Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί...

194

description

Πρακτικά Ημερίδας στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο, Αμαλιάδα (Σεπτέμβριος 2015), ως δημιουργικός επίλογος της σχολικής χρονιάς 2014-2015.

Transcript of Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί...

Page 1: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

COVER:Layout 1 05/02/2016 11:37 ΠΜ Page 1

Page 2: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Καλές Διδακτικές ΠρακτικέςΟι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν,

αναστοχάζονται για ένα αποτελεσματικό σχολείο

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 1

Page 3: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 2

Page 4: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Καλές Διδακτικές ΠρακτικέςΟι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν,

αναστοχάζονται για ένα αποτελεσματικό σχολείο

Πρακτικά Ημερίδας στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο, Αμαλιάδα (Σεπτέμβριος 2015)

ΜΕΤΑΞΟΥΛΑ ΜΑΝΙΚΑΡΟΥ(Επιμέλεια)

ΑΓΡΙΝΙΟ 2016

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 3

Page 5: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Copyright © 2016, Mεταξούλα Μανικάρου

ISBN: 978-618-82422-0-3

Επιμέλεια - εκτύπωση: Εκδόσεις γράμμαΚ. Πετροπούλου 6 & Λ. ΒύρωναΤηλ.: 26310 23311, τ.κ. 30200 Μεσολόγγι[email protected]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 4

Page 6: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Εάν θέλουμε όλοι οι μαθητές όντως να μάθουν, με τον τρόπο που υπαγορεύουν οι νέες συνθήκες και οι σύνθετες απαιτήσεις

της σημερινής κοινωνίας, πρέπει να αναπτύξουμε έναν τρόπο διδασκαλίας που να εκτείνεται πολύ πέρα από τη διανομή πληροφοριών, την εξέταση και τη χορήγηση βαθμολογίας.

Χρειάζεται να κατανοήσουμε το πώς να διδάσκουμε με τρόπους που να ανταποκρίνονται στις διάφορες προσεγγίσεις των μαθητών στη μάθηση, που να είναι δομημένοι έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται

τα διάφορα σημεία εκκίνησης των μαθητών και να κλιμακώνουν προσεκτικά την εργασία προς πιο δόκιμες εφαρμογές.

Χρειάζεται επίσης να καταλάβουμε τι πρέπει να κάνουν τα σχολεία, προκειμένου να οργανωθούν, ώστε να υποστηρίξουν αυτού του τύπου

τη διδασκαλία και τη μάθηση...Τα σχολεία του 21ου αιώνα πρέπει να μετακινηθούν από ένα επιλεκτικό μοντέλο -που χαρακτηρίζεται α

πό ελάχιστη εναλλαγή στις συνθήκες μάθησης και στο οποίο προσφέρεται μόνο περιορισμένο εύρος εναλλακτικών μορφών διδασκαλίας

και περιορισμένος αριθμός τρόπων επιτυχίας- σε ένα προσαρμοστικό μοντέλο, στο οποίο το εκπαιδευτικό περιβάλλον να μπορεί

να προσφέρει μεγάλο εύρος ευκαιριών επιτυχίας.

(Darling-Hammond, 1996 στο: Day, 2003. Η Εξέλιξη των Εκπαιδευτικών. Οι προσκλήσεις της δια βίου μάθησης. Αθήνα: Τυπωθήτω. Γ. Δαρδανός, σ. 163-4)

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 5

Page 7: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 6

Page 8: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α Μανικάρου Μεταξούλα, Προλογικές σκέψεις ............................................................................................................................9

Αργυράκη Μαργαρίτα, Τα Φύλα στη Λογοτεχνία ..............................................................................................................11

Γεωργοπούλου Αλεξάνδρα, Μάθηση και δημιουργικές εκπαιδευτικέςτεχνικές: Μια δοκιμή διαφοροποιημένης διδασκαλίας στη Λογοτεχνία ......................................20

Γιατρά Ζωή, Έλα στη θέση μου! (Ρατσισμός) ................................................................................................................................51

Θωμοπούλου Κατερίνα, Η εξέλιξη των πολιτευμάτων και η πνευματικήδημιουργία στην Αθήνα της αρχαϊκής εποχής ................................................................................................................64

Κονδύλη Μαρία, «Τ’ αγνάντεμα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.Διδακτικό Σενάριο στα κείμενα της Νεοελληνικής ΛογοτεχνίαςΓ΄ Γυμνασίου με χρήση Τ.Π.Ε ........................................................................................................................................................................89

Λάκκα Ανδριάνα, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοιμε χρήση ΤΠΕ σε θέση μάχης ..................................................................................................................................................................104

Μπάλλα Σταυρούλα, «Είναι γυναίκα, είναι όνειρο, είναι και τα δύο».Μια διδακτική πρόταση στα Φύλα στη Λογοτεχνία με τη χρήση ΤΠΕ ........................................120

Μπιλιάνη Αδαμαντία, Η Τέχνη στην εκπαίδευση: Στερεοτυπικές αντιλήψειςσχετικά με τα επαγγέλματα (Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου). Εφαρμογήτης Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσω της αισθητικής εμπειρίας ................................................131

Μπίσσα Ελισάβετ, Απόπειρα θεατρικής δοκιμής του ποιητικού μονολόγουτου Γ. Ρίτσου: Η Σονάτα του σεληνόφωτος ......................................................................................................................153

Νταρζάνου Κανέλλα, Μεσογειακή Διατροφή: Η διαδρομή από το«Σκέψου… Μεσογειακά!» έως το «Δημιούργησε… Μεσογειακά!».Μελέτη περίπτωσης βιωματικής δράσης στη Β΄ Γυμνασίου ........................................................................157

Σκουλικαρίτη Σωτηρία, Πρακτική και διαθεματική προσέγγισητης ερευνητικής εργασίας στο Λύκειο ......................................................................................................................................177

Σταυροπούλου Δήμητρα, Η εκπαιδευτική επίσκεψη σε χώρους εργασίαςως μεθοδολογικό εργαλείο βιωματικής μάθησηςκαι επαγγελματικής ανάπτυξης των μαθητών ............................................................................................................182

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 7

Page 9: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 8

Page 10: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

[9]

Προλογικές σκέψεις

Τίποτα δεν θα μπορέσει ποτέ να αντικαταστήσει τον κεντρικό και σημαντικό ρόλο του εκπαιδευτικού στη μαθησιακή διαδικασία.

Η προσωπική σχέση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και το μαθητή θα παραμείνει στο επίκεντρο της παιδαγωγικής αποστολής για αφύπνιση,

ανάπτυξη πρωτοβουλιών, καθοδήγηση, κινητοποίηση και μεταβίβαση της σοφίας και της σιωπηρής γνώσης, όπως αυτής των ηθικών αξιών, της προσωπικής

και της διαπροσωπικής ανάπτυξης. Εντούτοις, ο ρόλος του εκπαιδευτικού θα αλλάξει θεμελιωδώς, καθώς πορευόμαστε από ένα

μοντέλο διδασκαλίας προς ένα μοντέλο μάθησης.

(Ευρωπαϊκό Στρογγυλό Τραπέζι Βιομηχάνων, 1997 στο: Day, 2003. Η Εξέλιξη των Εκπαιδευτικών. Οι προσκλήσεις της δια βίου μάθησης.

Αθήνα: Τυπωθήτω. Γ. Δαρδανός, σ. 428).

Μετά την έκδοση των βιβλίων: α) Για μια Διδασκαλία χωρίς... σύνορα. ΚαλέςΔιδακτικές Πρακτικές Φιλολόγων «με λογισμό και μ’ όνειρο» (Αθήνα 2014) καιβ) Οι Φιλόλογοι σχεδιάζουν, προτείνουν, αναστοχάζονται, δημιουργούν... Καλέςδιδακτικές πρακτικές και καινοτόμες δράσεις, (Αθήνα 2015), όπου είχαν συμπε-ριληφθεί οι καλές διδακτικές προτάσεις των συναδέλφων φιλολόγων κατά τοσχολικό έτος 2012-2013 και 2013-2014 αντίστοιχα, εκδίδεται ο τρίτος τόμοςμε τίτλο: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν,αναστοχάζονται για ένα αποτελεσματικό σχολείο, ο οποίος περιλαμβάνει καλέςδιδακτικές προτάσεις των εκπαιδευτικών για το σχολικό έτος 2014-2015, οιοποίες παρουσιάστηκαν στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο, Αμαλιάδα (Σεπτέμ-βριος 2015). Η τρίτη κατά σειρά αυτή έκδοση δείχνει ότι υπάρχουν εκπαιδευτι-κοί που σκέφτονται «αλλιώς» και νοιάζονται πραγματικά για τον μαθητή. Τοέργο αυτών των εκπαιδευτικών, που υπηρετούν σε σχολεία στα οποία εργα-στήκαμε από τη θέση της Σχολικής Συμβούλου Φιλολόγων, επιδιώξαμε, με τουςτρεις τόμους, να κάνουμε γνωστό, ως συνεισφορά στο «ταμείο» της γνώσης.

Είναι γεγονός ότι, όπως προκύπτει από τις ιστορικές μελέτες, διατυπώθηκανκατά καιρούς σε όλες τις οργανωμένες κοινωνίες διάφορες απόψεις για τηναποστολή, το έργο και τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Για παράδειγμα, ο εκπαι-δευτικός ως μεταλαμπαδευτής αξιών (π.χ. Αξιολογική Παιδαγωγική), ως κοινω-νικός λει τουργός ή ιεραπόστολος της αγάπης (π.χ. Pestalozzi και ΧριστιανικήΠαιδαγωγική), ως μεταδότης γνώσεων (π.χ. Ερβαρτιανή Παιδαγωγική) ή ωςδιοργανωτής διαδικασιών αυτενεργού μάθησης (σχολείο Εργασίας), ως φορέαςκοινωνικών αλλαγών (π.χ. Μαρξιστική Παιδαγωγική) ή ως «διαμορφωτής»τύπων συμπεριφοράς (π.χ. Μπιχεβιορισμός).

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 9

Page 11: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Σε μια περίοδο δύσκολη για την παιδεία, όπως η εποχή μας, με το σχολείονα αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα (υποδομές, χρηματοδότηση, έλλειψη προ-σωπικού, υλικοτεχνικός εξοπλισμός, αποσπασματική επιμόρφωση) και ποικίλεςπροκλήσεις με την εντατικοποίηση των επιτευγμάτων της επιστημονικής εξέλιξηςσε πολλούς τομείς (π.χ. Πληροφορική, Βιοτεχνολογία, Μοριακή Βιολογία, Γενε-τική), την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και γενικότερα της κοινωνίας, ο εκ-παιδευτικός καλείται να προσλάβει μια νέα επαγγελματική ταυτότητα, η οποίαθα συνδυάζει ποικιλία ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών, όπως: παιδαγωγός, κα-θοδηγητής, οργανωτής, εμψυχωτής, ερευνητής, φίλος, μεταρρυθμιστής.

Οι καλές διδακτικές πρακτικές και καινοτόμες δράσεις που περιλαμβάνονταισε αυτόν τον τόμο αναδεικνύουν τέτοιους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι εγκαταλεί-πουν οριστικά τον ανεκπλήρωτο στόχο της λεγόμενης «εγκυκλοπαιδικής μόρ-φωσης», που ήταν όραμα παλιότερων περιόδων και γενεών, και επιχειρούν ναδώσουν προτεραιότητα σε μορφές και διαδικασίες αυτενεργού μάθησης.

Εκπαιδευτικοί, οι οποίοι δεν απαιτούν τόσο την «αποταμίευση» των γνώσεωνκατά τη διδακτική πράξη όσο την καλλιέργεια των λεγόμενων «ικανοτήτων-κλειδιών», όπως είναι η ποιότητα και ο τρόπος προσέγγισης της γνώσης, η ικα-νότητα επίλυσης προβλημάτων, η δημιουργική σκέψη, η ικανότητα επικοινωνίας,η συμμετοχή σε συλλογικές εργασίες, η ανάπτυξη της κριτικής στάσης και των«αμυντικών μηχανισμών» απέναντι στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγ-ματα, η δημιουργία κινήτρων και ετοιμότητας για δια βίου μάθηση.

Εκπαιδευτικοί, οι οποίοι δοκιμάζουν, αξιολογούν, αναθεωρούν, μετασχημα-τίζουν τις πρακτικές τους, μετατρέπουν την τάξη τους σε ερευνητικό εργαστήριοκαι γενικότερα είναι πρόθυμοι να εμπλακούν στην αλλαγή, κατανοώντας ότι ηεπαγγελματική ανάπτυξή τους είναι μια διαδικασία χωρίς τέλος, ένας τρόποςζωής με στόχο τη βελτίωση της διδασκαλίας τους.

Δεν έχουμε παρά να επενδύσουμε σε αυτούς τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοικατανοούν ότι η διδασκαλία είναι μια δραστηριότητα προσανατολισμένη προςτο μέλλον, επειδή διαμορφώνει τις γνώσεις και τις δεξιότητες των πολιτών τουαύριο. Γιατί δεν είναι εύκολο να προτείνεις και να εφαρμόσεις δημιουργικές δι-δακτικές πρακτικές, αφού στην ουσία καλείσαι να διδάξεις δημιουργική ζωή.Και η εκπαίδευσή μας, χωρίς τέτοιους εκπαιδευτικούς οραματιστές, μάλλον προ-χωρεί στα σκοτεινά!

Από τη θέση της Σχολικής Συμβούλου Φιλολόγων ευχαριστώ από καρδιάςόλους τους εκπαιδευτικούς της περιοχής ευθύνης μου με τους οποίους συνερ-γάστηκα εποικοδομητικά σε όλες τις επιμορφωτικές μας συναντήσεις και κέρ-δισα από τη μεταξύ μας αλληλεπίδραση. Τους ευχαριστώ ακόμη, γιατί «άνοιξαν»την τάξη τους και δέχτηκαν να μας εμπιστευτούν το «υλικό» τους και να το μοι-ραστούν μαζί μας, για να ανασάνει και να ανασταίνεται η εκπαίδευσή μας.

Μεταξούλα Μανικάρου

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[10]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 10

Page 12: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

[11]

Τα Φύλα στη Λογοτεχνία

Αργυράκη Μαργαρίτα ΠΕ 02 - Φιλόλογος

margsapoun@gmail. com

ΠερίληψηΜια διαφορετική προσέγγιση του μαθήματος της ΝεοελληνικήςΛογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου που βασίστηκε στην ενεργό συμμε-τοχή των μαθητών. Με τη διδακτική προσέγγιση αυτή οι μαθητέςκλήθηκαν να εντοπίσουν μέσα στα προ τεινόμενα κείμενα πώς δια-μορφώθηκε στο πέρασμα του χρόνου η κοινωνική αντίληψη σχε-τικά με τα φύλα. Παράλληλα να συνδέσουν τις αντιλήψεις αυτέςμε την ιστορική και χρονική συγκυρία των συγκεκριμένων κειμέ-νων, καθώς και να προβληματιστούν με το θέμα αυτό ανάγοντάςτο στο σήμερα. Η διδακτική προσέγγιση εφαρμόστηκε στην πράξη κατά το σχολικόέτος 2014-2015 και στα δύο τμήματα της Α΄ Λυκείου, του ΓΕΛΛεχαινών, σύμφωνα με τις οδηγίες των νέων αναλυτικών προ-γραμμάτων του Υπουργείου Παιδείας.

Λέξεις - Kλειδιά: Γυναικείο και ανδρικό πρότυπο, θεσμός της προίκας,προξενιό – γάμος, έρωτας.

Ταυτότητα του σεναρίου⚫ Τίτλος: Τα φύλα στη Λογοτεχνία⚫ Τάξη: Α΄ Λυκείου⚫ Διδακτικό αντικείμενο: Νεοελληνική Λογοτεχνία⚫ Διδακτική ενότητα: Τα φύλα στη Λογοτεχνία⚫ Χρονική διάρκεια: 1ο Τετράμηνο

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 11

Page 13: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[12]

Στόχοι

Ι. Γνωστικοί / ΜαθησιακοίΟι μαθητές επιδιώκεται:

– Να συνειδητοποιήσουν την ιστορικότητα των κειμένων, δηλαδή τηναλληλεπίδρασή τους με το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννή-θηκαν και διαβάστηκαν.

– Να αντιληφθούν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων καθορίζονταιαπό το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.

– Να ερμηνεύσουν τις παραπάνω επισημάνσεις τους με βάση το χώρο,το χρόνο, την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα.

– Να ανιχνεύσουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κείμενο καινα ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείμενο τα αναπαράγει ή τα απο-τρέπει.

– Να συνδέσουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κείμενα μεέργα άλλων τεχνών αλλά και με την εμπειρία τους από την καθημε-ρινή ζωή.

ΙΙ. ΠαιδαγωγικοίΟι μαθητές επιδιώκεται:

– Να καλλιεργήσουν πνεύμα συνεργασίας και ομαδικότητας μέσω τηςδιερευνητικής εργασίας και της ανταλλαγής απόψεων, καθώς καινα καλλιεργήσουν γλωσσικές, αναγνωστικές και κοινωνικές δεξιό-τητες.

– Να οικοδομήσουν την γνώση, αναλαμβάνοντας κεντρικό και ενερ-γητικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία.

– Να δημιουργήσουν κείμενα – παρουσιάσεις αξιοποιώντας τη φαν-τασία και τη δημιουργικότητά τους.

ΙΙ. ΤεχνολογικοίΟι μαθητές επιδιώκεται:

– Να αξιοποιήσουν τις διαδικτυακές πηγές με δημιουργικό και κριτικότρόπο.

– Να αναπτύξουν δεξιότητες χρήσης και διαχείρισης των νέων τεχνο-λογιών.

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 12

Page 14: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Τ Α Φ Υ Λ Α Σ Τ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

[13]

Εργαλεία / Διδακτικό Υλικό⚫ Σχολικό εγχειρίδιο⚫ Κείμενα από την Τράπεζα Θεμάτων⚫ Διαδίκτυο ⚫ Φύλλα εργασίας

Ο ρόλος του διδάσκοντος είναι να: ⚫ επεξηγεί. ⚫ εμψυχώνει-υποστηρίζει κάθε προσπάθεια μαθητών με σκοπό την

αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. ⚫ αξιολογεί. ⚫ Ανατροφοδοτεί.

Από την άλλη πλευρά ο μαθητής μέσα σε αυτό το περιβάλλον:⚫ αποτελεί μέλος μιας ομάδας με κοινό στόχο. ⚫ αναπτύσσει δράση. ⚫ αναζητά τη σύνδεση της γνώσης με την πραγματικότητα. ⚫ καλλιεργεί ταλέντα. ⚫ επιβλέπει τη διαδικασία της μάθησης και αυτοαξιολογείται.

Παρουσίαση της διδακτικής προσέγγισης

Ι. Προγραμματισμός της ύλης

– Η επεξεργασία των κειμένων έγινε είτε μέσα στην τάξη είτε ως ερ-γασία στο σπίτι.

– Δύο κείμενα ήταν κοινά για όλες τις ομάδες («Του νεκρού αδελφού»,δημοτικό - «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης).

– Ένα κείμενο ήταν κοινό σε τέσσερις ομάδες («Ο τέταρτος άντρας»,Γ. Αθάνας)

– Τόσο η πορεία της εργασίας όσο και τα αποτελέσματά της ελέγχον-ταν και παρουσιάζονταν μέσα στην τάξη

– Τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν από το σχολικό βιβλίο καιτην Τράπεζα Θεμάτων. Η επιλογή αυτή ήταν συνειδητή προκειμένου

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 13

Page 15: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

οι μαθητές αφενός μεν να δουλέψουν δημιουργικά με ποιοτικά κεί-μενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας αλλά και παράλληλα να εξοι-κειωθούν με το καινούργιο σύστημα αξιολόγησης αποφεύγοντας τηστείρα απομνημόνευση.

ΙΙ. Φάσεις πραγματοποίησης

Α΄ ΦΑΣΗ : Ορισμός θεματικών ενοτήτωνΜετά από συζήτηση στην ολομέλεια της τάξης επελέγησαν οι εξής θε-ματικές ενότητες προς διερεύνηση: – Ο θεσμός της οικογένειας

– Ο Γάμος

– Ο Έρωτας

– Η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική οικογένεια

– Το ανδρικό πρότυπο

Β΄ ΦΑΣΗ : Χωρισμός ομάδων Οι μαθητές χωρίστηκαν σε πέντε ομάδες των 4-5 ατόμων. Ο χωρισμόςσε ομάδες έγινε με τυχαίο τρόπο με σκοπό να ενδυναμωθούν οι δια-προσωπικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Κάθε ομάδα διακρινότανμε βάση ένα συγκεκριμένο χρώμα φακέλου με τον οποίο ήταν εφο-διασμένο κάθε μέλος της. Ο φάκελος περιείχε τα βασικά κείμενα προςεπεξεργασία. Ανάγνωση και επεξεργασία στην τάξη του δημοτικού τραγουδιού«Του Νεκρού Αδελφού», κείμενο κοινό για όλες τις ομάδες. Παράλ-ληλα δόθηκε ως εργασία για το σπίτι το δημοτικό «Της Νύφης πουκακοπάθησε».

Γ΄ ΦΑΣΗ : Χωρισμός υποενοτήτων των ομάδων– Υλικό προς επεξεργασία

1η Ομάδα: Ο θεσμός της οικογένειας

Υποενότητες:– Δομή της οικογένειας

– Οικογενειακές σχέσεις (μάνα - κόρη, μάνα – γιος, πατέρας-κόρη,πατέρας-γιος, πατέρας-μητέρα, αδελφικές σχέσεις)

– Ο θεσμός της οικογένειας παλιότερα και σήμερα. Ποιες κοινωνικές

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[14]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 14

Page 16: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

και οικονομικές συνθήκες συνέβαλαν στις αλλαγές που υπέστη οθεσμός της οικογένειας

Υλικό προς επεξεργασία:– «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Το ξυλάδικο του Βόλου», Δ. Χατζής (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ανάπλους», Θ. Βαλτινός (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ο μοναχογιός της γρια-Καλής», Δ. Καμπούρογλου (ΤράπεζαΘεμάτων)

– «Η Αννιώ», Κ. Χατζόπουλος (Τράπεζα Θεμάτων)

2η Ομάδα: Ο έρωτας

Υποενότητες:– Η μαγική δύναμη του πρώτου έρωτα. Ο πόνος του ανεκπλήρωτου

έρωτα

– Η δύναμη του έρωτα που αντιτίθεται στις κοινωνικέςπροκαταλήψεις

– Του έρωτα που συχνά ανατρέπει τα υπάρχοντα δεδομένακαι θέτει νέες αξίες

– Ο έρωτας που συμβιβάζεται με τις προκαταλήψεις – η προδοσία

Υλικό προς επεξεργασία:– «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Έρωτος αποτελέσματα: Η Ελενίτζα», αγνώστου (σχολικό βιβλίο)

– «Η Αννιώ», Κ. Χατζόπουλος (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Θέρος – έρως/ Ειδύλλιον της Πρωτομαγιάς», Αλ. Παπαδιαμάντης(Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Λεωνής», Γ. Θεοτοκάς (Τράπεζα Θεμάτων)

3η Ομάδα: Ο γάμος

Τ Α Φ Υ Λ Α Σ Τ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

[15]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 15

Page 17: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Υποενότητες:– Το προξενιό

– Ο θεσμός της προίκας

– Κοινωνικά στερεότυπα και κριτήρια για την επιλογή συζύγου

– Η ηθική αγνότητα (το καλό όνομα) της γυναίκας βασικήπροϋπόθεση για το γάμο της

– Ποιες οι σημερινές αντιλήψεις για το θεσμό του γάμου;

Υλικό προς επεξεργασία:– «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Της νύφης που κακοπάθησε», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς (απόσπασμα): Η προίκα»,Α. Λασκαράτος (σχολικό βιβλίο)

– «Ένα μικρό λάθος», Ιακ. Πολυλάς (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Η Αννιώ», Κ. Χατζόπουλος (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων)

4η Ομάδα: Η θέση της γυναίκας

Υποενότητες:⚫ Η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική οικογένεια⚫ Ασχολίες – ενασχολήσεις – ενδιαφέροντά της⚫ Η κοινωνική της ζωή⚫ Μόρφωση και εκπαίδευσή της⚫ Στερεότυπα – προκαταλήψεις⚫ Η θέση της γυναίκας σήμερα

Υλικό προς επεξεργασία:– «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ματίνα», Γ. Σαράντη (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Η Λυγερή», Α. Καρκαβίτσας (Τράπεζα Θεμάτων)

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[16]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 16

Page 18: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

– «Το αντίτιμον», Δ. Καμπούρογλου (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Λωξάνδρα», Μ. Ιορδανίδου (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται», Π. Νιρβάνας (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Η παρακόρη», Σ. Μυριβήλης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Η καπετάνισσα», Κ. Κρυστάλλης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Παλιές αγάπες», Α. Καρκαβίτσας (Τράπεζα Θεμάτων)

5η Ομάδα: Το ανδρικό πρότυπο

Υποενότητες:– Η θέση του άνδρα στην οικογένεια

– Εργασία – επάγγελμα – ενασχολήσεις – ενδιαφέροντά του

– Η κοινωνική του ζωή

– Η μόρφωση και η εκπαίδευσή του

– Στερεότυπα και προκαταλήψεις

Υλικό προς επεξεργασία:– «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή», δημοτικό (σχολικό βιβλίο)

– «Μονόλογος ευαισθήτου», Εμμ. Ροΐδης, (σχολικό βιβλίο)

– «Ένα μικρό λάθος», Ιακ. Πολυλάς (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Λεωνής», Γ. Θεοτοκάς (Τράπεζα Θεμάτων)

– «Το ξυλάδικο του Βόλου», Δ. Χατζής (Τράπεζα Θεμάτων)

Στη φάση αυτή οι μαθητές μελετούν και αξιολογούν το υλικό, συλλέ-γουν περαιτέρω πληροφορίες και συνθέτουν συνεργατικά κείμενα σεηλεκτρονικά περιβάλλοντα (κείμενα word, παρουσιάσεις power point)

Δ΄ ΦΑΣΗ : Παρουσίαση εργασιώνΚαθ’ όλη τη διάρκεια του τετράμηνου οι ομάδες συμπλήρωναν φύλλαεργασίας και παρουσίαζαν τμήματα της εργασίας τους τα οποία καιαποτελούσαν θέματα συζήτησης στην τάξη. Η τελική παρουσίαση των

Τ Α Φ Υ Λ Α Σ Τ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

[17]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 17

Page 19: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

εργασιών έγινε σε 4 διδακτικές ώρες. Μετά το τέλος κάθε παρουσία-σης ακολουθούσε συζήτηση και αξιολόγηση της προσπάθειας.

Αξιολόγηση της διδακτικής παρέμβασηςΝα σημειωθεί ότι ο τυχαίος χωρισμός των ομάδων αρχικά δημιούρ-γησε έναν προβληματισμό για το αν θα μπορεί να επέλθει συνεννόησηκαι συνεργασία μεταξύ ανομοιογενών, κατά τη γνώμη των μαθητών,ομάδων. Όμως η εξέλιξη της διαδικασίας ανέτρεψε τα δεδομένα, γιατίσυνειδητοποίησαν ότι με τη συλλογική προσπάθεια και την από κοινούεργασία θα επιτελέσουν καλύτερα το έργο που τους ανατέθηκε. Ιδι-αίτερα θετικό και ενθαρρυντικό για την αναγκαιότητα της εφαρμογήςνέων μορφών διδασκαλίας είναι, το ότι μαθητές με χαμηλές σχολικέςεπιδόσεις και περιορισμένη συμμετοχή στην πορεία του μαθήματος,επέδειξαν ζήλο, λειτούργησαν συνεργατικά και συνέβαλαν αποφασι-στικά στο έργο της ομάδας. Επίσης για τους μαθητές λειτούργησε πολύθετικά το κίνητρο ότι η εργασία τους θα εκδοθεί σε έντυπη μορφή μεμέριμνα του σχολείου και γι’ αυτό εργάστηκαν υπεύθυνα και παρα-γωγικά. Το ενδιαφέρον τους κέντρισε και το θέμα που αναλύθηκε δη-λαδή τα φύλα στη Λογοτεχνία τόσο διαχρονικά όσο και στησυγχρονία του. Στο τέλος της εργασίας το σύνολο των μαθητών είχεσχηματίσει άποψη και κρίση για τη θέση των δύο φύλων στη σημερινήεποχή. Επομένως η Λογοτεχνία δε λειτούργησε σαν ένα στατικό μά-θημα αλλά σαν μια αφορμή για επέκταση της γνώσης και του προ-βληματισμού. Σκόπιμο είναι να εντοπιστούν και οι δυσκολίες που προέκυψαν κατάτην εφαρμογή της διδακτικής παρέμβασης. Οι μαθητές δυσκολεύτηκανστη διαχείριση και σωστή αξιοποίηση του χρόνου. Υπήρχε διαφορο-ποίηση ως προς την ανταπόκριση των δύο τμημάτων. Ενώ το ένατμήμα ανταποκρίθηκε πολύ καλά με αποτέλεσμα να παραχθούν εξαι-ρετικής ποιότητας εργασίες, ενώ το δεύτερο τμήμα λειτούργησε υπο-τονικά.

Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία

Βενούτσου, Μ. (2012). Η θέση της γυναίκας και ο θεσμός της προίκας, σενά-ριο. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση proteas. greek-language. gr\articles.

Διον. Παρούτσας, Γονείς και οικογένεια, Άρθρο στην ηλεκτρονική διεύ-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[18]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 18

Page 20: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

θυνση: http://paroutsas. jmc. gr/family/family. htm.

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Η Οικογένεια- Συμπόσια και Ψυχαγωγία-Εν-δυμασία και Καλλωπισμός (Τόμ. Β. σσ. 444-461).

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Το Κλασσικό Ιδιωτικό Δίκαιο-Το δίκαιο τηςΓόρτυνας (Τόμ. Γ2. σσ. 543-547).

Καραγεωργάκη, Μ. Ο θεσμός της προίκας κατά το ρωμαϊκό δίκαιο, μετα-πτυχιακή εργασία. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://iriniclass.wordpress. com/category/ομαδα-3-η-προικα.

Μεσσήνης, Στ. Οι μορφές της σύγχρονης οικογένειας και οι επιδράσεις σταμέλη τους. Άρθρο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://sites. google.com/site/stmessinis/ArxikiSelida/morphessynchrones-oikogeneias.

Μπέης, Κ. (1981). Αλήθειες και μύθοι γύρω από την προίκα. Άρθρο στηνΕλευθεροτυπία. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. kostasbeys.gr/articles. php? s=3&mid=1096&mnu=1&id=22819.

Νικολαΐδου Σ. (2009). Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες, Αθήνα, Κέδρος

Χοντολίδου Ελ. (2004). Διδασκαλία σε ομάδες, στο Κλειδιά και Αντικλείδια.Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών

Τ Α Φ Υ Λ Α Σ Τ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

[19]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 19

Page 21: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Μάθηση και δημιουργικές εκπαιδευτικέςτεχνικές: Μια δοκιμή διαφοροποιημένης

διδασκαλίας στη Λογοτεχνία

Γεωργοπούλου Αλεξάνδρα Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης

-Φιλόλογος Γυμνάσιο Βάρδας, Ν. Ηλείας [email protected]

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ακόλουθη μελέτη πραγματεύεται την προσέγγιση εναλλακτικώνδιδακτικών στρατηγικών για μαθητές με δυσκολίες μάθησης, μεστόχο την αρμονική ένταξή τους στο μαθητικό δυναμικό της τάξηςγια μια επιτυχημένη σχολική πορεία -καλλιεργώντας πολλαπλέςδεξιότητες- χωρίς κανέναν αποκλεισμό. Πιο συγκεκριμένα, επιχει-ρείται μια διδακτική σύζευξη δράσεων της διαφοροποιημένης δι-δασκαλίας με δημιουργική αξιοποίηση του μαθήματος της λογο-τεχνίας και των θεωριών μάθησης, στις οποίες βασίστηκαν καιεφαρμόστηκαν οι τρόποι και οι τεχνικές διδασκαλίας. Η έρευναεφαρμόστηκε σε ένα τμήμα 22 μαθητών της Α΄ Γυμνασίου, κατάτο σχολικό έτος 2014-2015.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διδάσκοντας τα φιλολογικά μαθήματα κατά την προηγούμενη χρονιάσε ένα τμήμα της Α΄ Γυμνασίου διαπίστωσα πως οι περισσότεροι μα-θητές δυσκολεύονταν, όταν τους ζητούσα να γράψουν, να εκφρα-στούν, να συμμετάσχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία-διεργασία.Αντιμετώπιζα καθημερινά έναν «τοίχο» απροσπέλαστο και αισθανό-μουν ανεπάρκεια ως εκπαιδευτικός λόγω της μη ανταπόκρισής τους,

[20]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 20

Page 22: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

δυσκολία χειρισμού και απογοήτευση καθώς σε ένα σύνολο 22 μα-θητών οι 12 αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στην εκπαιδευτικήπράξη. Αυτές οι δυστοκίες των μαθητών αποτέλεσαν το έναυσμα-πρό-κληση για έναν εναλλακτικό τρόπο διδασκαλίας και λειτούργησαν ωςκαταλύτης για αλλαγή «πλεύσης» της μέχρι πρότινος διδακτικής πουεφάρμοζα. Αυτό, λοιπόν, το βίωμά μου -με το συγκεκριμένο δείγμακαι στοιχεία- με ώθησε να δω και να μελετήσω υπό διαφορετικό πρί-σμα τη μαθησιακή διεργασία, λαμβάνοντας υπόψη παιδαγωγικές προ-σεγγίσεις εξατομικευμένης –διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Οιάξονες και πυλώνες ήταν: ένα σχολείο για όλους βάσει της αρχήςτης «αποδεκτότητας» του Πλάτωνα, θεωρίες μάθησης και δημιουρ-γική γραφή ως τρόπος ενεργοποίησης δυνατοτήτων, γιατί όπως έχειαναφέρει και ο Αριστοτέλης «να δημιουργείς και δημιουργώντας ναδημιουργείσαι και να μην είσαι τίποτε άλλο από τη δημιουργία σου».Επίσης, με οδηγό την «ενστικώδη ορμή» του Freud εφάρμοσα το νέομοντέλο διδασκαλίας στο μάθημα της λογοτεχνίας, γιατί είναι η Χώρα& ο Χώρος της Φαντασίας και αποτελεί τέχνη-δεξιοτεχνία της γλώσ-σας. Για να μπορέσει ο δάσκαλος να λειτουργήσει αποτελεσματικά μέσασε ένα μαθητοκεντρικό μοντέλο μάθησης και για να μπορέσει ναυπάρξει μια εποικοδομητική, βοηθητική διαπροσωπική σχέση, θα πρέ-πει να εφαρμόσει δράσεις κατάλληλες να εμψυχώσουν, που να υπο-στηρίζουν τους μαθητές  και να δείξει ταυτόχρονα ευαισθησία στιςκοινωνικές και συναισθηματικές τους ανάγκες. «Είναι σημαντικό ναμπορούμε να δούμε με τα μάτια του άλλου και να ακούμε με τααυτιά του» Alder

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1. Μάθηση

συνώνυμοι όροι: πρόσκτηση, συσσώρευση, απόκτηση γνώσεων, εκ-μάθηση, σπουδή, κατανόηση, εμπέδωση, πείραΗ κατανόηση του φαινομένου της μάθησης έχει αποτελέσει βασικόαντικείμενο της παιδαγωγικής ψυχολογίας, η οποία στηριζόμενη σεψυχολογικές γνώσεις και θεωρίες προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σεπροβλήματα μάθησης και διδασκαλίας στο σχολείο. Στην μελέτη αυτή στόχο έχω, να παρουσιάσω συνοπτικά τις σημαντι-

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[21]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 21

Page 23: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

κότερες θεωρίες μάθησης αλλά κυρίως να εντοπίσω τη συμβολή καιεπιρροή τους στη μάθηση και τη διδασκαλία και την τελική διαμόρ-φωση της δικής μου προσωπικής θεωρίας. Γιατί όπως έχει πει και ο Lewin «δεν υπάρχει τίποτα πιο πρακτικόαπό μια καλή θεωρία». Είναι σημαντικό να αναφερθεί, πρωτίστως, ένας τυπικός ορισμός τηςμάθησης που τη θεωρεί ως μια διαδικασία η οποία οδηγεί σε διαρκήμεταβολή της συμπεριφοράς ενός ατόμου και η οποία προκύπτει ωςαποτέλεσμα εμπειρίας ή άσκησης. Ο ορισμός αυτός της μάθησης υπονοεί ότι η μεταβολή της συμπερι-φοράς όχι μόνο είναι διαρκής, αλλά έχει ένα σχετικά μόνιμο χαρα-κτήρα, τύπου έξις. Ο ορισμός αυτός επίσης υπονοεί έμμεσα ότι τααποτελέσματα της μάθησης είναι παρατηρήσιμα και το μαθησιακό φαι-νόμενο δυναμικό, με βασικά στοιχεία την απόκτηση, διατήρηση καιμεταβολή. Τα ρεύματα και οι θεωρίες για τη μάθηση είναι πολυπληθή. Μεταξύαυτών, οι σχολές που θεωρούν τη μάθηση ως μια διαδικασία πρό-σκτησης της γνώσης (θεωρίες που συνδέονται με το συμπεριφορισμό),εκείνες που θεωρούν τη μάθηση ως διαδικασία δημιουργίας της γνώ-σης ( συνδέονται με τον κονστρουκτιβισμό) και τέλος εκείνες που θε-ωρούν τη μάθηση ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε κοινωνικέςομάδες (και συνδέονται με τις κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες) είναιαπό τις πλέον διαδεδομένες. Η πληθώρα των θεωρητικών απόψεωνκαι σχολών δεν επιτρέπει τη δημιουργία μιας «ιδεατής φόρμουλας»θεωρίας μάθησης και εφαρμογής.

2. Θεωρίες Μάθησης

Συνειρμική ψυχολογία. Οι κλασικές συμπεριφοριστικές θεωρίεςτης μάθησης

(Μάθηση μέσω ενίσχυσης, υποκατάστατου ερεθίσματος, δοκιμής, συ-νειρμού, συνάφειας με στόχο τη ρύθμιση της συμπεριφοράς και τη με-ταγνώση).

Συμπεριφοριστικές θεωρίες

Θεμελιώθηκαν από τους Thorndike, Tolman, Hull και Skinner. Οι θεμελιωτές των συμπεριφοριστικών θεωριών θεωρούν τη μάθηση

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[22]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 22

Page 24: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ως αλλαγή της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Το ενδιαφέρον τουςεστιάζεται στην εξωτερική συμπεριφορά, η οποία αποτελεί μετρήσιμηαντίδραση στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Για την επίτευξη των ανω-τέρω επιδιώξεων χρησιμοποιείται η προγραμματισμένη διδασκαλία,το σύστημα της οποίας επεξεργάστηκε κυρίως ο Skinner. Κυριότεροιεκπρόσωποι συμπεριφοριστικών θεωριών μάθησης είναι οι J. B. Wa-tson, E. L. Thorndike: η συμπεριφορά δεν καθορίζεται μόνο από ταερεθίσματα προηγούνται, αλλά και από ενισχύσεις που ακολουθούνμία συμπεριφορά: μέθοδος με δοκιμή και με πλάνη. Επίσης, οι B. F.Skinner, E. R Guthrie, A. Bandura και ο γνωστός για τα πειράματά τουΙ. Pavlov (κλασική εξαρτημένη μάθηση). Η μάθηση σημαίνει τη σύνδεση ερεθισμάτων-ανταπόκρισης. Οι επα-ναλήψεις ενισχύουν τις συνδέσεις και άρα τη μάθηση. Επίσης οι θετι-κές ενισχύσεις (όπως οι ανταμοιβές) ενισχύουν μια συγκεκριμένη«μάθηση», ενώ οι αρνητικές την αποδυναμώνουν. (Κρίβας, 2007). Βα-σισμένα πάνω στις θεωρίες αυτές έχουν αναπτυχθεί αρκετά μοντέλαδιδασκαλίας, από την προγραμματισμένη διδασκαλία (B. F. Skinner)ως το Διδακτικό Σχεδιασμό (Instructional Design, R. M. Gagné). O Δι-δακτικός Σχεδιασμός θεωρήθηκε επί μακρόν ως μια αξιόπιστη διαδι-κασία για την προετοιμασία προγραμμάτων και μαθημάτων κατάρτι-σης. Ο Bandura με τη θεωρία του της «κοινωνικής μαθήσεως» εξυ-πηρετεί ως μετάβαση από τη συμπεριφοριστική στη γνωστική θεωρίαγια τη μάθηση και επιτυγχάνει μια εξισορροπημένη σύνθεση αυτώντων δύο καταυθύνσεων, γι’αυτό και η θεωρία του ονομάζεται κοινω-νική-γνωστική. Προσθέτοντας το στοιχείο της μίμησης στη ενισχυτικήμάθηση, απομακρύνεται από την άκρατη περιβαλλοντική αιτιοκρατίατων πρώιμων συμπεριφοριστών στη μελέτη της αλληλεπιδρασιακήςσχέσης ανθρώπου και περιβάλλοντος. Άρα, είναι ζήτημα ενίσχυσηςκαι δημιουργία συνδέσεων μεταξύ ερεθισμάτων και αντιδράσεων.

Οι Γνωστικές θεωρίες της μάθησηςΟι πρόδρομοι της γνωστικής: Μορφολογικοί

Η θεωρία της Μορφολογικής Ψυχολογίας (Gestalt Psychology) επι-κεντρώνεται στη μελέτη της οργάνωσης της αντίληψης και προσεγγίζειτη συμπεριφορά τονίζοντας την οργάνωση της εμπειρίας σε μορφέςή πρότυπα (Gestalten). Η πιο ουσιαστική συμβολή της στην ψυχολογίατης μάθησης είναι η ενόραση, που ως μαθησιακή διαδικασία βασίζεταιστη σύλληψη της μορφής του νέου προς γνώση αντικειμένου ως

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[23]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 23

Page 25: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

«όλου», που δε γίνεται στην αρχή με σαφήνεια αντιληπτό, αλλά κατάτην πορεία της μάθησης, προχωρώντας από το όλο προς τα μέρη, ταστοιχεία που την απαρτίζουν διασαφηνίζονται και διακρίνονται μεταξύτους. Εκπρόσωποί της είναι οι Wertheimer, Koffka και Köhler. Οιοπαδοί της τονίζουν ότι τα προς μάθηση στοιχεία πρέπει ναοργανώνονται έτσι, ώστε να γίνονται αντιληπτά ως σύνολα. Η μάθηση με ενόραση ενεργοποιεί ανώτερες διανοητικές λειτουργίες,όπως αντίληψη, μνήμη, σκέψη και προσοχή. Ο δομισμός ή εποικοδο-μητισμός (Κονστρουκτιβισμός)-ως απόληξη μιας μακράς περιόδου«κυοφορίας» κατά τη διάρκεια της θεωρίας του Συμπεριφορισμού-αποτελεί μια θεώρηση για τη μάθηση η οποία, βασιζόμενη στις θέσειςτων ψυχολογικών προσεγγίσεων ( που στρέφουν την προσοχή τουςσε λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου και υποστηρίζουν πως οέλεγχος της συμπεριφοράς καθορίζεται από εσωτερικούς παράγοντες:αντίληψη και γνώση), εντάσσεται στα πλαίσια των γνωστικών θεω-ριών και αντιμετωπίζεται ως μια πλατύτερη έννοια πρόσωπο και όχιως βιολογικός οργανισμός. Αυτό ακριβώς υποστηρίζει ο Kurt Lewinκαι αναφέρει ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν επηρεάζεται από τηδιορατική ευαισθησία, αλλά και από την προηγούμενη γνώση και ει-σήγαγε τη θεωρία του γνωριστικού πεδίου που πιστοποεί τη συνύ-παρξη μιας γνωστικής και μιας ψυχολογικής διάστασης στη μαθησιακήδιαδικασία. Οι γνωστικές εποικοδομιστές - θεωρίες που διατυπώθηκαν από τουςJ. Piaget, J. Bruner και R. M. Gagne, εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στηλειτουργία του εγκεφάλου του υποκειμένου. Πρώτα δηλαδή το άτομοαντιλαμβάνεται τους υπάρχοντες αλληλοσυσχετισμούς των μερώντου συνόλου και στη συνέχεια προχωρεί στη σύλληψη, η οποία επέρ-χεται ως «ξαφνική ανακάλυψη» και περιέχει πάντοτε ένα νέο, πρό-σθετο και δημιουργικό στοιχείο. Η μάθηση κτίζεται σταδιακά, τα απλάστοιχεία αποτελούν τη βάση, πάνω στη οποία κτίζονται τα συνθετό-τερα και αυτά αποτέλεσαν τη βάση της θεωρίας του κονστρου-κτιβισμού που διακρίνεται σε ριζοσπαστικό και κοινωνικοπολιτι-σμικό. Ο «ριζοσπαστικός οικοδομισμός», με κύριο εκφραστή του τονGlaserfeld, θεωρεί ότι η γνώση του πραγματικού κόσμου είναιαδύνατη έξω από το άτομο. Η μάθηση είναι ενεργητική και όλη ηγνώση υποκειμενική. Ο καθένας οργανώνει τη δική του εμπειρία καικατασκευάζει τη δική του πραγματικότητα, οπότε υπάρχει διαφο-ροποίηση από τον «κοινωνικό κονστρουκτιβισμό», κατά τον οποίο

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[24]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 24

Page 26: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

οι έννοιες, δομές, μέθοδοι, κανόνες και αποτελέσματα είναι επινόησητων ανθρώπων και δέχεται την υποκειμενική άποψη κόσμου. Κύριος εκπρόσωπος για τον «κοινωνικοπολιτισμικό κονστρου-κτιβισμό» θεωρείται ο Vygotsky, υποστηρίζοντας μάλιστα την κοινω-νική δόμηση της μάθησης και το ρόλο του κοινωνικού περιβάλλοντοςαυτού που μαθαίνει. Ο Vygotsky βρίσκεται στο πεδίο του κοινωνικούεποκοδομητισμού και διαφοροποιείται από τον κλασικό, καθώς θεω-ρεί ότι η κοινωνική αλληλεπικοινωνία γεννά τη γνωστική εξέλιξη καιαποκτώντας νέες γνώσεις μεταβάλλεται και η ζώνη της επικείμενηςανάπτυξής του. Ο Bruner δίνει έμφαση στη μάθηση μέσω της ανακάλυψης και της επί-λυσης προβλημάτων, δηλαδή μέσο της διαδικασίας αναδιοργάνωσηςή μετατροπής στοιχείων και δεδομένων, με τέτοιο τρόπο ώστε να επι-τυγχάνεται η κατάκτηση νέων γνώσεων. Ο Gagne υποστηρίζει ότι η εκμάθηση κάθε νέας ικανότητας προϋπο-θέτει την εκμάθηση κατωτέρων ικανοτήτων, οι οποίες εμπεριέχονταιστη νέα ικανότητα ως επιμέρους στοιχεία της. Δίνει δε έμφαση τόσοστις εσωτερικές συνθήκες (διάθεση, ετοιμότητα) όσο και στις εξωτε-ρικές (διδακτικές ενέργειες). Ο Bandura κάνει λόγο για κοινωνική μάθηση, δηλαδή μάθηση μεμίμηση προτύπου ύστερα από παρακολούθηση της συμπεριφοράς τουκαι τη διερεύνηση των κοινωνικών συνθηκών μέσα στις οποίες τοάτομο πραγματώνει αυτή τη μορφή μάθησηςΣημαντική είναι η οπτική της θεωρίας του Ausubel που υποστηρίζειότι: «ο πιο σπουδαίος απλός παράγοντας που επηρεάζει τη μάθησηείναι αυτό που ο μαθητής ήδη γνωρίζει. Εξακρίβωσέ το και δίδαξέ τονσύμφωνα με αυτό». Τα «κέντρα» πάνω στα οποία θα δομηθεί η νέαγνώση πρέπει να περιέχουν αρκετά ασαφείς και γενικόλογες έννοιεςγια να λειτουργήσουν ως συγκριτικός προκαταβολικός οργανωτής.Αυτό οδηγεί σε μάθηση που λαμβάνει υπόψη τα προϋπάρχοντα σχή-ματα και τη σύνδεση με αυτά. Μοιάζει με τη σωκρατική διδασκαλίατης μαιευτικής μεθόδου και καθιστά τον εκπαιδευτικό «εκμαιευτή»της γνώσης. Φυσικά πρέπει ο εκπαιδευτικός να έχει κατά νου τημαιευτική μέθοδο του Σωκράτη με τη διαδικασία των ερωτήσεων/αποκρίσεων, καθώς και την άποψη του Dewey για «learning bydoing» και «learning by experience». Καθώς η γνώση εποκοδομείται,πρέπει να δίνεται σημασία στις προυπάρχουσες / προαντιλήψεις των

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[25]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 25

Page 27: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

μαθητών που είναι συνάρτηση του οικογενειακού, κοινωνικού, φυ-σικού, σχολικού και τεχνολογικού περιβάλλοντος των μαθητών.(Με την μέθοδο της νοηματικής και προσληπτικής απόκτησης της νέαςγνώσης). Επίσης, με την αρχή της σταθεροποίησης επιτυγχάνεται μεσυνεχείς επαναλήψεις πλήρη και συνεπή επεξεργασία συχνές ασκήσειςκαι διορθώσεις, η υπερμάθηση. Ως συμπέρασμα, γίνεται κατανοητό ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικούλοιπόν είναι να οργανώσει διδακτικές καταστάσεις και μαθήματα, σταπλαίσια των οποίων ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί, ναδιερευνήσει και να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον του προκειμέ-νου να οικοδομήσει τη γνώση του. Αυτή είναι και η βασική πρόταση του Bourdieu που διαπερνά ως

εναλλακτικός τρόπος σκέψης τα αναλυτικά προγράμματα, τα βιβλίακαι τις διδακτικές πρακτικές των εκπαιδευτικών, την εγκατάλειψη τωνμονολιθικών διδακτικών μεθόδων, και κατά συνέπεια στη διδασκαλίατης μέσω του πολιτισμού και των πολιτισμικών δραστηριοτήτων (θέ-ατρο, λογοτεχνία, κόμικς, εφημερίδες, περιοδικά). Ένα τέτοιο σχολείοδημιουργεί-προϋποθέτει διαφορετικής ποιότητας «ωσμώσεις» καιπαραπέμπει σε ένα «αναλυτικό πρόγραμμα διεργασιών» σε ένα ευέ-λικτο σχολείο με στόχο την αλληλεπίδραση, τροφοδότηση, ανάπτυξησκέψης, προώθηση εννοιολογικής αλλαγής και τον προβληματισμότου τρόπου συλλογισμού.

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την επιδίωξη είναι δυνατό να διαδραματίσειτο Μάθημα της Λογοτεχνίας, καθώς η μορφωτική της δύναμη σε συν-δυασμό με τη δυνατότητα που παρέχει το μάθημα για διαλεκτική ανά-λυση προβληματικών καταστάσεων ή για διαλεκτικές αντιπαραθέσειςτων μαθητών πάνω σε διλημματικές καταστάσεις, μπορούν να συμβά-λουν στην ανάπτυξη και την οικοδόμηση ενός αξιακού συστήματος.(Παπούλια- Τσελέπη 1990: 2256, Πουρκός 1997: 126). Η Λογοτεχνία,λοιπόν, από τη φύση της, εγείρει το αίτημα κατ’ εξοχήν της συγκινη-σιακής, βιωματικής συμμετοχής και ανταπόκρισης του αναγνώστη,καθώς μέσω του μαθήματος επιδιώκεται (Π. Σ. 2000: 163-164):– πρόσληψη ερεθισμάτων όχι καταγραφής των γνώσεων αλλά της κί-

νησης και της μεταβολής στη διανοητική και συναισθηματική τουκατάσταση.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[26]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 26

Page 28: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

– δεκτικότητα – εκλεκτικότητα– κριτική: αποδοχή, εφόσον αναγνωρίζει ότι είναι σωστά θεμελιωμέ-

νες ή να αντιστέκεται σε αυτές αιτιολογώντας τη θέση του. – Να διαμορφώνει τις προσωπικές του στάσεις και πεποιθήσεις και να

υποβοηθείται στη συγκρότηση του δικού του αξιακού συστήματος.

Μια διδασκαλία προσανατολισμένη στην ανάπτυξη των στάσεων τωνμαθητών θα μπορούσε να κινείται στο εξής διδακτικό πλαίσιο:– Να υπάρχει το κατάλληλο κοινωνικό πλαίσιο και το κατάλληλο πε-

ριεχόμενο της διδασκαλίας που εξασφαλίζει την ψυχολογική απο-δοχή και ενθαρρύνει τη διαφοροποίηση και την αντιπαράθεση, τησυνεξέταση εναλλακτικών απόψεων. (Ματσαγγούρας 1998: 138).

– Να προσφέρεται συστηματική και πολύπλευρη παροχή γνώσεων καιπληροφοριών για τα βασικά θέματα- ζητήματα των κειμένων.

– Να δίνονται ευκαιρίες στους μαθητές να έρθουν αντιμέτωποι μεπροβληματικές καταστάσεις, να εμπλακούν, να ταυτιστούν με τουςήρωες, να υποδύονται ρόλους, να μπαίνουν στη θέση των ηρώωντου κειμένου και να πάρουν θέση κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.(Gagné 1984: 380-281).

– Να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος, για να εκφράσουν τη γνώμη τουςκαι να ενθαρρύνονται να την τεκμηριώσουν ολοκληρωμένα και μεακρίβεια. (Tobin, 1987).

– Να εξασφαλίζεται η δυνατότητα να διατυπώσουν τη θέση τους ελεύ-θερα χωρίς φόβο, ακόμη κι αν αυτή είναι αντίθετη προς τη γενικό-τερη άποψη της τάξης.

– Να κυριαρχεί ο διευθυνόμενος διάλογος με διακριτική και σταθερήτην παρουσία του διδάσκοντα στο ρόλο του συντονιστή της συζή-τησης. (Coles & Robinson 1991, Costa 1991, Cage & Berliner 1988).

Σύμφωνα και με τη δημιουργική γραφή ως χώρο « Μη συμμόρφω-σης» που προσφέρει ανεξαρτησία, αυτονομία, αντικομφορμισμός«ανοικείωση» του σχολικού κώδικα, συμβάλλει στα εξής:⚫ Εξατομίκευση χαρακτηριστικών⚫ Μεταβατική περιοχή εμπειρίας⚫ Συναίσθημα και δημιουργία μέσα από το παιχνίδι

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[27]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 27

Page 29: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Βίωμα –τέλεση- προσήλωση ⚫ Εμπλοκή: κριτική σκέψη-δημιουργική έκφραση

Το αποτέλεσμα είναι: επινοητικότητα, εφευρετικότητα, ανακάλυψη,προσωπική έκφραση, αναπαράσταση του κόσμου όπως το κάθε άτομοτον συλλαμβάνει. Σύμφωνα και με την αρχή της ατομικής επεξεργα-σίας της εμπειρίας (Brookfield) καθίσταται αυτόματη εγκόλπωση τηςδημιουργικότητας και του παραγόμενου αποτελέσματος-διαδικασίακαι οδηγεί σε νέα μορφή κοινωνικότητας Μέσα από συγκεκριμένεςδράσεις έρχεται και η «δημιουργική» όρεξη «δύσκολων» μαθητών καιμε βάση την αρχή της ατομικής εμπειρίας & καταγραφής και την αρχήτης ελεύθερης σκέψης & κατάθεσης επέρχεται:⚫ πνευματική κάθαρση μέσα από μία προσωπική «λίστα» οργάνωσης

που αποφορτίζει συναισθηματικά και πνευματικά. ⚫ απόλαυση, ευφορία, ενεργοποίηση μέσα από τη διαδικασία και όχι

τόσο ο σκοπός, βιώνοντας, ενοιολογώντας, αναλύοντας και εφαρ-μόζοντας ανοίγουν και δημιουργούν «παράθυρο» επικοινωνίας μετον κόσμο.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ «ΠΑΝΤΡΕΜΑ» ΘΕΩΡΙΩΝ

Συμπερασματικά, το ποια θεωρία και ποια διδακτική μέθοδος θααξιοποιηθεί στη διδακτική διαδικασία εξαρτάται από την κάθεδιδακτική ενότητα και από τους εκάστοτε μαθητές, χωρίς νααποκλείεται και μία συνδυαστική λύση. Υπό το πρίσμα των παραπάνωθεωριών το άτομο δέχεται επιδράσεις του περιβάλλοντός του και μεβάση τις υπάρχουσες γνώσεις και την κοινωνική αλληλεπίδραση δο-μούνται οι νέες γνώσεις και μετασχηματίζονται οι προυπάρχουσεςμέσα από κοινούς κώδικες επικοινωνίας. «Η μάθηση ως ενέργεια δη-μιουργίας καινούριων δομών και τεκμηρίωσης των παλιών» (Βιγ-κότσκι 1988). «συνεχίζεται υποσυνείδητα με την γέννηση του» (H.Remplein 1967), εξελίσσεται μέχρι το τέλος της ζωής του όπου και ταποιοτικά της χαρακτηριστικά επηρεάζονται από τον τρόπο Γι’ αυτούςτους λόγους απαραίτητα στοιχεία του προγραμματισμού της διδασκα-λίας είναι η γνώση των αναγκών, ελλείψεων, προτιμήσεων των μα-θητών. Αναγκαία, επίσης, η γνώση για την ψυχοκινητική, καικοινωνική κατάστασή τους, οι νοητικές δυνατότητες, η προηγούμενηγνώση, το επίπεδο άγχους, η αυτοαντίληψη και το ενδιαφέρον τους.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[28]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 28

Page 30: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Για το λόγο αυτό έχουν εκπονηθεί τα προγράμματα εξατομικευμένηςδιδασκαλίας. Επειδή αυτή είναι δύσκολο να εφαρμοστεί απαιτείταιποικιλία μέσων και μεθόδων. Σημαντικό στοιχείο για την εκπαιδευτικήδιαδικασία αποτελεί το μαθητικό δυναμικό της τάξης και ο τρόπος, δη-λαδή η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί κατά τη διδασκαλία με διά-φορες μεθόδους και τα «εργαλεία» (διάλογος, πλέγμα εννοιών,πείραμα…) προκειμένου να επιτευχθεί η αντικατάσταση-αποδόμηση,αλλαγή-τροποποίηση των ιδεών των μαθητών (γιατί η υπάρχουσαγνώση επηρεάζει τη νέα γνώση).

ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι προσαρμογή της διδασκαλίας

εκ των προτέρων και όχι μετά από αποτυχία. ⚫ Στη διαφοροποιημένη διδασκαλία, η διαφοροποίηση είναι οργανικό

κομμάτι της διδασκαλίας και όχι στάδιο. Με αυτή την έννοια κάθενέα μάθηση αποτελεί ευκαιρία για νέα διαφοροποίηση. Η διαφορο-ποίηση δεν αφορά μόνο την αντιμετώπιση ενός μαθησιακού προ-βλήματος, αλλά συνεχή μάθηση και πρόοδο των μαθητών.

⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία στηρίζεται στη λεπτομερή και διαρ-κεί αξιολόγηση. Για τη διαφοροποίηση απαιτείται μεγάλος αριθμόςπληροφοριών από πολλές πηγές ώστε να γίνουν οι κατάλληλες τρο-ποποιήσεις στη διδασκαλία.

⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία αξιοποιεί την ευέλικτη ομαδοποί-ηση. Για τη διαφοροποίηση χρησιμοποιούνται από τον εκπαιδευτικόόλοι οι τρόποι ομαδοποίησης (μετωπική, ομάδες, ατομική εργασία).Η επιλογή στηρίζεται κάθε φορά στο περιεχόμενο της διδασκαλίας,τις διδακτικές τεχνικές, τις δραστηριότητες και τους συγκεκριμένουςκάθε φορά μαθητές.

⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι συμμετοχική. Η διδασκαλίααναπτύσσεται μέσα από το συνδυασμό των επιλογών του εκπαιδευ-τικού και των μαθητών. Ανάλογα με την δραστηριότητα και τουςσυγκεκριμένους μαθητές και εκπαιδευτικούς η επιλογή μπορεί ναείναι περισσότερο ή λιγότερο του εκπαιδευτικού.

⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν ταυτίζεται ούτε με την ατομικήένας- προς-έναν διδασκαλία, ούτε με την εξατομίκευση της διδα-

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[29]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 29

Page 31: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

σκαλίας. Θυμίζει όμως αρκετά σε ορισμένα σημεία της οργάνωσήςτης τα μονοθέσια δημοτικά σχολεία, όπου ο εκπαιδευτικός δουλεύεισε διαφορετικά επίπεδα, άλλοτε ατομικά, άλλοτε σε μικρές ομάδεςκαι άλλοτε με το σύνολο των μαθητών.

⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δε σημαίνει εργασία αποκλειστικάσε 3-4 ομάδες διαφορετικού επιπέδου. Αντίθετα, αρχή της είναι ηευέλικτη ομαδοποίηση, που αλλάζει και αξιοποιεί διαφορετικά κρι-τήρια και όχι μόνο το κριτήριο της επίδοσης των μαθητών.

⚫ Διαφοροποιημένη διδασκαλία δε σημαίνει απλά, λιγότερες ή περισ-σότερες ασκήσεις, ούτε αποτελεί ποσοτική προσαρμογή, αλλά περι-λαμβάνει την ποιοτική τροποποίηση της διδασκαλίας.

ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ

Μέσω της διαφοροποιημένης διδασκαλίας ευνοείται, κερδίζει το σύ-νολο της τάξης, όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές και όχι μεμονωμένα κά-ποιοι από αυτούς. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι σε μια τάξηαποτελούμενη από μαθητές μικτών ικανοτήτων, οι «καλοί» μαθητές,τα ταλαντούχα παιδιά θυσιάζονται στο βωμό της συνεκπαίδευσης μεπαιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αντιθέτως, η νέα αυτή στρα-τηγική διδασκαλίας σχεδιάζει εκ των προτέρων τη διδασκαλία λαμβά-νοντας υπόψη το μαθησιακό προφίλ κάθε μαθητή και παρεμβαίνειδιορθωτικά σκοπεύοντας να βελτιώσει την επίδοσή του μέσα από έναπρόγραμμα εξατομικευμένο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες και ταενδιαφέροντά του. Το γεγονός ότι συνυπάρχουν μέσα στον ίδιο χώρομαθητές χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μαζί με μαθητές με ειδικέςανάγκες δεν υποβαθμίζει το επίπεδο διδασκαλίας, αλλά αντιθέτως τοεμπλουτίζει και το τροποποιεί ποιοτικά. Ακόμα και όταν οι καλοί μα-θητές μέσω της παροχής βοήθειας στον συμμαθητή τους κατά την ώρατου μαθήματος προσπαθούν να του εξηγήσουν κάτι, υποδυόμενοι τοδάσκαλο, μαθαίνουν. Γιατί όταν φθάνω να διδάσκω κάτι αυτόματα καιμε άνεση σημαίνει ότι έχω «περάσει» στο μεταγνωστικό επίπεδο. Αλλάκαι όταν ακόμα ο δάσκαλος μέσα από την προσπάθειά του να γίνει κα-τανοητός από όλους τους μαθητές αναλύει βήμα - βήμα την ύλη του,από αυτή τη διαδικασία δεν κερδίζει μόνο ο αδύναμος μαθητής αλλάκαι αυτός που θεωρητικά τα γνωρίζει όλα αλλά δεν έχει κατανοήσειτη διαδρομή για να φτάσουμε στο ζητούμενο, στη γνώση.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[30]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 30

Page 32: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Όσον αφορά ιδιαίτερα στους μαθητές με Μαθησιακές δυσκολίες, ηδιαφοροποιημένη διδασκαλία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά, στοβαθμό που η διδασκαλία με πολλαπλούς τρόπους και επίπεδα καθώςκαι η αξιολόγηση με πολλαπλούς τρόπους ταιριάζουν απόλυτα σταχαρακτηριστικά των μαθητών με Μ.Δ.. Ακόμη και όταν σε μια διαφο-ροποιημένη τάξη όλοι οι μαθητές μπορεί να ασχολούνται με διαφο-ρετικό υλικό, ή να συμμετέχουν σε διαφορετικές ομάδες, κανέναςτρόπος εργασίας δεν θεωρείται «ειδικός» και άρα δε στιγματίζει καιδεν ξεχωρίζει τους μαθητές με Μαθησιακές δυσκολίες. Το ίδιο ισχύεικαι για τα παιδιά με ελαφρά νοητική υστέρηση. Η ένταξη των παιδιώναυτών στη γενική τάξη συμβάλλει ιδιαίτερα στην έξοδο τους από τηναπομόνωση και τον αποκλεισμό, στην κοινωνικοποίησή τους και στηνενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους. Στη βάση του παραπάνω σκεπτικούέρχονται να προστεθούν και οι ανάλογες αλλαγές, προσαρμογές καιδιασκευές στα αναλυτικά προγράμματα των γενικών σχολείων προ-κειμένου ένα σύγχρονο σχολείο συνεκπαίδευσης να «χωρέσει» όλοτο μαθητικό πληθυσμό ανεξαρτήτου γνωστικού και ψυχοκινητικού επι-πέδου.

ΠΟΙΑ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ-ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝΜΕ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΑΥΤΩΝ ΜΕ ΕΛΑΦΡΑΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ, ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗ«ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ» ΕΝΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣΗ άμεση διδασκαλία δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να βοηθήσει τονμαθητή με Μ.Δ. γιατί δεν λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα γνωστικά καισυναισθηματικά χαρακτηριστικά του. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτε-λούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ενεργή και αποτελεσματικήεμπλοκή των μαθητών με Μ.Δ. στις σχολικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα η ελλειμματική λειτουργία του μνημονικού δυναμικούκαι η δυσκολία ανάκλησης πληροφοριών από την μνήμη απαιτούν τηχρήση μνημονικών στρατηγικών και τεχνικών υποβοήθησης της μνή-μης από την μεριά του εκπαιδευτικού, για να στηρίξουν τη μαθησιακήπροσπάθεια των μαθητών με Μ.Δ. Επίσης, η δυσκολία στην οργάνωσηείναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό γνώρισμα των παιδιών με μαθησιακέςδυσκολίες γεγονός που επηρεάζει σημαντικές λειτουργίες, όπως αυτήτης αποθήκευσης και ανάκλησης στο μνημονικό μηχανισμό, της προ-σοχής, της διαχείρισης του χρόνου, του τρόπου μελέτης και γενικότερατης ίδιας της μάθησης. Η νοημοσύνη τους είναι φυσιολογική, αλλά πα-

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[31]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 31

Page 33: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ρουσιάζουν ελλειμματική προσοχή, αδυναμία συγκέντρωσης καιεστίασης της προσοχής κατά την διάρκεια εκτέλεσης ενός έργου. Αυτάείναι σε γενικές γραμμές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τωνπαιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Συνέπεια όλων των παραπάνω ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που εμ-φανίζουν τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι να παρουσιάσουναδυναμία στη παραγωγή γραπτού λόγου και να κάνουν τα παρακάτωσυνηθισμένα λάθη:⚫ Έχουν σημαντική δυσκολία να εκφράσουν τις ιδέες τους γραπτά,

συνεπώς γράφουν λιγότερα. ⚫ Παρουσιάζουν γραμματικού τύπου λάθη κυρίως στις καταλήξεις των

λέξεων. ⚫ Έχουν άσχημο γραφικό χαρακτήρα, γραφή εκτός γραμμών, κατα-

στρατήγηση περιθωρίων⚫ Οι προτάσεις τους είναι απλές (αν όχι απλοϊκές) και ιδιαίτερα σύν-

τομες. ⚫ Οι προτάσεις τους χαρακτηρίζονται από ακυριολεξίες και ασυντα-

ξίες. ⚫ Δεν μπορούν να προσαρμόσουν το κείμενό τους στα χαρακτηρι-

στικά αυτού που απευθύνονται⚫ Συνήθως απουσιάζουν ο πρόλογος και ο επίλογος⚫ Υπάρχει μεγάλος αριθμός ορθογραφικών λαθών⚫ Δυσκολεύονται να αποφασίσουν για το τι θα γράψουν, είτε αυτό

προέρχεται από τη μνήμη τους, είτε από εξωτερικές πηγές. ⚫ Κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση⚫ Απουσιάζουν τα σημεία στίξης και⚫ Κατά το μετασυγγραφικό στάδιο προβαίνουν σε ελάχιστες διορθώ-

σεις επί της ουσίας και δυσκολεύονται να βελτιώσουν τα νοήματατου κειμένου που οι ίδιοι έχουν γράψει.

Όσον αφορά τα παιδιά με νοητική υστέρηση και εδώ τα προβλήματαείναι σημαντικά. Πρόκειται για παιδιά που είτε για βιολογικούς λόγουςείτε από κάποιο ατύχημα ή τραυματισμό δεν έχουν επαρκώς αναπτυγ-μένες τις αισθήσεις ούτε την αντιληπτικότητά τους γεγονός που επη-ρεάζει την ικανότητά τους για μάθηση. Οι μαθητές με ελαφρά νοητική

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[32]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 32

Page 34: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

υστέρηση παρουσιάζουν πιο ελαφρά οργανικά και κινητικά προβλή-ματα σε σχέση με τα παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση, αλλά έχουνκαι αυτά περιορισμένη ικανότητα στην αφηρημένη σκέψη, δυσκο-λεύονται να γενικεύσουν τις εμπειρίες τους, να αναγνωρίσουν τα επι-μέρους κοινά στοιχεία σε διαφορετικές περιπτώσεις, να προσανα-τολιστούν στο χώρο και στο χρόνο, να ταξινομήσουν αντικείμενα καινα βρουν διαφορές, να οργανώσουν τη σκέψη τους και να σκέφτονταικριτικά, να διατηρήσουν την προσοχή τους για μεγάλο χρονικό διά-στημα και να συγκεντρώνονται σε αυτό που κάνουν. Επίσης, παρου-σιάζουν μειωμένη ικανότητα γλωσσικής επικοινωνίας και περιορι-σμένο λεξιλόγιο, ελλιπής και βραχύχρονη συγκέντρωση προσοχής καιέχουν ανάγκη για συστηματική παρότρυνση. Η διδασκαλία σε τάξεις με μ. μ.ε.μ.α. προϋποθέτει την παρέκκλιση απότο επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα και το άνοιγμα «παραθύρων», πουόμως βοηθούν όλη την τάξη και τους διδακτικούς στόχους που θέτειεκ των προτέρων ο εκπαιδευτικός.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη όλα τα παραπάνω ιδιαίτερα χαρακτη-ριστικά γνωρίσματα των παιδιών με νοητική στέρηση και με μαθησια-κές δυσκολίες καλούμαστε ως εκπαιδευτικοί, με βάση το σκεπτικό τηςεργασίας, να διδάξουμε τον αφηγηματικό λόγο με την ανάλογη επι-λογή και χρήση των χρόνων στα ρήματα, των επιρρημάτων, και τωνχρονικών συνδέσμων που τα συνοδεύουν και τέλος να οδηγήσουμετα παιδιά να κάνουν αδρομερή περιγραφή των κύριων σημείων τουκειμένου για να καταλήξουν στην περίληψη. Το μαθητικό δυναμικότης τάξης μας δεν είναι ομοιογενές αλλά αποτελείται από περιπτώσειςπαιδιών που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και διδακτικής προσέγγι-σης. Ξεκινώντας από την έκθεση αξιολόγησης του ΚΕΔΔΥ για τους μα-θητές σχηματίζουμε μια πρώτη εικόνα για τις εκπαιδευτικές ελλείψειςκαι ανάγκες που έχουν ο καθένας τους. Παρόλα αυτά γίνεται κατανοητό ότι το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμαθα πρέπει να τροποποιηθεί, να διαφοροποιηθεί και σε ορισμένες πε-ριπτώσεις να διασκευαστεί προκειμένου να ανταποκριθεί στις απατή-σεις και στις ανάγκες των μαθητών αυτών. Στους μεν μαθητές μεμαθησιακές δυσκολίες είναι αρκετό να γίνουν κάποιες τροποποιήσεις,αλλαγές σε ότι αφορά τη διδακτική προσέγγιση της συγκεκριμένης

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[33]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 33

Page 35: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ενότητας ενώ οι στόχοι παραμένουν κοινοί για όλη την ομάδα, γιαόλη την τάξη. Έτσι λοιπόν οι διδακτικοί στόχοι διαμορφώνονται ως εξής για τουςμαθητές όχι μόνο με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αλλά για το σύ-νολο αυτών:⚫ Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη δομή των αφηγηματικών κει-

μένων. ⚫ Να επιλέγουν και να χρησιμοποιούν τα κατάλληλα γλωσσικά μέσα

για την παραγωγή του αφηγηματικού είδους, σε ορισμένο επικοι-νωνιακό πλαίσιο.

⚫ Να αφομοιώσουν το κύριο γραμματικό φαινόμενο της ενότητας, δη-λαδή το ρηματικό χρόνο, καθώς και γενικότερα τη δήλωση των χρο-νικών σχέσεων.

⚫ Να συνειδητοποιήσουν τη διαφορά που επιφέρει στη λειτουργία τηςαφήγησης η χρήση χρόνων παρελθόντος και παρόντος.

Οι παραπάνω διδακτικοί στόχοι όμως θα προσαρμοστούν και θα δια-φοροποιηθούν προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παι-διών με νοητική υστέρηση. Θα πρέπει δηλαδή να αποσκοπούν περίπουστο ίδιο μαθησιακό αποτέλεσμα αλλά να περιλαμβάνουν στοιχειώδειςγνώσεις και δεξιότητες πιο πρώιμων σταδίων στη παραγωγή γραπτούλόγου. Μπορεί ακόμα να χρειαστεί και εξατομικευμένη παρέμβαση. Οιστόχοι μας δηλαδή θα πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένοι, πιο ξεκάθα-ροι, πιο εξειδικευμένοι. Να «κινούνται» περισσότερο στον ψυχοκινη-τικό τομέα και να συμβάλλουν στην κοινωνική ένταξη του μαθητή. Γιαπαράδειγμα θα πρέπει πρώτα οι μαθητές ως προς το μάθημα της λο-γοτεχνίας να εκφράζονται προφορικά, να αναπτύξουν ένα βασικό λε-ξιλόγιο, να βελτιωθούν στην ορθογραφία και την αντιγραφή, ναμάθουν να διαβάζουν, να ακούν προσεκτικά μια ιστορία και να τηνκατανοούν σε γενικές γραμμές. Πιο συγκεκριμένα οι στόχοι του εκ-παιδευτικού στην διδακτική ενότητα «ΦΙΛΙΑ: Ο ΠΙΣΤΟΣ ΦΙΛΟΣ» γιαμαθητές με νοητική υστέρηση θα πρέπει να είναι οι εξής:⚫ Να κατανοεί αυτό που διαβάζει και κυρίως αυτό που ακούει. ⚫ Να αναγνωρίζει τα ουσιώδη στοιχεία, πληροφορίες ενός κειμένου

από τα επουσιώδη. ⚫ Να περιγράφει με δυο λόγια αυτό που κατάλαβε από την ανάγνωση

του κειμένου.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[34]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 34

Page 36: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Να αναγνωρίζει τους βασικούς όρους μιας πρότασης και να γράφειαπλές προτασούλες.

⚫ Να μάθουν να γράφουν όσο είναι δυνατόν ορθογραφημένα και κα-λαίσθητα.

⚫ Να εφαρμόζει τους βασικούς γραμματικούς κανόνες στη γραφή τωνλέξεων.

⚫ Να αναπτύξει ένα βασικό λεξιλόγιο απαραίτητο στην καθημερινή τουεπικοινωνία που θα έχει χρηστική αξία για το μαθητή.

⚫ Να αποκτήσει εμπιστοσύνη στο προσωπικό του γράψιμο και να ενι-σχυθεί η αυτοεκτίμηση του.

⚫ Να χαρούν μέσα από την συνεργασία τους με τους υπόλοιπους μα-θητές.

⚫ Να κατανοήσουν τις έννοιες του παρόντος και του παρελθόντος.

Οι προσδοκίες μας επομένως δεν θα πρέπει να είναι υψηλές, όπως καιοι στόχοι μας στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά θα πρέπει ως εκπαι-δευτικοί σε συνεργασία με το δάσκαλο της ειδικής αγωγής να δια-μορφώσουμε ένα πρόγραμμα διδασκαλίας προσαρμοσμένο στιςανάγκες και στις ιδιαιτερότητες του μαθητή με ήπια νοητική υστέρηση. ⚫ Καταγράφουν το θέμα (τίτλο της ενότητας) και το κυκλώνουν. ⚫ Διαβάζουν προσεκτικά το πρώτο μέρος, την παράγραφο. ⚫ Με την χρήση αυτό-ερωτήσεων βρίσκουν την κεντρική ιδέα και τις

δευτερεύουσες έννοιες που την υποστηρίζουν. ⚫ Καταγράφουν αυτές τις έννοιες (κεντρικές και υποστηρικτικές) με

περιληπτικό τρόπο ή με ένα απλό σχεδιάγραμμα. ⚫ Ελέγχουν την κεντρική ιδέα της παραγράφου, την κυκλώνουν και

τραβούν γραμμές ή βέλη για να δείξουν τις μεταξύ τους σχέσεις. ⚫ Επαναλαμβάνουν τα ίδια βήματα για τις επόμενες παραγράφους. ⚫ Συνδέουν τις κεντρικές ιδέες μεταξύ τους και με το θέμα. ⚫ Ακολουθεί μια άσκηση πολλαπλών επιλογών στην οποία οι μαθητές

καλούνται να επιλέξουν τη σωστή απάντηση, την οποία θα πρέπεινα αναζητήσουν στο κείμενο.

⚫ Στόχος της άσκησης αυτής είναι να κατακτήσουν οι μαθητές με μα-θησιακές δυσκολίες την υπερδομή του αφηγηματικού κειμένου μέσα

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[35]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 35

Page 37: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

από την κατανόηση βασικών πληροφοριών για την ιστορία και τηνπλοκή. Για παράδειγμα: Βάλε σε κύκλο την σωστή απάντηση

Οι ασκήσεις ολοκληρώνονται με αυτές που αφορούν την παρα-γωγή γραπτού λόγουΠροσπάθησε να διηγηθείς την ιστορία του «Μικρού ήρωα» σε έναφίλο σου που δεν τη γνωρίζει. Μη ξεχάσεις ότι θα πρέπει να αναφερ-θείς στα παρακάτω.  ⚫ Στο Που και το Πότε συμβαίνει η ιστορία. ⚫ Στο πρωταγωνιστή και στα άλλα πρόσωπα της ιστορίας. ⚫ Στο πώς ξεκινά η ιστορία. ⚫ Στα γεγονότα που ακολουθούν. ⚫ Στη λύση του προβλήματος. ⚫ Στα συναισθήματα και τις σκέψεις του ήρωα για ό,τι συνέβη.

Καλείται να αφηγηθεί την ιστορία βάζοντας τον εαυτό του στη θέσητου πρωταγωνιστή. Του δίνονται πληροφορίες για τα σημεία σταοποία πρέπει να επικεντρωθεί και οδηγίες για την χρήση χρονικώνεπιρρημάτων ⚫ προσοχή του για τους χρόνους τους οποίους θα πρέπει να χρησι-

μοποιήσει.

Καλείται να ενσαρκώσει το ρόλο ενός ήρωα από μια τηλεοπτική σειράκινουμένων σχεδίων και να αφηγηθεί μια περιπέτεια που πέρασε ωςήρωας και αυτός. ⚫ Και εδώ δίνονται οδηγίες για τα σημεία στα οποία θα πρέπει να επι-

κεντρωθεί στην αφήγησή του καθώς και στη χρήση των χρονικώνεπιρρημάτων και εκφράσεων που θα πρέπει να χρησιμοποιήσει.

Επίτευξη του στόχου για την βελτίωση του γραπτού λόγου και ενί-σχυση της γραπτής έκφρασης του μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες:στοχεύει σε μια σαφή διδασκαλία των σταδίων παραγωγής γραπτούκειμένου με έμφαση στην εξοικείωση του μαθητή με διαφορετικά είδηκειμένων στο στάδιο της καταγραφής, σύμφωνα με τη μετα-ανάλυσητων Gerstein και Baker (2001). ⚫ Τα στάδια παραγωγής γραπτού ⚫ σχεδιασμός, η καταγραφή και η επιμέλεια.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[36]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 36

Page 38: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ μεθόδους για το σχεδιασμό, βελτίωση στην ποιότητα, τη δομή καιτο μέγεθος του τελικού τους κειμένου.

Οι μέθοδοι:⚫ στρατηγικές ενίσχυσης της κριτικής σκέψης για την εύρεση ιδεών, ⚫ την γενίκευση αυτών και την οργάνωσή τους στο συνολικό περιε-

χόμενο καθώς και σε μεθόδους εύρεσης στόχων (στοχοθεσία) κατάτη συγγραφή (Troia, 2006).

⚫ Κατά το σχεδιασμό είναι ιδιαίτερα σημαντική η δημιουργία θετικήςδιάθεσης και ενδιαφέροντος

⚫ να εμπλακούν ενεργά στη προετοιμασία για τη συγγραφή (Σπαντι-δάκης, 2004).

⚫ προγράμματα στοχοθεσίας τα οποία εμπλέκουν τους μαθητές σεδραστηριότητες αυτορρύθμισης σχεδιασμού του κειμένου τους.

Σε αυτό το σημείο μπορώ να σκαρφιστώ διάφορα ακρωνύμια (μνη-μονικά βοηθήματα) για να στηρίξω τη διδασκαλία γνωστικών στρα-τηγικών. Για παράδειγμα το ακρωνύμιο ΤΕΑΤ: Τίτλος, Επιχειρήματα,Ανάλυση των επιχειρημάτων, Τέλος του κειμένου⚫ δεύτερο στάδιο της παραγωγής γραπτού λόγου: την καταγραφή

δικού τους κειμένου βάσει αρχικού⚫ τη διδασκαλία της δομής των κειμένων και των μορφοσυντακτικών

κανόνων ⚫ ως οι αποτελεσματικότερες μέθοδοι για την ενίσχυση των δεξιοτή-

των των μαθητών με Μ.Δ. που είναι σχετικές τόσο με τη ποσότηταόσο και με τη ποιότητα του γραπτού τους λόγου.

⚫ Είναι καταρχήν απαραίτητο να διδαχθούν οι μαθητές τη δομή τωνκειμένων καθώς οι διαφορετικοί τρόποι γραφής βασίζονται στα δια-φορετικά δομικά συστατικά του κειμένου

⚫ Κατά το τρίτο και τελευταίο στάδιο, αυτό της επιμέλειας οι μαθητέςμε Μ. Δ καθοδηγούνται με μεθόδους ελέγχου του περιεχομένου,της οργάνωσης των ιδεών τους στο κείμενο, της δομής του, τουλεξιλογίου, της ορθογραφίας αλλά και των μορφοσυντακτικώντους χαρακτηριστικών μπορούν να ενισχύσουν την ποιότητα τουκειμένου τους. Οι μέθοδοι αυτές βασίζονται είτε σε στρατηγικές αυ-τοελέγχου είτε ελέγχου μεταξύ των συμμαθητών.

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[37]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 37

Page 39: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Χρήσιμες τεχνικές ενίσχυσης της γραπτής έκφρασης⚫ χρήση υποστηρικτικών βοηθημάτων και μνημονικών μέσων

όπως είναι το φύλλο σχεδιασμού, όπου υπάρχουν προσχεδιασμέ-νες λέξεις – κλειδιά, να καταγράψουν τις ιδέες τους με βάση το σχε-διασμό που απαιτεί η δομή του κειμένου.

Όταν καλούνται να δημιουργήσουν προτάσεις καθώς και, όταν κα-λούνται να συνεχίσουν μια μη ολοκληρωμένη πρόταση ή να συνδυά-σουν προτάσεις, ενισχύεται η συντακτική τους επίδοση και το περιε-χόμενο των παραγράφων που καταγράφουν. ⚫ διαγράμματα. κατά τη συγγραφή παραγράφων με κενά για τη κα-

ταγραφή στοιχείων⚫ όπως το θέμα της παραγράφου, τις βασικές ιδέες, την ιεράρχηση

αυτών των ιδεών και τις συνδετικές λέξεις των προτάσεων, ηβελτίωση στο περιεχόμενο των παραγράφων και της δομής τουςείναι βέβαιη.

⚫ Σημαντικό ρόλο στη μείωση των δυσκολιών στη γραφή παίζει επι-πλέον η διδασκαλία μέσω της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογι-στών, καθώς επιτρέπει στους μαθητές να γράφουν ανεμπόδισταιδιαίτερα αν χαρακτηρίζονται από δυσγραφία. Η χρήση της τεχνο-λογίας κινητοποιεί τους μαθητές να επανεξετάσουν το κείμενότους χωρίς την πρόσθετη δυσκολία της αντιγραφής αξιοποιώνταςτα υποστηρικτικά μέσα του υπολογιστή για τη διόρθωση της ορ-θογραφίας και της σύνταξης.

⚫ να κατηγοριοποιήσουν μια ομάδα λέξεων ⚫ να αντικαταστήσουν την ήδη υπάρχουσα λέξη με την κατάλληλη συ-

νώνυμή της η οποία τους δίνεται παρακάτω και οι μαθητές καλού-νται να επιλέξουν τη σωστή.

⚫ Όσον αφορά τη διδασκαλία του αφηγηματικού κειμένου σε μαθητέςμε Μ. Δ., θα επιμείνουμε περισσότερο στην επίλυση προφορικώνασκήσεων και ασκήσεων που βασίζονται στην ανάπτυξη της επικοι-νωνιακής και κοινωνικής δεξιότητας.

ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣτα παιδιά αποδίδουμε συχνά «ταμπέλες» και χαρακτηρισμούς του

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[38]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 38

Page 40: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

τύπου: γλυκό, έξυπνο, χαρούμενο, δύσκολο, ζωηρό, ανυπάκουο αδιά-φορο… Η απάντηση είναι πολύ εύκολη…. Όλα αυτά μαζί είναι τα παιδιάμέχρι να γίνουν έφηβοι και στην πορεία ενήλικες περνούν από πολλά«φάσματα προσωπικότητας» μέχρι να κατασταλάξουν στο δικό τουςμοναδικό χαρακτήρα. Κάποια από αυτά τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυ-σκολίες μάθησης. Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι μια ομάδα διαταρα-χών που αφορά συγκεκριμένα ελλείμματα σε τομείς όπως η ακα-δημαϊκή επίδοση, η γλώσσα, ο λόγος ή η κινητική λειτουργία. Τα ελ-λείμματα αυτά δεν οφείλονται σε νοητική υστέρηση, αυτισμό, κάποιαδιαγνωσμένη νευρολογική ή άλλη οργανική διαταραχή ή σε περιβάλ-λοντα με περιορισμένα εκπαιδευτικά ερεθίσματα. Συγκεκριμένα, είναιη ελλειμματική λειτουργία του μνημονικού δυναμικού και η δυσκολίαανάκλησης πληροφοριών από τη μνήμη, η δυσκολία στην οργάνωσηπου επηρεάζει σημαντικές λειτουργίες, όπως αυτή της αποθήκευσηςκαι ανάκλησης στο μνημονικό μηχανισμό, της προσοχής, της διαχείρι-σης του χρόνου, του τρόπου μελέτης και γενικότερα της ίδιας της μά-θησης, ελλειμματική προσοχή, αδυναμία συγκέντρωσης και εστίασηςτης προσοχής κατά την διάρκεια εκτέλεσης ενός έργου. Αυτά είναι σεγενικές γραμμές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιώνμε μαθησιακές δυσκολίες. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως για τα παιδιάκαι τους εφήβους το σχολείο είναι ο αντίστοιχος εργασιακός χώροςτων ενηλίκων. Η σχολική επιτυχία, είναι εξέχουσας σημασίας για τηνψυχολογική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού και του επίσης εφήβου,γιατί το παιδί που βιώνει τη σχολική αποτυχία μοιραία θα νιώσει καισυναισθήματα απομόνωσης, ντροπής και όλα αυτά θα έχουν αντίκτυποστη διατήρηση της αυτοεκτίμησής του σε χαμηλά επίπεδα. Βέβαια, αυτόλειτουργεί και αντίστροφα, δηλαδή οι διαταραχές της ψυχικής υγείαςτου ατόμου, σαφέστατα θα ασκήσουν αρνητική επιρροή στις μαθησια-κές του ικανότητες.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ο στόχος των παρεμβάσεων αυτών είναι να βοηθήσουν το παιδί ήτον έφηβο να ξεπεράσει ή να μετριάσει τις δυσκολίες που σημειώνον-ται ως αποτέλεσμα της διαταραχής του, έτσι ώστε να έχει μια επιτυ-χημένη εκπαιδευτική πορεία. Είναι απαραίτητη, λοιπόν, η χρήσημνημονικών στρατηγικών και τεχνικών υποβοήθησης: μνήμης, οργά-νωσης, αποθήκευσης, ανάκλησης, προσοχής, συγκέντρωσης,εστίασης.Αλλιώς τα παιδιά θα βρεθούν χαμένα… στο «κυνήγι γνώσης & μετά-

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[39]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 39

Page 41: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

φρασης…» και δυσκολίας: απόκτησης επαρκών, αναγνωστικών δεξιο-τήτων, παραγωγής γραπτού λόγου, αυτοεκτίμησης, ικανοποίησης,συμμετοχής -απεγλωβισμού από το περιθώριο. Για όλα τα παραπάνω χρησιμοποιούμε το σύνθημα: Όλοι στην τάξη μεδιαφοροποιημένη διδασκαλία που θα έχει τα εξής χαρακτηριστικά:⚫ ευέλικτη ομαδοποίηση (μετωπική, ομάδες, ατομική εργασία). ⚫ συμμετοχική⚫ ποσοτική προσαρμογή-ποιοτική τροποποίηση: Διαφοροποιημένη δι-

δασκαλία δε σημαίνει απλά, λιγότερες ή περισσότερες ασκήσεις,ούτε αποτελεί ποσοτική προσαρμογή, αλλά περιλαμβάνει την ποι-οτική τροποποίηση της διδασκαλίας

⚫ διαφοροποίηση ως οργανικό κομμάτι της διδασκαλίας και όχι στά-διο. Με αυτή την έννοια κάθε νέα μάθηση αποτελεί ευκαιρία για νέαδιαφοροποίηση. Η διαφοροποίηση δεν αφορά μόνο την αντιμετώ-πιση ενός μαθησιακού προβλήματος, αλλά συνεχή μάθηση και πρό-οδο των μαθητών.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΑΘΗΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Για να διασφαλίσουμε την επιτυχία της διδασκαλίας γενικότερα καιτων στόχων ειδικότερα είναι απαραίτητο να οργανωθεί κατάλληλα οχώρος της μάθησης, το μαθησιακό περιβάλλον. Ο εκπαιδευτικός θαπρέπει, λοιπόν, να τον οργανώσει με τέτοιο τρόπο ώστε αφενός ναείναι ευχάριστος και ελκυστικός και αφετέρου να διευκολύνει την μά-θηση με το απαραίτητο εποπτικό υλικό, που θα του χρειαστεί κατά τηδιάρκεια του μαθήματος, αλλά και να διατάξει, να τοποθετήσει τα θρα-νία στο σχήμα που επιθυμεί ώστε να διευκολύνεται η επικοινωνία τουμε το σύνολο των μαθητών και ειδικότερα με τους μαθητές που τονέχουν περισσότερο ανάγκη. Επίσης, είναι εξίσου σημαντικό να επιλέξουμε τον κατάλληλο τύπο δι-δασκαλίας που θα είναι ανάλογος με το μαθητικό δυναμικό της τάξηςμας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μαθητών με μαθησιακές δυ-σκολίες.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ – ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ-ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Γνωρίζοντας ότι η τάξη μου αποτελείται από μαθητές μικτών ικανοτή-των και ότι στην ομάδα αυτή ανήκουν, ενδεχομένως, χαρισματικά παι-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[40]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 40

Page 42: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

διά αλλά και παιδιά ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών είχα χρέος ωςεκπαιδευτικός να «κινηθώ» στη βάση ενός αναλυτικού προγράμματοςμε παράλληλα μαθησιακά αποτελέσματα. ⚫ Να επιμερίσω τις δραστηριότητες σε μικρότερα βήματα. ⚫ Να αντικαταστήσω τις γραπτές οδηγίες με προφορικές⚫ Να μαγνητοφωνήσω το αναγνωστικό και ασκησιακό υλικό. ⚫ Να υπογραμμίσω τα κύρια σημεία. ⚫ Να εκπονήσω συμπληρωματικό μαθησιακό υλικό. ⚫ Να διαμορφώσω ασκήσεις απλούστερης τυπολογίας (π. χ. ερωτή-

σεις πολλαπλής επιλογής, αντιστοιχίσεων, «ναι-όχι», συμπλήρωσηςκενών, σύντομων απαντήσεων).

⚫ Να προσφέρω τη δυνατότητα προφορικής παρουσίασης ή εξέτασης. ⚫ Να εντάξω πρόσθετο εποπτικό υλικό. ⚫ Να αξιοποιήσω την νέα τεχνολογία. ⚫ Να παρέχω τον απαιτούμενο χρόνο στο μαθητή να σκεφτεί και να

απαντήσει. ⚫ Να χρησιμοποιώ κυρίως ερωτήσεις αναγνώρισης και σπάνια ανά-

κλησης. ⚫ Να κάνω χρήση διαγραμμάτων, εικόνων και πινάκων. ⚫ Να δίνω σαφείς οδηγίες.

Ο ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΜΟΥ «ΦΑΚΟΣ» Κατά την εφαρμογή της δικής μου διδακτικής προσέγγισης στηρί-χθηκα: ⚫ Στο «Μοντέλο»: υπό την έννοια του υποδείγματος-προτύπου⚫ Στην υποκειμενική εικόνα του κόσμουτου κάθε μαθητή-πλάγια

σκέψη ⚫ Στη αντίληψη: του «προκαταβολικού οργανωτή»

Ακολούθησα και εφάρμοσα στη δομή την απλοποίηση με συσχετισμόμέσω της διαίσθησης για να προχωρήσω στην ανάλυση, την Παρα-δειγματική-Εικονιστική-Συμβολιστική γνώση με στόχο: Τη Σταθερο-ποίηση-έξις και τη βίωση του συναισθήματος με την ταυτόχρονη

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[41]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 41

Page 43: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

γνώση.

Η έρευνα-σχέδιο δράσης στόχευε στα εξής: ⚫ Σχεδιασμός αλλαγής: ⚫ Κοίτα: παρατήρηση της διαδικασίας και των συνεπειών της αλλαγής⚫ Σκέψου: πάνω στη διαδικασία και στις συνέπειες της αλλαγής και

στη συνέχεια επανασχεδιασμός ⚫ Δράσε: πραγματοποίηση και παρατήρηση⚫ Αναστοχασμός

Οι μαθητές έγιναν ερευνητές εν δράσει με τα ακόλουθα βήματα:

1. Επιλογή κειμένου με ομοφωνία θέμα: Ο πιστός φίλος, κείμενα Α΄ γυ-μνασίου επιλέχθηκε με δική μου έμμεση παρότρυνση που προσφέ-ρει εγγύτητα, βιωματικότητα και πρόκληση ενδιαφέροντος ωςδέλεαρ.

2. Προκαταβολικός Οργανωτής: Προϊδεάζω το μαθητή για την ιστορίαπου θα ακολουθήσει δείχνοντας του μια φωτογραφία ως «ζέσταμα-προθέρμανση»

3. Ανάγνωση τίτλου: Συνειρμός-Αισθήσεις-Εγγύτητα –Εμπειρία καθώςείδαν ως ένα ταξίδι τη ζωή.

4. Παρώθηση, ενθάρρυνση –τόνωση αυτοπεποίθησης-πρόκληση εν-διαφέροντος –συμμετοχής.

5. Εννοιοκεντρική διδασκαλία- οπτικοποίηση: νοερές εικόνες. 6. Καταιγισμός ιδεών: Ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης. 7. λεκτικός πειραματισμός-εγρήγορση-αυτόματη γραφή προσδοκιών

του κειμένου-καταγραφή: λεξιλόγιο σχετικό. 8. Συζήτηση-ανταλλαγή-σχολιασμός πορισμάτων. 9. Όλα τα παραπάνω λειτούργησαν ως κίνητρα υποδαύλισης Φαντα-

σίας με «πηδάλιο» τη σκέψη, εμπειρία & γνώση

Η διαχείριση ιδιαιτεροτήτων μαθητών με τη βοήθειατης δημιουργικής γραφής

Τα βήματα που ακολουθούνθησαν οι μαθητές κατά την νοηματικήχαρτογράφηση ήταν τα εξής:

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[42]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 42

Page 44: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Καταγράφουν το θέμα (τίτλο της ενότητας) και το κυκλώνουν. ⚫ Διαβάζουν προσεκτικά το πρώτο μέρος, την παράγραφο. ⚫ Με την χρήση αυτό-ερωτήσεων βρίσκουν την κεντρική ιδέα και τις

δευτερεύουσες έννοιες που την υποστηρίζουν. ⚫ Καταγράφουν αυτές τις έννοιες (κεντρικές και υποστηρικτικές) με

περιληπτικό τρόπο ή με ένα απλό σχεδιάγραμμα. ⚫ Ελέγχουν την κεντρική ιδέα της παραγράφου, την κυκλώνουν και

τραβούν γραμμές ή βέλη για να δείξουν τις μεταξύ τους σχέσεις. ⚫ Επαναλαμβάνουν τα ίδια βήματα για τις επόμενες παραγράφους. ⚫ Συνδέουν τις κεντρικές ιδέες μεταξύ τους και με το θέμα.

ΒΗΜΑΤΑ1. Ο ρόλος μου ήταν: Εμψύχωση-διευκόλυνση, Εμβάπτιση νέων δε-

δομένων, Ενθάρρυνση για νέες ιδέες, Πειραματισμό, Προβληματι-σμό: έξυπνο -ευρηματικό. Ενίσχυση προβλέψεων για πορείαγεγονότων με στόχο την αυτορρύθμιση και τη μεταγνώση

2. Ζήτησα από τα παιδιά τη δημιουργία μιας ιστορίας βάσει συλλογήςλεκτικών δεδομένων.

3. Τα άφησα να κάνουν λάθος και λειτούργησα ως διαρρυθμιστής λά-θους- με σταδιακή αποδόμηση και χειρισμό ως ανατροφοδότησηστη μεταθεώρηση.

4. Τα βοήθησα σε σταδιακή οικοδόμηση με ενεργοποίηση προηγού-μενης γνώσης υποβάθρου (με Καθοδηγούμενη διδασκαλία και τρό-πος διαλογικό), και ο εκτροχιασμός προκάλεσε ανατροπή-έκπληξημέσω της επεξεργασίας, αναστοχασμού και του έλεγχου της μάθη-σης.

Το αποτέλεσμα: Ανακαλυπτική: επεξεργασία-μετασχηματισμό σεσωστή δόμηση

Οι μαθητές έγιναν ακροατές

Διαβάζω μεγαλόφωνα, αργά και παραστατικά το κείμενο, υποδυόμενηκατά κάποιο τρόπο θεατρικό τα διάφορα πρόσωπα που συμμετέχουν⚫ Μεγαλόφωνη ανάγνωση-θεατρικότητα –ύφος με ένταξη στο χωρο-

χρονικό του περιβάλλον⚫ Επαφή-εξοικείωση

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[43]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 43

Page 45: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Η στρατηγική της παράφρασης: αποκωδικοποίηση ⚫ Εναλλακτικές φράσεις-συμφιλίωση: λύσεις κυριολεξίας-μεταφοράς⚫ Επεξήγηση: συνώνυμα-εμπλουτισμός⚫ Αυτορρύθμιση-Αυτοδιαχείριση:⚫ σημειώσεις λέξεων-βασικά σημεία:⚫ Προσέγγιση: οικοδόμηση-πρόσληψη (Piaget)⚫ Σταδιακή-βαθμιαία-ανακαλυπτική (Bruner) και δημιουργία με ενό-

ραση.

Οι μαθητές έγιναν ο κριτικοί… αναγνώστεςΣιωπηρή ανάγνωση από το μαθητή: Η ανάγνωση μπορεί να επαναλη-φθεί και για περισσότερες από μία φορές. Την τελευταία φορά ο μα-θητής υπογραμμίζει τυχόν λέξεις ή φράσεις που τον δυσκόλεψαν καιεμποδίζουν την κατανόηση του κειμένου με την αρχή της Διάθεσηςχρόνου σκέψης & Μαθησιακό συμβόλαιο Προφορική Αποκωδικοποίηση του κειμένου: Σύλληψη μέσω αντίλη-ψης και σύνθεση του όλου:Σε αυτό το στάδιο ως εκπαιδευτικός προ-σπάθησα μέσω της συζήτησης και με την υποβολή ξεκάθαρων καισύντομων ερωτήσεων να εκμαιεύσω απαντήσεις που αφορούν τηνκατανόηση του κειμένου, και να ενισχύσω την αυτοπεποίθησή του.Επιπροσθέτως, ενισχύεται η αντίληψη, μνήμη, σκέψη, προσοχή με Δο-μική και Μορφολογική ανάλυση: αποσυναρμολόγηση, Γνωστική καινοηματική Χαρτογράφηση, ανατροφοδότηση-ενεργοποίηση-ενίσχυσηπαραγωγικής-δημιουργικής σκέψης με βάση τη ζώνη της επικείμενηςανάπτυξης (Vygotsky): πλαίσιο & δυνατότητες που προσφέρει η συ-σχέτιση του δημιουργικού αρχικού με το κείμενο: Σύγκριση : νόμοςομοιότητας, συμμετρίας. Επίσης, χρησιμοποίησα την παραβολή-σύμ-φυρση-παραθέματα άλλων κειμένων: παραμύθι, διάλογος, ποίημα,ταινία, ώστε μέσω της επανάληψης να αποκτήσουν ενίσχυση και σύν-δεση της γνώσης με άμεση ανταπόκρισηΕπήλθε: 1. γνωστική σύγκρουση: ιδέες μαθητών με ομαλή τροποποίηση (πε-

ριβάλλον και μεταβίβαση) και διορατική ευαισθησία μέσω του γνω-ριστικού πεδίου.

2. Μηχανισμός εξισορρόπησης: αφομοίωσης & προσαρμογής (συμ-πληρωματική δυναμική).

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[44]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 44

Page 46: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

3. Μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν –μαθαίνουν πράττοντας:Bruner-Dewey.

4. μεταφορά γνώσης νέων καταστάσεων με δράση-αλληλεπίδρασηκαι με μέθοδο σπειροειδή και κυκλική.

Ακολουθεί μια άσκηση πολλαπλών επιλογών στην οποία οι μαθητέςκαλούνται να επιλέξουν τη σωστή απάντηση, την οποία θα πρέπει νααναζητήσουν στο κείμενο. Στόχος της άσκησης αυτής είναι να κατα-κτήσουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες την υπερδομή του αφη-γηματικού κειμένου μέσα από την κατανόηση βασικών πληροφοριώνγια την ιστορία και την πλοκή. Οι δράσεις ήταν κοινές με διαφορο-ποίηση διατύπωσης.

Οι μαθητές έγιναν φιλόλογοι-φιλόσοφοι-ψυχολόγοι-κοινωνιολόγοιΜε τη θεωρία της Μορφολογικής Ψυχολογίας: αναδημιουργική καιυπερμάθηση, έγιναν οι εξής επεμβάσεις: ⚫ Αλλαγή τίτλου- Ονοματοποιία-Σύμβολα⚫ Επεξεργασία του αρχικού κειμένου με αλλαγή διάταξης και αναδιορ-

γάνωση - αποσπασματικότητα και αναπαραγωγή⚫ Αφαίρεση ή πρόσθεση περιγραφικών στοιχείων, υπόταξης-παράτα•

ξης, αλλαγή σύνταξης και παρατηρήσεις⚫ Τροποποίηση αφήγησης (τεχνικές, αφηγητή)-επέμβαση δομής: αρχή-

εξέλιξη⚫ Ανίχνευση ιδιαίτερου λεξιλογίου⚫ Συμπλήρωση κενών: «ελλιπούς πληροφορίας»: ενίσχυση ελλείμμα-

τος λεξιλογίου (νόμος της εγγύτητας και συνέχειας)⚫ Ομοιότητητα-Βιωματικότητα: ενσωματωμένης συσχέτισης. Για πα-

ράδειγμα: Σκέψου: αν ήσουν εσύ ο ήρωας; (ενσυναίσθηση και κα-τανόηση του χωροχρόνου της ιστορίας)

⚫ Συνέχεια- Διαχρονική προσέγγιση –Συσχέτιση με το παρόν: ευκαιρίαανάδειξης προσωπικών βιωμάτων –λύτρωσης από αρνητικά συναι-σθήματα.

ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑΤα παιδιά έγιναν: 1. μυθοποιοί-κοσμοποιοί μέσα από ομάδα ρόλος:συμμετοχικό μοίρασμα πολιτισμού (Bruner). 2. συγγραφείς-σεναριο-

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[45]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 45

Page 47: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

γράφοι-σκηνοθέτες

Οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν:⚫ Ελάχιστη προσπάθεια: εύκολος, σύντομος δρόμος-τροποποίηση⚫ προσχεδίαση προφορικά ή γραπτά: θέση ομιλητή-προσαρμογή

λόγου⚫ Αναδιήγηση του αρχικού κειμένου με παραλλαγές: Ημερολόγιο, ρη-

τορική, δραματοποίηση, θεατρικό, βιογραφία, επιστολή, κόμικς, ανα-κοίνωση ιστορίας ως σύντομη είδηση.

⚫ Κατασκευή χαρακτήρων: λόγια, πράξεις, συνήθειες, σχόλια άλλων. ⚫ εμπλουτισμό με εναλλακτικές φράσεις: συνώνυμα, λογοπαίγνιο…⚫ Επέμβαση-παρεκροπή ανατροπή-: σκηνικό, αλλαγή χαρακτήρων, έκ-

βασης⚫ Παρείσφρυση άλλων αφηγηματικών τεχνικών: ζήτησα από τους μα-

θητές μαζί με την ομάδα τους να υποδυθούν τους πρωταγωνιστέςτης ιστορίας και να παίξουν ένα μικρό θεατρικό δρώμενο. Η δραμα-τοποίηση της υπόθεσης, βοηθά να κατανοήσουν βαθύτερα τηνπλοκή και το χωροχρονικό πλαίσιο της ιστορίας, πετυχαίνουμε τηνενεργητική συμμετοχή του σε μια νέα περίσταση επικοινωνίας, επι-τυγχάνουμε την ικανοποίηση, ευχαρίστηση και αυτοπεποίθηση τουμαθητή μέσα από αυτή του τη συμμετοχή, παράγοντας ιδιαίτερα ση-μαντικός για την επίτευξη των διδακτικών μας στόχων.

⚫ Επίσης, ζήτησα να γράψουν -με τη δική μου καθοδήγηση- ένα σύν-τομο κείμενο σχετικά με την υπόθεση της ιστορίας μας και μάλιστανα επιμεληθούν και την εικονογράφηση για να το δημοσιεύσουμεστη σχολική εφημερίδα. Ακόμα εκτέλεσαν και χρέη ταχυδρόμου, με-ταφέροντας το νέο κείμενο από τη τάξη τους στη συντακτική ομάδατης εφημερίδας. Έτσι, ο μαθητής αποκτά δεξιότητες και στο γραπτόλόγο και στην επικοινωνία. Εξοικειώνεται με τα διάφορα μέσα επι-κοινωνίας που διευκολύνουν την καθημερινή μας επαφή με τονκόσμο (π. χ. ταχυδρομείο, εφημερίδες κ. λπ. ) και αποκτά λεξιλόγιοικανό για ομιλία, ακρόαση και κατανόηση ποικίλων περιστάσεωνεπικοινωνίας.

⚫ Τους έθεσα την εργασία: Αν σκηνοθετούσατε μια ταινία μικρού μή-κους, εμπνευσμένη από το θέμα του κειμένου, τι τέλος θα δίνατε….

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[46]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 46

Page 48: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Αποτελέσματα:⚫ συναισθηματική εμπλοκή –ρόλος: ρυθμιστές-αναδημιουργοί⚫ Ενεργητική συμμετοχή: χειρισμός αντικειμένων με την πηγή γνώσης⚫ Εξελιγκτική διαδικασία καταγραφής πραγματικότητας-αναπαρά-

σταση εμπειρίας κόσμου: Ενίσχυση μέσω δικών τους εμπειριών⚫ Αντιμετώπιση φόβου προσωπικής δημιουργίας⚫ Ψυχοθεραπεία: ικανοποίηση, εκτόνωση⚫ Συμβουλευτική: συνεργασία, ανταλλαγή⚫ Κοινωνικοποίηση: συμμετοχή, αποδοχή ⚫ «Κοινωνική μάθηση» (Bandura)⚫ «σπόροι» δημιουργικής επινόησης: με μια δική τους εκδοχή για το

μήνυμα της ιστορίας, αφήγηση δική τους εμπειρίας, καταγραφή ιστο-ρίας από μία εναρκτήρια φράση ή παροιμία, συλλογή διαθεματικούυλικού: Διαδίκτυο, Τύπο, Κινηματογράφο, Μουσική, Ζωγραφική,Συρραφή ιστορίας από τις συλλογές

⚫ Καλλιέργεια της η κριτικής δημιουργικής σκέψης και της μεταγνώσηςμέσα από άσκηση στην οποία οι μαθητές καλούνται να εξιστορήσουνπροφορικά την ιστορία σε ένα φίλο τους, ο οποίος δε τη γνωρίζειμε τις οδηγίες: μη ξεχάσεις ότι θα πρέπει να αναφερθείς στα παρα-κάτω.

– Στο Πού και το Πότε συμβαίνει η ιστορία. – Στο πρωταγωνιστή και στα άλλα πρόσωπα της ιστορίας. – Στο πώς ξεκινά η ιστορία. – Στα γεγονότα που ακολουθούν. – Στη λύση του προβλήματος. – Στα συναισθήματα και τις σκέψεις του ήρωα για ό,τι συνέβη. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ομάδων περιείχε τα ευρή-ματα: 1. «ανάνηψη» με την ανάληψη κοινωνικών ρόλων: ευθύνη,κύρος. 2. Με δράση- επέμβαση- ανατροπή πήραν το ρόλο του: δικα-στή-κριτή, δημοσιογράφου, συμβούλου, διαμεσολαβητή, ανθρωπιστή,ακολούθησαν την παρασκηνιακή δράση και τέλος έκαναν τον ήρωααπό θύμα επαναστάτη. Επίσης, εξασκήθηκαν στην: διαλεκτική, κριτική επεξεργασία, «διαβού-

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[47]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 47

Page 49: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

λευση»: επιχειρηματολογία και υποστήριξή της, βελτίωση γλωσσικήςέκφρασης και ένιωσαν: ικανοποίηση-χαρά μέσα από «ξεδίπλωμα»-εκτόνωση και αντιμετώπισαν το φόβο της κοινωνικής «έκθεσης».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΕΠΙΜΥΘΙΟ

Με αρχή τα παρακάτω: «[…] ο σκοπός μου είναι να χτυπήσω δύο λα-γούς με μια ντουφεκιά. Να απεικονίσω με ειλικρίνεια τη ζωή και μετην ευκαιρία αυτή, να δείξω πόσο η ζωή αυτή αποκλίνει από τηνόρμα», Τσέχωφ και το «Διευκολυντικό περιβάλλον», Winnicott, αν-τιμετώπισα τη διδασκαλία με την ακόλουθη ρήση: «Εκπαίδευση, δενείναι να γεμίζεις τον μαθητή με  γνώσεις από έξω προς τα μέσα. Είναινα βγάζεις από μέσα προς τα έξω τις ψηλότερες ευγενέστερες και κα-λύτερες ιδιότητες που βρίσκονται έμφυτες στο κάθε άτομο». Οι αξίες, λοιπόν, και οι στάσεις δεν βρίσκονται απλά αποθηκευμένεςστα κείμενα, έτοιμες να ανασυρθούν και να προσαρμοστούν στουςόρους της πραγματικής ζωής. Οι αξίες και οι στάσεις που προβάλλον-ται από τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις του κόσμου είναι προτάσειςζωής για επεξεργασία, συζήτηση, διυποκειμενικό έλεγχο. (Φρυδάκη2006: 54). Είναι όψεις του πραγματικού ή του επιθυμητού που μπο-ρούν να δομήσουν κάτι στο είναι των μαθητών, μόνο εφόσον δοθούντα ερεθίσματα για ελεύθερη διαπραγμάτευσή τους. Μαθαίνοντας ναελέγχουν το λογοτεχνικό έργο, να προσανατολίζονται στο διαφορε-τικό κόσμο που τους προτείνει, να μορφοποιούν μια θεώρηση, η οποίανα ανταποκρίνεται σωστά σε αυτό, ασκούνται να κάνουν την ίδια ερ-γασία στον κόσμο που τους περιβάλλει και να αναζητήσουν τις ση-μασιολογήσεις, διαμορφώνοντας την εμπειρία τους (Alter 1985: 71).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΕλληνόγλωσσηΑλεξίου, Β. (1999). Κι οι φιλόλογοι τι χρειάζονται σε τούτους τους μικρόψυ-

χους καιρούς; (Σκέψεις για το μάθημα της λογοτεχνίας στο σημερινό σχο-λείο), Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, 52, 92-99.

Αποστολίδου, Β. , & Χοντολίδου, Ε. (1999). Λογοτεχνία και Εκπαίδευση,Αθήνα: Τυπωθήτω, Γιώργος Δαρδανός.

Αποστολίδου, Β. (1997) Η Συμβολή του Μαθήματος της Λογοτεχνίας στην

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[48]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 48

Page 50: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Προώθηση της Δημιουργικής Ανάγνωσης, στο: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου,Ανάγνωση και Σχολείο, Διημερίδα για τους Εκπαιδευτικούς της Πρωτο-βάθμιας Εκπαίδευσης, 61-71.

Γεώργας, Δ. (1995). Κοινωνική Ψυχολογία, (τόμ. Α΄), Αθήνα: Αυτοέκδοση.

Γεωργογιάννης, Π. (1995). Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας, (τόμ. 1),Αθήνα: Gutenberg.

Κουκουλομάτης, Δ. (1996). Λογοτεχνία και Γλώσσα στην Πρωτοβάθμια καιΔευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Θεωρία και Πράξη), Αθήνα: Έλλην.

Ματσαγγούρας, Η. (1998). Στρατηγικές Διδασκαλίας. H Κριτική Σκέψη στηΔιδακτική Πράξη. Αθήνα: Αθήνα: Gudenberg.

Παπούλια- Τζελέπη, Π. (1990). Ηθική Αγωγή και Εκπαίδευση, στην Παιδα-γωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια (τόμος 4, σ. 2255-2259).Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Πουρκός, Μ. (1997). Ο ρόλος του Πλαισίου στην Ανθρώπινη Επικοινωνία,την Εκπαίδευση και την Κοινωνική-ηθική Μάθηση. Αθήνα: Gutenberg.

ΥΠ. Ε. Π. Θ. , Π. Ι. , Προγράμματα Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτερο-βάθμιας Εκπαίδευσης, Θεωρητικές Επιστήμες, Αθήνα 2000.

Φρυδάκη, Ε. (2006). Σύγχρονοι προσανατολισμοί της διδακτικής και νέοι δι-δακτικοί δρόμοι για το μάθημα της Λογοτεχνίας, Νέα Παιδεία, 117, 43-57.

Φρυδάκη, Ε. (2003). Η Θεωρία της Λογοτεχνίας στην Πράξη της Διδασκα-λίας, Αθήνα: Κριτική.

Χαντζή, Α. (1992). Στάσεις, στην Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαί-δεια (τόμος 8, σ. 4362-4365). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

ΞενόγλωσσηΑlter, J. (1985). “Προς τι η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας”; στο: Συνέδριο του

Σεριζί, Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, (μτφρ. Ι. Ν. Βασιλαράκης), (σ. 63-74), Αθήνα: Επικαιρότητα.

Coles, M. , & Robinson, W. , (1991). Teaching Thinking: A Survey of Program-mes in Education, Bristol: The Bristol Press.

Costa, A. (1991). “Teacher Behaviors that Enable Students Thinkings”, inCosta, A: Developing Minds, Alexandria, VA: ASCD, p. p 190-198.

Dillon, J. (1994). Using Discussion in Classrooms. Open University Press.

Μ Α Θ Η Σ Η Κ Α Ι Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Κ Ε Σ Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ε Σ Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ

[49]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 49

Page 51: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Doubrovsky, S. (1985). “Η Άποψη του Καθηγητή”, στο: Συνέδριο του Σεριζί,Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, (μτφρ. Ι. Βασιλαράκης), (σ. 12-26). Αθήνα:Επικαιρότητα.

Gage, N. , & Berliner, D. (1988). Educational Psychology. Boston: HoughtonMifflin.

Gagné R. M. (1977). The Conditions of Learning, 3rd ed. , New York: Holt, Ri-nehart and Winston.

Gagné, R. M. (1984). “Learning Outcomes and their Effects: Useful Catego-ries of Human Performance”, American Psychologist, 39, 377-385.

Gardner, P. (1989). “Neutrality in Education” in Goodin, R. E. , & Reeve, A.(επιμ), Liberal Neutrality. New York: Routledge.

Greimas, A. (1985). “Μετάδοση και επικοινωνία” στο: Συνέδριο του Σεριζί,Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, (μτφρ. Ι. Βασιλαράκης), (σ. 27-40). Αθήνα:Επικαιρότητα.

Hare, W. , & Portelli, J. (1993). What to do?. Halifax: Fairmount Books.

Hogg, E. , & Vaugham. (1995). Social Psychology: An Introduction, London:Prentice Hall.

Ηovland, C. , & Rosenberg, M. (1960). Attitude Organization and Change,Yale: New Haven.

Reinsmith, W. (2002). “The Literature and Life: Helping Students See”, Eu-reca Studies in Teaching Short Fiction, 3, 10-15.

Tobin, K. (1987). “The Role of Wait Time in Higher Cognitive Level Learning”Review of Educational Research, p. p

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[50]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 50

Page 52: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Έλα στη θέση μου!(Ρατσισμός)

Γιατρά ΖωήΠΕ02

[email protected]

Γνωστικό Αντικείμενο: Έκφραση-ΈκθεσηΤάξη: Β΄ Λυκείου

Ενότητα: Βιογραφικά είδη, θέματα για συζήτηση και έκφραση – έκθεσησχετικά με τον χαρακτηρισμό ατόμου, τις στερεότυπες αντιλήψεις, τονφυλετικό και κοινωνικό ρατσισμό.

1. ΕισαγωγικάΠρόκειται για μια διδακτική πρόταση που αφορά το μάθημα Έκ-φραση-Έκθεση της Β΄ Λυκείου. Δημιουργήθηκε με αφορμή τηνπαγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού, καθώς και την ενότητα Ρα-τσισμός του διδακτικού εγχειριδίου της Β΄ Λυκείου και στη συνέ-χεια εμπλουτίστηκε με αφορμή τη δράση ατόμων με αναπηρία τηςπεριοχής μας. Η προσπάθεια εστίασε στην καλλιέργεια ενσυναί-σθησης των μαθητών γι’ αυτό και δόθηκε ο τίτλος: Έλα στη θέσημου. Αυτό που επιδιώκεται είναι να υπογραμμιστεί ότι με τη συνεργασίακαι την άρση των προκαταλήψεων όλα είναι σίγουρα καλύτερα. Η παρέμβαση ουσιαστικά αφορμάται από την Θεματική ενότητα«Ρατσισμός», ωστόσο άπτεται του περιεχομένου σχεδόν ολόκλη-ρης της ύλης της Β΄ Λυκείου, καθώς ζητά από τους μαθητές παρα-γωγή διαφορετικών κειμενικών ειδών (είδηση, κόμικ, βιογραφικόσημείωμα, ημερολόγιο, παρουσίαση θεατρικής παράστασης), πουαναφέρονται σε άλλες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου. Επίσης, μέσα από την αναζήτηση της σημασίας λέξεων και την κα-

[51]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 51

Page 53: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

τασκευή εννοιολογικών χαρτών οι μαθητές εμβαθύνουν στις έν-νοιες του Ορισμού και της Διαίρεσης που περιλαμβάνονται στηνδιδακτέα ύλη. Αναμφισβήτητα πρόκειται για θέμα διαχρονικά επίκαιρο πουαφορά όλους και αγγίζει τους έφηβους μαθητές και έγινε προσπά-θεια για μια διαφορετική - διευρυμένη προσέγγιση.

2. Σύντομη περιγραφή -ΣκεπτικόΟι μαθητές, και ειδικότερα του ΕΠΑΛ, είναι συνήθως προκατειλημμέ-νοι με το μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης. Ως αφορμή, για να πειστούνγια τη χρησιμότητά του και την πρακτική εφαρμογή στη ζωή, παρα-κολουθούν σχετικό βίντεο.(https://www.youtube.com/watch?v=KhMq 6FR7KUo)

Η παρούσα προσέγγιση επιχειρεί να κινητοποιήσει τους μαθητές στομάθημα και να τους προκαλέσει να ασχοληθούν με το ρατσισμό καιτη διαφορετική αντιμετώπιση διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Το πε-ριεχόμενό της συνίσταται στην προσέγγιση της ενότητας του σχολικούεγχειριδίου που αφορά τα στερεότυπα και τον ρατσισμό (κοινωνικό-φυλετικό) μέσα από μια ανακαλυπτική, διερευνητική βιωματική δια-δικασία μάθησης που αξιοποιεί τις δυνατότητες του διαδικτύου.Συνδυάζει αναζήτηση στο διαδίκτυο και παραγωγή λόγου σε αυθεν-τική επικοινωνιακή περίσταση, καθώς και τη δημιουργία κόμικ τηνοποία κάθε ομάδα θα αναρτήσει στο ιστολόγιο της τάξης.

3. Πορεία και Μέθοδος ΔιδασκαλίαςΗ διδακτική αυτή πρόταση ακολουθεί το ΝΠΣ για τη ΝεοελληνικήΓλώσσα της Β΄ Λυκείου τόσο όσον αφορά στα μέσα και τη μέθοδο δι-δασκαλίας που χρησιμοποιούνται κατά την υλοποίησή της όσο καιστους στόχους τους οποίους υπηρετεί.

Για το συγκεκριμένο θεματικό κύκλο το ΑΠΣ και οι σχετικές οδηγίεςδιατυπώνουν: «στόχος είναι να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές γύρωαπό τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα και να τους ενισχύσει στηνπροσπάθειά τους να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τον κόσμο πουτους περιβάλλει. Ειδικότερα να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τιςανθρώπινες σχέσεις καθώς και τις επιπτώσεις σ’ αυτές που προκαλούνοι διάφορες προκαταλήψεις και τα στερεότυπα».

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[52]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 52

Page 54: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

4. ΣτόχοιΓνωστικοί / Μαθησιακοί:

Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ Να προσεγγίσουν τους όρους στερεότυπα, προκαταλήψεις και ρα-

τσισμός και να συμμετάσχουν ενεργητικά στην κατανόησή τους. ⚫ Να ασκηθούν στη συγκέντρωση υλικού από διάφορες πηγές και την

κατάλληλη επεξεργασία του για τη σύνθεση ενός δικού τους κειμέ-νου.

⚫ Να χρησιμοποιήσουν αφαιρετική και κριτική σκέψη, ώστε να εκφρα-στούν σύντομα και περιεκτικά.

Παιδαγωγικοί:

Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ Να αποκτήσουν την ικανότητα συνεργασίας στα πλαίσια μιας ομά-

δας και την εμπειρία στην κατανομή ρόλων και υποχρεώσεων. ⚫ Να εξασκηθούν στη διερευνητική και συνεργατική μάθηση. ⚫ Να αυτενεργήσουν και να οικοδομήσουν νέα γνώση, αξιοποιώντας,

εμπλουτίζοντας ή τροποποιώντας υφιστάμενες γνωστικές δομές. ⚫ Να ασκηθούν σε δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιο-

λόγησης στο πλαίσιο της ανατροφοδότησης τόσο σε επίπεδο ενδο-ομαδικό όσο και σε αυτό της ολομέλειας, αξιοποιώντας τιςεπισημάνσεις της ομάδας, των άλλων ομάδων και του εκπαιδευτι-κού.

⚫ Να προβληματιστούν και να υιοθετήσουν στάση απόρριψης απέναντιστη ρατσιστική συμπεριφορά.

⚫ Να αναγνώσουν δημιουργικά και κριτικά πολυτροπικά κείμενα, αξιο-ποιώντας τα για την παραγωγή των δικών τους κειμένων.

⚫ Να λειτουργήσουν πολλαπλασιαστικά, ώστε να μεταδώσουν τηνεμπειρία και το μήνυμα του οποίου έγιναν αποδέκτες.

Τεχνολογικοί:

Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ Να έρθουν σε επαφή με τους υπολογιστές και την τεχνολογία στα

πλαίσια ενός φιλολογικού μαθήματος και να κατανοήσουν τη διά-δοση των ΤΠΕ σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης.

Ε Λ Α Σ Τ Η Θ Ε Σ Η Μ Ο Υ ! ( Ρ Α Τ Σ Ι Σ Μ Ο Σ )

[53]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 53

Page 55: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Να ασκηθούν γενικά στην αξιοποίηση πολυμέσων με τα οποία θααντιληφθούν διαφορετικούς κώδικες επικοινωνίας από το γλωσσικό.

⚫ Να εξοικειωθούν με τη χρήση του διαδικτύου και να είναι σε θέσηνα το χρησιμοποιούν ως περιβάλλον μάθησης και εργασίας και νακαλλιεργήσουν δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού.

⚫ Να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν το ιστολόγιο της τάξης, για νακάνουν πράξη τη ζωντάνια της έκφρασης και της επικοινωνίας.

Οργάνωση της τάξης

Οι μαθητές της τάξης χωρίζονται σε ομάδες των 3-4 ατόμων φροντί-ζοντας να συμμετέχει σε κάθε ομάδα τουλάχιστον ένα μαθητής με ευ-χέρεια στη χρήση των εργαλείων Τ. Π. Ε. Κατά τη διαδικασία τηςσυγκρότησής τους ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει συμβουλευτικά, επι-διώκοντας τη διασφάλιση της ανομοιογένειας των ομάδων ως προςτις μαθησιακές επιδόσεις τους. Αντίστοιχα, διακριτική είναι η παρουσίατου κατά τη φάση της κατανομής ρόλων μεταξύ των μελών της ομά-δας οι οποίοι μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: χειριστής ηλε-κτρονικού υπολογιστή, γραμματέας, συντονιστής, σύνδεσμος με τιςάλλες ομάδες, παρουσιαστής.

Ο εκπαιδευτικός παρακολουθεί διακριτικά, κατά τις επιμέρους φάσεις,την πορεία των εργασιών και τις δεξιότητες (συγγραφικές, συνεργα-τικές, τεχνολογικές) των μαθητών και παρεμβαίνει με υποδείξεις καιανατροφοδότηση των ομάδων.

6. Πορεία υλοποίησης

Α΄ φάση (παραγωγή κειμενικών ειδών)

Στην α΄ φάση οι μαθητές αναζητούν τη σημασία λέξεων-κλειδιών καιμέσα από τα ηλεκτρονικά λεξικά και τα σώματα κειμένων γνωρίζουντην Πύλη για την ελληνική γλώσσα.

Ενημερώνονται σχετικά και αναζητούν και ιστορικά στοιχεία για τοφαινόμενο του ρατσισμού. Συλλέγουν υλικό για προσωπικότητες πουαγωνίστηκαν κατά του ρατσισμού (Νέλσον Μαντέλα, Μάρτιν ΛούθερΚινγκ) και χρησιμοποιώντας διαδικτυακά εργαλεία δημιουργούν πο-λυμεσικά κείμενα με στοιχεία από τη ζωή και τη δράση τους. Κάθε

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[54]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 54

Page 56: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ομάδα αναλαμβάνει διαφορετική πτυχή του θέματος (φυλετικός, κοι-νωνικός, εθνικός).

Παρακολουθούν σχετικά βίντεο, ευαισθητοποιούνται και καλούνταινα εκφράσουν τα συναισθήματα και τον προβληματισμό τους μέσααπό κείμενα λιγότερο ή περισσότερο συναισθηματικά, λιγότερο ή πε-ρισσότερο εκτενή (ανάλογα με το τι απαιτεί το συγκεκριμένο κειμενικόείδος).

Τα βίντεο αφορούν: ⚫ Μαρτυρίες αλλοδαπών για τον τρόπο αντιμετώπισής τους. ⚫ Μαρτυρίες ΑΜΕΑ για τις δυσκολίες αλλά και τους τρόπους που

έχουν εφεύρει για να ξεπερνούν τα σημεία που διαφέρουν. ⚫ Μαρτυρίες Ελλήνων μεταναστών. ⚫ Καταγγελίες για την επιβολή συγκεκριμένου προτύπου ομορφιάς. ⚫ Διακωμώδηση ικανοτήτων των γυναικών. ⚫ Τραγούδια που υποστηρίζουν τα δικαιώματα όλων ανεξαιρέτως των

παιδιών.

Καλούνται να παράγουν κείμενα:⚫ Σελίδα ημερολογίου⚫ Επιστολή διαμαρτυρίας⚫ Κόμικ⚫ Συννεφόλεξο

Β΄φάση (παρακολούθηση θεατρικής παράστασης)

Εκτός από την παραδοσιακή διδασκαλία και τη δημιουργική αξιοποί-ηση των δυνατοτήτων των ΤΠΕ περιλαμβάνεται και η παρακολούθησηθεατρικής παράστασης. Στην β΄ φάση οργανώνεται από τον εκπαι-δευτικό σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς και αρχές (ΚΕΦΙΑΠ,Δ/νση Δ/θμιας, Διεύθυνση σχολείου) παρακολούθηση θεατρικής πα-ράστασης στην οποία πρωταγωνιστούν άτομα με αναπηρία.

Η παρακολούθηση βίντεο, ταινιών και γενικά πολυμεσικού υλικούείναι παράγοντας που ευχαριστεί τους μαθητές. Πολύ περισσότερο ηπαρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης διευρύνει περισσότεροτους ορίζοντές τους, καθώς, λόγω κοινωνικών και οικονομικών συγ-

Ε Λ Α Σ Τ Η Θ Ε Σ Η Μ Ο Υ ! ( Ρ Α Τ Σ Ι Σ Μ Ο Σ )

[55]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 55

Page 57: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

κυριών, σπάνια δίνεται η δυνατότητα παρακολούθησης θεατρικών πα-ραστάσεων, και βοηθά να συνδεθεί η πραγματική ζωή με την εικονικήτου διαδικτύου.

Η παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης εκτός από την πολιτι-στική της διάσταση, τους δίνει δυνατότητα να αντιληφθούν ότι όλααυτά συμβαίνουν δίπλα μας και όχι κάπου αλλού ή αφορούν κάποιουςάλλους ή έχουν απλώς θεωρητική διάσταση. Πολύ περισσότερο αφούπρωταγωνιστές είναι ΑΜΕΑ και αυτό αποδεικνύει τη δυναμική, τηνπροσπάθεια και την ισοτιμία.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[56]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 56

Page 58: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Γ΄ φάση (οργάνωση εκδήλωσης, ανάρτηση στο ιστολόγιο)

Στην γ΄ φάση οι μαθητές θα αξιοποιήσουν τις γνώσεις και τις εμπει-ρίες που αποκόμισαν, για να οργανώσουν εκδήλωση με την οποία θαπαρουσιάσουν τα όσα έμαθαν και βίωσαν στους συμμαθητές τους.Έτσι εντάσσεται το εγχείρημα στα πλαίσια πραγματικής περίστασηςεπικοινωνίας και βλέπουν την πρακτική εφαρμογή του μαθήματος στηζωή. Οργανώνουν την παρουσίαση, προετοιμάζουν και διακοσμούνανάλογα το χώρο και δημιουργούν κειμενικά είδη με πρακτική εφαρ-μογή στην εκδήλωση (ανακοίνωση, αφίσα, πρόσκληση, διαφημιστικό).

Μπορεί η εκδήλωση να πλαισιωθεί και με δρώμενο- δημιουργία τωνμαθητών που να περνά την εμπειρία και το μήνυμα που αποκόμισανκαι θέλουν να μεταδώσουν. Όλα αυτά θα αξιοποιηθούν και ηλεκτρο-νικά αφού το υλικό και το περιεχόμενο της εκδήλωσης θα αναρτη-θούν στο ιστολόγιο της τάξης(http://dekaeksarides. blogspot. gr/)Επιπλέον θα μπορεί συνεχώς να εμπλουτίζεται και να βελτιώνεται.

7. Αποτίμηση

Οι μαθητές με αυτή την προσέγγιση νιώθουν την πρακτική αξία καιεφαρμογή όσων διδάσκονται. Ταυτόχρονα ενημερώνονται για τηδράση φορέων που ίσως δεν γνώριζαν και αναπτύσσουν την ενσυ-ναίσθηση. Όσον αφορά στην εκδήλωση το ενδιαφέρον είναι πολύ πιοέντονο σε σχέση με άλλες αντίστοιχες εκδηλώσεις που έχουν μόνο τορόλο του ακροατή. Καθένας προσπαθεί να ανταποκριθεί στο ρόλο καιτις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει καθώς δεν πρόκειται για θεωρη-τικό κατασκεύασμα μόνο για τις ανάγκες του μαθήματος και της εξέ-τασης.

Ολόκληρη η διαδικασία μπορεί να λειτουργήσει και ως έναυσμα γιαάλλες αντίστοιχες αλλά ακόμα και αν δεν συμβεί αυτό, έχει αποδειχτείη πρακτική εφαρμογή όσων διδάσκονται στο σχολείο και οι μαθητέςμέσα από τις ερευνητικές και υγιείς διαδικασίες έχουν οδηγηθεί στηδιαμόρφωση στάσης ζωής.

Τεχνολογικά Εργαλεία⚫ Λογισμικό Επεξεργασίας Κειμένου (Microsoft Word)⚫ Λογισμικό Δημιουργίας δημοσιεύσεων (Microsoft Publisher)

Ε Λ Α Σ Τ Η Θ Ε Σ Η Μ Ο Υ ! ( Ρ Α Τ Σ Ι Σ Μ Ο Σ )

[57]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 57

Page 59: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Κόμιξ (http://www. toondoo.com/)⚫ Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Ημερολογίου

(http://www.uptothesky.com/)⚫ Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας διαδραστικής αφίσας

(https://newhive.com/)⚫ Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας ηλεκτρονικής αφίσας

(http://edu.glogster.com/)⚫ Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Εννοιολογικού χάρτη

(https://bubbl.us/)⚫ Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Συννεφόλεξου

(http://www.tagxedo.com/)

Δικτυακοί τόποι

⚫ Πύλη για την Ελληνική γλώσσα http://www.greek-language.gr/⚫ Εφημερίδα Η Καθημερινή http://www. kathimerini. gr/

http://www.kathimerini.gr/355809/article/epikairothta/kosmos/h-diktatoria-ths- ais8htikhs (ανακτήθηκε 29/9/2015)

⚫ Εφημερίδα Το Βήμα http://www.tovima.gr/http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=131232(ανακτήθηκε 29/9/2015)

⚫ Κυθηραϊκά http://www.inout.gr/http://www.inout.gr/showthread.php?t=60842 (ανακτήθηκε 29/9/2015)

⚫ https://www.youtube.comhttps://www.youtube.com/watch?v=8pQ7q9qSh2M

⚫ Τραγούδι: Δώσε κι εσύ την ψυχή (ανακτήθηκε 29/9/2015)https://www.youtube.com/watch?v=UbMzN0gq9Gc

⚫ Ταινία: Ο μαύρος επιβάτης(ανακτήθηκε 29/9/2015)https://www.youtube.com/watch?v=RPwoIn-ALWE

⚫ Πες όχι στο ρατσισμό(ανακτήθηκε 29/9/2015)https://www.youtube.com/watch?v=GXDhutx5YsA

⚫ Εκπομπή Πρωταγωνιστές: Σχολή Τυφλών Θεσσαλονίκης (ανακτήθηκε29/9/2015) http://anthrwpothirida.blogspot.gr/2009/04/blog-post7065. html (ανακτήθηκε 29/9/2015)

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[58]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 58

Page 60: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1(κοινό για όλες τις ομάδες)

1. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα Πύλη για την ελληνική γλώσσα(http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html)

Επιλέξτε Νέα Ελληνική, Εργαλεία, Ηλεκτρονικά Λεξικά και από τηστήλη αριστερά Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη). Στο παράθυρο αναζήτησης πληκτρολογήστε τις λέξεις: ρατσισμός, στε-ρεότυπο, πρόσφυγες, μετανάστες, περιθωριοποίηση. Καταγράψτε τησημασία τους στο φύλλο απαντήσεων.

2. Με βάση τα ευρήματά σας, χρησιμοποιώντας το διαδικτυακό λογι-σμικό bubble.us, δημιουργήστε εννοιολογικό χάρτη με τα είδη καιτις μορφές του ρατσισμού.

3. Αναζητήστε πληροφοριακό υλικό για προσωπικότητες που αγωνί-στηκαν κατά του ρατσισμού. Με βάση τα ευρήματά σας και χρησι-μοποιώντας new hive δημιουργήστε διαδραστική αφίσα (φροντίστενα περιλαμβάνει φωτογραφία, κείμενο, video ή/και ηχητικό υλικό).

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2Αλλοδαποί (έγχρωμοι, μετανάστες)

Παρακολουθήστε την ταινία μικρού μήκους.

1. Υποθέστε ότι είστε στη θέση του έγχρωμου επιβάτη. Καταγράψτετις σκέψεις και τα συναισθήματά σας στο ημερολόγιο σας.(http://www.uptothesky.com/)

2. Αφηγηθείτε το περιστατικό σε μια επιστολή προς ένα φίλο σας. Δι-καιολογήστε την αποστασιοποίησή σας κατά τη διάρκεια των δύοσυμβάντων(συμπεριφορά ηλικιωμένης προς τον έγχρωμο, απολο-γία της στον ελεγκτή εισιτηρίων).

3. Παρακολουθήστε το βίντεο (https://www.youtube.com/watch?v=RPwoIn-ALWE) και καταγράψτε τις σκέψεις και τα συναισθήματάσας σε ένα κείμενο που προορίζεται για το ιστολόγιο http://dekaeksarides.blogspot.gr/ της τάξης.

Βοηθητικές ερωτήσεις:⚫ Γιατί οι Έλληνες δεν θα πρέπει να είναι ρατσιστές;⚫ Ποια εικόνα είχαν οι ξένοι για τους Έλληνες μετανάστες;

Ε Λ Α Σ Τ Η Θ Ε Σ Η Μ Ο Υ ! ( Ρ Α Τ Σ Ι Σ Μ Ο Σ )

[59]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 59

Page 61: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3ΑΜΕΑ (κινητικά προβλήματα, προβλήματα όρασης)

1. α. Παρακολουθήστε το απόσπασμα από την εκπομπήΠρωταγωνιστές. (https://www.youtube.com/ watch?v=GXD-hutx5YsA)β. Διαβάστε (http://anthrwpothirida. blogspot.gr/2009/04/blog-post7065. html) τις δυσκολίες που αντιμετώ-πισε η φοιτήτρια με κινητικά προβλήματα.

Γράψτε ένα κείμενο το οποίο θα περιλαμβάνει τις εξής πληροφορίες:⚫ Ποια άτομα ανήκουν στην κατηγορία των ΑΜΕΑ;⚫ Αναφέρετε δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά

τους τα άτομα με αναπηρία. ⚫ Τι είδους ρατσιστική συμπεριφορά υφίστανται;⚫ Ποιές επιπτώσεις έχει για τα συγκεκριμένα άτομα αλλά και για την

κοινωνία γενικότερα η περιθωριοποίηση τους;⚫ Προτείνετε τρόπους βελτίωσης της καθημερινότητάς τους και ομα-

λής ένταξης στο κοινωνικό σύνολο.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4Φύλο-Εξωτερική εμφάνιση

1. Γυναίκα Με αφορμή το παρακάτω σκίτσο οργανώστε έναν αγώνα λόγου μεθέμα: ρατσιστική αντιμετώπιση της γυναίκας στην εργασία. Η μίαομάδα συνηγορεί υπέρ της άποψης και η άλλη προσπαθεί να την κα-ταρρίψει.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[60]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 60

Page 62: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

2. Πρότυπα ομορφιάςΜελετήστε :α. το άρθρο “ Η δικτατορία της αισθητικής” από την εφημερίδα Καθη-

μερινή http://www.kathimerini.gr/355809/article/epikairothta/kosmos/h-diktatoria-ths-ais8htikhs

β. τα αποτελέσματα της μελέτης που περιλαμβάνεται στην ιστοσελίδαhttp://www.inout.gr/showthread.php?t=60842

Βασισμένοι στα στοιχεία αυτά γράψτε ένα άρθρο για το ηλεκτρονικόσχολικό περιοδικό στο οποίο θα υποστηρίζετε το δικαίωμα των αν-θρώπων που δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα αισθητικής της επο-χής μας. γ. Ακούστε το τραγούδι «Τα παιδιά όλου του κόσμου» εδώ. (https://www.youtube.com/watch?v=8pQ7q9qSh2M)

Με αφορμή το αποτέλεσμα της εργασίας σας και το συγκεκριμένο τρα-γούδι δημιουργήστε συννεφόλεξο χρησιμοποιώντας το διαδικτυακό

Ε Λ Α Σ Τ Η Θ Ε Σ Η Μ Ο Υ ! ( Ρ Α Τ Σ Ι Σ Μ Ο Σ )

[61]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 61

Page 63: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

λογισμικό tagxedo που να αποδίδει τις κύριες ιδέες που περιλαμβά-νονται και τα συναισθήματα που προκαλούνται.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5(προετοιμασία εκδήλωσης)

Αφίσα Το σχολείο οργανώνει ημερίδα-αφιέρωμα με αφορμή την ημέρα κατάτου ρατσισμού. Επιμεληθείτε την ηλεκτρονική αφίσα χρησιμοποιώνταςτο διαδικτυακό λογισμικό www. glogster. com. Αναζητήστε μέσω μη-χανής αναζήτησης εικόνες που θα χρησιμοποιήσετε στην αφίσα σας.

Πρόσκληση

Το σχολείο οργανώνει ημερίδα-αφιέρωμα με αφορμή την ημέρα κατάτου ρατσισμού. Επιμεληθείτε την ηλεκτρονική πρόσκληση.

Ενδεικτικές εργασίες μαθητών:Νοητικός χάρτης

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[62]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 62

Page 64: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Διαδραστική αφίσα

Ε Λ Α Σ Τ Η Θ Ε Σ Η Μ Ο Υ ! ( Ρ Α Τ Σ Ι Σ Μ Ο Σ )

[63]

Συννεφόλεξο

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 63

Page 65: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η εξέλιξη των πολιτευμάτων και η πνευματική δημιουργία

στην Αθήνα της αρχαϊκής εποχής

Θωμοπούλου Κατερίνα Φιλόλογος

kathomopoulou@gmail. com

Εισαγωγή                     Μετά την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού, τα νέα ελληνικάφύλα που εγκαταστάθηκαν αρχικά στον νότιο ελλαδικό χώρο καισύντομα κατοίκησαν τα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά πα-ράλια, έθεσαν τα θεμέλια του αρχαϊκού ελληνικού πολιτισμού τοπρώτο ήμισυ της Α΄ χιλιετίας π. Χ. Οι σημαντικότερες εξελίξεις τηςεποχής αφορούν τις πρώτες πόλεις, την πολιτική τους διακυβέρ-νηση και τις μεταναστεύσεις των Ελλήνων στη Μεσόγειο και στονΕύξεινο Πόντο με τον πρώτο και δεύτερο αποικισμό. Μέσα σε πεν-τακόσια χρόνια, οι Έλληνες μετεξέλιξαν την πολιτική παράδοσητων προηγούμενων λαών αλλά και των Αχαιών. Τη βασιλεία δια-δέχθηκε το αριστοκρατικό πολίτευμα, την αριστοκρατία διαδέχ-θηκε η τιμοκρατία, η τυραννία και τέλος η δημοκρατία, πουπαρουσιάστηκε με δύο διαφορετικές αντιπροσωπευτικές μορφέςστην Αθήνα και στη Σπάρτη. Στο παρόν σχέδιο σεναρίου θα ασχο-ληθούμε μόνο με την Αθήνα. Ο σταδιακός εκδημοκρατισμός του πολιτεύματος κατά την αρχαϊκήεποχή είχε ως συνέπεια την ελεύθερη δημιουργία στις τέχνες καικυρίως στην αγγειογραφία. Σε αντίθεση προς την ποίηση και τηντέχνη του  «Μεσαίωνα», που εξέφραζαν τον κόσμο των ευγενώνκαι καλλιεργήθηκαν στις αυλές των ηγεμόνων, βλέπουμε τώρα ναεισχωρεί ο πολιτισμός συνεχώς και περισσότερο σε ευρύτερα

[64]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 64

Page 66: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

στρώματα του λαού -φαινόμενο αντίστοιχο προς την πολιτική εξέ-λιξη- ενώ από το άλλο μέρος η παρουσία του ανθρώπου ως προ-σωπικότητας γίνεται πολύ εντονότερη και παρατηρείται η τάση ναπαραμεριστούν οι κανόνες που είχαν καθιερωθεί ως τότε από τηνπαράδοση.

Σκεπτικό δημιουργίας σεναρίουΤο θέμα αυτό λοιπόν παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο για να κατανοή-σουν οι μαθητές πώς η οργάνωση της οικονομίας καθορίζει την κοι-νωνική διάρθρωση και την πολιτική οργάνωση όσο και για νααντιληφθούν ότι η πνευματική δημιουργία είναι  άμεσα συνδεδεμένημε την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα. Άλλωστε θεωρήσαμε ότι αυτό το κεφάλαιο είναι επίκαιρο, καθώς κά-ποιες πολιτικές αλλαγές οφείλονται σε οικονομικές κρίσεις. Για παρά-δειγμα, ο β΄ αποικισμός στην αρχαία Ελλάδα οφείλεται σε οικονομικήκρίση, φέρνει επίσης οικονομικές αλλαγές, συγκρούσεις μεταξύ τωνκοινωνικών ομάδων και δημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης πολιτικήςλύσης. Έτσι προσφέρει μια ευκαιρία να προσεγγίσουν οι μαθητές τηνοικονομική κρίση από μια διευρυμένη οπτική γωνία. Και εκεί δίνεταιεπίσης η ευκαιρία να γίνουν συγκρίσεις ανάμεσα στις ιστορικές πε-ριόδους. Καθώς το βιβλίο παρουσιάζει τα κεφάλαια προς συζήτηση, χωρίς ναδίνει τις αιτιακές σχέσεις των γεγονότων, οι μαθητές μπορούν να προ-βληματιστούν και να αντιληφθούν ότι δεν πρέπει να θεωρούν τηνέτοιμη γνώση ως αυθεντία αλλά να την αμφισβητούν υγιώς. Κι αφούη καλύτερη εμπέδωση της ιστορικής γνώσης γίνεται μέσα από έρευνασχεδιάσαμε τα φύλλα εργασίας που ακολουθούν.

Στοιχεία σεναρίουΓνωστικό αντικείμενο: Ιστορία του αρχαίου κόσμου Α΄ Λυκείου.

Θέμα: Οικονομία, κοινωνία, πολιτική και πολιτισμός στην αρχαϊκήεποχή.

Λογισμικά: Κασταλία, ελληνική ιστορία.

Τόπος διεξαγωγής μαθήματος: σχολικό εργαστήριο.

Προβλεπόμενος χρόνος: 14 διδακτικές ώρες.

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[65]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 65

Page 67: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Χρησιμοποιούμενα εργαλεία: Επεξεργαστής κειμένου, Λογισμικό πα-ρουσίασης (powerpoint), επιλεγμένες ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά και έν-τυπα φύλλα εργασίας, προβολέας, google έγγραφα, gimp.

Διδακτικοί στόχοι

Γνωστικoί⚫ Να εντοπίσουν τη σχέση του α’ ελληνικού αποικισμού με τη δημι-

ουργία της πόλης-κράτους και την αλλαγή του πολιτεύματος από τηβασιλεία στην αριστοκρατία.

⚫ Να διαπιστώσουν το δημοκρατικότερο τρόπο  διακυβέρνησης στοαριστοκρατικό πολίτευμα συγκρίνοντάς το με τη βασιλεία των φυ-λετικών κρατών.

⚫ Να εντοπίσουν τους οικονομικούς λόγους που οδήγησαν στο β’ ελ-ληνικό αποικισμό.

⚫ Να κατανοήσουν την άνοδο της τάξης των εμπόρων ως συνέπειατου β’ ελληνικού αποικισμού.

⚫ Να κατανοήσουν πως η διεκδίκηση συμμετοχής στην πολιτική εξουσίααπό την πλευρά των εμπόρων και η εκμετάλλευση των φτωχών αγρο-τών από τους γαιοκτήμονες οδήγησε σε κοινωνικές συγκρούσεις.

⚫ Να διαπιστώσουν το δημοκρατικότερο τρόπο διακυβέρνησης στα τι-μοκρατικά πολιτεύματα συγκρίνοντάς τα με τα αριστοκρατικά (απο-δέσμευση της ιδιότητας του πολίτη από την καταγωγή).

⚫ Να κατανοήσουν τη σημασία της μικρής ιδιοκτησίας για το δημο-κρατικό πολίτευμα.

⚫ Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της κατάργησης των χρεών όχιμόνο για τους οφειλέτες αλλά και για τους δανειστές, ( εξασφά-λιση   κοινωνικής αρμονίας και αποφυγή μεγαλύτερων αναταρα-χών).

⚫ Να εντοπίσουν τις κοινωνικές συγκρούσεις που αναδύθηκαν ύστερααπό τη φυγή του Σόλωνα.

⚫ Να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο ο Πεισίστρατος εκμεταλλεύ-τηκε αυτές τις συγκρούσεις για να επιβάλλει την τυραννία.

⚫ Να καταγράψουν και στη συνέχεια να κρίνουν το έργο του Πεισί-στρατου.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[66]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 66

Page 68: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Να κατανοήσουν ότι ο χωρισμός των φυλών που εισήγαγε ο Κλει-σθένης αποδέσμευσε την ιδιότητα του πολίτη από οικονομικά κρι-τήρια.

⚫ Να κατανοήσουν ότι οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτειακές αλ-λαγές της εποχής αντανακλώνται και στο δίκαιο της εποχής, στις τέ-χνες, στην ποίηση, στο θέατρο και στην αντίληψη περί γενναιότητας.

⚫ Να συνειδητοποιήσουν πως στοιχεία της κοινωνικής εξέλιξης υπάρ-χουν όχι μόνο στα ιστορικά εγχειρίδια αλλά και σε έργα τέχνης (θέ-ατρο, λυρική ποίηση, αγγειογραφία) καθώς και στον πολεοδομικόσχεδιασμό.

⚫ Να συνδέσουν την αρχαϊκή εποχή με άλλες ιστορικές περιόδουςώστε να καλλιεργηθεί ο « διάλογος» ανάμεσα στο παρελθόν και τοπαρόν.

Παιδαγωγικοί⚫ Να ενισχυθεί ο διάλογος και η συνεργασία μεταξύ των μαθητών και

να δημιουργηθεί θετικό κλίμα στην τάξη. ⚫ Να ενθαρρυνθούν και οι μαθητές που είναι πιο διστακτικοί και αμέ-

τοχοι στο παραδοσιακό μάθημα ώστε να συνεργαστούν ανακαλύ-πτοντας τις δικές τους ικανότητες.

⚫ Να ανταλλάξουν μεταξύ τους τις πληροφορίες που συγκεντρώνουνκαι τις απορίες που τους δημιουργούνται.

⚫ Να καλλιεργήσουν δεξιότητες επεξεργασίας ιστορικών πηγών. ⚫ Να εφαρμοσθούν διερευνητικές μορφές μάθησης. ⚫ Να προαχθεί η αυτενέργεια των μαθητών και η κριτική σκέψη και να

οικοδομήσουν την ιστορική γνώση αναλαμβάνοντας κεντρικό καιενεργητικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία.

Τεχνολογικοί⚫ Να διαχειρίζονται, επεξεργάζονται, οργανώνουν την πληροφορία

μέσα από το διαδίκτυο. ⚫ Να ασκηθούν στην παραγωγή ηλεκτρονικού λόγου διατυπώνοντας

απόψεις και επιχειρήματα.

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[67]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 67

Page 69: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Προαπαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες

Από την πλευρά των μαθητών/τριών:⚫ Να γνωρίζουν οι μαθητές την  οργάνωση των μυκηναϊκών ανακτό-

ρων σε ομοσπονδιακά κράτη, την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτι-σμού και την αποδυνάμωση του « άνακτα».

⚫ Να είναι εξοικειωμένοι στη χρήση ΤΠΕ. ⚫ Να υπάρχει προηγούμενη εμπειρία των μαθητών σε συνεργατικές

δραστηριότητες.

Από την πλευρά της καθηγήτριας:Να έχει εξασφαλίσει την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Να έχει προειδοποιήσει τους μαθητές για τον τρόπο εργασίας στο δια-δίκτυο. Να έχει χωρίσει τους μαθητές σε ομάδες, ώστε με την είσοδό τους στοεργαστήριο, να πάρουν τη θέση τους μπροστά στον υπολογιστή.

Διδακτική διαδικασία

1. Διδακτικές μέθοδοιΜία από τις  διδακτικές μεθόδους που θα χρησιμοποιηθούν είναι ηδιερευνητική: με την καθοδήγηση του διδάσκοντα οι μαθητές αναζη-τούν στοιχεία σε προεπιλεγμένες έγκυρες ιστοσελίδες του διαδικτύου.Ο καθηγητής διατυπώνει ερωτήσεις και οι μαθητές προβαίνουν στηναναζήτηση των απαντήσεων. Μπορούν και οι ίδιοι να διατυπώνουνερωτήσεις που προκύπτουν στη διάρκεια του μαθήματος στην απάν-τηση των οποίων βοηθά ο καθηγητής ή οι συμμαθητές τους. Έτσι αυτήη μέθοδος οδηγεί στην ομαδοσυνεργατική κατά την οποία οι μαθητέςσυνεργάζονται, ανταλλάσσουν απόψεις και κάνουν κοινέςέρευνες.  Μάλιστα οι μαθητές εμπλέκονται σε δραστηριότητες προκει-μένου να συνδυαστεί η προϋπάρχουσα γνώση με τη νέα. Αναδεικνύε-ται μέσα στην ομάδα ο ιδιαίτερος τρόπος που ο καθέναςαντιλαμβάνεται και ερμηνεύει την ιστορική πληροφορία και παράλ-ληλα οικοδομείται επαγωγικά και συλλογικά η πορεία προς την ιστο-ρική γνώση (κοινωνικοπολιτισμική - εποικοδομιστική μέθοδος). 2. Ρόλος εκπαιδευτικού⚫ Αναλαμβάνει τους ρόλους του εμψυχωτή, του καθοδηγητή και του

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[68]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 68

Page 70: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

συντονιστή των ομάδων και βοηθά τους μαθητές να γίνουν οι ίδιοιφορείς της μάθησής τους

⚫ Υποβάλλει την ερευνητική στάση έναντι της γνώσης. ⚫ Αναλαμβάνει το ρόλο του «κριτικού διαμεσολαβητή», κινητοποιώ-

ντας τους μαθητές να υποβάλουν ερωτήσεις και απορίες. ⚫ Υποστηρίζει διακριτικά τη διαδικασία αναζήτησης, επεξεργασίας και

μελέτης του μαθησιακού υλικού παρέχοντας τα απαραίτητα στηρίγ-ματα, εξομαλύνοντας ενδεχόμενες δυσκολίες και διευκολύνονταςτην εργασία των ομάδων ώστε, βήμα- βήμα, και μέσα στο καθορι-σμένο χρονικό πλαίσιο, να ολοκληρώσουν την προσπάθειά τους.

⚫ Ελέγχει τα αποτελέσματα της εργασίας των μαθητών μέσα από ταφύλλα εργασίας που συγκεντρώνει στο τέλος του μαθήματος σε έν-τυπη ή ηλεκτρονική μορφή.

Ενδεικτική πορεία διδασκαλίαςΠροηγείται μια μονόωρη παρουσίαση κάποιων από τις προς εξέτασηενότητες μέσα από το βιβλίο δεδομένου ότι οι μαθητές χρειάζεται ναεντοπίσουν παραλείψεις ή ασάφειες του βιβλίου ώστε να τους δημι-ουργηθεί η απορία για τις αιτιακές σχέσεις των γεγονότων, που συχνάπαραλείπονται ή δίνονται πολύ συνοπτικά. Ακολουθεί μια συζήτησηγια το τι μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να βρούμε μόνοι μας τιςπληροφορίες που μας χρειάζονται για να συνδέσουμε τα γεγονότα Ο διδάσκων απευθύνει στους μαθητές τις παρακάτω ερωτήσεις:Το βιβλίο σας στο τέλος του κεφαλαίου για την ομηρική εποχή ανα-φέρει την πολιτική οργάνωση (φυλετικό κράτος) της εποχής αυτής.Στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο αναφέρει την πολιτική οργάνωση τηςαρχαϊκής εποχής. Δίνει πληροφορίες για τους παράγοντες που οδή-γησαν σε αυτή την εξέλιξη; Αν ναι, σε ποιο σημείο; Είναι επαρκείςαυτές οι πληροφορίες κατά τη γνώμη σας; Με ποιον άλλο τρόπο θαμπορούσε να είχε παρουσιαστεί αυτή η μετάβαση από τον ένα τρόποπολιτικής οργάνωσης στον άλλο;Γιατί η ενότητα «Η κρίση του ομηρικού κόσμου» δεν βρίσκεται στο κε-φάλαιο της ομηρικής εποχής αλλά παρατίθεται στο επόμενο κεφάλαιο;Σχετίζεται με τη μεταβολή του φυλετικού κράτους σε πόλη-κράτος; Αποφασίζουμε λοιπόν να απαντηθούν τα φύλλα εργασίας που θατους δώσει ο διδάσκων. Αυτά βρίσκονται στα google-docs ώστε να

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[69]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 69

Page 71: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

έχουν πρόσβαση όλες οι ομάδες είτε από τους υπολογιστές του σχο-λείου είτε από τον υπολογιστή στο σπίτι τους.

Πρώτη διδακτική ώρα: Το πρώτο φύλλο εργασίας το επεξεργάζονταιόλες οι ομάδες. Οι μαθητές θα προσεγγίσουν τη γνώση μέσα από ποι-κίλες πηγές. Ο διδάσκων μοιράζει τα σχετικά φύλλα εργασίας σε κάθεομάδα για να τα έχει και σε έντυπη μορφή. Διευκρινίζει ότι οι μαθητέςθα επισκεφθούν τις προτεινόμενες ιστοσελίδες, θα διαβάσουν τις δο-σμένες πηγές στο φύλλο εργασίας και θα επιλέξουν τα απαραίτηταστοιχεία προκειμένου να απαντήσουν στις ερωτήσεις του φύλλου ερ-γασίας. Επισημαίνει επίσης ότι ο δικός του ρόλος θα είναι συντονιστι-κός και υποστηρικτικός. Οι ομάδες καταγράφουν και αποθηκεύουν τιςαπαντήσεις τους.

Δεύτερη διδακτική ώρα: Κάθε ομάδα δημιουργεί ένα power pointαπό το σπίτι στα google-docs και παρουσιάζει την εργασία της στηδεύτερη ώρα. Ακολουθεί συζήτηση, αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιο-λόγηση.

Τρίτη διδακτική ώρα: Το δεύτερο φύλλο εργασίας είναι επίσης κοινό.Οι μαθητές εργάζονται στον υπολογιστή και καταγράφουν τις απαν-τήσεις τους.

Τέταρτη διδακτική ώρα: Παρουσιάζονται στον βιντεοπροβολέα οιαπαντήσεις των μαθητών από το προηγούμενο φύλλο εργασίας. Δουλεύοντας με τα δύο πρώτα φύλλα εργασίας οι μαθητές θα διαπι-στώσουν ότι ο α΄ αποικισμός οφείλεται σε συγκεκριμένες αιτίες: Στηνεποχή που η οικονομία ήταν αγροτική τις αποφάσεις έπαιρνε όποιοςείχε στην κατοχή του γη (βασιλιάς). Η οικονομική κρίση που ακολούθησεέφερε πολιτική αστάθεια και αμφισβήτηση της δύναμης του βασιλιά οοποίος δίνει γη στους ευγενείς προκειμένου να τους πάρει με το μέροςτου. Εκείνοι διεκδικούν πολιτική εξουσία κι όταν δεν το καταφέρνουν,συγκρούονται και φεύγουν ακολουθούμενοι από δυσαρεστημένουςοπαδούς. Έτσι πραγματοποιείται ο α΄ αποικισμός. Κι άλλοι παράγοντεςσυμβάλλουν σ’ αυτό όπως το περιορισμένο εμπόριο της εποχής. Ο α΄ αποικισμός στις Δυτικές ακτές της Μ. Ασίας συνδέεται άμεσα μετη μετάβαση από το φυλετικό κράτος στην πόλη κράτος. Οι πηγές θατους βοηθήσουν να καταλάβουν πως η εξέλιξη αυτή δεν έγινε από τημια στιγμή στην άλλη κι έχει να κάνει με συγκεκριμένες συνθήκες: Πρώ-τον, οι Έλληνες που πήγαν στη Μ. Ασία ανήκαν σε διαφορετικά φύλα

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[70]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 70

Page 72: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

και γι αυτό ήταν αδύνατο να εγκαθιδρυθεί η παλιά φυλετική οργά-νωση. Επίσης, οι Έλληνες άποικοι καταλαμβάνουν προϋπάρχουσες ήδηπόλεις. Τέλος, η επαφή με διαφορετικούς λαούς τους βοήθησε να συ-νειδητοποιήσουν την ελληνικότητά τους πέρα από τις φυλετικές τουςδιαφορές. Ύστερα από τα παραπάνω, επόμενο ήταν να αλλάξει και τοπολίτευμα: η βασιλική εξουσία αποδυναμώνεται και διαμορφώνεταιένα νέο πολίτευμα, το αριστοκρατικό. Η αποδυνάμωση της βασιλικήςεξουσίας φαίνεται και από την αλλαγή στην κατανομή των αξιωμάτων.Οι ομάδες καταγράφουν αυτές τις αλλαγές και επιχειρηματολογούν σεάρθρο που θα δημοσιεύσουν στην ιστοσελίδα του σχολείου. Το θέματους είναι το εξής: Αποτέλεσε η αριστοκρατία το πρώτο βήμα προς τονεκδημοκρατισμό της λειτουργίας των πολιτικών θεσμών;

Πέμπτη διδακτική ώρα: Αφού βρουν τις απαντήσεις και στο τρίτοφύλλο εργασίας, θα προχωρήσουμε στην έκτη διδακτική ώρα.

Έκτη διδακτική ώρα: όπου θα υλοποιήσουν όποια από τις δοσμένεςεργασίες έχει επιλέξει η κάθε ομάδα.

Οι ομάδες θα ερευνήσουν και θα διαπιστώσουν ότι ο β αποικισμόςστην αρχαία Ελλάδα οφείλεται σε οικονομική κρίση, φέρνει επίσης οι-κονομικές αλλαγές, συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων καιδημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης πολιτικής λύσης. Έτσι προσφέρεταιμια ευκαιρία να προσεγγίσουν οι μαθητές την οικονομική κρίση απόμια διευρυμένη οπτική γωνία και να κάνουν συγκρίσεις ανάμεσα στιςιστορικές περιόδους.

Πιο συγκεκριμένα:Με την εισαγωγή του νομίσματος η θέση της κατώτερης τάξης επιδει-νώνεται ενώ πλουτίζουν οι μεσαίοι ( έμποροι, ναυτικοί…). Το βασικόερώτημα που θα απαντηθεί εδώ είναι γιατί οι φτωχοί συμμαχούν μετους πλούσιους αστούς. Μέσα από πηγές οι ομάδες θα διαπιστώσουνπως και οι δύο αυτές κοινωνικές τάξεις θέλουν να διώξουν την υπάρ-χουσα εξουσία (αριστοκράτες) Οι πρώτοι για να αποκτήσουν πολιτικήεξουσία. Οι δεύτεροι για να διεκδικήσουν αναδιανομή της γης. Αυτήη συμμαχία μας δίνει την αφορμή να αναφέρουμε κι άλλες παρόμοιεςσυμμαχίες σε άλλες ιστορικές περιόδους κι έτσι να γίνει ένας διάλογοςανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.

Για παράδειγμα στη Γαλλική επανάσταση: η αστική τάξη για να επι-κρατήσει στηρίχτηκε στην ορμή των λαϊκών μαζών. Επίσης δίνεται η

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[71]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 71

Page 73: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ευκαιρία στις ομάδες να σχεδιάσουν μια αφίσα με την οποία το πλή-θος των φτωχών θα διεκδικεί τα δικαιώματά του ή να κατασκευάσουνένα διάλογο ανάμεσα στο πλήθος και τους αστούς από τη μια, καιτους αριστοκράτες από την άλλη, στον οποίο η κάθε κοινωνική τάξηθα παρουσιάζει τις θέσεις της έναντι της άλλης.

Έβδομη διδακτική ώρα: Οι ομάδες επεξεργάζονται διαφορετικά φύλλαεργασίας. Επισκέπτονται τις προτεινόμενες ιστοσελίδες και καταγρά-φουν τις απαντήσεις τους στα google-docs για να μπορούν να τις δια-βάσουν και οι άλλες ομάδες. Ο διδάσκων απαντά σε τυχόν απορίεςκαι διευκολύνει όπου χρειαστεί. Για την τελευταία ερώτηση που αφοράόλες τις ομάδες, αποφασίζεται να δουλέψουν στο σπίτι κάνονταςχρήση των google εγγράφων.

Όγδοη διδακτική ώρα: Οι ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες πουέχουν αναλάβει για το σπίτι. Εδώ οι ομάδες βρίσκουν και κατατάσ-σουν σε κατηγορίες τα μέτρα που πήρε ο Σόλων για να αντιμετωπιστείη κοινωνική αναταραχή, ενημερώνονται για το τιμοκρατικό πολίτευμακαι τη διαφοροποίησή του από το προηγούμενο αριστοκρατικό. Δίνε-ται έμφαση σε δύο από τα κοινωνικά μέτρα του Σόλωνα. Πρόκειταιγια τη θέσπιση ανώτατου ορίου στην ιδιοκτησία γαιών και στη σημα-σία του μέτρου αυτού για: α. τους μεγαλογαιοκτημόνες και β. για τουπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Οι φτωχές τάξεις ζητούν τα πάντα (ανα-διανομή της γης και μάλιστα ισομοιρία) και οι ανώτερες τάξεις πρέπεικάπως να περιοριστούν για να μη χάσουν τα πάντα από την ορμή τωνκατώτερων τάξεων. Η διερεύνηση της άποψης του Καστοριάδη σχε-τικά με τη μικρή ιδιοκτησία και τη σημασία της για τη δημοκρατία δίνειαφορμή για να γράψουν ένα άρθρο στο οποίο θα αναφέρονται στησυρρίκνωση της μεσαίας τάξης σήμερα λόγω της κρίσης και τις συνέ-πειες που αυτό έχει για το δημοκρατικό πολίτευμα. Το άλλο μέτρο για το οποίο θα γίνει λόγος είναι η Σεισάχθεια. Αναζη-τούν την ετυμολογία της λέξης καθώς και τον όρο σεισάχθεια στο δια-δίκτυο. Διαβάζουν πως πρόκειται για την πρώτη διαγραφή χρέουςστην ιστορία, βρίσκουν τον όρο νέα σεισάχθεια που αναφέρεται στησημερινή κρίση χρέους της χώρας μας. Προβληματίζονται για το ανέφερε η Σεισάχθεια κοινωνική ηρεμία. Μπορούμε να το προτείνουμεως μέρος μιας λύσης στη σημερινή εποχή;

Ένατη διδακτική ώρα: Οι ομάδες επεξεργάζονται το κοινό φύλλο ερ-γασίας και καταγράφουν τις απαντήσεις τους. Την 5η ερώτηση που

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[72]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 72

Page 74: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

είναι εργασία για το σπίτι, θα την παρουσιάσουν τη δέκατη διδακτικήώρα. Διερευνούν τους νέους πολιτικούς αγώνες που προέκυψαν μετάτην αποχώρηση του Σόλωνα από την αρχή και τους τρόπους που με-τήλθε ο Πεισίστρατος για να γίνει τύραννος. Αφού καταγράψουν τοέργο του και σχολιάσουν κατά πόσο αυτό βοήθησε τους Αθηναίουςνα συνειδητοποιηθούν ως πολιτική δύναμη αναλαμβάνουν να χωρι-στούν σε δημοσιογράφους υποστηρικτές του Πεισίστρατου και σε δη-μοσιογράφους επικριτές του τυράννου οι οποίοι θα «διασταυρώσουντα ξίφη» τους στο επόμενο μάθημα (δέκατη διδακτική ώρα).

Ενδέκατη διδακτική ώρα: Οι ομάδες εργάζονται στο κοινό φύλλο ερ-γασίας και καταγράφουν τις απαντήσεις τους.

Δωδέκατη διδακτική ώρα: Η κάθε ομάδα δημιουργεί ένα power pointόπου παρουσιάζει την εργασία της. Συνειδητοποιούν πως η νέα χω-ροταξική οργάνωση που εφάρμοσε ο Κλεισθένης αποτέλεσε μια εν-τυπωσιακή πολιτική επανάσταση που δημιούργησε στενάαλληλοσυνδεόμενες κοινότητες με δεσμούς και υποχρεώσεις στην το-πική κοινωνία αλλά και στην πόλη.

Δέκατη τρίτη διδακτική ώρα: οι ομάδες μελετούν τα διαφορετικάφύλλα εργασίας. Επισκέπτονται τις προτεινόμενες ιστοσελίδες και κα-ταγράφουν τις απαντήσεις τους. Ο διδάσκων απαντά σε τυχόν απορίεςκαι διευκολύνει όπου χρειαστεί.

Δέκατη τέταρτη διδακτική ώρα: Γίνεται παρουσίαση των απαντή-σεων και συζήτηση στην τάξη σχετικά με την αποτύπωση των κοινω-νικοοικονομικών και πολιτικών αλλαγών στην πνευματική ζωή τηςεποχή. Για παράδειγμα, μελετώντας τον τρόπο απονομής δικαιοσύνηςστην τριλογία «Ορέστεια» του Αισχύλου διαπιστώνουν πως στην τρα-γωδία « Αγαμέμνων» η εκδίκηση παρουσιάζεται σαν ένας κοινωνικόςνόμος ενώ στο μεταγενέστερο χρονικά « Ευμενίδες» η Αθηνά ορίζειδικαστές για να κρίνουν τους φόνους. Μέσα σε αυτή την τριλογία μπο-ρούμε να εντοπίσουμε το πέρασμα από το φυλετικό στο πολιτικό δί-καιο. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Ορέστεια παρουσιάστηκετο 458π. Χ. ενώ στα φύλλα εργασίας ασχολούμαστε μέχρι περίπου το500 π. Χ. Είναι όμως οι μεταρρυθμίσεις αυτής της εποχής που οδήγη-σαν σε περαιτέρω εκδημοκρατικοποίηση στα επόμενα χρόνια και σεαλλαγές που αντανακλώνται στην πνευματική ζωή. Επίσης, η λυρικήποίηση που ακμάζει αυτή την εποχή διαφέρει από τα προγενέστεραομηρικά έπη καθώς δίνει έμφαση σε αξίες όπως η δικαιοσύνη και η

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[73]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 73

Page 75: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ισονομία. Αλλά και η αγγειογραφία της αρχαϊκής εποχής διαφέρει απόεκείνη της ομηρικής. Αφού κέντρο του ενδιαφέροντος είναι ο άνθρω-πός και τα προβλήματα που τον απασχολούν, τα γεωμετρικά σχέδιατης προηγούμενης περιόδου δίνουν τη θέση τους σε εικόνες φυσιο-κεντρικές - ανθρωποκεντρικές.

ΑξιολόγησηΗ αξιολόγηση θα είναι αρχικά διαμορφωτική καθώς ο καθηγητής θαπαρακολουθεί, θα επιβλέπει, θα παρέχει υποδείξεις στους μαθητές.Στο τέλος της διαδικασίας θα γίνει τελική αξιολόγηση με άξονες τοβαθμό επίτευξης των στόχων από κάθε ομάδα χωριστά και από το σύ-νολο της τάξης γενικότερα, την επάρκεια του χρόνου, το ρόλο του εκ-παιδευτικού, τη λειτουργικότητα του εργαστηρίου και των συγκεκρι-μένων λογισμικών και τη συμβολή τους στην όλη μαθησιακή διαδι-κασία. Τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογηθεί η προσπάθεια των μα-θητών και τα οποία θα πρέπει να είναι γνωστά από την αρχή είναι:

α. Οργάνωση επιχειρημάτων, ποιότητα ιδεών και τεκμηρίωση από-ψεων.

β. Συνοχή κατά τη διατύπωση των σκέψεων των μαθητώνγ. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων της χρήσης του ηλεκτρονικού υπο-

λογιστή

Δυνατότητα τροποποίησης /επέκτασηςΤο συγκεκριμένο σενάριο έχει ως στόχο να συμπληρώσει κενά πουπαρατηρούνται στο σχολικό βιβλίο κατά την παρουσίαση της συγκε-κριμένης χρονικής περιόδου. Η αποσπασματικότητα του σχολικού βι-βλίου δεν βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν τις σχέσεις αιτίαςανάμεσα στα γεγονότα. Σε μια άλλη εργασία θα μπορούσαν οι μαθη-τές να συγκρίνουν το πολιτειακό καθεστώς της Αθήνας με της Σπάρ-της ή να μελετήσουν σε νεότερες εποχές τις αλλαγές πολιτευμάτωνκαι τις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτές έλαβαν χώρα

ΦΥΛΛΟ  ΕΡΓΑΣΙΑΣ 11. Ποιες πληροφορίες  μπορείτε να αντλήσετε για την πολιτική ορ-

γάνωση των φυλετικών κρατών;

Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή και στη συνέχεια  επι-σκεφθείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση   http://www.fhw.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[74]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 74

Page 76: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

gr/chronos/gr/.Επιλέξτε Γεωμετρική  περίοδος -> Πολιτική -> Οργάνωση -> Φυλετικέςκοινωνίες«Μετά την κατάλυση του συγκεντρωτικού κράτους της μυκηναϊκήςεποχής, οι κοινότητες που ιδρύονται από τους επιδρομείς και εκείνες,που επέζησαν από τη μυκηναϊκή εποχή, έχουν φυλετική δομή […. ]Επικεφαλής των φυλετικών ενοτήτων, που σχηματίσθηκαν κατά τιςμεταναστεύσεις, και εκείνων που προϋπήρξαν βρίσκεται ένας αρχηγός,που εκλέγεται από τη συνέλευση των πολεμιστών. Ο αρχηγός σε καιρόπολέμου ηγείται του στρατού και συγχρόνως έχει θρησκευτικές καιδικαστικές εξουσίες. Ανάμεσα σε αυτόν και στη συνέλευση υπάρχειτο συμβούλιο. Βαθμιαία φυλετικοί αρχηγοί εξελίσσονται σε κληρονο-μικούς βασιλείς […]. Κατά τον Αριστοτέλη (Πολιτ. 1285b 4-5) οι βα-σιλείς αναδείχθηκαν με τη θέληση των υπηκόων τους και το αξίωμάτους έγινε κληρονομικό διότι οι προκάτοχοι τους ευεργέτησαν το λαό.Οι γενάρχες δηλαδή αυτών των βασιλέων είχαν λάβει το αξίωμα ωςαμοιβή για τις υπηρεσίες τους. Οι βασιλείς, αντίθετα από τους άνακτεςτων μυκηναϊκών κρατών, δεν κατοικούν σε πολυτελή ανάκτορα πουπεριβάλλονται με τείχη ούτε είναι ρυθμιστές της παραγωγικής και οι-κονομικής δραστηριότητας. Οι εξουσίες που είχαν και τα προνόμιαπου απολάμβαναν ήταν σχεδόν τα ίδια με των φυλετικών αρχηγών.Τελούν θυσίες, που δεν υπάγονται σε ειδικούς ιερείς, κρίνουν τις δίκες,και σε καιρό πολέμου ηγούνται του στρατού. ΟΙ βασιλικοί πόροι προ-έρχονται από την επικαρπία των κτημάτων, που τους έχουν εκχωρηθεί,τα οποία προσδιορίζονται με την ονομασία «τεμένη», και από τα με-γάλα κοπάδια που συντηρούν... Πλάι στο βασιλέα υπάρχει ένα συμβούλιο το οποίο απαρτίζεται απόαρχηγούς ισχυρών γενών, που και αυτοί τιτλοφορούνται «βασιλείς».Όπως και ό βασιλέας κρατούν σκήπτρο, σύμβολο εξουσιών, και έχουνγνώση των θεμίστων, που αποτελούσαν αρχές άγραφου δικαίου. . . Το συμβούλιο θα συμβάλει στην ενοποίηση των αρχηγών ισχυρώνγενών οι οποίοι βαθμιαία θα περιορίσουν τις εξουσίες του βασιλέαΟσάκις πρόκειται για την εκτέλεση σοβαρών αποφάσεων συγκαλείταιη συνέλευση των πολεμιστών, η αγορά. Με την ίδια λέξη δηλώνεταικαι ο τόπος συνάθροιση. Στη συνέλευση παίρνουν το λόγο τα μέλητου Συμβουλίου και γνωστοποιούν τη γνώμη, που είχαν διατυπώσειστο βασιλέα. Σκοπός αυτών των ανακοινώσεων δεν ήταν ή επιδίωξηέγκρισης της απόφασης αλλά μόνο ή πληροφόρηση και ή διάγνωση

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[75]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 75

Page 77: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

των εντυπώσεων, που προκλήθηκε από αυτήν. Ή σύγκληση δηλαδήτης συνέλευσης απέβλεπε στη διατύπωση επιχειρημάτων για τη συγ-κεκριμένη απόφαση και στη διάγνωση του δημοσίου αισθήματος, πουπροκλήθηκε από αυτήν».

Ραμού-Χαψιάδη Α. , Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική, Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1982, σσ. 51-53.

2. Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός πραγματοποιείται από τα μέσα του11ου αι. π. Χ. μέχρι και τον 9ο αι. π. Χ.  Ποια φύλα μετακινήθηκαναπό τον ελλαδικό χώρο, σε ποιες περιοχές και για ποιους λόγους;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.eyliko.gr/htmls/istoria/maps/files/1Apoikismos/files/hel-paap.htm Στην απάντησή σας θα σας βοηθήσουν και οι χάρτες πουθα βρείτε σχετικά με το θέμα. θα σας βοηθήσουν ακόμη οι σελίδες168-169 στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor.gr/greek/ ellada/Arxaia_Ellas. pdf

3. Με ποιο τρόπο ο α΄ ελληνικός αποικισμός  επηρέασε τη φυλετικήοργάνωση των Ελλήνων της γεωμετρικής εποχής; Πώς ονομάζεταιο καινούριος τρόπος οργάνωσης των Ελλήνων;

Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή. Το σπουδαιότερο νέο πολιτικό στοιχείο του ελληνικού Μεσαίωνος, βα-σικό επίσης για όλη την πολιτική ζωή των Ελλήνων σε όλες τις εποχέςτης ιστορίας τους, είναι η πόλις. Αστική ζωή είχε αρχίσει να διαμορ-φώνεται εδώ και εκεί ήδη κατά τη μυκηναϊκή εποχή, πρόκειται όμωςαπλώς για απαρχές. Πραγματικές πόλεις με τη σημασία που είχε οόρος αργότερα σχηματίστηκαν όπως φαίνεται πρώτα στον μικρασια-τικό αποικιακό χώρο. Δύο παράγοντες συνέβαλαν εκεί: πρώτα-πρώτατο ότι στην Μικρά Ασία δεν ήλθαν ενιαία φύλα, αλλά Έλληνες πουανήκαν σε φύλα διαφορετικά και γι’ αυτό το λόγο ήταν αδύνατο ναεγκαθιδρυθεί η παλαιά «φυλετική» πολιτειακή οργάνωση,  και έπειταότι οι Έλληνες άποικοι κατέλαβαν (εν μέρει) προϋπάρχουσες ήδη πό-λεις, όπου εγκαταστάθηκαν ως κυρίαρχοι: σε αρκετές περιπτώσεις μά-λιστα οι πόλεις αυτές διετήρησαν τα παλαιά μικρασιατικά τουςονόματα. Από τις πόλεις οι Έλληνες άποικοι κυριαρχούσαν και στηγύρω περιοχή (η κυριαρχία στη γειτονική περιοχή έγινε κατόπιν χα-ρακτηριστικό γνώρισμα της πόλεως - κράτους). Αργότερα οι ιωνικέςπόλεις ενώθηκαν σε θρησκευτική ομοσπονδία, την ιωνική δωδεκά-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[76]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 76

Page 78: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

πολη, με θρησκευτικό κέντρο το Πανιώνιον στη Μύκαλη, όπου λα-τρευόταν ο Ελικώνιος Ποσειδών. Σε παρόμοια ομοσπονδία ενώθηκανεπίσης οι έξι δωρικές πόλεις με κέντρο τη λατρεία του Απόλλωνος στοΤριόπιο ακρωτήριο.

Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976

Στη συνέχεια επιλέξτε greeklanguage. gr / Εισαγωγή στην αρχαιογνω-σία και διαβάστε την πηγή 1. 2. 5Ακόμη θα σας βοηθήσει η σελίδα 171 στην παρακάτω ηλεκτρονικήδιεύθυνση: http://www. anistor. gr/greek/ellada/Arxaia_Ellas. pdf

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Φτιάξτε ένα power point στο οποίο θα παρουσιάσετε τις απαντήσειςσας.        

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 21. Με τη δημιουργία της πόλης-κράτους συνδέεται μια πολιτειακή αλ-

λαγή, η αποδυνάμωση της βασιλικής εξουσίας. Ποιες είναι ακριβώςοι αιτίες που οδήγησαν στην αποδυνάμωση του βασιλιά των φυ-λετικών κρατών;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:http://www.fhw.gr/chronos/gr/, επιλέξτε Γεωμετρική περίοδος ->Πολιτική -> Οργάνωση -> Φυλετικές κοινωνίες.

Στη συνέχεια επιλέξτε greeklanguage.gr/ Εισαγωγή στην αρχαιογνω-σία και διαβάστε την πηγή 1. 2. 5. Επίσης επιλέξτε τη σελίδα 171 στηνπαρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor. gr/greek/el-lada/ArxaiaEllas.pdf

2. Ποιες αλλαγές στην κατανομή των αξιωμάτων δείχνουν ότι απο-δυναμώνεται η βασιλική εξουσία; Για να απαντήσετε διαβάστε τιςπαρακάτω πηγές:

ΠΗΓΗ 1Στην Αθήνα η πρώτη περιστολή της βασιλικής εξουσίας που πέτυχε ηαριστοκρατία ήταν η εγκαθίδρυση ενός πολέμαρχου, δηλαδή στρα-τιωτικού διοικητή. Του μεταβιβάστηκε, από εκεί που ανήκε πριν στοβασιλιά, η ανώτατη διοίκηση του στρατού και εκλεγόταν από τους ευ-

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[77]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 77

Page 79: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

γενείς. Το επόμενο βήμα φαίνεται πως υπήρξε η ανατροπή του βασι-λικού οίκου από την ισχυρή οικογένεια των Μεθοντιδών. Οι Μεθοντί-δες δεν πήραν για τον εαυτό τους το βασιλικό τίτλο, αλλά ούτε τονκατάργησαν. Ίδρυσαν το αξίωμα του άρχοντος, δηλαδή αντιβασιλιά,και αυτό το αξίωμα ιδιοποιήθηκε τις σπουδαιότερες βασιλικές λειτουρ-γίες... Το μεθεπόμενο βήμα προς εξασθένηση της εξουσίας αυτής τηςβασιλικής αρχής ήταν η μετατροπή του λειτουργήματος του άρχοντααπό ισόβιο σε δεκαετές αξίωμα. Η μεταρρύθμιση αυτή λέγεται ότι συν-τελέστηκε στα μέσα περίπου του 8ου αιώνα. Οι Μεθοντίδες αποστε-ρήθηκαν από το προνόμιό τους και η αντιβασιλεία έγινε προσιτή σεόλους τους βασιλείς.

J. B. Bury - Russwell Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας

ΠΗΓΗ 2Σε πολλές πόλεις κατά τη μετάβαση από τη βασιλεία στην αβασίλευτηαριστοκρατία ο κληρονομικός μονάρχης αντικαταστάθηκε από ένανμόνο αιρετό άρχοντα. Ένα χαρακτηριστικό μερικών πρώιμων αριστο-κρατιών ήταν η μακρά διάρκεια των αρχών. Αναφέρεται ότι οι παλαι-ότεροι Αθηναίοι άρχοντες παρέμειναν στην εξουσία επί 10 χρόνια. .. Αργότερα δημιουργήθηκαν περισσότεροι άρχοντες και η διάρκειατης αρχής τους περιορίστηκε σε ένα μόνο έτος. Και τα δύο μέτρα υπα-γορεύτηκαν από την πείρα που αποκτήθηκε εν τω μεταξύ: άρχοντεςπου διέθεταν πολλές αρμοδιότητες και κρατούσαν πολύ καιρό τηνεξουσία έτειναν να ενισχυθούν απέναντι στη βουλή, μερικοί μάλισταδοκίμαζαν να γίνουν τύραννοι, και κάποιοι το κατόρθωναν. Αλλά τοπρώτο μέτρο αποσκοπούσε επίσης στη βελτίωση της διακυβέρνησης.Η κατανομή των κλάδων διοίκησης μεταξύ περισσοτέρων αρχόντωνεπιβαλλόταν από τη διαπίστωση του φόρτου εργασίας τους και τη μεί-ωση της απόδοσής τους.

3. Ποιο είναι το νέο πολίτευμα που διαμορφώνεται και ποια είναι ταόργανα εξουσίας σε αυτό;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. odyssey.com.cy/main/default. aspx?tabID=140&ite-mID=746&mid=809 και διαβάστε το κείμενο της σελίδας.

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΣυμφωνείτε με την άποψη πως ο τρόπος διακυβέρνησης κατά την πε-ρίοδο της αριστοκρατίας ήταν το πρώτο βήμα προς τον εκδημοκρα-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[78]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 78

Page 80: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

τισμό της λειτουργίας των πολιτικών θεσμών; Να υποστηρίξετε τηνάποψή σας με επιχειρήματα σε ένα άρθρο που θα δημοσιεύσετε στηνιστοσελίδα του σχολείου. Στηρίξτε την απάντησή σας  στις παραπάνω πηγές και στις σελίδες174-175 της παρακάτω ηλεκτρονικής διεύθυνσηςhttp://www.anistor.gr/greek/ellada/ArxaiaEllas.pdf

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 31. Ποιοι ήταν οι λόγοι του β΄ ελληνικού αποικισμού;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνσηhttp://www.greeklanguage.gr/greekLang/ancientgreek/education/lyric/support/istorika/01.html και διαβάστε το κείμενο 1. 3. 3.

2. Ποιες  οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές  επέφερε ο β΄ ελληνι-κός αποικισμός;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.e-history. gr/ και επιλέξτε Γεωμετρική περίοδος-> οικονομία-> ανταλλα-γές -> εμπόριο-> αποικίες

3. Ποιες κοινωνικές τάξεις αυτή την εποχή τάσσονται εναντίον τουαριστοκρατικού πολιτεύματος, της ανόδου δηλαδή των ευγενώνστην εξουσία; Για ποιους λόγους η καθεμιά;

Για να απαντήσετε  πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m. 1asph-ost. com/kostas74/kastalia/index.asp. Κάντε κλικ στο Αρχαϊκή Αθήνα-> η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> αναζήτηση ευνομίας ->κοινωνική κρίση και βρείτε την πηγή 13 από το κεφάλαιο 2 Αριστο-τέλους Αθηναίων Πολιτεία. Στη συνέχεια πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www. ekivolos.gr/politevma. pdf και διαβάστε τις δύο πρώτες σελίδες.

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΝα επιλέξετε κάποια από τις παρακάτω εργασίες:Α. Να συντάξετε ένα διάλογο ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις της Αθή-

νας που συγκρούονται αυτή την εποχή. Τους πλούσιους αστούς καιτο πλήθος των φτωχών από τη μια, και τους αριστοκράτες από τηνάλλη. Γράψτε τα επιχειρήματα που θεωρείτε ότι θα είχε η κάθε

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[79]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 79

Page 81: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

πλευρά και παρουσιάστε το διάλογο στην τάξη.

Β. Να φιλοτεχνήσετε μια αφίσα (πρόγραμμα gimp ή word), με τηνοποία το πλήθος των φτωχών διεκδικεί τα δικαιώματά του.

Γ. Διερευνήστε άλλες ιστορικές περιόδους (π. χ. Γαλλική Επανάσταση)κατά τις οποίες κοινωνικές τάξεις με διαφορετικά κίνητρα η καθεμιάαναλαμβάνουν ένα κοινό αγώνα εναντίον του παλαιού καθεστώτοςκαι γράψτε ένα σύντομο άρθρο που θα δημοσιευθεί στην ιστοσε-λίδα του σχολείου.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4ΟΜΑΔΑ 11. Το οξύτατο κοινωνικό πρόβλημα που προέκυψε τον 6ο  αιώνα π.

Χ. κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Σόλων που εξελέγη άρχων στηνΑθήνα το 594 π. Χ. με έκτακτες εξουσίες ως «διαλλακτής» και νο-μοθέτης. Ποια μέτρα πήρε ο Σόλων ;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.e-history.gr/. Πατήστε «αρχαϊκή περίοδος» και βρείτε τις σχετικές πηγέςτου Πολυδεύκη και του Αριστοτέλη (Πολυδεύκης Ονομαστικόν 8.130,Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 6.1 και 7.2-4). Στη συνέχεια γράψτε στη μηχανή αναζήτησης google, Η δημοκρατία.Τα χρόνια της προετοιμασίας. Η Αθήνα,  και δείτε το power point.http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/per/3.swfΑκόμη θα σας βοηθήσει η παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση (σελίδες181-182) http://www. anistor. gr/greek/ellada/Arxaia_Ellas. pdf

2. Να κατατάξετε τα παραπάνω μέτρα σε κατηγορίες:

Κοινωνικά μέτρα Πολιτικά

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4ΟΜΑΔΑ 21. Με το Σόλωνα εγκαθιδρύεται ένα καινούριο πολίτευμα, το τιμο-

κρατικό. Ποια είναι η κυριότερη διαφοροποίησή του από το προ-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[80]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 80

Page 82: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ηγούμενο αριστοκρατικό πολίτευμα;Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://el.wikipedia. org/wiki/%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD_%CE%BF_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82 (Βικιπαίδεια Σόλων ο Αθηναίος)

2. Ποια είναι η πολιτική οργάνωση σε αυτό το πολίτευμα;Για να απαντήσετε πηγαίνετε στις σελίδες 181-182 της ακόλουθηςηλεκτρονικής διεύθυνσης  http://www. anistor. gr/greek/ellada/Ar-xaiaEllas. pdf.Επίσης θα σας βοηθήσει και http://genesis.ee.auth. gr/dimakis/per/3.swf

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4ΟΜΑΔΑ 31. Ένα από τα μέτρα που πήρε ο Σόλων ήταν η θέσπιση ανώτατου

ορίου στην ιδιοκτησία γαιών. Ποια ήταν η σημασία του μέτρουαυτού: α) για τους γαιοκτήμονες και β) για το υπόλοιπο κοινωνικόσύνολο;

Για να απαντήσετε  διαβάστε την παρακάτω πηγή:Αν ο Σόλων με το μέτρο αυτό περιόρισε την υπερβολική και επιβλαβήγια το κοινωνικό σύνολο μεγάλη ιδιοκτησία, από το άλλο μέρος εγ-γυήθηκε στους γαιοκτήμονες αυτούς την ασφάλεια της ιδιοκτησίαςτους ως το ανώτατο εκείνο όριο, πράγμα που είχε ιδιαίτερη σημασία,επειδή από ριζοσπαστικά στοιχεία προβαλλόταν το “κομμουνιστικό’’αίτημα της κατανομής του εδάφους της Αττικής σε ίσους κλήρους (αν α δ α σ μ ό ς τ η ς γ η ς και μάλιστα  ι σ ο μ ο ι ρ ί α). Αποκρούονταςμε αποφασιστικότητα το αίτημα αυτό, περιορίζοντας όμως συγχρόνωςτην ανάπτυξη της μεγάλης ιδιοκτησίας και πραγματοποιώντας τηναπελευθέρωση των αγροτών ο Σόλων ακολούθησε στην αντιμετώ-πιση του αγροτικού προβλήματος υγιά υπέρ της μεσαίας τάξεως πο-λιτική.

Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976

2. Αφού αναζητήσετε στη μηχανή αναζήτησης google το βιβλίο τουΚορνήλιου Καστοριάδη  «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η ση-μασία της για εμάς σήμερα», πηγαίνετε στη σελίδα 12  και γράψτε

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[81]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 81

Page 83: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ένα άρθρο όπου θα αναφερθείτε στη σημασία της μικρής ιδιοκτη-σίας για το δημοκρατικό πολίτευμα. Συμπληρώστε την απάντησήσας αφού διαβάσετε και το παρακάτω απόσπασμα από συνέντευξητου Κ. Καστοριάδη:

...η κοινωνικο-οικονομική συνθήκη της αρχαίας δημοκρατίας υπήρξεη κοινότητα των ανεξάρτητων μικροϊδιοκτητών, είναι απόηχος, μετάαπό εξήντα χρόνια, της τζεφερσονικής πολιτικής σκέψης. Για τον Jef-ferson είναι προφανές ότι δεν πρέπει αυτές οι ιδιοκτησίες να είναιπολύ άνισες μεταξύ τους, διότι αν μερικοί γίνουν απλοί αγροτικοί ερ-γάτες και οι άλλοι μικροϊδιοκτήτες γης, αν ο χρεωμένος ψηφίσει όπωςτου ζητά ο δανειστής του, τότε εξαφανίζεται αν όχι η βάση, τουλάχι-στον το κοινωνικοοικονομικό αντίστοιχο μιας πραγματικής πολιτικήςισότητας

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4ΟΜΑΔΑ 41. Ένα από τα μέτρα που πήρε ο Σόλων ήταν η κατάργηση των χρεών.

Ποια ήταν η σημασία του μέτρου αυτού για την τάξη των μεγάλωνγαιοκτημόνων;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index.html. Πατήστε «αρχαϊκήπερίοδος» -> οικονομία-> γεωργία -> αριστοκρατία.

2. Η νομοθεσία με την οποία ο Σόλων κατάργησε τα χρέη των φτωχώνονομάστηκε Σεισάχθεια. Αφού αναζητήσετε την ετυμολογία τηςλέξης στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα, βρείτε στη μηχανή ανα-ζήτησης google αν χρησιμοποιείται η λέξη σήμερα και με ποιες κοι-νωνικές και οικονομικές συνθήκες συνδέεται;

3. Αφού διαβάσετε την πηγή Τετραμέτρων 34 του Σόλωνα, στην ηλε-κτρονική διεύθυνση http://www.fhw. gr/chronos/04/gr/ economy/index.html (αρχαϊκή εποχή -> κοινωνία -> πηγές), να πείτε αν επιβε-βαιώνεται η άποψη πως «στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ίσο δι-καίωμα ούτε σε όλα τα αξιώματα, καθώς τα πιο υψηλά προορίζονταιγια τους καλύτερους, ούτε στην έγγειο ιδιοκτησία».     

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΜε βάση τις προηγούμενες απαντήσεις σας να κατασκευάσετε επιχει-ρήματα για να  υποστηρίξετε ή να απορρίψετε τις παρακάτω ιστορικές

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[82]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 82

Page 84: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

απόψεις:

α) Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα δεν ανέτρεψαν συνολικά τον αρι-στοκρατικό χαρακτήρα του αθηναϊκού πολιτεύματος.

β) Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα καλλιέργησαν την πολιτικοποίησηόλων των πολιτών και την εξοικείωση με τα ατομικά δικαιώματα.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 51. Μολονότι ο Σόλων προσπάθησε να παραμερίσει τις αφορμές της

παλαιάς διαμάχης μεταξύ των πολιτών κάνοντας παραχωρήσεις καιπρος τις δύο πλευρές, μετά την αποχώρησή του από την αρχή προ-έκυψαν νέοι πολιτικοί αγώνες. Μέσα στον 6 αι π. Χ.  ποιες ήταν οιτρεις μεγάλες αντιμαχόμενες παρατάξεις; Τι πρέσβευε η καθεμιά;

Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή:Προφανώς το αντικείμενο της διαμάχης των πολιτικών παρατάξεωνήταν ακριβώς αυτή η εκλογή των αρχόντων. Γύρω στα μέσα του 6ουαι. π. Χ. υπήρχαν τρεις μεγάλες αντιμαχόμενες παρατάξεις: οι μεγα-λογαιοκτήμονες από το εσωτερικό της χώρας («οι Πεδιακοί») που νο-σταλγούσαν την κυριαρχία των ευγενών, ο πληθυσμός της παραλίαςπου ασχολούνταν με το εμπόριο και την βιοτεχνία και ακολουθούσετην πολιτική του Σόλωνος υπέρ της μεσαίας τάξεως (‘’οι Παράλιοι’’)και ο φτωχός πληθυσμός στην βορειοανατολική ορεινή περιοχή  τηςΑττικής (‘’οι Διάκριοι’’) με ριζοσπαστικές αντιλήψεις. Και οι τρεις πα-ρατάξεις είχαν ως ηγέτες τους ευγενείς.

Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976

Στη συνέχεια πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m. 1asphost.com/kostas74/kastalia/index. asp και κάντε κλικ στο Εισαγωγή ->Αρχαϊκή Αθήνα. Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Αναζή-τηση ευνομίας -> Ανάπτυξη μεσαίας τάξης -> Πηγές -> Αριστοτέλη,Αθηναίων Πολιτεία, κεφ. 13

2. Ποιος τύραννος διακρίθηκε μέσα από την παράταξη των Διακρίων;Πώς πήρε την εξουσία;

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m.1asphost.com/kostas74/kastalia/index.asp και ακολουθήστε την πα-ραπάνω διαδικασία μέχρι να φτάσετε στην πηγή Ηροδότου Ιστορίαι,

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[83]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 83

Page 85: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Κλειώ κεφ. 59.

3. Να καταγράψετε το έργο του Πεισίστρατου. Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index.html.  Κάντε κλικ στο Αρχαϊκήπερίοδος -> Οικονομία -> πολιτειακή οργάνωση -> τυραννία. Επίσης,μπορείτε να πάτε στο διαδικτυακό περιοδικό istorikathemata.com και να επιλέξετε  Θέματα  ελληνικής ιστορίας, Πεισίστρατος.

4. Να υποστηρίξετε ή να απορρίψετε με τα επιχειρήματά σας την ιστο-ρική άποψη ότι τα τυραννικά μέτρα ευνόησαν τους Αθηναίους πο-λίτες να συνειδητοποιηθούν ως πολιτική δύναμη

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m.1asphost.com/kostas74/kastalia/index. asp, κάντε κλικ στο Εισα-γωγή -> Αρχαϊκή εποχή. Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών ->Αναζήτηση ευνομίας -> Ανάπτυξη μεσαίας τάξης -> Πηγές -> Αριστο-τέλη, Αθηναίων πολιτεία,  κεφ. 16, παρ. 2-5.

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΝα χωριστείτε σε ομάδες «δημοσιογράφων» υπέρ του Πεισίστρατουκαι σε ομάδες κατά του Πεισίστρατου. Η κάθε ομάδα θα σχολιάσει τοέργο του τυράννου στην εφημερίδα, αφού θα έχει λάβει υπ’ όψη τιςπληροφορίες που έχει συγκεντρώσει μέχρι τώρα. Επίσης αναζητήστε στη μηχανή αναζήτησης google και διαβάστε τοάρθρο «Πεισίστρατος, ο προοδευτικός τύραννος», στην εφημερίδα τοΒήμα. Στη συνέχεια πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index. html. Αρχαϊκή εποχή πηγές(Αριστοτέλης). Τέλος, πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλίαhttp://m.1asphost. com/kostas74/kastalia/index. asp, κάντε κλικ στοΕισαγωγή -> Αρχαϊκή εποχή. Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών-> Αναζήτηση ευνομίας -> Ανάπτυξη μεσαίας τάξης -> Πηγές -> Αριστο-τέλη, Αθηναίων πολιτεία, κεφ. 16, παρ. 2-5 και κεφ. 15, παρ. 3-4.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 61. Αμέσως μετά την κατάλυση της τυραννίας στην Αθήνα (510 π.Χ,

γιος Πεισίστρατου) ξέσπασαν πάλι οι παλαιοί πολιτικοί αγώνες. Νι-κητής από αυτούς βγήκε ο Κλεισθένης. Ποια ήταν η νέα οργάνωσητων φυλών που εισήγαγε;

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[84]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 84

Page 86: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index.html. Κάντε κλικ στο Αρ-χαϊκή εποχή -> Πολιτική -> πολιτειακές εξελίξεις -> τυραννία -> Κλει-σθένης (πάνω δεξιά... Μπορείτε επίσης να δείτε το powerpoint σε αυτήτη διεύθυνση http://genesis. ee.auth.gr/dimakis/per/3.swf

Γιατί χώρισε με τον παραπάνω τρόπο τις φυλές; Στην απάντησή σας θα σας βοηθήσει η σελίδα 186 από την παρακάτωηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor.gr/greek/ellada/ArxaiaEllas.pdf, καθώς και το λογισμικό Κασταλία στην ακόλουθη διεύθυνσηhttp://m.1asphost.com/kostas74/kastalia/activities.asp?The-meID=2&ScenarioID=10. Επιλέξτε Εισαγωγή -> Αρχαϊκή Αθήνα, η θε-μελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Η κατάκτηση της ισονομίας ->Η ανάμειξη των μεσαίων τάξεων -> Πηγές -> Αριστοτέλη ΑθηναίωνΠολιτεία, κεφ. 21, παρ. 2-3.

3. Ποια άλλα πολιτικά μέτρα  πήρε ο Κλεισθένης ; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία. Κάντε κλικστο Εισαγωγή -> Αρχαϊκή Αθήνα, Η θεμελίωση των δημοκρατικώνθεσμών -> Η κατάκτηση της ισονομίας -> Η ανάμειξη των μεσαίωντάξεων -> Πηγές -> Αριστοτέλη Αθηναίων Πολιτεία, κεφ 43, παρ. 4και κεφ 22, παρ. 1 και 3.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτειακές αλλαγές της εποχής αντα-νακλώνται και στο δίκαιο της εποχής, στις τέχνες, στην ποίηση, στοθέατρο και στην αντίληψη περί γενναιότητας. Επιβεβαιώνεται η παρα-πάνω άποψη:

ΟΜΑΔΑ Αα) σχετικά με το δίκαιο της εποχής; Για να απαντήσετε πατήστε http://www.fhw. gr/chronos/gr/ Αρχαϊκήεποχή Ποινικό Δίκαιο. Βρείτε πληροφορίες για το πώς αλλάζει ο τρό-πος αντιμετώπισης του φόνου. β) σχετικά με την τέχνη;Για να απαντήσετε βρείτε εικόνες αγγείων της γεωμετρικής καιτης  αρχαϊκής περιόδου και συγκρίνετέ τις. Επιβεβαιώνεται η άποψηπως το φυσιοκρατικό- ανθρωποκεντρικό μοντέλο της αρχαϊκής επο-

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[85]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 85

Page 87: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

χής αντανακλάται στις εικόνες των αγγείων εν αντιθέσει με την αυ-στηρή σχηματικότητα της γεωμετρικής περιόδου; Πηγαίνετε στην ηλε-κτρονική διεύθυνση  http://www. fhw. gr/chronos/gr/, Γεωμετρικήπερίοδος πολιτισμός πινακοθήκη. Επίσης, πατήστε http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/texni.htm.

ΟΜΑΔΑ    Β

γ) σχετικά με την λυρική ποίηση;

Επιβεβαιώνεται η άποψη πως η υμνολογία των βασιλιάδων των ομη-ρικών επών αντικαθίσταται στη λυρική ποίηση από αναφορά σε αξίεςόπως δικαιοσύνη, ισονομία, ιδιαιτερότητα του ατόμου;

Για να απαντήσετε πατήστε http://www. fhw. gr/chronos/gr/ Αρχαϊκήεποχή πολιτισμός εισαγωγή. Επίσης πατήστε e βιβλιοθήκη/komvos.edu. gr/arxaia/lyrikh/book/bookhtm και διαβάστε το απόσπασμα 24του Θέογνη, το ποίημα 15 της Σαπφούς.

ΟΜΑΔΑ Γ

δ) σχετικά με την απονομή δικαιοσύνης; Διερευνήστε τον διαφορετικότρόπο με τον οποίο αποδίδεται η δικαιοσύνη στις «Χοηφόρους» τουΑισχύλου και στο μεταγενέστερο χρονικά έργο «Ευμενίδες».

Για να απαντήσετε ενημερωθείτε από το βικιπαίδεια για την υπόθεσητων έργων και στη συνέχεια πατήστε http://www.youtube.com/watch?v=pFFzxjd7b9c Εκεί θα βρείτε την παράσταση της τριλογίας«Ορέστεια» (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες). Παρακολουθήστε τααποσπάσματα από το 1. 35’ έως 1. 41’, 2. 16’ έως 2. 20’ και 2. 26’έως 2. 27’. Στη συνέχεια καταγράψτε στον παρακάτω πίνακα τις φρά-σεις που δείχνουν τις αντιλήψεις σχετικά με την απονομή δικαιοσύνηςστα δύο έργα.

Χοηφόροι Ευμενίδες

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[86]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 86

Page 88: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ΟΜΑΔΑ Δε) σχετικά με την αντίληψη της γενναιότητας; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση:http://polioxni.wordpress.com/2011/02/22/o%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%83-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%B5%CF%83-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%B5%CF%83%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%B9/

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙΑναζητήστε εικόνες που δείχνουν την καινούρια χωροταξική διά-ταξη της πόλης στην αρχαϊκή εποχή. Συνδέεται αυτή η διάταξη με τοκοινωνικό οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι; Πώς ήταν η πολεοδο-μία σε προηγούμενες εποχές;

Για να απαντήσετε διαβάστε και την παρακάτω πηγή:Ο νέος κοινωνικός χώρος είναι οργανωμένος γύρω από το κέντρο.Το κράτος, η αρχή, η δυναστεία, δεν είναι πλέον τοποθετημένα στηνκορυφή της κοινωνικής κλίμακας, αλλά έχουν τεθεί ες μέσον, στο κέν-τρο, στο μέσο της ανθρώπινης ομάδας. Το κέντρο είναι αυτό που ανα-βαθμίζεται τώρα. Η σωτηρία της πόλης επαφίεται σ’ εκείνους πουονομάζονται οι μέσοι, γιατί με το να βρίσκονται αυτοί σε ίση απόστασηαπό τα άκρα συνιστούν ένα σταθερό σημείο για να εξασφαλιστεί ηισορροπία της πόλης. Σε σχέση με το κέντρο αυτό, άτομα και ομάδεςκατέχουν όλοι συμμετρικές θέσεις. Η αγορά, η οποία ενσαρκώνει εδα-φικά αυτή τη χωροταξική διάταξη, αποτελεί το κέντρο ενός δημόσιουκαι κοινού χώρου. Όλοι όσοι εισχωρούν εκεί ορίζονται, απ’ αυτό καιμόνο το γεγονός, ως ίσοι.

Jean- Pierre Vernant, Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης,Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑBury J – Meiggs R. ,2011. Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Εκδόσεις Καρδαμίτσα.

e βιβλιοθήκη / komvos. edu. gr/arxaia/lyrikh/book/bookhtm

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%B

Η Ε Ξ Ε Λ Ι Ξ Η Τ Ω Ν Π Ο Λ Ι Τ Ε Υ Μ Α Τ Ω Ν Κ Α Ι Η Π Ν Ε Υ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Η Μ Ι Ο Υ Ρ Γ Ι Α

[87]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 87

Page 89: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

D%CE%BF_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%82

http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/per/3.swf

http://polioxni.wordpress.com/

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/texni.htm

http://www.eyliko.gr/htmls/istoria/maps/files/1Apoikismos/files/hel-paap.htm.

http://www. fhw. gr/chronos/gr/

http://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?tabID=140&itemID=746&mid=809

http://www.respublica.gr/2015/04/column/democracy-economy-auton-omy/

istorikathemata. com

Vernant J,1992 Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης, Εκδόσεις Καρδαμίτσα,Αθήνα.

Wilcken U, 1976, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση.

www.greeklanguage.gr

Αισχύλος, Ορέστεια.

Καστοριάδης K,1986, Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της γιαεμάς σήμερα, Εκδόσεις Ύψιλον.

λογισμικό Κασταλία.

Λοϊζος Δ. , 2014, Η αρχαία Ελλάδα και οι ανατολικοί λαοί, Αθήνα από τηνπαρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor. gr/greek/el-lada/Arxaia_Ellas. pdf

Ραμού-Χαψιάδη Α. ,1982 Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική, Καρδα-μίτσα, Αθήνα, σσ. 51-53.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[88]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 88

Page 90: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

«Τ’ αγνάντεμα»: εικόνα-μουσική-κείμενο-ψηφιακά

εργαλεία: Η παιδαγωγική αξιοποίησή τουςστη διδασκαλία του

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη

Μαρία Κονδύλη, Φιλόλογος Γυμνασίου Γαστούνης,

[email protected]

ΠερίληψηΗ παρούσα εργασία προτείνει μία εναλλακτική διδακτική προσέγ-γιση για τη χρήση των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία της Λο-γοτεχνίας στο Γυμνάσιο με τη μορφή διδακτικού σεναρίου. Αντι-κείμενο μελέτης αποτελεί το διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη «Τ’αγνάντεμα» το οποίο εφαρμόσθηκε στο Γυμνάσιο Γαστούνης. Τοαντικείμενο διδασκαλίας ανταποκρίνεται στο αναλυτικό πρό-γραμμα σπουδών και αποτελεί διδακτέα ύλη του σχολικού βιβλίου“Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας” Γ΄ Γυμνασίου.  

ΤαυτότηταΤίτλος: «Τ’ αγνάντεμα». Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Δημιουργός: Μαρία ΚονδύληΓνωστικό αντικείμενο: Νεοελληνική ΛογοτεχνίαΤάξη: Γ΄ ΓυμνασίουΔύναμη της τάξης: 21 μαθητές

[89]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 89

Page 91: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Χρονική διάρκεια: 4 διδακτικές ώρεςΗμερομηνίες υλοποίησης:10/3/2015, 13/3/2015, 16/3/2015,24/4/2015Τόπος διεξαγωγής σεναρίου: Αίθουσα με διαδραστικό πίνακα και Ερ-γαστήριο Πληροφορικής Γυμνασίου Γαστούνης.

Συνοπτική παρουσίασηΤο σενάριο που ακολουθεί αποτελεί μια διδακτική πρόταση για τη δι-δασκαλία των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ΄ γυμνασίου,με τη χρήση Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας(ΤΠΕ). Βασίζεται στο κείμενο «Τ’ αγνάντεμα» του Αλέξανδρου Παπα-διαμάντη το οποίο πραγματεύεται την αναχώρηση των ναυτικών καιτο ξεπροβόδισμα τους από τις γυναίκες στο ξωκλήσι της Παναγιάς τηςΚατευοδώτρας. Το περιεχόμενο του είναι κοινωνικό και ηθογραφικό.

Ιδέα του σεναρίου - ΕισαγωγικάΜε το παρόν σενάριο επιχειρείται να ξεδιπλωθεί μέρος του έργου τουΠαπαδιαμάντη ώστε οι μαθητές να το γνωρίσουν ερευνώντας τις χα-ρακτηριστικές όψεις της Σκιάθου της εποχής του, τον κύκλο της ζωής,της φύσης και τη στενή εξάρτηση των ανθρώπων από αυτή. Το σενά-ριο εστιάζει στη μελέτη των ηθογραφικών στοιχείων καθώς και ορι-σμένων βασικών γνωρισμάτων της αφηγηματικής τεχνικής τουσυγγραφέα τα οποία οι μαθητές καλούνται να ανακαλύψουν και ναπαρουσιάσουν με τις δυνατότητες που προσφέρουν τα σύγχρονα τε-χνολογικά εργαλεία. Παράλληλα προσεγγίζει τα πρόσωπα – ήρωες(σκέψεις, συναισθήματα) μέσω της δημιουργικής γραφής και της εξά-σκησης σε πρακτικές νέου γραμματισμού. Προτείνεται μια βιωματικήπροσέγγιση και επικοινωνία με το κείμενο μέσα από δραστηριότητεςπου οι μαθητές μαθαίνουν, αναπλάθουν και μετασχηματίζουν το λο-γοτεχνικό κείμενο.

Διδακτικοί στόχοι Γνωστικοί⚫ Η επιλογή του κειμένου και ο τρόπος διδασκαλίας του είναι συμβατά

με το ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ του μαθήματος

Οι μαθητές επιδιώκεται να:⚫ γνωρίσουν οι μαθητές τον Α. Παπαδιαμάντη την κοσμοθεωρία του

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[90]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 90

Page 92: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

και την ιδιαίτερη γραφή του. ⚫ αναζητήσουν βασικά βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα και να τα

παρουσιάσουν με τα νέα πολυμεσικά διαδικτυακά εργαλεία. ⚫ μελετήσουν το φυσικό περιβάλλον της αγροτικής κοινωνίας της

Σκιάθου και την επίδρασή του στις κοινωνικές δραστηριότητες. ⚫ κατανοήσουν ότι η ηθογραφία αποτελεί ιδιαίτερη αφηγηματική μέ-

θοδο (Νέα Αθηναϊκή Σχολή 1880-1922). ⚫ προσεγγίσουν ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία της ηθογραφίας

(πρόσωπα-ήρωες, άνδρες ναυτικοί-γυναίκες σύζυγοι). ⚫ εντοπίσουν και να καταγράψουν βασικές αφηγηματικές τεχνικές του

ηθογραφικού διηγήματος. ⚫ συνθέσουν πολυτροπικά κείμενα μέσω της δημιουργικής γραφής

(καταγραφή ημερολογίου, συναισθημάτων, δημιουργία ακροστιχί-δων).

Παιδαγωγικοί στόχοι

Οι μαθητές επιδιώκεται να:⚫ μάθουν να συνεργάζονται με υπευθυνότητα για την επίτευξη ενός

κοινού σκοπού αναλαμβάνοντας συγκεκριμένους ρόλους ο καθένας. ⚫ αντιληφθούν ότι η παραγωγή συλλογικού έργου είναι αποτέλεσμα

κοινής προσπάθειας και ότι αυτό είναι απαραίτητο σε πολλούς τομείςτης ζωής μας (βιωματική μάθηση).

⚫ καλλιεργήσουν την αφαιρετική-συνθετική τους ικανότητα αφού απότο υλικό που θα συγκεντρώσουν, θα πρέπει να επιλέξουν τις κατάλ-ληλες πληροφορίες για την εκπόνηση των δικών τους εργασιών.

⚫ αναλάβουν πρωτοβουλία ώστε να αντιμετωπίσουν δυσκολίες πουθα προκύψουν κατά τη διάρκεια συλλογής και διαχείρισης του υλι-κού (διερευνητική μέθοδος).

Ως προς τη χρήση των Νέων ΤεχνολογιώνΟι μαθητές επιδιώκεται να:⚫ αναπτύξουν δεξιότητες αναζήτησης, επιλογής και διαχείρισης των

πληροφοριών που αντλούν από το διαδίκτυο. ⚫ ασκηθούν στη χρήση των πολυμέσων στην εισαγωγή και επεξεργα-

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[91]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 91

Page 93: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

σία εικόνας, ώστε να απολαύσουν αισθητικά το διήγημα. ⚫ ασκηθούν στην παραγωγή ψηφιακού λόγου με τον επεξεργαστή κει-

μένου και εργαλεία web. 2.0 ⚫ οπτικοποιήσουν όρους και έννοιες κάνοντας χρήση λογισμικού δη-

μιουργίας συννεφόλεξων. ⚫ παράγουν πολυτροπικά κείμενα. ⚫ καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη στο πλαίσιο του κριτικού γραμ-

ματισμού.

Απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομήΓια τους σκοπούς του σεναρίου θα χρησιμοποιηθούν: η αίθουσα τουσχολείου με τον διαδραστικό πίνακα για την αφόρμηση και το εργα-στήριο πληροφορικής για όλες τις φάσεις του διδακτικού αυτού σε-ναρίου. Πριν από τη διδακτική παρέμβαση η διδάσκουσα συνεννοείταιμε τον υπεύθυνο του εργαστηρίου πληροφορικής και ενημερώνεταιγια θέματα που σχετίζονται με τη χρήση του εργαστηρίου. Η διδά-σκουσα δοκιμάζει στους σταθμούς εργασίας των μαθητών το λογι-σμικό που θα χρησιμοποιηθεί, ώστε να διαπιστώσει και να επιλύσειτυχόν δυσκολίες που θα προκύψουν κατά την εφαρμογή του σενα-ρίου. Απαιτούνται τέσσερις σταθμοί εργασίας με σύνδεση στο διαδί-κτυο. Επιπλέον στην αίθουσα πληροφορικής θα γίνει χρήση τουδιαδικτύου, 8 ηλεκτρονικών υπολογιστών και του εκτυπωτή.

Λογισμικό

Κατά την διεξαγωγή του σεναρίου θα χρησιμοποιηθούν τα παρα-κάτω λογισμικά και ψηφιακά εργαλεία web. 2.0:⚫ Διαδίκτυο⚫ Φυλλομετρητής⚫ Επεξεργαστής κειμένου⚫ Time toast⚫ Movie maker (πρέπει να είναι προ εγκατεστημένο από τη διδά-

σκουσα). ⚫ Voki (είναι διαδικτυακή εφαρμογή η οποία χρειάζεται εγγραφή προ-

κειμένου να χρησιμοποιηθεί). ⚫ Blog (ανάρτηση υλικού στην ιστοσελίδα του σχολείου)

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[92]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 92

Page 94: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Διαδικτυακές πηγές:⚫ www.el.wikipedia.org⚫ www.ekebi.gr⚫ www. mouseiopapadiamanti.blogspot.gr⚫ www.ebooks.edu.gr⚫ www.greek-language.gr⚫ www.potheg.gr

Διάρκεια: Ο χρόνος που απαιτείται για την υλοποίηση του προγράμ-ματος είναι τέσσερις (4) διδακτικές ώρες. Έχει προηγηθεί η αφιέρωσημιας (1) διδακτικής ώρας στην τάξη κατά την οποία οι μαθητές ενημε-ρώθηκαν για την ιδέα του σεναρίου και για τον τρόπο υλοποίησήςτου. Αρχικά προβλήθηκε ως αφόρμηση από τη διδάσκουσα στο δια-δραστικό πίνακα το CD «ταξίδι στον πολιτισμό» δραματοποιήσεις πε-ζογραφημάτων με θέμα «Τ’ αγνάντεμα» του Α. Παπαδιαμάντη πουεισάγει τους μαθητές στη συγκεκριμένη εποχή του διηγήματος. Στησυνέχεια προτείνεται από την εκπαιδευτικό να ανοίξουν οι μαθητέςτο φυλλομετρητή στην ιστοσελίδα με τα διαδραστικά βιβλία το αντί-στοιχο κείμενο επιλέγουν http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show. php/DSGYM-C113/351/2367,9001/ και παρακολουθούν απότο ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ ένα απόσπασμα με θέμα: «Εποχές και συγ-γραφείς Α. Παπαδιαμάντης». Η διδάσκουσα απαντάει σε απορίες τωνμαθητών (εξηγούνται άγνωστες λέξεις). Επίσης δίνονται πληροφορίεςγια τα διαδικτυακά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουν. Σε αυτήν τηνπροπαρασκευαστική ώρα οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες.

Διδακτική μεθοδολογίαTο παρόν σενάριο είναι συμβατό με το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ, καθώς επι-διώκεται η κατανόηση, η ανάλυση και η ερμηνεία του λογοτεχνικούκειμένου μέσα στο ιστορικό και κοινωνικό περικείμενο. Το διαδίκτυοκαι τα ποικίλα περιβάλλοντα web 2.0. 0 διαμορφώνουν εναλλακτικάπεδία κοινωνικής συμμετοχής μέσω της χρήσης του λόγου. Η έντονησυμμετοχή των νέων στα περιβάλλοντα αυτά συνδέεται με τις ποικίλεςκαι συχνά διαφορετικές ταυτότητες που έχουν την ευκαιρία να πραγ-ματώσουν. Κάθε παιδί έχει τη δυνατότητα συμμετοχής και έκφρασηςστο νέο αυτό κόσμο, αλλά και ανάπτυξης διαλόγου με ένα παγκόσμιοακροατήριο (Κουτσογιάννης & Μιτσικοπούλου 2004).

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[93]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 93

Page 95: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Για την οικοδόμηση της νέας γνώσης ακολουθείται η διερευνητική –ανακαλυπτική μέθοδος και το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο μάθησης.Σύμφωνα με τις αρχές της διερευνητικής – ανακαλυπτικής μάθησης οεκπαιδευτικός δημιουργεί ερεθίσματα,προτείνει, συντονίζει, διευκολύ-νει, επεξηγεί, συμβουλεύει, παρεμβαίνει διορθωτικά όπου και όποτετου ζητηθεί υποστηρίζοντας τις προσπάθειες των μαθητών. Στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου οι μαθητές είναι ισότι-μοι. Καλλιεργείται η αλληλεγγύη μεταξύ τους, μειώνονται τα επίπεδαάγχους και φόβου για αποτυχία. Επιπλέον ενισχύεται η αυτοεκτίμησητους και η θετική στάση απέναντι στο σχολείο. Επιτυγχάνονται καλύ-τερα μαθησιακά αποτελέσματα και διευκολύνεται το έργο του εκπαι-δευτικού. Η μέθοδος αυτή συμβάλει στην κοινωνικοποίηση καιδημοκρατική αγωγή των μαθητών. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος σε συνδυασμό με τη χρήση ΤΠΕ μπορείνα βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία. Προωθεί-ται η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών σε ομάδες που μαθαίνουνπώς να μαθαίνουν, αξιοποιώντας τα νέα ψηφιακά εργαλεία. Διευρύ-νουν τις γνώσεις τους, διαμορφώνουν απόψεις, ασκούν κριτική καιενσυνείδητα κατακτούν νέες μορφές γραμματισμού (κριτικό και νέογραμματισμό). Η παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ ως γνωστικών καιδιερευνητικών εργαλείων εστιάζει στην οικοδόμηση και όχι στην ανα-παραγωγή της γνώσης μέσω της δημιουργίας αυθεντικών μαθησια-κών δραστηριοτήτων, βασισμένων σε πραγματικές καταστάσεις. Μια από τις πιο κατάλληλες εκπαιδευτικές μεθόδους που μπορεί ναενεργοποιήσει ένα γόνιμο διάλογο μεταξύ της λογοτεχνίας ως μορφήςΤέχνης και καλλιτεχνικής δημιουργίας με τ’ άλλα μαθήματα όπως τηΝεοελληνική γλώσσα, την Πληροφορική, τα Εικαστικά και τη Μουσική,είναι η διαθεματική μέθοδος διδασκαλίας (γνωστικά αντικείμενα πουεμπλέκονται στο συγκεκριμένο σενάριο διδασκαλίας). Σύμφωνα με τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών η λογοτεχνίαπροσεγγίζεται διαθεματικά και διεπιστημονικά με στόχο την ανάπτυξηκαι αξιοποίηση των μεταγλωσσικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων.Στις βασικές δεξιότητες του λογοτεχνικού γραμματισμού έχει συμπε-ριληφθεί και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών «μέσωτης βαθμιαίας εξοικειωσής τους με συγγραφικές πρακτικές («δημι-ουργική γραφή») Η καλλιέργεια της δεξιότητας αυτής επιτρέπει στουςμαθητές/-τριες να συνειδητοποιήσουν με άμεσο τρόπο, και να ευαι-σθητοποιηθούν απέναντι στη διαδικασία της λογοτεχνικής γραφής,

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[94]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 94

Page 96: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

και γενικά της καλλιτεχνικής έκφρασης, ως τρόπου με τον οποίο ταάτομα (οι δημιουργοί) δεν «περιγράφουν» απλώς το περιβάλλον τους,αλλά παρεμβαίνουν δυναμικά σ’ αυτό και το ανα-δημιουργούν (δη-λαδή, το αλλάζουν). (Αναλυτικά προγράμματα Σπουδών,ΥπουργείοΠαιδείας και Πολιτισμού). Η δημιουργική γραφή είναι μια σύγχρονη εκπαιδευτική μέθοδος πουπροσεγγίζει με βιωματικό τρόπο το λόγο και τις δυνατότητες του, συν-δυάζοντας το παιχνίδι με τη μάθηση. (Πασσιά, Μανδηλαράς, 2001).Επίσης η δημιουργική γραφή μας δίνει την ευκαιρία να συνομιλήσουμεμε τη λογοτεχνία και να περιδιαβούμε τα μονοπάτια της με τρόποαβίαστο και απελευθερωτικό, διότι η Λογοτεχνία δε μας βοηθάει ναβαδίζουμε αλλά να αναπνέουμε καλύτερα, όπως υποστηρίζει ο RolandBarthes (Βλαβιανού, 2011).Η προσέγγιση αυτού του αντιπροσωπευτικού ηθογραφικού διηγήμα-τος προσφέρει τη δυνατότητα γνωριμίας με έναν σημαντικό Νεοέλ-ληνα πεζογράφο και κορυφαίο διηγηματογράφο εκπρόσωπο τηςΑθηναϊκής Σχολής. Η μελέτη των κειμένων του συνήθως δυσκολεύειαρκετούς μαθητές λόγω της ιδιόμορφης γλώσσας και των θεμάτωνπου σχετίζονται με τον παραδοσιακό βίο (θρησκευτική-λαϊκή παρά-δοση). Η χρήση των ΤΠΕ μπορεί να προσφέρει ένα νέο τρόπο για διά-βασμα, γράψιμο και επικοινωνία με το συγγραφέα. Ο εκπαιδευτικόςθα προσπαθήσει να αξιοποιήσει τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία ωςμέσο για την κατανόηση της πολυσημίας του λογοτεχνικού κειμένουκαι την ανάδειξη της πολυτροπικότητας του. Η γνωριμία των μαθητών με τη ζωή και το έργο του συγγραφέα μετην παραδοσιακή μέθοδο (αναζήτηση και αποστήθιση έτοιμων πλη-ροφοριών) παρουσιάζεται συνήθως στο περιορισμένο πλαίσιο της ερ-γογραφίας ξεκομμένο από το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι.Συγκεκριμένα μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τις διαδικτυακές εφαρ-μογές επιλέγοντας πληροφορίες, εικόνες έτσι ώστε να κατασκευάσουντη δική τους χρονογραμμή Time toast αποτυπώνοντας κωδικοποι-ημένα το υλικό που έχουν συγκεντρώσει. Στη συνέχεια αφού μελετήσουν τις μορφές της αφηγηματικής τεχνι-κής μέσα από τις προτεινόμενες ιστοσελίδες δημιουργούν πίνακαστον επεξεργαστή κειμένου όπου καταχωρούν παραδείγματα που αν-ταποκρίνονται στις αντίστοιχες τεχνικές του διηγήματος. Με τον επε-ξεργαστή κειμένου μπορούν εύκολα να προσθέτουν ή να αφαιρούνένα κομμάτι του κειμένου, να αλλάζουν τη διάταξη των παραγράφων,

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[95]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 95

Page 97: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

να κάνουν ορθογραφικό έλεγχο και στη συνέχεια μπορούν να τα απο-θηκεύουν,να τα συμπληρώνουν ή να τα τροποποιούν ανάλογα με τιςανάγκες τους. Συνεργάζονται, προβληματίζονται, επεξεργάζονται τουλικό και οικοδομούν συλλογικά την πορεία προς τη γνώση. Η συ-νεργατική παραγωγή λόγου αποτελεί μια δυναμική διαδικασία γρα-φής που αξιοποιεί τον επεξεργαστή κειμένου. Μέσα από παιγνιώδειςδραστηριότητες δημιουργικής γραφής ακροστιχίδων και προσωπι-κού ημερολογίου οι μαθητές εξοικειώνονται με τους κανόνες των μη-χανισμών και των τεχνικών των λογοτεχνικών κειμένων και γίνονταιοι ίδιοι συγγραφείς. Μια άλλη προσέγγιση που αξιοποιεί τις προτάσεις του ΔΕΠΠΣ στοπλαίσιο της διαθεματικότητας είναι η δημιουργία εικαστικών αναπα-ραστάσεων εμπνευσμένων από το διήγημα που προσφέρει τη δυνα-τότητα «μεταγραφής» του λογοτεχνικού κειμένου σε μια άλλη μορφήτέχνης. Με το διαδικτυακό εργαλείο movie maker oι μαθητές εικονο-γραφούν συνδυάζοντας λόγο-εικόνα-ήχο σε διάδραση αναδεικνύον-τας την πολυσημία του λογοτεχνικού κειμένου. Άλλο ένα ευέλικτο δυναμικό γνωστικό εργαλείο που συνδυάζει τηναναπαράσταση λέξεων και εννοιών και των σχέσεων μεταξύ τους ευ-νοώντας τους μαθητές που μαθαίνουν μέσω της οπτικοποίησης τωνκειμένων που δημιουργούν είναι το wordle. Οι μαθητές φτιάχνουνσυννεφόλεξα εκφράζοντας ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματάτους (Βασίζεται στη θεωρία του εποικοδομισμού). Επίσης, με τα vokiδημιουργούν εικονικά ομιλούντα πρόσωπα που αφηγούνται από δια-φορετικές οπτικές γωνίες τις δικές τους ευφάνταστες ιστορίες. Η προοπτική ανάρτησης των εργασιών τους στο ιστολόγιο του σχο-λείου τους κάνει πιο προσεκτικούς και υπεύθυνους ώστε να επικεν-τρωθούν στο σπουδαίο και το καίριο που θα επιλέξουν νααναρτήσουν. Ολοκληρώνοντας θα λέγαμε ότι η υπολογιστική τεχνολογία μπορείνα αξιοποιηθεί ως ένα νέο παιδαγωγικό μέσο διδασκαλίας της λογο-τεχνίας. Ο συνδυασμός της παραδοσιακής μεθόδου διδασκαλίας μετις καινοτόμες δραστηριότητες του νέου ψηφιακού γραμματισμούαναδεικνύουν με παιγνιώδη τρόπο τη λογοτεχνία ως νέα γλώσσα πουνοηματοδοτεί κοινωνικά και πολιτισμικά την αναπαράσταση του κό-σμου. Η λογοτεχνία λειτουργεί ως πρότυπο αφήγησης που συναρπάζειτα παιδιά και ως μέσο που μπορεί να γεφυρώσει τον κόσμο του παι-διού με αυτόν του σχολείου.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[96]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 96

Page 98: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Οργάνωση της τάξηςΟι μαθητές του τμήματος θα χωριστούν σε 7 ομάδες των τριών ατό-μων. Οι ομάδες είναι σταθερές τη διάρκεια της παρέμβασης. Οι ομάδεςείναι μεικτές σε φύλο και έχουν ανομοιογένεια ως προς τις μαθησιακέςεπιδόσεις τους. Οι μαθητές πριν από τη μετάβαση στην αίθουσα τωνηλεκτρονικών υπολογιστών αναλαμβάνουν τους παρακάτω ρόλους:⚫ χειριστής του Η/Υ. ⚫ γραμματέας. ⚫ αυτός που θα υπαγορεύει το υλικό. ⚫ συντονιστής:

α) συντονίζει όλη την ομάδα β) βοηθά όποιο μέλος της ομάδας χρί-ζεται βοήθεια γ) μεταφέρει στη διδάσκουσα τυχόν απορίες δ) επι-κοινωνεί με τις άλλες ομάδες

Η κάθε ομάδα έχει ένα φύλλο εργασίας σε έντυπη και ηλεκτρονικήμορφή. Όλοι οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για το αποτέλεσμα της εργα-σίας, ισάξια. Η διδάσκουσα δίνει τις κατευθυντήριες οδηγίες και υπο-στηρίζει τις ομάδες συμβουλευτικά όπου είναι απαραίτητο.

Πορεία διδασκαλίας

1η διδακτική ώραΟι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες, έχοντας μαζί τους στυλό και τε-τράδιο μεταβαίνουν στην αίθουσα πληροφορικής. Μοιράζονται ταφύλλα εργασίας και δίνονται πρόσθετες οδηγίες και διευκρινήσεις γιατον τρόπο επίλυσής των προβλημάτων. Οι μαθητές μελετούν προσε-κτικά τα φύλλα εργασίας (κοινά για όλες τις ομάδες), ξεκινούν τηναναζήτηση των στοιχείων που απαιτούνται και δίνονται πρόσθετεςοδηγίες και διευκρινίσεις για τον τρόπο εργασίας από τη διδάσκουσα.Έχουν στη διάθεση τους το βιβλίο σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφήτο διδακτικό εγχειρίδιο και την Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας.Ανοίγουν το φυλλομετρητή και επισκέπτονται τις προτεινόμενες ιστο-σελίδες (μελετούν το χειρόγραφο με την αυτοβιογραφία του συγγρα-φέα) προκειμένου να αναζητήσουν πληροφορίες και εικόνες για τηζωή και τα έργα του. Αποθηκεύουν το υλικό των πληροφοριών πουέχουν επιλέξει σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας. Στη συνέχεια πλη-κτρολογούν τη διεύθυνση www. timetoast. com και κάνουν την τυ-πική εγγραφή (δεν απαιτείται η καταχώρηση προσωπικών στοιχείων).

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[97]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 97

Page 99: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Στην εφαρμογή αυτή τοποθετούν στη γραμμή χρόνου ορισμένα βιο-γραφικά στοιχεία του συγγραφέα και εικόνες από το υλικό που συνέ-λεξαν. Τέλος αποθηκεύουν το url της χρονογραμμής τους σε έναέγγραφο (φύλλο εργασίας 1ο).

2η διδακτική ώραΤέσσερις ομάδες μελετούν το κείμενο στο εγχειρίδιό τους και στηνψηφιακή του μορφή που είναι αποθηκευμένο σε φάκελο στην επιφά-νεια εργασίας. Στη συνέχεια μελετούν τα σχόλια για την αφήγηση καιτις αφηγηματικές τεχνικές μέσα από τις ιστοσελίδες που τους προτεί-νονται και σχεδιάσουν έναν πίνακα στον επεξεργαστή κειμένου. Κά-θετα καταγράφουν τις αφηγηματικές τεχνικές και οριζόντια στηδεύτερη στήλη του πίνακα επιλέγουν ένα παράδειγμα-απόσπασμα απότο διήγημα (φύλλο εργασίας 2ο). Οι άλλες τρείς ομάδες αναζητούν στις προτεινόμενες ιστοσελίδες τασχόλια για την ηθογραφία και καλούνται να παρουσιάσουν τα πρό-σωπα της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας του διηγήματος καθώςκαι τις ασχολίες τους στον επεξεργαστή κειμένου. Στη συνέχεια κα-λούνται να φτιάξουν μια ακροστιχίδα που να συνδέεται νοηματικά μετο διήγημα. Καταλήγουν σε δυο-τρεις λέξεις που το όνομά τους σχε-τίζεται με τα δρώντα πρόσωπα του διηγήματος. Στην πρόσπαθειά τουςαυτή μπορούν να αναζητήσουν ορισμούς λέξεων από ιστοσελίδα ψη-φιακού λεξικού (φύλλο εργασίας 3ο). Οι μαθητές στη φάση αυτή ερ-γάζονται δημιουργικά (εφαρμογή των τεχνικών της «δημιουργικήςγραφής») αναπτύσσοντας το δικό τους βιωματικό λόγο. Σκέφτονται,γράφουν, προβληματίζονται ανταλλάσοντας απόψεις και επιχειρήματαπροκειμένου να καταλήξουν από κοινού σε μια αποδεκτή επιλογή. Ηεκπαιδευτικός δε μεταδίδει γνώσεις, αλλά βρίσκεται κοντά στις ομάδεςπροσπαθώντας να ενθαρρύνει τη διαπραγμάτευση, να υποστηρίζει,να επιλύει απορίες, να συντονίζει τη δραστηριότητα, να βοηθά σε τε-χνικά θέματα.

3η διδακτική ώραΌπως αναφέρθηκε πιο πάνω στο πλαίσιο της διαθεματικότητας σε συ-νεργασία με τον καθηγητή των καλλιτεχνικών (στο αντίστοιχο μάθημα)αρκετοί μαθητές εμπνεύστηκαν, ζωγράφισαν, έφτιαξαν κολλάζ προ-σπαθώντας να απεικονίσουν εικαστικά σκηνές από το διήγημα. Ταέργα αυτά σαρώθηκαν και αποθηκεύτηκαν (σε μορφή jpeg) σε φάκελοστην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή όπου μια ομάδα αναλαμβά-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[98]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 98

Page 100: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

νει να τις παρουσιάσει με την κατάλληλη μουσική επένδυση. Προτει-νόμενη εφαρμογή το movie maker συνδυάζει εικόνα σε κίνηση και ήχοπροσφέροντας τη δυνατότητα στους μαθητές να δημιουργήσουν τοδικό τους πολυτροπικό κείμενο (φύλλο εργασίας 4ο). Τρείς ομάδες μαθητών κατέγραψαν στην εφαρμογή www. wordle. net.τα συναισθήματα των γυναικών που αγναντεύουν στο πέλαγος. Στησυνέχεια οι υπόλοιπες τρείς ομάδες έγραψαν με την μορφή ημερολο-γίου της σκέψεις τους η οποίες ζωντάνεψαν μέσω της εφαρμογήςwww.voki.com (Φύλλο εργασίας 5ο).

4η διδακτική ώραΌλες οι ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην ολομέλεια. Στηφάση αυτή οι μαθητές επιχειρούν να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματατων εργασιών τους. Συγκρίνουν, διορθώνουν, αντικαθιστούν ό,τι κρί-νουν απαραίτητο ώστε οι εργασίες τους να αναρτηθούν στην ιστοσε-λίδα του σχολείου.

ΑξιολόγησηΗ αξιολόγηση γίνεται από τη διδάσκουσα σε όλες τις εργασίες. Τα κρι-τήρια με τα οποία θα αξιολογηθούν οι μαθητές είναι:Η ανταπόκριση στους αρχικούς στόχους. Η επάρκεια του χρόνου. Η λειτουργικότητα του εργαστηρίου και τωνσυγκεκριμένων εφαρμογών και η συμβολή τους στην όλη μαθησιακήδιαδικασία. Ο τρόπος συνεργασίας των ομάδων, η λειτουργία και η αποτελεσμα-τικότητα των ομάδων. Η διαλογική συζήτηση μέσα στην τάξη η αποτίμηση των δραστηριο-τήτων από τους ίδιους τους μαθητέςΗ αξιοποίηση των απαραίτητων πληροφοριών,η κριτική σκέψη,η πρω-τοτυπία της σύνθεσης.

Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία«Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα νέα δι-

δακτικά πακέτα » (2006), Π. Ι.

http://www. moec. gov. cy/analytikaprogrammata/analytikaprogrammata/logotechnia

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[99]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 99

Page 101: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

http://www.wordle.net

www.movie maker

www.ebooks.edu.gr

www.ekebi.gr

www.greek-language.gr

www.mousiapapadiamanti.blogspot.gr

www.papadiamantis. org

www.potheg.gr

www.voki

www.wikipedia.gr

Βασιλάκη, Α. & Γιαννακουδάκης, Λ. (2009). «Η Δημιουργική Γραφή στοΔημοτικό Σχολείο». Κέδρος.

Βλαβιανού, Α. (2011). Tόμος 1ος της Μείζονος επιμόρφωσης (σελ. 90 Α6).

Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα ΚέντραΣτήριξης Επιμόρφωσης (2013) Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02, Τομέας Επιμόρ-φωσης & Κατάρτισης, Πάτρα, Μάρτιος.

Κασκαντάμη, Μ. ( 2001). «Μαθαίνοντας στο internet»,Καστανιώτης.

Κουτσογιάννης, Δ. (2011). «ΤΠΕ και Γλωσσική Διδασκαλία: Οι τρεις αλλη-λένδετοι κύκλοι».

Ματσαγγούρας Γ. Η. (1987 ). «Ομαδοκεντρική διδασκαλία και μάθηση»,Επιστήμες της Αγωγής, Γρηγόρης, Αθήνα.

Ματσαγγούρας Η. ( 2003). « Στρατηγικές Διδασκαλίας ΙΙ: Η Κριτική Σκέψηστη Διδακτική Πράξη. Αθήνα: Gutenberg.

Μπαρδάνης, Μ. (2003). «Μετ’ έρωτος την φύσιν… η Σκιάθος του Παπαδια-μάντη σήμερα», Ατραπός.

Μυλωνάκου & Σαίτάκη, Γ. (2002) «Προσεγγίσεις στη Θεωρία της λογοτε-χνίας», Φυτράκης.

Νικολαϊδου, Σ. & Τερέζα, Γ. (2001). «Διαδίκτυο και Διδασκαλία»,Κέδρος.

Νικολακοπούλου, Χ. (2014) «Η δημιουργική γραφή στο Γυμνάσιο» ΜιχάληΣιδέρη, Αθήνα.

Οργανισμός Έκδοσης Διδακτικών Βιβλίων (2002-2003). «Οδηγίες για τηδιδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο ». Αθήνα.

Πασσιά, Αγγ. & Μανδηλαράς, Φ. (2001). «Εργαστήριο δημιουργικής γρα-φής για παιδιά». Αθήνα: Πατάκης

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[100]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 100

Page 102: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2001). «Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή τηςπληροφορίας», Τόμος Α΄. Αθηνα.

Ροντάρι, Τ. (2001) «Γραμματική της φαντασίας». Αθήνα: Μεταίχμιο.

Σουλιώτης M. (2012) «Δημιουργική Γραφή. Οδηγίες πλεύσεως». (Βιβλίο εκ-παιδευτικού) Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Παιδαγωγικό Ινστι-τούτο, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων Κύπρου.

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ1o φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες)1. πλοηγηθείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση : www.wikipedia.gr και

πληκτρολογήστε ¨Παπαδιαμάντης¨ στην αναζήτηση. Για περισσό-τερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.ekebi.gr καιwww.mousiοpapadiamanti.blogspot. gr

2. Στη συνέχεια σχεδιάστε μια γραμμή χρόνου με την εφαρμογή timetoast, η οποία να περιλαμβάνει γεγονότα της ζωής και των έργωντου Παπαδιαμάντη.

3. Από την ιστοσελίδα www.papadiamantis.org τη συλλογή «εικόνες»,«προσωπογραφίες» ή όποια άλλη ιστοσελίδα (με εικόνες του Α. Π)επιλέξτε εικόνες και προσπαθήστε να τις εντάξετε στα αντίστοιχαγεγονότα της γραμμής χρόνου.

2o φύλλο εργασίας (τέσσερις ομάδες)1) Ανοίξτε το φυλλομετρητή στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.

ebooks.edu.gr βρείτε το κείμενο του συγγραφέα στην ψηφιακή τουμορφή και αποθηκεύστε το σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίαςτου υπολογιστή σας.

2) Στη συνέχεια επισκεφτείτε την Πύλη της Ελληνικής Γλώσσας καιδιαβάστε τα σχόλια για την αφήγηση και τις αφηγηματικές τεχνικές(www.greek-language.gr). Καταγράψετε σε έναν πίνακα του προ-γράμματος word, τις αφηγηματικές τεχνικές αναφέροντας ένα πα-ράδειγμα μέσα από το διήγημα.

Οδηγίες: Μενού Πίνακας → Εισαγωγή πίνακα → Μέγεθος πίνακα →Αριθμός στηλών: 2 και 8. Αν χρειαστείτε και άλλες γραμμές, μπορείτενα τις προσθέσετε στη συνέχεια. Aφηγηματικές τεχνικές: Αφηγηματικό είδος, χρόνος, χρονική ακολου-θία γεγονότων, τόπος, αφηγητής, τρόποι αφήγησης.

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[101]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 101

Page 103: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

3o φύλλο εργασίάς (τρεις ομάδες)Αφού ανοίξετε το φυλλομετρητή στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.ebooks.edu.gr. Επιλέγετε: Ρεύματα > κινήματα > Ηθογραφία και στη συ-νέχεια μεταβείτε στην ιστοσελίδα www.potheg.gr ηθογραφία. 1. Γράψτε ένα κείμενο στον επεξεργαστή κειμένου όπου θα παρου-

σιάσετε τα πρόσωπα της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας τουδιηγήματος.

2. Αφού επιλέξετε μία από τις παρακάτω λέξεις γράψτε μια ακροστι-χίδα. Μπορείτε να βρείτε ορισμούς λέξεων και συνώνυμες τουςστην ιστοσελίδα: www.greek-language.gr

ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ, ΝΑΥΤΙΚΟΙ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ

ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ: Όπως δηλώνει και το όνομά της, η ακροστιχίδα είναι μιαμορφή ποιήματος όπου τα άκρα των στίχων του – το αρχικό ή το τελικότους γράμμα – σχηματίζουν καθέτως μια ολοκληρωμένη λέξη ή φράση,η οποία συνδέεται νοηματικά με το ποίημα και συνήθως αποτελεί καιτον τίτλο του. Προσοχή! Σημασία έχει το περιεχόμενο του ποιήματος να σχετίζεταιάμεσα με τη λέξη της ακροστιχίδας.

4o φύλλο εργασίας (Μία ομάδα)Με τη βοήθεια της εφαρμογής movie maker δημιουργήστε μία παρου-σίαση με τα έργα που σας έχουν δοθεί αποθηκευμένα σε φάκελο στηνεπιφάνεια εργασίας του υπολογιστή επενδύοντας την με ανάλογημουσική υπόκρουση.

5ο φύλλο εργασίας (τέσσερις ομάδες )

1. Επισκεφτείτε στο διαδίκτυο την εφαρμογή www.worlde.net και κα-ταγράψετε τα συναισθήματα των γυναικών που αγναντεύουν στοπέλαγος

2. Στον επεξεργαστή κειμένου γράψτε το ημερολόγιο του ήρωα θεω-ρώντας ότι είστε: α) Ο ναυτικός το βράδυ πριν το ταξίδι του β) κόρηή γυναίκα ναυτικού που ξεκινάει για νέο μακρινό ταξίδι.

Οδηγίες για το ημερολόγιο: Το ημερολόγιο είναι κείμενο με προσωπικόχαρακτήρα. Κατά κανόνα δε γράφεται για να δημοσιευτεί ή για να δια-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[102]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 102

Page 104: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

βαστεί από άλλους. Γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται από ελλειπτική ή καισυνθηματική πολλές φορές γραφή, ενώ περιέχει σχόλια, παρατηρήσεις,κρίσεις, σκέψεις και γενικά μια προσωπική και υποκειμενική καταγραφήόλων όσων απασχολούν το άτομο που το γράφει. Γνωστά είναι τα ημερολόγια του Γ. Σεφέρη (τα Ημερολόγια καταστρώ-ματος και το μυθιστόρημα Έξι νύχτες στην Ακρόπολη έχουν ημερολο-γιακή μορφή), του Στέλιου Ξεφλούδα (Τα τετράδια του Παύλου Φω-τεινού) και του Γ. Θεοτοκά (Ημερολόγιο της Αργώς). Μην ξεχνάτε επίσηςκαι το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. (Για περισσότερες πληροφορίεςδείτε το Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων σελ. 78-79 και στην ηλεκτρονικήδιεύθυνση: www.ebooks.edu.gr

3. Επισκεφτείτε στο διαδίκτυο την εφαρμογή www.voki.com και δημι-ουργήστε τα πρόσωπα που θα αφηγηθούν τις ιστορίες που έχετε γρά-ψει στο ημερολόγιό σας.

Οδηγίες- Πληκτρολογήστε www.voki.com- Στη συνέχεια να κάντε login (πάνω δεξιά) με τους κωδικούς που

είναι γραμμένοι στον πίνακα και αντιστοιχούν στην ομάδα σας. - Πατήστε create. - Στη συνέχεια στο customize your character επιλέξετε μορφή (άν-

δρας, γυναίκα, μαλλιά κ.α.) ανάλογα με το ρολό που υποδύεστε. - Προσθέστε ό,τι άλλο θέλετε π.χ. Backgrounds, πηγαίνοντας στο give

it a voice και πατώντας το πλήκτρο υπολογιστή αρχίστε να γράφετετην ιστορία σας.

- Αναζητήστε μόνοι σας τις άλλες ρυθμίσεις (γλώσσα Ελληνικά, φωνήανδρική ή γυναικεία ανάλογα).

- Αφού τελειώσετε την εργασία σας, πατήστε publish.

«Τ’ ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ» ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

[103]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 103

Page 105: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι με χρήση ΤΠΕ

«Σε θέση μάχης»

Ανδριάνα ΛάκκαΦιλόλογος, ΓΕ. Λ. Βαρθολομιού

anlakka@gmail. com

Συνοπτική παρουσίασηΤο σενάριο που ακολουθεί αποτελεί μια διδακτική πρόταση για τηδιδασκαλία του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Αρ-χαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι) Α΄ Λυκείου με τη χρήση Τεχνολογιώντης Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Επικεντρώνεται θε-ματικά στις παραγράφους 16-32 του πρώτου κεφαλαίου του δεύ-τερου βιβλίου των «Ελληνικών» του Ξενοφώντα, όπου ο ιστορικόςκαταγράφει την πορεία των δύο αντίπαλων στρατευμάτων από τονότιο Αιγαίο έως τον Ελλήσποντο, την κατάληψη των τελικών θέ-σεων πριν την τελική ναυμαχία, τη νίκη του Λύσανδρου που ση-ματοδοτεί και το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, και τηντύχη των αιχμαλώτων. Έχει τέτοια διάρκεια που του επιτρέπει ναενσωματωθεί άνετα στο ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα. Προσπα-θεί, μεταξύ άλλων, να προσεγγίσει το ιστορικό κείμενο μέσα απότις δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, κάνονταςχρήση λογισμικών που ενισχύουν την αυτενέργεια και τη δημιουρ-γικότητα των μαθητών ενώ παράλληλα μετασχηματίζει το ρόλοτου εκπαιδευτικού από απλό μεταδότη γνώσεων σε διευκολυντή– συντονιστή της προσπάθειας των μαθητών.

Εισαγωγικά – Σύνδεση με τη σχολική πραγματικότηταΒασικά θέματα του σεναρίου είναι: α) η παρακολούθηση και οπτικο-ποίηση της πορείας των δύο αντίπαλων στρατευμάτων από το νότιοΑιγαίο έως τον Ελλήσποντο και της κατάληψης των τελικών θέσεων

[104]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 104

Page 106: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

πριν την τελική ναυμαχία, β) ο σχολιασμός του ύφους του ιστορικούμέσα από την καταγραφή των επιρρηματικών προσδιορισμών σ’ αυτότο σημείο και γ) η συλλογή πληροφοριών για τρεις όρους – κλειδιάστην ιστορική αφήγηση (ναυς, Κόνων, Πάραλος), για τους οποίους οιπληροφορίες που παρέχει το σχολικό εγχειρίδιο δεν είναι επαρκείς καιη παραπομπή σε αυτές με τη δημιουργία υπερσυνδέσμων στο αρχικόκείμενο. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και α) με τη βοήθεια των πληροφο-ριών που περιέχονται στο σχολικό εγχειρίδιο εμπλουτίζουν, με ταστοιχεία που έχουν συγκεντρώσει, ένα δορυφορικό χάρτη, οπτικοποι-ώντας με τον τρόπο αυτό το υλικό που έχουν στη διάθεσή τους, β) μετη βοήθεια πρωτογενούς ιστορικού υλικού (το προαναφερθέν κείμενοαπό το σχολικό εγχειρίδιο), καλούνται να εντοπίσουν μέσα στο κείμενοτους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του τόπου, χρόνου, σκοπού καιτρόπου, να τους επισημάνουν και στη συνέχεια να τους αποτυπώσουνμε ένα γράφημα. Στη συνέχεια καλούνται να σχολιάσουν σε ένα πολύσύντομο κείμενο τις επιλογές του συγγραφέα εστιάζοντας στη χρησι-μότητά τους στην ιστορική αφήγηση και γ) καλούνται, αφού εντοπί-σουν μέσα στο κείμενο τους προαναφερθέντες όρους, (ναυς, Κόνων,Πάραλος) να τους επισημάνουν και στη συνέχεια να δημιουργήσουνυπερσυνδέσμους, οι οποίοι θα παραπέμπουν σε ισάριθμα έγγραφα,όπου έχουν συλλέξει τις αντίστοιχες πληροφορίες τους.

Διδακτικοί στόχοιΓνωστικοίΟι μαθητές επιδιώκεται:⚫ να αποκτήσουν ευχέρεια στην επαφή τους με το πρωτογενές ιστο-

ρικό υλικό. ⚫ να παρακολουθήσουν με άνεση τη ροή της ιστορικής αφήγησης. ⚫ να αντιληφθούν τη χρονική αλληλουχία των ιστορικών γεγονότων. ⚫ να παρακολουθήσουν την πορεία των στρατευμάτων. ⚫ να κατανοήσουν τα κριτήρια βάσει των οποίων έγιναν οι μετακινή-

σεις αυτές. ⚫ να εξηγήσουν τους λόγους που συνέβαλαν στην κατάληψη των ορι-

στικών θέσεων για την επικείμενη ναυμαχία. ⚫ να κρίνουν την ορθότητα των επιλογών των στρατηγών που ηγού-

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[105]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 105

Page 107: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

νται των δύο αντίπαλων στρατευμάτων. ⚫ να χρησιμοποιήσουν τις γεωγραφικές τους γνώσεις για να παρακο-

λουθήσουν τα ιστορικά γεγονότα. ⚫ να αντιληφθούν τον συσχετισμό χώρου-χρόνου και ιστορικών γε-

γονότων. ⚫ να προσανατολιστούν και να πλοηγηθούν σε χάρτη, προκειμένου να

προσθέσουν το δικό τους υλικό. ⚫ να εμπεδώσουν συσχετισμούς ιστορικών όρων/εννοιών μέσα από

την οπτικοποίησή τους. ⚫ να κάνουν χρήση της προϋπάρχουσας γνώσης τους σε ό τι αφορά

στα είδη και τις μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών. ⚫ να μπορέσουν να εντοπίσουν στο κείμενο όλες τις μορφές των επιρ-

ρηματικών προσδιορισμών συγκεκριμένων ειδών (τόπου, χρόνου,σκοπού και τρόπου).

⚫ να κατανοήσουν τη λειτουργία των συγκεκριμένων επιρρηματικώνπροσδιορισμών μέσα στο κείμενο.

⚫ να αξιολογήσουν τις συγκεκριμένες συντακτικές επιλογές του συγ-γραφέα και τη λειτουργικότητά τους στην ιστορική αφήγηση.

⚫ να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα για το ύφος του ιστορικού. ⚫ να διευκρινίσουν όρους που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην

κατανόηση της αφήγησης. ⚫ να διευρύνουν τις γνώσεις τους σχετικά με πρόσωπα αλλά και στοι-

χεία πολιτισμού της εποχής οπότε διαδραματίζονται τα γεγονότα.

ΠαιδαγωγικοίΟι μαθητές επιδιώκεται:⚫ να αναπτύξουν πρωτοβουλία, καθώς θα έρθουν σε επαφή με πρω-

τογενές ιστορικό υλικό. ⚫ να αναπτύξουν συνεργατικότητα από την ένταξή τους σε ομάδες και

την κοινή προσπάθεια για την επίτευξη ενός σκοπού. ⚫ να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία, οικοδομώ-

ντας οι ίδιοι για λογαριασμό τους την ιστορική γνώση και τον τρόποπαρουσίασής της.

⚫ να εμπλακούν σε καταστάσεις που προκαλούν και προάγουν την

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[106]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 106

Page 108: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ενεργητική συμμετοχή τους στην επεξεργασία πληροφοριών και τηνεπίλυση προβλημάτων (διερευνητική μέθοδος).

⚫ να εκφραστούν δημιουργικά σε σχέση με τα ιστορικά γεγονότα, πρό-σωπα, στοιχεία πολιτισμού και τους συντακτικούς όρους που θα συ-ναντήσουν.

ΤεχνολογικοίΟι μαθητές επιδιώκεται:⚫ να αξιοποιήσουν δημιουργικά στη διδακτική-μαθησιακή διαδικασία

τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές που διαθέτει το εργαστήριο πλη-ροφορικής.

⚫ να αναπτύξουν δεξιότητες επεξεργασίας και παρουσίασης των ιστο-ρικών πληροφοριών κάνοντας χρήση υπολογιστικών εργαλείων μεδυνατότητες πολλαπλών αναπαραστάσεων.

⚫ να οπτικοποιήσουν όρους και έννοιες κάνοντας χρήση λογισμικούδημιουργίας/επεξεργασίας χαρτών.

⚫ να οπτικοποιήσουν όρους και έννοιες κάνοντας χρήση των δυνατο-τήτων που τους προσφέρει ο επεξεργαστής κειμένου και τα υπολο-γιστικά φύλλα.

⚫ να χρησιμοποιήσουν υπολογιστικά εργαλεία για να εκφραστούν δη-μιουργικά.

Διαδικασία

Εργαλεία – Διδακτικό ΥλικόΣ’ αυτό το διδακτικό σενάριο χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα:⚫ Το αρχαίο κείμενο (Ξενοφώντος Ελληνικά, Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1,

παρ. 16-21) σε ηλεκτρονική μορφή. ⚫ Το ελεύθερο λογισμικό Scribblemaps. ⚫ Λογισμικό επεξεργασίας κειμένου (LibreOffice Writer). ⚫ Λογισμικό υπολογιστικών φύλλων (LibreOffice Calc). ⚫ Το διαδίκτυο. ⚫ Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές του εργαστηρίου πληροφορικής. ⚫ Τα φύλλα εργασίας που διανέμονται στους μαθητές σε έντυπη και

ηλεκτρονική μορφή.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[107]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 107

Page 109: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Προσδοκώμενη Διαδικασία Μάθησης (αφορά στους μαθητές)Για την οικοδόμηση της νέας γνώσης ακολουθείται η διερευνητική-ανακαλυπτική μέθοδος και το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο μάθησης.Οι μαθητές αναζητούν, επιλέγουν, αξιολογούν τις πληροφορίες και,αξιοποιώντας τις δυνατότητες των ΤΠΕ, συνεργάζονται, προβληματί-ζονται, προσεγγίζουν το ιστορικό υλικό και διαλέγονται μαζί του στοπλαίσιο της ερευνητικής τους προσπάθειας. Η συνεργασία και η ανάληψη ρόλων από τους μαθητές στο πλαίσιοτης ομάδας, δίνει προσωπικό νόημα στην αναζήτηση και βιωματικόχαρακτήρα στην οικοδόμηση της ιστορικής γνώσης. Σύμφωνα με τιςαρχές του «οικοδομισμού», στο πλαίσιο της ομάδας αναδεικνύεται οιδιαίτερος τρόπος, με τον οποίο κάθε άτομο αντιλαμβάνεται και ερ-μηνεύει την ιστορική πληροφορία, ενώ στα πλαίσια της αλληλεπίδρα-σης των μελών, οικοδομείται επαγωγικά και συλλογικά η πορεία προςτην ιστορική γνώση (Κόμης, 2004).

Διδακτική Διαδικασία (αφορά στον εκπαιδευτικό)Η παρούσα πρόταση διδασκαλίας βασίζεται, όπως προαναφέρθηκε,στην κινητοποίηση της πρωτοβουλίας των μαθητών (μαθητοκεντρικόμοντέλο) και στις αρχές της διερευνητικής-ανακαλυπτικής μάθησης.Γι’ αυτό ο ρόλος του διδάσκοντα παύει να είναι αυτός της απλής και«από καθέδρας» μετάδοσης ιστορικών πληροφοριών και εννοιών. Οδιδάσκων, σε κάθε φάση της διδακτικής-μαθησιακής διαδικασίας καιστο πλαίσιο της ομαδικής συνεργασίας των μαθητών, έχει ρόλο συν-τονιστή, διευκολυντή, παρατηρητή, συμβούλου, συνεργάτη και υπο-στηρικτή (Καλλιάδου, 2004). Έτσι:⚫ δίνει σαφείς πληροφορίες και διευκρινίσεις. ⚫ ενεργοποιεί με τις απαντήσεις του την ανάκληση της προϋπάρχου-

σας γνώσης των μαθητών. ⚫ δημιουργεί ερεθίσματα για κινητοποίηση της σκέψης των μαθητών. ⚫ επεξηγεί δυσνόητα σημεία, παρέχει τα απαραίτητα στοιχεία, διευκο-

λύνει, ανατροφοδοτεί. ⚫ παρεμβαίνει διορθωτικά στις προσπάθειες των μαθητών όπου και

όποτε του ζητηθεί. ⚫ συντονίζει τις ομάδες, ώστε να φτάσουν στο επιθυμητό σημείο πα-

ραγωγής απαντήσεων χωρίς απώλεια χρόνου μέσα στα καθορι-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[108]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 108

Page 110: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

σμένα χρονικά πλαίσια.

Διδακτική μεθοδολογία μαθήματος – προβληματικήΒασικό ρόλο στη διδασκαλία του μαθήματος της αρχαίας ελληνικήςγλώσσας κατέχει η κατανόηση από την πλευρά των μαθητών τηςθέσης των λέξεων μέσα στην πρόταση (συντακτικοί κανόνες) καθώςκαι του ιδιαίτερου ρόλου που διαδραματίζουν στα συγκεκριμένα πε-ριβάλλοντα αλλά και η ερμηνεία όρων (αφορούν είτε σε πρόσωπαείτε σε γεγονότα είτε σε καταστάσεις), που σκοπό έχει να βοηθήσειτους μαθητές να κατανοήσουν τα ιστορικά γεγονότα καλύτερα, σεβάθος, και να τα εντάξουν στο κοινωνικό-οικονομικό και πολιτιστικόπλαίσιο της εποχής στην οποία ανήκουν. Οι μαθητές του Λυκείου, οιοποίοι είναι σε ικανοποιητικό βαθμό εξοικειωμένοι με τη διαδικασίατης σύνταξης, βρίσκονται στο στάδιο της αφηρημένης σκέψης, τοοποίο τους επιτρέπει να ξεφύγουν από τη διαδικασία της κατά λέξηςσυντακτικής αναγνώρισης των λέξεων που απαιτεί απομνημόνευσηκανόνων (αυτός ο τρόπος προσέγγισης της γλώσσας κουράζει τουςμαθητές) και να στρέψουν την προσοχή τους σε συσχετισμούς πουέχουν να κάνουν με την αιτιολόγηση των συντακτικών επιλογών τουσυγγραφέα. Επιπλέον, ωθούνται να μην αντιμετωπίσουν την ιστορικήαφήγηση μονοδιάστατα, αλλά να αναζητήσουν τα αίτια, διακρίνοντάςτα από τις αφορμές, αλλά και τις συνέπειες των ιστορούμενων γεγο-νότων, καθώς και τη συμβολή συγκεκριμένων προσώπων στην εξέ-λιξή τους. Σε αυτό το επίπεδο ανάλυσης η μετωπική διδασκαλίακουράζει τους μαθητές, τους καθιστά παθητικούς δέκτες και τους οδη-γεί στη μηχανιστική εκμάθηση. Συνεπώς, ένα σενάριο μαθήματος πουθα εμπλέκει τους μαθητές σε διαδικασίες διερεύνησης και θα συνδυά-ζει τη γνώση με την κριτική σκέψη, θα μπορούσε να βελτιώσει το επί-πεδο της πρώτης και να καλλιεργήσει τη δεύτερη σε τέτοιο βαθμό πουνα καταστήσει το αρχαίο κείμενο πιο εύκολα και δημιουργικά προ-σπελάσιμο από τους μαθητές. Ας μην ξεχνάμε, τέλος, πως το κεφάλαιοαυτό είναι το πρώτο της διδακτέας και εξεταστέας ύλης και, αν διδα-χθεί με τον προτεινόμενο τρόπο, αφενός θα κεντρίσει το ενδιαφέρονόλων των μαθητών, αφετέρου θα τους βοηθήσει να αποβάλουν τοάγχος και τον αρνητισμό που τους προξενεί η διδασκαλία του συγκε-κριμένου μαθήματος, που, εκτός των άλλων, είναι και πολύωρο.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[109]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 109

Page 111: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Εφαρμογή στη σχολική μονάδαΤο εργαστήριο πληροφορικής προσφέρει ένα κατάλληλο περιβάλλονγια την υλοποίηση της παρούσας πρότασης. Σε πραγματικές συνθήκεςδιδασκαλίας το προτεινόμενο σενάριο διδασκαλίας, ως επέκταση καιεμβάθυνση των συγκεκριμένων διδακτικών ενοτήτων, αναμένεται ναπραγματοποιηθεί συνολικά σε πέντε διδακτικές ώρες. Από αυτές ηπρώτη μία είναι αυτόνομη ενώ για τις υπόλοιπες τέσσερις προτείνεταινα είναι ανά δύο συνεχόμενες, γεγονός που ίσως απαιτήσει αναπρο-σαρμογή του ωρολόγιου προγράμματος. Το σενάριο μπορεί να υλο-ποιηθεί άπαξ στο τέλος της ενότητας και να έχει έτσι και επαναληπτικόχαρακτήρα ή σταδιακά καθώς οι μαθητές διδάσκονται τις επιμέρουςπαραγράφους του κειμένου.

Οργάνωση της τάξηςΟι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ανομοιογενείς ομάδες των τεσσά-ρων ατόμων. Την πρωτοβουλία για τη σύσταση των ομάδων αναθέτειη διδάσκουσα στους μαθητές και παρεμβαίνει μόνο όταν κρίνει ότι ηεπιλογή των μαθητών δεν εξυπηρετεί τη λειτουργικότητα των ομάδων.Προτείνεται δε η σύσταση των ομάδων να μείνει σταθερή καθ’ όλη τηδιδακτική αυτή παρέμβαση. Σε κάθε ομάδα διανέμονται τα Φύλλα Εργασίας, κοινά για όλες τιςομάδες, τα οποία θα δοθούν σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, προςκαλύτερη διευκόλυνση των μαθητών. Αφού μελετήσουν οι ομάδες ταφύλλα εργασίας και λάβουν τις απαραίτητες οδηγίες για το τι πρέπεινα κάνουν, θα εργάζονται ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υποστήριξη απότη διδάσκουσα, όποτε τη χρειάζονται. Τα μέλη κάθε ομάδας ορίζουν ποιος θα είναι ο συντονιστής της καιθα εναλλάσσονται μεταξύ τους στη χρήση του υπολογιστή. Επιδιώκε-ται να υπάρχει σε κάθε ομάδα αμοιβαιότητα και ισομερής κατανομήτης εργασίας.

Προετοιμασία – προαπαιτούμεναΓια την υλοποίηση του συγκεκριμένου σεναρίου απαιτείται πρόσβασηστο εργαστήριο πληροφορικής. Θα χρησιμοποιηθούν συνολικά τέσ-σερις (4) υπολογιστές. Το λογισμικά που έχουν επιλεγεί δεν έχουν ιδι-αίτερες απαιτήσεις από πλευράς επεξεργαστικής ισχύος και έτσι δεναναμένεται οι μαθητές να συναντήσουν ιδιαίτερο πρόβλημα στηνεκτέλεση των προαναφερθεισών εφαρμογών.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[110]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 110

Page 112: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Οι μαθητές αναμένεται να έχουν μια εξοικείωση αν όχι με τα συγκε-κριμένα τουλάχιστον με παρόμοια λογισμικά (η χρήση λογισμικώνεπεξεργασίας κειμένου και υπολογιστικών φύλλων διδάσκεται στογυμνάσιο). Δεδομένου ότι το εργαστήριο πληροφορικής λειτουργεί μεσύστημα ubuntu ίσως οι μαθητές χρειαστούν λίγο χρόνο προκειμένουνα εξοικειωθούν με τα περιβάλλοντα και την εκτέλεση δραστηριοτή-των του LibreOffice, τα οποία ωστόσο δεν παρουσιάζουν ουσιαστικέςδιαφορές με αυτών του Office των Windows. Τα συγκεκριμένα λογι-σμικά διαθέτουν ένα ελκυστικό περιβάλλον και είναι εύκολα στηχρήση τους. Σε επίπεδο οργάνωσης της τάξης θα πρέπει να υπάρχει προηγούμενηεμπειρία των μαθητών σε συνεργατικές δραστηριότητες και να έχειπροηγηθεί η σύσταση των ομάδων, ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρό-νος σε διαδικαστικά θέματα. Τέλος, καλό θα είναι να έχει γίνει κάποια εισαγωγή στο θέμα – υπεν-θύμιση των μεμαθημένων από το προηγούμενο μάθημα, ώστε οι μα-θητές να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τιςπροϋπάρχουσες γνώσεις τους.

Στάδια εξέλιξης της διδακτικής διαδικασίας

Α΄ φάση (μία διδακτική ώρα)Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες των 4 ατόμων, ανοίγουν τους υπο-λογιστές τους. Η διδάσκουσα εξηγεί τον σκοπό και τους στόχους, τηδιαδικασία που θα ακολουθηθεί και τον ρόλο των ομάδων. Στη συ-νέχεια μοιράζει τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα. Διευκρινίζει ότι, σ’ αυτή τη φάση, οι μαθητές πληκτρολογούν τη διεύ-θυνση www. scribblemaps. com και επισκέπτονται την αντίστοιχηιστοσελίδα. Ταυτόχρονα μελετούν εν τάχει τα αντίστοιχα αποσπά-σματα από το σχολικό εγχειρίδιο (Ξενοφώντος Ελληνικά Β. 2, Κεφ.1, παρ. 16-21) από τα οποία θα επιλέξουν τα απαραίτητα στοιχεία,προκειμένου να φέρουν εις πέρας τις δραστηριότητες του φύλλου ερ-γασίας που τους έχει δοθεί. Επισημαίνει, επίσης, ότι ο δικός της ρόλοςθα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Πιο συγκεκριμένα, για την άσκηση 1 (φύλλο εργασίας 1) οι μαθητέςκαλούνται να οπτικοποιήσουν κάνοντας χρήση του δορυφορικούχάρτη του ανατολικού Αιγαίου την πορεία των δύο στόλων, του αθη-ναϊκού και του πελοποννησιακού, σημειώνοντας παράλληλα τους

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[111]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 111

Page 113: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

σταθμούς τους. Στη συνέχεια αποθηκεύουν το παράγωγό τους. Για την άσκηση 2 (φύλλο εργασίας 1) οι μαθητές καλούνται κάνονταςχρήση ενός νέου δορυφορικού χάρτη που εστιάζει αυτήν τη φορά στοβόρειο κι ανατολικό Αιγαίο να επισημάνουν και να ονομάσουν τουςτελικούς σταθμούς των δύο στόλων. Αποθηκεύουν και αυτό τους τοπαράγωγο.

Β΄ φάση (δύο διδακτικές ώρες)

(πρώτη διδακτική ώρα)

Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες των 4 ατόμων, ανοίγουν τους υπο-λογιστές τους. Η διδάσκουσα εξηγεί το σκοπό και τους στόχους, τηδιαδικασία που θα ακολουθηθεί και τον ρόλο των ομάδων. Στη συ-νέχεια μοιράζει τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα. Επισημαίνει επίσηςότι ο δικός της ρόλος θα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Διευκρινίζει ότι, σ’ αυτή τη φάση, οι μαθητές αφού επισκεφτούν τηνιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική γλώσσα πληκτρολογώντας τηδιεύθυνση www.greek-language.gr κι ακολουθώντας τα βήματα: Αρ-χαία Ελληνική- εργαλεία- σώματα κειμένων, θα επιλέξουν και θα αντι-γράψουν από το ανθολόγιο της αττικής πεζογραφίας το απόσπασμαεκείνο από τον Ξενοφώντα που αντιστοιχεί στο διδαχθέν κείμενο (Ελ-ληνικά, Β. 2, Κεφ. 1, παρ. 16-21). Στη συνέχεια το επικολλούν σε έναέγγραφο που θα ανοίξουν κάνοντας χρήση της εφαρμογής LibreOfficeWriter (Άσκηση 1- Φύλλο εργασίας 2). Αφού μελετήσουν προσεκτικάτο κείμενο στο έγγραφό τους, επισημαίνουν, με χρώματα της επιλογήςτους, όλες τις μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών του τόπου,τρόπου, χρόνου και σκοπού. Όταν ολοκληρώσουν τη διαδικασία απο-θηκεύουν το παράγωγό τους. (Άσκηση 2 - Φύλλο εργασίας 2).

(δεύτερη διδακτική ώρα)

Για την Άσκηση 3 (Φύλλο εργασίας 2) οι μαθητές καλούνται, αφούανοίξουν ένα υπολογιστικό φύλλο μέσω της εφαρμογής LibreOfficeCalc, να εισαγάγουν σ’ αυτό τα αριθμητικά τους συμπεράσματα, χρη-σιμοποιώντας τα ίδια χρώματα με τα οποία επεσήμαναν τους προσ-διορισμούς στο κείμενο. Αφού επιλέξουν ένα γράφημα της επιλογήςτους, το εισάγουν, κι έχουν μ’ αυτόν τον τρόπο μια γραφική απεικό-νιση των ευρημάτων τους στην Άσκηση 2 (Φύλλο εργασίας 2). Απο-θηκεύουν κι αυτό τους το παράγωγο.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[112]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 112

Page 114: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Τέλος, ζητείται από τους μαθητές να ανοίξουν, ακολουθώντας την ίδιαδιαδικασία, ένα καινούριο έγγραφο, όπου με συντομία σχολιάζουν τηλειτουργικότητα των συντακτικών επιλογών του συγγραφέα (Άσκηση4 - Φύλλο εργασίας 2). Αποθηκεύουν κι αυτό το αρχείο. Στο τέλος της Β΄ φάσης κάθε ομάδα θα παρουσιάσει σύντομα το υλικόπου έχει παράξει στις άλλες ομάδες κάνοντας χρήση ενός προβολέα,ο οποίος μπορεί να συνδεθεί διαδοχικά σε καθέναν από τους υπολο-γιστές των ομάδων και θα ακολουθήσει σύντομος σχολιασμός. Τα πα-ράγωγα και των τεσσάρων ομάδων θα συγκεντρωθούν από τηδιδάσκουσα.

Γ΄ φάση (δύο διδακτικές ώρες)

(μία διδακτική ώρα και τριάντα λεπτά περίπου)

Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες των 4 ατόμων, ανοίγουν τους υπο-λογιστές τους. Η διδάσκουσα εξηγεί το σκοπό και τους στόχους, τηδιαδικασία που θα ακολουθηθεί και τον ρόλο των ομάδων. Στη συ-νέχεια μοιράζει τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα. Επισημαίνει, επί-σης, ότι ο δικός της ρόλος θα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Διευκρινίζει ότι, σ’ αυτή τη φάση, οι μαθητές αφού επισκεφτούν τηνιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική γλώσσα πληκτρολογώντας τηδιεύθυνση www.greek-language.gr κι ακολουθώντας τα βήματα: Αρ-χαία Ελληνική- εργαλεία- σώματα κειμένων, θα επιλέξουν και θα αντι-γράψουν από το ανθολόγιο της αττικής πεζογραφίας το απόσπασμαεκείνο από τον Ξενοφώντα που αντιστοιχεί στο διδαχθέν κείμενο (Ελ-ληνικά, Β.2, Κεφ.1, παρ.28-29). Στη συνέχεια το επικολλούν σε έναέγγραφο που θα ανοίξουν κάνοντας χρήση της εφαρμογής LibreOfficeWriter (Άσκηση 1 – Φύλλο εργασίας 3). Αφού μελετήσουν προσεκτικάτο κείμενο στο έγγραφό τους, υπογραμμίζουν τους όρους «Κόνων,ναυς, Πάραλος». Στη συνέχεια δημιουργούν ισάριθμα έγγραφα σταοποία συγκεντρώνουν πληροφορίες για καθέναν από τους παραπάνωόρους. Η διδάσκουσα διευκρινίζει στους μαθητές ότι θα πρέπει να επι-σκεφτούν τουλάχιστον τρεις ιστοσελίδες και να εισαγάγουν στο κάθεέγγραφο τουλάχιστο μία εικόνα. Επίσης, στο τέλος κάθε εγγράφου θαπρέπει να καταγράφονται οι διευθύνσεις των ιστοσελίδων που επι-σκέφτηκαν οι μαθητές και από τις οποίες άντλησαν το υλικό τους.Όταν ολοκληρώσουν τη διαδικασία αποθηκεύουν τα παράγωγά τουςδημιουργώντας έναν κοινό φάκελο και τα τέσσερα έγγραφα (Άσκηση2 - Φύλλο εργασίας 3).

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[113]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 113

Page 115: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

(μισή διδακτική ώρα περίπου)Στη συνέχεια οι μαθητές καλούνται να επισκεφτούν το αρχικό τουςέγγραφο και για καθέναν από τους ήδη υπογραμμισμένους όρους ναακολουθήσουν την εξής διαδικασία: κάνοντας δεξί κλικ στον όρο επι-λέγουν υπερσύνδεση. Στο πλαίσιο που θα εμφανιστεί στην οθόνη μαςεπιλέγουν «σε έγγραφο», δίνουν το όνομα του αντίστοιχου εγγράφουκαι αποθηκεύουν (Άσκηση 3 - Φύλλο εργασίας 3). Έπειτα, δοκιμάζουναν λειτουργούν οι υπερσύνδεσμοι (πλησιάζοντας με τον κέρσορα τονόρο πατούν ταυτόχρονα ctrl και κλικ). Στο τέλος αποθηκεύουν το πα-ράγωγό τους. Τα παράγωγα και των τεσσάρων ομάδων θα συγκε-ντρωθούν από τη διδάσκουσα.

ΑξιολόγησηΗ αξιολόγηση των εργασιών των ομάδων προτείνεται να γίνει από τηδιδάσκουσα από κοινού με τους μαθητές. Τα κριτήρια για την αξιολό-γηση θα είναι:⚫ η ανταπόκριση στους αρχικούς στόχους, όπως αυτοί περιγράφονται

παραπάνω. ⚫ ο τρόπος συνεργασίας των ομάδων σε συνάρτηση με την εναλλαγή

των ρόλων, την αμοιβαιότητα των υποχρεώσεων στο εσωτερικότους και τον χρόνο ολοκλήρωσης των ασκήσεων.

⚫ η ευστοχία, η ακρίβεια (ιστορική αλλά και γεωγραφική) και η πλη-ρότητα των στοιχείων που θα σημειώνονται στους χάρτες με βάσητις δεδομένες ιστορικές πηγές.

⚫ η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία που θα επιδείξουν οι ομάδεςστο σχεδιασμό των χαρτών.

⚫ η ευστοχία, η ακρίβεια και η πληρότητα των απαντήσεων-πληροφο-ριών που θα αποτυπώνονται στα αντίστοιχα έγγραφα των Ασκή-σεων 4 (φύλλο εργασίας 2) και 2 (φύλλο εργασίας 3).

⚫ η ευστοχία, η ακρίβεια και η πληρότητα των απαντήσεων που θααποτυπώνονται στο γράφημα της Άσκησης 3 (φύλλο εργασίας 2).

⚫ η εκφραστική και κριτική ικανότητα των μαθητών, όπως αυτή δια-φαίνεται στα των Ασκήσεων 4 (φύλλο εργασίας 2) και 2 (φύλλο ερ-γασίας 3).

⚫ η δημιουργικότητα, η πρωτοτυπία, η ορθότητα και ακρίβεια τωνστοιχείων που θα αποτυπωθούν στο γράφημα και η ικανότητα στην

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[114]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 114

Page 116: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

επιλογή του καταλληλότερου τύπου γραφήματος. ⚫ η επιτυχής λειτουργία των υπερσυνδέσμων.

Κριτική προσέγγιση – Επέκταση – ΣυμπέρασμαΒασικά κριτήρια για την επιλογή της συγκεκριμένης ενότητας είναι ταεξής:⚫ υπάγεται στο πρώτο μέρος της διδακτέας και εξεταστέας ύλης, οπότε

αποτελεί μια καλή ευκαιρία να σχηματίσουν οι μαθητές μια θετικήεικόνα για το μάθημα των αρχαίων που πάντα τους φοβίζει.

⚫ στο συγκεκριμένο απόσπασμα η ιστορική αφήγηση είναι ευθύ-γραμμη, ο ρυθμός της αφήγησης είναι γρήγορος και περιορίζεταιστην καταγραφή και περιγραφή των κινήσεων των στόλων, χωρίςνα κουράζει με επιπλέον πληροφορίες, γεγονός που καθιστά τηνπροσέγγιση του κειμένου πιο εύκολη.

⚫ είναι θέμα που ενδιαφέρει τους μαθητές, καθώς περιλαμβάνει πολλάπολεμικά γεγονότα και μπορούν με αυτήν την αφορμή να ανακαλέ-σουν παραστάσεις που έχουν σχηματίσει από διάφορες κινηματο-γραφικές ταινίες ή από ιστορικά/λογοτεχνικά βιβλία.

⚫ είναι θέμα στο οποίο η χρήση των ΤΠΕ μπορεί να απομακρύνει τουςμαθητές από την αποστήθιση έτοιμων πληροφοριών και να τουςπροσφέρει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν από μόνοι τους τηνπορεία των στόλων προς μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες τηςιστορίας.

⚫ στο συγκεκριμένο απόσπασμα η ύπαρξη των επιρρηματικών προσ-διορισμών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση των γε-γονότων, γεγονός που καθιστά το ρόλο τους αναγκαίο και κύριο κιόχι δευτερεύοντα (οι μαθητές γνωρίζουν ότι οι επιρρηματικοί προσ-διορισμοί είναι δευτερεύοντες όροι στην πρόταση).

⚫ οι μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών διδάσκονται αποσπα-σματικά, επομένως είναι μια καλή ευκαιρία για τους μαθητές να τιςδουν συγκεντρωτικά και στην ολότητά τους, να αξιολογήσουν τηνιδιαίτερη χρήση τους και, μ’ αυτόν τον τρόπο, να κατανοήσουν τιςεπιλογές του συγγραφέα.

⚫ στο συγκεκριμένο απόσπασμα η αποσαφήνιση με περισσότερες πλη-ροφορίες των τριών προαναφερθέντων όρων (Κόνων, ναυς, Πάρα-λος) καθιστά την αφήγηση πιο προσπελάσιμη στους μαθητές.

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[115]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 115

Page 117: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η αξιοποίηση της υπολογιστικής τεχνολογίας μπορεί να δώσει μια εν-διαφέρουσα και διαφορετική διάσταση στο μάθημα τόσο της αρχαίαςελληνικής γλώσσας όσο και της ιστορίας, το οποίο αντιμετωπίζεταισυχνά με αρνητική διάθεση από τους μαθητές (Adey & Biddulph,2001). Παράλληλα, τουλάχιστον στην προτεινόμενη υλοποίηση, δενυστερεί στην κάλυψη της διδακτέας ύλης, βάζοντας ωστόσο τους μα-θητές σε πιο ενεργητικούς ρόλους προσέγγισης του ιστορικού υλικού. Τα λογισμικά που επελέγησαν είναι, στην πλειοψηφία τους, προεγκα-τεστημένα στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του εργαστηρίου, όλαεύκολα στη χρήση τους και διαθέτουν ελκυστικό περιβάλλον. Επιπρο-σθέτως, οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι με την πλοήγηση στο διαδίκτυοκαι την αναζήτηση πληροφοριών. Ως προέκταση του παρόντος σεναρίου θα μπορούσαν να προταθούνσυνοδευτικά:⚫ η χρήση του επεξεργαστή κειμένου, με τη βοήθεια του οποίου οι μα-

θητές θα κατέγραφαν τους λόγους για τους οποίους οι στρατηγοίτων δύο στόλων επέλεξαν τις συγκεκριμένες πορείες ή εναλλακτικάθα πρότειναν, τεκμηριωμένα, τη δική τους πορεία για κάθε στόλο.Στην περίπτωση αυτή θα έκαναν χρήση και του διαδικτύου, από τοοποίο θα αντλούσαν πληροφορίες για τα μέρη-σταθμούς των δύοστόλων.

⚫ η χρήση του λογισμικού παρουσιάσεων, με τη βοήθεια του οποίουοι μαθητές θα παρουσίαζαν, προκειμένου για καθένα από τα τέσ-σερα είδη επιρρηματικών προσδιορισμών (τόπου, τρόπου, χρόνουκαι σκοπού), τις μορφές με τις οποίες τους συναντάμε στα κείμενακαι την ιδιαίτερη χρήση τους. Στην περίπτωση αυτή θα αντλούσανυλικό (σε επίπεδο θεωρίας αλλά και παραδειγμάτων) από την Πύληγια την Ελληνική γλώσσα ακολουθώντας την πορεία: Αρχαία Ελλη-νική- εργαλεία- αρχές σύνταξης- συσχετικός πίνακας.

⚫ η χρήση του επεξεργαστή κειμένου, προκειμένου οι μαθητές να προ-βούν σε αξιολόγηση ιστοσελίδων.

Σε μια άλλης μορφής υλοποίηση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί λο-γισμικό δημιουργίας wiki, είτε στον ιστοχώρο του Σχολείου στο ΠΣΔείτε σε ιστοτόπους όπως το www.wikispaces.com, με σκοπό τη συνερ-γατική δημιουργία υλικού από τους μαθητές σχετικά με τη λειτουργίακαι λειτουργικότητα των επιρρηματικών προσδιορισμών στο συγκε-κριμένο κείμενο.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[116]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 116

Page 118: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ΒιβλιογραφίαAdey, K. & Biddulph, M. (2001). The Influence of Pupil Perceptions on

Subject Choice at 14+ in Georgaphy and History. Educational Stud-ies. Vol. 27, No 4, pp. 439-450.

Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα ΚέντραΣτήριξης Επιμόρφωσης, Τεύχος 1: Γενικό Μέρος, Πάτρα, 2013.

Καλλιάδου, Μ. (2004). Σενάριο Διδασκαλίας για το Μάθημα της Ιστο-ρίας των Αρχαίων Χρόνων με την Αξιοποίηση ενός Μικρόκοσμου«Η Τέχνη στην Εποχή του Χαλκού», Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συ-νεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή με θέμα «Οι Τεχνολογίες της Πληρο-φορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση». τ. Β΄, Αθήνα, σσ.75-84.

Κόμης, Β. (2004). Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των Τεχνο-λογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Αθήνα: ΕκδόσειςΝέων Τεχνολογιών.

Φύλλο εργασίας 1Άσκηση 1: Αφού ανοίξετε τους υπολογιστές σας, ανοίξτε τις εφαρμο-γές κι επιλέξτε διαδίκτυο. Στη συνέχεια πληκτρολογήστε τη διεύθυνσηwww.scribblemaps.com. Στη σελίδα που θα ανοίξει κάντε κλικ στο ει-κονίδιο create map που θα βρείτε στο πάνω αριστερό τμήμα της σε-λίδας. Στην καινούργια σελίδα κάντε κλικ στο εικονίδιο satellite. Στησυνέχεια, με τη βοήθεια των πληροφοριών που αντλείτε από το κεί-μενό σας (Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1, παράγραφοι 16-19) και κάνονταςχρήση της μπάρας εργαλείων σχεδιάστε την πορεία των δύο στόλωνστο ανατολικό Αιγαίο. Αποθηκεύστε το παράγωγό σας στην επιφάνειαεργασίας του υπολογιστή σας. Άσκηση 2: Με τη διαδικασία που περιγράψαμε στην άσκηση 1 δημι-ουργήστε ένα νέο χάρτη όπου θα επισημάνετε και θα ονομάσετε τουςτελικούς σταθμούς των δύο στόλων και τις θέσεις τους πριν από τηναυμαχία. Αποθηκεύστε το παράγωγό σας στην επιφάνεια εργασίαςτου υπολογιστή σας.

Φύλλο εργασίας 2Άσκηση 1: Αφού ανοίξετε τους υπολογιστές σας και συνδεθείτε με τοδιαδίκτυο, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[117]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 117

Page 119: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

γλώσσα πληκτρολογώντας τη διεύθυνση www. greek-language. gr.Στη συνέχεια, αφού ακολουθήσετε τα βήματα: Αρχαία Ελληνική- ερ-γαλεία- σώματα κειμένων- ανθολόγιο αττικής πεζογραφίας, επιλέξτεαπό τον Ξενοφώντα το απόσπασμα Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1 παράγραφοι16-21 από το έργο «Ελληνικά». Έπειτα, επιλέξτε το συγκεκριμένο κεί-μενο κι αντιγράψτε το σε ένα έγγραφο του LibreOffice Writer. Άσκηση 2: Αφού μελετήσετε προσεκτικά το κείμενο στο έγγραφό σας,επισημάνετε, με χρώματα της επιλογής σας, όλες τις μορφές των επιρ-ρηματικών προσδιορισμών του τόπου, τρόπου, χρόνου και σκοπού.Όταν ολοκληρώσετε τη διαδικασία αποθηκεύστε το παράγωγό σας. Άσκηση 3: Αφού ανοίξετε ένα υπολογιστικό φύλλο μέσω της εφαρ-μογής LibreOffice Calc, να εισαγάγετε σ’ αυτό τα αριθμητικά συμπε-ράσματα της Άσκησης 2, χρησιμοποιώντας τα ίδια χρώματα με ταοποία επισημάνατε τους προσδιορισμούς στο κείμενό σας. Στη συνέ-χεια, αφού επιλέξετε ένα γράφημα της επιλογής σας, το εισάγετε. Απο-θηκεύστε κι αυτό σας το παράγωγο. Άσκηση 4: Αφού ανοίξετε ένα καινούριο έγγραφο μέσω του LibreOf-fice Writer, γράψτε ένα σύντομο κείμενο, στο οποίο θα εξηγείτε γιατί,κατά τη γνώμη σας, χρησιμοποιεί ο συγγραφέας τα συγκεκριμένα είδητων επιρρηματικών προσδιορισμών και πώς αυτή του η επιλογή εξυ-πηρετεί την αφήγηση. Αποθηκεύστε κι αυτό το αρχείο.

Φύλλο εργασίας 3Άσκηση 1: Αφού ανοίξετε τους υπολογιστές σας και συνδεθείτε με τοδιαδίκτυο, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνικήγλώσσα πληκτρολογώντας τη διεύθυνση www.greek-language.gr. Στησυνέχεια, αφού ακολουθήσετε τα βήματα: Αρχαία Ελληνική- εργα-λεία- σώματα κειμένων- ανθολόγιο αττικής πεζογραφίας, επιλέξτε απότον Ξενοφώντα το απόσπασμα Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1 παράγραφοι 28-29 από το έργο «Ελληνικά». Έπειτα, επιλέξτε το συγκεκριμένο κείμενοκι αντιγράψτε το σε ένα έγγραφο του LibreOffice Writer. Έπειτα, υπο-γραμμίστε τους όρους «Λύσανδρος, Κόνων, Ευαγόραν, Πάραλος».Αποθηκεύστε το έγγραφό σας. Άσκηση 2: Για καθέναν από τους υπογραμμισμένους όρους της Άσκη-σης 1 ανοίξτε ένα έγγραφο μέσω της εφαρμογής LibreOffice Writer.Σε αυτά θα συγκεντρώσετε πληροφορίες για τον αντίστοιχο κάθεφορά όρο επισκεπτόμενοι τουλάχιστον τρεις ιστοσελίδες σχετικού πε-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[118]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 118

Page 120: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ριεχομένου. Ενσωματώστε τουλάχιστο μία εικόνα σε κάθε έγγραφο.Μην ξεχάσετε να επικολλάτε και τις διευθύνσεις που επισκέπτεστε.Αποθηκεύστε τα έγγραφά σας στον ίδιο φάκελο με το έγγραφο τηςΆσκησης 1. Άσκηση 3: Στο έγγραφο της Άσκησης 1 και για καθέναν από τουςόρους που έχετε ήδη υπογραμμίσει ακολουθήστε τη διαδικασία: κάντεδεξί κλικ στον όρο κι επιλέξτε υπερσύνδεση (εναλλακτικά από το ορι-ζόντιο μενού επιλέγετε εισαγωγή και μετά υπερσύνδεση). Στο πλαίσιοπου θα εμφανιστεί στην οθόνη σας επιλέξτε υπερσύνδεση σε έγγραφοκαι δώστε το όνομα του εγγράφου που περιέχει τις αντίστοιχες με τονόρο πληροφορίες (τα έγγραφα της Άσκησης 2). Κάντε το ίδιο γιαόλους τους όρους. Αποθηκεύστε το έγγραφό σας. (Μπορείτε να δια-πιστώσετε αν λειτουργούν οι υπερσύνδεσμοί σας κάνοντας το εξής:πλησιάστε με τον κέρσορα τον όρο, πατήστε ctrl και κλικ ταυτόχρονα).

ΑΡΧΑΙΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΙ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΤΠΕ ΣΕ ΘΕΣΗ ΜΑΧΗΣ

[119]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 119

Page 121: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

«Είναι γυναίκα, είναι όνειρο, είναι και ταδύο». Μια διδακτική πρόταση στα Φύλα

στη Λογοτεχνία με τη χρήση ΤΠΕ

Μπάλλα ΣταυρούλαΦιλόλογος, 1ο ΕΠΑ. Λ Αμαλιάδας

e-mail: ballastaur@gmail. com

Εισαγωγή Το διδακτικό σενάριο με τίτλο «Είναι γυναίκα, είναι όνειρο, είναικαι τα δύο», αφορά το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας τηςΑ Λυκείου και πιο συγκεκριμένα τη θεματική ενότητα «Τα Φύλαστη Λογοτεχνία». Στο διδακτικό αυτό σενάριο επιχειρείται νααξιοποιηθεί δημιουργικά στη διδασκαλία της λογοτεχνίας και εν-ταχθεί στη μαθησιακή διαδικασία η χρήση των ΤΠΕ.

Ταυτότητα σεναρίου: Η υλοποίηση του σεναρίου εκτιμάται ότι θαδιαρκέσει περίπου 28 διδακτικές ώρες, δηλαδή ένα τετράμηνο. Τα κεί-μενα που θα διδαχτούν και θα αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης γιατους μαθητές προέρχονται από τα σχολικά εγχειρίδια του Γυμνασίουκαι του Λυκείου. Άλλα μαθήματα που εμπλέκονται είναι η Πληροφο-ρική, η Νεοελληνική Γλώσσα, η Αισθητική Αγωγή, η Κοινωνιολογία.

Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο/ Συμβατότητα με ΑΠΣ: Το σε-νάριο αυτό είναι απόλυτα συμβατό με το ΑΠΣ και τη συλλογιστική τουΕΠΠΣ καθώς: Α) Βασικός σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος τηςλογοτεχνίας ορίζεται η κριτική στο σύγχρονο πολιτισμό. Επίσης, προ-σφέρεται για την εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών διδασκαλίας. Άλλωστεσύμφωνα με το ΕΠΠΣ το μάθημα της λογοτεχνίας αποτελεί μορφωτικόαγαθό που αποσκοπεί όχι τόσο στην απόκτηση γνώσεων όσο στη δια-μόρφωση στάσεων και αξιών με την καλλιέργεια της ευαισθησίας, τον

[120]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 120

Page 122: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

εμπλουτισμό της εμπειρίας και την ανάπτυξη της φαντασίας. Προαπαιτούμενα: Οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την υλοποί-ηση του σεναρίου είναι η εξοικείωση των μαθητών με εκπαιδευτικάλογισμικά, η προηγούμενη εμπειρία σε ομαδοσυνεργατικές δραστη-ριότητες, η διαθεματική αντίληψη της λογοτεχνίαςΣτόχοι: Γενικός στόχος: Γενικό σκοπό της λογοτεχνίας αποτελεί ηβίωση του λογοτεχνικού λόγου και η συγκρότηση της ταυτότητας τωνμαθητών μέσα από την αναζήτηση των προσωπικών τους διαδρομώνΓνωστικοί. Γνώσεις:⚫ Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων δια-

μορφώνονται μέσα από το εκάστοτε κοινωνικό, ιστορικό και πολιτι-σμικό πλαίσιο.

⚫ Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και να κα-τανοήσουν ότι το λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να τα αναπαράγει,τροποποιεί ή να τα ανατρέπει

⚫ Να γνωρίσουν μια εποχή και μια κοινωνία μέσα από θέματα, αξίεςκαι συμπεριφορές που εμπεριέχονται στα λογοτεχνικά κείμενα.

⚫ Να ανιχνεύουν τις αφηγηματικές τεχνικές με τις οποίες κατασκευά-ζονται οι ταυτότητες του φύλου.

⚫ Να συγκρίνουν δύο ή περισσότερα κείμενα, να εντοπίζουν ομοιότη-τες και διαφορές στο χειρισμό του θέματος.

⚫ Να συσχετίζουν θέματα, αξίες, συμπεριφορές στα παλαιότερα κεί-μενα με ζητήματα και προβλήματα της σύγχρονης εποχής.

Δεξιότητες: ⚫ Να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να αυτενεργήσουν. ⚫ Να οξύνουν την κριτική τους ικανότητα και να αναπτύξουν τη φαν-

τασία τους⚫ Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργατικής μάθησης. ⚫ Μέσα από τις διάφορες οπτικές που εμπεριέχονται στα λογοτεχνικά

κείμενα πάνω σε σύγχρονα και διαχρονικά ζητήματα να διαμορφώ-σουν εθνική, κοινωνική και διαπολιτισμική συνείδηση.

Στάσεις: ⚫ Να εξοικειωθούν με την ανάγνωση, ατομική και δημόσια.

Ε Ι Ν Α Ι Γ Υ Ν Α Ι Κ Α , Ε Ι Ν Α Ι Ο Ν Ε Ι Ρ Ο , Ε Ι Ν Α Ι Κ Α Ι Τ Α Δ Υ Ο

[121]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 121

Page 123: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Να αγαπήσουν το λογοτεχνικό βιβλίο και να βιώσουν την ανάγνωσητης λογοτεχνίας ως απόλαυση και αγωγή της ψυχής.

⚫ Να διευρύνουν την εμπειρία τους και να εμπλουτίσουν τον συναι-σθηματικό τους κόσμο.

Παιδαγωγικοί: ⚫ Να οικοδομήσουν τη γνώση αναλαμβάνοντας ενεργητικό και κεν-

τρικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία. ⚫ Να αναπτύξουν συνεργατικές δραστηριότητες και μέσω της συνερ-

γατικής μάθησης και της βιωματικότητας να καλλιεργήσουν γλωσ-σικές, αισθητικές και κοινωνικές δεξιότητες.

⚫ Να εξοικειωθούν με νέους τρόπους παρουσίασης της γνώσης.

Τεχνολογικοί: ⚫ Να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις επικοινωνιακές ανάγκες

που οι ΤΠΕ δημιουργούν. ⚫ Να αξιοποιούν τις διαδικτυακές πηγές. ⚫ Να αναπτύξουν κριτική στάση απέναντι στον ιδεολογικό και πολιτι-

σμικό χρωματισμό του περιβάλλοντος του διαδικτύου. ⚫ Να έρθουν σε επαφή με τις εφαρμογές του WEB2. 0 που θα τους

βοηθήσουν να εμπεδώσουν τη γνώση

Θεωρητικό πλαίσιο/διδακτικές πρακτικές:⚫ Χρήση ΤΠΕ. Οι ΤΠΕ δεν αποτελούν απλώς εργαλείο μάθησης. Ο

ρόλος τους είναι πολυδιάστατος. Αποτελεί θύρα προς τον ψηφιακόκόσμο της εποχής, προς την ψηφιακή επικοινωνία, προς την επαφήμε νέες πρακτικές παραγωγής, πρόσληψης και διάδοσης της λογο-τεχνίας

⚫ Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία: Πρόκειται για μια διδακτική προ-σέγγιση η οποία οδηγεί στην προαγωγή της γνώσης μέσα από τηναλληλεπίδραση των μαθητών.

⚫ Τα οφέλη από την παιδαγωγική και διδακτική αυτή διαδικασία είναι:α)Η μείωση του σχολικού άγχους β) Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης τωνμαθητών γ) Η καλλιέργεια αυτονομίας δ) Η διαμόρφωση ισότιμων σχέ-σεων στην ομάδα ε) Η προαγωγή της κοινωνικοποίησης των μαθητών

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[122]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 122

Page 124: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Διαθεματική διδασκαλία: Με τη διαθεματική διδασκαλία το περιεχό-μενο της γνώσης παρουσιάζεται ενιαίο και αδιαίρετο

⚫ Φύλλα εργασίας: Με τα φύλλα εργασίας των ομάδων ενεργοποιείταιτο μαθητικό ενδιαφέρον. Αποτελούν ιδανικό πλαίσιο συνάντησηςτης επιστημονικής γνώσης με τη βιωματική γνώση του μαθητή

⚫ Άλλες μέθοδοι: Χρησιμοποιείται ο κατευθυνόμενος διάλογος και τομοντέλο της διερευνητικής/ ανακαλυπτικής μάθησης

Ρόλος διδάσκοντα: Έχει το ρόλο του συντονιστή, του συμβούλου, τουεμψυχωτή της συλλογικής προσπάθειας, του βοηθού της έρευνας,ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση και η εμπέδωση της γνώσης

Τεχνολογίες και εποπτικά μέσα. Λογισμικά και προγράμματα:⚫ Movie maker⚫ Powerpoint⚫ Padlet ⚫ Tagxedo ⚫ Storybird ⚫ Toondoo⚫ Thinklink ⚫ Diagramdesigner

Εποπτικά μέσα:⚫ Επιλεγμένοι ιστότοποι (Ανοιχτά ηλεκτρονικά περιβάλλοντα) ⚫ Ακρόαση μελοποιημένων ποιημάτων⚫ Σχολικό εγχειρίδιο⚫ Μουσική και βίντεο από youtube

Λεπτομερής παρουσίαση της πρότασηςΠορεία υλοποίησης σεναρίου: Προετοιμασία μαθητών: Κατά την πρώτη φάση οι μαθητές χωρίζονταισε 3 ομάδες και τους δίνεται το θέμα Οι μαθητές σε αυτή τη φάση θαδώσουν και ένα όνομα στην ομάδα τους(ονοματοθεσία). Στη φάσηαυτή θα γίνει και η πρώτη επαφή των μαθητών με τα τεχνολογικά ερ-

Ε Ι Ν Α Ι Γ Υ Ν Α Ι Κ Α , Ε Ι Ν Α Ι Ο Ν Ε Ι Ρ Ο , Ε Ι Ν Α Ι Κ Α Ι Τ Α Δ Υ Ο

[123]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 123

Page 125: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

γαλεία που θα χρησιμοποιήσουν (4 διδακτικές ώρες στο εργαστήριοπληροφορικής) Η πρώτη ομάδα έχει ως θέμα τις οικογενειακές σχέσεις, την πατριαρ-χική οικογένεια και τη μητρική αγάπη Η δεύτερη ομάδα ασχολείται μετο θέμα του προξενιού και της προίκας από τη μια και της αγάπης/έρωτα από την άλλη και Η τρίτη ομάδα με γυναικείες μορφές βασα-νισμένες αλλά και γυναίκες που αντιδρούν στις κοινωνικές συμβάσεις. Προαναγνωστικό στάδιο. Κατά το στάδιο αυτό δίνονται κίνητρα στουςμαθητές για την ανάγνωση, χτίζονται γέφυρες μεταξύ του κειμένουκαι των μαθητών, επιστρατεύονται οι προηγούμενες γνώσεις και βιώ-ματα των μαθητών ( 2 ώρες). Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων παρου-σιάζει στους μαθητές τα εξής:⚫ Χρονογραμμή με τους βασικούς σταθμούς στην ιστορία του φεμινι-

στικού κινήματος (office timeline free). ⚫ Αποχαιρετισμός, Ερωτόκριτος, Ν Ξυλούρη (μελοποίηση ποιήματος,

youtube)⚫ Μήδεια, Ευριπίδη, στ 230- 267 Εργασία Πώς περιγράφει η Μήδεια

τη ζωή μιας γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα; ⚫ Αν θα ήμουνα γυναίκα, Ν Ξύδης. ⚫ Αγριόκυκνοι, της Γιουνγκ Τσανγκ Εργασία: Ταυτιστείτε με το μικρό

κορίτσι που υπέστη το βασανιστήριο του δεσίματος των ποδιών καιγράψτε στο ημερολόγιό σας τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας.

⚫ Γυναικείες προσωπικότητες από τον χώρο πολιτικής, ιστορίας, επι-στημών, τεχνών (movie maker).

Κατά την ανάγνωση Ο διδάσκων με τους μαθητές επεξεργάζεται τακείμενα, στα οποία θα εργαστούν στην επόμενη φάση οι ομάδες (13ώρες) Στη φάση αυτή θα διδαχθούν τα παρακάτω κείμενα: ⚫ Η μάνα, Περλ Μπακ⚫ Αργώ, (Θέλω γράμματα), Γ Θεοτοκά⚫ Τα ρέστα, Κ. Ταχτσή ⚫ Γιούγκερμαν,Μ Καραγάτση ⚫ Η προίκα, Ανδρ. Λασκαράτου⚫ Γιατί μ’ αγάπησες, Μ Πολυδούρη ⚫ Πατέρα στο σπίτι, Αλ Παπαδιαμάντη

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[124]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 124

Page 126: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Η Αποσώστρα, Αλ Παπαδιαμάντη⚫ Στέλλα Βιολάντη, Γρ Ξενόπουλου

Φύλλα εργασίαςΑκολουθεί η εργασία των μαθητών ανά ομάδες και η συμπλήρωσητων φύλλων εργασίας (7 ώρες στο εργαστήριο πληροφορικής)

Φύλλο εργασίας 1 Θέμα: Πατριαρχική Οικογένεια – Μητρική ΑγάπηΕξεταζόμενα κείμενα: ⚫ Η μάνα, Περλ Μπακ⚫ Αργώ, (Θέλω γράμματα), Γ Θεοτοκάς⚫ Τα ρέστα, Κ. Ταχτσής

Εργασίες 1. Να δημιουργήσετε έναν εννοιολογικό χάρτη με το λογισμικό dia-

gram designer (https://www.draw.io/) με θέμα τη θέση της γυναίκαςστην οικογένεια διαχρονικά, αφού πρώτα περιηγηθείτε στη σελίδαhttp://egpaid.blogspot.com/2008/11/blog-post13.html

2. Να δημιουργήσετε μια πολυμεσική αφίσα με το thinklink αφιερω-μένη στη μητέρα, αφού επισκεφθείτε τις σελίδες www.youtube.com,www.youmagazine.gr και www.lifo.gr

Ε Ι Ν Α Ι Γ Υ Ν Α Ι Κ Α , Ε Ι Ν Α Ι Ο Ν Ε Ι Ρ Ο , Ε Ι Ν Α Ι Κ Α Ι Τ Α Δ Υ Ο

[125]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 125

Page 127: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

3. Με το πρόγραμμα toondoo (www.toondoo.com) να δημιουργήσετεκόμικ για την ισότητα των φύλων

Φύλλο εργασίας 2

Θέμα: Προξενιό/ Προίκα – Αγάπη/ Έρωτας

Εξεταζόμενα κείμενα: ⚫ Γιούγκερμαν, Μ Καραγάτσης ⚫ Η προίκα, Ανδρ. Λασκαράτος ⚫ Γιατί μ’ αγάπησες, Μ Πολυδούρη

Εργασίες

1. Με το λογισμικό toondoo (www.toondoo.com) να δημιουργήσετεκόμικ με θέμα την προίκα.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[126]

2. Να δημιουργήσετε αφιερωματικό βίντεο με το πρόγραμμα moviemaker για την αγάπη και τον έρωτα με στίχους και ρήσεις λογοτε-χνών που θα αναζητήσετε στη μηχανή αναζήτησηςwww. google.grκαι προσθέτοντας μουσική από το www.youtube.com

3. Αφού περιηγηθείτε στη μηχανή αναζήτησηςwww.google.gr και ανα-ζητήσετε διάσημα έργα τέχνης με θέμα τη γυναίκα, να επιλέξετε ει-κόνες με γυναικείες μορφές τέχνης και στη συνέχεια να δημιουργή-σετε ηλεκτρονική αφίσα με το padlet (https://padlet. com/)

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 126

Page 128: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Φύλλο εργασίας 3Θέμα: Βασανισμένες γυναικείες μορφές - Γυναίκα επαναστάτριαΕξεταζόμενα κείμενα: ⚫ Η Φόνισσα, Αλ Παπαδιαμάντη⚫ Πατέρα στο σπίτι, Αλ Παπαδιαμάντη⚫ Στέλλα Βιολάντη, Γρ Ξενόπουλου

Εργασίες

1. Να δημιουργήσετε ηλεκτρονική αφίσα με το padlet (https://padlet.com/) για την κακοποίηση των γυναικών, αφού αναζητήσετεστην μηχανή αναζήτησης τηςwww.google.gr πληροφορίες για τοθέμα αυτό καθώς και στο www.youtube.com κάποιο σχετικό βίντεο

2. Να δημιουργήσετε ψηφιακή αφήγηση γυναίκας από παλαιότερη εποχήμε το πρόγραμμα storybird (https://storybird. com/)

3. Να δημιουργήσετε συννεφόλεξο με το πρόγραμμα tagxedo www.tagxedo.com με λέξεις που εκφράζουν τη θέση της γυναίκας στηνκοινωνία διαχρονικά

Ε Ι Ν Α Ι Γ Υ Ν Α Ι Κ Α , Ε Ι Ν Α Ι Ο Ν Ε Ι Ρ Ο , Ε Ι Ν Α Ι Κ Α Ι Τ Α Δ Υ Ο

[127]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 127

Page 129: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Μετά την ανάγνωση. Οι μαθητές θα προβληματιστούν και θα συζητή-σουν για θέματα όπως: - Πώς διαφοροποιείται η θέση της γυναίκας στις δυτικές κοινωνίεςαπό τη θέση που έχει σε ανατολικές χώρες;- Οι ρόλοι που έχει αποδώσει η κοινωνία στον άνδρα και στη γυναίκα. - Μορφές ρατσισμού σχετικές με το φύλο στη σύγχρονη Ελληνική κοι-νωνία (2 ώρες)- Και, τέλος, θα ακολουθήσει η παρουσίαση των εργασιών των ομά-δων στην ολομέλεια της τάξης και απολογισμός της όλης διαδικασίας.(3 ώρες)

Αξιολόγηση:1. ατομική / ομαδική. Κριτήρια Αξιολόγησης: α) το περιεχόμενο/η ορ-

γάνωση της εργασίας, β) η έκφραση, γ) η παρουσίαση, δ) η συνερ-γασία της ομάδας.

2. Αξιολόγηση της όλης διαδικασίας.

Αποτίμηση : Θετικά στοιχεία σεναρίου: Αναμένεται ότι α) οι μαθητές θα αντιμετω-πίζουν τα φιλολογικά μαθήματα με μεγαλύτερο ενδιαφέρον. β) Μα-θητές με χαμηλές σχολικές επιδόσεις θα λειτουργήσουν συνεργατικάγ) Η Λογοτεχνία θα λειτουργήσει ως συνεχής αφόρμηση για επέκτασητης γνώσης και του προβληματισμού. δ) Η μαθησιακή διαδικασία θαείναι περισσότερο ευχάριστη και λιγότερο στείρα. Δυσκολίες σεναρίου: α) Ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή και τα τεχνικάπροβλήματα δικτύου β) Δυσκολία στην συνεργασία ομάδων ανομοι-ογενών που δεν έχουν στον ίδιο βαθμό εξοικείωση με τις ΤΠΕ. Προεκτάσεις: Προβολή της ταινίας «Η τιμή της αγάπης» της ΤόνιαςΜαρκετάκη, που αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά του λογοτεχνι-κού έργου του Κων/νου Θεοτόκη « Η τιμή και το Χρήμα». Επίσης, εναλλακτικά κάποιες από τις εργασίες θα μπορούσαν να γί-νουν και χωρίς τη χρήση ΤΠΕ. Για παράδειγμα:- Οι μαθητές σε μια ομάδα να συντάξουν δύο πίνακες, έναν με τη θέση

της γυναίκας στην οικογένεια άλλοτε και έναν με τη θέση της τη σύγ-χρονη εποχή (αντί για τον εννοιολογικό χάρτη).

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[128]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 128

Page 130: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

- Να δημιουργήσουν κολάζ με γυναικεία έργα τέχνης ή με φωτογρα-φίες που απεικονίζουν τη μητρική αγάπη (αντί για την ηλεκτρονικήκαι πολυμεσική αφίσα).

- Το θέμα της ισότητας των φύλων και της προίκας θα μπορούσε ναπαρουσιαστεί μέσα από δραματοποίηση (αντί για κόμικ).

- Σε μεγάλο χαρτόνι και με μαρκαδόρους οι μαθητές θα μπορούσαννα αποτυπώσουν τις σκέψεις τους για τη θέση της γυναίκας στηνκοινωνία(αντί για το συννεφόλεξο).

- Τέλος, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η δημιουργική γραφή και οι μα-θητές να συνθέσουν ποίημα με θέμα την αγάπη. (αντί για τοβίντεο)Το ίδιο μπορεί να γίνει και με την συγγραφή μιας σελίδας ημε-ρολογίου από τις αναμνήσεις μιας γυναίκας από μια παλαιότερηεποχή(αντί για την ψηφιακή αφήγηση).

Για να δείτε το διδακτικό σενάριο σε ηλεκτρονική μορφή επισκεφθείτετη σελίδα: http://filomela-staba.blogspot. gr/2015/09/blog-post15.html

Βιβλιογραφία Βακαλούδη, Α. 2003. Διδάσκοντας και Μαθαίνοντας με τις Νέες Τεχνολογίες:

Θεωρία και Πράξη. Αθήνα. Πατάκης.

Κουτσογιάννης, Δ. 2011β. «Σενάρια: δομή και αξιολόγηση εκπαιδευτικών σε-ναρίων». Στο Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των Επιμορφωτώνστα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης. Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02.2011. Πάτρα. Ι. Τ. Υ. & Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης & Θρη-σκευμάτων, 360-404.

Ματσαγγούρας Γ. Η. , Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Γρηγόρης,Αθήνα, 2000

Ματσαγγούρας, Η. (2006) Η σχολική τάξη, Αθήνα: εκδόσεις Γρηγόρη

Μικρόπουλος, Α. (2011) «Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση», Βασικό Επι-μορφωτικό Υλικό, Τόμος Α, Γενικό Μέρος, Αθήνα: ΜΠΕ.

Νικολαΐδου, Σ. 2009. Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες: Από τη θεωρία στηδιδακτική πράξη. Αθήνα. Κέδρος.

Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο ενιαίο Λύκειο,ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα B’θμιας Εκπαίδευσης, ΟΕΔΒ

Ε Ι Ν Α Ι Γ Υ Ν Α Ι Κ Α , Ε Ι Ν Α Ι Ο Ν Ε Ι Ρ Ο , Ε Ι Ν Α Ι Κ Α Ι Τ Α Δ Υ Ο

[129]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 129

Page 131: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Ηλεκτρονικές Πηγέςhttps://padlet.com/www.toondoo.com/www.tagxedo.com/https://www.thinglink.comhttps://storybird.comhttps://www.draw.iohttps://www.youtube.com/?gl=GRhttps://www.google.gr/http://www.meganisitimes.gr/2011/https://www.youtube.com/watch?v=UwDomxyoFgUhttps://www.youtube.com/watch?v=HQcs-54YHVkhttp://egpaid.blogspot.com/2008/11/blog-post13.html

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[130]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 130

Page 132: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η Τέχνη στην εκπαίδευση: Στερεοτυπικέςαντιλήψεις σχετικά με τα επαγγέλματα (Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου).

Εφαρμογή της Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσω της αισθητικής εμπειρίας

Αδαμαντία Μπιλιάνη ΠΕ02Γυμνάσιο Λεχαινών Ηλείας

[email protected]

ΠερίληψηΗ διδακτική παρέμβαση αποτελεί εφαρμογή της μεθόδου «Μετα-σχηματίζουσα Μάθηση μέσω της αισθητικής εμπειρίας», Εφαρμό-στηκε σε τμήμα της Β΄ Γυμνασίου στο Γνωστικό Αντικείμενο τηςΝεοελληνικής Γλώσσας (ενότητα 5η: Συζητώντας για την εργασίακαι τα επαγγέλματα). Στόχος της διδακτικής παρέμβασης ήταν ναανιχνευθούν, να χαρτογραφηθούν και, ει δυνατόν, να αρθούν στε-ρεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με τη διάκριση των επαγγελμάτωνστα λεγόμενα χειρωνακτικά και πνευματικά, τα πλεονεκτήματα καιμειονεκτήματα κάθε κατηγορίας, καθώς και τη διαφοροποιημένηκοινωνική αποδοχή που έχουν τα επαγγέλματα. Μέσω της παρα-τήρησης των εικαστικών αλλά και των λογοτεχνικών έργων Τέ-χνης και με βιωματικό τρόπο προσέγγισης,  οι μαθητές παρήγαγανλόγο σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο, προβληματίστηκαν,συνεργάστηκαν και αναστοχάστηκαν όσον αφορά τις αντιλήψειςπου είχαν για τα επαγγέλματα.

Γνωστικό Αντικείμενο: Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου.

Διδακτική ενότητα: 5η. Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα(και συγκεκριμένα, η υποενότητα Γ της παραγωγής λόγου).

[131]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 131

Page 133: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Εισαγωγή: Η ενότητα αυτή του σχολικού βιβλίου εισάγει τους μαθητέςστην έννοια της επιλογής του επαγγέλματος. Μάλιστα σε άσκηση τουβιβλίου ( σελ. 86) υπάρχουν τα κριτήρια για την επιλογή: κύρος, οι-κονομικές προοπτικές, κλίσεις, επιρροή από το οικογενειακό /κοινω-νικό περιβάλλον κλπ.

Σύνδεση με τη σχολική πραγματικότητα: Βάσει του Αναλυτικού προ-γράμματος για την Νεοελληνική Γλώσσα του Γυμνασίου η διδασκαλίαθέτει ως γενικούς σκοπούς τη συνειδητοποίηση εκ μέρους των μαθη-τών της σημασίας του λόγου για τη συμμετοχή τους στην κοινωνικήζωή ώστε είτε ως πομποί είτε ως δέκτες του λόγου να μετέχουν στακοινά ως ελεύθεροι δημοκρατικοί πολίτες με κριτική και υπεύθυνηστάση.

Οι ειδικοί σκοποί ορίζονται μεταξύ άλλων από την εκτίμηση της αξίαςτου διαλόγου, στην κριτική αντιμετώπιση διαφορετικών απόψεων, απότην ανάπτυξη του πνεύματος συνεργασίας και ομαδικότητας στη σχο-λική και εξωσχολική ζωή, στην τεκμηριωμένη διατύπωση της δικής τουςάποψης. Ειδικά για μαθητές που δεν έχουν την ελληνική ως πρώτη/μη-τρική γλώσσα επιδιώκεται η εξοικείωση μέσω της χρήσης της γλώσσαςσε ρεαλιστικές καταστάσεις της σχολικής ή εξωσχολικής ζωής. Στηνσυγκεκριμένη διδακτική ενότητα που σχετίζεται με τα επαγγέλματα ει-δικός στόχος είναι ο προβληματισμός για τα κριτήρια επιλογής τουεπαγγέλματος και η παραγωγή λόγου πάνω σε αυτό το θέμα. Η συγκεκριμένη παρέμβαση στη διδακτική πράξη έχει ως στόχο ναανιχνευθούν, να χαρτογραφηθούν και, ει δυνατόν, να αρθούν στερε-οτυπικές αντιλήψεις σχετικά με την διάκριση των επαγγελμάτων σταλεγόμενα χειρωνακτικά και πνευματικά, τα πλεονεκτήματα και μειονε-κτήματα της κάθε κατηγορίας καθώς και την διαφοροποιημένη κοι-νωνική αποδοχή που έχουν τα επαγγέλματα. Τόπος διεξαγωγής σεναρίου διδασκαλίας: Σχολική τάξη, με διαδρα-στικό πίνακα

Αριθμός μαθητών: 17

Προβλεπόμενος χρόνος: 2 διδακτικές ώρες

Μέθοδος :μετασχηματίζουσα μάθηση μέσω της αισθητικής εμπειρίας

Εργαλεία: Διαδραστικός πίνακας, υπολογιστής με λογισμικό παρου-σίασης, Φύλλα εργασίας έντυπα

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[132]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 132

Page 134: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Διδακτικοί στόχοιΓνωστικοί Οι μαθητές επιδιώκεται:⚫ να διακρίνουν τα επαγγέλματα σε χειρωνακτικά και πνευματικά και

να προβληματιστούν για αυτή τη διάκριση. ⚫ να ανακαλύψουν την πλασματική ως ένα βαθμό διάκριση και να την

αιτιολογήσουν. ⚫ να συγκρίνουν και να παρατηρήσουν τις πηγές ( πίνακες, λογοτε-

χνικό, δημοσιογραφικό κείμενο) και να διατυπώσουν την άποψήτους.

⚫ να παραγάγουν λόγο μέσα σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. ⚫ ν’ αποκτήσουν ενεργητικό ρόλο και μια βιωματική προσέγγιση στη

μαθησιακή διαδικασία, να νιώσουν μικροί ερευνητές. ⚫ να καλλιεργήσουν την αφαιρετική τους αλλά και τη συνθετική τους

ικανότητα.

ΠαιδαγωγικοίΟι μαθητές επιδιώκεται:⚫ να συνεργαστούν αναπτύσσοντας κοινωνικές δεξιότητες αναγνώ-

ρισης της αξίας του άλλου. ⚫ να συνθέσουν με ομαδικές εργασίες τις πληροφορίες ώστε να επι-

τύχουν ένα τελικό αποτέλεσμα. ⚫ να αναλάβουν ρόλους. ⚫ να ψυχαγωγηθούν. ⚫ να αυτοαξιολογηθούν.

Εφαρμογή της μεθόδου

Πρώτο στάδιο: προσδιορισμός της ανάγκης για κριτική διερεύνησητου θέματοςΗ αφορμή δόθηκε από μια άλλη δραστηριότητα του σχολείου, τη δη-μιουργία ενός κηπάριου με αρωματικά φυτά. Στη φύτευση των φυτώναπασχολήθηκαν μαθητές που οι σχολικές τους επιδόσεις δεν ήτανυψηλές όμως οι γνώσεις της κηπουρικής εντυπωσίασαν όλο τον σύλ-

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[133]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 133

Page 135: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

λογο των διδασκόντων. Η ιδέα λοιπόν να αποκατασταθεί η φήμη τωνχειρωνακτικών επαγγελμάτων, να αποσυνδεθεί από την άξεστη συμ-περιφορά και την έλλειψη καλλιέργειας και να δοθούν νέες προοπτι-κές (βιολογικές καλλιέργειες, τυποποίηση παραγόμενων προϊόντων,οικοτουρισμός, χρήση τεχνολογίας και τεχνογνωσίας) βρήκε πεδίοεφαρμογής στη συγκεκριμένη διδακτική ενότητα. Δεδομένου ότι ησχολική μονάδα βρίσκεται σε περιοχή αγροτική /ημιαστική οι μαθητέςαποτυπώνουν τις αντιλήψεις της περιοχής: οι μαθητές με χαμηλή επί-δοση θα βρουν επαγγελματική διέξοδο στις αγροτικές και κτηνοτρο-φικές εργασίες ενώ αυτοί με υψηλή επίδοση θα φύγουν από τηνπεριοχή, για να σπουδάσουν και να αποκτήσουν κύρος.

Δεύτερο στάδιο: Έκφραση απόψεων των μαθητώνΟι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες των 4-5 ατόμων και ζη-τείται από τη διδάσκουσα να γράψουν τις σκέψεις τους ατομικά γιατη διάκριση των επαγγελμάτων σε χειρωνακτικά και πνευματικά. Υπο-βοηθητική ερώτηση ήταν αν υπάρχουν ευκολίες και δυσκολίες στιςκατηγορίες των επαγγελμάτων. Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητώνκαταγράφονται παρακάτω:⚫ τα πνευματικά επαγγέλματα δεν είναι και τόσο δύσκολα ή κουρα-

στικά και αφήνουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο π.χ. καθηγητής. ⚫ τα χειρωνακτικά επαγγέλματα δεν έχουν συγκεκριμένο ωράριο ερ-

γασίας⚫ τα πνευματικά επαγγέλματα σου δίνουν την ευκαιρία για όμορφη

ζωή. Οι άλλοι σε σέβονται, εσύ νιώθεις περήφανος για τον εαυτόσου και μπορείς να διεκδικήσεις τα δικαιώματά σου γιατί είσαι μορ-φωμένος.

⚫ Και οι δύο κατηγορίες είναι εξίσου σημαντικές [μόνο 2 άτομα το ανέ-φεραν ]

⚫ Οι αγροτικές ασχολίες δίνουν ικανοποίηση από την επαφή με τηφύση αλλά και το τελικό αποτέλεσμα της προσπάθειας π.χ. σοδειά.

Στην προφορική και ομαδική παρουσίαση των απόψεων ανιχνεύτηκανστερεότυπα όπως η ανωτερότητα των πνευματικών επαγγελμάτων, ησίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, η κοινωνική αποδοχή, η ταύ-τιση της απόκτησης ενός πτυχίου με την γενικότερη παιδεία και καλ-λιέργεια, η εξασφάλιση υψηλού εισοδήματος και ο λιγότερος μόχθος.Φυσικά στον ορισμό των πνευματικών επαγγελμάτων αναφέρθηκε ότι

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[134]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 134

Page 136: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

χρησιμοποιείται μόνο το πνεύμα στην άσκησή τους. Αντιστοίχως, ταχειρωνακτικά επαγγέλματα απαιτούν μυϊκή δύναμη και σωματικόμόχθο, δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο στον εργαζόμενο, ο οποίος, γιανα τα ασκήσει, πρέπει να προτιμά και να αγαπά αυτό το είδος εργα-σίας.

Τρίτο στάδιο: Προσδιορισμός των υποθεμάτων και των κριτικώνερωτημάτωνΟι απόψεις των μαθητών, πέραν των 2 ατόμων τα οποία στη συνέχειααφομοιώθηκαν από την ομάδα, ήταν στερεοτυπικές και γενικευτικές.Η διάκριση σε πνευματικά –χειρωνακτικά επαγγέλματα είναι σε με-γάλο βαθμό πλασματική, γιατί ελάχιστα επαγγέλματα της βιομηχανι-κής παραγωγής –που άλλωστε σήμερα έχουν εκλείψει λόγω τηςαντικατάστασης των εργατών από αυτόματα συστήματα μηχανών-δεναπαιτούν συντονισμό τόσο του πνεύματος όσο και του σώματος. Ηπαράμετρος της τεχνολογίας, που δεν αναφέρθηκε από τους μαθητές,είναι σημαντική, διότι έχει μειώσει τον σωματικό μόχθο του εργαζό-μενου/χειρώνακτα. Επίσης, η απαξίωση των «χειρωνακτικών» επαγ-γελμάτων και η εν πολλοίς ανεδαφική εξασφάλιση ενός υψηλούεισοδήματος από ένα πανεπιστημιακό πτυχίο απηχούν ρατσιστικές αν-τιλήψεις που η ίδια η κοινωνική ζωή αποδεικνύει πως πρέπει να με-τασχηματιστούν. Ας αναλογιστούμε πόσοι πτυχιούχοι έχουν μετανα-στεύσει στο εξωτερικό ή δουλεύουν με μισθό δυσανάλογα μικρό προςτον χρόνο εργασίας τους ή τα τυπικά προσόντα που διαθέτουν. Με διευκρινιστικά ερωτήματα από τη διδάσκουσα στις απόψεις πουεκφράζονταν π.χ. έχει πιο όμορφη ζωή ο ασκών πνευματικό επάγ-γελμα-Τι εννοείς όταν λες όμορφη ζωή; οι ομάδες αποφάσισαν ότιυπάρχουν πλευρές στο θέμα που χρειάζονται διερεύνηση, ώστε ναοδηγηθούν σε ακριβέστερη διατύπωση των απόψεών τους.

Προέκυψαν τρία υποθέματα προς διερεύνηση:1. Η εν μέρει πλασματική διάκριση χειρωνακτικών-πνευματικών επαγ-

γελμάτων. 2. Η ικανοποίηση από τη χειρωνακτική εργασία λόγω του απτού, ορα-

τού αποτελέσματος. 3. Η αναγκαιότητα ύπαρξης όλων των επαγγελμάτων.

Βάσει των υποθεμάτων διατυπώθηκαν τα ακόλουθα κριτικά ερωτή-ματα:

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[135]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 135

Page 137: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

1. Υπάρχουν σήμερα αμιγώς χειρωνακτικά-πνευματικά επαγγέλματα;2. Νομίζεις ότι υπάρχει ικανοποίηση, ευχαρίστηση στη χειρωνακτική

εργασία;3. Πώς θα ήταν ο κόσμος μας, αν ασκούσαμε όλοι μόνο τη μία κατη-

γορία επαγγελμάτων;

Τέταρτο στάδιο: Επιλογή έργων τέχνης και συσχέτισή τους με τακριτικά ερωτήματαΓια την επεξεργασία των παραπάνω κριτικών ερωτημάτων επελέγη-σαν να εξεταστούν τα παρακάτω έργα (10 πίνακες, 1 ποίημα και 1άρθρο δημοσιευμένο στα Νέα 26-5-2010). Ο μεγάλος αριθμός τωνπινάκων ήταν απόρροια της ανάγκης να οπτικοποιηθούν επαγγέλματαπου θεωρούνται αμιγώς πνευματικά ή χειρωνακτικά αλλά τα οποίακατ’ουσίαν απαιτούν συντονισμό τόσο πνευματικών όσων και σωμα-τικών δεξιοτήτων, να έλθουν οι μαθητές σε επαφή με μορφές επαγ-γελματικής δραστηριότητας που σήμερα έχουν απλοποιηθεί ή καιεντελώς καταργηθεί με τη βοήθεια των τεχνικών μέσων και να προ-βληματιστούν για την χρησιμότητα όλων των επαγγελμάτων. Το ποί-ημα του Χικμέτ επελέγη γιατί σαφώς αναφέρεται στη χαρά τηςδημιουργίας και το απτό αποτέλεσμα της χειρωνακτικής εργασίαςπέραν των δύσκολων συνθηκών της ενώ το δημοσιογραφικό κείμενοτης Παπακώστα επιβεβαιώνει με μαρτυρίες αλλά και την άποψη τηςψυχολογίας ότι η επαφή με τη φύση ή η χειρωνακτική ενασχόλησηχαλαρώνει και αποσυμπιέζει τον σύγχρονο άνθρωπο.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[136]

Έργο τέχνης 1ο Κριτικό 2ο Κριτικό 3ο Κριτικό ερώτημα ερώτημα ερώτημα

Edward Hopper «Office in a Small City», 1953

Μιχαήλ Σβεερτς «Το εργαστήριο ενός ζωγράφου»

Φραγκονάρ «Το μάθημα τηςμουσικής», 1806

Βαν Οστάντε «Η πωλήτριατων ψαριών»

Μιγέ «Οι σταχολογήτρες», 1848

3 3 3

3 3 3

3

3

3 3

3

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 136

Page 138: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Πέμπτο στάδιο: Επεξεργασία των έργων Τέχνης και η συσχέτισήτους με τα κριτικά ερωτήματαΛόγω του περιορισμένου χρόνου εφαρμόστηκε η τεχνική VisibleThinking, ως πιο ευέλικτη τεχνική. Τέθηκαν από τη διδάσκουσα μαι-ευτικές ερωτήσεις, όπως: Τι βλέπεις; Τι συμβαίνει; Τι παρατηρείς πουσε κάνει να το λες αυτό; Ποιους προβληματισμούς σου προκαλεί; Ποιααίσθηση/συναισθήματα σου γεννά ο πίνακας;

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[137]

Gustave Courbet «The stonebreakers», 1849-50

Ντεγκά «Οι σιδερώτρες»,1884

Stevan Dohanos «Menworking sleeping» 1947

Van Gogh «Noon rest fromwork» (after Millet), 1890

Ford Madox Brown «Work»,1852-1865

Ναζίμ Χικμέτ «Χτίστες»ποίημα

«Στο αμπέλι χαλαρώνω…»άρθρο της Κ. ΠαπακώσταΤΑ ΝΕΑ 26-8-10

3 3 3

3

3 3

3

3

3

3

3

Τίτλος «Office in a Small City»,

Καλλιτέχνης Edward Hopper

Χαρακτηριστικά Oil on canvas(28 x 40 in. (71.1 x 101.6 cm)

Έτος 1953

Πηγή http://www.metmuseum.org/collection/the-collection-online/search/488730

Μουσείο The Metropolitan Museum of Art, ΝΥ

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 137

Page 139: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Ο πίνακας συνδέεται και με τα τρία κριτικά ερωτήματα. Οι μαθητέςπαρατήρησαν πως στον πίνακα συνυπάρχουν και οι δύο κατηγορίεςτων επαγγελμάτων, αφού ο πνευματικά εργαζόμενος στο γραφείοβρίσκεται σε ένα μοντέρνο κτήριο, το οποίο κάποιοι χειρώνακτεςέχουν κατασκευάσει. Εντόπισαν την επιβλητική παρουσία του σύγχρο-νου κτηρίου σε αντίθεση με το παραδοσιακό ιστορικό κέντρο τηςπόλης που υπάρχει στο φόντο. Χαρακτήρισαν τον εργαζόμενο μάλλονανέκφραστο ή ονειροπόλο που παίρνει δύναμη από την οπτική επαφήμε τον ουρανό.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[138]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 138

Page 140: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Ο πίνακας συνδέεται και με τα τρία κριτικά ερωτήματα. Κυρίως όμωςσχολιάστηκε ότι ενώ ο ζωγράφος θεωρείται ότι ασκεί ένα πνευματικόεπάγγελμα, η υλοποίηση της ιδέας και η οπτικοποίηση του μηνύματοςπου θέλει να επικοινωνήσει χρειάζεται τεχνική και χειρωνακτική επί-πονη επεξεργασία του υλικού του.

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[139]

Τίτλος Το εργαστήριο ενός ζωγράφου

Καλλιτέχνης Μιχαήλ Σβεερτς

Χαρακτηριστικά Ελαιογραφία σε μουσαμά 71x74 εκ.

Έτος 1650

Πηγή Μουσείο Κρατικό Μουσείο Άμστερνταμ

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 139

Page 141: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[140]

Τίτλος «Το μάθημα της μουσικής»

Καλλιτέχνης Φραγκονάρ Jean-Honoré Fragonard

Χαρακτηριστικά Oil On Canvas( 1. 10X 1. 20)

Έτος 1806

Πηγή Μουσείο Musée Du Louvre

Ο πίνακας συσχετίζεται κυρίως με το πρώτο κριτικό ερώτημα και είναιαφορμή να σκεφτούν ότι τα πνευματικά επαγγέλματα, όπως αυτό τηςδιδασκαλίας, μπορεί να εμπεριέχει και στοιχεία χειρωναξίας.

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 140

Page 142: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[141]

Το έργο αυτό συνδέεται περισσότερο με το δεύτερο κριτικό ερώτημα,γιατί, όπως παρατήρησαν οι μαθητές συγκρίνοντας με τον πρώτο πί-νακα, η γυναίκα φαίνεται πιο ήρεμη και χαρούμενη από τον πνευμα-τικά εργαζόμενο. Δεν παρέλειψαν βέβαια να αναφέρουν ότι ωςπωλήτρια πρέπει να ενεργοποιήσει και πνευματικές δυνάμεις, για ναδιαπραγματευτεί, να εξυπηρετήσει, να προσελκύσει τους πελάτες της.

Τίτλος «Η πωλήτρια των ψαριών» The Fishwife

Καλλιτέχνης Βαν Οστάντε Adriaen van Ostade:

Χαρακτηριστικά Oil on canvas. 36.5 x 39.5 cm.

Έτος 1672

Πηγή http://www. artcyclopedia. com/artists/os-tade_adriaen_van. html Μουσείο Amsterdam,Rijksmuseum Amsterdam.

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 141

Page 143: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[142]

Τίτλος Οι σταχτολογήτρες The Gleaners,

Καλλιτέχνης Μιγέ Jean-François Millet

Χαρακτηριστικά

Έτος 1857

Πηγή http://en. wikipedia. org/wiki/Jean-Fran%C3%A7ois_Millet Μουσείο Musée d’Or-say, Paris.

Ο πίνακας συνδέεται περισσότερο με το πρώτο κριτικό ερώτημα. Εδώοι μαθητές αναστοχάστηκαν ότι μια τέτοια εικόνα δεν είναι πιθανόννα δούμε στα χωράφια τώρα πλέον, αφού οι μηχανές κάνουν την κο-πιαστική δουλειά ευκολότερη για τον σύγχρονο αγρότη.

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 142

Page 144: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[143]

Οι μαθητές συνέδεσαν και με τα τρία ερωτήματα τον πίνακα. Μίλησανγια ικανοποίηση από την αντοχή στην επίμοχθη αυτή εργασία –έναςμαθητής την παραλλήλισε με καταναγκαστικά έργα- αλλά παρατήρη-σαν ότι η τεχνολογία πλέον έχει τεθεί στην υπηρεσία του χειρώνακτα.

Τίτλος The Stonebreakers

Καλλιτέχνης Gustave Courbet

Χαρακτηριστικά Oil on canvas, 165 x 257 cm

Έτος 1849

Πηγή https://www. khanacademy. org/humani-ties/becoming-modern/avant-garde-france/realism/a/courbet-the-stonebreakersΜουσείο Gemäldegalerie, Dresden (destroyed))

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 143

Page 145: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[144]

Το έργο σχετίζεται με το δεύτερο και το τρίτο κριτικό ερώτημα. Οι δύοκοπέλες αισθητοποιούν τις δύο πλευρές της χειρωνακτικής εργασίας:τον κόπο αλλά και την ελευθερία στη διαχείριση του χρόνου. Εύστοχαείπαν οι μαθητές ότι ένας υπάλληλος τραπέζης δεν θα μπορούσε ναχασμουρηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Τίτλος Οι σιδερώτρες Women Ironing

Καλλιτέχνης Ντεγκά Edgar Degas

Χαρακτηριστικά oil on canvas(76 x 82 cm)

Έτος 1884

Πηγή http://www.musee-orsay.fr/en/collections/works-in-focus/painting/com-mentaire_id/women-ironing-2236.html?cHash=e1121cba6c Μουσείο Musée d’Orsay

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 144

Page 146: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Το σκίτσο που συνδέεται κυρίως με το δεύτερο κριτικό ερώτημα προ-κάλεσε τη θυμηδία των μαθητών, που είδαν την ανέμελη πλευρά τουδιαλείμματος από μία χειρωνακτική εργασία. Επεσήμαναν την ειρω-νική διάσταση της ταμπέλας δίπλα στον κοιμώμενο εργάτη.

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[145]

Τίτλος «Men working sleeping»

Καλλιτέχνης Stevan Dohanos

Χαρακτηριστικά

Έτος 1947

Πηγή http://www. illustratedgallery.com/artwork/for-sale/artist/stevan-dohanosΜουσείο

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 145

Page 147: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Στο ίδιο κλίμα κινήθηκε και η παρατήρηση του πίνακα αυτού. Εντυ-πωσίασαν τα χρώματα του πίνακα και η ηρεμία που αποπνέει. Σχο-λιάστηκε επίσης ότι μία τέτοια εικόνα είναι ανοίκεια πλέον.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[146]

Τίτλος Noon - Rest from Work (after Millet)

Καλλιτέχνης Vincent Willem van Gogh

Χαρακτηριστικά Oil on canvas

Έτος 1890

Πηγή http://en. wikipedia. org/wiki/Copies_by_Vin-cent_van_Gogh Μουσείο Musée d’Orsay, Paris

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 146

Page 148: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Τα πολλά πρόσωπα που απεικονίζει ο πίνακας προσφέρονται για ναπροβληματιστούν οι μαθητές σχετικά με την ποικιλία των επαγγελμά-των αλλά και την κοινωνική τους αποδοχή. Πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας μοιράστηκαν σε έντυπη μορφήστις ομάδες τα κείμενα του Χικμέτ και της Παπακώστα προς επίρρωσητης εντύπωσης που δημιουργήθηκε από την παρατήρηση των πινά-κων, ιδιαιτέρως της «πωλήτριας των ψαριών», πως υπάρχει ικανο-ποίηση από το απτό αποτέλεσμα της χειρωνακτικής εργασίας, από τηνάμεση επαφή με την φύση αλλά και την συνείδηση της κοινωνικήςπροσφοράς του κάθε επαγγέλματος.

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[147]

Τίτλος «Work»

Καλλιτέχνης Ford Madox Brown

Χαρακτηριστικά Oil on canvas137 cm x198 cm

Έτος 1852-1865

Πηγή http://en. wikipedia. org/wiki/Work ΜουσείοManchester Art Gallery, Manchester, England

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 147

Page 149: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Έκτο στάδιο: Κριτικός αναστοχασμός και αποτίμηση της ανάπτυ-ξης της ικανότητας για κριτικό/δημιουργικό στοχασμό. Στο στάδιο αυτό οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν πάλι γραπτάστο αρχικό ερώτημα. Η διαφορετική στάση ήταν καταφανής: «όλα ταεπαγγέλματα έχουν την αξία τους για το κοινωνικό σύνολο και καθέ-νας είναι ειδικός στον τομέα του», «υπάρχουν ευκολίες και δυσκολίεςκαι στις δύο κατηγορίες επαγγελμάτων», «ο άνθρωπος νιώθει περη-φάνια και ικανοποίηση από το αποτέλεσμα της χειρωνακτικής εργα-σίας», «η ζωή θα ήταν μονότονη και με πολλές ελλείψεις, αν υπήρχεμόνο μία κατηγορία επαγγελμάτων». Οι μαθητές αξιολόγησαν γραπτάτη διαδικασία και εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για τη νέα μέθοδοδιδασκαλίας. Συνεργάστηκαν αρμονικά μεταξύ τους και εξέφρασαντην επιθυμία να υπάρχουν συχνότερα τέτοιου είδους παρεμβάσεις δι-δακτικές. Η διδακτική παρέμβαση κινήθηκε στο πνεύμα της απάντησης πουέδωσε ο Προυστ το 1920 σε δημοσιογράφο που του υπέβαλε τηνακόλουθη ερώτηση: «Αν ήσασταν υποχρεωμένος, για κάποιο λόγο,να ασκήσετε ένα χειρωνακτικό επάγγελμα, ποιο θα επιλέγατε σύμ-φωνα με τα γούστα και τις ικανότητές σας;». Η απάντηση του Προυστήταν η ακόλουθη: «Κύριε, κάνετε ανάμεσα στα χειρωνακτικά και σταπνευματικά επαγγέλματα μια διάκριση που δεν μπορώ να προσυπο-γράψω […]. Αν βρισκόμουν στην κατάσταση που προσδιορίζετε, θαδιάλεγα ως χειρωνακτικό επάγγελμα αυτό ακριβώς που ασκώ τώρα:συγγραφέας. Αν συνέβαινε να λείψει απολύτως το χαρτί, θα γινόμουν,νομίζω, φούρναρης. Είναι τιμητικό να δίνεις στους ανθρώπους τονάρτο τον επιούσιο» (Από το άρθρο του Γεράσιμου Βώρου «Ο συγ-γραφέας και ο φούρναρης» ΤΟ ΒΗΜΑ 21/12/1997).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑhttp://www. visiblethinkingpz. org/VisibleThinking_html_files/Visible-

Thinking1. html [ανακτήθηκαν τον Ιανουάριο του 2015].

Kokkos, A. (2010). Transformative Learning Through Aesthetic Experience:Towards a Comprehensive Method. Journal of Transformative Education,8, 153-177. Retrieved December 12, 2010 from http://jtd. sagepub.com/content/early/2011/06/29/1541344610397663

Mezirow, J. ( 2009). «An Overview on Transformative Learning» in Illeris, K.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[148]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 148

Page 150: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

(ed. ) Contemporary Theories of Learning, London/ NY: Routledge.

Perkins, D. (1994): The Intelligent Eye, Los Angeles, CA: Harvard GraduateSchool of Education.

Θεωρία Visible Thinking στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. pz. gse.harvard. edu/visible_thinking. php και

Κόκκος Αλ. (2012). Critical Reflection through Aesthetic Experience: Howcould a wide range of learners gain access to the process? ( Παρουσίασηστη 10η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για τη Μετασχηματίζουσα Μάθηση, SanFrancisco).

ΠαράρτημαNαζίμ Xικμέτ, Xτίστες (μετάφρ. Γιάννης Pίτσος)Tραγουδάνε οι χτίστες. Να χτίζεις μη θαρρείςπου ’ναι να τραγουδάς ένα τραγούδι. Eίναι μια υπόθεση κάπως δύσκολη. Tων οικοδόμων η καρδιά είναισαν μια πλατεία για γιορτές,λαμποκοπάει,μα η σκαλωσιά δεν είναιμια πλατεία για γιορτές,εκεί ’ναι λάσπη κι άνεμος και χιόνι,τα χέρια που ματώνουν. Eκεί δεν είναι πάντα φρέσκο το ψωμί,πάντα ο καφές ζεστός δεν είναι. Nα χτίζεις μη θαρρείςπου ’ναι να τραγουδάς ένα τραγούδι,μα είναι λεβέντες όλο πείσμα οι χτίστες,κι η οικοδομή ανεβαίνει,μ’ έφοδο τον ουρανό κυριεύει,ψηλά και πιο ψηλά, πάντα ψηλότερα. Στο πρώτο κιόλας πάτωμααράδιασαν τις γλάστρες τα λουλούδια,και πάνω στα φτερά τους τα πουλιάτον ήλιο φέρνουνε στο πρώτο μπαλκονάκι…

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[149]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 149

Page 151: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

«Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η χειρωνακτική εργασία ως χόμπι είναιαγχολυτική» της Καρολίνας Παπακώστα Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ - 26Μαίου 2010

Χειρωνακτικές δραστηριότητες ή εργασίες βοηθούν τον σύγχρονο άν-θρωπο να αντιμετωπίσει το στρες της καθημερινότητάς του, σύμφωναμε ορισμένους ειδικούς. Το να δουλεύει κανείς με τα χέρια του όχιμόνο μπορεί να του προσφέρει στιγμές χαλάρωσης και ικανοποίησης,αλλά σύμφωνα με κάποιους ίσως να είναι και ένα από τα μυστικά τηςευτυχίας.  O κ. Γιώργος Μπούτος είναι ξενοδόχος στον Κίσσαβο. Οταν έφτιαχνετο ξενοδοχείο του αποφάσισε για καθαρά οικονομικούς λόγους, προ-κειμένου δηλαδή να εξοικονομήσει κάποια χρήματα, να κατασκευάσεικάποια από τα έπιπλα μόνος του. Στην πορεία παρατήρησε πως ήτανμια δραστηριότητα που τον έκανε να νιώθει καλά. «Ξεκίνησα γιατί μεευχαριστεί να φτιάχνω πράγματα με τα χέρια μου, να προσπαθώ ναδώσω ζωή σε αντικείμενα που οι άλλοι έχουν πετάξει. Τώρα όμως τοδρομολογώ κάθε φορά που νιώθω πως εγκλωβίζομαι. Είναι κάτι σανψυχοθεραπεία για εμένα», λέει χαρακτηριστικά στα «ΝΕΑ». Εκτός από τα έπιπλα που κατασκευάζει, έχει φυτέψει αμπέλια σε μιαέκταση τεσσάρων στρεμμάτων τα οποία φροντίζει με τα ίδια του ταχέρια φιλοδοξώντας να βγάλει κρασί. Μέσα στον αμπελώνα του έχειχτίσει πάλι μόνος του ένα καλυβάκι 40 τ. μ. και τώρα μαθαίνει να λα-ξεύει την πέτρα. Είναι λοιπόν θερμός υποστηρικτής της αξίας της χει-ρωνακτικής εργασίας για την ανθρώπινη ψυχολογία. Οπως τονίζει, ο«μηχανισμός» είναι πολύ απλός. «Οταν καταπονείς τους μυς σουαδρανοποιείται η σκέψη σου, άρα χαλαρώνεις. Οταν ασχολείσαι μεπρακτικά ζητήματα δεν σκέφτεσαι πως θα αλλάξεις τον κόσμο». Προ-σθέτει δε ότι «μια δραστηριότητα που απαιτεί τα χέρια σου σε κάνεινα νιώθεις πως συμμετέχεις ενεργά στη δημιουργία ενός πράγματος.Αυτό στο τέλος σού δίνει μια ικανοποίηση ότι κάτι πέτυχες». Το παράδειγμα: Ο αμερικανός φιλόσοφος Μάθιου Κρόφορντ άφησετη θέση του ως διευθυντή ενός συντηρητικού θινκ τανκ της Ουάσιγ-κτον και άνοιξε συνεργείο μοτοσυκλετών στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνιας.Η απόφασή του αυτή, όπως εξηγεί σε ένα μικρό βιβλίο που εξέδωσε,ήταν συνειδητή. Οι περισσότερες σύγχρονες μορφές εργασίας δεν ικα-νοποιούν τον άνθρωπο και τον κάνουν να νιώθει άδειος γιατί δενείναι χειρωνακτικές, υποστήριξε. Για τον κ. Κρόφορντ το να δουλεύει

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[150]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 150

Page 152: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

κανείς με τα χέρια του είναι το μυστικό για την ευτυχία ή τουλάχιστονγια την ηρεμία. Οι λόγοι, όπως υποστηρίζει, είναι απλοί: η χειρωνα-κτική εργασία δίνει στον άνθρωπο μια αίσθηση αυτονομίας και τα κρι-τήρια επιτυχίας ή αποτυχίας είναι απολύτως εμφανή. Αν στο τέλος τηςημέρας έχει καταφέρει να επισκευάσει ο ίδιος μια μηχανή, να φυτέψειτον κήπο του, να επιδιορθώσει ή να κατασκευάσει ένα έπιπλο ή έστωνα μαγειρέψει ένα νόστιμο δείπνο, νιώθει ευχαρίστηση. Επιπλέον, ηχειρωνακτική εργασία προϋποθέτει, τονίζει στο βιβλίο του, απαραιτή-τως τη χρήση της προσωπικής κρίσης του καθενός. Γεγονός το οποίοόχι μόνο τον κάνει να νιώθει καλύτερα- επειδή αυτός λαμβάνει όλεςτις αποφάσεις - αλλά τον βελτιώνει, σύμφωνα πάντα με τον Κρό-φορντ, ως άνθρωπο αφού συμβάλλει στην ανάπτυξη του αισθήματοςευθύνης. Βέβαια, σε καμία των περιπτώσεων δεν προτείνει σε κάποιοννα ακολουθήσει το δικό του παράδειγμα της στροφής 180 μοιρώνστον επαγγελματικό του προσανατολισμό. Απλώς, θεωρεί ότι η υιο-θέτηση της χειρωνακτικής εργασίας ως χόμπι θα μπορούσε να βοη-θήσει στη χαλάρωση από το καθημερινό στρες.

Για την ψυχολόγο κ. Αλεξάνδρα Καππάτου, είναι όντως ένας απότους τρόπους που μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει το άγχος της κα-θημερινότητάς του. «Είναι αρκετοί οι άνθρωποι που καταφεύγουν σεένα τέτοιο μοντέλο χαλάρωσης για να ξεφύγουν από τα προβλήματαμιας πιεστικής και αγχώδους ημέρας», σημειώνει. Προσθέτει δε ότι «οτρόπος είναι απλός. Οταν φτιάχνεις κάτι με τα χέρια σου, είτε μιλάμεγια κατασκευές είτε για μαστορέματα ή απλά για ένα κολάζ, θέτειςέναν μικρό στόχο. Διοχετεύεις το άγχος σου στη διαδικασία και όταντελειώσεις και δεις το αποτέλεσμα νιώθεις ένα αίσθημα ικανοποίησηςκαι χαράς». Βέβαια, η ψυχολόγος τονίζει ότι από μόνες τους οι χειρω-νακτικές δραστηριότητες δεν αρκούν. «Δεν μπορούν από μόνες τουςνα διώξουν το στρες. Η αντιμετώπιση είναι πρόσκαιρη και συμπτωμα-τική. Εχει σημασία να συνδυάζει κανείς μια σειρά δραστηριοτήτων καισυμπεριφορών προκειμένου να ελέγξει το άγχος του. Είναι σημαντικόπάντως να είναι κανείς δραστήριος γενικά στη σύγχρονη καθημερι-νότητα της ακινησίας».

Η εξήγηση: Για την πεποίθηση ότι οι χειρωνακτικές δραστηριότητεςμπορούν να είναι ένα από τα κλειδιά της ευτυχίας υπάρχει και ιατρικήεξήγηση. Η πρόσθετη ένταση και ενέργεια ενεργοποιούν το φυσικόαντανακλαστικό της ξεκούρασης και της χαλάρωσης, γνωστό ως πα-

Η Τ Ε Χ Ν Η Σ Τ Η Ν Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Σ Η . Σ Τ Ε Ρ Ε Ο Τ Υ Π Ι Κ Ε Σ Α Ν Τ Ι Λ Η Ψ Ε Ι Σ

[151]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 151

Page 153: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ρασυμπαθητική απόκριση. Πρόκειται για μια αίσθηση απαλής κούρα-σης των μυών όταν τελειώνει κανείς μια βαριά χειρωνακτική εργασίαή μια δραστηριότητα που προκαλεί κόπο και συνοδεύεται από ένα αί-σθημα ευεξίας λόγω της παραγωγής ενδορφινών, που είναι οι φυσι-κές ορμόνες της ευεξίας. Επιπλέον ένας πολύ μεγάλος αριθμόςμελετών επιβεβαιώνει ότι η φυσική δραστηριότητα συμβάλλει στηνεκτόνωση του στρες.

ΟΜΑΔΑΦύλλο εργασίας

⚫ Τι σκέφτεστε για τη διάκριση χειρωνακτικών- πνευματικών επαγγελ-μάτων; Υπάρχουν ευκολίες και δυσκολίες στα επαγγέλματα αυτά;

⚫ Υπάρχουν αμιγώς χειρωνακτικά/ πνευματικά επαγγέλματα; ⚫ Νομίζεις ότι υπάρχει ικανοποίηση/ ευχαρίστηση στην χειρωνακτική

εργασία;⚫ Πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν όλοι ασκούσαμε μόνο την μία κατη-

γορία επαγγελμάτων;

Φύλλο αξιολόγησης⚫ Σας άρεσε η διαφορετική διαδικασία μάθησης μέσω της Τέχνης; Δι-

καιολογήστε την απάντησή σας. ⚫ Υπήρξε κάτι που σας δυσκόλεψε στη διαδικασία;⚫ Είστε ευχαριστημένοι από τη συνεργασία με την ομάδα σας;

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[152]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 152

Page 154: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Απόπειρα θεατρικής δοκιμής του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου:

Η Σονάτα του σεληνόφωτος

Ελισάβετ Μπίσσα, Φιλόλογος,

mail: [email protected]

«Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.

Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί. Άφησέ με να ’ρθω μαζί σου».

Γ. Ρίτσος, «Η σονάτα του σεληνόφωτος»

ΠερίληψηΗ ακόλουθη παρουσίαση σχετίζεται με την προσπάθεια υλοποί-ησης θεατρικής απόδοσης του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου:«Η σονάτα του σεληνόφωτος». Η απόπειρα αυτής της δοκιμήςπραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο πολιτιστικού προγράμματος του2ου ΕΠΑΛ Αμαλιάδας το σχολικό έτος 2014-2015.

Πρόλογος: Η διδακτική πρόταση που ακολουθεί αφορά τη διδασκαλίακαι παρουσίαση θεατρικής απόδοσης ποιητικού κειμένου ενταγμένηςσε πολιτιστικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε στο 2ο ΕΠΑΛ Αμαλιάδαςκατά τη σχολική χρονιά 2014-2015 με τίτλο: «Απόπειρα θεατρικήςδοκιμής του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου: Η Σονάτα του σελη-νόφωτος». Η συγκεκριμένη πρόταση εντάσσεται στις ημιτυπικές εκ-παιδευτικές πρακτικές και ως εκ τούτου προσφέρεται για βιωματικήδράση και αυτενέργεια.

Αφορμή – Μέθοδος: Αφορμή της προσπάθειας στάθηκε η δυναμικήτου συγκεκριμένου ποιητικού έργου του Γ. Ρίτσου. Οι μαθητές που

[153]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 153

Page 155: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ενεπλάκησαν εντυπωσιάστηκαν από τη μαγεία ενός «διαφορετικού»Ρίτσου, από τη μουσική σύνθεση του Μπετόβεν που συνοδεύει το ποί-ημα και από τη μαγεία του επαναλαμβανόμενου ποιητικού μοτίβου:«Άφησέ με να ’ρθω μαζί σου». Η διδακτική πρόταση υλοποιήθηκε απόμια επταμελή ομάδα (6 μαθήτριες και 1 μαθητής της Γ΄ Λυκείου ) καιστηρίχθηκε στη μέθοδο project. Με τη συγκεκριμένη μέθοδο η εκπαι-δευτικός και η δημιουργική ομάδα δεν αναλώθηκαν σε στερεοτυπικάεκπαιδευτικά πρότυπα που περιορίζουν την αυτενέργεια. Αντίθετα, ερ-γάστηκαν από την αρχή ως το τέλος μαζί. Συμμετείχαν όλοι σε μιαανοιχτή διαδικασία μάθησης. Η έρευνα, ο προγραμματισμός, οι προ-βληματισμοί, οι ρόλοι, η ενημέρωση, η παρουσίαση και η αξιολόγησηαπασχόλησαν όλα τα μέλη της ομάδας και στο τέλος αποδείχτηκε γιαάλλη μια φορά η αξία της βιωματικής διαδικασίας της μάθησης.

Στόχοι: Η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση στόχευσε στη γνωστική,στην παιδαγωγική και στην τεχνολογική παρώθηση των μαθητών.Συγκεκριμένα, επιδιώχθηκε:⚫ να κατανοήσουν, να αναλύσουν και να ερμηνεύσουν το συγκεκρι-

μένο ποιητικό έργο. ⚫ να γνωρίσουν καλύτερα και ουσιαστικότερα τον ποιητή, Γ. Ρίτσο. ⚫ να ενισχυθούν ως προς τη μελέτη κειμένων που δεν αποτελούν δι-

δακτέα ύλη. ⚫ να εκφραστούν προσωπικά και ταυτόχρονα δημιουργικά μέσω της

υποκριτικής, της επιλογής μουσικής επένδυσης για την παράσταση,των αμφιέσεων και των σκηνικών.

⚫ να καλλιεργηθούν αισθητικά μέσω της ζωγραφικής απεικόνισης. ⚫ να αναπτύξουν δεξιότητες ομαδοσυνεργατικής μάθησης. ⚫ να εξοικειωθούν με τη χρήση των ΤΠΕ ως εργαλείων δημιουργίας

και προώθησης της παιδευτικής διαδικασίας.

Μέσα επίτευξης των στόχων: Οι επιδιωκόμενοι στόχοι επιτεύχθηκανμε τη χρήση έντυπου και ψηφιακού υλικού καθώς και με τεχνολογικάεργαλεία. Ειδικότερα η ομάδα:⚫ μελέτησε το ποίημα του Ρίτσου από τη συλλογή: «Τέταρτη διάσταση». ⚫ αναζήτησε στο διαδίκτυο πληροφοριακό και φωτογραφικό υλικό για

τον ποιητή και το έργο του.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[154]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 154

Page 156: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ άκουσε τον ίδιο τον ποιητή να διαβάζει τη «Σονάτα του σεληνόφωτος». ⚫ παρακολούθησε θεατρικές αποδόσεις του έργου διαδικτυακά. ⚫ αναζήτησε εικαστικό υλικό σχετιζόμενο με το συγκεκριμένο ποίημα. ⚫ χρησιμοποίησε τα τεχνολογικά εργαλεία (Power Point και Prezi) για

να εμπλουτίσει την απόπειρα της θεατρικής μεταφοράς του ποιήματος.

Φάσεις υλοποίησης1η φάση: δημιουργία ομάδας και ανάθεση ρόλων. 2η φάση: ακρόαση του έργου, προσεκτικές αναγνώσεις του ποιήματος

από τα μέλη της ομάδας και συζήτηση. 3η φάση: προσέγγιση του περιεχομένου και ερμηνεία του, ανάλυση

χαρακτήρων.4η φάση: επιλογή συγκεκριμένων αποσπασμάτων για δραματοποίηση

και ανάθεσή τους σε δυο υποκριτές. 5η φάση: παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων από το διαδίκτυο

με στόχο την εξοικείωση των υποκριτών. 6η φάση: διδασκαλία ρόλων. 7η φάση: ανεύρεση και αξιολόγηση βιογραφικών και εργογραφικών

πληροφοριών για τον ποιητή και το έργο του. 8η φάση: σύνθεση των πληροφοριών και δημιουργία Prezi και Power

Point. 9η φάση: αναζήτηση εικαστικού υλικού σχετικού με το θέμα και ζω-

γραφική απεικόνιση. 10η φάση: προετοιμασία παράστασης: σκηνικά, αμφιέσεις, μουσική

επένδυση, φωτισμός. 11η φάση: παράσταση του θεατρικού μονολόγου στους μαθητές και

τους εκπαιδευτικούς του σχολείου.

Παρουσίαση: Η απόπειρα πήρε σάρκα και οστά την Τρίτη 12 Μαΐου2015, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του 2ου ΕΠΑΛ Αμαλιάδας.Η προσπάθεια της ομάδας επιβραβεύτηκε από την προσήλωση τουκοινού και από τη συγκίνηση που προκλήθηκε. Οι μαθητές-κοινό υπο-δέχτηκαν με ενθουσιασμό τη θεατρική απόδοση.Συν-κινήθηκαν από και με τη θεατρική ομάδα και γοητεύτηκαν απότον ποιητικό λόγο. Έναν ποιητικό λόγο ζωντανό, δυναμικό, σύγχρονοκαι μυστηριακό.

Η Σ Ο Ν Α Τ Α Τ Ο Υ Σ Ε Λ Η Ν Ο Φ Ω Τ Ο Σ

[155]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 155

Page 157: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Αξιολόγηση – Συμπέρασμα – Αναστοχασμός: Οι μαθητές της ομάδαςανταποκρίθηκαν επιτυχώς στο εγχείρημα. Τα προβλήματα που προ-έκυψαν κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας σχετίζονταν κατά κύριολόγο με το χρόνο και όχι με ασυνέπεια ή έλλειψη ενδιαφέροντος απότην ομάδα. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος και η βιωματικότητα έδω-σαν στην ομάδα την πνοή για δημιουργία και ελευθερία έκφρασης. Επιπρόσθετα, η ικεσία των στίχων του έργου για ζωή κι ελπίδα άγγιξετους μαθητές και τους οδήγησε στο μονοπάτι της ποίησης, μιας ποί-ησης που έπαψε να είναι απρόσιτη και που μυστηριακά και μαγικάέγινε τελικά δική τους. Αναστοχαζόμενη σήμερα την προσπάθεια, συνειδητοποιώ για άλλημια φορά, πως τίποτε δεν είναι ακατόρθωτο, όταν έχεις δίπλα σου παι-διά. Παρά τις δυσκολίες, εκείνο που μένει είναι η χαρά, η τρυφερότητα καιη αθωότητα. Ας τα βοηθήσουμε να εκφραστούν…

Βιβλιογραφία https://www.youtube.com/watch?v=JAeSmyHulNQ (Ανακτήθηκε 21 Νοεμ-

βρίου 2014)

https://www.youtube.com/watch?v=rM-DAWythU (Ανακτήθηκε 14 Νοεμ-βρίου 2014)

https://www.youtube.com/watch?v=V6d-G6ugBA (Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου2014)

yannisritsos.gr/ (Ανακτήθηκε 12 Δεκεμβρίου 2014)

Ματσαγγούρας, Ηλ. (2011). Η Καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στοΝέο Λύκειο. Αθήνα: ΟΕΔΒ

Μερακλής, Μ. (1981). Η «Τέταρτη Διάσταση» του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Κέ-δρος

Ρίτσος, Γ. (1956). Η σονάτα του σεληνόφωτος. Αθήνα: Κέδρος

Ρίτσος, Γ. (1972). Τέταρτη Διάσταση. Αθήνα: Κέδρος

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[156]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 156

Page 158: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Μεσογειακή Διατροφή: Η διαδρομή από το «Σκέψου… Μεσογειακά!»

έως το «Δημιούργησε… Μεσογειακά!». Μελέτη περίπτωσης βιωματικής δράσης

στη Β΄ Γυμνασίου

Κανέλλα Νταρζάνου,Εκπαιδευτικός ΠΕ15- Οικιακής Οικονομίας

n. kanella@gmail. com

ΠερίληψηΗ παιδαγωγική επιστήμη και η εκπαιδευτική κοινότητα επιδιώκουννα βελτιώσουν τη διαδικασία της μάθησης αναζητώντας μεθόδουςδιδασκαλίας και παιδαγωγικές πρακτικές που ενεργοποιούν το μα-θητή και τον οδηγούν στην κατάκτηση της γνώσης. Μέσα σε αυτότο πλαίσιο οι Βιωματικές Δράσεις ως εκπαιδευτική καινοτομία εν-τάχθηκαν στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα και το Πρόγραμμα Σπουδώντων Γυμνασίων της χώρας από το σχολικό έτος 2013-2014. Ηεφαρμογή μιας τέτοιας δράσης στην καθημερινή πρακτική μέσαστην τάξη παρουσιάζεται παρακάτω ως μια απόπειρα να αναδειχ-θεί ο ρόλος των Βιωματικών Δράσεων στο πλαίσιο μιας νέας μα-θησιακής προσέγγισης. Η βιωματική δράση είχε θέμα τηΜεσογειακή Διατροφή και υλοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 2014-2015 στη Β΄ Τάξη του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας. Η δράση κινείταιστην παιδαγωγική φιλοσοφία των καινοτόμων δράσεων, η οποίαπροωθεί την ενεργοποίηση των ίδιων των μαθητών για την κατά-κτηση της γνώσης μέσω της διερεύνησης, της συνεργασίας και τηςβιωματικής εμπειρίας. Σκοπός της εισήγησης είναι να καταδείξει τησημασία της διαφοροποίησης των βιωματικών δράσεων από τηνπαραδοσιακή διδασκαλία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Επίσηςεπιχειρεί να αναδείξει την ετοιμότητα αλλά και την ανάγκη των μα-

[157]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 157

Page 159: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

θητών να εμπλακούν σε κάθε καινούργια μαθησιακή διαδικασίαπου διαφοροποιείται από αυτές που παραδοσιακά εφαρμόζονταιστο σημερινό σχολείο.

ΕισαγωγήΟι Βιωματικές Δράσεις ως καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις έχουνλίγα μόνο χρόνια εφαρμογής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Συγ-κεκριμένα, εφαρμόστηκαν για δύο συναπτά έτη στα Πιλοτικά Προ-γράμματα του Δημοτικού και του Γυμνασίου ως διακριτή μονάδα τωνΠρογραμμάτων Σπουδών και του Ωρολογίου Προγράμματος και απότο σχολικό έτος 2013-2014 εντάχθηκαν στο υποχρεωτικό ΩρολόγιοΠρόγραμμα των Γυμνασίων της χώρας (Ματσαγγούρας, 2011). Σκοπός των Βιωματικών Δράσεων είναι να οδηγήσουν τους μαθητές,μέσω της ενεργοποίησης, στην ανάπτυξη στάσεων και ικανοτήτων πουαπαιτεί η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση. Να τους καταστήστουν ικανούςνα αξιοποιούν τις νέες αυτές στάσεις, γνώσεις και ικανότητες που απέ-κτησαν για να κάνουν στοχευμένες βελτιωτικές παρεμβάσεις σε προ-σωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Να χρησιμοποιούν παλιές και νέεςεμπειρίες προκειμένου να κατακτούν τη γνώση και να κατανοούν σεβάθος τα θέματα που μελετούν. Να αποκτούν μαθησιακές εμπειρίεςμέσω ευχάριστων δραστηριοτήτων που δημιουργούν συναισθήματαδημιουργικότητας, χαράς και απόλαυσης (Υπουργείο Παιδείας καιΘρησκευμάτων, 2014). Οι Βιωματικές Δράσεις για το Γυμνάσιο περιλαμβάνουν τα παρακάτωεπιστημονικά πεδία: α) Για την Α΄ Τάξη (έτος πρώτης εφαρμογής 2013-2014): Σχολική και Κοινωνική Ζωή. β) Για τη Β΄ Τάξη (έτος πρώτηςεφαρμογής 2014-2015): Φύση και Άσκηση, και Πολιτισμός και Δρα-στηριότητες Τέχνης. α) Για την Γ΄ Τάξη (έτος πρώτης εφαρμογής 2015-2016): Τοπική Ιστορία, Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την ΑειφόροΑνάπτυξη, και Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός (Ραμου-τσάκη, 2014). Οι Βιωματικές Δράσεις αποτελούν στην πράξη μια διδακτική έκφρασητων αρχών της βιωματικής μάθησης. Η βιωματική μάθηση σημαίνειότι παρέχονται στους μαθητές δυνατότητες να βιώσουν το ζήτημα πουερευνούν, γεγονός το οποίο αναμένεται να επηρεάσει την κατανόησηκαι την εκτίμησή του (Καμαρινού, 2000). Έτσι μέσω της αυτονομίας,της κριτικής στάσης και της ευθύνης οι μαθητές μαθαίνουν, αποκτούνστάσεις, αξίες και δεξιότητες (Κουτρούμπα, 2004). Υιοθετούν τη «συν-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[158]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 158

Page 160: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

δυαστική δράση νου και χεριού» προκειμένου να εφαρμόσουν τη βιω-ματική γνώση και να λάβουν αποφάσεις για την επίλυση προβλημα-τικών καταστάσεων (Ματσαγγούρας, 2011). Στη βιωματική προσέγγιση της γνώσης θετικός είναι ο ρόλος της ομά-δας. Εφαρμόζοντας τη συνεργατική μάθηση (αρχή της συνεργατικήςδιερεύνησης) οι μαθητές δραστηριοποιούνται σε ομάδες, τα μέλη τωνοποίων ανήκουν και στα δύο φύλα, εμφανίζουν διαφορετική ικανό-τητα και επίδοση και αξιολογούνται με βάση την επιτυχία των ομάδων,αλλά και την προσωπική τους συμμετοχή σε αυτή (Βλαχογιάννη,2006). Έτσι στην ατομική εργασία των μαθητών και τις ανταγωνιστι-κές σχέσεις του παραδοσιακού σχολείου, οι Βιωματικές Δράσεις αν-τιπαραθέτουν την εργασία σε ομάδες, τη συνεργασία και τηναλληλοβοήθεια (Ματσαγγούρα, 2011). Για την επιτυχή εφαρμογή των Βιωματικών Δράσεων στην εκπαίδευσησημαντική είναι επίσης η αρχή της διεπιστημονικής προσέγγισης. Μεάλλα λόγια, πρέπει οι πηγές νέων εμπειριών να είναι πολλαπλές καινα συμπεριλαμβάνουν περιβάλλον και συναισθήματα. Σκόπιμο μάλι-στα είναι ο τρόπος προσέγγισης των εμπειριών αυτών να είναι διεπι-στημονικός (Κουρουτάκη, 2015). Η τέταρτη αρχή στην οποία βασίζουν την αποτελεσματικότητά τους οιΒιωματικές Δράσεις είναι η αρχή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας.Η αρχή αυτή αφορά στην προσαρμογή του Προγράμματος Σπουδώνστις ανάγκες, στα ενδιαφέροντα, στις δυνατότητες, στους ρυθμούς καιστους τρόπους μάθησης κάθε μαθητή (Ραμουτσάκη, 2014). Όπως είναι αναμενόμενο, σε αυτή τη διαδικασία ο ρόλος του εκπαι-δευτικού δεν θα μπορούσε να είναι ο ίδιος με αυτόν που παραδοσιακάέχει στο σημερινό σχολείο. Η φύση των Βιωματικών Δράσεων θέτειτον εκπαιδευτικό σε ρόλους διευκόλυνσης της μάθησης και περιορίζειστο απολύτως αναγκαίο τους ρόλους άμεσης διδασκαλίας (Ματσαγ-γούρα, 2011). Ο ρόλος ουσιαστικά του εκπαιδευτικού είναι να οδηγείτη μαθησιακή εμπειρία, να δίνει έμφαση στις ανακαλυπτικές τεχνικέςκαι στη δημιουργική έκφραση των μαθητών (Κασσωτάκης και Φλου-ρής, 2003). Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι οι Βιωματικές Δράσεις διαφορο-ποιούνται έντονα από κάθε μάθημα του υποχρεωτικού ΩρολογίουΠρογράμματος των Γυμνασίων που γνωρίζαμε έως το 2013. «Απαρ-τίζουν ένα οργανωμένο Σχέδιο Ερευνητικής ή/και Δημιουργικής Έκ-

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[159]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 159

Page 161: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

φρασης» που διαρθρώνεται σε επτά επιμέρους φάσεις (Ματσαγγού-ρας, 2011). Η πρώτη φάση αφορά στην οικειοποίηση της τάξης με το θέμα, τονπροσδιορισμό ερευνητικών ερωτημάτων και δράσεων, καθώς και τηνκατάρτιση χρονοδιαγράμματος για την ολοκλήρωση των δράσεων.Ακολουθεί ο χωρισμός των μαθητών σε ομάδες και η εσωτερική ορ-γάνωση αυτών. Επιπλέον γίνεται εντοπισμός των θεματικών υποενο-τήτων και ο επιμερισμός τους στις ομάδες. Οι επόμενες δύο φάσειςαφορούν αφενός στη συλλογή δεδομένων προς απάντηση των ερευ-νητικών ερωτημάτων, αφετέρου στην επεξεργασία αυτών και στη δια-τύπωση συμπερασμάτων. Οι φάσεις που ακολουθούν αφορούν στηνανάπτυξη δεξιοτήτων και στάσεων από την πλευρά των μαθητώνκαθώς και στην ανάληψη δράσης προς εφαρμογή και αξιοποίηση τηςνέας μάθησης. Οι Βιωματικές Δράσεις ολοκληρώνονται με την παρου-σίαση των ομαδικών εργασιών στην ολομέλεια της τάξης (Ματσαγ-γούρας, 2011). Η διαφοροποίηση των καινοτόμων δράσεων από τα υπόλοιπα μαθή-ματα διαφαίνεται ακόμη και από τη θέση τους μέσα στο ΩρολόγιοΠρόγραμμα του Σχολείου, σύμφωνα με τις «Οδηγίες για τις ΒιωματικέςΔράσεις Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου». Συγκεκριμένα, προ-βλέπεται η καθιέρωση στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα «ζώνης Βιωματι-κών Δράσεων». Την ώρα της ζώνης παύουν να λειτουργούν τααλφαβητικά τμήματα και δημιουργούνται στην αρχή του πρώτου τρι-μήνου τμήματα Βιωματικών Δράσεων 16-20 μαθητών (που προέρ-χονται από διαφορετικά αλφαβητικά τμήματα), στα οποία οι μαθητέςπαραμένουν σταθερά κατά τη διάρκεια της χρονιάς, ενώ τα θέματατων Βιωματικών Δράσεων και οι εποπτεύοντες καθηγητές αλλάζουν».Τα θέματα των Βιωματικών Δράσεων προτείνονται από τους εκπαι-δευτικούς του σχολείου και κατόπιν εγκρίσεώς τους κοινοποιούνταιστους μαθητές. Οι μαθητές επιλέγουν οι ίδιοι το θέμα ανάλογα με ταενδιαφέροντά τους και εντάσσονται στο κατάλληλο τμήμα μέσα στη«ζώνη Βιωματικών Δράσεων». Σε περίπτωση που η εφαρμογή της ζώνης δεν είναι εφικτή προβλέπε-ται η υλοποίηση των Βιωματικών Δράσεων στο πλαίσιο των αλφα-βητικών τμημάτων (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, 2014). Μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο υλοποιήθηκε Βιωματική Δράσηστη Β΄ Τάξη του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας με θέμα τη Μεσογειακή Δια-τροφή.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[160]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 160

Page 162: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Βιωματική Δράση με τίτλο: «Σκέψου… Μεσογειακά!»

Παρουσίαση Βιωματικής Δράσης

Αντικείμενο μελέτης της παρούσας εισήγησης αποτελεί το πλαίσιοεφαρμογής μιας Βιωματικής Δράσης στο 1ο Γυμνάσιο Αμαλιάδας μετίτλο: «Σκέψου… Μεσογειακά!». Η δράση αυτή εντάχθηκε στο επιστη-μονικό πεδίο «Φύση και Άσκηση» και υλοποιήθηκε κατά το σχολικόέτος 2014-2015, με υπεύθυνη καθηγήτρια την εισηγήτρια της εργα-σίας αυτής. Στη Βιωματική Δράση που μελετάμε συμμετείχε ένα από τα ήδη υπάρ-χοντα αλφαβητικά τμήματα της Β’ Τάξης του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδαςαποτελούμενο από 23 μαθητές. Το θέμα που επιλέχθηκε ήταν η Με-σογειακή Διατροφή. Η επιλογή του βασίστηκε στην ανάγκη των μα-θητών να προσεγγίσουν το συγκεκριμένο διατροφικό πρότυπο, έτσιώστε να γνωρίσουν και να εντάξουν στη διατροφή τους παραδοσια-κές τροφές του τόπου μας που όχι μόνο δεν επιβαρύνουν την υγείααλλά τη «θωρακίζουν». Ο γενικός σκοπός της Βιωματικής Δράσης ήταν αφενός να κατανοή-σουν οι μαθητές τη σπουδαιότητα της Μεσογειακής Διατροφής, αφε-τέρου να γνωρίσουν τα οφέλη που προκύπτουν στην υγεία από τοσυνδυασμό της διατροφής αυτής με τη συστηματική σωματικήάσκηση. Απώτερος στόχος ήταν η ενίσχυση της θέσης τόσο της Με-σογειακής Διατροφής όσο και της σωματικής άσκησης στην καθημε-ρινότητα των μαθητών.

Στόχοι και ερευνητικά ερωτήματα

Η πρώτη φάση υλοποίησης της δράσης περιελάμβανε, έκτος από τηνοικειοποίηση των μαθητών με το θέμα και την επισήμανση του σκο-πού, τον προσδιορισμό των επιμέρους στόχων σε επίπεδο γνώσεων,αξιών και δεξιοτήτων για τους μαθητές, καθώς και την κατάρτισηερευνητικών ερωτημάτων. Σε επίπεδο γνώσεων, ως στόχοι τέθηκαν α) οι μαθητές να γνωρίσουντην Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής, β) να συνειδητοποιήσουντα οφέλη της για την υγεία, γ) να κατανοήσουν την αξία της ισορρο-πημένης διατροφής και δ) να διερευνήσουν τη σχέση των διατροφι-κών επιλογών που κάνουν ως ανήλικοι με την ποιότητα της υγείαςτους ως ενήλικες.

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[161]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 161

Page 163: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Σε επίπεδο αξιών, οι στόχοι της δράσης αφορούσαν στην ευαισθητο-ποίηση των μαθητών σχετικά με την αξία της διατροφής με απώτεροστόχο την πρόληψη προβλημάτων υγείας. Στόχο απετέλεσε, επίσης, ηαπόκτηση διατροφικής συνείδησης από τους μαθητές. Σε επίπεδο δεξιοτήτων, στόχος τέθηκε η δημιουργία σχέσεων επικοι-νωνίας και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, η ανάπτυξη δεξιοτήτωνέρευνας, συλλογής πληροφοριών, επεξεργασίας και παρουσίασηςστοιχείων, η ανάληψη πρωτοβουλιών ενημέρωσης για τα οφέλη τηςΜεσογειακής Διατροφής και η διάδοση καλών πρακτικών. Για να επιτευχθούν οι επιμέρους στόχοι, οι μαθητές εργάστηκαν ομα-δοσυνεργατικά σε ομάδες εργασίας στις οποίες εντάχθηκαν με τυχαίοτρόπο. Οι ομάδες ανέτρεξαν σε πηγές για να αναπτύξουν θέματα καινα απαντήσουν σε συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα όπως: Τι είναιη Μεσογειακή Διατροφή και πώς δημιουργήθηκε η Πυραμίδα της Με-σογειακής Διατροφής; Τι σημαίνει ισορροπημένη διατροφή; Είναι ση-μαντικές οι πληροφορίες που αναγράφονται στις συσκευασίεςτροφίμων; Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη διατροφή μας και κατ΄επέκταση την υγεία και τη ζωή μας; Στη συνέχεια, οι μαθητές πήραν συνεντεύξεις προκειμένου να προσ-διορίσουν πώς διαμορφώνεται η Μεσογειακή Διατροφή στην περιοχήμας και πώς συνδέεται με τη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική της για-γιάς και του παππού. Τέλος, κατέγραψαν τις διατροφικές συνήθειεςτων συμμαθητών τους όπως προέκυψε από τη στατιστική αποτύπωσητων αποτελεσμάτων ερωτηματολογίου.

Από την Τάξη στην Ομάδα και από την Ομάδαστις Ομάδες εργασίας

Η διδακτική εμπειρία καταδεικνύει ότι μια μαθητική τάξη, αν και έχεικάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως την ηλικία, δεν αποτελεί κατ΄ανάγκη ομάδα. Η ύπαρξη ανταγωνισμού, προσωπικών διαφωνιών,αποκλεισμού και η πιθανή απουσία συλλογικού πνεύματος ανάμεσαστους μαθητές καθιστά επιτακτική την ανάγκη μετατροπής της τάξηςσε ομάδα από την πρώτη κιόλας διδακτική ώρα εφαρμογής της Βιω-ματικής Δράσης (Παπαγιαννοπούλου, 2013). Και αυτό γιατί η επιτυχίακάθε Βιωματικής Δράσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επικοι-νωνία και τη συνεργασία που θα αναπτυχθεί ανάμεσα στα μέλη τηςομάδας (Καμαρινού, 2000).

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[162]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 162

Page 164: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, πρωταρχικό μέλημα κατά τηνεφαρμογή της δράσης αποτελεί το «δέσιμο» της τάξης – ολομέλειας.Τα παιχνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδαςαποτελούν τεχνικές οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου οι μα-θητές να αναπτύξουν ικανότητες επικοινωνίας και συλλογικής εργα-σίας (Ζάννα και Φιλίππου, 2003). Καθώς όλοι οι μαθητές γνωρίζονταιμεταξύ τους (ήταν όλοι μαθητές του ίδιου τμήματος και κατά το προ-ηγούμενο σχολικό έτος) τα παιχνίδια γνωριμίας είναι περιορισμένα,ενώ αφιερώνεται περισσότερος διδακτικός χρόνος στα παιχνίδια γιατο «δέσιμο» της τάξης. Για παράδειγμα, κάθε μαθητής παρουσιάζεταιστην τάξη με το μικρό του όνομα, λέγοντας ένα προσωπικό του χα-ρακτηριστικό (ενδιαφέροντα, μελλοντικές του επιθυμίες κ.λπ.) που θε-ωρεί ότι οι συμμαθητές του δε γνωρίζουν ή ένα χαρακτηριστικό πουαπλά επιθυμεί να μοιραστεί μαζί τους (Γκούβρα και άλλοι, 2001). Καθώς έχει αρχίσει να δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσαστους μαθητές, γίνεται ο σχηματισμός των ομάδων εργασίας. Αναφο-ρικά με τη συγκρότηση των ομάδων επισημαίνεται στη βιβλιογραφίαότι είναι προτιμότερο οι ομάδες να είναι ανομοιογενείς ως προς ταχαρακτηριστικά των μελών τους (Καμαρινού, 2000). Για το λόγο αυτόεπιλέχθηκε η ένταξη των μαθητών σε ομάδες να γίνει με τυχαίο τρόπο(με βάση τα χρώματα και την ένωση αυτών). Οι μαθητές χωρίζονταιαρχικά σε υποομάδες των 2-3 ατόμων (Α’ φάση). Κατόπιν οι υπο-ομάδες αυτές συνδυάζονται μεταξύ τους για το σχηματισμό των τελι-κών ομάδων εργασίας που αποτελούνται από 4-5 μαθητές (Β’ φάση). Ωστόσο, ο χωρισμός των μαθητών δε σημαίνει αυτόματα και τη δημι-ουργική συνεργασία μεταξύ των μελών κάθε ομάδας. Η ανάθεση κοι-νού έργου στα μέλη της ομάδας, η ανταλλαγή απόψεων καιπληροφοριών δεν αρκούν για να καταστήσουν αποτελεσματική τηνκατά ομάδα διδασκαλία. Απαιτείται επιπλέον η διασφάλιση συναισθη-ματικής ασφάλειας ανάμεσα στους μαθητές (Καμαρινού, 2000). Ταπαιχνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδας είναιεργαλεία που μπορούν να αξιοποιηθούν προς την κατεύθυνση αυτήκαι να συμβάλλουν σημαντικά στη θεμελίωση των απαραίτητων σχέ-σεων συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας (Ζάννα και Φιλίπ-που, 2003). Τα παιχνίδια αυτά είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται και στιςδυο φάσεις σχηματισμού των ομάδων εργασίας της δράσης που πα-ρουσιάζεται. Για παράδειγμα, μετά το σχηματισμό των υποομάδων

Τ Α Φ Υ Λ Α Σ Τ Η Λ Ο Γ Ο Τ Ε Χ Ν Ι Α

[163]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 163

Page 165: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

των 2-3 μαθητών, κάθε υποομάδα κάθεται μαζί και συζητά. Κάθεμέλος της υποομάδας σχεδιάζει σε ένα χαρτί Α4 ένα λουλούδι. Στοκέντρο του λουλουδιού γράφει το όνομα του συμμαθητή του, στα πέ-ταλα τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα του και στο φύλλο του λου-λουδιού κάποιο αρνητικό του στοιχείο. Όταν γίνεται η ένωση τωνυποομάδων για τον τελικό σχηματισμό των ομάδων εργασίας, κάθεμέλος της υποομάδας παρουσιάζει στην υπόλοιπη ομάδα, το άλλομέλος της υποομάδας με βάση την προηγούμενη δραστηριότητα (Μεί-ζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης). Καθώς οι ομάδες έχουν σχηματιστεί γίνεται εμφανής η ανάγκη για αλ-λαγή των θέσεων των μαθητών μέσα στη σχολική αίθουσα. Οι τετρά-δες ή πεντάδες που έχουν δημιουργηθεί κάθονται μαζίχρησιμοποιώντας κοινό θρανίο. Η αλλαγή αυτή ενθαρρύνει την επι-κοινωνία και βελτιώνει τις προσωπικές σχέσεις των μαθητών. Το σχηματισμό των ομάδων ακολουθεί η καταγραφή των προσδοκιώντων μαθητών (Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης) καθώς και η διαμόρ-φωση του παιδαγωγικού συμβολαίου. Από κοινού με τους μαθητέςσυνδιαμορφώνονται οι αρχές και οι κανόνες που θα διέπουν τις σχέ-σεις τόσο των ομάδων όσο και της ολομέλειας. Από το συμβόλαιοαυτό προκύπτουν βασικοί κανόνες που αφορούν την ειλικρίνεια, τηνπροσεκτική ακρόαση και την αποφυγή προστριβών μεταξύ των μελώντης ομάδας (Παπαγιαννοπούλου, 2013). Καθώς έχουν εξασφαλιστεί οι προϋποθέσεις για την καλή λειτουργίατων ομάδων, διασαφηνίζονται οι έννοιες σχετικά με τη ΒιωματικήΔράση. Αρχικά, γίνεται συζήτηση για τον προγραμματισμό των ομά-δων, τον τρόπο επεξεργασίας και σύνθεσης των δεδομένων, το χρο-νοδιάγραμμα, τη δημιουργία και τη διαρκή ενημέρωση ατομικού καιομαδικού φακέλου. Οι μαθητές ενημερώνονται, επίσης, για την ατο-μική συνεισφορά τους στην ομάδα εργασίας αλλά και για τον τρόποαξιολόγησης της δράσης. Τέλος, οι ομάδες ενημερώνονται για την κα-τανομή των δραστηριοτήτων ανάμεσα στα μέλη της. Μετά το τέλος της ενημέρωσης, οι ομάδες καλούνται να συνεδριάσουνκαι να αποφασίσουν το ρόλο που αναλαμβάνει κάθε μέλος της ομά-δας, αλλά και το εάν οι ρόλοι αυτοί διατηρούνται έως το τέλος τουσχολικού έτους ή εάν θα επανακαθορίζονται στην αρχή κάθε τριμή-νου. Επιπλέον, κάθε ομάδα αποφασίζει ποιο όνομα θα έχει, το παρου-σιάζει στην ολομέλεια και προχωρά στη δράση.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[164]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 164

Page 166: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η πορεία υλοποίησης της βιωματικής δράσης: Η διαδρομή από το«Σκέψου… Μεσογειακά!» έως το «Δημιούργησε… Μεσογειακά!»

«Σκέψου… Μεσογειακά!»Το θέμα το οποίο πραγματεύεται η συγκεκριμένη Βιωματική Δράσηαφορά στη Μεσογειακή Διατροφή. Αφού αρχικά γίνει ολιστική προ-σέγγιση του θέματος από την ολομέλεια με βάση τις ήδη υπάρχουσεςγνώσεις των μαθητών, όλες οι ομάδες συζητούν για αυτό και στη συ-νέχεια το θέμα υποδιαιρείται σε υποθέματα. Κάθε ομάδα αναλαμβάνειένα συγκεκριμένο υποθέμα ή υποθέματα και η συλλογή δεδομένωνξεκινά. Ταυτόχρονα με την αναζήτηση πληροφοριών, οι ομάδες καλούνται ναπροτείνουν τίτλο για τη Βιωματική Δράση. Παρότι έχει καθοριστεί τοθέμα, ο σκοπός, οι επιμέρους στόχοι και τα ερευνητικά ερωτήματα τηςδράσης, δεν έχει ακόμη βρεθεί τίτλος. Οι ομάδες σκέφτονται και προ-τείνουν στην ολομέλεια τον τίτλο στον οποίο κατέληξαν επιχειρημα-τολογώντας υπέρ της επιλογής τους. Η διαδικασία ολοκληρώνεται μεμυστική ψηφοφορία των μαθητών σχετικά με την επιλογή του τίτλου.Έτσι, τίτλος της δράσης κατοχυρώνεται ο προτεινόμενος τίτλος πουσυγκεντρώνει τις περισσότερες ψήφους. Η καταμέτρηση των ψήφωναναδεικνύει ως τίτλο για το Α’ Τρίμηνο, αλλά και συνολικά, το «Σκέ-ψου… Μεσογειακά!». Καθώς ο τίτλος της βιωματικής δράσης έχει πλέον βρεθεί οι ομάδεςεπικεντρώνονται αρχικά στην αναζήτηση πληροφοριών και κατόπινστην ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων που έχουν συγκεν-τρωθεί. Πριν αρχίσει η συλλογή πληροφοριών τονίζεται στους μαθη-τές η σπουδαιότητα της σωστής καταγραφής των βιβλιογραφικών καιάλλων πηγών που θα χρησιμοποιηθούν. Εξηγείται πως η παράθεσητων βιβλιογραφικών παραπομπών πρέπει να γίνεται με τρόπο που νασυνάδει με τις αρχές της συγγραφικής δεοντολογίας (Ραμουτσάκη,2014). Σε ένα θέμα που δίνεται επίσης ιδιαίτερη βαρύτητα είναι οέλεγχος των πηγών πληροφόρησης και της αξιοπιστίας τους (Παπα-γιαννοπούλου, 2013). Στη συνέχεια, και ενώ όλα τα παραπάνω έχουν ολοκληρωθεί, οι ομά-δες προχωρούν στην παραγωγή κειμένων προκειμένου να καλυφθείτο γνωστικό κομμάτι του θέματος. Κατά τη διαδικασία παραγωγής κει-μένων οι μαθητές κάνουν αλλαγές, προσθήκες, διορθώσεις, αναζη-

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[165]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 165

Page 167: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

τούν συμπληρωματικές πληροφορίες. Κατά το στάδιο αυτό μπορεί κάποιοι μαθητές ή ακόμα και ολόκληρεςομάδες να μην έχουν δυνατότητα να παραγάγουν έργο υψηλής ποι-ότητας. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε μαθητέςΓυμνασίου και στόχος μας είναι ακριβώς η καλλιέργεια αυτών τωνικανοτήτων. Για τους μαθητές αυτούς, στη συγκεκριμένη ΒιωματικήΔράση, δόθηκε περισσότερη έμφαση στη διαδικασία παρά στο τελικόπροϊόν. Η αρχή εξάλλου της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, στηνοποία βασίζονται οι Βιωματικές Δράσεις, αλλά και ο χωρισμός τωνμαθητών σε ομάδες δίνει τη δυνατότητα για προσαρμογή και μερικήδιαφοροποίηση των μεθόδων και των επιμέρους στόχων ανάλογα μετη σύνθεση κάθε ομάδας (Ματσαγγούρας, 2011). Όταν οι ομάδες ολοκληρώνουν τα κείμενά τους, καλούνται να τα πα-ρουσιάσουν στην ολομέλεια. Η παρουσίαση αποτελεί σημαντικό κομ-μάτι των Βιωματικών Δράσεων καθώς συμβάλει στην ανάπτυξη τωνπροφορικών δεξιοτήτων των μαθητών και της ετοιμότητάς τους νααπαντούν σε ερωτήσεις (Ματσαγγούρας, 2011). Επιπροσθέτως, ενι-σχύει την αυτοεικόνα και την αυτοπεποίθησή τους (Γκούβρα και άλλοι,2001). Την παρουσίαση του παραγόμενου υλικού στην ολομέλειαακολουθεί συζήτηση ανάμεσα σε μαθητές και ομάδες.

«Τρέφεσαι… Μεσογειακά;»Το δεύτερο μέρος της Βιωματικής Δράσης, με τίτλο «Τρέφεσαι… Με-σογειακά;», συμπίπτει με το Β΄ Τρίμηνο και αφορά έρευνα που πραγ-ματοποιήθηκε στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας του 1ουΓυμνασίου Αμαλιάδας. Η έρευνα αποσκοπούσε στη διερεύνηση τωνδιατροφικών συνηθειών των μαθητών και τη θέση της ΜεσογειακήςΔιατροφής στην καθημερινότητά τους και τη ζωή τους γενικότερα. Το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για την πραγματοποίηση της έρευ-νας ήταν πρωτότυπο ερωτηματολόγιο αποτελούμενο από 14 ερωτή-σεις ανοικτού και κλειστού τύπου. Κάθε ομάδα εργασίας σκέφτεται,διατυπώνει και προτείνει στην ολομέλεια ερωτήσεις που άπτονται τουυποθέματος ή των υποθεμάτων που έχει αναλάβει κατά την προηγού-μενη ενότητα. Η ολομέλεια μετά από συζήτηση καταλήγει στη σύνταξηερωτηματολογίου αποτελούμενο από 16 ερωτήσεις. Ένα αντίτυπο τουερωτηματολογίου δίνεται σε κάθε ομάδα εργασίας για δοκιμαστικήεφαρμογή, παρατηρήσεις και σχολιασμό. Οι παρατηρήσεις των ομά-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[166]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 166

Page 168: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

δων συζητούνται στην ολομέλεια και οδηγούν, μετά από διορθώσειςκαι προσθήκες, στη διατύπωση του τελικού ερωτηματολογίου, απο-τελούμενο από 14 ερωτήσεις, που χρησιμοποιείται για τη διεξαγωγήτης έρευνας (βλ. Παράρτημα Α). Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και αρχικά στοχεύει σε προσωπικάστοιχεία των μαθητών. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες στην έρευνακαλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικές με τη ΜεσογειακήΔιατροφή, αλλά και τη θέση αυτής στην καθημερινότητά τους. Κατό-πιν, η έρευνα επικεντρώνεται στη διερεύνηση των διατροφικών συ-νηθειών των μαθητών αλλά και στην τήρηση ή όχι των κύριωνγευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η έρευνα ολοκληρώνεται μεερωτήσεις που αφορούν στις σχέσεις: Διατροφή – Άσκηση και Μεσο-γειακή Διατροφή – Υγεία. Όπως είναι αναμενόμενο, τη δημιουργία του ερωτηματολογίου ακο-λουθεί η διανομή του σε μαθητές του σχολείου, η συμπλήρωσή τουαπό αυτούς και η συλλογή του. Προκειμένου το δείγμα να είναι αντι-προσωπευτικό επιλέχθηκε ικανός αριθμός μαθητών και των τριών τά-ξεων του σχολείου. Μετά τη συλλογή των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ακολουθείη χρονοβόρα αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, όπως αποδείχθηκε, δια-δικασία της αποδελτίωσης. Η αποδελτίωση των ερωτηματολογίων γί-νεται και πάλι από όλες τις ομάδες εργασίας. Τα ερωτηματολόγιαμοιράζονται στις ομάδες και ακολουθεί η ανάλυσή τους και η στατι-στική αποτύπωση των αποτελεσμάτων. Με την ολοκλήρωση της δια-δικασίας, γίνεται παρουσίαση των αποτελεσμάτων κάθε ομάδας στηνολομέλεια και μετά από σύνθεση προκύπτουν τα συνολικά αποτελέ-σματα της έρευνας. Η ολομέλεια οδηγείται έτσι αβίαστα στο επόμενοβήμα που είναι η καταγραφή των συμπερασμάτων που προκύπτουναπό την έρευνα. Σε αυτό το σημείο σκόπιμο είναι να αναφερθεί ότι το σύνολο των μα-θητών δείχνει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον καθ’ όλη τη διάρκειαπροετοιμασίας, υλοποίησης και ολοκλήρωσης της έρευνας. Οι μαθητέςέχουν για το χρονικό αυτό διάστημα ρόλο μικρών ερευνητών (Μα-τσαγγούρας, 2011). Θέτουν ερευνητικά ερωτήματα, αξιοποιούν γιαπρώτη φορά ερευνητικά εργαλεία και τεχνικές και φτάνουν σε συμ-περάσματα μέσα από μια διαφορετική μαθησιακή διαδικασία που κερ-δίζει το ενδιαφέρον τους και αυξάνει την αποδοτικότητά τους.

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[167]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 167

Page 169: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

«Δημιούργησε… Μεσογειακά!»Μέσα στα πλαίσια της Βιωματικής Δράσης οι μαθητές εμπλέκονται σεπαιχνίδια, αποκτούν γνώσεις, συλλέγουν πληροφορίες, παράγουνέργο, υλοποιούν έρευνα, μοιράζονται προβληματισμούς, κάνουν προ-τάσεις, διαχειρίζονται προβλήματα, διεκδικούν για τους ίδιους και τηνομάδα τους αλλά κάνουν και υποχωρήσεις. Όλα τα παραπάνω απο-τελούν εμπειρίες, αλλά και εμπνέουν καλλιτεχνικά μαθητές και ομάδες.Η έμπνευση οδηγεί τους μαθητές σε εικαστικές δημιουργίες κατά τοΓ΄ Τρίμηνο και δίνει τον τίτλο «Δημιούργησε… Μεσογειακά!» στο τελευ-ταίο μέρος της Βιωματικής Δράσης. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αυτού μέρους προκύπτουν κολάζ,κατασκευή από γύψο, σύντομο κόμικ, αλλά και ποίημα που γράφεταικαι μελοποιείται από μια από τις ομάδες εργασίας. Μετά την ολοκλή-ρωση των εργασιών της κάθε ομάδα παρουσιάζει τη δημιουργία τηςστην ολομέλεια. Ταυτόχρονα με την εκάστοτε καλλιτεχνική δημιουργίατην οποία δουλεύει κάθε ομάδα, όλες οι ομάδες αποφασίζουν και δη-μιουργούν από κοινού μια τρισδιάστατη απεικόνιση της Πυραμίδαςτης Μεσογειακής Διατροφής (βλ. Παράρτημα Β). Συγκεκριμένα, κάθε ομάδα αναλαμβάνει να δημιουργήσει προπλά-σματα τροφίμων από μια συγκεκριμένη ομάδα τροφίμων, καθώςυπάρχει απόλυτη αντιστοιχία ανάμεσα στον αριθμό των μαθητικώνομάδων (στο τμήμα υπάρχουν 5 ομάδες εργασίας) και τον αριθμό τωνομάδων τροφίμων (κατά τη βιβλιογραφία τα τρόφιμα εντάσσονται σε5 ομάδες) (Μόρτογλου και Μόρτογλου, 2002). Χρησιμοποιώνταςυλικά της προτίμησής τους (χαρτί, χαρτόνι, πλαστελίνη, γύψο, ύφασμα)οι μαθητές κατασκευάζουν προπλάσματα τροφίμων με μοναδικόκοινό χαρακτηριστικό τα όρια των διαστάσεών τους. Τα προπλάσματααυτά διαχωρίζονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τη συχνότητα κα-τανάλωσής τους και τοποθετούνται στην κατάλληλη, σύμφωνα με τηβιβλιογραφία (Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παι-δαγωγικό Ινστιτούτο, 2010α και 2010β), θέση μέσα σε τρισδιάστατηπυραμίδα που κατασκευάζεται από υλικά βιβλιοχαρτοπωλείου.

ΑξιολόγησηΗ ολοκλήρωση της Βιωματικής Δράσης γίνεται με την αξιολόγησή τηςκαι την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της στο σύνολο της μαθητι-κής κοινότητας. Η αξιολόγηση είναι απαραίτητη για να δείξει τι επιτεύχ-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[168]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 168

Page 170: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

θηκε και σε ποιο βαθμό, ποιοι από τους στόχους δεν ευοδώθηκαν καιγιατί. Η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων, από την άλλη, συμβάλει στο«άνοιγμα» της σχολικής τάξης (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – ΥπουργείοΠαιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, 2011). Η αξιολόγηση της δράσης κατέδειξε ότι το σύνολο των μαθητών είχανκατακτήσει τη νέα γνώση σε μεγάλο βαθμό. Συγκεκριμένα, οι μαθητέςήταν σε θέση να κάνουν χρήση της γνώσης που κατέκτησαν και ναπροτείνουν λύσεις ή να λάβουν αποφάσεις για μια σειρά προβλημάτωνπου τους δόθηκαν. Η ικανότητα διατύπωσης τεκμηριωμένων κρίσεωνκαι συμπερασμάτων κατά την παρουσίαση των ομάδων στην ολομέ-λεια αποτελεί ένα επιπλέον κριτήριο θετικής αξιολόγησης της δράσης. Σε επίπεδο αξιών, οι μαθητές φαίνεται να βελτίωσαν τις διατροφικέςτους συνήθειες. Μέσω της παρατήρησης κατέστη φανερό ότι τα τρό-φιμα που κατανάλωναν οι εμπλεκόμενοι μαθητές για δεκατιανό δια-φοροποιούνταν καθώς η δράση προχωρούσε. Συγκεκριμένα, όλο καιπερισσότεροι μαθητές προτιμούσαν να καταναλώνουν για δεκατιανότρόφιμα που κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις της Πυραμίδας τηςΜεσογειακής Διατροφής (για παράδειγμα, προϊόντα δημητριακών) καινα περιορίζουν την κατανάλωση τροφίμων που βρίσκονται στις ανώ-τερες θέσεις της Διατροφικής Πυραμίδας (για παράδειγμα, γλυκά). Σε επίπεδο δεξιοτήτων, οι στόχοι που είχαν τεθεί στην αρχή της Βιω-ματικής Δράσης ευοδώθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, στο κομμάτιτης επικοινωνίας και της συνεργασίας των μαθητών υπήρξαν αρχικάδυσκολίες, οι οποίες ξεπεράστηκαν με την πάροδο του χρόνου και τηνκαλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης τόσο σε επίπεδο ομάδας όσο καισε επίπεδο ολομέλειας. Την αξιολόγηση της δράσης ακολουθεί η τελευταία ουσιαστικά φάσηκάθε Βιωματικής Δράσης αυτή της κοινοποίησης των αποτελεσμάτων.Στα πλαίσια αυτά, μια ομάδα μαθητών αποτελούμενη από μαθητές –μέλη διαφορετικών ομάδων εργασίας αναλαμβάνει να παρουσιάσειτα αποτελέσματα της έρευνας για τη Μεσογειακή Διατροφή στο σύ-νολο της μαθητικής κοινότητας του σχολείου. Ταυτόχρονα, πραγμα-τοποιείται έκθεση με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες των μαθητώνκαθώς και την τρισδιάστατη απεικόνιση της Πυραμίδας της Μεσογει-ακής Διατροφής. Για το σκοπό αυτό δημιουργείται η «Γωνιά της Με-σογειακής Διατροφής» σε χώρο του σχολείου όπου φιλοξενούνται καιάλλες εκθέσεις με έργα μαθητών του σχολείου μας κατά τη λήξη τουσχολικού έτους.

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[169]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 169

Page 171: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Δυσκολίες – Προβλήματα κατά την υλοποίηση της δράσηςΚατά την υλοποίηση της δράσης που παρουσιάστηκε προέκυψαν κά-ποιες δυσκολίες. Οι δυσκολίες αυτές αφορούν τόσο στο πλαίσιοεφαρμογής των Βιωματικών Δράσεων ως καινοτόμο διαδικασία μέσαστην παραδοσιακή τάξη στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση όσο και στηνεφαρμογή των παιδαγωγικών τους αρχών. Αρχικά, η «ζώνη Βιωματικών Δράσεων», που δύναται να δημιουργη-θεί στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου, διασφαλίζει στα τμήματαόπου εκπονούνται να λειτουργούν με μικρό αριθμό μαθητών (16-20μαθητές) που είναι απαραίτητος για την αποτελεσματική εφαρμογήτης διερευνητικής και συνεργατικής φύσης μαθησιακών προσεγγί-σεων. Επιπροσθέτως, η λειτουργία της ζώνης επιτρέπει στους μαθητέςνα επιλέγουν οι ίδιοι το θέμα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. Πα-ρόλα αυτά, η Βιωματική Δράση που παρουσιάστηκε δεν είχε ενταχθείμέσα σε ζώνη, καθώς η εφαρμογή «ζώνης Βιωματικών Δράσεων»ήταν ανέφικτη για πρακτικούς λόγους για τη συγκεκριμένη σχολικήχρονιά. Έτσι, η λειτουργία της δράσης σε ήδη υπάρχον αλφαβητικότμήμα προκάλεσε αφενός τη δυσαρέσκεια κάποιων μαθητών σχετικάμε το θέμα, αφετέρου τη δυσλειτουργία ομάδων και ολομέλειας λόγωτης ύπαρξης μεγάλου αριθμού μαθητών. Επιπροσθέτως, ξεκινώντας κάθε Βιωματική Δράση (στην Α΄ και Β΄ Γυ-μνασίου) πρέπει ο εκπαιδευτικός να σταθεί στο γεγονός ότι σύμφωναμε το Ωρολόγιο Πρόγραμμα ο ίδιος και η ομάδα του θα έχουν στηδιάθεσή τους μόνο μία ώρα εβδομαδιαία. Αυτό σημαίνει ότι το θέμαδεν πρέπει να είναι ευρύ, αλλά να έχει περιοριστεί. Ένας τέτοιος πε-ριορισμός δεν έγινε στο θέμα που παρουσιάστηκε στη συγκεκριμένηεισήγηση. Εάν ωστόσο είχε περιοριστεί το θέμα με βάση τον τόπο, τοχρόνο ή την ηλικιακή ομάδα πιθανόν το ενδιαφέρον του συνόλου τωνεμπλεκόμενων μαθητών να ήταν μεγαλύτερο και η πίεση του χρόνουγια την ολοκληρωμένη προσέγγισή του μικρότερη. Κατά τη διαδικασία συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων προ-κειμένου να καλυφθεί το γνωστικό κομμάτι του θέματος της δράσηςεντοπίστηκαν επίσης κάποιες δυσχέρειες. Αφενός οι μαθητές δενέχουν συνηθίσει να κάνουν αναφορές σε βιβλιογραφικές παραπομπές.Απεναντίας παρουσιάζουν το υλικό που έχουν εντοπίσει ως παραγό-μενο υλικό. Αφετέρου οι μαθητές δεν γνωρίζουν πώς να χρησιμοποι-ούν τις πληροφορίες που έχουν συγκεντρώσει. Δυσκολεύονται νααντλήσουν στοιχεία από τις πηγές, απομονώνοντας τα κυριότερα ση-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[170]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 170

Page 172: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

μεία ή τα σημεία ενδιαφέροντος. Ακόμα, δυσκολεύονται να αναγνω-ρίσουν την αξιοπιστία των πηγών και να προβούν σε διασταύρωσήτους. Δέχονται πληροφορίες, ειδικά από το διαδίκτυο, ως αναμφισβή-τητα αληθινές. Για αυτό απαιτείται συστηματική και διαρκή καθοδή-γηση από τον εκπαιδευτικό. Τα επόμενα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν κατά την εφαρμογήτης συγκεκριμένης Βιωματικής Δράσης αφορούν στη λειτουργία τωνομάδων εργασίας. Τα προβλήματα αυτά ανακύπτουν κυρίως από τηνέλλειψη προγενέστερης εμπειρίας των μαθητών στις μεθόδους τηςομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. Το σχολείο που οι μαθητές παρα-δοσιακά γνωρίζουν λειτουργεί κυρίως με άξονα την ατομική τους ερ-γασία και όχι την εργασία σε ομάδες. Στις Βιωματικές όμως Δράσειςοι μαθητές καλούνται να εργάζονται σε ομάδες από την αρχή έως τοτέλος της δράσης. Ο χωρισμός όμως των μαθητών σε ομάδες δε σημαίνει αυτόματα καιτη δημιουργική συνεργασία μεταξύ των μελών κάθε ομάδας. Τα παι-χνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδας πουχρησιμοποιήθηκαν στη συγκεκριμένη δράση είναι εργαλεία πουαδιαμφισβήτητα συνέβαλαν στην καλή λειτουργία των ομάδων. Ηκαλή αυτή λειτουργία δεν εξασφαλίζεται όμως με ένα συγκεκριμένοκαι μοναδικό τρόπο. Καθώς η τάξη είναι ένα μωσαϊκό χαρακτήρων,κάθε ομάδα που δημιουργείται από αυτή είναι μοναδική και ως τέτοιαπρέπει να αντιμετωπίζεται. Έτσι κατά την εφαρμογή της δράσης, υπήρ-ξαν ομάδες που δούλεψαν σε καλό κλίμα και αποτελεσματικά από τηναρχή του σχηματισμού τους και άλλες που χρειάστηκαν χρόνο προ-κειμένου να βρουν το δικό τους κώδικα επικοινωνίας και αποτελε-σματικής συνεργασίας. Επιπλέον, στο παράδειγμα της Βιωματικής Δράσης που παρουσιά-στηκε παραπάνω, λόγω περιορισμένου χρόνου τα παιχνίδια για το«δέσιμο» της ομάδας και της ολομέλειας ήταν λίγα. Ωστόσο, εάν είχεαφιερωθεί επιπλέον διδακτικός χρόνος πιθανόν να είχαν περιοριστείή να μην είχαν καν παρουσιαστεί κάποια προβλήματα επικοινωνίας –συνεργασίας που αρχικά αντιμετώπισαν κάποιες ομάδες. Κοιτάζονταςπίσω στο χρόνο, σκόπιμο θα ήταν ίσως να είχε οργανωθεί μια δρα-στηριότητα στην αρχή κάποιων συναντήσεων, διαθέτοντας λίγα λεπτά,που θα εδραίωνε τη γνωριμία των μελών της ολομέλειας και θα δη-μιουργούσε κλίμα εμπιστοσύνης.

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[171]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 171

Page 173: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Συμπεράσματα Οι Βιωματικές Δράσεις παρότι έχουν ενταχθεί στο Ωρολόγιο Πρό-γραμμα και το Πρόγραμμα Σπουδών των Γυμνασίων της χώρας δεναποτελούν «μάθημα» υπό τη συνήθη έννοια του όρου. Η διαφορο-ποίησή τους ως προς τους στόχους, τις μεθόδους διδασκαλίας, τηνπροσέγγιση της γνώσης γίνεται αντιληπτή από την πρώτη κιόλαςεπαφή κάποιου με αυτές. Η μελέτη της Βιωματικής Δράσης που εφαρμόστηκε στη Β΄ Τάξη του1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας κατά το σχολικό έτος 2014-2015 κατα-δεικνύει τη σημασία των καινοτόμων δράσεων στη ΔευτεροβάθμιαΕκπαίδευση. Παρά τις όποιες δυσκολίες που προέκυψαν κατά τηνεφαρμογή της, η δράση κατόρθωσε επιτυχώς να οδηγήσει τους μα-θητές σε καινούργια μονοπάτια κατάκτησης της γνώσης. Οι στόχοι που τέθηκαν στην αρχή της Βιωματικής Δράσης επιτεύχθη-καν σε μεγάλο βαθμό τόσο σε επίπεδο γνώσεων όσο και σε επίπεδοαξιών και δεξιοτήτων. Προς την κατεύθυνση αυτή έγινε αξιοποίησητων τεσσάρων βασικών αρχών των καινοτόμων δράσεων, της αρχήςτης βιωματικής μάθησης, της συνεργατικής διερεύνησης, της διεπιστη-μονικής προσέγγισης και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Στο κέν-τρο της μαθησιακής διαδικασίας τοποθετήθηκε ο ίδιος ο μαθητής, ενώο εκπαιδευτικός κατείχε ρόλο καθοδηγητή και εμψυχωτή. Μέσα από τη συγκεκριμένη προσπάθεια, οι μαθητές αντιλήφθηκανστην πράξη με τον πιο βιωματικό τρόπο ότι για να είναι σε θέση ναφωτίσουν πολύπλευρα ένα θέμα πρέπει να το προσεγγίσουν διεπι-στημονικά. Έμαθαν έτσι να χρησιμοποιούν ποικίλες πηγές. Ανάτρεξανσε βιβλία, σε άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, στο διαδίκτυο, σεχάρτες. Έκαναν παρατήρηση. Πήραν συνεντεύξεις. Διαμόρφωσαν καιχρησιμοποίησαν ερωτηματολόγιο. Γενικά, χρησιμοποίησαν εκπαιδευ-τικά εργαλεία και ενεπλάκησαν σε διαδικασίες και τεχνικές που κέρ-δισαν το ενδιαφέρον τους καθώς διαφοροποιούνταν από αυτά τηςπαραδοσιακής τάξης.

Βιβλιογραφικές αναφορέςΒλαχογιάννη, Α. (επιμ. ) (2006) Διδακτικές προσεγγίσεις στα φιλολογικά μα-

θήματα: Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Τυπωθήτω. Γκούβρα, Μ. , Κυρίδης, Α. & Μαυρικάκη, Ε. (2001) Αγωγή Υγείας και Σχολείο.

Παιδαγωγική και βιολογική προσέγγιση. Τυπωθήτω.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[172]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 172

Page 174: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Ζάννα, Α. & Φιλίππου, Δ. (2003) 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωσηομάδων ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης. Αθήνα: Κα-στανιώτης.

Καμαρινού, Δ. (2000) Βιωματική μάθηση στο σχολείο. Ξυλόκαστρο. Κασσωτάκης, Μ. & Φλουρής, Γ. (2003) Μάθηση και Διδασκαλία. τ. Α΄. Αθήνα. Κουρουτάκη, Α. Τέχνες και δημιουργικότητα στην εκπαίδευση. Μελέτη περί-

πτωσης καινοτόμου βιωματικής δράσης (project) σε Γυμνάσιο Νομού Χα-νίων. Εισήγηση στο 1ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο: «Το σύγχρονοσχολείο μέσα από το πρίσμα των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστη-μών: Από τη θεωρία στην καθημερινή πρακτική». Ηράκλειο 24-26 Απρι-λίου 2015. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://kouroutaki.files.w o r d p r e s s . c o m / 2 0 1 3 / 0 4 / c f 8 0 c e b b c e a e c f 8 1 c e b 5 c f 8 2 -cebaceb5ceafcebcceb5cebdcebf-ceb5ceb9cf83ceaeceb3ceb7cf83ceb7cf82-ceb3ceb9ceb1-cf84ceb1-cf80cf81ceb1cebacf84.pdf[Ανακτήθηκε 03 Σεπτεμβρίου 2015].

Κουτρούμπα, Κ. (2004) Διδακτική: Εφαρμογή στη σύγχρονη Οικιακή Οικονο-μία. Αθήνα: Σταμούλη.

Ματσαγγούρας, Η. (2011) Επιμορφωτικό υλικό για τις Βιωματικές Δράσεις:Από τη Βιωματική Μάθηση στο Συνεργατικό Μοντέλο Βιωματικών Δράσεων.Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, τ. Δ΄. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση:http://www.epimorfosi.edu.gr/ [Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2015].

Μόρτογλου, Τ. & Μόρτογλου Κ. (2002) Διατροφή από το σήμερα για τοαύριο. Τόμος Ι & ΙΙ. Εκδόσεις Γιαλλέλη.

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρη-σκευμάτων (2011) Σχολική και Κοινωνική Ζωή – Οδηγός Εκπαιδευτικού.Νέο Σχολείο. Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα. Στην ηλεκτρονική διεύ-θυνση: http://ebooks. edu. gr/2013/course-main. php?course=DSGYM-A119 [Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2015].

Παπαγιαννοπούλου, Τ. (2013) Η μέθοδος Project σε δώδεκα βήματα. Στην ηλε-κτρονική διεύθυνση: http://dide.fth.sch.gr/grepr/wp-content/uploads/2013/02/PROJECT-12-steps.pdf [Ανακτήθηκε 25 Αυγούστου 2015].

Ραμουτσάκη, Ι. (2014) Βιωματικές Δράσεις Ημερησίου και Εσπερινού Γυμνασίου– Ερευνητικές Εργασίες Α΄ και Β΄ τάξης Λυκείου: από το σχεδιασμό στην υλο-ποίηση. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://projectkriti. weebly. com/up-loads/1/5/1/8/15183532/pdf [Ανακτήθηκε 05 Σεπτεμβρίου 2015].

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[173]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 173

Page 175: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

(2010) Οικιακή Οικονομία Α΄ Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός ΕκδόσεωνΔιδακτικών Βιβλίων.

Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο(2010) Οικιακή Οικονομία Β΄ Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός ΕκδόσεωνΔιδακτικών Βιβλίων.

Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (2014) Οδηγίες για τις ΒιωματικέςΔράσεις Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου. Αρ. Πρωτ.: 141288/Γ2/08-09-2014.

Παραρτήματα Παράρτημα Α: Ερωτηματολόγιο

στα πλαίσια Βιωματικής Δράσης για τη Μεσογειακή Διατροφή

Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο.

Φύλο: Αγόρι Κορίτσι

Ηλικία: 12 ετών 13 ετών 14 ετών 15 ετών 16 ετών Άλλο:………

Τάξη: Α’ Γυμνασίου Β’ Γυμνασίου Γ’ Γυμνασίου

1. Γνωρίζεις τι είναι η Μεσογειακή Διατροφή;

Ναι Όχι

2. Αν ναι, από πού έμαθες για τη διατροφή αυτή; (Μπορείς να διαλέξεις πε-ρισσότερες από μία επιλογές.)

Από το σχολείο. Από την οικογένεια σου. Από τα Μ. Μ. Ε.

Από αλλού (αναφέρετε) ……………………………………………..........................………………

3. Ακολουθείς τη Μεσογειακή Διατροφή στην καθημερινότητά σου;

Πάντα Μερικές φορές Σπάνια Ποτέ

4. Παίρνεις πρωινό στο σπίτι;

Ναι Όχι

5. Αν ναι, τι περιλαμβάνει συνήθως το πρωινό σου; ……………………………………………………….............................................................................................................................…

6. Τι συνηθίζεις να καταναλώνεις στο σχολείο; ………………………....……………………................................................................................................................................………………

7. Από που προμηθεύεσαι συνήθως το γεύμα που καταναλώνεις στο σχο-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[174]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 174

Page 176: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

λείο;Σπίτι Κυλικείο Σούπερ Μάρκετ Περίπτερο Άλλο (αναφέρετε)…….........................................................……………………………

8. Υπάρχει καθημερινά μαγειρεμένο σπιτικό φαγητό στο σπίτι;Ναι Όχι

9. Ποια από τα παρακάτω γεύματα καταναλώνεις κατά τη διάρκεια της ημέ-ρας; (Μπορείς να διαλέξεις περισσότερες από μια επιλογές.)Πρωινό Δεκατιανό Μεσημεριανό Απογευματινό Βραδινό

10. Πόσο συχνά καταναλώνεις τα παρακάτω τρόφιμα;

Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ο Φ Η « Σ Κ Ε Ψ Ο Υ . . . Μ Ε Σ Ο Γ Ε Ι Α Κ Α ! »

[175]

Κάθε μέρα

Σχεδόνποτέ

Ελαιόλαδο

Φρούτα

Λαχανικά

Γλυκά

Κρέας

Ψάρι

Γάλα

Όσπρια

Ψωμί

Σαλάτα

Φρεσκοστυμμένοιχυμοί

Τυποποιημένοιχυμοί

Ανθρακούχαποτά

Πρόχειρο φαγητό

Καφές

2-3 φορές την εβδ/δα

1 φορά την εβδ/δα

1-2 φορές το μήνα

4-5 φορές την εβδ/δα

11. Με ποιο κριτήριο επιλέγεις το φαγητό σου; (Μπορείς να διαλέξεις πε-ρισσότερες από μια επιλογές.)Θρεπτικές ουσίες Γεύση Διαφήμιση

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 175

Page 177: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Επιλογές της οικογένειας μου Άλλο (αναφέρετε)…………..............................................……………………

12. Προτιμάς να γευματίζεις... παρακολουθώντας τηλεόραση συζητώντας με την οικογένειά σου μόνος σου Άλλο (αναφέρετε)…………….............................................…………………

13. Κάθε πότε γυμνάζεσαι (εκτός σχολείου);Σχεδόν ποτέ 1 φορά την εβδομάδα 2-3 φορές την εβδομάδα 4-5 φορές την εβδομάδα Καθημερινά

14. Η Μεσογειακή Διατροφή επηρεάζει την υγεία μας;Ναι Όχι Δεν γνωρίζω Εάν ναι, πώς επηρεάζει η Μεσογειακή Διατροφή την υγεία μας; ………………………………......................................................................…………………

Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

Παράρτημα B:Τρισδιάσταση Απεικόνιση της Πυραμίδας της

Μεσογειακής Διατροφής (Καλλιτεχνική δημιουργία των μαθητών)

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[176]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 176

Page 178: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Πρακτική και διαθεματική προσέγγιση της ερευνητικής εργασίας στο Λύκειο

Σκουλικαρίτη Σωτηρία Καθηγήτρια Αγγλικών ΠΕ06,

ΓΕΛ Βάρδας, Ηλείαςsskoul@yahoo. com

Α. Το μάθημα της ερευνητικής εργασίας στο Λύκειο. Η ερευνητική εργασία στο Λύκειο είναι ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερομάθημα που αντιμετωπίζει τους μαθητές ως μικρούς ερευνητές καιτους προετοιμάζει για την πορεία τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.Το μάθημα βαθμολογείται και οι μαθητές της Α’ Λυκείου αφιερώνουν2 ώρες την εβδομάδα, ενώ της Β’ Λυκείου 1 ώρα την εβδομάδα. Απο-σκοπεί να οδηγήσει τους μαθητές σε νέες και ενδιαφέρουσες αναζη-τήσεις, προβληματισμούς και απαντήσεις, μέσα από μια συλλογικήδραστηριότητα. Προετοιμάζει για τον τρόπο έρευνας και στοχασμούστα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι στόχοι της εκπαιδευτικήςδιαδικασίας είναι να μάθει στους μαθητές πως:

1. Να κατασκευάζουν ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού ορίζοντα.

2. Να οργανώνουν ιδέες και ερωτήσεις σε ομάδες.

3. Να επωμίζονται ευθύνες.

4. Να βρίσκουν πληροφορίες και απαντήσεις σε ερωτήματα, με επι-στημονικά καταχωρημένες πηγές- βιβλιογραφία και επίσημα στοι-χεία.

5. Να συνεργάζονται με άλλους προς ένα κοινό στόχο.

6. Να βάζουν χρονικά όρια και να τα τηρούν.

7. Να παρουσιάζουν τα τελικά αποτελέσματα με τον καλύτερο τρόπο.

[177]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 177

Page 179: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας βασίζεται στην παιδαγωγικήφιλοσοφία που εκφράζεται από τέσσερις παιδαγωγικές αρχές:⚫ Η αρχή της Διερευνητικής Προσέγγισης στη Μάθηση. ⚫ Η αρχή της Διεπιστημονικής Συνεργασίας των Καθηγητών. ⚫ Η αρχή της Διαφοροποιημένης Προσέγγισης στη Μάθηση. ⚫ Η αρχή της Ομαδικής Συνεργασίας των Μαθητών. Είναι προτιμότερο τα σχολεία να δημιουργούν τμήματα ενδιαφέροντοςκαι όχι αλφαβητικά, έτσι ώστε να υπάρχει κίνητρο για τους μαθητέςνα ασχοληθούν με το θέμα που τους προκαλεί να διερευνήσουν, ναενημερωθούν και να παρουσιάσουν. Συχνά παρατηρείται οι μαθητέςνα αφοσιώνονται σε θέματα που άπτονται των άμεσων ενδιαφερόν-των τους και όχι σε θέματα εγκυκλοπαιδικών γνώσεων. Β. Project Β΄ Λυκείου 2014-2015: «Φωτογραφία – Οι εικόνες που μας σημάδεψαν»Το θέμα επιλέχθηκε με σκοπό να εξοικιωθούν οι συμμετέχοντες με τηνφωτογραφία ως μέσο έκφρασης και δημιουργίας. Η έρευνα σχετίζεταιάμεσα με το μάθημα των Αγγλικών καθώς πολλές απο τις πηγές πουερευνήθηκαν στο διαδύκτιο είναι στα Αγγλικά και περιέχουν αυθεν-τικά υλικά προς επεξεργασία και κατανόηση. Επίσης δόθηκαν στουςμαθητές βιβλία τεχνικής φωτογραφίας στα Αγγλικά για την κατανόησητων οποίων συνεργάστηκαν. Επιπλέον, σχετίζεται με το μάθημα της Πληροφορικής καθώς απαιτεί-ται η χρήση λογισμικού επεξεργασίας κειμένου, προγράμματος πα-ρουσίασης και αναζήτηση στο διαδίκτυο αλλά κυρίως σχετίζεται μετο μάθημα της Ιστορίας καθώς η έρευνα εμπεριέχει σχολιασμό τωνγεγονότων και ιστορικών συνθηκών που «γέννησαν» μια φωτογρα-φία. Η συνδυαστική ικανότητα, όπως την έχουν αναπτύξει οι μαθητέςμέσα από τα μαθήματά τους, ήταν επίσης χρήσιμη στη διάρκεια τηςέρευνας και ετοιμασίας της εργασίας τους. Τα μαθησιακά οφέλη σχετίζονται με την κατανόηση του χώρου τηςφωτογραφίας τόσο ως επάγγελμα όσο και ως χόμπυ. Πιο συγκεκρι-μένα, θα χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους και τα στοιχεία που θασυλλέξουν για να αναλύσουν τους κανόνες που διέπουν μια καλήφωτογράφηση καθώς και θα μελετήσουν μερικές από τις πιο σημαν-τικές και αξιομνημόνευτες φωτογραφίες των τελευταίων ετών. Συνε-

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[178]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 178

Page 180: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

πώς, θα γίνει μια ιστορική αναδρομή που θα βοηθήσει τους μαθητέςνα συγκρατήσουν τα σχετικά ιστορικά γεγονότα. Οι πόροι και ο εξο-πλισμός που χρειάζεται η εργασία είναι:⚫ Αίθουσα υπολογιστών⚫ Internet⚫ Βιβλία φωτογραφίας⚫ DVD player⚫ Αίθουσα προβολών ⚫ Laptop⚫ Προγράμματα παρουσίασης, επεξεργασίας κειμένου και επεξεργα-

σίας φωτογραφίας. ⚫ Φωτογραφικές μηχανές

Γ. Η διαδικασία που ακολουθήθηκεΒήμα 1ο. Παρουσιάστηκε στους μαθητές ένα power point με 40 αποτις πιο διάσημες και συγκλονιστικές φωτογραφίες των τελευταίων100 χρόνων. Ενθαρρύνθηκε η συζήτηση στη διάρκεια της παρουσία-σης, έτσι ώστε κάθε μια από τις 5 ομάδες να επιλέξει 2 φωτογραφίεςγια να τις αναλύσουν τόσο τεχνικά όσο και ιστορικά.

Βήμα 2ο. Με την τεχνική του καταιγισμού ιδεών οι μαθητές κατέληξανστο υποερώτημα της ομάδας τους. Έτσι θα έπρεπε να προσέξουν ώστεη εργασία τους να έχει δύο μέρη: ένα για την απάντηση του υποερώ-τήματός τους και ένα για την ανάλυση των 2 φωτογραφιών που επέ-λεξαν. Τα ερωτήματα στα οποία κατέληξαν ήταν:

1. Ποιές είναι οι σημαντικότερες τεχνικές φωτογράφισης;

2. Ποιοί είναι οι πιο διάσημοι φωτογράφοι των τελευταίων ετών;

3. Ιστορική αναδρομή για την εξέλιξη της φωτογραφίας.

4. Ποιά ήταν η εξέλιξη του εξοπλισμού της φωτογραφίας;

5. Πώς μπορεί η φωτογραφία να επηρεάσει την κοινή γνώμη / συ-ναισθηματικό αντίκτυπο φωτογραφίας;

Βήμα 3ο. Έρευνα σε βιβλία και στο διαδίκτυο. Ανατροφοδότηση καισυζήτηση μέσα στην τάξη.

Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Η Κ Α Ι Δ Ι Α Θ Ε Μ Α Τ Ι Κ Η Π Ρ Ο Σ Ε Γ Γ Ι Σ Η Τ Η Σ Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Η Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[179]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 179

Page 181: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Βήμα 4ο. Εκδρομή στην Πάτρα με στόχο να εφαρμόσουν τις τεχνικέςπου έμαθαν. Προσπάθεια λήψης φωτογραφιών για συμμετοχή σε έκ-θεση φωτογραφίας.

Βήμα 5ο. Επιλογή φωτογραφιών και έκθεση φωτογραφίας στο χώροτου σχολείου.

Βήμα 6ο. Παρουσίαση των εργασιών.

Δ. Η έκθεση φωτογραφίαςΣτα πλαίσια του συγκεκριμένου project αποφασίστηκε να οργανωθείέκεθεση φωτογραφίας των μαθητών στο χώρο του σχολείου. Έγινεεκδρομή σε κοντινή πόλη, την Πάτρα, λόγω έλλειψης οπτικών ερεθι-σμάτων στον τόπο διαμονής τους. Η συμμετοχή των μαθητών ήτανενθουσιώδης και τα καρέ που παρέδωσαν έφτασαν τα 800! Στη δια-δικασία επιλογής των καλύτερων φωτογραφιών συμμετείχαν όσοι μα-θητές επιθυμούσαν, με την επίβλεψη και καθοδήγηση της υπεύθυνηςκαθηγήτριας. Εκτυπώθηκαν 40 φωτογρφίες σε μεγέθυνση και εκτέ-θηκαν στο ισόγειο του σχολείου χωρισμένες σε τρεις κατηγορίες: Μι-κρόκοσμος, Πορτραίτο, Τοπίο.

Ε. ΑποτελέσματαΠαρατηρήθηκε μια αυξημένη συμμετοχή των μαθητών στην πρακτικήπροσέγγιση του θέματος, δηλαδή στη λήψη φωτογραφιών. Η πρακτικήεφαρμογή των κανόνων φωτογράφισης ενίσχυσε τη δημιουργικότηταστα πλαίσια της μαθητικής κοινότητας. Ο τρόπος εργασίας και προ-ετοιμασίας ενίσχυσε το πνεύμα συνεργασίας και δημιούργησε νέουςδεσμούς ανάμεσα στους μαθητές και το θέμα που διερευνούσαν. Ησυζήτηση και η συνεργασία για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, οδή-γησε στην καταγραφή σημαντικών πληροφοριών και στην συμμετοχήόλων των μελών μιας ομάδας. Ορισμένοι μαθητές έδειξαν ενδιαφέρονγια τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την φωτογραφία.

ΒιβλιογραφίαBendavid-Val, L. (2001). The photographs. National Geographic Society, USA.

National Geographic (2003). 100 best wildlife pictures. NGS, USA.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[180]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 180

Page 182: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Αρβανιτόπουλος, Κ. (2013). Οδηγίες διδασκαλίας project στην Α’και Β’ τάξηΛυκείου. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://edu. klimaka. gr/leitoyr-gia-sxoleivn/lykeio/1642-erevnhtikha-ergasia-project. html [Ανακτή-θηκε 20 Σεπτεμβρίου 2014].

Ηλιάδης, Ν. & Βουτσινός, Γ (2007). Τεχνολογία Α’ Λυκείου. Οργανισμός εκ-δόσεως διδακτικών βιβλίων. Αθήνα.

Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Η Κ Α Ι Δ Ι Α Θ Ε Μ Α Τ Ι Κ Η Π Ρ Ο Σ Ε Γ Γ Ι Σ Η Τ Η Σ Ε Ρ Ε Υ Ν Η Τ Ι Κ Η Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[181]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 181

Page 183: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Η εκπαιδευτική επίσκεψη σε χώρους εργασίας ως μεθοδολογικό εργαλείο

βιωματικής μάθησης και επαγγελματικήςανάπτυξης των μαθητών

Δήμητρα Σταυροπούλου, Καθηγήτρια Τεχνολογίας ΠΕ 17. 05,

[email protected]

Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις είναι καινοτόμες δράσεις που προ-σφέρουν μια διαφορετική προσέγγιση της γνώσης. Η ανάγκη γιαανοιχτές διδακτικές διαδικασίες δημιουργήθηκε από τις σύγχρονεςαντιλήψεις για την πολυπλοκότητα της νοημοσύνης, την αξιοποί-ηση της εμπειρίας, την αποτελεσματικότητα της εργασίας σε ομά-δες, την ενιαιοποίηση της γνώσης, την διαθεματικότητα, τηνδιεπιστημονικότητα.

Αναπτύσσονται, οργανώνονται και συντονίζονται από τον εκπαιδευ-τικό, παράλληλα και συμπληρωματικά με τις συμβατικές διδακτικέςμεθόδους και αποτελούν πολύτιμα εργαλεία εκπαιδευτικής τεχνικήςστην μαθητοκεντρική διδασκαλία. Αποτελούν οργανωμένες εκπαιδευ-τικές δραστηριότητες σχεδιασμένες να επιτύχουν συγκεκριμένους στό-χους σε επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων, με επίσκεψη στοπεδίο και εμπλοκή των μαθητών με το καθαυτό αντικείμενο της μά-θησης, μια εναλλακτική παιδαγωγική τεχνική, μέσα από βιωματικήπροσέγγιση της μάθησης και της απόκτησης εμπειρίας. Πραγματοποιούνται οποτεδήποτε μέσα στο διδακτικό έτος, έως εννέα(9) ανά τάξη, με διάρκεια μίας ή περισσοτέρων διδακτικών ωρών. Οχρόνος πραγματοποίησης μπορεί να παραταθεί έως και δύο ώρεςπέραν του ωραρίου λειτουργίας του σχολείου (ΥΑ 129287/Γ2/ΦΕΚ2769/Β/2. 12. 2011). Οι επισκέψεις αναφέρονται σε συγκεκριμένηενότητα των διδακτικών αντικειμένων του αναλυτικού προγράμματος

[182]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 182

Page 184: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

και πραγματοποιούνται σε διάφορους που έχουν σχέση με τα διδα-σκόμενα μαθήματα ειδικότητας, όπως: επιστημονικής, ιστορικής, θρη-σκευτικής, πολιτιστικής και περιβαλλοντικής αναφοράς, εκθέσεις,δημοτικές βιβλιοθήκες, αξιοθέατα, φυσιολατρικές λέσχες, επιμελητή-ρια, επιστημονικούς συλλόγους, κέντρα νεότητας, παραγωγικές μο-νάδες, επιχειρήσεις, επαγγελματικούς χώρους κ. ά. Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις δεν υλοποιούνται μόνο την ημέρα που οιμαθητές επισκέπτονται το πεδίο. Το σημαντικό στοιχείο που θα πρέπεινα εντοπιστεί σε αυτό το αρχικό στάδιο είναι το γεγονός, ότι η τεχνικήαυτή περιλαμβάνει δύο στάδια: το στάδιο προετοιμασίας και το στάδιουλοποίησης στο χώρο της επίσκεψης. Η κάθε επίσκεψη αποτελεί ένα πρόγραμμα στα πλαίσια του οποίου,πρέπει να υπάρξουν αποφάσεις και ενέργειες σχετικά με το ποιός θαείναι ο χώρος που θα επισκεφτούν οι μαθητές, ποιοί οι εκπαιδευτικοίστόχοι της επίσκεψης, ποιό είναι το υλικό και οι δραστηριότητες τιςοποίες θα προετοιμάσουν οι μαθητές σε συνεργασία με τον καθηγητή,η συμφωνία με τους υπευθύνους του χώρου για την επίσκεψη και τοπεριεχόμενο της. Αποτελούν μια σύνθετη εκπαιδευτική τεχνική, ηοποία συνδυάζει θεωρία και βιωματική δράση, διδασκαλία και συμ-μετοχή των μαθητών, προετοιμασία «εντός» της τάξης και υλοποίηση«εκτός», στο πεδίο. Παράλληλα, απαιτούν έναν πολύ προσεκτικό σχε-διασμό για να μπορούν να ανταποκριθούν στο στόχο τους και να μηνείναι απλώς ψυχαγωγικές δραστηριότητες.

Πλεονεκτήματα εκπαιδευτικών επισκέψεων⚫ Συνδέεται η θεωρητική διδασκαλία με τη καθημερινή πράξη. ⚫ Συμπληρώνονται οι θεωρητικές γνώσεις με νέες γνώσεις πρακτικού

χαρακτήρα. ⚫ Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των μαθητών και καθίσταται πιο ενδια-

φέρουσα και πιο παραστατική η μαθησιακή διαδικασία.

Συμβατότητα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα: Αφορά σε όλα τα μαθή-ματα και όλες τις τάξεις του εκπαιδευτικού συστήματος.

Είδη Εκπαιδευτικών επισκέψεων:1. Προπαρασκευαστικές: όταν προηγείται η επίσκεψη προκειμένου να

αποκτήσουν εικόνες και παραστάσεις οι μαθητές, και έπεται η δι-δασκαλία στην τάξη

Η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Ε Χ Ω Ρ Ο Υ Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[183]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 183

Page 185: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

2. Επισκέψεις με συνδυασμό διδασκαλίας στο χώρο επίσκεψης: κατάτη διδασκαλία γίνεται χρήση των εγκαταστάσεων ή των αντικειμέ-νων του χώρου επίσκεψης

3. Επισκέψεις μετά τη διδασκαλία του μαθήματος: έπονται της σχετικήςδιδασκαλίας στην τάξη και αποσκοπούν στη συμπλήρωση ή επα-νάληψή της.

Ο προσδιορισμός της ιδέαςΣτα πλαίσια του Ελληνικού Εκπαιδευτικού συστήματος η οργάνωσηεκπαιδευτικών επισκέψεων αποτελεί κυρίως πρωτοβουλία του εκπαι-δευτικού. Οι προτάσεις γίνονται στην αρχή του σχολικού έτους ώστενα διαμορφωθεί ο ετήσιος προγραμματισμός με την σύμφωνη γνώμητης σχολικής μονάδας. Ο καθηγητής αφού προσδιορίσει τον εκπαιδευτικό σκοπό για να σχη-ματοποιήσει πλήρως την ιδέα, οφείλει να προσδιορίσει:(α) την ομάδα των μαθητών που θα πραγματοποιήσει την επίσκεψη.

Συνήθως ο αριθμός δεν πρέπει να ξεπερνάει τα (20) είκοσι άτομα. (β) τους εκπαιδευτικούς στόχους που πρέπει να καλυφθούν. (γ) το είδος της επίσκεψης. Εάν η επίσκεψη γίνει στα πλαίσια νομού,

τότε καλύπτεται εντός μονοήμερης εκπαιδευτικής δραστηριότητας. (δ) τα άλλα μέλη της ομάδας.

Παιδαγωγικοί στόχοι1. επίπεδο δεξιοτήτων⚫ στην ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης⚫ στην ενεργοποίηση της δημιουργικότητας των μαθητών αλλά και

των εκπαιδευτικών τους. ⚫ στην ενίσχυση της συμμετοχής και της παρατηρητικότητας. ⚫ στην ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων, όπως η καταγραφή πλη-

ροφοριών, η διατύπωση ερωτημάτων, η επεξεργασία των απαντή-σεων, η εξαγωγή συμπερασμάτων.

⚫ στην ανάπτυξη και ενίσχυση μηχανισμών καταγραφής και αξιολό-γησης της «εμπειρίας» όπως η δημιουργία ημερολογίου, οι φωτο-γραφίες κ. α.

⚫ στην απόκτηση δεξιοτήτων κοινωνικής συμπεριφοράς από τηνεπαφή των μαθητών με διάφορους εξωσχολικούς παράγοντες.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[184]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 184

Page 186: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

2. επίπεδο στάσεων⚫ προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μαθητών για την εκπαιδευτική

διαδικασία ώστε η εκπαίδευση να γίνεται περισσότερο ελκυστική. ⚫ ενίσχυση της θετικής αντίληψης για την συλλογική προσπάθεια μέσω

της βιωματικής δράσης. ⚫ ευαισθητοποίηση των μαθητών για τον κόσμο των επιχειρήσεων,

καλλιέργεια του επαγγελματικού προσανατολισμού με την προετοι-μασία των μαθητών για τις ανάγκες και την ένταξή τους στην αγοράεργασίας.

3. επίπεδο γνωστικού αντικειμένου, εφαρμογής γνώσεωνΑνάλογα με το γνωστικό αντικείμενο και το αναλυτικό πρόγραμμα. Μελέτη περίπτωσης στα πλαίσια του Σχολικού Επαγγελματικού Προσα-νατολισμού με θέμα «επίσκεψη σε επαγγελματικό χώρο»:⚫ συνδέεται η σχολική καθημερινότητα με την επαγγελματική πραγ-

ματικότητα (δίνεται η επαγγελματική διάσταση των επιμέρους μαθη-μάτων)

⚫ η διδασκαλία έχει καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα όταν συνδέ-εται με την καθημερινή επικαιρότητα, με πραγματικές συνθήκες καισύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα (σύνδεση θεωρίας-πράξης).

⚫ υλοποιείται έρευνα για τις προϋποθέσεις, το σχεδιασμό και την υλο-ποίηση μιας επιχείρησης.

⚫ κατανόηση του τρόπου λειτουργίας μιας σύγχρονης, επιτυχημένηςεπιχείρησης.

⚫ άμεση επαφή με εργαζόμενους διαφόρων ειδικοτήτων και εκπαιδευ-τικών κατηγοριών.

⚫ γνώση των συνθηκών εργασίας, των εκπαιδευτικών προσόντων,των οικονομικών απολαβών και των προοπτικών των εργαζομένωνσε επιχειρήσεις.

Μέσα επίτευξης στόχωνΗλεκτρονικοί υπολογιστές, σύνδεση στο διαδίκτυο, φωτοτυπίες φύλ-λων εργασίας, σχολικό εγχειρίδιο, φωτογραφική μηχανή, βιντεοκά-μερα, ερωτηματολόγια, συνέντευξη. Κατά τη διάρκεια των εκπαι-δευτικών επισκέψεων μπορεί να διανέμεται έντυπο και ηλεκτρονικόυλικό (φυλλάδια, αφίσες και άλλο υλικό) που θα έχει παραχθεί στο

Η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Ε Χ Ω Ρ Ο Υ Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[185]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 185

Page 187: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

πλαίσιο της εκπαιδευτικής επίσκεψης ή θα παρέχεται από τους χώρουςεπίσκεψης ή από τις επιχειρήσεις (prospectus κ. ά. ).

Μεθοδολογία οργάνωσης επίσκεψηςΜια επίσκεψη ή μια εκπαιδευτική εκδρομή απαιτεί πολύ καλή προετοι-μασία σε δύο επίπεδα:

1. Πρακτικό μέρος. Αφορά την αδειοδότηση, την εξασφάλιση μεταφορικών μέσων για τηνασφαλή μετάβαση και επιστροφή των μαθητών, την τακτοποίηση τωνλεπτομερειών με τον φορέα υποδοχής, κ. λπ.

α. Τυπικές διαδικασίες⚫ εξέταση όλων των παραμέτρων διενέργειας της εκδρομής (τρόπος

και κόστος μετάβασης, επιστροφή κλπ) και έγκριση από το διευθυντήτης σχολικής μονάδας

⚫ συναίνεση από τον Σχολικό Σύμβουλο Παιδαγωγικής ευθύνης⚫ συλλογή υπογεγραμμένων υπεύθυνων δηλώσεων από τους γονείς

ή κηδεμόνες των μαθητών ότι τους επιτρέπουν τη συμμετοχή.

β. Ουσιαστικές διαδικασίες⚫ Εξασφάλιση μεταφορικού μέσου: σε κάθε περίπτωση, θα απαιτηθεί

να μετακινηθούν οι μαθητές με λεωφορείο. Θα πρέπει να εξασφαλι-στεί το μέσο μεταφοράς ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών (1, 2ή περισσότερα λεωφορεία) και με βάση τις υπάρχουσες οδηγίες τουΥπουργείου Παιδείας για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επι-σκέψεων. Θα μπορούσε να συνδυαστεί και με άλλες εκπαιδευτικέςδραστηριότητες ή θα μπορούσε να ενταχθεί στα πλαίσια μίας πο-λυήμερης εκδρομής. Για περίπτωση απομάκρυνσης από την έδρατου σχολείου, απαιτείται έγγραφη συναίνεση των γονέων. Τέλος,απαραίτητη είναι η εξασφάλιση συνοδών καθηγητών ώστε να είναιαρκετοί για τον αριθμό των μαθητών που θα πραγματοποιήσουν τηνεπίσκεψη, αλλά και για την τήρηση των κανόνων ασφαλείας.

⚫ Οργάνωση των μαθητών: σε ορισμένους χώρους είναι δυνατή η πα-ρουσία πολλών μαθητών ταυτόχρονα, όμως στους περισσότερουςμόνο λίγοι μπορούν κάθε φορά να βρίσκονται μαζί. Σε κάθε περί-πτωση, η παρουσία του συνόλου των μαθητών σε ένα χώρο αντεν-δείκνυται, γιατί δεν θα γίνεται κατανοητή η ξενάγηση και αναιρείται

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[186]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 186

Page 188: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της επίσκεψης. Για το σκοπό αυτό θαπρέπει να χωριστούν οι μαθητές σε μικρότερα τμήματα (όχι μεγαλύ-τερα των 25 ατόμων), έτσι ώστε να υπάρχει οπτική και ακουστικήεπαφή με τον ξεναγό.

⚫ Ορισμός ημερομηνίας και ώρας: προηγείται της επίσκεψης κατά του-λάχιστον ένα μήνα.

⚫ Κανόνες ασφαλείας και οδηγίες για την πραγματοποίηση της επί-σκεψης.

2. Επιστημονικό μέρος. Προετοιμασία πριν την επίσκεψη - Σχεδιασμός εκπαιδευτικής διαδι-κασίας. ⚫ διατύπωση των στόχων της επίσκεψης στους μαθητές και της σπου-

δαιότητας του χώρου. ⚫ δίνουμε την δυνατότητα στην τάξη να συγκεντρώσει πληροφορίες

για τον τόπο της επίσκεψης (π. χ. διαδίκτυο). ⚫ ανάπτυξη συλλογικών δράσεων (χωρισμός ομάδων και ανάληψη

καθηκόντων από κάθε ομάδα) ή ατομικών εργασιών, επιλογή δρα-στηριοτήτων (π. χ. δημιουργία ερωτηματολογίου, φωτογράφηση,βιντεοσκόπηση, σημειώσεις κ.α.).

⚫ εξασφάλιση απαραίτητου εξοπλισμού (βιντεοκάμερα, φωτογραφικήμηχανή).

⚫ στην τελευταία συνάντηση της ομάδας και πριν υλοποιηθεί η επί-σκεψη, ανατίθενται οριστικά οι υποχρεώσεις των μαθητών, σε ατο-μικό ή συλλογικό επίπεδο, ώστε η επαφή τους με τον κόσμο τηςεργασίας να αποδειχθεί πολύτιμη εμπειρία στην μελλοντική τους δια-δικασία ένταξης σ’ αυτόν, ενώ «η επιστροφή» στο σχολείο να απο-τελεί το πιο αποτελεσματικό εργαλείο διάχυσης του προγράμματος.

⚫ διανέμεται ενημερωτικό φυλλάδιο που έχει φτιαχτεί από τον εκπαι-δευτικό με βάση το οποίο οι μαθητές ενημερώνονται για το πλήρεςπρόγραμμα της επίσκεψης.

⚫ το εκπαιδευτικό πρόγραμμα γνωστοποιείται έγκαιρα στους μαθητέςκαι ξεκινά η σχετική προετοιμασία των μαθητών, με τη βοήθεια τουυπεύθυνου καθηγητή, που διαρκεί τουλάχιστον δεκαπέντε ημέρεςπριν από την πραγματοποίηση της επίσκεψης.

Η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Ε Χ Ω Ρ Ο Υ Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[187]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 187

Page 189: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Πραγματοποίηση της επίσκεψης

Τα παιδιά συγκεντρώνονται στο χώρο του σχολείου και αναχωρούνγια τον τόπο επίσκεψης. Μόλις φτάσουν και αφού τους υποδεχτεί ουπεύθυνος με τον οποίο ο καθηγητής έχει οργανώσει την επίσκεψη :⚫ γίνεται παρουσίαση του χώρου,⚫ στη συνέχεια πραγματοποιείται ξενάγηση,⚫ ακολουθεί συζήτηση με βάση τις ερωτήσεις και τα θέματα που έχουν

ετοιμάσει οι μαθητές,⚫ καταγραφή στοιχείων, απαντήσεων, οι μαθητές κρατούν σημειώσεις,

ακολουθεί συζήτηση. ● παράλληλα γίνεται καταγραφή στοιχείων, απαντήσεων στο ερωτη-

ματολόγιο, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση.

Μετά την επίσκεψη – Αξιολόγηση - ΑνατροφοδότησηΑκολουθεί συζήτηση στην τάξη, έλεγχος κατανόησης, εξαγωγή συμ-περασμάτων, αξιολόγηση, ανατροφοδότηση. ⚫ Για την αξιολόγηση του βαθμού κατανόησης των στόχων της επί-

σκεψης, είναι καλό να ζητηθεί μία εργασία (τι είδαν οι μαθητές, πώςεξηγούνται αυτά που είδαν κ.τλ.). Θα μπορούσαν επίσης να ανατε-θούν εργασίες για το σπίτι που να αφορούν συγκεκριμένα θέματααναφορικά σε αυτήν π.χ. πληροφορίες για τις πιστοποιήσεις προϊόν-των.

⚫ Παρουσίαση της δράσης στην σχολική κοινότητα. ⚫ Αποστολή ευχαριστήριας επιστολής στους υπεύθυνους του τόπου

επίσκεψης και αξιολόγηση της όλης δραστηριότητας από τους μα-θητές.

Κίνδυνοι αποτυχίαςΗ στοχοθεσία, ο σχεδιασμός και η οργάνωση μιας τέτοιας δραστηριό-τητας πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και να δίνεται έμφαση στηλεπτομέρεια, γιατί οι αστάθμητοι παράγοντες είναι άπειροι. Χαρακτη-ριστικά παραδείγματα:⚫ Μία καθυστέρηση στο πρόγραμμα μπορεί να ακυρώσει κάποια κομ-

μάτια της δραστηριότητας που έχουν οργανωθεί, να καθυστερήσειάλλα ή απλά να παρακωλύσει την όλη δραστηριότητα οδηγώνταςσε αποτυχία.

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[188]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 188

Page 190: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

⚫ Άτομα που έχουν αναλάβει την παρουσίαση της δραστηριότητας ήτην ξενάγηση των μαθητών και τα οποία μπορεί να γνωρίζουν άπει-ρες πληροφορίες γι’ αυτό που καλούνται να παρουσιάσουν, αλλάνα μην έχουν την παιδαγωγική κατάρτιση να τα παρουσιάσουνστους μαθητές.

⚫ «Αποπλαισίωση». Στους μαθητές είναι βαθιά ριζωμένη η κουλτούρα:« εκπαιδευτική επίσκεψη = εκδρομή = παιχνίδι»! Η απουσία της σχο-λικής αίθουσας, του δασκάλου που παρουσιάζει το γνωστικό αντι-κείμενο, το πλήθος ερεθισμάτων (σχετικών και άσχετων με τογνωστικό αντικείμενο) φαίνεται να τους αποσυντονίζει και είναι έναβασικό στοιχείο που πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει μία καλάσχεδιασμένη εκπαιδευτική επίσκεψη σε αποτυχία. Μαθητές, αλλάπολλές φορές και εκπαιδευτικοί, είναι τόσο συνηθισμένοι στη ρου-τίνα του σχολείου, που αντιλαμβάνονται ακόμα και την απλή αλλαγήπεριβάλλοντος ως κάτι τελείως διαφορετικό από την εκπαιδευτικήδιαδικασία. Η διδακτική επίσκεψη σπάει τη ρουτίνα, προσφέρει μίαδιαφορετική νότα. Αλλά πολλές φορές αποπλαισιώνει την όλη δια-δικασία εις βάρος της μάθησης.

Γνωστικό αντικείμενο:Σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός

Φύλλο εργασίας«Εξερευνώντας ένα χώρο εργασίας»

«Γνωρίζοντας ένα συσκευαστήριο αγροτικών προϊόντων»

Στόχος της επίσκεψης: Να δοθεί στους μαθητές η ευκαιρία να δρα-στηριοποιηθούν στα πλαίσια του ανοίγματος του σχολείου στην κοι-νωνία και στην αγορά εργασίας, συγχρόνως δε να τους δοθεί ηδυνατότητα να εργαστούν σε ομάδες, να αναλάβουν πρωτοβουλίες,να δημιουργήσουν δεσμούς με το κοινωνικό και εργασιακό περιβάλ-λον, να συμβάλλουν στην επαγγελματική τους ανάπτυξη.

Μεθοδολογία: ομαδοσυνεργατική μέθοδοςΠροετοιμασία επίσκεψης (1 διδακτική ώρα ΣΕΠ). Ενημέρωση των μα-θητών για την επιχείρηση, κατάρτιση ερωτηματολογίου προκειμένουνα συλλέξουν πληροφορίες και τέλος χωρισμός σε ομάδες εργασίαςώστε η επίσκεψή τους να αποβεί αποτελεσματικότερη.

Η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Ε Χ Ω Ρ Ο Υ Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[189]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 189

Page 191: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Υλοποίηση της δράσης. Κατά την επίσκεψη στο χώρο εργασίας θαλειτουργήσουν με τις εξής ομάδες εργασίας

Α΄ ομάδα, οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για την φωτογράφιση και τηνβιντεοσκόπηση των χώρων εργασίας

Β΄ ομάδα, οι μαθητές παίρνουν συνέντευξη από τον υπεύθυνο της επι-χείρησης και τους εργαζόμενους σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο πουέχουν καταρτίσει

Γ΄ ομάδα, οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για την τήρηση του ημερολογίουεπίσκεψης και την επεξεργασία των στοιχείων του ερωτηματολογίου

Δ΄ ομάδα, παρουσίαση των αποτελεσμάτων της δράσης στην επόμενηδιδακτική ενότητα. Μόλις τελειώσει η ξενάγηση, ένας από τους μαθητές αναλαμβάνει ναευχαριστήσει τον υπεύθυνο της επιχείρησης για την εμπειρία που τουςπροσέφερε.

Αξιολόγηση – ανατροφοδότηση. Στην επόμενη διδακτική ώρα ΣΕΠστη τάξη, οι μαθητές θα συζητήσουν για την εμπειρία που απέκτησανκαι οι ομάδες θα εκθέσουν αναλυτικά τις εργασίες τους με σκοπό ναγίνει αφομοίωση των πληροφοριών μέσα από την κριτική θεώρησήτους και τη μετατροπή τους σε χρήσιμη γνώση ανάλογα με τις ανάγκεςτου κάθε μαθητή.

ΒιβλιογραφίαΚουτσούκος, Μ. (2012). Σημειώσεις του Μαθήματος Διδακτική Μαθημάτων

Ειδικότητας. ΑΣΠΑΙΤΕ Θεσσαλονίκης

Ματσαγγούρας, Η. (2012). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Εννοι-οκεντρική Αναπλαισίωση και Σχέδια εργασίας. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη.

Ματσαγγούρας, Η. , (1987). Ομαδοκεντρική  διδασκαλία και μάθηση: Θεωρίακαι πράξη της διδασκαλίας κατά ομάδες. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη.

Ματσαγγούρας, Η. , (1994). Στρατηγικές διδασκαλίας: Από την πληροφό-ρηση στην κριτική σκέψη. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη.

Μουρατιάν, Ζ. (2004). Τα σχέδια εργασίας στην τάξη και στην πράξη. Αθήνα,Εκδόσεις Πατάκης.

Πάσχος, Β. (2007). Στοιχεία Διδακτικής και Παιδαγωγικής. Αθήνα, Εκδόσεις

Κ Α Λ Ε Σ Π Ρ Α Κ Τ Ι Κ Ε Σ

[190]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 190

Page 192: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

Πατάκης. Πλαγιανάκος, Σ. (1999). Διδακτική Επαγγελματικών Μαθημάτων. Τόμος Α.

Εκδόσεις Έλλην. Πλαγιανάκος, Σ. (1999). Διδακτική Επαγγελματικών Μαθημάτων. Τόμος Β.

Εκδόσεις Έλλην. Ρόντος, Κ. και Παπάνης, Ε. (2007). Οι τεχνικές του καλού ερωτηματολόγιου.

Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρη.

Η Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Σ Κ Ε Ψ Η Σ Ε Χ Ω Ρ Ο Υ Σ Ε Ρ Γ Α Σ Ι Α Σ

[191]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 191

Page 193: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 192

Page 194: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

COVER:Layout 1 05/02/2016 11:37 ΠΜ Page 1