σ π α νάκι 2,90.
Ό πίναξ αυτός δεν άναφέρει τα σέσκουλα. Τό βέβαιον είνε δτι δεν θά τά παρέλειπεν δν περιείχαν αξία λόγου ποσότητα οξαλικού οξέος. 'Ό σ ο ν άφορφ τό σέλινο ευτυχώς καί δεν περιέχει παρά μόνον ίχνη . Διότι εινε δχι μόνον δρίστη τροφή, άλλα καί φ άρμακο διουρητικό καί εναντίον τής λιθιάσεως. Ώ μ ο καλόν νά μπαίνη σέ μικρά δόσι στις σαλάτες. Βρασμένο δε σέ δσο τό δυνατόν περισσότερα φαγητά . "Αριστο καί τό ρούσσικο σέλινο, αΐ χονδρές δηλαδή ρίζες αΰτοΰ. Τριφτό ωμό στις σαλάτες. Βραστό σέ πλήθος φαγητά, ίδίως ταιριάζει πολύ στη φασουλάδα.
Ά ντ ιθέτω ς προς τό σπανάκι είνε ειδικό στά ήπα- τικά νοσήματα καί ιδίωςστόν ΐκτερο. Γ ι’αύτό σέ λουτρά πού θεραπεύονται τά νοσήματα αυτά - Λουτράκι κλπ.- πρέπει νά κατέχουν στή διατροφή εξαιρετική θέσι τά καρότια. Φημίζεται καί ώς θεραπευτικό του πυοφύτη. Σήμερα στην Ευρώπη τό καροττόζουμο τείνει ν’ άντικαταστήση τό χαμομήλι των βρεφών. Ε π ίσ η ς πειράματα απέδειξαν δτι, λαγοί τρεφόμενοι
48 Τροφή καί Ζωίτ
Ε ίδη Κ ηπουρική; 49
άποκλειστικώς μέ καρόττα, παρουσιάζουν μεγάλην αντοχή στη φυματίωσι. Περιέχουν μηλικά και φ ω σφορικά άλατα ασβεστίου και ποτάσσας' Ισίσης σ ίδηρον και ϊχνη μαγγανίου, τό όποιον σ ' ελάχιστα τρόφ ιμα υπάρχει. ’Απαγορεύεται μόνον στους διαβητικούς. Δυστυχώς οί Έλληνες δεν αγαπούμε τά καρόττα,ενφ οϊ ξένοι τά θεωρούν §να άπδ τά εκλεκτότερα φαγητά . Δεν πρέπει νά λείπουν όχι μόνον από τά όσπρια και τις χορτόσουπες, άλλά καί άπό τό βραστό κρέας καί ψάρι. "Αριστα καί ως πουρέ μόνα ή μέ πατάτες καί κολοκυθάκια. Καρόττα, καθώς καί. τό κουνουπίδι, ή πατάτα καί πλεΐστα άλλα είδη γ ίνονται τελεία τροφή μέ σάλτσα πού γίνεται μέ α λεύρι, γάλα, τυρί καί βούτυρο - σάλτσα μπεσαμέλ κατά Τσελεμεντέ. "Οταν έχη κανείς στο τραπέζι του ενα παρόμοιο φαγητό, δεν χρειάζεται τίποτε άλλο παρά μόνον μιά ωμή σαλάτα καί ενα φρούτο.
Κ ο λ ο κ υ θ ά κ ι «
Νά ενα ζαρζαβατικό πού επιτρέπεται σε όλους καί δέν απαγορεύεται σέ κανένα. Μικροί καί μεγάλοι, νέοι καί γέροι, γεροί καί άρρωστοι μπορούν νά τό τρώγουν ελεύθερα όλοι. Ε ΐνε άπό τά πτωχότερα σέ λεύκωμα. Καί όχι πλούσια εις άμ υλον γ ι ’ αυτό δέν απαγορεύονται ούτε στούς διαβητικούς. Ειδικά σέ νεφριτικά καί καρδιακά νοσήματα- γιατί εκτός των άλλων εινε καί διουρητικά. Ε ΐν ε ακόμη καί ευκοίλια. Εκλεκτή για όλους τροφή εΐνε καί αΐ μεγάλες κολοκύθες.
Π ρ ά β ιν « φ * β ο λ ά κ ι« , χ ο υ ν α ά
Εΐνε από τά αγαπητότερα, στούς πολλούς είδη4
50 Τροφή και Ζωή
λαχανοκηπουρικής. Τελευταίως δμως ή άνάλυσις τα εφερε ως αρκετά πλούσια σέ οξαλικά άλατα. Γ ι ’ αυτό απαγορεύονται στους αρθριτικούς, ήπατικοΰς, και νευφριτικοός.
Ά ρ ίσ τη γιά δλους τροφή εΐνε καί αι μ η ά μ ν ε ς καθώς καί αί μ ελ ιτζά ν ες . Α ποφεύγετε μόνον τις άωρες μελιτζάνες γιατί περιέχουν δηλητηριώδεις ουσίες.
"Ολα τά ανωτέρω είδη γίνονται εΰπεπτότερα άν, λίγο πρίν τά κατεβάσουμε από τή φωτιά, ρίξουμε αρκετά από τά αρωματικά χορταρικά μαϊδανό, άνηθο , μάραθο κλπ.
Ά γ γ τ ν ά ρ σ τ
Πλουσία τροφή, διουρητική καί στυπτική· γιατί περιέχει πολλή τανίνη. Εϊνε ή θεία πρόνοια των διαβητικών- διότι οϊ υδατάνθρακες της άφομοιό- νονται εύκολα καί δεν αυξάνουν τό σάκχαρον. Μα- γείρευμα που τις συμπληρώνει καί τις πλουτίζει εινε τό λεγόμενο ά ΐ ά π ο λ ίτα . Δηλαδή μαζί με π α τάτες καί πολλά κρεμμύδια, μέ λάδι καί πολύ λεμόνι. Αυτό τό είδος τής απλής μαγειρικής εΐνε αρι- στο γιά πλεΐστα είδη τής λαχανοκηπουρικής : τά καρόττα, τά σέλινα τά ρουσσικα, τά πράσσα κλπ. μόνο τό καθένα ή άνά δυο, πάντα μαζί μέ ολόκληρα κρεμμύδια καί πατάτες. Περιττόν νά προσθέσω δτι καί αί άγγινάρες τρώγονται καί ωμές.
Πατάτες : "Ο,τι εκλεκτόν, χρήσιμο καί υγιεινό εχει νά μας δώση δ φυτικός κόσμος. Τροφή άρίστη γιά νέους καί γέρους, γιά γερούς καί αρρώστους, άρθριτικοιίς, παχυσάρκους καί νεφριτικούς, Δεν
Ε ίδη Κ ηπουρική; 31
υπάρχει σχεδόν ασθένεια στύν οποίαν απαγορεύεται ή πατάτα. Ούτε καν στον διαβήτη. Κατά την γνώμη, μάλιστα, μερικών ιατρών θεωρείται ώς ειδική τροφή αυτών' γιατί χά^ις στα άλατα τής ποτάσσας κρατεί τό αιμα αλκαλικό. Πάντως καλόν εινε οί διαβητικοί να μη κάνουν χρήσιν τής πατάτας χωρίς την άδεια τοΰ ιατρού των.
Ή πατάτα εϊνε πτωχή σέ λεύκωμα καί ιδίως σέ λίπος. Καί τό λίγο πού έχει άπό τά δύο αυτά, βρίσκεται κοντά στή φλούδα. I V αυτό δεν πρέπει νά καθαρίζεται με τό μαχαίρι άλλα νά ξύνεται. Πόσο θρεπτικωτέρα εινε ή φλούδα γίνεται φανερόν από τό εξής αυθεντικό περιστατικό : ’Ατμόπλοιο μέ φορτίο πατάτας εξώκειλε σ’ έρημη ακτή. ΤΗ το εποχή πού δεν ύπήρχεν ασύρματος. "Οταν έτελείωσαν τά άλλα των τρόφιμα, ετρέφοντο άποκλειστικώς μέ πατάτα. Ε ν τ ό ς δλίγου δλοι άρρώστησαν από τήν λεγομένην «πατατοαρρώστεια» καί ή οποία οφείλεται, καθώς είπαμε άλλοτε, κυρίως σέ ανεπαρκή ποσότητα λιπα- ράςούσίας. Δεν έσώθη παρά μόνον ένας μικρός μούτσος. Αυτός, επειδή δεν έχόρταινε μέ τις λιγοστές πατάτες πού τού έδιδαν, έτρωγε δλες τις φλούδες πού πετούσαν οί χορτάτοι.
"Ετσι συμβαίνει γενικώς στή ζωή. Οί προνομιούχοι πάσχουν από πλήθος νοσημάτων πού οφείλονται στή πολύ ραφιναρισμένη καί καρυκευμένη τροφή, τις όποιες άρρώστειεζ αγνοούν οί πτωχοί πού τρώγουν ψωμοτύρι. Τρώγουν οί μέν τά άρθριτικώ- τατα σπαράγγια καί αφίνουν στούς δέ τήν πανάκεια τής κρεμμυδοφαγίας πού θά γνωρίσουμε στο άλλο κεφάλαιο. Τά πάντα αντισταθμίζονται στή ζωή. Τό .μόνο πού δέν αντισταθμίζεται εινε δταν λείπη τό
52 Τρβφή καί Ζω«
ψωμί καί τό κρεμμύδι.Ό καλλίτερος τρόπος μ αγε ιρέμα τος εινε ψητέςστή
χόβολη η στο φούρνο. ’Ό χ ι βραστές· γιατί αφήνουν στο νερό μέρος από τά άλατά των. Μαγειρευτές με βούτυρο ή μέ λάδι, ναί, καί τηγανίτες' φθάνει νά μην εινε ξηροτηγανισμένες. Ό σ ο ν αφορά τον πουρέ δεν εινε καί τόσο ευκολοχώνευτος, δσον πιστεύεται· γιατί δλοι σχεδόν τον καταπίνουν*χωρίς νά τον μασούν. Νά μασάτε τον πουρέ ; Καί βέβαια. Μάσησις δεν θά πή μόνον κατάτμησις, αλλά κυρίως σιέλωσις. Γ ιατ ί μέ τον σίελο καί δ'χι μέ τό γαστρικόν υγρό χωνεύεται τό ά'μυλο τής πατάτας, δπως καί κάθε άλλο άμυλο. Ό πουρές, λοιπόν, εισερχόμενος στον στόμαχο χωρίς νά σιελωθή, ΰφίσταται ζυμώσεις καί φέρει δυσπεψία. Γ ι ’ αυτό Γ άλλος ιατρός δέν δίδει στους στομαχικούς τής κλινικής του πουρέ παρά μόνον αφού αναμίξη μέσα σ’ αυτόν 13 χαλικάκια. Οί ασθενείς του, αναγκασμένοι νά ξεδιαλέξουν τά χαλίκια αυτά, περιφέρουν πολλές φορές σιό στόμα των τον πουρέ πριν τον καταπιούν. Ε π ο μ έ ν ω ς θέ- λοντες καί μή τον σιελόνουν.
Ή πατάτα, δταν την βγάζουν άωρη από την γή , ή άν μείνη σέ υγρό, θερμό υπόγειο, περιέχει μιά δηλητηριώδη ουσία, την αολανίνη . Τις πατάτες α υ τές πού εινε πρασινωπές καί καίνε’ πρέπει νά τις α ποφεύγετε.
** $Θεωρώ καλόν νά δώσω γενικές οδηγίες γιά όλα
τά χορταρικά καί ζαρζαβατικά, γιά δσα ώμιλήσαμε καί γιά δσα δ'χι.
1) Νά τά πλύνετε την ώρα πού πρόκειται ν ά τά βράσετε, χωρίς νά τ’ αφήνετε νά μουσκεύουν μέ
Ε ίδη κηπουρική; 53
σα στο νερό' γ ιατί αφήνουν μέσα σ’ αυτό ένα μέρος από τά άλατα κ</ΐ τ’ αρώματα των.
2) Προκειμένου να τά βράσετε μή λησμονήτε όχι στο νερό πού βράζουν αφήνουν δχι μόνο το δικό των πολύτιμο νερό και δλα τ’ αρώματα άλλα καί ενα μεγάλο μέρος από τά άλατα, τά λευκωματοειδή και τό σάκχαρον. Δεν μένει ή ό σκελετός, ή κ υ τ τ α ρ ίν η , χρήσιμη βέβαια καί αύτή πρός πρόληψι τής ■δυσκοιλιότητος, άλλ’ αποτελεί ενα μικρό μέρος τής ■όλης άνεκτιμήτου αυτών χρησιμότητος. Γ ’ αυτό δσα δεν τρώγονται ωμά, πρέπει νά βράζουν λ ίγ η ν ώ ραν καί σέ λ ίγο νερό- Καί τό νερό αυτό μή τό πετάτε. ’Ά ν εΐνε ραδικιών πίνετέ το μαζί μέ λίγο λεμόνι. ”Αν εΐνε από καρόττα, κολοκυθάκια, κουνουπίδι κλπ., ετοιμάζετε την βραδυνή σούπα τών παιδιών. Έ λέχθη , πολύ όρθώς, δτι νά πετάμε τό ζουμί αυτό εΐνε σάν νά βράζουμε τό τίλιο ή τό χαμομήλι, νά πετάμε τό νερό καί νά τρώμε τό άνθος πού χρησιμέυσε πρός παρασκευή του ζεστού.
'Ο καλλίτερος τρόπος εινε νά βράζωνται στον ατμό μέσα σέ ειδική διπλή κατσαρόλα. Ευτυχώς υ πάρχουν παρόμοιες εγχώριες προσιτές στο κάθε βαλάντιο.
3) 'Απλούς δσο καί υγιεινός τρόπος μαγειρευμα- τος τού φυτικού αυτού κόσμου εινε αΐ χορτόσουπες. Κρεμμύδια, σκόρδα, πατάτες καί ντομάτα καλόν νά μπαίνουν πάντοτε. Τά ά'λλα θά εΐνε τής εποχής : καρόττα, κολοκυθάκια, πράσσα, σέλινο κλωνάρια καί ρίζα, κουνουπίδι, μελιτζάνα, σπανάκι κλπ. είτε κ ομ ματάκια εϊτε περαστά. Περαστά εΐνε γιά δλους καλά. Κομματάκια προτιμότερα γιά τούς δυσκοίλιους. Γιά νά περάση εύκολα ή χορτόσουπα χρειάζεται ειδικό
54 Τρβφη κ α ίZwfr
μηχάνημα. Δυστυχώς δεν μπορούμε νά ποΰμε γι’ αυτό δ,τι για την διπλή κατσαρόλα. "Οσα σχετικά μηχανήματα υπάρχουν εινε ξενικά και στοιχίζουν πολΰ.
Και δσες μέν δίδουν χίλιες και δυο χιλιάδες δραχμές για ένα αμπαζούρ τής μόδας και λυπούνται νά δώσουν 200 δραχμές γιά τό σκεύος τής χορτόσουπας, πρέπει νά γνωρίζουν δτι από τά χρήσιμα τής κουζίνας καί ό'χι από τά περιττά τού σαλονιού διακρίνεται ό αληθινά πολιτισμένος από τον μισο- πολιτισμένον. Ε π ε ιδ ή δμως δλοι δέν έχουν σαλόνια καί περιττά, ένφ δλοι πρέπει νά τρώγουν χορτόσουπες, γι’ αύτο καλόν θά ήτο νά άνελάμβανε ή ελληνική βιομηχανία νά προμηθευ'η παρόμοια προσιτά σέ δλα τά βαλάντια.
Τελειώνοντας επαναλαμβάνουμε καί εδώ δ,τι ε ίπαμε καί άλλοτε:
Πρέπει δλα τά είδη τής κάθε εποχής νά περνούν από ιό τραπέζι μας· γιατί τό καθένα, εκτός από τά κοινά, περιέχει καί στοιχεία μέ ιδιότητες θεραπευτικές πού δέν υπάρχουν στά άλλα.
Κατά τό 1678 ’Ά γγλος ιατρός, πρόδρομος τώ ν σημερινών φυτοφάγων καί φυτοθεραπευτών, εκφράζει την ευγνωμοσύνη του προς τον φυτικό κόσμο πού τρέφει καί θεραπεύει καί καταλήγει ως εξής», κατά πρόχειρη μετάφραση:
«Μ ακράν αηό σας τά γεύματα που μολύνει τό αίμα τών ζώω ν. Μ ακράν από σάς τά συμπόσια που- σάς προμηθεύει δ θάνατος αυτών. ’Άρρω στος , θά ζητήσης την θεραπεία σου ατά χόρτα που περ ιφρόνησες δαο ηαο καλά. Δεν μπόρεσαν νά γίνουν τροφύρ σου; Α ϊ, λοιπόν, θά γίνουν φάρμακά σου».
Ε ίδη Κηπουρικής 55
Αυτή είνα ι ή αλήθεια: ’Ά ν δεν τά π ά ρ ο υ μ ε ώ τρ ο φ ή , d'à τά π ά ρ ο υ μ ε ώς γ ια τρ ικ ό » .
I'·
Π Α Ν Α Κ Ε Ι ΑΣκόρδο και κρεμμύδι ήταν απ’ αρχαιότατων
χρόνοον τροφή τοΰ λαού. Ό Η ρ ό δ ο το ς αναφέρει δτι στήν πυραμίδα τοΰ Χέοπος τής Αίγυπτου ήτο χαρα- γμένον δτι έξωδεύθησαν 1.600 τάλαντα για ραδίκια, σκόρδα καί κρεμμύδια για διατροφή τών εργατών. ’Αργότερα δμως τόσον ηύξησεν δ θαυμασμός προς τα δύο αυτά τρόφιμα, ώστε έθεωρήθησαν τρο φές κατάλληλες μόνον για τούς αθανάτους. ’Από ΐήν στιγμήν τής άποθεώσεώς των έπετρέπετο στους θ ν η τούς να τά έχουν στο στόμα των μόνον όταν προσ- ηύχοντο, δχι δμως και δταν έτρωγαν. Εις δέ τά σαρκοφάγους παριστάνοντο ιερείς καταθέτοντες επ τοΰ βωμοΰ ένα μπουκέτο κρεμμύδια. Βρήκαν κα μούμιες πού έσφιγγαν στο αποξηραμένο των χέρι ένα κρεμμύδι, ώς τελευταΐον αγαπητόν εγκόσμιον. Οί Ε β ρ α ίο ι τόσο πολύ εξετίμησαν τήν θρεπτικήν αξίαν αυτών, ώστε φεύγοντες άπό τήν Αίγυπτον θρηνούσαν κ α θ ’οδόν, μεταξύ άλλων, τό σκόρδο και τό κρεμμύδι τής ξένης γής τής εξορίας των. Έγκατασταθέν- τες δέ στήν Παλαιστίνη τά καλλιέργησαν ευρύτατα και έγιναν γενναίοι αυτών καταναλωταί.
Και οι αρχαίοι "Ελληνες έκαμναν εύρεΐα χρήσι αυτών. Ό ’Αριστοτέλης θεωρεί τό σκόρδο οχι απλώς ώς αφροδισιακόν, αλλά γενικώς ώς δυναμογόνον. Ό δέ Ιπ π ο κρ ά τη ς λέγει δτι ελάχιστα νοσήματα μπο-
56 Τρβφίι καί Ζ«ή
ροΰν ν’ άντισταθοΰν στή χρήσί των.Σ τή Ρώ μη ήχο εποχή πού χρησίμευαν ώς τροφή
δχι μόνον των πληβείων άλλα και των πατρικίων. Δεν υπήρχε καλοσερβιρισμένο τραπέζι χωρίς έ'να π ιάτο κόκκινο ωμό κρεμμύδι. Ά λ λ ’ αργότερα εξ αιτίας τής δυσοσμίας των ελησμονήθησαν αί θαυματουργι- κές των ιδιότητες κα'ι ή χρήσίς των περιωρίσθη μόνον στο λαό.
Τελευταίες δμως έρευνες έφεραν στο φώ ς κα'ι τήν θρεπτικήν αυτών αξίαν καί τις θρεπτικές των ιδ ιότητες. Πόσο θρεπτικό είνε τό κρεμμύδι φαίνεται από τον έξης πίνακα :
ΤΡΟΦΙΜΑ
Νερ
ό
Λεύ
κωμα
Ο/>Μ53οθ
>Η Λιπ
αρά βηα
Θερ
μίδε
ς εις
100
γρ
αμ.
Σκόρδο 61 6.60 80.50 ;ο .ιο 1.15 148Κρεμμύδι φρέσκο 87 1.60 10 0.27 0.60 49Κρεμμύδι ξηρό 20 8.27 67 0.66 3.20 301Ψωμί άσπρο 35 8.26 54 1 1 255
Τόσο πλούσια τροφή είνε τό ξηρό κρεμμύδι πού τό βγάζουν από τήν γή τό φ θ ινόπω ρον καί τό τρώ γουν τήν ά'νοιξτν, αφού στεγνώση καλά.
** *’Έ λθω μ εν τώρα στις θεραπευτικές αύτών ιδ ιό
τητες πού οφείλονται στα ά'λατα καί στο σπίρτο των καί ε ίνα ι σχεδόν ομοιες. Μ όνον πώ ς άλλες είνε εντονώτερες στο κρεμμύδι καί άλλες στο σκόρδο. Περιέχουν ό'χι μόνον καλήν δόσιν από τα συνήθη άλατα τού ασβεστίου, φωσφόρου, ποτάσσας, σόδας,
Πανάκεια 57
χλω ρίου, θείου, μαγνησίου, σίδηρου άλλα καί από δλα τά σπάνια μαγγανίου, ψευδάργυρου, ιωδίου, ¡βορίου, βρωμίου, φθορίου, πυριτίου. Ή παρουσία των αλάτων αυτών, από μερικά των οποίων μόλις ίχνη έχει δ δργανισμός μας, είνε απαραίτητη στη φυσιολογική λειτουργία αύτοΰ.
Ή ελλειψίς των γίνεται αισθητή με πλειστες δσες διαταραχές καί διάφορα νοσήματα. ’Έ τσ ι έξη- γοϋνται αί πολλαπλές προληπτικές καί θεραπευτικές ιδιότητες αυτών. Μετράτε : ΕΙνε μαλακτικά καί δ ιουρητικά. ’Α ντισηπτικά του έντερικοΰ σωλήνος, παρασιτοκτόνα, προληπτικά τής χολέρας, τής πα- νώλους καί τής γρ ίππης. Θεραπευτικά τΰφου καί δ ιφθερίτιδος. Χάρις στο θ ε ίο καί Ιώδιο ζωογονούν τήν κυκλοφορία καί τονόνουν τό νευρικό σύστημα' ώ ς έκ τουτου αυξάνουν καί τήν άμυνα του οργανισμού. Γενικά αντιπυρετικά καί άντισκορβουτικά. Ώ ς διουρητικά καί καρδιοτονωτικά θεραπεύουν ο ιδήματα καί ύδρωπα άσκίτη, φ θάνει νά μήν όφεί- λωνται σέ προχωρημένες παθήσεις ήπατος καί νεφρών. 'Ως έκ του πυριτίου προλαμβάνουν καί θ ερ α πεύουν τον ραχιτισμό κα ί τήν αρτηριοσκλήρωσή Ε ίνε γνωστόν δτι σήμερα με ενέσεις σκευασιών πυριτίου κατεβάζουν τήν αρτηριακή πίεσι καί ελαττώνουν τις κρίσεις τοΰ άσθματος καί τής στηθάγχης. Ό χυμός των θεραπεύει πυορροοΰντα τραύματα.
"Ολως τελευταίως άνεκαλύφθησαν αί θεραπευτικές των ιδιότητες επί τών χρονίων βρογχίτιδων καί τής φυματιώσεως. Γ ια τί τό σπίρτο αυτών πού περιέχει θειον, απομακρυνόμενου έκ τών πνευμόνων — έξ οΰ καί ή δΰσοσμος απόπνοια— απολυμαίνει τον βλεννογόνον αυτών. Τήν θεραπευτικήν ιδιότητα
>8 Τροφή χα ΐ Ζωή
Ιδίως του σκόρδου επί τής φυματιώσεως απέδειξαν,, Ικτός των άλλων, καί πειράματα εις νοσοκομεΐον εης Νέας Ύ όρκης. Έ π ί 1.082 φυματικών πού ύπεβλή>- θησαν εις 56 ειδών θεραπείας, το σκόρδο από δλε? τις άλλες φυτικέε ουσίες έδωκε τά καλλίτερα αποτελέσματα. "Ολοι ομολογούν δει ή χρήσις τού σκόρδου φέρει έλάττωσιν τού βηχός καί των πτυέλων, πτώ σιν τού πυρετού καί βελτίωσιν τής δλης υγείας. Ω φ ελ ε ί ιδίως στις χρόνιες μορφές. Τουναντίον βλάπτει όταν υπάρχουν φαινόμενα οξείας συμφορήσεως με υψηλό- πυρετό και α ιματηρά πτύελα' γιατί τό σκόρδο αυξάνει την συμφόρησι.
** *Κανένας πλέον σήμερα δεν αμφισβητεί τις πο
λύτιμες προληπτικές καί θεραπευτικές ιδιότητες των δύο αυτών τροφ ίμω ν. ’Ά ν δέν μπορούν να λάβουν στο τραπέζι δλων την θέσι πού τούς αρμόζει ας ό'- ψεται ή αφόρητος απόπνοια πού προξενούν. Γ ια τί κατά την ομολογία δλων, ωφελούν κυρίως τρωγό- μενα ωμά. Ε κ είνο ς πού θά εύρη τό μέσον νά έξου- δετερώση την δυσοσμία των θά γίνη ευεργέτης τής άνθρω πότητος.
Μερικοί νομίζουν πώς βρήκαν ασφαλές κατά τής δυσοσμίας μέσον : νά καταπίνουν ολόκληρη σκλίδα σκόρδου. Ε ϊνε πλέον ή βέβαιον δτι αν ψάξουν θά τό εύρουν απομακρυνόμενου εκ τών εντέρων ολόκληρον, δπως είσήλθε από τό στόμα. Ώ μ ο σκόρδο πού δέν μυρίζει εΐνε σκόρδο πού δέν άπερρο- φ ή θη . Μεγάλα αποτελέσματα δέν έχει καί δ μαϊδα- νός πού συμβουλεύουν πολλοί. Ό μόνος τρόπος πού περιορίζει πολύ την δυσοσμία του εΐνε νά λαμ- βάνεται ως βάμμα, τό οποίον ετοιμάζεται ώς έξης :
Πανάκεια 59
Κ αθαρόν οίνόπνευμα και σκόρδο άνά 100 δράμ- μια. Τό σκόρδο καθαρισμένο καί λεπτοκομμένο σαν κιμάς. Θ ά μείνουν σέ σκιερό μέρος επί ένα μήνα μέσα σέ μια φιάλη με πλατύ στόμιο καλά πω ματισμένο. Κ ατόπιν τό σουρώνετε καί παίρνετε ένα υγρό υποκίτρινο, τό οποίον φυλάττετε σέ μικρά φ ια - λίδια. Λαμβάνετε 30— 50 σταγόνας την ημέραν. Α ρχίζετε όμως από 10 καί καθημερινώς αυξάνετε κατά μίαν. Δέν φέρει στομαχικός διαταραχάς· ή οσμή του είναι πολύ περιωρισμένη καί ή ενέργειά του στούς βρόγχους καί κατά τής τ'περτάσεως βεβαίαι "Εχει ομως ένα μεγάλο ελάττωμα πού εξουδετερώνει κατά μέγα μέρος τά προτερήματά του : Μέ τό βάμμα αυτό είσάγεται στον οργανισμό ό'χι ευκαταφρόνητη ποσότης άπεσταγμένου οινοπνεύματος πού εινε βλαβερό στην υγεία. ' ι
Τώ ν κρεμμυδιών ή απόπνοια δέν είνα ι τόσο ενοχλητική· επομένως αυτά μπορεί κανείς νά τά τρώγη,, συχνότερα. Π ρέπει νά γίνεται συχνή χρήσις σαλάτας από ώμο κρεμμύδι, πατάτα καί ντομάτα.
Έ ν α κατασκεύασμα εύ'ληπτο ώμου κρεμμυδιού είνε τό εξή ς:
Κρεμμύδια ξηρά σέ πολτό 300 γρ.Μέλι 100 γρ.’Ά σπρο κρασί 600 γρ.
2 —4 κουταλιές τής σούπας την ημέραν."Αν καί ώμά είνα ι ώφελιμώτερα, μολαταύτα δ ια
τηρούν μέγα μέρος τής αξίας των τρωγόμενα ψητά στη χόβολη ή στο φούρνο. Τά ψήνουμε μέ τις φλούδες καί τά καθαρίζουμε* εΐνε μέ ξύδι καί λάδι, πρώ της τάξεως νόστιμη, θρεπτική κα ί θεραπευτική σαλάτα. Βραστά στον ατμό - καθαρισμένα - μπορεί κ α -
«6 Τροφή Χ«1 Ζ«ή
-νβΐς τά φάγη περισσότερα, γ ιατί είναι πολύ εύπεπτα. ’Αποφεύγετε μόνον το γιαχνιστό’ χάνει εντελώς τήν άξία του. Γ ια όσους δεν μπορούν νά ξεσυνηθίσουν τά γιαχνιά δίδω τήν εξής συμβουλή καλπονοθεύσεως: Τ ιαχνίζετε μόνον ένα κρεμμυδάκι, όσο για τήν μ υ ρ ω δ ιά , καί προσθέσετε περισσότερα άγιά χν ιστα .Έ τσ ι κοροϊδεύετε εαυτούς και άλλήλλους.
"Οσον αφορά τό σκόρδο, άν καί ωμό ωφελεί περισσότερον, μολαταύτα καί βρασμένο δεν χάνει ή ψιέρος μόνον τής αξίας του. Γ ι’ αυτό ανάγκη νά μπαίνη στα περισσότερα φαγητά . Σ το μπούτι τό σκορδάτο καί τό ροσμπίφ . Σ τά ψάρια, στα ό'σπρια, •στις πατάτες κλπ. ’Ά ριστος τρόπος μαγειρεύματος <τών διαφόρων τροφίμων είναι τό λεγόμενο η λ α κ ϊ όπυυ μπαίνει πολύ σκόρδο καί μαϊδανός. Τό δέ ατι- φ ά δ ι πού γίνεται μέ αφθονα κρεμμύδια καί σκόρδα, είνα ι ενα από τά υγιεινότερα φαγητά .
Τελειώνοντας τά περί κρεμμυδοσκορδοφαγίας θεω ρώ καλόν νά δώσω τήν συνταγή μιας εκλεκτής σκορδόσουπας : Τόσα σκόρδα όσα τά ά'τομα πού θ ά φάνε, βράζουν σε ανάλογο νερό. "Οταν μαλακώσουν, τά λυώνετε, προσθέτετε αλάτι καί βούτυρο καί σερβίρετε μέ αύγολέμονο καί καβουρδισμένα κομματάκι ψωμιού. Προσφέρετε α π ’ αυτή σέ όποιονδήποτε αριστοκράτη πού δεν θέλει ν’ άκούση τήν λέξι σκόρδο καί Οά τήν εύρη θεσπεσία, φθάνει νά μή τού πήτε ότι έχει σκόρδο καί μάλιστα τόσο πολυ.
Ο ί β ο λβ ο ί άνήκουν στήν οικογένειαν τών κρεμ- μυδιών καί έχουν τις αυτές περίπου υγιεινές καί θεραπευτικές ιδιότητες. Ώ ς εκ τής πίκρας δέ ουσίας πού περιέχουν διεγείρουν, όπως όλα τά πικρά, τήν •εκκρισιν τού γαστρικού υγρού’ εΐνε επομένως όρε-
Πανάκεια 61
κτικοί καί εύστόμαχοι. ’Ακριβώ ς δμω ς, ώς εκ τή ς ιδιότητάς των αυτής, πρέπει νά γίνεται περιω ρι- σμένη χρήσις αυτών, ένφ τών κρεμμυδιών Ιπ ιτρέπε- ται καί ευρύτερα. Ν ά τρώγωνται βραστοί ή τουρσί.
Σχετικώς μέ τα τουρσιά καλόν νά γνωρίζετε τά έξης: Ό ποιονδήποτε λαχανικό τουρσί, τρωγόμενο σε μικρά δόσι είνε υγιεινό- φ θάνει τό ξύδι νά εινε αγνό συαφυλιοΰ. Γ ια τί τό ξΰδι αυτό περιέχει ολα τά εκλεκτά συστατικά τών σταφυλιών καί πλεΐστα φυράματα βοηθητικά τής πέψεως. ’Ό χ ι ομως καί τό ξΰδι τής βιομηχανίας που περιέχει τό οξικόν οξύ τών χημείων, ουσίαν ερεθιστικήν καί καταστρεπτικήν στομάχου καί ολοκλήρου τοΰ οργανισμού. "Οταν μιά μέρα θά ύπάρχη ώργανωμένη υπηρεσία κατά τοΰ χειροτέρου κοινωνικού εγκλήματος, τής νοθείας τών τροφίμων, τό τεχνητό ξΰδι θά εινε από τά ε’ίδη- πού θ ά κυνηγηθούν στη πρώτη γραμμή. Τ ίποτε δυσκολώτερον τύν σημερινήν εποχήν τής βιομηχα- νοποιήσεως τών πάντων, από τοΰ νά προμηθευθή κανείς αγνό ξΰδι, άν δεν τό έχη παρασκευασμένο μόνος του. Γ Γ αυτό, έχετε καί τήν παραμικρο- τέραν αμφιβολίαν περί τής άγνότητος τοΰ ξφδιοΰ πρέπει νά προτιμάτε τό λεμόνι καί για τις ωμές σα- λάτες. "Αν ομως σάς άρέση πολύ τό ξΰδι, προσθέτετε λίγο δσο γιά τήν μυρω διά- διότι καί δ ψυχικός παράγων έχει άξίαν λόγου Ιπίδρασι στήν πέψι.
ΙΑ'.
ΛΑΧΑΝΟ ΚΑΙ ΚΟΥΝΟΥΠΙΔΙΉ θρεπτική των αξία, δπως και δλων εν γένει
τών λαχανικών, δχι μεγάλη" πάντως είνε από τά σχε- τικώ ς θρεπτικώτερα. Ιδ ο ύ ή σύνθεσίς των :
Νερό λευκ. ΰδατ. λίπ. άλ.Αάχανο 8 5 —90 1— 5 5 —8 ίχνη 1— 2Κ ουνουπ. 90 2 .5 5 .8 » 0.80
“Αν ή θρεπτική των αξία είνε μετρία, αί θεραπευτικές των δμως καί κυρίως α ί προληπτικές διαφόρων νοσημάτων ιδιότητες είνε Ιξαιρετικές. Αί πολύτιμες των αυτές ιδιότητες, Ιδίως των λαχάνων, ήσαν γνωστές από τούς Ιατρούς δλων τών αιώνων καί δλων τών χωρών. Γενικώς λαοί λαχανοφάγοι ήσαν καί είνε ρωμαλέοι. Ό Κάτων αναφέρει δτι οί Ρ ω μ α ίο ι κα θ’ δλην τήν περίοδο, πού έκαμναν μεγάλη χρήσι λαχάνων, δέν είχαν ανάγκη ιατρών. Τά μετε- χειρίζοντο δχι μόνον Ισωτερικώς ώς τροφή, άλλα καί έξωτερικώς σέ καταπλάσματα καί επιθέματα. "Ολως τελευταίως διακεκριμένος Γάλλος ιατρός άνέ- συρεν από τά βάθη τών αιώνων τις θεραπευτικές ιδιότητες τών λαχανοφύλλων καί τά μεταχειρίζεται γ ιά επίδεσμο σ’ έ'λκη κιρσών καί ως κομπρέσες σέ αρθριτικούς καί ρευματικούς πόνους, καθώς καί σέ φαρυγγίτιδες καί λαρυγγίτιδες, ώς εξής : Ά φ α ιρ ε ΐ μ’ έ'να μαχαιράκι δλα τά νευρίδια από τά λαχανόφυλλα, τά μαλακόνει πιέζοντας μέ μιά μποτίλια, τά αφήνει νά μουσκέψουν μερικές ώρες μέσα σέ διάλυσι ,βορικοϋ καί τά εφαρμόζει στο πάσχον μέρος. Ε π ά ν ω σ’ αυτά θέτει ταφετά καί επίδεσμον ελαφρό.
Λ άχανο και Κουνουπίδι 63
Τά λαχανικά αυτά τρωγόμενα ωμά τονόνουν την σρεξι, βοηθούν την πέψι καί αυξάνουν την διούρη- οι. Θεωρούνται ευεργετικά κατά τής κεφαλαλγίας καί τής αϋπνίας. Τό λάχανο βοηθεΐ καί την εξαγω γή τών έλμίνθω ν. Τό πόσο λίγο δύσπεπτο εινε, γίνεται φανερόν εκ τού δτι πολλοί ιατροί τό μεταχειρίζονται τελευταίωςως φάρμακο εναντίον τής δυσεντερίας, δπως άλλοι τά μήλα. Π άντω ς ας τά αποφεύγουν δσοι δυσπεπτικοί, μετά επανειλημμένος μέ μικράς δόσεις απόπειρας, παρατηρήσουν πώ ς δεν τά χωνεύουν.
Τ ις υγιεινές καί θεραπευτικές των ικανότητες δ- φείλουν τά δύο αυτά τρόφιμα δχι μόνον στο πλήθος αλάτω ν, φυραμάτω ν καί βιταμινών, αλλά καί στά τρία στοιχεία : θειον, ίώ διον καί αρσενικόν.
Τό θειον - στο όποιον οφείλεται ή κατά τό βράσιμό των δυσοσμία - είναι στοιχείον αντισηπτικό, χρήσιμο σέ νοσήματα τού αίματος, των βρόγχων, στους ρευματισμούς καί την τριχόπτωσιν.
Τό ιώδιο είνε τό στοιχείο πού ξεφλογίζει τά ερεθισμένα γάγγλια, αυξάνει τάς εκκρίσεις των εσωτερικών αδένων, βοηθεΐ τήν εναλλαγή τής ύλης, τονόνει τήν φαγοκύττωσι καί γενικώς τήν άμυνα τού οργανισμού. ’Αλλά - γιά νά συνεννοούμεθα - δλες αύτές τις ιδιότητες έχει δχι τό ίώδιον τών φαρμακείων, αλλά τών τροφών μας, επομένως καί τών λαχάνων.
Τό δέ αρσενικόν είναι στοιχείον απαραίτητον, δπω ς καί ό φώσφορος, από κάθε ζω ικόν οργανισμό, σέ μικρότατες όμως δόσεις. Τό σώμα μας περιέχει μερικά χιλιοστόγραμμα. Ε ίναι στοιχείο πού βοηθεΐ εξαιρετικά τήν θρέψ ιν καί τονόνει τον οργανισμόν. Α κριβώ ς διότι δίδει ρώμη λέγεται άρσε-
64 Τροφή Μ «ίΖωή
νικό. ’Α ναιμία, καχεξία, φυματίωσις έχουν συνήθω ς ώς αιτία τήν έλλειψιν αρσενικού καί σιδήρου. ’Ά ν δεν τά πάρουμε μέ τήν τροφή μας θ ά άναγ- κασθοϋμε να τά πάρουμε ώς στάλες στο μπουκα- λάκι ή ώς χάπια στο κουτάκι. Αυτά δμως χαλούν ιό στομάχι χωρίς νά ώφελοΰν. Διότι τό αρσενικό καί 6 σίδηρος, οπως καί τό ’ιώδιον, πέπτονται κα ί αφομοιώνονται οταν λαμβάνωνται μέ τις τροφές, δπου υπάρχουν σέ οργανικές Ινώσεις καί δχι ανόργανες τών χημείων καί τών φαρμακείων.
Τό αρσενικό, σέ μικρές μέν δόσεις περιέχεται σέ πολλά τρόφιμα, σέ σχετικώς δμως μεγαλύτερες στο λάχανο καί τό μαρούλι. ”Α ν στό κρέας ύπάρχη 0 ,0 0 6 χιλ., στό ρύζι 0 ,070, στό σπανάκι καί τό κουνουπίδι 0 ,090 , στό λάχανο υπάρχει 0 ,200 καί στό μ α ρούλι 0 ,230.
Τρώτε λοιπόν λάχανα καί μαρούλια οΐ υγιείς άν θέλετε νά μείνητε υγ ιε ίς ' καί οί αναιμικοί καί οι καχεκτικοί γιά νά γίνητε καλά. Τρώγετέ το βραστό λαχανοπίλαφο, ντουλμάδες ή οπωσδήποτε μαγειρευτό. Τρώγετέ το δμως κατά προτίμησιν ωμό. Ώ μ ο τρώ γεται καί τό κουνουπίδι, βραστό δέ στον ατμό.
Συνιστούμε άν - καί δταν, εννοείται, τό επι- τρέπη ή κοινωνική σας ζωή - τήν έξης σαλάτα. Αάχανο ψιλοκομμένο, ζυμωμένο μέ λίγο αλάτι γιά νά μαραθή καί περιχυμένο μέ ξύδι καί σκόρδο κοπανισμένο. Ε ν ν ο ε ίτα ι καί λάδι. Ε ινε μια σαλάτα ύγιε ι. νοτάτη καί νοστιμωτάτη.
Ά ρ ισ το καί τό ξυνολάχανο (σουκρούτ). Περιέχει άφθονο γαλακτικόν οξύ, τό περίφημον αυτό α ντισηπτικό τού έντερικού σωλήνος καί χωνευτικό τών
λιπαρών ουσιών..** *
Σ υ νετ ίζο υ ν νά λέγουν για άνθρω πο πολύ απλό1 χωρίς πολλές από τήν ζωήν αξιώσεις : « Α ύ τδ ; τρώγει τά λαχανάκια του» ή εαύτδς φ υτεύ ει τά λάχανά τον». Με τά σημερινά δμως δεδομένα τής επιστήμης, άν δεν πιστεύουμε πώς φθάνει κανείς νά «φυτεύΐ] ή νά τρώγΏ τά λάχανά του» για νά με- γαλουργήση, έχουμε όμως τήν γνώμη δτι δύσκολο νά έχη επί πολύ αξία λόγου άπόδοσι σέ όποιαδήποτε σφαίρα τής ανθρώ πινης ένεργείας, άν δεν «τρώγι? καί τά λάχανά τον», &λλ’ έπιμένη νά δηλητηριάζεται με άφθονη ζωϊκή τροφή. "Οσοι λοιπόν έχετε κάποιες από τον εαυτό σας καί τήν ζωήν σας αξιώ σεις, πρέπει νά τρώ γητε καί τά λάχανα υπό όποιαν- δήποτε μορφή.
Π ροσοχή δμως νοικοκυράδες, μή τό παρακάμητε καί ζωντανέψητε γύρω σας τό παράπονο τοϋ συζύγου, ό όποιος, κατά τό λαϊκό δίστιχο, διεμαρτΰρετο γ ιατί ή γυναίκα του τοΰ εσέρβιρε :
«Λάχανο τήν πρω ία, λάχανο και τήν εσπέρα λάχανο, τουρσολάχανο , λάχανο κα·&ημέρα».
Λάχανα καί Κουνουπίδι 63
ΙΒ'*
ΚΡΕΩΦΑΓΙΑ - ΦΥΤΟΦΑΓΙΑΓ ιά νά κατοχυρώσουμε τις άπόψεις μας ως προς τήν
κρεω φαγία καί φυτοφαγία, θ ’ απαντήσουμε σέ μερικά εύλογοφανή επιχειρήματα ιώ ν άντιφρονούντων. Α φ ή ν ω κατά μέρος τους έπιμένοντας στήν άφθονη κρεωφαγία απλώς καί μόνον γιατί τήν συνήθισαν καί τούς αρέσει καί οΐ όποιοι λέγουν : «Τί νά φρίς, άν δεν φςίς κρέας;» ή «Δεν χορταίνω άν δεν φάω κρέας».
Θ’ απασχοληθώ μόνον μέ δσους προσπαθούν νά δικαιολογήσουν τήν προτίμησί των αυτή κα ίερω - τούν : «Π ώ ς τά σαρκοφάγα πού δέν τρώγουν τίποτε άλλο έξω άπό κρέας ζοΰν καί βασιλεύουν χωρίς νά δηλητηριάζωνται;»
Ή μ ε ις δέν θά δώσουμε τήν άπάντησι πού έδωκεν ένας ύγιειονολόγος σέ παρόμοια έρώτησι : δτι δηλαδή τά άγρια θηρία δέν προσέρχονται, δταν άρρωστή-, σουν, στά ιατρεία τών κτηνιάτρων, ώστε νά έχουμε στατιστική τών άσθενειών των. ‘Ημείς παραδεχόμαστε δτι αυτά σπανίως ασθενούν πρΗ εξημερωθούν καί συμμερισθοΰν τά δικά μας φ αγητά καί λέγουμε :
1) Τά σαρκοφάγα έχουν μεγάλα τά νεφρά καί τό ήπαρ, τά όποια φυσικά είναι ίκανώτερα τών ίδικών μας στον άντιτοξικόν αγώνα.
2) ’Έ χουν έξ άλλου βραχύτατον εντερικόν σωλήνα, ό όποιος, γιά νά λειτουργήση κανονικά, δέν έχει ανάγκη άπό πολλά υπολείμματα· αγνοούν επομένως αυτά τις αποσυνθέσεις τών εντέρων πού τις γνω-
Κ ρεωφαγία · Φ υτοφ α γ ία 67
φίζουν πολύ καλά, όσοι άνθρω ποι τρώγουν πολλά κρέατα και λίγα χόρτα.
3) Ί ’ά ζώα αύτά δεν τρέφονται μόνον μέ σάρκες."Οταν αρπάξουν ιό θήραμά τω ν - πού άποτελεΐ-
τα ι κατά πλειοψηφία από φυτοφάγα ζψα - πρώτα- πρώ τα ρουφούν τό α ιμά του πού είνε ή πλουσιωτέρα καί τελειότερα τροφή. Έ ν φ ήμεΐς καί τό λίγο α ίμα πού υπάρχει στο κρέας, τό καταστρέφουμε μέ τήν μ α γειρική μας.’Αφού πιοΰνδλο τό αίμα,τότε τρώγουν ενα -ενα τά σπλάγχνα, νεφρά,σηκότι,γλυκάδια, πνευμόνια κλπ. στα όποια εκτός των άλλων ύηάρχουν καί ά φ θονες βιταμίνες. Τραγανίζουν έπειτα καί τούς χόνδρους' δεν περιφρονοΰν ού'ιε τό περιεχόμενο των εντέρων, πό μεγαλείτερον μέρος τω ν όποιων δποτελεϊται από χόρτα. Τελευταία ά π ’ δλα τρώγουν τις σάρκες. Κ ακώς λοιπόν λέγονται α α ζχ ο φ ά γα . "Επρεπε νά λέ- γω νται ζ φ ο φ ά γ α ,
Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ τούς Έ σκιμώ ους καί «δλους έν γένει πού ζοΰν σέ μέρη χωρίς βλάστησι. Ε Ινε ζωοφάγοι καί δχι σαρκοφάγοι- γ ιατί στη φ ώ κια πού συλλαμβάνουν ό καλλίτερος των μεζές εΐνε τά φύκια πού βρίσκουν μέσα στο στομάχι της. Μολαταύτα ή αναγκαστική των αυτή ζωοφαγία γίνεται εις βάρος τής μακροζωίας των.
Τά δέ άγρια θηρία τών ζωολογικών κήπων, δταν τρέφωνται μόνον μέ σάρκες, παρουσιάζουν δλες τιςασθένειες τών πολιτισμένων ανθρώ πω ν.
** *
Έ λ θ ω μ εν τώρα καί στις απόψεις τών φυτο- •φάγων.: Δεν θ ά συζητήσουμε βέβαια τήν .διατροφή πού αποκλείει μόνον τά ζώα καί περιλαμβάνει τά προϊόντα γάλα, τυρί, αυγά. Μέ παρόμοια τροφή
68 Τροφή καί Ζμ^
ευδοκιμούν άνθρω ποι και ζώα.Δεν θ ά συζητήσουμε οΰτε την χορτοφαγία· γ ιατί
δεν υπάρχουν άνθρω ποι άποκλειστικώς χορτοφάγοι. Συζητήσιμος είνε μόνον ή φυτοφαγία πού περιλαμβάνει χόρτα και λαχανικά, δημητριακά καί όσπρια, φρούτα καί ξηρούς καρπούς.
"Αν ή νέα επαναστατική διαιτητική άρκεΐται στο νά κάμνη φλερτ μέ τήν φυτοφαγία αυτή, χωρίς νά τάσσεται φανατικά υπέρ αυτής, οΐ λόγοι ε ίνε πολλοί,
’Αναφέρουμε μερικούς : 1) Ή αποκλειστική φυτοφαγία, γιά νά είνε υγιεινή, απαιτεί ντόπια φρεσκοκομμένα λαχανικά, καλό σιταρίσιο ψ ωμί, λάδι εκλεκτό, μέλι αγνό, φρούτα πολλά καί ώριμα. Π ού νά τά βρούμε ; 2) Έ φ ’ δσον απαιτεί πολλά φρούτα είνε ή άκριβωτέρα διατροφή. 3) ’Α παιτεί φωτισμέ- νην εκλογήν. "Ισως μια ήμέρα ή επιστήμη καθο- ρίση πόσο πρέπει νά παίρνουμε από τό καθένα, ώστε νά βρούμε στή μεγάλη ποικιλία τά διάφορα είδη λευκωματοειδών πού υπάρχουν συγκεντρωμένα στις ζωικές τροφές. Γ ιά τήν ώρα δμως ή αποκλειστική φ υτοφ αγία είναι πηγή πλείστων δσων κ ινδύνων, ιδίως κατά τήν παιδική καί εφηβική ηλικία.
4) Δ ιότι ή χρήσις μικρας ποσότητος κρέατος ή άλλης ζωικής τροφής ένφ ε ϋ κ ο ίύ ν ε ι πάρα πολύ τήν καλή διατροφή, είνε αβλαβής, έφ’ δσον τρώ γεται μέπολλά ωμά χόρτα καί φρούτα.
*# *
Μένει νά εξετάσουμε τήν έπίδρασι κρεω φαγίας καί φυτοφαγίας στή παραγωγή μυϊκής ενεργείας. Τά σαρκοφάγα, λέων καί τίγρις, παρέχουν μέν με- γάλην ενέργειαν αλλά βραχείας διαρκείας. Κουράζονται δηλαδή γρήγορα. Έ ν φ τά φυτοφάγα, ελέφας.,
■Κρεωφίχγία - Φυτοφαγία 69
ρινόκερως καί ταύρος παρέχουν έντονον καί μεγάλης διαρκείας ενέργειαν.
Π ρο ολίγων ακόμη ετών ως μόνη αίτία της ■διαφοράς αυτής έθεωρεΐτο ή μεγαλειτέρα μέσα ■στα κύτταρα έναποθήκευσις γλυκογόνου - πού εινε ή καύσιμος ύλη τοΰ μυός - τοΰ οποίου ό μεγαλείτερος προμηθευτής είνα ι ό φυτικός κόσμος. "Η δη δμως, πρασετέθη και ή έξη; :
Κ άθε μυϊκή ενέργεια παράγει, έκτος των άλλων, καί γαλακτικόν όξΰ, ή παρουσία τοΰ οποίου δίδει τό αίσθημα τής κοπώσεως. Ή κόπωσις θά παρου- σ ια σ θή νωρίτερα ή άργότερα άναλόγως τοΰ βαθμοΰ τής άλκαλικότητος τοΰ αίματος. Γ ιατί, καθώς μας ■λέγει ή χημεία, αί άλκαλικαί ούσίαι εξουδετερώνουν τά οξέα καί τα καθιστούν άβλαβή. "Α ν, λοιπόν, τό α ιμ α έ'χη μεγάλη προμήθειαν αλκαλικών αλάτων, εξουδετερώνει τό γαλακτικόν οξύ έφ 5 δσον παράγε- τα ι και έτσι δεν παρουσιάζεται ή κόπωσις. ”Αν δμως το α ιμα εινε ελαφρώς αλκαλικό, χωρίς μεγάλα αποθέματα αλκαλικών ουσιών, τότε ή παρουσία τοΰ γαλακτικού οξέος γίνεται πολύ γρήγορα α ισθητή- γρή γορα δηλαδή παρουσιάζεται τό α ίσθημα τής κο- πώσεω ς.
Τροφές, πού κάμνουν τό α ιμα αλκαλικό εινε κυρίως τά ωμά χόρτα, λαχανικά καί φρούτα. Έ ν φ άντι- θέτω ς οί ζωικές καί γενικώς οι μαγειρευμένες τρο- <ρές παράγουν πολλά οξέα καί έλαττόνουν τήν άλκα- λικότητα τοΰ αίματος.
Θά ένθυμεΐσθε, βέβαια, τον Γκάλ, τον Ρ ο υ μάνον νικητήν τοΰ μαραθω νίου στούς παμβαλκανικούς αγώνας. Ε ιχεν είσέλθει νικητής στο Στάδ ιο , τόσο φρέσκος, δσο σχεδόν ήτο δταν ξεκι-
70 Τββψή καί 2 « ί |
νοΰσε για τό αγώνισμα. Την νίκην του άπέδω* κεν δ ίδ ιος στον τρόπον τής δ ιατροφ ής του. Τρέφεται μόνον μέ χόρτα, λαχανικά, φρούτα, καρύδια, σϋκα, σταφίδες, χουρμάδες καί τα παρόμοια* Κρέας και μαγειρευμένα φαγητά δεν βάζει στο στόμα του. Την νίκην του μέ άλλους λόγους οφείλε» στην άλκαλικότητα του α ίματός του. ’Έ σ τω προς γνδσιν τών αθλητών μας.
'Η άλκαλικότης αυτή του α ίμα τος θεωρείτα ι δ'χτ. μόνον δ μεγαλείτεροζ παράγων εντόνου καί παρατε- ταμένης ενέργειας, αλλά καί δ καλλίτερος μας σύμμαχος στη προφύλαξι καί τήν θεραπεία πλείστων δσων νοσημάτων. ’Έ τσ ι εξηγείται γιατί δσοι τρώγουν ωμά σαλατικά προσβάλλονται σπανιώτερον από· τύφον ή οί τρώγοντες τά πάντα βρασμένα.
Οί αλήθειες αΰιές είναι συμπεράσματα επιστημονικών ερευνών τών τελευταίων έτών. Ώ ς έκ τούτου δεν υπάρχουν σέ κανένα σύγγραμμα τής προη- γουμένης δεκαετίας, ούτε επομένως στη φυσιολογία τής διατροφής τού Σαβαρέν. Ά λλ’ οΰτε καί σνά πλεΐ- στα εγκυκλοπαιδικά λεξικά από τά δποία άρύοντα» τά έπιχειρήματά των μερικοί έκ τών άντιφρονούν- των.
Π άντω ς, επαναλαμβάνουμε διά πολλοστήν φ ο ράν, μικρά ποσότης κρέατος ή οίασδήποτε ά'λλης ζωικής ή μαγειρευτής τροφής, δεν επηρεάζει έπαι- σθητώς τήν άλκαλικότητα του αίματος, δταν λαμβά- νεται μέ πολλά ωμά του φυτικού κόσμου.
ΙΓ·
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ
ΙΙρ ίν εξετάσουμε τήν διατροφή που αρμόζει στον σωματικώς εργαζόμενον, άνάγκη νά ομιλήσουμε περί Φ ερμ ίδω ν. Κ άτι βέβαια είπαμε περί αυτών άλλοτε Καιρός δμω ς νά τις γνωρίσετε καλλίτερα. Γιατί, άν στον κανονισμό τής διαίτης μας έν γένει ό άριθμός τώε θερμίδω ν δεν κατέχει πλέον τήν θέσι πού είχεν άλλοτε, εξακολουθεί δμως νά μάς χρειάζεται προκει- μένου νά κανονισθή, ή, άν προτιμάτε, νά εννοηθή, ή μ ερ ίδ α έργα σ ίας.
Καί γιά έναν άλλο λόγο πρέπει νά γνωρισθήτε καλλίτερα μέ τις θερμίδες : Γ ιά νά μήν ΰστερήτε σέ θεωρητικές γνώσεις διαιτητικής από τις απόφοιτες οϊκοκυρικών σχολών, αί οποίες μανθάνουν τόσα πολλά περί θερμίδω ν.
Θ ε ρ μ ί δ ε ς
Ό ανθρώπινος οργανισμός συγκρίνεται προς μηχανή καί προς καύσιμον ύλην αί τροφές μας.
Ή σύγκρισις αυτή δέν εΐνε απολύτως ικανοποιητική, εκτός τών άλλων καί γιά τον εξής λόγον: Τά φθειρόμενα από τήν χρήσι μέρη τής άψυχης μηχανής άνταλλάσονται ή έπιδιορθόνονται στά μηχανουργεία , ένφ ή ανθρώ πινη μηχανή - δπως καί κάθε άλλη ζωϊκή - έπανορθόνει τις φθορές της βαθμηδόν καί κατ’ ολίγον έφ’ δσον γίνονται, χωρίς νά παύση τήν λειτουργία της. Τής επανορθώσεως αυτής τό υλικόν είναι αί λευκωματοειδείς ούσίαι καί τά άλατα.
72 Τροφή καί Ζωή
Τά δυο αυτά είδη κακώς χαρακτηρίζονται ώς καύσιμο τής μηχανής υλικόν. Ε ινε και οφείλουν νά μείνουν μόνον ώς ά ν α π ία σ τ ικ α ί τρ ο φ α ί.
Στο σημείο πού ομοιάζει ό άνθροδπινος μηχανισμός προς κάθε άλλη μηχανήν εινε ότι, γιά νά κ ινηθούν, έχουν ανάγκη καί αί δυο από καύσιμην ύλην. Κ αί ώς τοιαΰτην ή μηχανή ή δική μας μεταχειρίζεται τούς υδατάνθρακας (άμυλον καί σάκχαρον) καί τά λίπη.
’Αλλά καί στήν ομοιότητα αυτήν υπάρχει αξία λόγου διαφορά : Ή μηχανή δεν χρησιμοποιεί υλικό καύσεως παρά μόνον δταν κ ινήται- ενφ ήμείς εχου- με ανάγκη καί δ ία ν ακόμη μένουμε ξαπλωμένοι στο κρεββάτι, γιά τις εσωτερικές μας λειτουργίες.
Γ ι ' αυτό προτιμοτέρα ή σύγκρισις προς άτμό- πλοιον. Σ ’ αυτό, καί δταν άγκυροβολή, υπάρχουν μηχανήματα πού λειτουργούν, δπως εξυπηρετήσουν διάφορες τού πληρώματος ανάγκες: Θέρμανσι, φ ω τισμόν, μαγείρευμα κλπ. Χάριν τών αναγκών αυτών ξοδεύεται έ'να ποσόν καυσίμου υλικού καί δταν το πλοΐον ακίνητη.
Προκειμένου δμως νά ταξειδεύση ανάγκη νά γίνη μεγαλειτέρα προμήθεια. Πόση ; ”Ας υποθέσουμε δτι ή μηχανή μπορεί νά καίη αδιακρίτως βενζίνη, ξύλα ή ανθρακίτη. Τό ποσόν πού θά προμη- θ ευ θ ή θά εινε άνάλογον τού μήκους τού ταξειδιού, αλλά καί άνάλογον τού είδους καυσίμου υλικού πού θ ά προτίμηση, "Αλλο ποσό θά πάρη αν καίη ξύλα καί άλλο αν καίη βενζίνα ή ανθρακίτη.
Τά διάφορα δηλαδή είδη καυσίμου υλικού δεν εινε ισοδύναμα. Έ μετρή θη μέσα στά εργοστάσια ή δύναμις σέ θερμότητα πού παρέχει τό καθένα, ή δ-
Αιατρβφή βωμκτικως εργαζομένων 73
ποία θερμότης μπορεί, ως γνωστόν, νά μετατραπή σέ κίνησιν, ηλεκτρισμό και παν άλλο είδος ενερ- γείας. 'Ως μέτρον δε έλήφθη ή ϋ·ερμομ ονάς η ■ϋ'ερμίς.
Ή βιομηχανική θερμομονάς εινε μεγάλη και αντιπροσωπεύει τό ποσόν θερμότητος πού χρειάζεται για νά αύξηση κατά ενα βαθμό την θερμοκρασ ία ενός χιλιόγραμμου ύδατος. Εύνόητον δτι ό μηχανικός, γνωρίζων την θερμογόνο δύναμι τής κάθε καυσίμου ύλης θά κάμη τήν προμήθειάν του δχι σε οκάδες αλλά σέ θερμίδες και θά προτίμηση ανθρακίτη, ξύλα ή βενζίνην άναλόγως τής αξίας, υπολογιζόμενης καί αύτής εις θερμίδας. Τό κάθε είδος εινε, ώς έπί τό πλεϊστον, φθηνότερον στον τόπον τής παραγω γής του.
Αυτό, άν ή μηχανή του εινε καμωμένη νά καίη καί τά τρία ε ίδη . Ά λλοίμονον δμως αν θέληση νά τροφοδότηση με πετροκάρβουνα μηχανή καμωμένη γ ιά ξύλα.
Τό ίδ ιο συμβαίνει καί μέ τον ανθρώ πινον ορ γα νισμόν. Έ κτος των αναπλαστικών τροφών χρειάζεται καί ένα ποσό θερμ ίδω ν :
1) Γιά τις εσωτερικές του λειτουργίες πού δεν παύουν ποτέ - αναπνοή, κυκλοφορία, πέψις κλπ. Ε π ίσ η ς γιά την διατήρησι τής σταθεράς του σώ ματος θερμοκρασίας. Αϊ θερμίδες αυτές είνε απαραίτητες σέ κάθε άνθρωπον καί αποτελούν μαζί μέ τις άναπλαστικές τροφές τήν μ ερ ίδ α α υντη ρ ή α εω ς.
2) Χρειάζεται νέο ποσό θερμίδω ν δταν προσ- τεθή εξωτερική Ιργασία τών μυώ ν, τό οποίον ποσόν οφείλει νά εινε ανάλογο τής παραγομένης μ υ ϊκής ενεργείας. Ε ινε ή μ ερ ίς έρ γα σ ία ς .
74 Τροφή καϊ ΖμΗ
Και τά διάφορα τρόφιμά μας, όπως και τά διάφορα είδη καυσίμου ύ'λης δεν εινε ισοδύναμα. 'Ως μέτρον καταμετρήσεως της θερμογόνου και κινητήριου αυτών δυνάμεως λαμβάνεται ή μ ικ ρ ά θ ερ μ ίς - "Αντιπροσωπεύει το ποσόν θερμότητος πού απαιτείται για νά αύξηση κατά ένα βαθμόν τήν θερμοκρασίαν ενός ύφεκατομέτρου και δχι ενός χιλιογράμ- μου. ΕΙνε δηλαδή, χίλιες φορές μικρότερα τής βιομηχανικής θερμίδος.
Ύ πελογίσθη δτι σέ ενήλικον πού Εργάζεται σέ καθεστικά επαγγέλματα χρειάζονται 2 .500 περίπου θερμίδες. Χρειάζονται 3— 4 χιλιάδες στούς κ α τα βάλλοντας αξίαν λόγου σωματικήν εργασίαν καί φθάνει μέχρι 5 .500 θερμίδω ν επί υπέρογκου σωματικής εργασίας. Καί στις 3 περιπτώσεις τό ποσόν τών αναπλαστικών λευκωματοειδών τροφών μένει τό αύτό. Γ ια ιί ή σωματική εργασία δεν καταναλίσκει λεύκωμα, ούτε κατατρίβει τούς μυς, όπως επίστευον άλλοτε. Έπομέναις ό σωματικώς εργαζόμενος έχει ανάγκη νά αύξηση τό ποσό τών υδατανθράκων (άμυλου και σακχάρου) καί όχι ταίν λευκωματοειδών-
« Ό καϋμένος, δούλεψε πολύ σήμερα. "Ας τού δώσουμε ένα κομμάτι κρέας» είνα ι πλάνη.
Μόνο στήν ά β χ ή κάδε νέας προσθήκης σω ματικής εργασίας πού αυξάνει, ώς γνωστό, τον όγκο τώ ν εργαζομένων μυών χρειάζεται ή μερίς τών αναπλαστικών τροφών (λευκωματοειδών) νά εινε σχετικώς μεγαλειτέρα, όπως εινε καί στά παιδιά . Ε π ε ιδ ή όμως ή έξ αιτίας τής εργασίας αύξησις τού μυός έχει τά όριά της πέραν τών όποίο^ν ούδεμία προσθήκη μυϊκών ίνώ ν γίνεται όσηδήποτε μυϊκή εργασία καί ά ν προστεθή - καί τό ποσόν άλλως τε τής μυϊκής
εργασίας έχει τά όριά του και οί αθληται φτιάνουν τα ρεκόρ ταιν, τά όποια δεν μπορούν νά ξεπερά- σουν - γ ι’ αυτό παύει αργότερα νά χρειάζηται αύξη- σις των λευκωματοειδών ουσιών.
Δέν καταναλίσκει τούς μυς του ό σωματικώς εργαζόμενος υπό ένα όμως ορον : νά έ'χη ανάλογο· πρός τήν εργασία του ποσό υδατανθράκων. ’Ά λ λως θά εύρεθή στήν ανάγκην, άφοϋ εξάντληση τό* έναποθηκευμένον στους Ιστούς γλυκογόνον καί όλο* το λίπος, νά άρχίση νά καίή κα ί τις σάρκες του* γιατί μόνον αύτοκαιόμενος,δηλαδή αύιοτρωγόμενος,. θά κατορθώση νά άνταποκριθή πρός την εργασία πού παράγει. Καί τότε βεβαίως αδυνατίζει.
Στούς σωματικώς !ργαζομένους υπάγονται καί τά παιδιά τά όποια ξοδεύουν ποσά ενεργείας τρέχοντα καί παίζοντα.
Οϊ υδατάνθρακες εινε τρόπον τινά τό κάρβουνο τού εργαζομένου μυός. Π ρώ της ποιότητος κάρβουνο τό φρουτοσάκχαρο" δευτέρας τό άμυλο καί τρίτης, τό σάκχαρον τής βιομηχανίας.
Π ερί του φρουτοσακχάοου καί σακχάρου ώμιλή- σαμεν εκτενώςδταν συγκρίναμε τά σϋκα καί την σταφ ίδα πρός τά γλυκά του ζαχαροπλαστείου. Υ π ο λ ε ίπεται νά Ιξετάσουμε τάς άμυλουχους τροφάς, τά ό σπρια καί τούς ελαιώδεις ξηρούς καρπούς, ά'ν καί αυτά δεν εΐνε απλώς τροφή εργασίας, άλλάκαί αναπλαστική καί ιδιαιτέρως θερμογόνος. Δ ιότι περιέχουν καθώς θ ά ίδοΰμε άφθονη λιπαρά ουσία.
Διατρβφη σωματικώς ¿ργ«ζομέν»ν 75
ΙΔ'·ΑΜΥΛΩΔΕΙΣ ΤΡΟΦΑΙ
Ε ίπα μ ε καί επαναλαμβάνουμε : Ό εργαζόμενος σωματικώς ούδεμίαν ανάγκην έχει ν" αύξηση τό πο- σόν τών λευκωματωδών παρά μόνον τών υδατανθράκω ν, του άμυλου, δηλαδή, καί τοΰ σακχάρου.
Τό άμυλον εινε ή κυριωτέρα τροφή τών σωματικώς εργαζομένων. Κ αί ό λόγος εινε πρώπον μέν γιατί αυτό υπάρχει άφθονώτερο στη φύσι ή τό φρουτοσάκχαρο, δεύτερον γιατί κανένα τρόφ ιμο δέν περιέχει μόνον άμυλον άλλα πάντοτε συνδυασμένο μέ άλλα χρήσιμα στοιχεία, σέ μεγαλείτερη ή μικρότερη αναλογία. Καί τέλος γιατί ή ανοχή μας προς τό ά'μυλο εινε μεγαλει- τέρα. Ό εργαζόμενος δηλαδή πολύ σωματικώς μπορεί νά φάγη καί νά χωνεύση ποσότητες αμυλωδών τροφώ ν, όχι όμως σακχάρου ή λιπαρών.
Μικρά ποσότητα αμύλου περιέχουν τά χόρτα καί τά φρούτα. Μά καί αύτό, μαζί μέ λίγο μαύρο ψωμί αρκεί γιά τις ανάγκες τών εργαζομένων, σέ καθε- στικά επαγγέλματα. Οί μεγάλες αποθήκες τού αμύλου εινε τά ό'σπρια, τά δημητριακά καί τό ρύζι.
Μ κ κ τ μ ό ν ΐ ΐ
Π ερί τών δημητριακών ωμιλήσαμε στο περί «Μ αύρου ψωμιού» κεφάλαιον τού πρώτου τεύχους «Τροφής καί Ζωής». Έ δ ώ θά μιλήσουμε γιά τά μακαρόνια καί τά ζυμαρικά έν γένει πού γίνονται μέ -άσπρο αλεύρι.
Ε ινε τροφές πτωχότατ»ς σέ άλατα. Χ οιρίδια τρεφόμενα μέ άσπρο αλεύρι παθαίνουν μαλάκυνσι τών
’Αμυλώδεις Τροφαί 77
οστών. Τδ ένστικτο τα ω θ εί να σκαλίζουν τα σκουπίδια καί νά καταπίνουν πετραδάκια. Μή το ίδ ιο δεν κάμνουν καί τα παιδιά μας δ'ταν τρέφω νται μονότονα ; δταν τρέφωνται μέ πολλά αμυλώδη στα όποια δεν βρίσκουν τά χρήσιμα στην άνάπτυξί των άσβεστούχα άλατα; Σκαλίζουν τον τοίχο καί τον τρώ γουν. Κ αί ή αφώτιστη μαμά πού δεν γνωρίζει την αιτία τού σοφού αυτού ενστίκτου, κτυπα τό χεράκι τού παιδιού της γιά νά τό ξεμάθη την «κακή αυτή συνήθεια» καί εξακολουθεί νά τό τρέφη με άσπρο ■ψωμί, μακαρόνια καί πιλάφια. Έ ν φ ή φωτισμένη μητέρα προλαμβάνει τήν συνήθεια αυτή δίδοντας στα παιδιά της περισσότερα χόρτα, φρούτα, όσπρια, μαύρο ψωμί και ιγώτερα μακαρόνια καί λοιπά ζυ μαρικά.
’Α λήθεια, γιατί αυτή ή αγάπη όλων προς τά μακαρόνια, μιά τροφή πτωχή σέ λεύκωμα καί άλατα, μιά τροφή νεκρά, χωρίς βιταμίνες καί διαστάσεις^ Ή άγάπη, βέβαια, οφείλεται προ πάντων στή συνήθεια καί ή συνήθεια στην ευκολία. 'Υ πάρχουν πάντα πρόχειρα στον μπουφέ.
— Τί θά φάμε σήμερα ;— Δεν κάμνουμε λίγα μακαρόνια ;Καί δός του συχνά πυκνά μακαρόνια πού οί “Ε λ
ληνες τά τρώγουν μαζί μέ τό ψω μί καί μάλιστα τό άσπρο. 'Α πό τις πιό μεγάλες δηλ. διαιτητικές ανορθογραφίες. Τ ίποτε δεν έχει τό μακαρόνι πού δεν τό έχει τό άσπρο ψωμί. Π ιλάφ ι ρυζιού καί άσπρο ψωμί δεν παύει βέβαια νά εινε ανορθογραφ ία- πάντως ομως μικρότερα- γ ια τ ί κάτι έχει τό ρύζι πού δεν υπάρχει στο ψωμί. Καί μόνο μακαρόνια; ’Αλλάζοντας τό σχήμα καί τό ονομα περνούν σχεδόν καθημερινώ ς
78 Τροφίι κα ί Ζωή
■από τό τραπέζι μας χουσχουσέ η κριθαράκι η σουσα- ■ψιάκι η φιδές κλπ. καμωμένα δλα από τα πτωχότατο ■άσπρο αλεύρι.
”Αν υπάρχουν στην Ε λ λ ά δ α τόσα πολλά περισ- σευούμενα πάχητα, δ λόγος εινε οτι γίνεται ό'χι απλώς χρήσις άλλα καί κατάχρησις τών ζυμαρικών αυτώ ν πού τά τρώγουν μέ άσπρο ψ ω μί. Τά τρώγουν όλοι - καί μάλιστα πιάτα μέ τήν κορυφή - μικροί καί μεγάλοι, παχεΐς καί αδύνατοι, πνευματικώς καί σω- *ματικώς εργαζόμενοι.
Κανείς δέν άρνεΐται οτι τό σοφό ένστικτο τής απλή ς μαγειρικής τά συμπληρόνει οπωσδήποτε άρ- κετά καλά, γιατί προσθέτει μερικά από τά συστατικά πού τούς λείπουν: βούτυρο, τυρί, ντομάτα. Δέν πρόκειται επομένως να τά βγάλουμε εντελώς από τό τραπέζι μας, άλλ’ απλώς νά περιορίσουμε τήν χρήσί των Ιδίως στούς εργαζομένους σέ καθεστικά Επαγγέλματα καί στούς καφενόβιους.
Τά ίδ ια εφαρμόζονται καί στο ρύζι. Ε ινε τροφή πτω χή σέ άλατα καί ζωντανά στοιχεία καί πλουσία σέ άμυλον (75 θ)ο), όποιον άπορροφάται σχεδόν έξ ολοκλήρου. Γ ι’ αυτό εινε άρίστη τροφή γιά τούς σωματικώς εργαζομένους, όχι όμως εκλεκτή καί γιά τά παιδιά . Νά μπαίνη βέβαια κάποτε, κάποτε στο τραπέζι γιά ολους, όχι δμω ς νά εναλλάσ- σηται μέ τά μακαρόνια ήμέρα παρ’ ήμερα στο τραπέζι μας.
Νά τό προτιμάτε μαγειρευμένο μέ κάποιο λαχανικά. ’Όχτ μόνο μέ τό σπανάκι, αλλά και μέ τό λάχανο, τό κουνουπίδι καί τό πράσσο.
Α μυλώ δεις Τροφκΐ 79
Εύπεπτότερο τό ρύζι σπειρωτό παρά ως λαπας. Γ ια τ ί ό λαπάς δύσκολα ποτίζεται μέ τά πεπτικά υγρά, δυσκολώτερα επομένως χωνεύεται.
Στην Γ ιάβα δπου τό ρΰζι εινε ή βάσις τής δ ιατροφής των, έ'να κορίτσι δεν θεωρείτα ι ά'Ηιο νά πανδρευθή άν δεν ξέρη νά προετοιμάση ενα καλό πιλάφι : Τό βράζουν ως εξής : Πλΰνουν 4 —5 φορές μέ άφ θονο νερό τό ρΰζι. Τό άφίνουν έπειτα νά μουσκέψη μισή ώρα στο νερό, τό περνούν καί τό βάζουν σέ νερό μέ αλάτι δσο φθάνει γιά νά σκεπα- σθή. Τό άφίνουν νά βράση μόνον 5 λεπτά καί χω ρίς νά τό ξεσκεπάσουν τό άφίνουν πλάγι στη φωτιά μισή ώρα. Τό ρΰζι αυτό τό χρησιμοποιούν κατά πολλούς τρόπους. Ζεματισμένο μέ βοΰτυρο ως πιλάφι. Μέ γάλα καί αυγά ξαναβρασμένο ως ριζόγαλο ή τό τρώγουν μέ σάλτσα του ψητοί».
** *Γ ιά νά π εφ θ ή τό άμυλον δεν αρκεί, δπως έπί-
στευαν μέχρι τελευταίως, μόνον τό βράσιμον, δ σίελος καί τό παγκρεατικόν υγρόν. Χρειάζεται παρουσία βιταμινών, όξινων αλάτων καί διαστάσεων των φροΰτω ν καί των χ ό ρ τω ν γιατί οί ουσίες αυτές ρευστοποιούν τό άμυλον καί εΰκολΰνουν την πέψιν.
Έ τ σ ι έξηγήθη τελευταίως, γιατί ή τροφή πού περιέχει άφθονον άμυλο καί ελάχιστα άπό τά ζωντανά αυτά στοιχεία γίνεται αιτία έντερικών ζυμώσεων και διαρροίας.
Ή διάρροια αΰτη πού οφείλεται σέ μονότονη διατροφή άμυλωδών, χωρίς φρούτα καί χόρτα έγινε γνωστή κατά τά τελευταία έτη. Κ αί την άγνοιαν αυτής επλήρωσαν καί εξακολουθούν νά πληρόνουν πλήθος π α ιδ ιώ ν γιατί καθώ ς γνωρίζετε δλοι, δταν
80 Τρβφή κ α ίZah
τά παιδιά έχουν διάρροια παύουν κάθε άλλη τροφή καί περιορίζονται στο ρύζι καί λοιπά αμυλώδη, φ ρυγανιές, μακαρόνια, πατάτες κλπ. Ή τροφή του είδους αυτού οδηγεί σε ζυμώσεις, αί ζυμώσεις σέ διάρροια. Καί επειδή εξακολουθεί ή διάρροια επιμένουν στά αμυλώδη καί τά παιδιά γίνονται καχεκτικά.
Γ Γ αυτό τό ρύζι καί τά αμυλώδη έπαυσαν πλέον νά είνε ή αποκλειστική τροφή στις διάρροιες των παιδιώ ν. Καί τί νομίζετε τείνει νά άντικαταστήση τό ρυζι ; Ά πίστευτον άλλ’ αληθινόν : Τά μήλα.Μάλιστα, τά μήλα" μόνον τά μήλα καί σέ μεγάλη δόσι. Νά μια φορά έπανάστασις στή διαιτητική καί την θεραπευτικήν. Έ φοβοΰντο στις διάρροιες νά δώ σουν ένα δράμι φροΰτα καί τώρα δίδουν μέ τήν οκά τά μήλα, ώς τό άποτελεσματικώτερον κατ’ αυτών φάρμακον. Καί ό'χι μόνον στις απλές διάρροιες, αλλά καί στις δυσεντερίες καί στις έντεροκωλίτιδες.
Κατά πειραματισμούς σοβαρών παιδιάτρω ν Γ ά λ λων, Γερμανών καί λοιπών χωρών, ή μηλοθεραπεία στις έντερικές παθήσεις καταλαμβάνει εξέχουσα θέ*· σιν. ”Ο χι μόνον τά περιοδικά είνε γεμάτα από παρόμοιες ανακοινώσεις, αλλά καί τά συνέδρια απασχολούνται μέ τήν νέαν αυτή θαυματουργική θεραπείαν. 'Ο δηγίες γιά τήν εφαρμογή τής θεραπείας αυτής δίδονται αί εξής: Μήλα άφράτα, άπολύτως ώριμα - μόνον τό ψαχνό - τά περνούμε από τον τρ ίφτη ώστε νά σχηματισθή πολτός. Δίδομεν Ιξ αυτών ημερησίους 500— 1500 γραμμάρια σέ δόσι 100— 300 γραμμαρίων, άναλόγως τής ηλικίας τών παιδιώ ν, ώς μόνη τροφήν επί 48 ώρας. Κ ατόπι μεταβατική δ ίαιτα μέ παξιμάδια, άσπρο τυρί, πατάτες πουρέ, κρέας ψαχνό κλπ.
Ευτυχώς μερικοί εκλεκτοί κα'ι εκ τω ν Ιδικών μας παιδιάτρω ν άρχισαν νά πειραματίζωνται μέ τήν μ η λοθεραπείαν καί έτσι ελπίζουμε πολύ γρήγορα νά διαδοθή καί στη χώρα μας ή παιδοσωτήριος αυτή θεραπεία.
Ά ναφέραμε τήν μηλοθεραπεία για νά εννοήσουν πολλές μητέρες σε τί στραβό δρόμο βρίσκεται ή δ ια - τροφή των παιδιών τω ν. Διά τον φόβον των §ντε- ρικών παθήσεων δεν τολμούν νά δώσουν ούτε ένα ωμό μήλο στά γερά παιδιά των. Κ αί δμω ς τά μήλα,, σέ τόσο μάλιστα μεγάλη δόσι, αποδεικνύονται ώς τό ήρωϊκώτερο φάρμακο τω ν παθήσεω ν αύτών- Ε ΐνε επομένως ολοφάνερο δτι τά παιδιά πού τρώ γουν μήλα, καί γενικώς φρούτα ωμά - όχι βέβαια άωρα - διατρέχουν πολύ λιγωτέρους κινδύνους νά πάθουν διάρροιαν ή έκεΐνα πού τά στουμπόνουμε μέ πολλά ρύζια καί ζυμαρικά.
ΙΙόσο δίκηο είχε δ “Αγγλος Ιατρός - ενθυμεί- σθε ; - πού είπε :
«"Ο τι δέν πάρουμε ώς τροφή Φά τό πάρουμε ώς γιατρικό».
Ά λ λ α για τά μήλα, τήν πολύτιμη αυτή τροφή, θά μιλήσουμε εκτενέστερα παρακάτω.
** *Π λουσιωτάτη άμυλούχος τροφή εΐνε εκτός τών
άλλων καί τά
Κ ,ά ,οτα να ι
Εΐνε θρεπτικώτατα καί υγιεινότατα γιά ολες τις ηλικίες καί δλες τΙς ασθένειες, εκτός από τον διαβήτη. Γ ιά νά εννοηθή ή θρεπτική των αξία θ ά τά συγκρίνουμε μέ τό σιτάρι καί τήν πατάτα . 01 άρι-
’Αμυλώδεις rpofo ti S1
82 ΤΡΟφή K*1 Zufl
θ μ ο ί των καστανών έλήφθησαν από απολύτως στεγνά και εκλεκτής ποιότητος κάστανα. °Ιδού αυτοί :
Σύνθεσις εις 100 γραμμ. Κάστανα Σιτάρι Πατάτα
Νερό 0 13 75λεύκωμα 7 8 1.50λίπος 3.5 1.5 ίχνη ελάχ.υδατάνθρ. 86 72 2 0 - 2 2
κυτταρίνη 1 2 1.6άλατα 3 1.60 1άριθμ. θερμ. 390 330 94αξία μιάς θερ
μίδος 0,3 δρχ. 0,2 δρχ. 0,5 δρχ.
Ά π ό τον ανωτέρω πίνακα γίνεται φανερόν οτι τα εκλεκτά κάστανα είνε Ιλάχιστα πτωχότερα άπό τό σιτάρι, αλλά κατά πολύ πλουσιώτερα άπό την πμτάτα. *Η δε τιμή τής θερμίδος είνε μέν κατά τι μεγαλει- τέρα άπό τήν του σιταριού άλλ’ άρκετά μικρότερα άπό την τιμήν τής πατάτας. Ώ ς τιμάς ελάβαμε 15 δραχμάς διά τά κάστανα, 9 δραχμάς διά τό σιτάρι και 6 διά τήν πατάτα.
Τόση είνε ή δμοιότης των μέ τό σιτάρι, ώστε παρομοιάζονται πρός μικρά προετοιμασμένα άπό τήν φυσιν -ψωμάκια. Οί φ υτοφ ά γο ι τά προτιμούν ωμά. Και υγιεινότερα άν ήσαν ωμά, πάντως άπαι- τοϋν μάσησι καί σιαγόνας πού δεν έχουν πλέον οί σημερινοί άνθρω ποι τών πόλεων. Μόνον άλευροποι- ημένα θά ήσαν ωμά υγιεινότερα, αν δεν περιειχον τόσο πολύ άμυλο που, καθώς είπαμε, εινε άπό τις λίγες ουσίες πού γίνονται εύπεπτότερες βρασμένες.
’Ά ρ ισ τα επίσης καί τά ψητά, φ θάνει νά είνε
Αμυλώδεις τροφού 83
καλοψηιιένα και δχι απλώς αρπαγμένα από την φ ω τιά . Γ ι’ αυτό προτιμότερο το ψήσιμο στη χόβολη.
Τά κάσιανα, καθώ ς καί δλοι οΕ ξηροί καρποί, •κατηγοροϋνται ώς δύσπεπτα, οτι φέρουν βάρος στο στομάχι, ξυνίλες καί άλλα παρόμοια. Ό λόγος εϊνε πρώτον μέν διότι τά καταβροχθίζουμε άμάσητα" καί δεύτερον διότι έχουμε χάσει τον μπούσουλα τής φ υσιολογικής διατροφής.
Ε ξ η γ ο ύ μ α ι: Γ ιά τον άνθρω πο πού τρώ γει για νά ζή καί βχι γ ια ν’ αύτοκτονή, τά κάστανα, καθώς καί ολοι οί ξηροί καρποί, εϊνε τροφή τω ν τροφώ ν καί ώ ; τροφή πρέπει νά μπαίνη στο τραπέζι καί δ χ ι στο τέλος ώς Ιπ ιδόρπιον. Φάτε έ'να πιάτο ωμή σαλάτα καί έπειτα κάστανα ύπό οίανδήποτε μορφή καί άρκεσθήτε σ’ αυτά. Ν ά είσθε δέ βέβαιοι οτι έχετε εφοδιάσει τήν μηχανή σας μέ επαρκή καί πρώ της ποιότητος συστατικά για τήν καλή της λειτουργία. Ν ά είσθε άκόμη βέβαιοι οτι θ ά τά χωνεύ- σετε αν τά καλομασήσετε χωρίς καμμιά απολύτως Ινόχλησ ι.'Ό ιαν δμω ς προη γη θη ένα πιάτο μακαρόνια καί άκολουθήση ένο άλλο μέ κρέας, πώ ς θέλετε νά
,βρή χώρο καί δύναμι τό στομάχι σας γ ιά νά χώ νευση τά κάστανα πού ρίπτετε μέσα σας γιά πάσα - τέμπο ;
«Τό κάστανο θέλει κρασί καί τό καρύδι μέλι» λέγει τό λαϊκό τραγούδι. Ή νέα δμως διαιτητική αντιλέγει : «Τό κάστανο θέλει κα ί καρύδι καί μέλι*. Γ ι ’ αυτό συνιστοΰμε τό εξής φαγητόν - γλύκισμα : Βρασμένα, ψιλοκομμένα κάστανα περιχυμένα μέ μέλι καί πασπαλισμένα μέ κοπανισμένα καρύδια ή αμύγδαλα. Κ αμμιά πάστα ζαχαροπλαστείου δέν μ πορεί νά συγκριθή σέ θρεπτικότητα συστατικών καί
αγνότητα υλικών προς το πρόχειρο αΰτδ δσο κα ί νόστιμο γλύκισμα.
84 Τροφή Χ«1 Ζμι&
ΙΕ'-
Τ Α Ο Σ Π Ρ Ι Α"Οταν μέτρον τής αξίας των τροφίμων ήσαν α£
θερμίδες καί ή περιεκτικότης των σέ λεύκωμα, τ α όσπρια μεσουρανούσαν. Κ αί πώς δχι, αφού ή ανά- λυσις τα έφερνε στην πρώτη γραμμή. ’Ιδού ή σΰν^ θεσίς των :
Λεύκωμα Ύ δα τά νθρ . Θερμ. Φασόλια 20 61 34!>Φακή 23 59 337Μ πιζέλια 21 59 333Φάβα 23 55 320
Για νά εννοηδή πόσο πλουσία τροφή εΐνε τα· όσπρια, θα συγκρίνουμε ένα απ’ αυτά, την φακή„ προς δύο άλλες γνωστές θρεπτικές τροφές, τό κρέας καί τό ψωμί:
Λεύκωμα Ύ δατά νθρ . Θερμίδες Φακή 23 59 337Κρέας 20 0 134Ψ ω μί 7 55 257
Δηλαδή μια δκά φακή έχει θρεπτικήν αξίαν ΐσ η ν περίπου προς μια δκά κρέας μαζί με μια δκα ψ ωμί. Έ ν φ ή αγοραστική της άξία είνε δχι καί πολύ' μεγαλειτέρα τής τού ψωμιού. Ν-ά γ ιατί τα όσπρια έπράτησαν επί πολύ τά σκήπτρα μεταξύ τών τροφών.
Τ ά ©σπρια 85
Α ι τελευταίες δμως επιστημονικές ανακαλύψεις πού έφεραν άναστάτωσι στους κύκλους τής διατροφ ή ς , ούτε τά όσπρια άφησαν στη θέσι των. Ή μετάθεσίς των βέβαια δεν εινε πολύ δυσμενής. Π ά ν τω ς δμως όχι πλέον πρώτα μεταξύ τώ ν πρώτων.
Οί λόγοι πολλοί" αναφέρουμε τούς κυριωτέρους :1) Δεν έχουν περγαμηνάς αρχαίας καταγωγής.
Τ ά φασόλια ήσαν άγνωστα στούς άρχαίους "Ελληνας" κανένα δέ δσπριο δεν ήτο γνωστό στούς πρω τογενείς ανθρώπους" επομένως ή βαθυτάτη κληρο- νομικότης μας είναι ξένη προς αύτά.
2) Τά περιεχόμενα λευκώματα εΐνε μέν άφ θονα , <δχι δμω ς καί εκλεκτής ποιότητος. ’ Α ν δηλαδή έπρό- κειτο μόνον μέ δσπρια νά ΰφανθοΰν οί Ιστοί μας, θ ά έλειπαν μερικές πολύτιμες κλωστές, επομένως θά ύφαίνοντο ίστοί κατωτέρας ποιότητος.
3) "Αν τά λευκώματα τών οσπρίων εινε δχι εκλεκτά προς πλάσιν και άνάπλασιν κυττάρων καί τστών, είναι δμως πρώ της δυνάμεως προς σχηματισμόν ούρικοϋ οξέος, ούρικών αλάτων καί άρ- θρ ιτ ισ μ οΰ . Πέρασεν ή εποχή πού πίστευαν δτι μόνον τό ζωικόν λεύκωμα, απεργάζεται άρθριτισμό. Τό λεύκωμα εινε λεύκωμα εϊτε από ζωικές τροφές τό παραλαμβάνουμε, είτε από φυτικές, καί λαμβανό- μενο σέ δόσι μεγαλειτέρα ά φ ' δ,τι πρέπει καί μη χρησιμοποιούμενο, θά κυκλοφορή ως ούρικό οξύ καί ούρικά άλατα καί θά προξενή τις πολυποίκιλες γνω στές καταστροφές.
Τόσο περισσότερο βοηθούν τά δσπρια την άνά- πτυξ ι τού άρθριτισμού, καθόσον παχαίνουν εξ α ιτίας τού αμύλου πού περιέχουν έν άφθονίφ .Σκεφθήτε λοιπόν άνθρω πο, μέ άνθηρά οικονομικά πού δέν τού
Μ Τ ρο φ ή Χ*1 Ζϋί>
λείπουν τό κρέας, τά πουλερικά, τά τυριά καί τά γαλακτερά, αί μακαρονάδες καί τά γλυκά, νά κ α - τεβάζη καί κανένα πιάτο φασουλάδας γιατί τοΰ ά1- ρέσει.
Θά μυΰ πήτε πώς την ήμερα πού θά φάγηι φασουλάδα δεν θ ά φάγη κρέας, ούτε ψάρια. Μή λη- σμονήτε δτι τή Σαρακοστή μαζί με ιή φασουλάδα, τρώγει χαβιάρι καί αστακούς, στρείδια ή άλλα πλου- σιώτατα σέ ζωικά λευκώματα θαλασσινά.
’Αλλά καί αυτά άν δεν φάγη πάλιν περισσεύουν τά όσπρια. Γ ια τί αί ήμέρες νηστείας χρειάζονται, στον καθημερινώ ς καλοτρώγοντα γιά νά κατανα- λώση τά λευκώματα πού υπάρχουν άχρησιμοποίητ® μέσα στον οργανισμό του- καί δχι γιά νά πρόσθεσή άφ θονο φυτικό καί μάλιστα όχι καί τόσον εκλεκτό.
Ο ί πλούσιοι, με άλλους λόγους, καί ν’ αγνοήσουν την ΰπαρξιν των οσπρίων ωρέλεια καί οχι ζ η μία έχουν.
"Οσοι δμως έχουν πολλά παιδιά καί μετρημένα: τά λεφτά πού δεν άρκοΰν γιά πολλές ζωϊκές τροφές, ούτε γιά φρούτα καί ξηρούς ελαιώδεις καρπούς, μπορούν πολύ καλά μιά-δυό φορές την εβδομάδα τον χειμώνα νά τρώγουν όσπρια.
Μερικά από τά μειονεκτήματά των δ ιο ρ θό - νονται άν βάζουν λίγα όσπρια καί πολλά καί δ ιά φορα χορταρικά. Σέ δλα χωρούν κρεμμύδια, κα- ρότα καί πατάτες. Στά φασόλια ταιριάζουν καί τά σέλινα, τά λάχανα καί ή ντομάτα. Στη φ α κή τά πράσσα καί τά σκόρδα. "Οταν μπουν ά φ θ ο να χορταρικά 50 δράμια φασόλια φ θάνουν γιά: 4 —5 άτομα. Ε ίδος χορτόσουπας μέ φασόλια. Τ ά χορταρικά δχι μόνον άραιόνουν την μεγάλη ποσό-
Τα ¿ σ η ρ ιχ 87
τητα των λευκωματοειδών των οσπρίων, αλλά και καλλιτερεΰουν και την ποιότητά τω ν- γιατί προσθέτουν καί τά δικά των, τά όποια είνε μέν λιγοστά, άλλ’ εκλεκτής ποιότητος.
Γενικώς τά χόρτα βελτιόνουν άπό πάσης από* ψεως τά δσπριοΰχα φαγητά. Καλόν στο σερβίρισμά των να προστίθενται και μερικά είδη ωμά, παραδείγματος χάριν ψιλοκομμένο κρεμμυδάκι, πράσσο, άνηθο καί δλα έν γένει τά άρωματικά είδη πού βοηθούν πολύ την πέψ ι τών δσπρίων. Ύ π ό τούς ορούς αυτούς είνε άρίστη τον χειμώνα τροφή δι’ όλους. Οί ηλικιωμένοι νά παίρνουν στο πιάτο των περισσότερα χόρτα καί λιγώτερα όσπρια.
** *Διά δέ τούς αληθινά πτωχούς πού διαθέτουν ελά
χιστο προς διατροφή των χρήμα, τά ό'σπρια οποτεδήποτε καί οπωσδήποτε τρωγόμενα είνε πολύτιμη τροφή. Γ ια τί εινε ή μόνη φ θηνή πλουσία σέ λεύκωμα τροφή.
Τό ευτύχημα εινε δτι στά δημητριακά υπάρχουν ακριβώς εκείνα τά λευκωματοειδή, τά όποια λείπουν από τά ό'σπρια. Δημητριακά δηλαδή καί όσπρια άλ- ληλοσυμπληρόνονται. Π αρετηρήθη δτι ζώα τρεφόμενα άποκλειστικώς μέ όσπρια καθυστερούν στήν άνάπτυξί τω ν ' φθάνει δμως νά προστεθή βρώμη ή σιτάρι γιά ν’ ακολουθήσουν την φυσιολογική τής άναπτύξεως γραμμή.
"Ο σπρια δμω ς καί ψω μί επιτρέπεται νά τρώγουν μόνον δσοι παρέχουν αξία λόγου μυϊκή στο ύ π α ιθρον εργασία, δπου θά καύσουν το άφθονον άμυλο” πού περιέχουν α ι δύο αυτές τροφές. Έ ν φ οί άνθρω ποι τών γραμμάτων, τών γραφείων, τών καθε·
88 Τροφή κα ί Zwñ
στικών Ιν γένει επαγγελμάτων κα'ι των κλειστών χώ ρων ελαχίστην χρήσιν αυτών πρέπει νά κάμνουν. Ά λ λ ’ αυτό δεν εΤνε τι νέον. "Α φ θονα άμυλούχα και γενικώς υδατάνθρακες - πού εΐνε, Ιπαναλαμβάνουμε, τό κάρβουνο του Ιργαζόμενου μυός - απαγορεύει στους μη σωματικώς εργαζομένους, τόσον ή νέα, οσον και ή παλαιά διαιτητική.
Δεν ζητούμε ν’ αγνοήσουν τα όσπρια παρά μόνον όσοι καλοτρώγουν καθημερινώς. Ά λ λ ’ άν υπάρχουν εύποροι πού δεν θυμούνται τρώγοντας τά πλούτη των παρά μόνον για νά προμηθευθούν άφθονα φρούτα και τρέφονται κατά τά άλλα σύμφω να μέ τις υποδείξεις τής υγιεινής, δεν υπάρχει λόγος ν’άγνοήσουν τά όσπρια1 διότι ύπεράνω όλων τών βασικών κανόνων ύπάρχει αυτός τού οποίου χρήσι και κατάχρησι εκάναμε στο πρώτο τεύχος μας: * A iy ’ ά π ’ όλα καί Από τίπ ο τε πολύ».
"Οταν όμως υπάρχουν στο τραπέζι πολλά άηό πολλά άς λείπουν τουλάχιστον τά θρεπτικώ τατα και παχυντικώτατα φασόλια. "Οσοι εννοούν νά ξεκουράζουν τό στομάχι των μέ όσπρια, άς τά τρώγουν καί αυτά όπως κα'ι όλα τά άλλα ατό πείσμα τής ύ γ ι - εινής καί όχι π ιά ένόνόματι αύζής.
Οί μόνοι πού έχουν δίκηο νά διαμαρτύρωνται γιά τό νέο αυτό φ ιρμάνι τής διαιτητικής εινε οί ηλικιωμένοι. Τούς είχε περιορίσει δ γιατρός τις ζωϊκές τροφές εξ αιτίας ενοχλημάτων πού παρουσίασαν; Τούς έμεινε καταφύγιο καί παρηγοριά ή φασουλάδα. Έ ρ χετα ι τώρα ή νέα διαιτητική καί τούς λέγει : «’Ά λτ! Κ άτω καί ή φασουλάδα!» Πώς νά μη διαμαρ- τύρω νται; Τό κακό είναι ότι, όσο καί άν διαμαρτυ- ρώ μεθα, τό φ ιρμάνι αυτό - αποτέλεσμα μακρών,
•tfi όσπρια 89
■σοβαρών πειραματικώ ν ερευνών - δεν θ ’ άνακληθή κ α ί τά όσπρια θά μείνουν στους αίώνας τούς άπαν- τα ς μια από τις πιο αρθριτικές τροφές.
Πολύ λιγώτερο βλάπτει μια μπριζόλα πού τρώγετα ι με πολλά χόρτα η ένα πιάτο από σκέτα φασόλια.
Γεράματα χωρίς φασουλάδα !Τί να γίνγι; Ό δυνηρόν μεν άλλ’ άναγκαϊον.
** *"Αν αναφέρουμε συχνότερα τά φασόλια παρά
τ ά άλλα όσπρια, ό λόγος είνε δτι δ πολύς κόσμος τά προτιμά. Τ ην φακή ή μεγάλη πλειοψηφία την τρώ γει με λιγώτερη εύχαρίστησι.
Κάποιος μάλιστα πού δεν τήν αγαπούσε καθόλου δεν μπορούσε νά εννοήση πώς γιά έ'να τέτοιο •φαγητό Ιπώλησεν δ Ή σαΰ τά πρωτοτόκιά του στον αδελφό του. Έ πέμενε λοιπόν δτι χωρίς άλλο κρέμ α - σοκολάτα θ ά περιείχε τό πιάτο εκείνο και δχι -φακή. ’Αγνοούσε, φαίνεται, δ χορτάτος αύτός εραστής τής κρέμας - σοκολάτας τί νοστιμάδα μπορεί ■νά βρή ό πεινασμένος σ’ έ'να πιάτο φακή.
Π άντως ή νέα διαιτητική δεν έχει λόγους νά συ- νιστφ ιδιαιτέρως τήν φακή χάριν τού άφθονωτέρου σιδήρου πού περιέχει' διότι αρκετό καί σ’ εκλεκτή μάλιστα ποιότητα σίδηρο περιέχουν τά πράσινα λαχανικά καί σαλατικά πού εινε τά χαϊδεμένα παιδιά τής νέας διαιτητικής.
"Οσον αφορά τήν φάβα, κανένας λόγος δεν υπάρχει νά τίθεται σέ ύποδεεστέρα άπό τά άλλα όσπρια μοΐρα. Ή φάβα μάλιστα τής Σαντορίνης είνε άρί- στης ποιότητος καί αξίζει περισσότερο καί άπό τά καλλίτερα φασόλια.
Μαγειρεύοντας δμως τά δ'σπρια μή λησμονείτε
δτι το λάδι πρέπει νά προστίθεται ώμο στο πιάέο καί δχι νά βράζη μαζί μέ αυτά. Γ ια τί το βράσιμο Καταστρέφει, καθώ ς εΐπαμε, τά άφ θονα χρήσιμα ζω ντανά στοιχεία τής πολύτιμης αυτής τροφής.
'Υγιεινότερα τά όσπρια μέ τις φλούδες καί δχι υπό μορφή πουρέ’ γιατί στις φλούδες υπάρχει ή αν- τινευρική βιταμίνη Β. 'Η βιταμίνη αύτή μαζί μέ τό πλήθος τω ν αλάτων εινε δυο από τά μή αμφ ισβητούμενα πλεονεκτήματα τών οσπρίων. 'Ο πουρές εινε εύπεπτότερος καί θρεπτικώτερος ώς προς τό λεύκωμα μόνον. ’Ό χ ι δμως καί ώς προς τό άμυλον, αν λάβουμε ύπ’ δψιν τό εξής διδακτικώτατο πείραμα :
Θρέφανε ποντικόν εναλλάξ μέ κόκκους σιταριού, μέ σιτάρι αλεσμένο καί μέ άμυλο καθαρό (νεσεστέ). Τό άμυλο τών κόκκων τού σιταριού έπέφθη δλο καί ούτε κόκκος άμυλου εΰρέθη στά περιττώματα. Έ ν φ εΰρέθη πλήθος κόκκων άπεπτου αμύλου, δταν εφαγε τό άλευροποιημένο σιτάρι καί τό καθαρό άμυλο. Τό όποιον άποδεικνύει ότι στή πέψι τού άμυλου ενεργότερο μέρος λαμβάνει δ σίελος καί δχι τό παγκρεα- τικόν υγρόν καί δτι δχι ή άλευροποίησις καί πουρε- ποίησις τών τροφών, άλλά μόνον ή καλή μάσησις βοηθεΐ τήν πέψιν τού αμύλου. Γ ιατί, αν τό άμυλον τών κόκκων τού σίτου πέπτεται καλλίτερα, ό λόγος εΐνέ δτι κατά τό αναγκαστικό ροκάνισμά των σιε- λόνεται δσο πρέπει- ενφ τά άλευρα καί οί πουρέδες καταπίνονχαι από τά ζφ α δτ,ως καί από τούς ανθρώ πους αμάσητα καί άσιέλωτα.
Γ ι ' αυτό οί φυσιολογικοί άνθρω ποι πού τρέφονται φυσιολογικά άς τρώγουν καί τά όσπρια ολόκληρα καί άς αφήσουν τούς πουρέδες γιά τούς άρρώ-
90 Τροφή xoci Zafc
Τ * έοηρι« 91
στου: καί τούς γιατρούς.Τελειόνοντας θεωρούμε καλόν νά προσθέσουμε :
°Αλλοίμονον στον ηλικιωμένου πού τρώγει καί στον πτωχόν εργατικό πού δεν έχει νά φ άγη αρκετά ό σπρια. Γ ιατί δ ηλικιωμένος εχει ανάγκην άπό αραχνοΰφαντη, οπως τά φρούτα, τροφή. 'Ο δέ πτωχός εργατικός άπό χορδροϋφασμένη, σάν ά ΐα τ σ ά ,τροφή. Καί τέτοια ακριβώς είνα ι τά όσπρια.
ΞΗΡΟΙ ΕΛΑΙΩΔΕΙΣ ΚΑΡΠΟΙΆ μ , ύ γ δ Β λ « , κ λ η .
Π ολλοί δεν μπορούν νά εννοήσουν την θρησκεία τής άποκλειστικής φρουτοφαγίας" πώ ς δηλαδή εΐνε δυνατόν νά ζήση κανείς καί νά εύδοκιμήση μόνον μέ φρούτα. Γιατί ά'ν τ’ αχλάδια, τά μήλα καί λοιποί χυμώδεις καρποί προσφέρουν πλήθος αλάτων, φ υ ραμάτων καί β ιταμινώ ν, άν οί γλυκείς, τά σύκα καί τά σταφύλια παρέχουν ά'φθονο σάκχαρον, εκλεκτή καύσιμη ύλη στην ανθρώ πινη μηχανή, ολοι όμως εΐνε κατά τό μάλλον ή ήττον πτω χοί σε λευκωμα- τούχα καί λιπαρά στοιχεία. Χρειάζονται όγκοι αυτών γιά νά δώσουν στον εν αναπτύξει εύρισκόμενον οργανισμόν τό άπαιτούμενο λεύκωμα καί τό απαραίτητο γιά την Ισορροπία τής διατροφής λίπος.
"Οσοι σκέπτονται ετσι λησμονούν τούς ξηρούς ελαιώδεις καρπούς, πού εΐνε οί πλουσιώτατες εις λεύκωμα καί λίπος αποθή κες’ καί κάμνουν δυνατή την Ιφαρμογύ τής αποκλειστικής καρποφαγίας.
Τό κακό μόνον εΐνε ότι. την σήμερον ή καρπό-
92 Τροφή κ«1 Ζωή
•φαγία εΐνε είδος πολυτελείας, προσιτή μόνον ατά κακώ ς γαρνιρισμένα βαλάντια.
Ά λ λ ’ ας μή λυπούνται οί μέ μέτρια οικονομικά πού επιθυμούν νά τρέφ οντα ι υγιεινά. Ε ίπαμε και ■επαναλαμβάνουμε : Ή σημερινή διαιτητική δεν ζητεί αποκλειστική καρποφαγία , άλλ5 απλώς νά περιο- ρίση τήν μερίδα τών ζωϊκώ ν τροφών και ν’ αύξηση τήν τών καρπών και τών χόρτων. Ζητεί επομένως και οΐ ξηροί καρποί από τό περιθώριον νά μεταφερθοΰν στο κέντρον τού τραπεζιού καί από •άπλούν τράγημα νά προβιβασθούν σε κύριο πιάτο. ■Πόσο δικαία εινε ή άξίωσις αυτή τής διαιτητικής γίνεται φανερόν από τόν εξής πίνακα :
Είδητροφίμων Ν
ερό
Λεύ
κωμα
ά*>>8Η8οΟ Λίπ
ος
1»2? Ο
ί 3 ο =-2- « Ο/ υ» ο / ω «*-» 5;
φ » ^
Καρύδια 0 15 24 57 665’Αμύγδαλα 4 18 18 54 630Φουντούκια 0 16 14 63 690Κρέας 74 2 0 0,5 7,5 155Τυρί 34 25 2,5 30 395
Ά π ό τόν πίνακα αυτόν καθώ ς καί από διάφορες άλλες αναλύσεις καί διαιτητικά πειράματα
■φθάνουμε στα εξής συμπεράσματα :1) "Οτι οί ξηροί καρποί έχουν άφθονω τέρας
άλλα καί άνωτέρας ποιότητος λιπαρός ουσίας.2) Έ νιρ τό κρέας δεν περιέχει ούτε ίχνος υδα
τανθράκων οί ξηροί καρποί έχουν πρώτης ποιότη- «τος σάκχαρον αφομοιώσιμου κα ί άπ5 αυτούς τούς ■διαβητικούς. Γ ι’ αυτό εΐνε είδική τρόπον τινά τρο
Ξ ηροί ελαιώδεις καρποί 93
φή των διαβητικών, δχι δμως καί τών παχύσαρκων..3) Ώ ς εκ τοΰ πλούτου των σέ λίπος και υδατάν
θρακας παρέχουν περισσοτέρας θερμίδας.4) Π τω χό τό κρέας, πλουσιώτατοι οί ξηροί καρ
ποί εις ό'λων τών ειδών τά άλατα, σιδηρούχα, φω σφορούχα, άσβεστοΰχα, καλιοΰχα κλπ.
5) Π λούσιοι καί είς βιταμίνας Α καί Δ που εΐνβ απαραίτητες ιδίως στα παιδιά, ένφ τό κρέας δεν περιέχει σχεδόν καθόλου.
Τό κρέας υπερέχει λίγο μέν ως προς τό ποσόν τοΰ περιεχομένου λευκώματος, περισσότερο δέ ώς προς τό ποιόν αΰτοΰ. Α κριβώ ς γ ι5 αυτό ή νέα δ ια ιτητική έχει παλινορθώσει την τόσο τελευταίως κλο-νισθεΐσαν ΰπόληψι τοΰ κρέατος.
* **Κ αμμιά τροφή δεν ήκουσεν άνά τούς αιώνας είς
βάρος της τόσα κακά άλλα καί τόσα καλά, δσον οί> ξηροί αυτοί καρποί καί Ιδίως τά καρύδια. Ο ί μέν κατήγοροί των διατείνονται δτι προξενούν πλεϊστες δσες παθήσεις- οί δέ πανηγυρισταί τω ν θεωροΰν αυτούς σχεδόν ώς πανάκειαν. Την σήμερον δμως εάν δλοι δέν παραδέχωνται δτι οί ξηροί αυτοί καρποί θεραπεύουν πάσαν νόσον καί μαλακίαν, δλοι δμως συμφωνούν δτι εινε πρώτης τάξεως υγιεινή, θρει- πτική , θερμογόνος τροφή πού κρατεί ελεύθερα τήν κοιλίαν καί αυξάνει τήν τόσο πολύτιμη γιά την υγεία άλκαλικότητα τοΰ α ίματος. Έ φ ’ δσον δέ ο ί εχθροί τής ν εκ ρ ο φ α γ ία ς έχουν τούς ξηρού; καρπούς βάσιν τής διατροφής των, άντικαθιστώ ντες με αυτούς εξ όλοκλ ήρου τις ζωϊκές τροφές, ήμείς άς τις αντικαταστήσουμε τουλάχιστον έν μέρει. Κ αί εφ ’ δσον ομοιάζουν αρκετά ώς προς τήν σύνθεσίν των τό τυρί*.
94 Τροφή καί Ζϋή
πρέπει καί αυτοί, δπω ς καί εκείνο, ν’ αντικαθιστούν •καί οχι νά συμπληρώνουν κρεάτινο φαγητό.
Ό σ ο ν άφορα την φήμην των ώς δύσπεπτων •τροφών, εφαρμόζεται καί εδώ δ ,τ ι είπαμε καί γιά τά κάστανα : Ιΐαΰουν νά εινε δύσπεπτα άν τά μασάμε καλά καί ΐίν τά τρώμε πεινασμένοι καί όχι νά τά μασουλάμε χορτάτοι. Μη λησμονήτε δτι οι πρώ τοι άνθρω ποι ήσαν καρποφάγοι καί επομένως δέν μπορεί παρά νά ύπάρχη στο βάθος του κάθε α νθρώ που ή ίκανότης του στομάχου νά χωνεύη τούςξηρούς
■αυτούς καρπούς. Ό σ ο ι με άντιφυσιολογική διατροφήν έχασαν τήν ικανότητα αυτήν, ας προσπαθήσουν νά τήν ξαναβροΰν μέ νέα φυσιολογικωτέρα δ ιατροφήν, ή όποία πρέπει νά περιλαμβάνη ωρισμένως καί τούς ξηρούς αυτούς καρπούς.
Οι καρποί αυτοί είνε λησμονημένοι φ ίλοι τοΰ στομάχου μας. Κ αί αν στην άρχή δυοκολευθή νά τούς αναγνώριση, γρήγορα δμως θά τούς θυ μ η θ ή καί θά τούς περιποιηθή σάν παλαιούς καλούς φ ίλους. Ή άναγνώρισις δμως αυτή πρέπει ν ’ άρχίζη μέ μικρές δόσεις. Ν ά τρώγωνται δέ κοπανισμένα, αν δέν ύπάρχη καλή μάσησις.
Αυτά γιά τούς λίγους πού έχουν τό στομάχι των ευαίσθητο. Οι άλλοι, οί πολλοί, τά χωνεύουν πολύ καλά, φθάνει νά τά έχουν. Δυστυχώς γιά τήν πά- θ η σ ι πού λέγεται «πτώχεια» ή υγιεινή δέν έχει καμ> μ ιά συμβουλή, καμμιά συνταγή νά δώση. Κ αί τ’ α μύγδαλα έχουν 80 δραχμάς σπασμένα καί τά καρύδ ια 24 άσπαστα. Δέν εΐνε επομένως προσιτά στούς αληθινά φτωχούς, καθώς ουτε καί τό κρέας.
'Ό σ ο ι δμως έχουν τά μέσα γιά καθημερινή ζο)- ϊκή τροφή, άς προσπαθούν, τώρα τον χειμώνα, ν ’
£ η ρ ο ί ελαιώδεις καρποί 95
■αντικαθιστούν αυτήν μιά, δυο φορές τήν εβδομάδα μέ ξηρούς καρπούς :
Καρύδια, αμύγδαλα, φουντούκια μαζί μέ τούς γλυκείς σύκα καί σταφίδα καθώς καί τό μέλι εϊνε εκλεκτή θερμογόνος για τον χειμώνα τροφή πού αντικαθιστά κάθε άλλη τροφ ή καί καθιστςί περιττό κάθε άλλο είδος θερμάνσεως. Ε ινε τό εσωτερικό τού οργανισμού μας καλοριφέρ.
Σ τή θερμογόνο τω ν δέ αυτή ενέργεια υπερέχουν τά φουντούκια- γιατί περιέχουν περισσότερες λιπαρές ουσίες καί παρέχουν περισσότερες θερμίδες. Λεν , υπάρχει επομένως λόγος να κατέχουν ύποδεε- στέρα στό τραπέζι μας θέσ ι. Λόγος υπάρχει νά προ- τιμώ νται: εινε φθηνότερα- 80δραχμάς τ’ άμύγδαλα, 6 5 τά φουντούκια. Έ κ το ς άν, ενδεχομένη ζήτησις αυτώ ν, αύξηση τήν τιμήν τω ν. Τά φουντούκια άλλωστε θεωρούνται ως ειδικό τρόπον τινά φάρμακο κατά τής ψαμμιάσεως καί τής λιθιάσεω ς τών νεφρών.
Τά καρύδια καί τ’ αμύγδαλα θεωρούνται άνέ- καθεν ως τό σύμβολο τής εγκράτειας. Έ χο υ ν τό εξωτερικό πράσινο περίβλημα πικρό, τό δεύτερο σκληρό, άλλα τον καρπόν υγιεινό καί εύχάριστον. Έ τσι καί στην εγκράτεια, άν στην αρχήν ύπάρχη π ικρία καί δυσκολία, στό τέλος δμως δ καρπός εινε ευχάριστος καί γλυκύς.
'Ό ταν έγράψαμε στό «Ε λεύθερον Βήμα» τό περί ελαιωδών ξηρών καρπών άρθρο μας ελάβαμε τήν εξής επιστολή :
« Διαβάσαμε τό άρ&ρο σας για τά χαρνδια χϋττ.
96 Τροφή καί Ζωή
Ά λ λ α ξεχύσατε εν a άλλο υγιεινό, θρεπτικό, β ιταμινούχο, ντόπιο καρπό. °Εναν καρπό, πού γίνεται χω ρίς Απαιτήσεις καί περιποιήσεις. "Ενα καρπόν Από· δένδρο ξερικό, που ευδοκιμεί θαυμάσια στην ’Α ττική, οπως στην Α ίγινα : «Το φυστίκι». Τρώ γετα ι ωμό, Ακαβούρδιατο καλλίτερα, χιλιάκις καλλίτερα παρά καβουρδισμένο ! “Ε χω δύο δένδρα στο Μ αρούσι στο κηπάριό μου. Μ αζεύω κάθε χρόνο 10— 15 οκάδες καί τις φυλάττω γιά τον χειμώνα μαζί με τ ’ Αμύγδαλα. Ε ΐνε θαυμάσια στη γεύσι. Και ομως, ενώ ευδοκιμεί το δένδρο σε ξερικά έδάφη, δεν καλλιεργείται εντόνως καί στερονμεθα Αδικαιολογήτως ενα ενγευ- οτότατο ξηρά καρπό.
Τα φυατίκια τής Α ϊγίνης τά Αγοράζουν τά σανατόρια τής Ε λβετίας καί τά δίδουν γιά πασατέμπο στους Ασθενείς νά τά τρώνε Ακαβούρδιστα γιά θ ρ επτικά καί βιταμινούχα καί Αντιφυαατικά. Γ ιατί εδώ νά εΐνε... Αγνωστα στή κατανάλωαι ; Γράψατε να τά μ ά θ η ό λαδς νά τά τρώ γη καί... νά τά φυτεύη. ΤΑ Αρθρα σας Αχουν ξυπνήσει πολλούς. Μ άθετέ τους καί τά φυατίκια... πού τ’ Αγνοούν».
’Απαντούμε : ’Ά ν τά φυατίκια εινε άγνωστα στην ευρεία κατανάλωσι, δν παρ’ ολίγον νά τ’ αγνοήσουμε και ημείς, δ λόγος εΐνε δτι καί τά ωμά και τ’ ακαβούρδιστα εινε αλμυρά... στήν τιμή. 140 δραχμές ή δκά. ’Ό χι" δέν άγνοεΐ κανένας τά υγιεινά, θρεπτικά, οσο καί νόστιμα φυστίκια. Κ α μ ω ν ά μ εθ α πώς τ’ αγνοούμε γιατί δέν μας συμφέρει νά τά θυ- μοΰμεθα ' γ ι«τί ή εις τά ΰψη τιμή των δέν επιτρέπειτήν από κοντά γνωριμίαν των.
** *Το φυστίκι εινε ανώτερο άπο πάσης άπόψεως
όχι μόνον δλων τών ξηρών καρπών αλλά καί πάσης άλλης τροφής. ’Ιδού ή σύνθεσις ελληνικών μάλιστα φυστικιών, την οποίαν μάς έδωκε ό καθηγητής τής δενδροκομίας τής άνωτέρας γεωπονικής σχολής τ
Ξ ηροί ελαιώδεις καρποί 97
Νερό 4 .20Λευκωματούχα 22.60Λ ιπαρά 55.70'Υ δατάνθρακες 15 .60“Α λατα 1.90Θερμίδες 700
Ξεπερνφ δηλαδή είς θερμίδας δλους τούς ξηρούς καρπούς, είς λεύκωμα δέ καί αυτό τό κρέας.
'Ως εκ τού μεγάλου δέ ποσού τού περιεχομένου· λαδιού, τό οποίον μπορεί να φθάση καί μέχρις 60ο)ο, είνε δχι μόνον κατ’ εξοχήν θερμογόνος τροφή άλλα καί θεραπευτική τών πόνων από λίθους ήπατος καί νεφρώ ν.
Ε ΐνε προσέτι καταπραϋντικόν τού βηχός, αφ ροδισιακόν, καθώ ς καί αναληπτικόν στούς άναρρω ν- νύοντας, τούς αδυνάτους καί τούς φθισικούς.
Ε ιν ε καί νοστιμώτατα χάρις στήν άρωματώδη ουσίαν πού δίδει σ ’ αυτά τήν Ιδιαιτέραν ευχάριστη γεύσι. Γ ι’ αυτό στις πλατείες καί στά διάφορα κ έν . τρα είνε τό κατ’ εξοχήν πάσα - τέμπο τών εύπορούν- των καί τό πληρόνουν είς ίσον βάρος χρυσού. ’Α νάγκη πάσα νά μπουν στο τραπέζι μας. ’Ανάγκη νά φθηνήνουν.
Πλέον ή βέβαιον δτι ή φυστικιά είνε ντόπιο δένδρο. Τά βουνά μας είνε γεμάτα άγριοφυστικιές. ¡Είνε τό δένδρο πού ευδοκιμεί καί σε πετρώδη μέρη, επομένως στήν Ε λλάδα.
’Α πό τά πιο ώμορφα, πιο εύκολοπεριποίητα δέν-7
98 Τρβφπ xoei Zmíi
δρα, χωρίς άπαιτήαεις, χωρίς περιποιήσεις, δπω ς πολύ ορθά γράφει δ συνήγορός των. Κ αρπός θρεπτικός, υγιεινός, θεραπευτικός, νόστιμος. Ε ΐνε τό δένδρο πού δίδει τό μεγαλείτερο εισόδημα μέ τό μ ικρότερο κόπο καί έξοδο : από 1— 5 χιλιάδες δραχμές τό έτος.
Π ληροφοροϋμεν δμως τόν δικαίως ύψώσαντα φ ω νήν υπέρ τού πολυτίμου αύτοϋ δένδρου οτι δ κόσμος τελευταίως πήρε εΐδησ ι τ ί θ ά πή «φυατι- π ιά » καί ήρχισε νά την επιζητή καί νά την φυτεύη. Τ ά φυτώ ρια δέν προφ θαίνουν νά πωλοΰν φυστικιές. Π άντω ς πρέπει νά εντα θή ή υπέρ αύτής προπαγά νδα. Νά γίνη 1ν ανάγκη ένας σύλλογος—άν εννοείται οί σύλλογοι επιτυγχάνουν τό σκοπό των— καί υπέρ τής φυστικιας, δπω ς έγινε καί ΰπέρ τού κουνελιού. Ε ΐνε εξ ίσου καί περισσότερον από εκείνον χρήσιμος. *Αν εκείνος εξασφαλίζη έκλεκτό κρέας, σπιτικής μάλιστα παραγωγής, δ τής φυστικιας θά δώση δχι μ όνον άριστο και άφθονο φυτικό κρέας, άλλα συγχρόνω ς καί ψ ω μ ί καί λάδι.
Ό σύλλογος αυτός, εκτός των ά'λλων, θά βοη- θήση τούς προέδρους των κοινοτήτων, πού ξύπνησαν καί ζητούν νά μπολιάσουν τις αγριοφυστικιές τής περιφερείας των, καί θ ά ξυπνήση όσους κοιμούνται ακόμη. "Οχι λοιπόν γιά την ώρα προπαγάνδα υπέρ τών φυστικιών, άλλ5 υπέρ τής φυστικιας. <Φν- στικιές, ό'σο τό δυνατό περισσότερες φ υστικ ιές», ας γίνη τό σύνθημά μας. Κ α ί εΐνε πλέον ή βέβαιον δτι γλήγορα ή Ε λλ ά ς θ ά γίνη καί φυστικοφόρος χώ ρα δπως εΐνε καί σταφιδοφόρος.
Καί τότε τά φυστίκια θ ά γίνουν τό γενικό π α σατέμπο καί θά αντικαταστήσουν εξ δλοκλήρου τόν
•Ξηροί ελαιώδης καρποί 99
κολοκυθόσπορο, μέ την εισαγωγή του οποίου εξά- γομεν όχι λίγο συνάλλαγμα.
ΕΙνε ανάγκη νά Ιπαναλάβω εδώ : Έ φ ’ δ'σον το •φυστίκι είνε ή πλουσιωτέρα δλων τροφή, πρέπει νά τρώ γεται ώς τροφή καί δχι ως πασατέμπο. Δεν α παγορεύεται βέβαια νά περνά κανείς μέ αυτό τον καιρό του τό δειλινό - αν δεν έ'χη νά κάμητίποτε καλλίτερο - φ θ ά νε ι νά μή θεωρήται δπαραίτητο τό βραδυνό φαγητό. Κ αί φ θάνει νά τρώ γοντα ι ωμά η έστω ελαφρά καβουρδισμένα, ποτέ δμω ς αλατισμένα.
Δέν ξεύρω άν ύπάρχη γιά τις άγριοφυστικιές ¿ ιά ταξ ις νόμου ή δποία υπάρχει γ ια τίς άγριοκα- στανιές Κατ’ αύτήν γίνεται κανείς κύριος τής ά- ■γριοχαστανιδς που θά μπολιάση. Π ολύ σοφή δ ιά- ταξις. Το αγώγι ξυπνμ τον αγω γιάτη . ’Ή ρχισαν λοιπόν οί χωρικοί μας νά μπολιάζουν καί νά γί- νωνται κύριοι μικρότερων ή μεγαλειτέρων καστανο- •φόρων περιφερειών.
Σ έ χώρα φτω χή εις τρόφιμα, οπω ς είνε ή Ε λ λάς, τό νά υπάρχουν άφ θονα κάστανα κα ί φυστί- κ ια — δυο από τίς πιό πλούσιες τροφές— είνε ζήτημα υψ ίστης εθνικής οικονομίας, επομένως καί ατομικής.
Π όσο δίκηο έχουν δσοι διατείνονται δ ι ι ή ‘Ελλάς είνε από πλεΐστες δσες απόψεις χώρα ανεκμετάλλευτος.
ΙΖ'.
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ HEPIEXOMENOH ΠΟΡΤΟΦΟΑΙΟΥ
2 τό ν κανονισμό τής διατροφής μας μεγαλείτερον οπωσδήποτε ρόλον παίζουν τα οϊκονομικά μας μέσα παρά το Ιπάγγελμά μας. Γι* αύτό πρέπει νά π ρ α γματευτούμε την κατά περιεχόμενον πορτοφολιού· διατροφή μας.
’Αρχίζουμε από τούς εύπορους, ο ι όποιοι θ ά μας απασχολήσουν πολύ λίγο' γ ιατί ή τάξις αυτή ριχμένηι στο φαγοπότι — εξαιρέσεις, βέβαια, υπάρχουν— δεν βρίσκει καιρό νά διαβάζη οδηγίες υγιεινής, τις ο ποίες άλλωστε περιφρονεΐ. Γ ι ’ αυτό ή υγιεινή, αλλάζοντας τό τού Χριστού, λέγει : Εύκολώτερον κ ά - μηλος νά ε Ι α έ λ ϋ ·η είς όπήν βελόνης η πλούσιος ατό βαοίλειον τ·ής ύγείας χα ϊ μακροβιότητος».
Γ ι’ αυτό δεν θ ά πώ τί πρέπει νά τρώγουν οι πλούσιοι, αλλά τί θά έτρωγα εγώ άν ήμουν πλουσία.
** *Γνωστόν ότι τότε ευδοκιμεί μιά κοινωνία, δταν
εΐνε δυνατόν τό κάθε μέλος νά χρησιμοποιήται «έφ~ ο έκλήΰη», σ’ εκείνο δηλ. πού κάμνει καλλίτερα από κάθε άλλο. Τό ίδ ιο συμβαίνει καί μέ την κοινωνία τού οργανισμού μας. Τότε ευδοκιμεί, δταν γ ια τον κάθε σκοπό τής διατροφής χρησιμοποιείται τό· καταλληλότερο γ ι’ αύτόν τρόφιμο.
“Ας πάρουμε τον πρώτο σκοπό πού εινε : Π αραγωγή ·&ερμότητος. Κ αί τά λευκωματοειδή, ά φ ο ν
περιέχουν άνθρακα, μπορούν νά χρησιμοποιηθούν γ ια τον σκοπόν αυτόν. Κ αι αυτό συμβαίνει στα σαρκοφ ά γο .
Για τον άνθρω πον ομως εΐνε κακίστη για θέρ- μανσ ι τροφή. Γ ια τί παράγει πολλά δηλητήρια* καί γ ια τ ί εΐνε τ ' άκριβώτερα μέ μικρά σχετικώς θερμαντική δύναμι (1 γραμ. παράγει 4 θερμίδες).
Κατάλληλοι γ ιά θέρμανσι τροφαί εΐνε κατά πρώ τον αΐ λιπαραί, τώ ν οποίων ή θερμογόνος δύναμις εινε διπλάσιά- καί κατά δεύτερον λόγον οί υδατάνθρακες- δεν έχουν μέν αυτοί μεγαλειτέραν από τά λευκωματοειδή θερμαντική δύναμι, άλλ’ εΐνε ά φ ’ «ενός μέν φθηνότεροι, ά φ ' ετέρου δέ αφήνουν δλιγώ- τερα δηλητήρια.
2 ) Κ ίν η β ις κ α ί έρ γα α ία . Π ρος τοΰτο ή καταλ- ίληλοτέρα τροφή ε ινε οί υδατάνθρακες (σάκχαρον καί άμυλον) κατά δεύτερον λόγον αί λιπαρές καί απολύτως ακατάλληλες α ί λευκωματοειδείς γ ιά τον ίδ ιο λόγο που εΐνε ακατάλληλες καί γ ιά θέρμανσιν.
4 ) Π λ ά α ις κ α ί ά ν ά η λα σ ις κ υ ττά ρ ω ν . ’Ά ν οί δύο άίλλοι σκοποί έπιτυγχάνω νται κουτσά - στραβά καί ¡μέ τά τρία είδη τών τροφώ ν, ή δηαιουργία δμως κυττάρω ν καί ιστών επιτυγχάνεται μόνον μέ λευκωματοειδή (ζω ικά καί φυτικά). "Οσοι υδατάνθρακες καί αν εϊσαχθοϋν καί δσα λιπαρά αδύνατος ή ζωή πέραν μετρημένων ήμερών, χωρίς λευκωματοειδείς τρ ο φ ά ς- γιατί τά κύτταρα αποτελούνται από π ρ ω τό πλασμα πού είνα ι λευκωματοειδής ουσία.
** *"Οσο παντοδύναμος καί άν εΐνε δ πλούτος π ά ν
τω ς αδυνατεί ν ' άλλάξη τούς νόμους τής κα λής διατροφ ής. "Ωστε, οσο πλούσια καί άν ήμουνα,
Λ ιατρβφη κ α ί περ ιεχόμενον πορτοφολιού 101
102 Τροφή κ κ ι ζ ω ^
ώφειλα νά συμμορφω θώ προς τΙς σχετικές τής υγιεινής επιταγές καί ως προς τό ποιόν καί ως πρός το· ποσόν. ’Άλλως τά πλούτη μου δέν θά έχουν τήν δύ- ναμιν νά μέ προφυλάξουν από τήν παχυσαρκία, διαβήτη, άρτηριοσκλήρωσι μέ τις πολλαπλές εκδηλώσεις Ιπ ί τής καρδιάς καί δλων εν γένει των οργάνων. Κ αί τό μόνο πλεονέκτημα πού θά είχα, άν ήμουν πλουσία, εΐνε δτι θά εθεράπευα τις διάφορες ενοχλήσεις καί αναπηρίες μου στά λουτρά τής Ε υρώ πης καί όχι τής Ελλάδος, τά περισσότερα τω ν οποίων ε ΐνε από θεραπευτικής άπόψεω ς άνιότερα τω ν ευρωπαϊκώ ν.
Έ ά ν , λοιπόν, θέλω νά ζήσω υγιής, οφείλω νά υποκύπτω μέ δλο τό βάρος του πλούτου μου στις επίτ ταγές τής Κυράς 'Υ γιεινής. Δέν λέγω τή ς Λ ύ τ η ς Μ ε γ α λ ε ιό τη το ς τή ς *Υ γ ιε ιν ή ς , γ ια τ ί είπαμε δτι ή ύ /ιεινή έπαυσε πλέον νά εΐνε άρχόντισσα καί έγινε μιά απλή, καλή νοικοκυροΰλα.
'Η υγιεινή μέ άλλους λόγους διατροφή εΐνε μιά καί ή αυτή για δλους τούς άνθρώ πους. προσιτή καί στά πολύ μέτρια βαλάντια, καί δ πλούτος μου επομένως μού εΐνε σ χ ε δ ό ν άχρηστος προκειμένου νά τραφ ώ υγιεινά.
Λ έγω σ χ εδ ό ν γ ιατί θ ά έχω τό πλεονέκτημα τούς υδατάνθρακας τής διατροφής μου νά τούς προμη- θεύω μαι από ποικιλίαν εύχύμων καί λοιπώ ν φρούτω ν, τά περισσότερα τών οποίαν, ιδίως τον χειμώνα,, εΐνε προσιτά μόνον στά καλώς γαρνιρισμένα βαλάντια.
Τά ορεκτικά χαβιάρια, σαρδέλλες, τόνοι καί λοιπά δηλητηριώδη τρόφ ιμα καί κονσέρβες δέν θ ά πα- §ουσιάζοντο ποτέ στο τραπέζι μου.
Π ο λ λ ές φ ρ ο υ τ ιέρ ε ς κ α ί χα ΰ 'ό λο υ κ ο υ τ ιά , θάήτο τό έμβλημα τής τραπεζαρίας μου.
Θ ά καταργούσα καί τό τσάϊ των 5 μέ τά διάφορα βουτήματα καί γλυκίσματα, πού γίνονται αίτια ύπερ- σιτίσεως. Κ αί αν καλά καί σώνει πρέπει νά υπ ά ρ χουν συγκεντρώσεις οικογενειακές ή καί κοινωνικές τήν ώρα αύτή θ ά προσέφερα άφθονα, εκλεκτά φρούτα. Κ αί έτσι θ ά τό μετέβαλλα εις φ ρ ο υ το -ρ ά ο υ τ .
Κ α θ ’ δλα τά άλλα θά συνεμόρφωνα τήν διατροφή μου προς τήν διατροφή τω ν μέ μέτρια οικονομικά ανθρώ πω ν, περί των οποίω ν θ ά ομιλήσουμε λεπτομερώς στά επόμενα κεφάλαια. Έ κ ε ΐ θά ¡δούμε, οτι πιάτο μέ ζω ικό λεύκωμα πρέπει νά ύπάρχη μόνον ένα τό μεσημέρι. Τά περισσότερα πιάτα μέ περισσότερες λευκωματοειδείς τροφές δέν τ ’ απαγορεύει ή υγιεινή· γ ιατί, οπω ς εξηγήσαμε άλλοτε λεπτομερώς, ή μιά ζωική τροφή συμπληρόνει τις ελλείψεις τώ ν άλλων. Τό μόνο πού απαγορεύει εΐνε εν τ φ ^ υ ν ό λ ψ τό λεύκωμα νά μή ξεπερνά τήν έπιτρε- πομένη δόσι . Καί εΐνε τόσο μικρά ή δόσις αύτή : 30 δράμια τό πολύ μπιφτέκ, ή 40 δράμια ψάρι. "Ωστε, δν έχουμε κρέας καί ψάρι πρέπει νά π ά ρουμε μισή δόσι από τό καθένα. Κ α ί αν προστεθούν φαγητά πού περιέχουν αύγά καί στο τέλος τό τυρί, τότε πρέπει νά παίρνουμε απλούς μεζέδες από τό καθένα. Κ αί αύτό βέβαια, πού δέν τό απαγορεύει ή υγιεινή, τό απαγορεύει ή ζωή, δηλαδή ή α νθ ρ ώ πινη αδυναμία.
Λ ίγοι εΐνε προς τό παρόν οι άνθρω ποι πού έχουν τήν θέλησι ν ’ άρκεσθούν σέ απλούς μεζέδες, ενφ έχουν μπροστά των δρεκτικά καρυκευμένα φαγητά. Φθάνει δ μεζές άπό τό καθένα νά εΐνε λίγο μεγαλεί-
Δ ιατροφή καί περ ιεχόμ ενον πορτβφολίβο 103
104 Τροφή καί Ζωή
τερος, για νά εϊσαχθή στον οργανισμό μας περισσότερο τού πρέποντος λεύκωμα.
Ό πόλεμος, λοιπόν, κατά των πολλών πιάτων, πού εχει κηρύξει ή υγιεινή, οφείλεται κυρίως γιατί οδηγούν στην ύπερσίτισι καί τον άρθριτισμόν.
"Αλλωστε ή ποικιλία λευκωματοειδών καί λοιπών τροφώ ν δεν εινε ανάγκη νά λαμβάνη χώραν εντός τής ήμέρας, αλλ° εντός της εβδομάδος. Γ ιατί, ό οργανισμός δεν χρησιμοποιεί αμέσως δ,τι εισάγει άλλα τά Ιναποθηκεύει καί τά χρησιμοποιεί λίγο - λίγο. Ή έλ- λειψ ις χρησίμου συστατικού γίνεται επαισθητή από τον οργανισμό μόνον αν παραταθή πέραν τής έβδο- μάδος.
°Αφού, λοιπόν, ή υγιεινή μαζί καί ή μόδα, επιβάλλουν περιορισμό τών πιάτω ν καί αφού μόνη προς τό παρόν ή υγιεινή— ίσω ς εντός ολίγου καί ή μόδα— ζητεί περιορισμό στο ελάχιστο τής μαγειρικής, ό μάγειρος βέβαια θ ά μού περίσσευε. Π άντως, γ ια νά μην αυξήσω τον αριθμό τών άνέργων, δέν θά τον απέλυα. Θά τον κρατούσα ως είδος οικοσήμου τού πλουτοκρατικού μου οίκου. Ό μάγειρος άλλωστε με τόν άσπρο σκούφο του είνε πρώτης τάξεως διακοσμη- τικό στοιχείο. Πόσα καί πόσα δέν εξοδεύουν οί πλούσιοι— καί πόσοι μή πλούσιοι— σε περιττά απλώς διακοσμητικά πράγματα ' 2να περισσότερον δέν πα ίζει κανένα ρόλο.
ΙΗ '.
ΤΟ ΔΙΑΙΤΟΛΟΓΙΟΝ ΤΗΣ ΦΩΤΙΣΜΕΝΗΣ ΟΙΚΟΚΥΡΑΣ
”Ας εξετάσουμε τώρα πώ ς θ ά κανονίζη το με- νιού τής ημέρας και τής έβδομάδος ή μέ τά μέτρια οικονομικά φω τισμένη νοικοκυρά.
* *Την εποχή πού μεσουρανούσαν αΐ θερμίδες, ή
φωτισμένη προετοιμασία τού φαγητού δέν ήτο εύκολο πράγμα. Διότι, για νά ψωνίσουμε τότε, έπρεπε νά γνωρίζουμε πόσες θερμίδες περιλαμβάνει τό κάθε τρόφιμα και πόσο στοιχίζει ή κάδε του θερ μίδα και νά υπολογίσουμε άν μας συμφέρη νά τ’ α γοράσουμε ή όχι. Τά τρόφιμα τότε έχωρίζοντο σέ τρεις κατηγορίες άναλόγως τής αξίας όχι τής οκάς άλλα τής θερμίδος : Ε ις πανάκριβα, εις μετρίως ακριβά καί εις φθηνά.
Μεταξύ των πλέον ακριβών ήσαν τά χόρτα. Μία οκά παραδείγματος χάριν ραδίκια πού στοιχίζουν 10 δραχμάς παρέχουν μόνον 600 θερμίδες· άρα ή θερ- μίς στοιχίζει 1 1)2 λεπτό. Π ανάκριβα. Έ ν φ μία οκά ρΰζι κοστίζει μέν 20 δραχμές αλλά περιέχει 4240 θερμίδες- αξία επομένως θερμίδος 1)2 λεπτό. Π ά μ φ θηνα .Λ ογαριάζαντες κατά τον τρόπον αυτόν έφερναν στην πρώτη γραμμή τής θρεπτικής αξίας καί τής φθήνειας ολα τ* αμυλώδη καί στήν τελευταία τά χορταρικά καί φρούτα.
Διά λόγους πού εξηγήσαμε λεπτομερώς, η περί
10έ Τροφή κα ι Ζωή,
τροφής άντίληψίς μας άλλαξεν εντελώς. Σ ήμερα γνωρίζουμε περισσότερον άπό άλλοτε ότι τρεφόμεθα όχι με ό,τι εισάγουμε, άλλα μέ ό,τι χωνεύουμε καί αφομοιώνουμε. Γνωρίζουμε ακόμη ότι στην καλή χώνευσι καί καλή άφομοίω σι απαραίτητα είνα ι τά χόρτα καί τά φρούτα.
”Αν ή καλή διατροφή ήτο απλώς ζήτημα αριθμ ού θερμίδω ν, τότε τό καθαρόν οινόπνευμα που* παρέχει τις περισσότερες θερμίδες ώφειλε νά είνε ή άνωτάτη όλων τροφή.
"Ας άφήσουμε λοιπόν τούς βιομηχάνους μπΰρας καί οινοπνευματωδώ ν ποτών νά γράφουν στις δ ια φημίσεις των ότι : Δύο ποτήρια μπύρας ίσοδυνα- μούν μέ 225 γραμμάρια κρέατος1 ή 3 1)2 αύγά" ή : 470 γραμμάρια μήλω ν1 ή 105 γραμμάρια ψ ω μιού1 νά συγκρίνουν δηλ. τρόφ ιμα πού τό καθένα έχει εντελώς άλλον προορισμόν.
Ή μ εΐς , έ'χοντες ύπ’ δψιν τά τελευταία δεδομένα τής διαιτητικής, προκειμένου νά ψωνίσουμε καί νά: προετοιμάσουμε τό φαγητό μας πρέπει, πηγαίνοντας στην αγορά, ν ’ άφήνουμε στο σπίτι μας τις θ ε ρ μίδες καί νά παίρνουμε μαζί μας τίς εξής γνώ σεις,, πού εξάγονται ώς συμπεράσματα από όσα είπαμε:
1) "Ο,τι είνε εγχώριον εινε άνώτερον από τό ξένο, όχι απλώς γιά λόγους εθνικής οικονομίας, αλλά κυρίως γιά λόγους υγιεινής.
2 )"Οτι κάθε τρόφιμο εινε υγιεινότερο καί θρεπτι- κώτερο στην εποχή του. Ούτε δηλαδή πρώ ιμο , ούτε όψιμο. Ευτυχώς τότε είνε καί φθηνότερο. 'Ως καί τά αύγά είνε θρεπτικώτερα την εποχή τής φυσικής, ωοτοκίας τών ορνίθω ν.
3) "Οτι ή ποικιλία εντός τής έβδομάδος είνε ά-
Τέ> δ ια ιτβ λ έγ ιο ν της ςρ«τισμένης οικοκυρά; 107
παραίτητη ' φθηνότερα και άκριβώτερα, φ θάνει νά περιέχουν χρήσιμα συστατικά καί νά μην είνε δυνατόν νά άντικατασταθοΰν μέ άλλα φθηνότερα, θά* περνούν όλα από τό τραπέζι μας.
’Ισοζύγιο εις τον προϋπολογισμό μας θ ά φ έ ρουμε άγοράζοντες τό άκριβώτερο σπανιώτερα καί σέ μικρότερη δόσι. Τήν έλλειψι τών θερμίδω ν θ ά καλύπτουμε μέ περισσότερο ψ ω μ ί, τό οποίον αντιπροσωπεύει τις φθηνότερες θερμίδες" διότι άν ή θερμίς τού ρυζιού στοιχίζει 1)2 λεπτό, τού ψωμιού δέν στοιχίζει ούτε 1)5 τού λεπτού, ένφ είνε πλουσι- ώτερο σέ λευκωματοΰχες ουσίες καί σέ άλατα.
4) Ή μαγειρευτή τροφή γίνεται οπωσδήποτε άβλαβεστέρα, άν μπή ώς είδος σάντουιτς εν τ φ μέσφ δύο ωμών τροφώ ν. Παρ’ ολίγον νά πώ «Ιν τ φ μ έο ω δ ύο α υ ρ ώ ν » ' καί δέν θ ά έσφαλλα κ α θ ό λου. Γ ια τί άν ή κάθε τροφή εινε, καθώ ς είπαμε, εχθρός μας καί τά πεπτικά υγρά τά όπλα μας, ή μαγειρευτή τροφή εινε δυο φορές εχθρός καί δυσκολεύονται νά τήν καταβάλουν μόνα των τά πεπτικά υγρά, χωρίς τή συνδρομή τών διαστάσεων, αλάτων, βιταμινών καί λοιπών χωνευτικών ουσιών, τ ^ ν ωμών χόρτων καί τών φρούτων. Γ ι’ αυτό στο κάθε τραπέζι πού θ ά ύπάρχη μαγειρευμένο φ α γητό— έστω καί χόρτα μαγειρευτά—πρέπει νά προη- γήται ωμή σαλάτα καί νά ακόλουθή τό φρούτο.
5) Ή μαγειρευτή τροφή θ ά είνε : Δυο φορές τήν εβδομάδα κρέας 40 — 50 δράμια. Δυο φορές τήν εβδομάδα ψάρι 5 0 —60 δράμια. Δυο φορές ενα είδος λαχανοκηπουρικής τής εποχής, τό οποίον θ ά συμπληρώνεται στά παιδιά μέ ένα αυγό" καί μιά φορά τήν εβδομάδα αμυλώδες πού θ ά συμπληροό-
νεται μέ τυρί.Τον χειμώνα τό ένα ζαρζαβατικό μπορεί νά αν
τικαθίστατα ι μέ ό'σπριο.Ή εληά συμπληρώνει άριστα όχι μόνον τό όσ
πριο άλλα καί κάθε άλλο φαγητό.Τό βράδυ χόρτα βραστά καί φρούτο. Τό χόρτο
μπορεί νά άντικατασταθή μέ μιά σούπα, κατά προ- τίμησι χορτόσουπα, σκορδόσουπα ή μ5 ένα δημητριακά : σιταρίσιο τραχανά ή βρώμη.
Κ άμνω γνωστόν στους άγνοούντας ότι υπάρχει ήδη εγχώριος βρώμη σέ χύμα καί σέ κουτιά, όχι απλώς εφάμιλλη, αλλά και άνωτέρα τής ευρωπαϊκής: γιατί εινε προσφατωτέρα. Χαιρετίζουμε μέ Ιδιαίτερον ενθουσιασμό τήν πρόοδον αυτήν τής ελληνικής βιομηχανίας.
Οί νέοι καί ιδίως τά παιδιά , μπορούν νά συμ- πληρόνουν τό βραδυνό τω ν μέ κανέα αυγό ή λίγο γιαούρτι.
"Οσον αφορά τό πρω ινό, απαραίτητο εινε τό γάλα. Γάλα καί λίγο μαύρο ψωμί αρκεί. Δέν βλάπτει όμω ς αν προστεθή δ ι’ όλους λίγο βούτυρο καί μέλι, δ ιά δέ τά παιδιά καί λίγο άσπρο τυρί.
*<> αρτΟ μ .ος γευ μ .ά .τω ν
'Ο αριθμός τών γευμάτω ν τό πολύ τρία, εκ τών όποιω ν ένα μόνον ουσιαστικό. Δύο άφθονα γεύματα εντός τής ημέρας οδηγούν ασφαλώς στην ύπερ- •σίτισι. Ο ί μή κινούμενοι έπαρκώς καί μάλιστα στα θερμά κλίματα ν ’ άρκούνται σέ δύο.
"Αν εινε υπερβολή τό ένα μόνον γεύμα πού συ- νιστούν ήδη μερικοί ύγιεινολόγοι, επιβλαβέστερα όμω ς είνε ή συνήθεια τώ ν "Αγγλων νά τρώνε 5 φο-
108 Τροφή xaci Ζωή
ρές τήν ήμερα. Ή επαρκή; άνάπαυσις των πεπτικών δργάνων μετά κάθε γεύμα εινε δρος άπαραίτη,- χος τής κανονικής αυτών λειτουργίας.
γ ε υ μ ά τ ω ν
“Οσον αφορά τιζ ώρες τών γευμάτων καλόν νά νά γνωρίζετε τά εξής: 'Η πέψις, δπως καί δλες οι λειτουργίες, ύπόκειται στο νόμον τής συνήθειας. Τά πεπτικά όργανα δηλαδή συνηθίζουν νά αισθάνων- ται τήν ανάγκην τής τροφής σέ ώρισμένες ώρες. Άλλ* δπως παίρνουν τήν συνήθεια τής τάξεως παίρνουν καί τή συνήθεια τής αταξίας. *0 φυσιολογικός, στόμαχος δταν χώνευση τό εϊσαχθέν ποσόν, παύει νά παράγη υγρά καί ξεκουράζεται. Φθάνει νά άνα- παυθή αρκετά καί ή δρεξις παρουσιάζεται μόλις κα- θήση κανείς στο τραπέζι.
Οί στρατιώται στο πόλεμο καί ιδίως στις πορείες, πού τρώγουν σέ άτακτες ώρες, δεν τρώγουν μέ λιγώ- τερη δρεξι ούτε χωνεύουν χειρότερα.
"Οσοι αισθάνονται νυγμού; στο στομάχι, πονοκέφαλο, λιποθυμίες ή χάνουν τήν δρεξί των, άν δεν φάνε τήν ώρισμένη ώρα, δεν είναι φυσιολογικοί ά νθρωποι' εΐνε ή δυσπεπτικοί ή νευρικοί καί νά σ υμ β ου λεύου ν τον γιατρό των.
Συχνά αί ενοχλήσεις αυτές εΐνε φυσεως ψυχικής. Άπόδειξις: “Αν εΰρεθή άπησχολημένος τήν ώρα τήν τακτική πού άρχίζουν αί ενοχλήσεις, δεν παρουσιάζονται' τό ίδιο συμβαίνει καί άν γυρίσουμε τ’ ώρο- λόγι.
Παράδειγμα τής ψυχικής φυσεως τής όρέξεως σέ ώρισμένες ώρες εινε καί τό εξής: Τό πουλί κρι- θολόγος δέν τρώγει παρά μόνον μέ τήν ανατολή του
Τέ> διαιτολογίου τής φωτισμένης οικοκυράς 109
l i e Τροφή Ksci Sain
ήλιου. Ά δΰ να ιον νά δεχθή τροφή άλλη ώρα. "Οταν δμως θέλουν νά τον παχύνουν τον κλείνουν σέ σκοτεινό υπόγειο κα'ι παρουσιάζονται τρεις φορές την ήμερα με ηλεκτρικό άκτινοβόλο φαναράκι. Τό πουλί, νομίζοντας δτι ανατέλλει δ ήλιος, τρώγει και τις τρεις φορές καί μέ πολλήν μάλιστα δρεξι.
Συμπεράσματα: 'Η τάξις στην (ήρα του φαγητού εΐνε δχι ανάγκη του στομάχου άλλ3 ευκολία του σπιτιού κα'ι πρέπει νά την σέβεται οποίος θέλει νά εχη σπιτικό.
•Π ο α ο ν τ ρ ο φ έ ς
Καθωρίσαμε τό ποσόν μόνον των λευκωματοειδώ ν γιατί των υδατανθράκων τό ποσόν εξαρτάται από τό ποσόν τής παρεχομένης έργασίας. Των δέ λιπαρών από την εποχήν του έτους καί τήν χώραν στήν οποία ζοΰμε. Στις βόρειες χώρες καί τον χειμώνα ή κατανάλωσις τών λιπαρών ουσιών καί Ιδίως λίπους εϊνε μεγάλη.Ό δέ στόμαχος, προσαρμοζόμενος προς τις ανάγκες του οργανισμού, μόνον Stav καί ο π ο ύ κάμνει κρύο έχει Ικανότητα νά χωνεύη τό λίπος. Ποιος δεν ξεύρει δτι τά παχειά χοιρινά κρέατα οΰτε δρεξι έχουμε νά τά φάμε τό καλοκαίρι, άλλ3 ούτε καί δύναμι νά νά χωνεύσουμε.
Καί δι’ ενα άλλο λόγο δεν μπορούμε νά καθορίσουμε τό δλο ποσόν τής τροφής μας. Γιατί, καθώς είπαμε, τρεφόμεθα δχι μέ δ,τι τρώγουμε, αλλά μέ δ,τι χωνεύουμε καί αφομοιώνουμε. 'Η πέψις δμως καί ή άφομοίωσις εξαρτώνται από πλείστους παράγοντας: από τήν ποιότητα τών τροφίμων καί τον τρόπον τού μαγειρεύματός των. 3Από τήν καλή ή κακή μάσησιν. 3Από τήν ακεραιότητα τών οργάνων θρέ-
•ψεως. ’Από την φυσιολογική λειτουργία των αδένων εσωτερικής εκκρίσεως. Κα'ι ύπεράνω δλων από την ακεραιότητα τοΰ νευρικού συστήματος.
Πάντως δ φυσιολογικός άνθρωπος πού τρέφεται φυσιολογικά μπορεί να έχη εμπιστοσύνη στό ένστικτο τής πείνας του. Σπανίως τό ένστικτον αυτό σφάλλει δταν τό ικανοποιούμε μέ απλή τροφή καί ενα κύριον γεύμα τήν ήμερα.
Ε πειδή δμως καλάς ό αγιασμός, ηάρτε δμως Mai μιά γάτα, φρόνιμον εινε να επιβλέπηται τό ένστικτο τοΰ χορτασμού με τακτικά ζυγίσματα. Ή ζυγαριά εινε ή γάτα πού μάς προφυλάσσει από τά -δυσάρεστα τής ύπερσιτίσεως, άλλα καί τής ΰποσι- τίσεως.
Tè ¿laticrcXcyiov τής φωτισμένης οικοκυρά; I ll
ΙΘ '.
Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΤΩΧΩΗ
Τό διαιτολόγιο πού καθωρίσαμε ανωτέρω δεν «ινε βέβαια ακριβό. Δεν εινε δμως καί προσιτό σέ δλα τά βαλάντια. Γι’ αυτό ανάγκη νά δαιλήσουμείδιαιτέρως_γιά τήν διατροφή τού πτωχού.
** *”Α ν προ ολίγων ετών μοΰ ζητούσαν νά γράψω
γΐά μιά υγιεινή καί θρεπτική τοΰ πτωχού διατροφή, θά μειδιοΰσα θλιβερά. Τί θρεπτική διατροφή μπορούσε νά έχη ενας πτωχός τήν εποχή πού πίστευαν πώς μόνο τό κρέας, τ’ αυγά καί οί λοιπές ζωικές λευ- κωματούχες τροφές ήσαν δυναμωτικές καί υγιεινές ; Καί αΐ τροφές αυτές ήσαν καί εινε απρόσιτες στό
πενιχρό βαλάντιο τοΰ πτωχού.Ή το εποχή πού επίστευαν πώς, «Αλλοίμονον
Από τό σπιτικό χωρίς τέντζερη ατ·η φ ω τιά ' Αλλοίμονο Από τόν φτω χά πού δεν μπορούσε â «καϋμένος» νά φ άγη έ'να «ζεστό φαγητό».
Γνωστό τό τοΰ M irabeau : «Τό Pot-au-feu τού· λαού εινε ή βάσις τής υγείας τοΰ λαού καί τής ευημερίας τής αυτοκρατορίας».
Τό pot-au-feu ήτο αποτέλεσμα ευημερίας, όχι ομως καί αιτία αυτής.
Τότε έγραφαν καί επανελάμβαναν κατά κόρον : «Τό μέλλον ανήκει στα έθνη πού καλοτρέφονται». Καί απέδιδαν τον πολιτισμό των "Αγγλων στα 5· άφθονα γεύματα καί στα μεγάλα μπιφτέκ.
Καί ή λιτότης τοΰ Έλληνος Ιδέχετο πύρ όμαδόν από δλους δσοι ενδιεφέροντο διά τό μέλλον τής φυλής. Σήμερα δμως νέες άνακαλύψεις εφώτισαν τό ζήτημα τής υγιεινής διατροφής. Καί εννοήθη ότι δχι μόνον τά λεγόμενα νοσήματα τής θρέψεως (άρ- θριτισμός, παχυσαρκία, διαβήτης, κλπ.), αλλά καί ή τεραστία διάδοσις τοΰ καρκίνου καί πλείστων άλλων νοσημάτων καί ή κακή άμυνα τοΰ οργανισμού των πολιτισμένων ανθρώπων δφείλεται στήν άφθονη γεμάτη ζωϊκά λευκώματα διατροφή, στήν μαγειρευτή, καί πολύ ραφιναρισμένη τροφή.
Γ ι“ αυτό, όσο περισσότερον έντείνεται δ πόλεμος κατά των νοσημάτων αυτών, τόσον ελαττώνεται δ· αγών κατά τής λιτότητος καί τής προχειροφαγίας τών πτωχών.
Διότι σήμερα γνωρίζουμε δτι ή λιτότης αυτή εινε προτέρημα για ένα λαό, φθάνει νά είναι φωτισμένη. Σήμερα γνωρίζουμε δτι δσο δύσκολο εινε νά τραφή
112 Τροφή καί Ζωή
υγιεινά δ πλούσιος πού βρίσκεται προ άφθονων καρυκευμένων φαγητών, τόσο εύκολο εινε αυτό γιά τον πτωχόν.
Π ρος τούτο δμως απαραίτητες προϋποθέσεις εινε αί έξης δύο : Ιον) Διαφωτισμός τοΰ λαού επί τού σπουδαιότατου ζητήματος μιας οικονομικής υγιεινής διατροφής. 2ον) Μέριμνα τής πολιτείας νά τού έξασφαλίζη ανόθευτη τήν τροφήν αυτήν.
Άλλά και ή διαςρώτισις άνήκει εξ δλοκλήρου στή πολιτεία. Γιατί δ λαός ούτε μπορεί, ούτε ευκαιρεί; νά διαβάζη βιβλία και ά'ρθρα καί νά παρακολουθή διαλέξεις. Εινε απόλυτος ανάγκη άπό τά σχολικά; θρανία νά μάθη πώς μέ τό ελάχιστο ποσό πού μπορεί νά διαθέση γιά τήν διατροφή του, εινε δυνατόν νά τραφη θρεπτικά καί υγιεινά. Ζήτημα ύψίστης σημασίας, αφού πρόκειται γιά τήν υγεία καί τήν οικονομία.ΓΓ ό ψ ω μ ί τ ο ΰ λ κ ο ϋ .
Εινε άλλωστε τόσα λίγα αυτά πού οφείλει νά γνωρίζη.
Πρώτα · πρώτα πρέπει νά μάθη, μαζί μέ τό «Πάτερ ημών, δός ήμΐν τόν επιούσιον», δτι δ Ιπι- ούσιος αυτός πού ζητεί εινε τό μαϋρο καί δχι τά δαπρο ψωμί. Πρέπει νά μάθη ολα τά γ ια τί τής υπεροχής το^ ια ύρ ου ψωμιού.
”Α ν αί γνώσεις αυτές εινε χρήσιμες σέ κάθε ά νθρωπον, εινε ζήτημα υγείας ή καχεξίας γιά τόν πτωχό. Διότι αί λευκωματούχες ουσίες τού πιτύρου καί δχι τής καρδιάς τού σιταριού, ούτε αί τών οσπρίων μπορούν ν’ αντικαταστήσουν τό ζωϊκό λεύκωμα’ γι’ αυτό ονομάζεται τό κρέας τών πτω χώ ν.Μαζί μέ τό πίτυρο δέν πετάμε μόνον τό πολύτιμο
Τβ διαιτολογίου της φωτισμένης οικοκυράς 113
114 Τρβφή κ«1 Ζ«ή
αυτό λεύκωμα, άλλα και τά άλατα καί πλειστα άλλα χρήσιμα συστατικά, τά οποία οΐ πλούσιοι μπορούν, το κάτω - κάτω τής γραφής, νά προμηθευθούν από ποικιλία φρούτων, τά περισσότερα των οποίων εινε απρόσιτα στο λαό των πόλεων.
Προς συμπλήρωσι των δσα σχετικώς είπαμε στο περί μαύρου ψωμιού κεφάλαιο τού πρώτου τόμου, •θεωρούμε καλόν νά παραθέσουμε τον εξής πίνακα, από τον όποιον γίνεται φανερόν πόσο πλουσιώτερον εΐνε τό μαύρο ψ ω μ ί:
Μαύρο “ΑσπροΦυτικόν λεύκωμα 120 γρ. 70 γρ.“Αμυλον 720 » 800 »Λίπος 17 » 5 »'“Αλατα 15 » 4 »Βιταμίνες άφθονία σχεδόν καθόλου
* *Κάποτε ήρώτησα έναν Ιργατικόν γιατί τρώγει
άσπρο καί δχι μαύρο ψωμί. Καί μοΰ έδωκε την εξής άπάντησιν : «ΔιβτΙ τάχα, Ιπειδή εΐμεθα πτωχοί πρέπει νά τρώμε τό μαύρο ; Σίεΐς τρώτε τόσα πράγματα καί δεν αφήνετε σέ μας νά τρώμε ούτε άσπρο ψωμί
Εινε λοιπόν άπόλυτος δνάγκη νά πληροφορη- θούν δτι ακριβώς διότι εΐνε πτωχοί καί δεν μπορούν νά φάνε ηολΚά πράγματα πρέπει νά τρώνε τό μαύρο ψωμί πού περιέχει δλα αύτά τά πράγματα πού οί πλούσιοι βρίσκουν σέ πλήθος ακριβοπληρωμένα τρόφιμα. Ή μ πορεΐ κανείς νά πή δτι τό μαύρο πιτυ- ρούχο ψωμί εΐνε γιά τον πτωχό δ,τι περίπου εΐνε τό γάλα γιά τό μωρό.
“Αλλά γιά νά εΐνε ή τελεία θρεπτική τροφή πρέπει νά περιλαμβάνη δλα τά συστατικά τού σιταριού.
Πρέπει νά είνε αληθινό σιταρίσιο καί δχι ένα ύπό- .ξυνο καί συχνά κάκοσμο καί λιπώδες κατασκεύασμα.
Τό ψωμί τοΰ λαοΰ πού τοΰ προετοιμάζει ή φύ- •σις, δεν είνε οΰτε άσπρο, ούτε μαΰρο' είνε γκρίζο ή καλλίτερα σιταρένιο. Τί θά πή άσπρο καί τί μαΰρο; Ά λλου δηλαδή δ παπάς κΓ άλλου τά ράσα του. Ά λ λ ο υ τό άμυλον καί άλλου τά πίτουρα καί τά σκύβαλα ; Δεν υπάρχει, δέν πρέπει νά ύπάρχη παρά ένα καί μόνο ψωμί: Τό γλυκύτατο καί θρεπτικώτατο σι- ταρίσιο ψωμί. Τό ψωμί πού γίνεται άπό σιτάρι καθαρισμένο καί αλεσμένο, άπό τό δποΐον άφαιρεϊται μόνον τό χονδρό πίτουρο. Ευχής μάλιστα έργον θά •ήτο νά εύρεθή τρόπος ν’ άλευροποιήται καί τό χονδρό, ώστε νά μήν άφαιρήται τίποτε.
Τό έηα ΐο ψ ω μί, νά ποιο είνε τό ψωμί τών ανθρώπων, πλουσίων καί πτωχών. 'Υπέρ αύτοΰ ας κάμνη τάς διαμαρτυρίας του καί τάς διαδηλώσεις του δ λαός καί δχι δταν άκριβαίνουν τό άσπρο.
Κυβέρνησις πού θά κατώρθωνε νά εξασφάλιση στό λαό τό ψωμί πού παρασκευάζει δι° αυτόν δ καλός Θεός, κανένας δέν θά μπορέση νά πή πώς έφα- γεν άδικα τό ψωμί της. Ή υγιεινή στέκεται ύπεράνω κομμάτων καί καθεστώτων. Γι’ αύτό αν κοινοβουλευτική κυβέρνησις δέν θά μπορέση νά λύση τό ζήτημα αύτό ^ρρΰ ψωμιοΰ, τότε δέν τής μένει τής υγιεινής ή νά εύχηθή μιά δικτατορική άλά Μουσολίνι κυβέρνησι. 'Ο Μουσολίνι καθιερώσας άπό τήν έπο- μένην τής έγκαθιδρύσεώς του τό ένιαΐον ψ ω μί καί μεριμνών ιδιαιτέρως γιά τήν καλήν αύτοΰ ποιότητα, .ωφέλησε τήν χώρα του δχι μόνον άπό οίκονομικής •αλλά κυρίως άπό υγιεινής άπόψεως.
"Οταν ή πολιτεία εξασφάλιση στον λαόν ένα άνό-
Τ ό διαιτολόγιβν τής φωτισμένη; βίκοκυρά; 115
116 Τροφή καί Zut»
θευτο καλοζυμωμένο και καλοψημένο ψωμί, πολύ· λίγο έχει νά φροντίση για τό προσφάγι του. Το γερό μή παραπλανημένο ένστικτό του φροντίζει γι’ αυτό : έληά, κρεμμύδι, σκόρδο, ντομάτα, σταφύλι, κα'ι άλλα παρόμοια. Αυτά, καθώς είπαμε, ικανοποιούν πολύ περισσότερο τις απαιτήσεις μιας υγιεινής διατροφής ή τα πολυποίκιλα καρυκευμένα των πλουσίων φαγητά.
** *Μερικοί καθυστερημένοι ύπερασπισταί τού ά
σπρου ψωμιού λέγουν: Ναι μεν περιέχει το μαύρο περισσότερα λευκωματοειδή στοιχεία, άλλα τό άπορ- ροφώμενον από τό άσπρο ψωμί λεύκωμα εινε περισσότερον». Δεν μάς λέγουν όμως ποια Ικ τών δύο· ποιοτήτων άρτου, υπερέχει ώς πρός την άφομοίωσι πού εινε τό κύριο σημείο τού ζητήματος. Γιατί ο καθένας εννοεί, δ τι δέν έχει σημασία τί ποσόν άπορ- ροφάται, άλλα τί άπό τό άπορροφώμενον χρησιμοποιεί δ οργανισμός προς πλάσι καί άνάπλασι των ιστών.
Ή υπεροχή λοιπόν αυτή ανήκει εξ ολοκλήρου· στο πιτυρούχο ψωμί, καθώς εξάγεται άπό την σχετικήν μελέτην τού ’Ινστιτούτου τής Φυσιολογίας τον Στρασβούργου, ή όποία Ιδημοσιεΰθη στό B u lletin de la société scien tifique d’ h y g ièn e a lim entaire de Paris, στό φύλλον τού Μαρτίου 1933. Σκοπός τής σοβαρωτάτης αύτής μελέτης ή άνεύρεσις τής συγκριτικής αξίας τών διαφόρων λευκωματοειδών τροφών επί τής άναπτύξεως.
’Από την έκτενεστάτην αυτήν μελέτην ημείς θά άποσπάσωμεν μόνον δ,τι αφορά τό ζήτημα που μάς απασχολεί.
Τ β διοτιτβλόγιον της φωτισμένης οικοκυράς 117
"Ορος συγκρίσεως ιό γάλα, αί λευκωματοειδείς •ουσίες τοΰ οποίου άνεγνωρίσθησαν δτι έχουν τήν εύνοϊκωτέραν επί τής άναπτύξεως έπίδρασιν.Είδος τροφίμου άπορρόφησις άφομοίωσιςιΓάλα 100 100"Ασπρο άλεΰρι (εις τά 74) 99.8 38Πλήρες άλεΰρι (εϊς τά 85) 94.9 51.6
Ό πίναξ αύτός μάς λέγει δτι απέναντι μικράς υπεροχής (μονον 6 ο]ο) τής άσπρης φαρίνας ώς προς τήν άπορρόφησι— πλέον ή άντισταθμιζομένης καί •αύτής έκ τής μεγαλειτέρας τοΰ πιτυρούχου άρτου περιεκτικότητος σέ λεύκωμα - υπάρχει πολύ μεγα- •λειτέρα υπεροχή (13 ο]ο) τοΰ πιτυρούχου ώς προς τή ν άφομοίωσιν.
Ή υπεροχή αύτή οφείλεται σέ γνωστά καί άγνωστα φυράματα καί ένζυμα τα όποια περιλ αμβάνον- ται στό πίτυρον. Τά άπαραίτητα επομένως διά τήν άφομοίωσιν αύτά στοιχεία υπάρχουν άφθονα •στό πιτυροΰχο καί δχι στό άσπρο άλεΰρι.
Νά, γιατί τό πιτυροΰχο ψωμί είνε δ'χι μόνο ύγιεινότερον, ώς έκ τοΰ πλούτου τών βιταμινών καί τών αλάτων, άλλά καί κατά πολύ θρεπτικώτερον.
Μερικοί θά σκεφθοΰν :«Καί τό ζωϊκό λεύκωμα πού σέ μικρά δόσι θεω
ρούμε τόσο άπαραίτητο γιά τόν εύ'πορο, παύει νά είνε χρήσιμο στό πτωχόν ; "Ωστε λοιπόν καί ή ύγι- εινή έχει δυο μέτρα καί δυο σταθμά; "Αλλο γιά τόν πτωχό καί άλλο γιά τόν πλούσιο
Έπανειλημμένως έτονίσαμεν δτι ή αποκλειστική φυτική δίαιτα δέν είνε ανθυγιεινή, αλλά δυσκολοε-
φάρμοστη στη ζω ή ν γιατί απαιτεί μεγάλη ποικιλία· δημητριακών, χορταρικών καί ϊδίως φρούτων. Ε ινε έπομένως δλιγώτερον άπό κάθε άλλον προσιτή στσ πτωχό.
Πειράματα επί ζώων άποδεικνύουν τό εξής γ ’Αποκλειστική διατροφή με σιτάρι έχει ως αποτέλεσμα σταμάτημα άναπτύξεως καί βράχυνσι τής ζωής. Ά ρκεΐ δμως προσθήκη μικράς ποσότητος γάλακτος για νά εύδοκιμήση τό ζώον. Με τον δρον ευδοκιμεί έννοούμεν : Φυσιολογικήν άνάπτυξι, καλή γονιμότητα, ευκολία και επιτυχία στην άνάπτυξι τών μικρών καί διατήρησιν δλων τών ικανοτήτων ως στα έσχατα φυσιολογικά δρια τής ζωής.
Έ χοντες ΰπ’ δψει τ’ άνωτέρω λέγουμε ότι μέ σι- ταρίσιο ψωμί, ένα φρέσκο ωμό προσφάγι— κρεμμύδι* ντομάτα, σταφύλι κλπ.— φθάνει νά προστεθή καί λίγο γάλα ή λίγο τυρί καί ό πτωχός άνταποκρίνεταν πολύ καλύτερα στις άπαιτήσεις τής υγιεινής διατροφής ή ό πλούσιος μέ τά πολυποίκιλα καί πολυώνυμα φαγητά. ’Απαραίτητον έστω καί 50 δράμια γάλα, ιδίως στά παιδιά. Παντού, δπου λείπει τό σχολικό· συσσίτιο, υπάρχει τό πρόγευμα μέ λίγο γάλα καί ψωμί. Τό μικρό αύτό πρόγευμα βελτιόνει Ιπαισθητά Την υστερούσα θρέψι τών πτωχών παιδιών.
”Ας τό έχουν αυτό ΰπ’ δψιν οϊ υποψήφιοι δήμαρχοι καί ας τό βάλουν στό προεκλογικό των πρόγραμμα. Ε ινε εξ ίσου καί περισσότερο χρήσιμο άπό τά πάρκα, τά πνευμόνια αυτά τών μεγαλουπόλεων. Εινε έξ ίσου καί περισσότερο χρήσιμο άπό τις παιδικές εξοχές. ΙΙοιός δέν συνεκινήθηκε, δεν ένθου- σιάσθηκε παρακολουθώντας τά παιδιά πώς παν& καί πώς γυρίζουν άπό τις εξοχές αυτές ; Πρέπει,
118 Τροφή καί Ζ«ή
δμως νά γνωρίζουν δλοι οτι τά θαυμαστά αυτά αποτελέσματα εξατμίζονται ευθύς ώς επανέλθουν τά παιδιά στο ξηρό ψωμί τής πενίας των, χωρ'ις νά μπορούν νά τό βρέξουν μέσα σέ λίγο γάλα.
"Αν μάς ερωτήσουν τί προτιμούμε ; Τήν εΐκοσα- ήμερον εξοχή χωρίς γάλα καθ’ δλον τό άλλο χρονικό διάστημα, ή τό γάλα χωρίς τήν εξοχή, άδιστάκτως θά ταχθούμε υπέρ τού δευτέρου. Περιττόν νά προσ- θέσουμεν δτι προτιμότερο βέβαια καί τά δυο.
Πλούσιες αποθήκες ζωικού λευκώματος εινε γιά τούς πτωχούς τά παστά ψάρια.
’Ακούω καί πάλιν διαμαρτυρίες : «"Ωστε τά παστά καί τ’ αλμυρά πού τ’ απαγορεύετε διά ροπάλου στους εύπορους, τά συνιστάτε στους πτωχούς ; Καί οί τοξίνες καί αί έξ αύτών δηλητηριάσεις καί τά μύρια δυσάρεστα πού σέρνουν πίσω των τί έγιναν ; Λησμονήσατε αύτό πού μάς είπατε, πώς, αν εϊσαστε δικτάτωρ επί τών τροφίμων, βαρέλια καί κουτιά παστά θά τά πετούσατε δλα στη θάλασσαν ; "Η μήπως τώρα τελευταία καί ή υγιεινή πολιτογραφήθηκε κε- φαλαιοκράτισσα καί θέλει νά έξοντώση τό προλεταριάτο μέ τά παστά ’Απαντώ :
’Υπάρχει μιά υγιεινή τού βιβλίου καί τού γραφείου. Αύτή είνε απόλυτη στις επιταγές της χωρίς υποχωρήσεις καί προσαρμογές. Γ ι’ αύιό τόσο λίγο κυκλοφορεί ανάμεσα στους ζωντανούς. Υ πάρχει δμως καί ή υγιεινή τής ζωής, πού εννοεί νά προσαρ- μοσθή μέ τήν πραγματικότητα καλή ή κακήν άδιά- φορον. Αύτήν τήν ΰγιεινήν τής πραγματικότητος αντιπροσωπεύουμε ήμεΐς μέ δσα γράφουμε.
Καί άφού αναγνωρίσαμε τήν πραγματικότητα τών κακών έξεων διατροφής καί ζωής τών πλουσίων
Τό δ ια ιτολόγον τής φωτισμένης οικοκυράς 119
120 Τροφή κ κ ΐ Ζωή
καί κάναμε τις άπαιτούμενες παραχωρήσεις, γιατί ■θέλετε ν’ αγνοήσουμε την πραγματικότητα τής πτωχείας και νά μή προσαρμοσθοΰμε και προς αυτήν ;
Έ νας κομμουνιστής συνάδελφος, άπαντών στο υπέρ τής Ιληάς άρθρον μας, ετελείωνεν ώς εξής : «Κυρία Κατσίγρα, καλό εΐνε και τό μαΰρο χαβιάρι».
Συμφωνούμε πληρέστατα μαζί του, μέ την εξής δμως παρατήρησιν : "Οτι τό μαύρο χαβιάρι, ώς πλούσιο λευκωματοΰχο τρόφιμο, είνε άριστο συμπληρωτικό τής λιτής τού πτωχού τροφής κα'ι απολύτως ακατάλληλο στη γεμάτη ζωϊκά λευκώματα διατροφή τού πλουσίου.
Δεν σάς φαίνεται, πώς ή παρατήρησίς μας αυτή ομοιάζει ολίγον τι προς τό παράπονο τού μικρού ¡παιδιού πού είπε :
— «Τί κρίμα, μαμά, νδναι τόσο πολύς ήλιος τό καλοκαίρι πούναι ζέστη και ναναι τόσο λίγος τον χειμώνα πού κάνει κρύο!»
Ά λ λ ’ άν τό μαύρο χαβιάρι δεν είνε προσιτό στο πενιχρό βαλάντιο τού πτωχού, εινε δμως οπωσδήποτε ό εξ ίσου σχεδόν πλούσιος σε λεύκωμα ταραμάς. ’Επίσης ή ρέγγα καί δ μπακαλιάρος.
Οί τροφές αύτές σέ πολύ μικρά δόσι παρέχουν στη διατροφή τού πτωχού τό ζωϊκό λεύκωμα πού χρειάζεται. Τά παστά ψάρια είνε κατά πολύ φθηνότερα από τά φρέσκα. Μιά οκά φρέσκος μπακαλιάρος στοιχίζει 3 5 —40 δραχμάς και μόλις αρκεί γιά 8 άτομα. Έ νφ μία οκά παστός στοιχίζει 20 δραχμάς καί έπαρκεΐ γιά 15 καί πλέον άτομα’ διότι περιέχει πολύ λιγώτερο νερό.
"Οσον αφορά τίς τοξίνες τών παστών μην άνη-
συχήτε προκειμένου νά φαγωθούν από τούς πτωχούς. Γιατί ή δλη τους λιτή διατροφή παρέχει τόσο λίγα δηλητήρια, ώστε τά ξεκούραστα όργανά των - ήπαρ, νεφρά κλπ. - εινε πλέον ή ικανά νά τούς απαλλάξουν άπ’ αύτά.
Έ νφ ή προσθήκη καί τής παραμικράς ποσότη- τος συντηρημένων τροφίμων στα κουρασμένα άπό ζωϊκά λευκώματα καί γενικώς άπό άφθονη διατροφή τών πλουσίων, χρησιμεύει ως σταγών πού ξεχειλίζει τό ποτήρι καί οδηγεί στήν ήπατικήν ανεπάρκεια, δηλαδή σέ όλα τά δυσάρεστα πού συνηθίζουμε νά αποδίδουμε στό γήρας.
ΓΓ αύτό μία υγιεινή πολιτική επιβάλλει ελάτ- τωσιν ακόμη μεγαλειτέραν τής φορολογίας τών συν- τηρημένιον τροφών τού πτωχού καί αύ'ξησι στό χι- λιοπλάσιο εκείνων πού κάμνουν χρήσιν οί πλούσιοι. Πάντως δ πτωχός οφείλει νά γνωρίζη δτι τό νά διαθέτη 2 .80 γιά μιά ρέγκα καί νά τήν τρώγη στή καθισιά του - δπως είδαμε νά κάμνουν πολλοί έφγά- ται - είνε δ χείριστος τρόπος διατροφής. Ά πείρως προτιμότερον μόνον ψωμί κα; κρεμμύδι. Όφείλει νά γνωρίζη, δτι αρκεί μιά φετούλα ρέγκα γιά νά συμπληρώση τέλεια τό άπό ψωμί καί ένα ωμό λαχανικά ή φρούτο γεύμα του.
Πρέπει νά γνωρίζη άκόμη τήν δραχμή του νά διαθέτη συχνότερα γιά άσπρη φέτα τυρί καί σπα- νιώτερα γιά παστά.
Σήμερα, γνωρίζοντες τά υπέρ καί κατά τής πολυφαγίας καί τής λιτότητος, λυπούμεθα δχι τούς τρώγοντας ψωμί καί κρεμμύδι ή ψωμοτύρι, άλλα τούς πλουσίους πολυφάγους καί θεωρούμε, ώς τιμωρία των γιά τήν κακή τοΰ πλούτου των χρήσιν, τις διά-
Τό διαιτολογίου τής φωτισμένη; οικοκυρά; 121
122 Τρβφη καί Ζλμυ
φρρες άρρώστειες πού σέρνει πίσω της ή πολυφαγία."Οσον αφορά εκείνους πού δεν έχουν ούτε κρεμ
μύδι και ψωμί, ή υγιεινή πάει πάσσο. Άρκείταν μόνο νά διαπιστώνη:
Ά λΙοίμονον άπό τόν τόπον δπου πολλοί πάσχουν άπό περίσσεια καί περισσότεροι άπό ανεπάρκεια τροφής.
Κ'·
ΔΙΑΙΤΑ ΗΑΙΚΙδΜΕΝδΝ
Ή μόνη διαφορά στη διατροφή πού δεν θά λειψή ποτέ εϊνε ή διαφορά κατά ήλικίαν. Γιατί :
Π αιδί θά πή υπό άνοικοδόμησιν οργανισμός' θά πή ζωηρά καΰσις και μεγάλη ανάγκη, αλλά καν μεγάλη ίκανότης προς παραγωγή νέων κυττάρων.
"Ωριμος τθά πή μετριωτέρα καΰσις και παραγωγή κυττάρων μόνον πρός άντικατάστασι των φθει- ρομένων και διατήρησι τής ισορροπίας.
Γέρων δέ θά πή βραδύτατη καΰσις' θά πή· καθημερινώς νά φθείρωνται περισσότερα κύτταρα ά φ 5 οσα κατασκευάζονται.
"Οπως, δηλαδή, το ολον ζώον έτσι καί τό κύττα- ρον— πού παριστφ εν σμικρφ ολόκληρο τό ζώον— σφοΰ φθάση στο ζενίθ τής ακμής, χάνει λίγο - λίγο την ικανότητα τοΰ πολλαπλασιασμού καί τής άνα- γεννήσεως.
Ό καθένας επομένως εννοεί δτι, αί τρεις αυτές ηλικίες, δέν ε’νε σωστό νά τρέφωνται μέ τήν ίδια κατά ποσόν καί ποιόν τροφήν.
Δίαιτα ήλικιωμένων 123
Τίθεται το ερώτημα : ’Α πό ποια ηλικία δφείλε> κάνεις να ποζάρη καί νά τρέφεται σαν ήλικιωμένος ;
Πολύ δύσκολη μια κατηγορηματική άπάντησις. Πάντως ένας σαραντάρης δεν πρέπει νά τρώγη δαο καί δ ,τι έ'νας νέος 18 —20 ετώ ν ούτε πάλιν ένας εξηντάρης δαο καί δ ,τι ένας σαραντάρης.
Ή άβαρία στή διατροφή οφείλει νά εΐνε βαθμιαία πριν μας χτυπήση ή καμπάνα τής υποχρεωτικής αλλαγής. Αύτό πού λέγουν μερικοί καλοστεκούμενοι για τήν ώρα ήλικιωμένοι : «Μά, άφού μέ αυτά πού τρώγω είμαι τόσο καλά, γιατί νά αλλάξω δίαιτα ;» είνε άγραμματωσύνη. Γιατί αί καταστροφές τής κακής διαίτης έρχονται πολύ πριν μάς ειδοποιήσουν. ’Από στιγμή σέ στιγμή πρέπει νά πε ριμένουμε τό τηλεγράφημα τής αφίξεώς των. Συχνά^ μάλιστα μάς επισκέπτονται αεροπορικώς καί αιφνι- διαστικώς, χωρίς καν νά λάβουν τήν ευγένειαν νά μάς προειδοποιήσουν. "Οσο ένωρίτερα μπούμε στή δίαιτα, τόσο περισσότερες ελπίδες έχουμε νά πετύ- χουμε θαλερά γεράματα. ”Αν μπούμε σ’ αύτή μετά τήν προειδοποίηση τό μόνο πού θά πετύχουμε— αρκετό βέβαια και αύτό—είνε νά αναχαιτίσουμε τήν άλματική πρόοδο τού κακού.
Κατά στατιστικές ό μεγαλείτερος αριθμός υγιών μακροβίων εΐνε δχι παλυφάγοι παχύσαρκοι, αλλά λιτοδίαιτοι Ισχνοί. "Ολοι οι ηλικιωμένοι πρέπει νά έχουν ΰπ’ δ'ψιν των ότι ή θρέψις δέν είνε ζή τημα προσαγωγής τροφής, άλλ’ ίκανότητος προς αφομοίωση τήν οποίαν Ικανότητα δέν έχουν πλέον. Καί τήν ανικανότητά των αυτή μόνον ν ’ αυξήσουν επιτυγχάνουν ο! όγκοι τής τροφής πού ρίπτουν μέσα των. Τήν μόνην ικανότητα πού δέν χάνουν
1 * Τροφή **1 Ζ«ή
«Ινε ή κχτασκευή λίπους. "Αν περίσσεια πάχους δεν εΐνε καλόν οΰτε κατά την παιδικήν ήλικία, σκεφθήτε τί εινέ κατά τήν εποχή πού περνούμε τό ακρωτήριο τοΰ Μαλέα στο ταξεΐδι τής ζωής. Αί προπετεις και- λίτσες των ηλικιωμένων δεν εγκυμονούν τίποτε καλ ό ν ή μάλλον εγκυμονούν δλες τις αναμενόμενες γεροντικές κακομοιριές.
** *Ό ποία πρέπει να εΐνε ή δίαιτα των ηλικιω
μένων ;Γενικός κανών : Κάθε τρόφιμο πολύ θρεπτικό,
πολύ πλούσιο σέ λεύκωμα και λοιπά χρήσιμα πρός σχηματισμόν κυττάρων, στοιχεία πού είναι κατάλληλο για παιδιά εΐνε ακατάλληλο για τούς ηλικιωμένους. Διαφωνία μεταξύ των διαιτολόγων υπάρχει, αν διατροφή χωρίς ζωικά λευκώματα εΐνε ή δ'χΐ ακίνδυνη γιά τούς εν τή αναπτύξει ευρισκομένους οργανισμούς. Ό λοι δμως συμφωνούν ο τι οί ηλικιωμένοι μόνον νά ωφεληθούν έχουν άπό παρόμοια διατροφήν. Ιδανική επομένως αυτών τροφή ώφειλε νά εΐνε ό φυτικός κόσμος : φρούτα, χόρτα, λαχανικά και λίγα, πολύ λίγα γαλακτερά.
Έ πειδη δμως ¿5ανικά θά πή κάτι πολύ δύσκολο στην εφαρμογή, θά καθορίσουμε μιά δίαιτα, τήν οποίαν θά εΐνε δυνατό νά Ιφαρμόσουν εγκαίρως ή πλειονοψηφία των φρονίμων ηλικιωμένων.
Τό πρωΐ λίγο γάλα με λίγο βούτυρο, μέλι και μαύρο ψωμί. Μιά φορά τήν ημέρα— κατά προτίμησα τό μεσημέρι— λίγο κρέας ψαχνό ή ψάρι ή κοτόπουλο χωρίς σάλτσες. Γιατ'ι αΐ σάλτσες και τά παχειά έν γένει εινε πρώτης τάξεως υλικό γιά νά παράγη κα'ι νά προάγη την άρτηριοσκλήρωσιν. Κεφαλάκι
καί πυδαράκια είνε κατ’ εξοχήν τροφή των ήλικιω- μένων. ’Ό χι δμως καί τά έντόσθια, τά οποία πρέπει- νά αποφεύγουν οάν τον χειρότερον εχθρό. Ε π ίσ η ς τά χαβιάρια, τά θαλασσινά, τις κονσέρβες καί τά παστά. Αυγών μικρά χρήσις ως αύγολέμονο ή σέ κέικ ή ριζόγαλο.
’Από τά είδη τής λαχανοκηπουρικής : Κρεμμύδια, πολλά κρεμμύδια ωμά, Ψητά, βραστά, μαγειρευτά, μόνον γιαχνιστά δχι. Ε π ίσ η ς σκόρδα, πράσ- σα, κολοκυθάκια, πατάτες, καρόττα, ντομάτες. ’Από τά πράσινα τά μαρούλια, τ’ αντίδια καί τά ραδίκια.
Ά π ’ δλα τά ά'λλα τής λαχανοκηπουρικής λιγοστά βρασμένα σέ άφθονο νερό γιά ν’ άφήσουν μέρος άπό τά άλατά των. Τό αντίθετο δηλαδή άπό δ,τι πρέπει νά γίνεται γιά τά παιδιά" γιατί οί ηλικιωμένοι δέν έχουν πλέον ανάγκην άπό πολλά άλατα.
’Απαγορεύονται τά σπανάκια,σπαράγγια, πράσινα φασολάκια, κουκιά καί μπιζέλια. Τό βράδυ χόρτα, φρούτα ή χορτόσουπα θά εναλλάσσεται μέ τήν σκορ- δόσουπα ή τά βραστά χόρτα. Έ φ ’ δσον τό μεσημέρι γίνεται χρήσις κρέατος, τό βράδυ περισσεύει τό γιαούρτι.
Οί υδατάνθρακες, δηλαδή τά άμυλώδη καί τά γλυκά, ανάλογα τής παρεχομένης σωματικής εργασίας. Πάντως δχι όσπρια. Θά προτιμώνται τά δημητριακά καί οί γλυκείς καί άμυλώδεις καρποί.
Μιά φορά τήν εβδομάδα νηστεία μέ φρούτα. Κρασί δσον τό δυνατόν λιγώτερο. 1-2 ποτηράκια νερωμένα τήν ήμερα.
Αύτή ή δίαιτα Ιπιβάλλεται σέ δλους ¿νωρίτερα καί δχι άργότερα τού πεντηκοστού έτους, εφ ’ δσον
Δ ία ιτα Ηλικιωμένων 125
126 Τρβφη x x l Ζνίι
»αισθάνονται καλά τον εαυτόν των,άν θέλουν νά προλάβουν τήν έπίσκεψιν των διαφόρων γεροντικών •ενοχλήσεων.
** Φ
Συνηθίζουμε νά λέμε : Οΰ γάρ ίρχενα ι μόνον.Καί εκείνο μέν έρχεται μόνο' άλλ3 ημείς δέν τ3
αφήνουμε νά έλθη χωρίς συνοδεία.'Η αλήθεια μάλιστα εινε εντελώς αντίθετη : 'Όλες
οΐ αθλιότητες που ημείς άποδίδουμε στο γήρας, έρ- χονΐαι, ως επί τό πλεΐστον, μόνες, πολύ πρ'ιν άπδ πό γήρας.
Τά φυσιολογικά γεράματα, των οποίων τά φ υσιολογικά ορια βρίσκονται πέραν του 100ού έτους, έρχονται, σιγά-σιγά, σαν μια ήλαττωμένη των οργάνων λειτουργία, σάν ήλαττωμένη ζωή, σαν βαθμιαία των οργάνων ατροφία, χωρίς πόνους, χωρίς ενοχλήσεις και παθήσεις, χωρίς γεροντικές κακομοιριές. Ε νθυμ ούμ αι τον ύπερεκατοντούτη παποϋ μου, υπόδειγμα λιτότητος καί Ιγκρατείας, πού έγνώρισε τδ ύψιστο ανθρώπινο άγαθό, τά μακρά γεμάτα ενεργητικότητα, θαλερά γεράματα. Κατά τά τελευταία έτη τής ζωής του λιγώστευε, καθεμέρα καί περισσότερον, ή ένεργητικότητά του, καθώς καί ή δρεξίς του. Τίς τελευταίες ήμέρες άκίνητος πιά στη γωνιά του, έ- παυσεν όλότελα νά τρώγη.
— «Δέν πάει κάτω, παιδί μου», έλεγε.Καί δταν τόν ρωτούσαμε :— «Τί κάμνεις παποΰ». "Απαντούσε :— «Περιμένω παιδί μου, τήν άγια ώρα*.Καί μιά μέρα έσβυσε ήρεμα - ήρεμα, σάν τό λυ-
•χνάρι πού τού τελειόνει τδ λάδι του.Αυτά είνε τά φυσιολογικά γεράματα. 'Όλες οϊ
.ΔίαίΓ* ηλικιωμένων 127
πολυποίκιλες καί πολυώνυμες παθήσεις, πού συνοδεύουν συνήθως τά γεράματα, οφείλονται σέ παρεκτροπές ζωής καί ιδίως τροφής.
ΚΑ'·
ΠΙΕΣΙΣ ΤΟΥ ΑΙΜΑΤΟΣΓια νά εννοηθή ή έπίδρασις κακής διατροφής
στα πρόωρα γεράματα, ανάγκη νά δμιλήσουμε για τήν πίεσι τοΰ αίματος καί για τήν σπουδαιοτάτη του ήπατος λειτουργία.
** *Γνωστόν οτι τό αίμα κυκλοφορεί μέσα στις αρ
τηρίες πού, διακλαδιζόμενες ολοένα σέ μικρότερες, καταλήγουν σ’ δλους τούς μυς καί σ’ δλα τά όργανα, δπου σχηματίζουν λεπτότατο δίκτυ τριχοειδών. Μέσα στο δίκτυ αυτό των τριχοειδών ερχεται τό αίμα σέ ■άμεση επαφή μέ τά κύτταρα καί λαμβάνει χώραν ή ανταλλαγή τής ύλης καί ή θρέψις^
Γνωστόν ακόμη δτι ή δύναμις πού ωθεί τό αίμα στα αγγεία είνε ή συστολή τοΰ καρδιακού μυός.
Ά λλ’ ένφ ή καρδιά συστέλλεται περιοδικώς, ή κίνησις τοΰ αίματος στά αγγεία είνε συνεχής. Αύτό οφείλεται σττιν ελαστικότητα τών αρτηριών- γιατί ή καρδιά ωθεί τό αίμα στις ελαστικές αρτηρίες, οι όποιες, διά νά τό δεχθοΰν, διατείνονται. "Οταν δμως παύση ή συστολή τής καρδιάς, οί αρτηρίες τείνουν νά επαναλάβουν τό αρχικό των πλάτος, πιέζουν τό περιεχόμενο σ’ αυτές αίμα καί τό σπρώχνουν παρακά
12$ Τροφή καί Ζβ)ΐ|
τω. Ή συστολή λοιπόν αυτή τών αρτηριών κινεί τό αίμα μέσα στ’ αγγεία κα'ι κατά τά διαλείμματα τής καρδιακής συστολής. Καί έτσι ή κυκλοφορία εΐνε συνεχής καί δχι διαλείπουσα.
Ή ελαστικότης αυτή των αρτηριών συντρέχει πάρα πολύ τήν καρδιά στήν κυκλοφοριακή της εργασία. Φαντααθήτε για μια στιγμή τις αρτηρίες, σκληρές, σαν τούς σωλήνας του νεροϋ. Τί δύναμι έπρεπε νά καταβάλη ή καρδιά γιά νά κίνηση αυτή καί μόνη δλην τήν μάζαν του αίματος, σ’ δλο ιό μήκος τών αρτηριών, μέχρι τών τριχοειδών ! 'Ό πως δμως τόσο σοφά έχουν τά πράγματα, ή καρδία άρκεΐ- ται νά στέλλη τό αιμα μόνον στις μεγάλες αρτηρίες, αυτές δέ συστελλόμενες κατά τήν άνάπαυσι τής καρδιάς, Ικσφενδονίζουν τό αιμα ως τά τριχοειδή.
Τόσο λοιπόν μικρότερα εΐνε ή εργασία τής καρδιάς δσον οΐ αρτηρίες ελαστικότερες.
Ή πίεσις τήν όποιαν έξασκεΐ επί του αίματος ή καρδιά δταν τό Ιξωθή στά αγγεία, μεταδίδεται καί στά τοιχώματά των, τά όποια διατείνει. Ή τάσις φυσικά τών άγγείων εΐνε άνάλογος τής πιέσεως τον αίματος. Γι’ αυτό πίεσις του αίματος καί τάσις τών άγγείων κατήντησαν συναηυμα. Γ ι’ αυτό και ή ηύ- ξημένη πίεσις λέγεται ύπέβτασις καί ο! πάσχοντες υπερτασικοί.
** *
Ή πίεσις μέσα στ’ αγγεία υπάρχει πάντοτε. Εΐνε δμως μεγαλειτέρα τήν ώρα τής συστολής τής καρδιάς (μ εγ ίσ τη ) καί μικρότερα τήν ώρα τής άναπαύ- σεως τής καρδιάς πού τήν αντικαθιστά στο έργο της ή ελαστικότης τών αρτηριών (έλα χ ίστη ).
"Οπως υπάρχουν όργανα πού μετρούν τήν πίεσι
Πίεοις τοϋ αΐμκτο; 139
τοϋ άτμοΰ στα τοιχώματα του λέβητος των ατμομηχανών (μανόμετρα) έτσι υπάρχουν και όργανα πού μετρούν την πίεσι του αίματος στά τοιχώματα των αγγείων, τά πιεαίμετρα.
Ή μεγίστη στους φυσιολογικούς ενήλικας εινε 12— 14 και ή ελάχιστη 6 ,5 — 9. "Ανω των 16 ή μεγίστη καί άνω των 10 ή ελάχιστη αρχίζει νά εϊνε παθολογική, νά φανερόνη δηλαδή κυκλοφοριακή ανωμαλία.
Ή μέτρησις τής πιέσεως γίνεται εμμέσως· γιατί ή άμεσος δεν εϊνε εύκολος. Μετρούμε δηλαδή όχι τήν πίεσιν πού εξασκεΐ τό αίμα έσωθεν επί τοϋ τοιχώματος των αρτηριών, άλλα τήν πίεσιν πού εφαρμόζουμε πιέζονχες μέ τό πιεσίμετρον έξωθεν επί τών αρτηριών. Ή πίεσις αυτή φυσικά θά εινε μικρότερα, όταν οι αρτηρίες εινε ελαστικές καί εύπίεσχες, παρά όταν εινε αρτηριοσκληρωτικές.
** *
Φυσιολογικώς κάθε τι πού αυξάνει τήν καρδιακήν ενέργεια, αυξάνει καί τήν πίεσι τοϋ αίματος. ’Εντατική μυϊκή Ιργασία πού απαιτεί αποστολή περισσοτέρου αίματος στούς εργαζομένους μϋς, καθώς καί πνευματική στον εγκέφαλον αυξάνει τήν πίεσι τοϋ αίματος. Ε πίση ς ό θυμός, ό φόβος καί όλες έν γένει αί συγκινήσεις. "Αν αί καταστάσεις αυτές σταθεροποιηθούν, σταθεροποιείται καί ή αϋξησις τής πιέσεως. Ά θληταί πού κάμνουν κατάχρησι προπο- νήσεως έχουν κατά πλειοψηφίαν ηίιξημένη τήν πίεσι καί συχνότατα καταφανή υπερτροφία τής καρδιάς. Τό ίδιο συμβαίνει καί μέ όσους ζοΰν τρικυμιώδη βίον μέ καθημερινές συγκινήσεις.
130 Τροφή κκΐ Ζωη
Ή πίεσις έξαρτάται :1) ’Από τΙς αντιστάσεις πού συναντά στο δρόμο
της ή κυκλοφορία. Ή κυριωτέρα άντίστασις εΐνε ή έλλειψις ελαστικότητος των αρτηριών καί ή αρτηριοσκλήρωσή. Γ ι’ αυτό ή πίεσις, κατά γενικόν κανόνα αυξάνει μέ τήν ήλικία. Πίεσις 15— 16 σέ ηλικία 5 0 — 55 Ιτών είναι φυσιολογική.
Μεταξύ πολλών άλλων καταστάσεων πού παρουσιάζουν μεγάλην άντίστασι στην κυκλοφορία εΐνε και ή παχυσαρκία. Τί δύναμις συστολικής εργασίας τής καρδιάς καί τΐ διάτασις τών αγγείων χρειάζεται για να κυκλοφορήση τό αιμα στο απέραντο δίκτυ τών τριχοειδών πού διασχίζει στρώματα ολόκληρα λίπους κάτω από τό δέρμα και ιδίως μέσα και έξω από τό τοίχωμα τής κοιλίας! Γι’ αυτό ή πρώτη συμβουλή πού δίδουν δλοι οί ιατροί σέ παχυσαρκον υπερτασικόν εΐνε: «Κάτω ή κοιλίζοα».
2) Ή πίεσις έξαρτάται άπό τό ποσόν τοϋ α ίμ α τος. Αύξησις ή ελάττωσις αύτοϋ φέρει μεταβολή στήν πίεσι. Γι’ αύτό ελαττοΰται στήν ασιτία, στήν αιμορραγία κα'ι στή διάρροια. Ά ντιθέτω ς αυξάνει στήν πολυφαγία και στή πολυποσία.
"Οταν ή αύξησις τοϋ ποσοΰ τοϋ αίματος είναι μετρία, οπως γίνεται μετά κάθε φυσιολογικό γεΰμα, ή άνΰψω- σις τής πιέσεως εΐνε προσωρινή καί Ιλάχιστα αισθητή. Πρώτον μεν γιατί οί αρτηρίες εΐνε ελαστικές και δια- τεινόμενες περισσότερον ή δλιγώτερον προσαρμόζονται προς μή μεγάλες διαφορές τοϋ ποσοΰ τοϋ α ίματος, χωρίς νά άναγκασθή ή καρδιά νά εργασθή καταφανώς έντονώτερα. Δεύτερον, γιατί μία έστω καί προσωρινή μικρά αύξησις τής πιέσεως τοϋ α ίματος έχει ώς αποτέλεσμα αύξησι τοϋ ποσοΰ τών
Πίεοις τβύ αίματος 131
ούρων καί έλάττωσιν επομένως τοΰ δγκου του α ίματος μέσα στά αγγεία καί Ιπάνοδον ώς έκ τούτου χής πιέσεως στα φυσιολογικά της δρια. Τελειότατος δηλαδή αυτόματος οργανισμός που δεν εχει ανάγκη νά τον επιβλέπουμε,|ενόσφ ζοΰμε φυσιολογικά.
”Αν δμως τά^ύγρά πού πίνουμε εινε περισσότερα τοΰ πρέποντος παύει τό ποσόν των ούρων νά εϊνε ανάλογο των λαμβανομένων ποτών, Ιπέρχεταί κατα- κράτησις υγρών στόν οργανισμό, σταθερά αύξη- σις τοΰ δγκου τοΰ αίματος καί σταθεροποίη- σις κατά συνέπειαν τής ηύξημένης πιέσεως. Γ ι’ αυτό οσοι πίνουν καθημερινώς μεγάλες ποσότητες μπύρας ή άλλων ποτών καταλήγουν στήν υπερτροφία τής καρδίας. Καί πώς όχι, άφοΰ τήν υποβάλλουν σέ περισσότερη καθημερινή εργασία,άναγκά- ζοντές την νά κυκλοφορή τόσο μεγάλα ποσά αίματος σέ τόσο πολύ διατεταμένες αρτηρίες;
3) Ή πίεσις έξαρτάται καί από τήν πυκνότητα καί γλοιότητα τοΰ αίματος. Αιμα πού περιέχει πολλές λευκωματοειδείς ουσίες, πολύ σάκχαρο, ουρία, ούρικόν οξύ καί λοιπά στερεά συστατικά, παρουσιάζει μεγαλειτέραν σντίστασι στήν κυκλοφορία. Γι’ αυτό δχι μόνον οί πολυπίνοντες, αλλά καί οί πολυ- τρώγονιες καθημερινώς, παρέχουν περισσότερα στήν καρδιά εργασία καί δδηγοΰν ταχύτατα στήν αύξησι τής πιέσεως τοΰ αίματος.
4) Κάθε τί πού φέρει συστολή στά αγγεία αυξάνει τήν πίεσι τοΰ αίματος' αυτό παρατηρεΐται σέ μερικές νευρικές καταστάσεις. Ε π ίσ η ς τά ψυχρά λουτρά πού φέρουν συστολή τών αγγείων τοΰ δέρματος αυξάνουν τήν πίεσι. Γ ι’ αυτό θαλασσινό -ψυχρό λουτρό είνε δυνατόν νά φέρη καί αυτή τήν
132 Τροφή χοά Ζ«ά
συγκοπή σέ καρδιακούς πού έχουν ηύξημένη τήν· πίεσι.
** *
Μή χαίρεσθε όταν ή πίεσις είνε χαμηλή νομί- ζοντες οτι έχετε άρίστην υγείαν. Υ πάρχουν σοβαρώ* τατες καταστάσεις με μικρά πίεσι, δπως συμβαίνεε σέ μυοκαρδίτιδες και προχωρημένες εν γένει παθή- σεις καρδιάς καί αορτής. Πώς θέλετε πίεσι ηύξη- μένη πού φανερόνει έντονο καρδιακή εγρασία, δταν· ή καρδιά δεν έχη τήν δύναμι νά συσταλή;
Μήν άπελπίζεσθε εξ άλλου δταν ή πίεσίς σας είνε μεγάλη. Ή αύ'ξησις τής πιέσεως δεν έχει αυτή καθ* έαυτή σημασία- έχει τήν σημασία πού τής δίδει ή αίτια πού τήν προκαλέι.
Μεγαλειτέρα σημασία έχει ή διαφορά, δηλαδή, ή άπόστασις μεταξύ έλαχίστης καί μεγίστης. "Οταν ή διαφορά εϊνε ή φυσιολογική, φανερόνει ελαστικότητα αρτηριακή καί επάρκεια καρδιακή. Μπορεί ή μεγίστη νά εινε μόνον 14. ’Ά ν όμως ή ελάχιστη είνε 12, ή κατάστασις είναι σοβαρωτέρα παρά ά'ν ή μεγίστη είνε 18 και ή ελάχιστη 10. Εξαιρέσεις βέβαια στον γενικόν αύτον κανόνα υπάρχουν’ άλλ*είνε καί μένουν εξαιρέσεις.
** *
’Ανάγκη ακόμη νά γνωρίζετε οτι «άρτηριοσκλή- ρωσις» καί «ηύξημένη πίεσις» είνε δυο πράγματα ξεχωριστά. Συχνά συνυπάρχουν* αλλά μπορεί νά ΰ- πάρχη τό ένα χωρίς τό άλλο. Ή άρτηριοσκλήρωσις είνε ένα από τά αίτια τής αύξήσεως τής πιέσεως, άλλ’ δχι καί τό μόνον. Άρτηριοσκλήρωσις εξ άλλου μπορεί νά ύπάρχη με φυσιολογική ή καί μέ ήλατ- τωμένη πίεσι. "Οταν ή άρτηριοσκλήρωσις είνε γενική,
Πίεοϊ; τού χϊματο; 133
δλων των αρτηριών, ή πίεσις εινε ηύξημένη, εφ’ σσον υπάρχει καρδιακή επάρκεια. Είνε δμως δυνατόν νά ΰπάρχη άρτηριοσκλήρωσις μόνον μικρών άρ- τηριδίων πολυτίμων οργάνων, παραδείγματος χάριν του εγκεφάλου. Στή περίπτωσιν αυτήν αρκεί και ή παραμικροτέρα αύξησις τής πιέσεως του αίματος, «πως συμβαίνει μετά ένα κάπως άφθονο γεϋμα, ή μετά κάποια σύγχυσι, γιά νά Ιπέλθη ρήξις των εγκεφαλικών άρτηριδίων - άποπληξία - χωρίς καί το εύαισθητότερο πιεσίμετρο νά έχη προηγουμένως δπο- καλύψει ουδέ τήν παραμικροτέραν αύξησι τής πιέ* σεως του αίματος.
** *'Υπάρχουν εξ άλλου καταστάσεις στις όποιες ή
«ΰξησις τής πιέσεως είνε απολύτως ευεργετική' εινε ζήτημα ζωής ή θανάτου καί πρέπει νά τήν σεβώ- μεθα. Εις άρτηρισσκλήρωσιν παραδείγματος χάριν ή άλλας χρονιάς παθήσεις του νεφρού, ή κυκλοφορία συναντά μέσα σ’ αυτόν μεγάλην άντίστασιν καί γι’ αυτό πολύ δύσκολα εξέρχονται τά ούρα. Υ πάρχει ώς εκ τούτου μεγάλος κίνδυνος' γιατί ή κατακράτη- «ις τών ούρων μέσα στον δργανισμόν έχει ως συνέπεια κατακράτησι τών δηλητηριωδών συστατικών καί θάνατον από ουραιμ ίαν.
Γιά ν’ άμυνθή λοιπόν δ οργανισμός εναντίον τής «ατακρατήσεως τών ούρων, αναγκάζεται νά εντείνη τήν εργασία τής καρδιάς καί ν ’ αύξήση τήν πίεσι τού αίματος. Ή αύξησις αυτή έχει ως αποτέλεσμα νά ύπερνικήση τά εμπόδια στή κυκλοφορία τού νε φρού, ν’ αύξήση τό ποσόν τών ούρων καί νά σώση Λατά συνέπειαν τήν κατάστασι.
Σκεφθήτε λοιπόν πόσο κακό προξενούμε στήν
134 Τροφή χοη Ζο>ί)
περίστασιν αυτή άν ύελήσουμε νά κατεβάσουμε τήν πίεσι μέ φάρμακα. "Ενας νεφριτικός μέ μεγάλη οτί- εσι εινε άρρωστος πού αμύνεται. "Ενας νεφριτικός μέ μικρά πίεσι και ολίγα οΰρα εΐνε άρρωστος πού παραδίδει τά δπλα. Φυλαχύήτε λοιπόν από τά ρεκλα- μαριζόμενα ώς ύηοζασιχά φάρμακα κα'ι άρκεσθήτε σε δσα ύά σάς δώση δ ίατρός σας μετά έπισταμέ- νην έξέτασι κα'ι καθωρισμένην διάγνωσιν.
ΚΒ'·
Η ΗΔΟΝΗ ΤΟΥ ΤΡΟΓΕΙΝ ΚΑΙ Η ΤΟΥ ΗΠΑΤΟΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ
Για τό ήπαρ μιλήσαμε σύντομα άλλοτε. Πρέπει δμως νά τό γνωρίσετε καλλίτερα1 γιατί ή φυσιολογική του λειτουργία έχει εξαιρετική σημασία γιά την υγεία γενικώς καί γιά την πίεσι τοΰ αίματος ιδιαιτέρως.
Συνεργάζεται μέ τόν στόμαχο καί τά έντερα στή πέψι των λευκωματοειδών ουσιών.
Μέ τό σίελο καί τό πάγκρεας στή κατεργασία τού σακχάρου.
Μέ τά νεφρά, τό δέρμα καί λοιπά άπεκκρίσεως όργανα στην απαλλαγή τοΰ αίματος από τά διάφορα δηλητήρια.
Μέ τά λευκά αιμοσφαίρια στον πόλεμον εναντίον τών μικροβίων.
ΒοηθεΙ τόν μυελό τών οστών καί τόν σπλήνα στήν αίμοποιητική των εργασία, παρέχον έκτος τών
Ή ήδονή του τρώ γειν 135
άλλων τον άπαιτούμενο σίδηρο, τοΰ οποίου εινε ή πλουσιωτέρα αποθήκη.
Παρέχει επίσης και τα χρήσιμα προς πήξιν τοΰ αίματος συστατικά καί πρόληψιν αιμορραγιών. 'Η ϊδιότης αυτή τοΰ ήπατος χωλαίνει στους αιμοφιλικούς. IV αυτό καί τό παραμικρότερο τραύμα σ’ αυτούς φέρει άκατάσχετον αίμορραγίαν.
Συντρέχει, τέλος, δλα τά όργανα τοΰ σώματος στη παραγωγή τής θερμότητος. Ό καθένας εννοεί πόσο μεγάλη θερμότητα παράγει ένα δργανο πού εινε τό κέντρο τόσον έντεταμένης νυχθημερόν Ιργα- σίας. Αύτό καί μόνο παράγει τό 1)3 τής δλης τοΰ σώματος θερμότητος.
** *Έ χει όμως και δικές του ξεχωριστές λειτουργίες.
Πρώτο τήν γνωστή πέψι των λιπαρών τροφών διά τής χολής. Εινε ακόμη ή γενική δλων τών θρεπτικών τοΰ σώματος συστατικών αποθήκη διαμετακο- μιδής. Το αιμα δηλαδή, παραλαμβάνον τά θρεπτικά συστατικά από τά όργανα τής πέψεως, τά μεταφέρει δχι κατ’εύθεΐαν στά δ'ργανα πού πρόκειται νά θρέψη, άλλά στο ήπαρ, δπου καί τά εναποθηκεύει. Τό δέ ήπαρ, σαν καλή νοικοκυρά καί φρόνιμη οικονόμος, τά μοιράζει λίγο-λίγο στά διάφορα όργανα, δχι άνα- λόγως τής προσφοράς, άλλ’ άναλόγως τής ζητήσεως, τών εκάστοτε δηλαδή αναγκών. Και έτσι ή περιεκτι- κότης τοΰ αίματος εινε σταθερά, χωρίς αΰξησι μετά τό γεΰμα καί έλάττωσι κατά τά διαλείμματα.
Εινε λοιπόν τό ήπαρ άποθηκάριος καί οικονόμος καί ρυθμιστής κατανομής τών θρεπτικών συστατικών. "Οργανον άντιμικροβιακόν καί θέρμογόνο, αίμο^ ποιητικό καί αιμοστατικό. Χημικόν εργοστάσιο πέ
136 Τρβψίι κα ί Ζμπ
ψεως δλων των τροφίμων κτλ. κτλ. Είκοσι εινε ο! γνωστές του λειτουργίες· καθημερινώς δέ ανακαλύπτονται και νέες. ΙΥ αυτό μπορούμε νά ποϋμε πώς άν δ προμήκης μυελός εινε το. κέντρον τής ζωής το ήπαρ εινε τό κέντρον τής ύγείας.
Γ ιά νά ύπάρχη απόλυτη υγεία ανάγκη δλες αί πολλαπλές αΰτοϋ λειτουργίες νά γίνωνται κανονικά.
Καί άκριβώς επειδή ήμεΐς αγνοούμε οχι απλώς τις λειτουργίες του, αλλά καί αυτή την ΰπαρξί του,γι’ αυτό εϊνε τόσο σπάνια ή άπόλυτη υγεία.
** *
Στις περισσότερες του λειτουργίες τό ήπαρ εινε καί πρέπει νά μείνη άπλή εφεδρεία καί οχι νά εξαναγκάζεται ολοένα νά πολεμφ στή πρώτη γραμμή. ,Γιατί όταν αυτό εξαντληθή, κανένα δλλο ό'ργανο δεν μπορεί νά μείνη στή θέσι του.
"Αν δμως ή τροφή άμάσητη καί άσιέλωτη. πα- ραπέμπεται άχώνευτη στο ήπαρ γιά τήν ολοκληρωτική της πέψι.
"Αν δέρμα καί νεφρά φορτόνουν στή καμπούρα του ήπατος δλο τό άντιτοξικό των έργο.
"Αν εννοούμε νά τό ΰποχρεόνουμε νά κατεργάζεται τά μή κατεργάσιμα καβουρδισμένα φαγητά μας.
"Αν του έξαποστέλλουμε, χωρίς νά τό αφήνουμε ,νά πάρη ανάσα, ποσά θρεπτικών συστατικών πέραν τής πεπτικής καί εναποθηκευτικής αυτοΰ ικανότητος.
"Αν επιμένουμε νά τό πλημμυρίζουμε μέ οχι ευκαταφρόνητα ποσά οινοπνευματωδών καί μάλιστα απεσταγμένων ποτών, τά όποια έχουν ιδιαιτέρως καταστρεπτικήν επί του ήπατικοΰ κυττάρου επίδρασι.
"Αν...αν...αν...1 τότε γρήγορα θά πή «στοπ»’ γρήγορα δηλαδή θά φθάσουμε στήν ήπατιχήν άνε-
*Η ήδονή τού τρύγτιν 137
πάρκειαν*$ *
Καί τί σχέσι, θά μ5 ερωχήσειε, έχει ή ανεπάρκεια τοΰ ήπατος μέ τήν πίεσι χοΰ αίματος ;
Ά π α νχ ώ : Ή ήπατική δνεπάρκεια εχει ώς άπο- τέλεσμα :
1) Νά περιέχω χό αίμα άφθονον οΰρικόν οξύ καί λοιπά προϊόντα ήμιχελοΰς καύσεως, χών οποίων χήν καΰσι δεν καχώρϋωσε νά συμπλήρωσή τδ άνεπαρ- κώς λειτουργούν ήπαρ. Περίσσεια δέ των ουσιών ■αΰιών μέσα στο αίμα οδηγεί, ως γνωστόν, στον άρ- θριχισμό καί χήν άρχηριοσκλήρωσι καί κατά συνέπεια σχήν αύξησι τής πιέσεως χοϋ αίματος.
2) Ν ’ αφήνη νά περνά σχό αίμα αφθονία δηλητηρίων πού δεν κατορθώνει πλέον νά τά εξουδετερώνω. Αύχά δέ, αναγκαζόμενα νά διέλθουν από τά νεφρά, χά ερεθίζουν καί οδηγούν σχήν νεφρική άνε- πάρκεια πού εϊνε, καθώς είπαμε σχό προηγούμενο κεφάλαιο, ένα από χά αΐχια τής αύξήσεως τής πιέσεως τοΰ αίματος.
ο) ’Αφού χό ήπαρ αδυνατεί νά εναποθηκεύσω χά θρεπτικά συστατικά, χά εξαπολύει σχό αίμ α δχι άναλόγως των άναγκών χοΰ οργανισμού, άλλ’ άναλόγως χοΰ ποσοΰ χών είσαγομένων τροφών. Καί αυτές, πιστεύω νά συμφωνήχε, σέ πολύ λίγους ανθρώπους εινε μόνον οσες χρειάζονται Γι’ αυτό λευκωματοειδή, σακχαροΰχφ καί άλλα θρεπτικά συστατικά κυκλοφορούν άφθονα στο αίμα, αυξάνουν τήν πυκνότητα καί γλοιόιητα αύτοΰ καί κατά συνέπεια χήν αρτηριακή πίεσι.
** #
Γιά νά προλάβουμε λοιπόν χήν πρόωρον αύξησι
138 Τροφή * « i Zwi»
τής πιέσεως τοΰ αϊματος πρέπει να προλάβουμε την πρόωρον ανεπάρκεια τοΰ ήπατος. Και αυτό επιτυγχάνεται μέ φυσιολογική διατροφή και ζωή από παιδικής ηλικίας. Καί κάτι περισσότερον : “Α πό παιδικής ήλικίας των γονιώ ν μας.
Γ ιατί κληρονομικότης αυτό θά π ή : "Ο α γιά τΙς δικές μας παθήσεις φ τα ίνε οί γονείς μας πού - έτρω γαν ό σ ο καί, ό ,τ ι ή θ ελ α ν καί γιά τΙς π α θ ή σεις τών παιδιώ ν μας θ ά φ τα ίμ ε ημείς πού όδη- γούμεθα στήν έκλογή τοΰ τρώ γειν χαΐ ζην μόνον άπά τήν ήδονή τής στιγμής.
Εϊνε άνάγκη να πληροφορηθοΰν ότι τά νειατα δεν εινε, όπως πιστεύουν, ή εποχή τοΰ γλεντιοΰ και τής ήδονής τοΰ τρώγειν καί πίνειν, άλλα τής προετοιμασίας τής υγείας τών παιδιών μας. Καί οτι άν· κουράζουμε με φαγοπότι τά όργανά μας, θά κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας σηκότι καί νεφρά κουρασμένα, τά όποια θά έχουν ανάγκην εξαιρετικών φροντίδων από μικράς ήλικίας για να τά βγάλουν πέρα στή ζωή.
Δεν εϊνε λίγα τά παιδάκια πού παθαίνουν κάθε λίγο καί λιγάκι μια κοκκινίλα μέ φαγούρα σ’ όλο των τό σώμα, κνίδωσι όπως τήν δνομάζουμε. Αυτά οφείλεται, ως επί τό πλεΐστον, σέ μερική κληρονομική άνεπάρκεια τοΰ ήπατος. Γι’ αυτό, απευθυνόμενη στους αυριανούς γονείς, λέγω :
« ”Αν δεν εινε βέβαιον ότι τά παιδιά σας θ ά κληρονομήσουν τήν περιουσία σας, εινε πλέον ή βέβαιον ότι θά κληρονομήσουν τήν ανεπάρκεια τοΰ ήπατος σας πού δημιουργείτε οδηγούμενοι στήν εκλογή τής τροφής καί ζωής από τήν ηδονή τής στιγμής. ΓΓ αυτό πρέπει κάθε φορά πού βάζετε μια βουκιά
Η ήδονή του τρώγβιν 13?
περισσότερο άφ’ δ,τι πρέπει στο στόμα σας, νά ενθυμείστε λιγάκι καί το σηκότι των παιδιών σας».
Προς δε τούς μή έχοντας παιδιά καθώς και* προς τβύς ααοααώΰάβαντας πού σ*»»£ίξουν νά λέγουν :
— «Καλλίτερα λίγα χρόνια πού θά τρώμε, όσο καί δ,τι θέλουμε, παρά πολλά γεμάτα στερήσεις»· προσθέτουμε :
«Δυστυχώς τό ζήτημα δέν τίθεται δπως φρονείτε : Ά π ό τό ένα μέρος γλέντι καί φαγοπότι μέ λίγα χρόνια, καί από τό άλλο πολλά χρόνια χωρίς καμμιά εύχαρίστησι. Τό ζήτημα τίθεται Εντελώς διαφορετικά : ’Από τό ένα μέρος προσωρινή ήδονή φαγητού— πού σε τρώει καί δέν τό τρως—πού" την ακολουθούν πολύ γλήγορα πολλά έτη Ενοχλήσεων καί πόνων" καί άπό τό άλλο παρατετα- μένη ήδονή, φαγητού καί ποτού πού συνδέεται με τό φυσιολογικόν αίσθημα τής πείνας καί τής δίψας μαζί μέ υγείαν μακράν πού θά σάς επιτρέπη νά άπο- λαμβάνετε επί πολύ πλεΐστες δσες άλλες χαρές τής ζωής.»
Μέ άλλους λόγους : Έ άν δέν εινε βέβαιον δτι τά πολλά χρόνια συνοδεύουν πάντα μια ΰγιεινή διατροφή καί ζωή, είνε δμως πλέον ή βέβαιον δτι δέν μπορούν νά εινε καλά τά λίγα ή πολλά χρόνια εκείνου πού ζητεί στά νειάια του άντιφυσιολογικές ηδονές».
ΚΓ'.
ΔΙΑΙΤΑ ΥΠΕΡΤΑΣΙΚΩΝΜια κυρία μάς είπε:— «Πώς θέλετε, νά έχουμε εμπιστοσύνη στο μέ
τρημα της πιέσεως; Τήν ίδια μέρα δ ένας γιατρός μοΰ βρήκε 18 και δ άλλος 16».
«Κυρία μου, τής άπήντησα, μπορείτε νά μοΰ πήτε άν καί οί δυο σας Ιξήτασαν μέ τό ίδιο πιεσί- ιμετρο, στην ίδια στάσι, τήν ίδια ώρα, στήν ϊδια ψυχική κατάστασι ; Γιατί δλοι αυτοί οί δροι καί ά'λλοι πολλοί μπορούν νά Ιπηρεάσουν κατά ένα-δύο βαθμούς τά αποτελέσματα τής καταμετρήσεως. Αυτά δλα τά έχει υ π ’ δψιν του δ είδικός. Καί νά εϊσθε βε- ιβαία οτι, άν δέν γυρίζετε άπό γιατρό σέ γιατρό, γιά νά μετράτε τήν πίεαί σας, άλλα μείνετε στον πρώτο, μετά μια δευτέρα Ιξέτασι θά ξεύρη μέ άρκετήν α κρίβεια τί καπνό φουμάρει ή πίεσί σας καί θ ά σάςκαθορίση τήν δέουσαν θεραπείαν».
** ♦Μέ τά δσα σχετικώς μέ τήν πίεσι τού αίματος
=εΐπαμε έως τήν ώρα δ καθένας εννοεί δτι, γιά νά κανονιαθή ή άρμόζουσα θεραπεία στήν αΰξησι τής πιέσεως τού αίματος, πρέπει νά γνωρίζουμε ποια ή αιτία τής αύξησεως αΰτής. Νά γνωρίζουμε δηλαδή σέ ποια κατάστασι βρίσκεται ή καρδιά. Ποιος δ βαθμός τής ελαστικότητος ή τής σκληρότη- τος τών αρτηριών. Π οια άπό τις πολλαπλές λειτουργίες τού ήπατος χωλαίνει. Πώς λειτουργούν τά νεφρά. Πόση εινε ή καθημερινή κατακράτησις τής
Δίοατκ ύηερτκαιχΰν 141
ουρίας, ούρικών αλάτων και λοιπών δηλητηρίων- μέσα στο αΐμα.
"Ολα αυτά καί άλλα πολλά πρέπει νά πληροφο- ρηθή δ ιατρός πριν η κανονίση τα κατάλληλα φάρμακα.
ΦαντασΟητε λοιπόν τι ύψος ανοησίας χρειάζεται- για νά έπιχειρήτε νά κατεβάσητε τήν πίεσί σας, δχι μόνον μέ τά φάρμακα των ρεκλαμών, άλλα καί μ5 εκείνα τά δποΐα κάποιος διακεκριμένος δικός μας η ξένος γιατρός ανέγραψε σέ κάποιον γνωστό σας πού είχε μεγάλη πίεσι.
Έ να μόνο μπορείτε νά εφαρμόσετε χωρίς ίδιοι-1 τέρα λεπτομερή έξέτασι. Εϊνε αυτό πού προλαμβάνει δλα τά αίτια, τά όποια αναγκάζουν τήν καρδιά νά αύξηση τήν πίεσιν. Εΐνε αυτό καί πού τήν ελαττόνει ασφαλώς δταν αύξηθή : Ή δίαιτα.
Ποιά εινε ή κατάλληλη γιά τον υπερτασικό δίαιτα ; Μά περί αύτής μιλούμε τέσσαρα τώρα χρόνια. Εινε ή δίαιτα πού προσφέρει οσο τό δυνατόν λιγώτερα δηλητήρια στο αίμα. Ή δίαιτα πού δεν κουράζει ήπαρ καί νεφρά καί πού προλαμβάνει άρ- θριτισμό καί αρτηριοσκλήρωσή
Εϊνε ή δίαιτα πού περιλαμβάνει ελάχιστο ζωϊκό λεύκωμα καί δσο τό δυνατόν περισσότερα ωμά καί λιγώτερα μαγειρευτά.
Στούς υπερτασικούς πού δεν εΐνε άνθρωποι τής πρώτης νεότητος αρκεί τό λεύκωμα πού υπάρχει στο φυτικό κόσμο. ’Απαραίτητο μολαταύτα ένα φλυτζάνι γάλα, ως άριστο συμπληρωματικό. Εινε εσφαλμένη ή δίαιτα πού περιλαμβάνει μιά οκά γάλα. Τό πολύ επιτρέπεται νά προσθέσουν λίγο γιαούρτι τό βράδυ. "Ας μή φοβούνται τό αδυνάτισμα’ θρε-
142 Τροφή κα ι Ζβ)ή
πτικώτατες τροφές είνε τά δημητριακά : σούπες πυκνές από σιταρίσιο τραχανά και από βρώμη—κουά- κερ. Επίσης χορτόσουπες.
Για τά χόρτα καί φρούτα εφαρμόζονται καίΙδώ οσα είπαμε για την δίαιτα των ηλικιωμένων.
** *‘Η Ιπίδρασις τής διαίτης αυτής είνε θαυμα-
•τουργική.Δυστυχώς δμως οί προικισμένοι από την φύσι ή
οί προετοιμασμένοι από ΐή ν άγωγή μέ δύναμι θε- λήσεως, ώστε νά μπορούν νά υποβληθούν επί πολύ σέ μια παρόμοια δίαιτα είνε έλάχιστοι. ΓΓ αυτό δλοι σχεδόν οι γιατροί, άφοΰ μέ τήν άνωτέρω δίαιτα επιτύχουν επαισθητή βελτίωσι τής κατασιάσεως, επιτρέπουν τό μεσημέρι μια μικρά μερίδα ζωικού λευκώματος : κρέας ή κοτόπουλο ή ψάρι. Προτιμότερο τό ψάρι. ’Από δέ τά κρέατα τά ψαχνά, κατά προτίμησι μπιφτέκι ή μπριτζόλα δαμαλάκι 1 —2 ετών.
Εις τούς υπερτασικούς περισσότερον από κάθε άλλο άπογορεύονται οί σάλτσες, τά παχειά, τά μυαλά, τά σπλάγχνα τών ζώων, τ’ αυγά, τά αλμυρά καί γενικώς τά διατηρημένα τρόφιμα.
’Ανάγκη πάσα ν’ άποφεύγηται ή δυσκοιλιότης. Συνήθως ή άφθονη φρουτοφαγία ή όποία επιβάλλεται στη πάθη σι αυτή, τήν προλαμβάνει.
” Αν δεν άρκή, νά προστίθενται 8 - 1 0 δαμάσκηνα μουσκεμένα στο νερό. Βοηθεΐ πολύ τό πρωι ένα ζεστό από φλούδες μήλων μέ ένα κουταλάκι μέλι. Έ ν ανάγκη 1 - 2 κουταλιές τής σούπας παραφινέ- λαιον.
Απαγορεύεται παντός είδους κατάχρησις καί
Λ ία ιτα υπερτασικών 143
ΰπεράνω δλων ή γενετήσια.’Απαγορεύεται επίσης κάθε πνευματική, ψυχική
καί σωματική κόπωσις. Πάντως αναγκαία μικρά καθημερινή κίνησις καί κυρίως περίπατος.
* **Εις δσους δεν άρέσουν οι γιατροί καί τά πιεσί-
μετρά των, λέγουμε :Φθάνει να τρέφεσθε καί να διαιτδσθε σύμφωνα
με τήν ήλικία σας καί δεν εινε ανάγκη νά μετράτε την πίεσί σας εφ’ όσον δεν έχετε καμμιά ενό- ■χλησι.
“ Αν ομως τάσσεσθε μεταξύ εκείνων πού καί σέ ήλικία 50 ετών λέγουν : «Τήν δίαιτα τήν δφήνω για τά γεράματα» καί εννοΰν να τρώγουν δαο καί δ ,τ ι δεν πρέπει να τρώνε ούτε οι εικοσαετείς, τότε ^οφείλετε από καιρό σε καιρό να πηγαίνετε στό γιατρό να σάς παίρνη τήν πίεσί σας, να τον ρωτάτε δηλαδή άν ήλθαν ή δχι τά γεράματα. Γιατί, ως γνωστόν, έχουμε τήν ήλικία τών αρτηριών μας καί δχι τών ετών μας.
** *Κάποια, δ'χι πρώτης νεότητος κυρία, αγόραζε ε
νώπιον μας αυγά τής ήμέρας :— «Δεν βλάπτει, μας είπε, πότε-πότε κανένα
•φρέσκο αυγό».— «Αυτό εξαρτάται τής άπήντησα, από τήν ήλι-
κίαν».— «Μα δεν πρέπει πάλιν δλην τήν ώραν νά
θυμάται κανείς τήν ήλικίαν του».— «Μα Κυρία μου, προσέθεσα, άν δέν τήν θυ-
ψιούμεθα ημείς θά μάς τήν θυμίζη εκείνη. Καί για νά μή μάς τήν θυμίζη εκείνη, πρέπει νά μή τήν
λησμονούμε ημείς».
144 Τρβφό χχ'ι Ζμι»
ΚΔ*.Μ Η Λ Α
Τροφή εκλεκτή για δλες τις ήλικίες ιδίως όμως για τούς ηλικιωμένους. βΟπως τα σκόρδα και τα κρεμμύδια εινε δχι μόνον τροφή άλλα και φάρμακο πλείστων δσων ενοχλήσεων τής προχωρημένης ήλι-
γιά τήν θρεπτική και θεραπευτική άξία τών μήλων :
"Οταν θελήσαμε νά γνωρίσουμε στο ελληνικά κοινό την σταφίδα μας, πήραμε πρός σύγκριση μεταξύ άλλων, καί τά μήλα καί άπεδείξαμε τήν υπεροχή τής σταφίδας. Μέ τήν σύγκρισιν εκείνη δεν ε ίχαμε σκοπό νά ύποβιβάσουμε τήν άξία των μήλων άλλ’ απλώς νά δώσουμε στή σταφίδα τήν θέσι πού τής αξίζει.
Τά μήλα ήσαν καί μένουν μια από τις πιο υγιεινές καί κυρίως άπό τις πιο θεραπευτικές τροφές. ’Ό χι δμως καί άπό τις πιο θρεπτικές, καθώς γίνεται φανερόν άπό τήν σύνθεσί των :
** *
Σέ 100 μέρηΝεράΛεύκωμαΥδατάνθρακεςΛίποςΚυτταρίνηΜηλικά κ.λ. οξέαΘερμίδες
800,5
12
150
0,030,50
Μ ήλα 145
'Ώστε ή αξία τού μήλου δεν βρίσκεται στα ■θρεπτικά του συστατικά και στις θερμίδες του, άλλα στα 80 ο)ο εκλεκτό του νερό, μέσα στο όποιον εινε διαλε- λυμένο τό λιγοστό μέν, αλλά πρώτης ποιότητος σάκ- χαρό του, καθώς κα! τά πολύτιμα του άλατα και όξέα.
Στα στοιχεία αυτά, καθώς καί στις βιταμίνες του, οφείλει τις υγιεινές καί θεραπευτικές του ιδιότητες.
ΕΙνε τά μήλα άρίστη του εγκεφάλου τροφή· γιατί περιέχουν περισσότερον από κάθε ά'λλη τροφή φώσφορον, υπό μορφήν εύαπορρόφητο καί άφομοιώ- σιμον.
Εινε καί βοηθητικά τής πέψεως· γιατί προκα- λοΰν τήν έκκρισι του σιέλου καί τών υγρών στομάχου καί εντέρων.
Ε ΐνε καί άντισηπτικά. ’Εμποδίζουν επομένως τις ανώμαλες ζυμώσεις τών πεπτικών οργάνων.
ΕΙνε καί ειδικά, καθώς είπαμε άλλοτε, στις διάρροιες τών παιδιών.
Διεγείρουν καί τήν λειτουργίαν του ήπατος’ γι’ αυιό ωφελούν στις χρόνιες αυτού παθήσεις.
Μέ τά οργανικά του δξέα προλαμβάνει καί θεραπεύει τήν ψαμμίασιν καί λιθίασι τών νεφρών. Π α- ρετηρήθη παντελής έλλειψις τών παθήσεων αυτών σέ περιφέρειες μηλοφόρες, δπου γίνεται χρήσις οίνου από μήλα.
'Γπεράνω δμως δλων βρίσκεται ή εναντίον τού άρθριτισμοΰ καί τής αρτηριοσκληρώσεων προληπτικήκαί θεραπευτική αυτών ίδιότης.
** *Τις ανωτέρω χρήσιμες πολλαπλές ιδιότητες έχουν
τά μήλα τρωγόμενα δχι ώς κομπόστα, άλλ* ωμά10
μαζί μέ τήν φλούδα των καί την καρδιά των. Αυτόν τον τρόπον τοΰ φαγώματος δέν τον ΰπαγορεύει ή μόδα άλλ’ ή ανάλυσις, ή οποία έφερεν είς φως τδ* £ η ς :
Τά πιο σπουδαία για τις θεραπευτικές ιδιότητες στοιχεία του μήλου βρίσκονται στή φλούδα. Μεταφέρουμε εδώ ένα από τά σχετικά πειράματα :
Κάψανε χωριστά ένα μήλο ολόκληρο και ένα ξεφλουδισμένο και μάζευσαν ξεχωριστά τήν στάκτη του καθενός. Και στών δύο τήν στάκτη βρήκαν πο- τάσσα, άσβεστον, μαγνήσιον, φώσφορον, αλλά μόνον στή στάκτη ολοκλήρου τοΰ μήλου βρήκαν σόδα, σίδηρο και πυρίτιο.
Τά πολύτιμα δηλαδή αυτά στοιχεία δέν υπάρχουν παρά στή φλούδα. Καί δμως δλοι οΐ Ιατροί συνιστοΰν τά μήλα γιατί έχουν σίδηρο- καί ούτε ΐχνος σιδήρου υπάρχει στο ψαχνό.
'Όσον άφορ§ τό πυρίτιον είνε στοιχεΤον άπαραί- τητον στήν υγεία των ματιών, τών δοντιών, του δέρματος καί τών τριχών. ΕΙνε τό στοιχεΐον πού κρατεί ελαστικές τις αρτηρίες καί προλαμβάνει τήν άρτηριο- σκλήρωσι καί τήν άνύψωσι τής πιέσεως τοΰ α ίμ ατος. Ε ΐνε τό στοιχεΐον πού κάμνει τό σκόρδο πολύτιμη τροφή. Καί αύτό ΰπάρχει μόνον στή φλούδα πού πετάμε.
Γιά νά εινε λοιπόν τό μήλον ή τροφή πού χαρίζει υγεία και μακροβιότητα καί δικαιολογεί ώς εκ τούτου πληρέστατα τό προπατορικόν αμάρτημα, πρέπει νά τρώγεται ώμο καί ολόκληρον. ’Έτσι άλλωστε τό έφαγε καί ή Εύ'α μαζί μέ τον Ά δά μ . Ό δέ δφις αντιπροσωπεύει κατά πάσαν πιθανότητα τήν φωνή τών δυνατών φυσιολογικών τής διατροφής ενστί—
146 Τροφό κ«1 Zuri
Μ ηλκ 1*7
κτων των πρώτων ανθρώπων.’Ωμά δεν εινε δύσπεπτα, παρά μόνον σέ δσους
λησμονούν δτι τά δόντια βρίσκονται στο στόμα και δχι στο στομάχι. Δυστυχώς όμως εκείνοι πού τό λησμονούν εϊνε οι περισσότεροι, στους οποίους πρέπει νά προσθέσουμε καί δσους δεν έχουν κατάλληλα για μάσησι δόντια. "Ολοι αυτοί πρέπει νά τά τρώγουν ψητά και κατά προτίμησι τριφτά.
Δίδουμε έδώ μία συνταγή φαγητού με μήλα, τήν ■οποία παρελάβαμε άπό τδ πολύτιμο βιβλιαράκι Γερμανού ιατρού, πού μεταφράσθηκε στην ελληνική καί κυκλοφορεί υπό τον τίτλον <Φαγητά από φ ροϋια καί χόρτα ώμά». Συνιστοΰμε τό βιβλίο αύτό σέ όλους τούς πιστούς τής νέας διαιτητικής.
Παίρνετε έ'να μεγάλο μήλο ή δύο-τρία μικρά - 50 δράμια περίπου - τό τρίβετε στο τρίφτη ολόκληρο μαζί μέ τήν φλούδα καί τήν σκληρή καρδιά. Ρίπτετε μιά κουταλιά τής σούπας κοπανισμένα καρύδια ή άμύγδαλα ή φουντούκια καί λίγο λεμόνι ή πορτοκάλι, άναλόγως τής Ιποχής. Τό δλον αναμιγνύετε μέ γάλα τού κουτιού ή μέ μέλι. Ε ίνε εύ'γευστο υγιεινό καί θρεπτικό φαγητό.
"Αν άρκοΰν 50 δράμια μήλα ως προληπτικό των ασθενειών, δταν τρώγωνται από παιδικής ήλικίας, χρειάζεται όμως πλέον τών 300 δραμίων τήν ημέραν προς θεραπείαν τού αρθριτισμοΰ καί τής ηύξημένης πιέσεως. ΙΙεριττόν νά προσθέσω δτι, γιά νά ωφε- λήση ή μηλοθεραπεία, πρέπει νά συνοδεύηται μέ περιορισμό τής άλλης τροφής κατά ποιόν καί ποσόν.
* **
Ω φελεί ευτυχώς καί τό αφέψημα τού φλοιού
148 Τροφή xoti Zut>
των μήλων ως διουρητικό καί διαλυτικό του ούρι* κοΰ οξέος καί των οΰρικών αλάτων κα'ι συνιστάιακ την σήμερον κατά του άρθριτισμοΰ, των χρονιών ρευματισμών και τής ποδάγρας. Ξηραίνομεν Ιν και- ρφ στο φούρνο φλούδες από μήλα και τις μεταβάλλουμε σέ σκόνι. 'Απ’ αυτή ρίπτουμε δυο κουταλιές: τής σούπας σε 500 γραμμάρια - 1 1)2 ποτήρι τού νερού - ζεστό νερό. Τό αφήνουμε νά βράση 5 λεπτά και νά σταθή 1)4 τής ώρας. Τό πίνουμε μέ λίγη ζάχαρι ή μέλι. Εϊνε όχι μόνον θεραπευτικόν, αλλά και νόστιμο ποτό.
"Οταν εΐνε εποχή των μήλων τό αφέψημα μπορεί νά γίνεται με φρέσκες φλούδες.
Παρόμοια αποτελέσματα έχουν καί αί φλούδες τών κυδωνιών και των άχλαδιών.
Φαίνεται δμως δτι δεν εΐνε καί τόσον εύκολο νά γίνη δεκτό, χωρίς κά'ποια διπλιυματία, τό αφέψημα αυτό από δλους τούς πλουσίους.
Διακεκριμένος Ιπιστήμων άναφέρει δτι παρ’ ολίγον νά τά χαλάση μέ ένα πλούσιο καλό πελάτη του, ό όποιος εθεώρησε Ανάρμοστο προς τήν θέσι του· ένα τέτοιο γιατρικό. «Ά κοΰς εκεί νά θέλη νά μό ποτίση μέ τά σκουπίδια τής κουζίνας μου !»
‘Ο γιατρός μόλις άντελήφθη τήν δυσαρέσκειάν του αφήνει τό ύφος τού φίλου, παίρνει μαζύ μέ τό· ύφος τού εξοχωτάτου Άσκληπιάδη καί τό συνταγολόγιό του καί γράφει :
«K picarpium m ali com m unis» (ήγουν φλούδες, από κοινά μήλα) καί διάφορες άλλες σέ λατινική γλώσσα ιερογλυφικές οδηγίες προς τό φαρμακοποιό· περί τού πώς νά παρασκευάση ιό αφέψημα τής μηι- λόφλουδας.
Μήλκ 149
Τό φάρμακο αυτό τόσο περισσότερο ωφέλησε τόν πάσχοντα, καθ’ δσον ό φαρμακοποιός έφρόν- τισε νά τό συνοδεύση με λογαριασμό του ύψους της ■ανθηρά; οικονομικής τοΰ πελάτου καταστάσεως.
Έ στω προς γνώσιν δλων των δμοφρόνων του πλουσίων ασθενών.
"Οσον όμως άφορφ τους φαινομενικώς μέχρις ώρας υγιείς και άπιστους προς τα πειραματικά δεδομένα τής νέας διαιτητικής, πού εννοούν, καταβροχθίζοντας τά ψαχνά καί τά θρεπτικά, νά γλεντούν και νά γελούν είς βάρος τής φλουδοφαγίας, «ρκούμεθα νά πούμε :
«Θά γελάση μέ την καρδιά του, οποίος γελάση τελευταίος».
ΚΕ'.
ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΕΙΣ ΤΔΣ ΛΟΥΤΡΟΠΟΑΕΙΣ
Τό πόσον λίγο έχει Ιννοηθή από τούς ήλικιω- μένους ή σημασία τής διαίτης τό αντιλαμβάνεται δ καθένας άν παρακολούθηση τό πώς τρέφονται στις λουτροπόλεις δπου μεταβαίνουν γιά νά θεραπεύσουν κάποιο από ιά δυσάρεστα αποτελέσματα τής κακής μέχρις ώρας διατροφής των.
Ήμεΐς θά περιγράφουμε την διατροφή στά λουτρά τής Υ πάτης, τήν όποία παρακολουθήσαμεν •αυτοπροσώπως. Καθώς δμως πληροφορούμεθα τά ΐδια και άπαράλλακτα συμβαίνουν σέ δλα σχεδόν τά λουτρά τής Ελλάδος.
156 Τροφή και Ztth
Τά λουτρά τής Ύπατης φημίζονται, εκτός των άλλων, καί για τήν ειδική τρόπον τινά θεραπευτική των επίδρασι στά καρδιακά και λοιπά μέ ηΰξημένη την πίεσι τού αϊματος νοσήματα. Τόοη είνε ή άποτελεσματικότης των, ώστε λέγεται δτι δ Βακέζ είπε σέ Έλληνίδα κυρία, ή δποία μετέβη σε άνά- λογά τής Γαλλίας λουτρά :
— «Δεν υπάρχει λόγος σείς οί Έ λληενς νά έρ- χεσθε εδώ, αφού έχετε τά περίφημα τής Υ π ά τ η ς λουτρά».
Δυστυχώς τά περίφημα αύτά λουτρά μας δεν δίδουν ανάλογα τής αξίας των αποτελέσματα εξ αίτιας τής κακής άπό πάσης άπόψεως διατροφής.
°Ιδού τί τρώγουν στο tab le d’ h ô te τών δΰσ πρώτης τάξεως ξενοδοχείων, στά οποία δεν δίδεται τροφή à la carte :
Τό μεσημέρι τό ένα πιάτο ή αυγά pochés, 2 τον αριθμό, σερβιρισμένα μέ δυό λογιών σάλτσες· ή ση· κοτάκια. Πιλάφι σηκοτάκια- βολοβάν σηκοτάκια' ή καί τά δυο μαζί : Όμελέττα σηκοτάκια. Λείπουν τά σηκοτάκια ; Παρών δ καβουρδισμένος κιμάς ώς μουσακάς ή παστίτσιο καί άλλα παρόμοια. Τό δεύτερο πιάτο κρέας.
Τό βράδυ πάντα μιά σούπα σαχλαμάρα· ποτέ χορτόσουπα* καί έπονται δυό πιάτα μέ ζωϊκό λεύκωμα, κρέας τό ένα καί τόάλλο ή ψάρι ή κοτόπουλο·
”Α ν ρωτάτε γιά τά χόρτα καί τά λαχανικά έν γένει, μόνον ως γαρνιτούρα. Στην ερώτησί μας : Γιατί τόση οικονομία στά χόρτα ; μάς άπήντησαν ; Aèv τά τρώνε.
*# *
Τό μενιού αυτό πού αποτελεί ειδική συνταγή γιά
άρτηριοσκλήρωσι — εκλεκτής μάλιστα μάρκας ■— το τρώνε όχι μόνον οϊ νέοι, αλλά καί ή γερουσία, ή οποία αποτελεί τήν τλειοψηφία των λουσμένων. Είδα νά το τρώγη καί ένας πού έσερνε το πόδι του, λείψανο αποπληκτικής προσβολής.
Καί έτσι μέ τό δράμι ξελαφρόνουν άπό τα δηλητήρια τό αίμα των στο άπέναντι κτίριο τών λουτρών καί μέ τό καντάρι τα φορτόνονται στο εστιατόριο του ξενοδοχείου.
Αϊ Δαναΐδες άντλοΰσαι σέ τρύπιο πιθάρι έχαναν δσο αντλούσαν. Ή γερουσία τών ξενοδοχείων χάνει τρώγοντας πολύ περισσότερον, άφ’ δ,τι ωφελείται λουομένη στα θαυμάσια λουτρά τής ‘Υπάτης.
Γερμανός καρδιολόγος επιτυγχάνει θαυμαστά ά- ποτελέσματα μέ χλιαρά λουτρά άπό κοινό νερό, άλλα με τήν πρέπουσα δίαιτα.
** *
Τελευταίως, Ικλεκτός τών λουτρών ιατρός επέτυχε νά καθιερωθή άνάλογος τής παθήσεως ενός έκαστου δίαιτα, πάντως προαιρετική.
Τί νομίζετε δτι συνέβη ; Έ να ς, Ινας παρατούσαν τήν δίαιτα καί προσχωρούσαν στο κοινό μενιού λέ- γοντες :
«Ή μεΐς ήλθαμε εδώ για τά λουτρά μας καί δχι για δίαιτες. Δίαιτα κάμνουμε καί στό σπίτι μας. Μιά καί καλοπληρόνουμε πρέπει καί νά καλοφάμε».
Πόσο μακρυά άπό τήν ψυχολογία καί τήν διανοητικότητα αυτή τής πλειοψηφίας τών πελατών βρίσκεται δ διευθυντής τού ενός Ικ τών δύο καλών ξενοδοχείων, δ όποιος σέ συζήτησι για τον άνθυγιει- νόν αυτόν τρόπον τής διατροφής, είπε :
«Ποιος τούς υποχρεώνει νά παίρνουν άπό δλα
Διατροφή εις τάς λουτροιτόλει; 151
'καί τόσο μάλιστα μεγάλες δόσειςΜά, ευλογημένε, δεν καταλαβαίνεις ; ’Αφού οι
άνθρωποι πληρόνουν ολα τά φαγητά πώς θέλεις νά φανε μόνο τά μισά ;
’Ακριβώς γιατί ή φρόνησις καί ή αυτοκυριαρχία είνε κάτι σπάνιο, γι’ αυτό σέ δλα τά λουτρά του πολιτισμένου κόσμου δχι μόνον ή άρμόζουσα δίαιτα άλλά καί ή ζωή εν γένει εινε υποχρεωτικά. Αυτό θά πή δργάνωσις.
Έ ν φ στά λουτρά αίφνης του Λουτρακιού δ'χι μόνον εΐνε ελεύθεροι νά τρώγουν μουσακάδες καί ϊμάμ-μπαΐλδή, άλλά καί νά ξενυκτούν παίζοντες στο καζίνο.
Ευτυχώς στην 'Υπάτη λείπει ή πληγή αυτή. Μέ τήν ήρεμη ζωή πού προσφέρει θά ήτο Ιδανικός τόπος ξεκουράσματος καί άναγεννήσεως, αν ή διατροφή ήτο δλιγώτερο τοξική,
Οί μόνοι πού δεν εύθύνονται γιά τον τραγελαφικόν αυτόν τρόπον διατροφής ήλικιωμένων καί μάλιστα πασχόντων, είνε οί διευθΰνοντες τά ξενοδοχεία. Μή λησμονείτε οτι ξενοδοχείο θά πή ίηιχείρηαις καί ώς επιχείρησις δφείλει νά ίκανοποιή τό γούστο τών πελατών.
*Άν τό γούστο αυτό, τουλάχιστον τής πλειοψη- φίας, ικανοποιείται μέ σηκοτάκια, δμελέττες, γουρουνόπουλα, μουσακάδες, σάλτσες καί γαρνιτούρες δέ φταίνε βέβαια οί ξενοδόχοι.
Τόσο μάλιστα λιγώτερο εύθύνονται αυτοί καθ’ δσον μέ τήν μεγαλειτέρα προθυμία υποβάλλονται στον κόπο νά ετοιμάσουν στούς επιθυμοΰντας ιδιαιτέρα δίαιτα.
Αυτού βρίσκουν τή σωτηρία των οί λίγοι φρό
152 Τροφπ Χ«1 Ζωή
νιμοι πού ξεύρουν οτι μόνον υποβαλλόμενοι στη πρέπουσα δίαιτα θά επιτύχουν ικανοποιητικά εκ της λουτροθεραπείας αποτελέσματα.
Έ θεάθησαν όμως καί μερικοί, οι όποιοι άφοΰ κατεβρόχθισαν τήν ιδιαιτέραν των δίαιτα πού άπε- τελεΐτο από ενα πιάτο μακαρόνια μέ την κορυφή σαν του όρους ’Αραράτ καί ενα μπιφτέκι διαστάσεω ν ενός οικοπέδου, έθεάθησαν, λέγω, νά παίρνουν καί όλα τα φαγητά του μενιού τής ημέρας.
Κάποτε τό ενα από τά δύο ξενοδοχεία ΰπο τάς προτροπάς μερικών Ιατρών πελατών, άπλοποίησε κάπως την διατροφή.
— «Πώς εΐνε εδώ ή διατροφή;» ρωτοΟσε νεοα- φιχθείς πελάτης.
— «Πολύ μέτρια πράγματα- σαν τό σπίτι μας. Ό περσινός μάγειρος ήτο πολύ καλλίτερος. Έ καμνε -κάτι σάλτσες καί κάτι γαρνιτούρες.»
Έ να ς άλλος πελάτης απειλούσε πώς θά φύγη.— «Στο άλλο ξενοδοχείο, έλεγε, έχουν γαλοπού
λες καί γουρουνόπουλα καί κάθε βράδυ γλύκισμα».Νά έλεγε, τουλάχιστον, ότι εκεί έχουν πολλά καί
•εκλεκτά φρούτα;Ά λλ3 ή πτώχεια καί τών δυο σέ φρούτο εΐνε
επαισθητή από όλους καί ιδιαιτέρως από τούς λίγους πού υποβάλλονται στη δίαιτα. Τό βέβαιον είνε ~δτι τά εκλεκτά φρούτα εινε ακριβά καί δεν συμφέρουν.
Θά συνέφεραν μόνον υπό την έξης απολύτως απίθανη προϋπόθεσιν; "Οτι ό καθένας χωριστά καί *δλοι μαζί οι πελάται θά έλεγαν στον διευθυντή τού ξενοδοχείου;
«Ευχαρίστως πληρόνουμε όσα μάς ζητείτε, μέ
Δ ιατροφή ε ΐ; τάς λουτροπόλεις 133
1Μ Τρβφίΐ καί Ζβιή
μίαν δμως συμφωνίαν: Μάς αρκεί έ'να ζωικό λεύκωμα τήν ήμερα. Τά άλλα τρία καθώς καί δλα σας τά ορεκτικά καί τά γλυκά νά τά μεταβάλετε σέ φρούτο».
Καί νά εϊσθε βέβαιοι δτι στη περίπτωσι αυτή τά ξενοδοχεία θά συναγωνίζωνται δχι πλέον σέ αριθμό πιάτων, σέ σάλτσες καί γαρνιτούρες αλλά σέ ποιότητα καί ποσότητα φρούτων.
Ε πειδή δμως αυτό εινε, καθώς είπαμε, απίθανος ΰπόθεσις, γι’ αυτό εϊνε απόλυτος ανάγκη νά οργανωθούν καί τά δικά μας λουτρά καί νά γίνη υποχρεωτική ή δίαιτα, άλλά καί ή ζωή, δπως εινε σέ δλα τά μέρη του κόσμου.
Ά λ λ ’ αν ή υποχρεωτική δίαιτα εινε απαραίτητη στά λουτρά γιά νά γίνη αισθητή στην υγεία μας ή θεραπευτική αυτών ενέργεια, χρειάζεται δμως νά συνεχισθή καί στο σπίτι γιά νά κρατήσουμε δ,τι εκερδίσαμε. "Αν ξαναμποΰμε στο άγριο φαγοπότι,άδικος δ κόπος καί τά έξοδα των λουτρών.
*★ *«Θά γεράσω δποτε θέλω», λέγει δ Μπέρναρ Σώ.Καί τό επιτυγχάνει γιατί τρώγει λίγο καί λιτά
καί ασκείται αρκετά.Π όσο δίκαιο είχαν οΐ πρόγονοί μας νά τιμούν
τό ανθηρό γήρας καί νά δίδουν σ’ αυτούς εξαιρετική θέσι στήν εορτή τών Π αναθηναίω ν.
Διαβάζουμε σέ σχετική περιγραφή :«Είτα δέ φέροντες κλάδους ελαίας εν χερσί εβά-
διζον καλοί καί σεμνοί γέροντες, οΐτινες εν τφ αγώγι τής πρεσβυτικής εύμορφιάς τήν νίκην ειχον νι- κήσαντες. 'Ως εις εύγενή δέ παραδείγματα άπέβλε- πεν ή νεολαία τών ’Αθηνών εις τούς λευκότριχας
Διατροφή είς τάς λουτροπόλει;
τούτους «νδρας, οιτινες μέχρι του γήρατος είχον διατηρήσαντες τό σεμνόν κάλλος και τήν άνθηρό- τητα του τε σώματος καί τής ψυχής».
Οΐ πρόγονοί μας που βρήκαν τό σωστό σέ ολα έκήρυσσαν διαγωνισμούς, δ'χι για τά όμορφα κορίτσια, άλλα για τούς ανθηρούς γέρους.
Τίποτε, αλήθεια, ωραιότερο καί ήθικώτερο, επομένως καί διδακτικώτερο, από τά θαλερά γεράματα.. Γιατί προϋποθέτουν άπλότητα ζωής, λιτότητα τροφής καί γενικώς κυριαρχία επί των ζωωδών το ν άνθρώπου ενστίκτων.
Τά θαλερά γεράματα εΐνε τό άφροστεφάνωμο» μιας αληθινά πολιτισμένης ζωής.
ΕΡΓΑ ΤΗ Σ ΙΔΙΑΣ
α π ό Δρ. 35
Τ ρ ο φ ή 2£ ω ή Α .'. τ ό μ ο ς Δ ρ . 40
Γ ε ν ε τ ή σ ι α α γ ω γ ή ϊ
1) Γ ια τό κ ο ρ ίτσ ι2) "Ε ρ ω ς - Γ άμ ο ς
’ Ι α τ ρ ό ς τ ή ς Ο ικ ο γ ε ν ε έ α ς » 30
Ε π ισ τ ή μ η κ α ί κ ο μ μ ο υ ν ισ μ ό ς » 8
Υ γ ε ία , Ώ μ ο ρ φ ιά , Η θ ικ ή | . » 1Λ, }α π ο » 10Ε ξ ω σ π ιτ ικ ή ερ γα σ ία τή ς γ υ ν α ίκ α ς ]
(Τά δύο τελευταία εκδοσις τοϋ περιοδικού «Έρευνα»).
Π ω λοΰνται εί$ τά κυριώτερα β ιβλιοπω λεία κα ί παρά τή συγγράφει, 'Οδός Σκαλιστήρι) 4.
Ε ις τ ά ; επ α ρ χ ία ; πωλοΰνται μέ τά ; α υτά ; των "Αθηνών τ ιμ ά ; χω ρί; έπιβάρυνσι ταχυδρομικώ ν τελώ ν.
ΤΡΟΦΗ κ α ι ΖΩΗΕ ίναι βιβλίον χρήσιμον διά τάς οικογένειας καί
τά σχολεία.Περιλαμβάνει δλα τά περί διατροφής ά'ρθρα,
τά όποια Ιδημοσιεύθησαν κατά καιρούς στο « Ε λεύ θερον Βήμα».
Πραγματεύεται κατά τρόπον εύ'ληπτον καί εύχά- ριστον τήν νέα υγιεινή, θρεπτική καί οικονομική διατροφή, πού οφείλει ν’ αντικαταστήσω τήν προ τής άνακαλύψεως τών βιταμινών καί λοιπών απαραιτήτων στήν ύγεία συστατικών ανθυγιεινήν διατροφήν, στήν οποία οφείλεται ή κατάρρευσις τής υγείας τών πολιτισμένων λαών.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Α' ΤΟΜΟΥ
ΜΕΡΟΣ Α'"Υγεία καί μακροβιότης.—Έπανάστασις στη διατροφή.—
Βασικοί κανόνες υγιεινής διατροφής.Βιταμίνες—Φρούτα—Χ όρτα—"Ωμά καί τύφος.Μαύρο ψωμί—Κρεωφαγία—Φυτοωαγία.Μικτή δίαιτα—Δίαιτα ισχνών καί προφυματικών. Ά ρθριτισμός—Παχυσαρκία—Διαβήτης.Τό μυστικό τής υγείας καί μακροβιότητος.Τέσσαρες πίνακες περιέχοντες τήν σύνθεσιν καί τήν εις
θερμίδας αξίαν όλων σχεδόν τών τροφών μας. ΜΕΡΟΣ Β'
’Εγχώρια προϊόντα διατροφήςΣταφίδα—Σταφιδόψωμο—Γλυκίσματα μέ σταφίδα—Ή
σταφίδα στή κουζίνα.Σύκα—Πορτοκάλια καί λοιπά εσπεριδοειδή.Έ ληά καί λάδι—Μέλι.
ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΑΓΩΓΗ
Α'·
ΓΙΑ ΤΟ ΚΟΡΙΤΣΙ
Τ ό βιβλίο τούτο απευθύνεται :
Πρός τίς προοδευτικέ; μητέρες, πού εννο ο ύ ν -τούς κ ινδύνους τούς όποίους δ ια τρέχουν τά κορ ίτσ ια τους στη σημερινή κο ινω νία καί θέλουν από μ ικ ρ ά ν ά τά προετοιμάσουν στή ζωή.
Πρός τά ίδ ια τά κορίτσ ια, πού έπιθυμοϋν φωτισμένα ν ά βαδίζουν στό δρόμο της ζωής.
Πρός τό ν δ ιδασκαλικό κόσμο κα ί όλους, έν γέ- ν ε ι , πού έπιθυμοδν νά γνω ρίζουν, πώς άντικρύζει ή Ε π ισ τή μ η τά ζη τή μ α τα τής γενετήσιας ηθικής καί γενετήσ ιας αγωγής.
ο ΙΑΤΡΟΣ ■— = = τηι ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ
ΜΕΡΟΣ ΠΡ2Τ0ΝΑ ιτ ιο λο γ ία , προφύλαξις κ α ί θεραπεία μολυσματι
κών νοσημάτω ν.Μ ικρόβια - “Α μυ να όργανισμοΰ - Μ ικροβιοφαγία. ‘Α νοσία · ’Εμβολιασμός - Ό ρροθεραπεία . Ά πομόνω σις - Ά πολΰμ ανσ ις.Τϋφος - Φ θίσις - Έ ξανθηματικά νοσήματα κλπ. ‘ΕλονοσίαΤραύμα - ’Ασηψία - ,Ά ντ ισ η ψ ία .Φ λ εγμ ο νή - απόστημα.
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΝ
Πρώται βοήθειαι.Α ιμ ορραγία - Έ πίσταξις - ΑΙμόπτυσις.’Αποπληξία - λιποθυμία.‘Ασφυξία - Π νιγμός - Τ εχνη τή α ναπνοή . ‘Ε γκα ύματα - Ή λ ία σ ις ’Η λεκτροπληξία.Κ ά τα γμ α - Έξάρθρωσις - Μώλωπες.Δ ηλητηριάσεις.Ο ικ ια κ ό ν φ αρμακειον.‘Η γ υ να ίκ α ώς νοσοκόμος.
ΠΡΟΣΕΧΩΣ ΤΟΜΟΣ Β*
ΓΕΝΕΤΗΣΙΑ ΑΓΩΓΗ Β '
Ε Ρ Ω Σ - Γ Α Μ Ο Σ
ΠΕΡΙΕΧΟΜ ΕΝΑΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟΝ
Α'. ’Ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς "Ε ρω ςα'. Κατάργησις τής οικογένειας, β'. Ελεύθεροι προ τ.οΰ γάμου έρωτες, γ'. Στείροι προ του γάμου ερωτες.
Β '. Π ο λ υ γ α μ ία - Μ ο νο γ α μ ία
Στά ζφα - στους ανθρώπους.Πολυανδρία - Γυναικοκρατία. Κοινοκτημοσύνη.
Γ '. Α ϊτ ια κ ρ ίσ εω ς γά μ ο υ .Βιομηχανικός πολιτισμός - χειραφέτησις. Πολυτέλεια - διαφθορά.
Δ '. Θ εμ ελ ιώ δ εις π α ρ ά γ ο ντ ες κ α λ ο ΰ γ ά μ ο υ , α . Υ γεία - πιστοποιητικά υγείας, β'. Οικονομικός παράγων, γ'. Κοινά Ιδανικά.
Ε '. Σ χ έσ ε ις έρ ω τος κ α ί γ ά μ ο υ
Γάμος εξ έρωτος.Γάμος - έκτίμησις.Γάμος - συνοικέσιον.
Σ Τ .' Σ χ έσ ε ις έρ ω το ς κ α ί ε υ γ ο ν ία ς
ΜΕΡΟΣ ΔΕΓΤΕΡΟΝ
Κωμιρδία του έρωτος του "Ιψεν.