Η τέχνη και ο πολιτισμός εν έτη 2015

Η ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΝ ΕΤΕΙ 2015

Ζούμε σε μία περίοδο κυριαρχίας της αστικής προπαγάνδας. Εντός λοιπόν, αυτού του

συστήματος που δημιουργεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, τους πολέμους, την

εκμετάλλευση, την πείνα και χίλια άλλα, τα πάντα αξιοποιούνται στον βωμό του κέρδους.

Ο πολιτισμός και η τέχνη που είναι στοιχεία έκφρασης του ανθρώπου, προφανώς και δεν θα

μπορούσαν να παράγονται ανεξάρτητα από την κυρίαρχη πολιτική και να γίνουν εργαλεία στα χέρια

της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, δηλαδή η τέχνη της εσωστρέφειας και του ατομισμού, ως νάρκωση και

ανακούφιση, η τέχνη ως αυνανισμός. Από την ερμηνεία του «Άξιον Εστί» από τον Σάκη Ρουβά, όπου

είδαμε έναν εμπορικό καλλιτέχνη να ερμηνεύει ένα έργο που εκφράζει την πονεμένη μνήμη του λαού,

μέχρι την δήλωση υποστήριξης διάφορων καλλιτεχνών (πχ. Βάνα Μπάρμπα, Στέλιος Ρόκκος) της

ομότεχνής τους Ρουσλάνα που πήρε μέρος σε μία πορεία αλληλεγγύης για μία «ειρηνική» Ουκρανία.

Μάλλον οι εκφραστές του κυρίαρχου καλλιτεχνικού ρεύματος στην Ελλάδα δεν έχουν κάτι να πουν

κάτι για την ανεργία ενάμιση εκατομμυρίου συμπολιτών τους, για τις δολοφονίες μεταναστών στην

μεσόγειο, για την καταστολή στις Σκουριές, γιατί η πολιτική δεν είναι μέρος της δουλειάς τους. Αλλά

από ότι φαίνεται, όσοι δηλώνουν πως η πολιτική δεν έχει καμιά σχέση με τη καλλιτεχνική τους δουλειά,

αναπαράγουν τη κυρίαρχη πολιτική στις χειρότερες εκφάνσεις της.

Η ηγεμονία της αστικής τάξης πέρα από το επίπεδο της οικονομίας, έρχεται άμεσα και στο

επίπεδο της ιδεολογίας και του πολιτισμού. Πως προάγεται όμως η αστική ιδεολογία? Η επικράτηση

του αστικού πολιτισμού μέσω της προπαγάνδας των ΜΜΕ, της ανάπτυξης της τεχνολογίας, της

εμπορευματοποίησης της τέχνης και της διάδοσης τυποποιημένων αγαθών οδήγησε σε έναν

πρότυπο τρόπο ζωής για τις μάζες, την λεγόμενη μαζική κουλτούρα. Βλέπουμε δεκάδες ταινίες κάθε

χρόνο που μας πλασάρουν την ωραιοποίηση της κοινωνίας, τα happy end, ακόμα και την «λύση»

του αμερικάνικου ονείρου. Ακούμε παντού τραγούδια χαμηλού επιπέδου που καλλιεργούν την ιδέα

της βραδινής διασκέδασης, και του life style των μπουζουκιών. Παρακολουθούμε παραστάσεις με

ηθοποιούς «περσόνες» που δείχνουν μια πιστή αναπαράσταση μιας κοινωνίας που δεν μπορεί να

αλλάξει. Ακόμα και η φόρμα των καλλιτεχνών που παρουσιάζονται, προπαγανδίζουν τα πρότυπα

συμπεριφοράς και εμφάνισης που «πρέπει» να έχει κάποιος. Επιπλέον, οι ταξικές αντιθέσεις

εμφανίζονται ως αντίθεση του καλού χαρακτήρα με τον κακό. Όλα αυτά μας τοποθετούν σε μία

κοινωνική σύμβαση ενός ανθρώπου-καταναλωτή άρρηκτα συνδεδεμένο με τον ατομικό δρόμο και

τις επιφανειακές σχέσεις. Όλα υπεραπλουστεύονται και αποσπούν τη μάζα από την ταξική πάλη.

Σήμερα, όμως που ζούμε μια βαθιά κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, που οι ταξικές

αντιθέσεις ολοένα και μεγαλώνουν τι πολιτισμό θέλουμε? Πως θα οργανώσουμε την πολιτιστική μας

παρέμβαση ώστε να δώσουμε τροφή για σκέψη στον λαό αντί να τον κοιμίσουμε? Πως θα

δημιουργήσουμε τους όρους ώστε να ανεξαρτητοποιηθεί η τέχνη από το σύστημα της κερδοσκοπίας

? Γιατί στην εποχή που ζούμε έχει περιοριστεί στο ρόλο του καταφύγιου, της απόδρασης από την

πραγματικότητα και δε γίνεται όπλο για να την αλλάξει?

Η ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ

Οι εποχές της φρίκης τραγουδούν τα τραγούδια της φρίκης, έλεγε ο Μπέρτολτ Μπρέχτ. Εδώ

αναγνωρίζουμε την άμεση σχέση που μπορεί να έχει η κουλτούρα, ο πολιτισμός και τελικά η τέχνη ως

μέσο έκφρασής τους με τις κοινωνικοπολιτικές διεργασίες που διαμορφώνουν το σκηνικό μέσα στο

οποίο γεννιέται. Επειδή ακριβώς η Ιστορία και η ίδια η ταξική πάλη έχει συνέχειες και τομές, η ίδια η

τέχνη και τα ρεύματα και οι πρωτοπορίες της έχουν και αυτά υφέσεις και καμπές. Η Ιστορία έρχεται

εδώ να μας θυμίσει πως μετά από μία μεγάλη κοινωνική έκρηξη ή γενικότερα μία έντονη κοινωνική

τομή έρχεται να γεννηθεί μία καλλιτεχνική πρωτοπορία και πιθανώς, να εκφραστεί και σε μαζικό

ρεύμα. Από την ίδια την Αστική επανάσταση και τον Διαφωτισμό μέχρι τον Κονστρουκτιβισμό της

Ρωσικής πρωτοπορίας στην Σοβιετική ένωση. Κάπου εδώ, έρχονται να μας γεννηθούν κάποια πιο

συγκεκριμένα ερωτήματα για το σημερινό σκηνικό που έρχεται μετά από την ήττα του κομμουνιστικού

κινήματος τον 20ο αιώνα και σηματοδοτείται με το τέλος του τέλους της ιστορίας και την ανελέητη

επέλαση του αστισμού. Πιο συγκεκριμένα όμως, βρισκόμαστε και σε μία περίοδο δομικής κρίσης του

καπιταλισμού και βαθιών και έντονων ζυμώσεων των μαζών, αυτή η κατάσταση γεννάει κινδύνους

αλλά και δυνατότητες. Έχουμε δει τις τάσεις χειραφέτησης να έρχονται να εκφραστούν μέσα από

έντονες κινηματικές διεργασίες, από τον Δεκέμβρη του 2008 και το Αγανακτισμένο Σύνταγμα, μέχρι

τον αγώνα για Γή και Ελευθερία στο Κομπανί και την Γάζα, την Αντιφασιστική πάλη στην Ανατολική

Ουκρανία και την εξέγερση στην Βοσνία του 2014. Εδώ ακριβώς, ερχόμαστε να ρωτήσουμε: Υπάρχει

κάποια πολιτιστική έκφραση αυτής της κατάστασης; Υπάρχει κάποια καλλιτεχνική πρωτοπορία της

γενιάς της κρίσης; Τέλος πάντων υπάρχει επαναστατική, ριζοσπαστική, απελευθερωτική,

χειραφετητική ή έστω προοδευτική τέχνη εν έτει 2015;

Ο Σέρτζιο Ορτέγκα, συνθέτης του El Pueblol Unido, έχει πει ότι «…δεν μπορεί να υπάρξει

επαναστατικό κίνημα χωρίς να στηρίζεται σε ένα αληθινό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό ρεύμα μαζικό

και ποιοτικό…»..Δεν μπορούμε παρά να συνυπογράψουμε. Το πρώτο όμως που βάζει ο Ορτέγκα σε

αυτή τη φράση είναι το «επαναστατικό κίνημα και η ύπαρξη του, χωρίς αυτό δεν μπορεί και από την

άλλη να δημιουργείται αληθινό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό ρεύμα. Οπότε εδώ μελετάμε μία διπλή

σχέση κινήματος και πολιτιστικού ρεύματος. Οπότε αφού σήμερα δεν υπάρχει συγκροτημένο πολιτικό

επαναστατικό κίνημα, λογικό είναι να επικρατεί και μία αντίστοιχη κατάσταση και στον πολιτισμό και

τις πρωτοπορίες του. Όμως από την άλλη υπάρχει και η επιρροή της ίδιας της τέχνης στο κίνημα και

η διαμόρφωση δράσεων μέσα από τον πολιτισμό χωρίς απαραίτητα να συγκροτούν ένα

συγκεκριμένο ρεύμα η κάποια συγκεκριμένη πρωτοπορία. Χαρακτηριστικό είναι το αντιφασιστικό

καραβάνι για την Ουκρανία το οποίο διοργανώθηκε από το συγκρότημα Banda Bassoti

συνοδευόμενο από πρόγραμμα συναυλιών του συγκροτήματος στην ανατολική Ουκρανία και την

Ρωσία, ένα συγκρότημα με άμεσο πολιτικό, επαναστατικό στοίχο που ήρθε και επηρέασε μέσα από

την μουσική και την δράση του το ίδιο το κίνημα. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να σας δείξουμε

μερικές εκφράσεις της σημερινής προοδευτικής ή ακόμα και επαναστατικής τέχνης στην μορφή που

εκφράζεται και να προβληματιστούμε με βάση αυτά, για πιθανές τάσεις συγκρότησης κάποιου

μαζικού ρεύματος.

Η δικιά μας αριστερά οφείλει να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και τα νέα μέσα και να

προωθήσει τις σύγχρονες μορφές έκφρασης χειραφετητικής τέχνης και πολιτισμού, πολεμώντας

παράλληλα την συντηρητική κουλτούρα και τον πολιτισμό της σήψης και του εκφυλισμού που μας

προορίζει ο ταξικός εχθρός.

Ας ανατρέξουμε λίγο στην ιστορία!! Η Οκτωβριανή επανάσταση άφησε πίσω τις δικές τις

καλλιτεχνικές πρωτοπορίες και τα δίκά τις πολιτιστικά ρεύματα.

«Από σήμερα, μαζί με την κατάλυση του τσαρικού καθεστώτος, καταργείται η ύπαρξη της τέχνης

στις αποθήκες και τα ντοκ του ανθρώπινου πνεύματος […] Οι πίνακες να απλωθούν από σπίτι σε

σπίτι, πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, σαν ουράνια τόξα από πολύτιμους λίθους, για να

χαροποιούν και να εξευγενίζουν το βλέμμα του διαβάτη […] Όλη η τέχνη στο λαό!» γράφει ο

Μαγιακόφσκι το 1917 στο «ψήφισμα αρ.1 για τον εκδημοκρατισμό των τεχνών».

Η Ρώσικη πρωτοπορία:

Ο όρος «Ρώσικη Πρωτοπορία» δόθηκε από τους ιστορικούς της τέχνης μεταγενέστερα και αφορά

το σύνολο των καλλιτεχνικών κινημάτων και ρευμάτων που εμφανίστηκαν στη Ρωσία την εικοσαετία

1910-1930 και τα οποία -παρά τις μεταξύ τους διαφοροποιήσεις και τις έντονες συχνά διαμάχες- είχαν

ένα κοινό χαρακτηριστικό: την απόρριψη του καλλιτεχνικού παρελθόντος και την αναζήτηση

καινοτόμων μορφών και μέσων έκφρασης στα διάφορα είδη της τέχνης και τη μεταξύ τους σύνδεση,

στο φως των συνταρακτικών κοινωνικο-οικονομικών εξελίξεων εκείνης της περιόδου. Τα ρεύματα που

ανέπτυξε ήταν ο κονστρουκτιβισμός και ο ρώσικος φουτουρισμός. Πιο συγκεκριμένα, υπήρξε και ο

Σουπρεματισμός του Κασμίρ Μάλεβιτς.

Ο Σουπρεματισμός του Μάλεβιτς:

Μέσα από την ίδια την επιρροή της επανάστασης και της οικοδόμησης μιας άλλης κοινωνίας

ήρθε και ο προβληματισμός για μία άλλου είδους τέχνη. Μέσα από την επιρροή της παραγωγής και

της τεχνολογίας παράλληλα με τις διαφορές στην κοινωνική σύνθεση της Ρωσίας, ήρθε η επιθυμία

εύρεσης νέων μέσων και μορφών για την ίδια την τέχνη και επανήλθε ο προβληματισμός για τον νέο

ρόλο που θα έρθει να διαδραματίσει σε αυτή την κατάσταση.

Ο Σεφτσένκο γράφει: “Το θέμα δεν είναι σκοπός, αλλά απλά και μόνο το πιο ασήμαντο μέσο, η

ζωγραφική μαθαίνει μόνο από τον εαυτό της. Το νόημα της ζωγραφικής δε βρίσκεται στο θέμα της,

αλλά στο δικό της καθαρά ζωγραφικό περιεχόμενο. Βρίσκεται στην υφή, στη σύνθεση και στο

ύφος”[7]

Η διαπάλη για την προτεραιότητα ή όχι της μορφής απασχόλησε αρκετά την καλλιτεχνική κοινότητα

της Ρωσίας. Η φορμαλιστική θέση ότι η μορφή καθορίζει το περιεχόμενο

βρίσκει έδαφος στην ιδεαλιστική αντίληψη ότι η συνείδηση, η σκέψη

καθορίζει την πραγματικότητα. Στη ζωγραφική αυτή η τάση παίρνει

μεγαλύτερες διαστάσεις. Η τέχνη από μέσο γνώσης και οργάνωσης του

κοινωνικού συναισθήματος γίνεται αυτοσκοπός: ζωγραφική για τη

ζωγραφική.[8]

Ο Δαβίδ Μπουρλιούκ γράφει: “Σήμερα έχουμε τέχνη. Χτες ήταν μέσο,

σήμερα έχει γίνει σκοπός. Άρχισε να υπάρχει για τον εαυτό της.” [9]

Η τάση αυτή κορυφώνεται με την εμφάνιση ενός νέου ρεύματος, που

καταργεί το ίδιο το αντικείμενο προς αναπαράσταση: τη μη αντικειμενική ή

μη παραστατική ζωγραφική. Ο Μάλεβιτς - ιδρυτής αυτού του ρεύματος - το ονομάζει

Μαύρο τετράγωνο σε λευκό

φόντο, Kasmir Malevich

σουπρεματισμό. Με μια σειρά έργων που ξεκινούν από το ελάχιστο της μορφής [Σημ. 2] η

σουπρεματιστική ζωγραφική ολοκληρώνεται το 1917-1918 με τη σειρά "Λευκό πάνω σε λευκό". Ένα

χρόνο μετά, ο Ρόντσενκο απαντάει με το "Μαύρο σε μαύρο". Φαίνεται, έτσι, το αδιέξοδο αυτής της

αντίληψης που προέκυψε από ιδεαλιστικές τάσεις. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, - την οποία

χαιρέτησε - εγκαταλείπει τη ζωγραφική και ασχολείται με την εκπαίδευση και τη συγγραφή

πραγματειών. Όταν αργότερα ξαναζωγραφίζει, δε δημιουργεί σουπρεματιστικά έργα. Η τέχνη του

συγγενεύει με αυτή του Καντίνσκι - προερχόταν από τους συμβολιστές και στράφηκε προς τον

εξπρεσιονισμό. Και στους δύο καλλιτέχνες διακρίνει κανείς το μυστικισμό της έμπνευσης, την

πρωταρχικότητα της εσωτερικότητας και την αντίληψη για την πνευματική χρησιμότητα της τέχνης

ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΝΣΤΡΟΥΚΤΙΒΙΣΜΟΥ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ

Αναμφίβολα ο κονστρουκτιβισμός αδικείται

κατάφορα, αν παραμείνει κανείς μόνο στις

διαπιστώσεις για τη θετικιστική χροιά του. Η

συνάντηση των καλλιτεχνών της

Πρωτοπορίας με τη σοσιαλιστική

επανάσταση ήταν μια ευτυχής συγκυρία που

προκάλεσε μια πρωτοφανή δυναμική στην

τέχνη και μια αστείρευτη έμπνευση στους

καλλιτέχνες, οι οποίοι ζούσαν σε μια

ατμόσφαιρα έντασης και δημιουργικού

πυρετού, έχοντας μάλιστα στη διάθεσή τους

όλα τα υπάρχοντα μέσα καλλιτεχνικής

παραγωγής και προβολής.43 Έτσι, ακόμη

και ως προς τον ιδεολογικό του στόχο, ο

κονστρουκτιβισμός σημείωσε ορισμένες

σημαντικότατες επιτυχίες. Το έργο-σύμβολο

του κονστρουκτιβιστικού κινήματος είναι «ο

Πύργος» του Τάτλιν, ένα μνημείο της 3ης

Διεθνούς, που του ανατέθηκε από το Λαϊκό

Επιτροπάτο Παιδείας το 1919 και που

δυστυχώς έμεινε στο στάδιο της μακέτας,

καθώς ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί

με τα τεχνικά μέσα της εποχής.44 Ο

Μαγιακόφσκι το χαιρέτισε ως «το πρώτο

Οκτωβριανό αντικείμενο», ενώ ο

Ερεμπουργκ συγκλονισμένος δήλωσε: «Είχα

την εντύπωση πως έριξα μια ματιά από μια

χαραμάδα και είδα τον 21ο αιώνα».

Πράγματι το έργο αυτό, που αναπαριστά τη σπειροειδή εξέλιξη της ιστορίας, αποτελεί ένα

μεγαλοφυές και σπάνιο δείγμα καλλιτεχνικής ενσάρκωσης σύνθετων εννοιών της

διαλεκτικής. (ΕΙΚΟΝΕΣ 1 και 2) Αρκετοί άλλοι καλλιτέχνες εξέφρασαν με αίσθημα, πνοή και

εφευρετικότητα τη νέα εποχή που άνοιγε για την ανθρωπότητα, όπως για παράδειγμα το περίπτερο

πώλησης λογοτεχνίας του Ρόντσενκο, εξοπλισμένο με επιφάνειες για προπαγανδιστικές αφίσες,

βάθρο για ομιλητές και ένα ρολόι τριών όψεων στην κορυφή, που μοιάζει με πλοίο μέσα στη

λαοθάλασσα των συγκεντρωμένων, ενώ από μακριά μπορεί να το δει κανείς σαν φάρο (ΕΙΚΟΝΑ

3) ή τη δυναμική κατασκευή του γερανού στο έργο του Ελ Λισίτσκι «το βήμα του Λένιν». (ΕΙΚΟΝΑ 4)

Ειδικά ο Ελ Λισίτσκι

είναι εκείνος που

ενσωμάτωσε το

σουπρεματιστικό

ύφος σε διάφορα

έργα του, δίνοντάς

του όμως ένα νέο

περιεχόμενο: το

συμβολισμό της

ταξικής πάλης.

Χαρακτηριστικά

δείγματα είναι η

αφίσα του «Με την

κόκκινη σφήνα,

νικήστε τους

λευκούς» (ΕΙΚΟΝΑ

6), το σχέδιο για το

μνημείο της Ρόζας

Λούξεμπουργκ

(ΕΙΚΟΝΑ 5) ή η

ιστορία δύο

τετραγώνων που

απεικονίζει

συμβολικά την

έλευση της

Οκτωβριανής

Επανάστασης και το

οποίο -

συνδυάζοντας το

σουπρεματισμό με

τον

κονστρουκτιβισμό- εισηγείται ένα νέο σύστημα τυπογραφικού σχεδιασμού. Σημαντικές ήταν οι

επιτυχίες του κονστρουκτιβισμού στη θεατρική σκηνογραφία με την εισαγωγή της βιομηχανικής

μεταλλικής πλατφόρμας σε διαφορετικά οριζόντια επίπεδα συνδεμένα μεταξύ τους με σκάλες, όπου

εκτυλίσσονται οι εναλλασσόμενες θεατρικές σκηνές χωρίς αλλαγή σκηνικών. Αντιπροσωπευτικό είναι

το σκηνικό της Πόποβα στο έργο «η γη σε αναβρασμό» σε σκηνοθεσία Μέγιερχολντ, όπου το

κοινωνικό περιεχόμενο του έργου ενσωματώνεται στην κονστρουκτιβιστική μεταλλική σκαλωσιά με

την ανάρτηση μεγάλων πλακάτ με πολιτικά συνθήματα και την εφαρμογή της πρωτότυπης τεχνικής

του φωτογραφικού κολάζ, στο οποίο εμφανίζονται βιομηχανικοί εργάτες ή οι ηγέτες της

επανάστασης, ενώ τα φωτογραφικά πορτρέτα των εκπροσώπων του παλιού καθεστώτος κρέμονται

ανάποδα από μεγάλα γρανάζια και διαγραμμένα με ένα μεγάλο Χ. (ΕΙΚΟΝΑ 7)

Γενικότερα, η αντίληψη για τη σύνδεση της τέχνης με τη βιομηχανία (αν και ελάχιστα προχώρησε

στη ζωή) και η γενικότερη πρακτική κατεύθυνση του κονστρουκτιβισμού διέπλασε καλλιτέχνες με

πολυσύνθετες ικανότητες (του ζωγράφου, του κατασκευαστή, του εφευρέτη, του φωτογράφου, του

σχεδιαστή) και άνοιξε δρόμο σε μια νέα αντίληψη για τις εφαρμοσμένες τέχνες, οι οποίες έπαψαν να

θεωρούνται υποδεέστερο καλλιτεχνικό είδος. Οι κονστρουκτιβιστές έπαιξαν μεγάλο ρόλο στη

γέννηση του ντιζάιν, δίνοντας έμφαση στην αποκάλυψη των μορφοποιητικών δυνατοτήτων του

υλικού και τη λειτουργική δομή του σκεύους στη θέση της διακόσμησης, αρχές που η Ποπόβα και

Στεπάνοβα έπαιρναν υπόψη τους ακόμη και στο σχεδιασμό των υφασμάτων με βάση την υφή τους.

Οι σχολές ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ - ΒΟΥΤΕΙΝ αποτέλεσαν ένα από τα πρώτα κέντρα διαμόρφωσης του

επαγγέλματος του σχεδιαστή. Παράλληλα, το κονστρουκτιβιστικό κίνημα έβαλε τη σφραγίδα του στην

ανάπτυξη της νέας τυπογραφίας και των γραφικών τεχνών, καθιέρωσε την τεχνική του φωτομοντάζ,

ενώ έθεσε τις βάσεις για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, αν και οι πρωτοποριακές ιδέες των

κονστρουκτιβιστών αρχιτεκτόνων δεν μπόρεσαν να υλοποιηθούν παρά μόνο στα περίπτερα των

εκθέσεων της σοβιετικής τέχνης στις μεγαλουπόλεις του εξωτερικού, εντυπωσιάζοντας με το ύφος

τους το δυτικό κοινό. Το μοναδικό ίσως αρχιτεκτονικό έργο της περιόδου που διασώζεται είναι το

μαυσωλείο του Λένιν, στην Κόκκινη Πλατεία, που αρχικά είχε κατασκευαστεί από ξύλο και στη

συνέχεια από κόκκινο γρανίτη.

Συνολικότερα η προεπαναστατική και μετα-επαναστατική Ρώσικη Πρωτοπορία αποτελεί μια μεγάλη

δεξαμενή επεξεργασμένων παρακαταθηκών ύφους, γνώσεων και επινοήσεων σε όλα τα είδη της

τέχνης, που ως τις μέρες μας επηρεάζουν τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις, ακόμη και την επιστημονική

έρευνα. Στη σύντομη και αναγκαστικά αφαιρετική αναφορά μας δεν ήταν εφικτό να συμπεριληφθούν

ούτε όλα τα ρεύματά της ούτε όλα τα είδη τέχνης και οι επιτεύξεις τους.

Επιγραμματικά, αξίζει να αναφερθεί ακόμη ότι στο θέατρο εφαρμόστηκε σειρά πρωτόγνωρων μέχρι

τότε πρακτικών, όπως η κατάργηση της απόστασης ανάμεσα στη σκηνή και το κοινό, η ανάμιξη στο

θέατρο στοιχείων από το τσίρκο, την οπερέτα, την παντομίμα, η δημιουργία πολυπληθών θεατρικών

παραστάσεων σε ανοιχτούς χώρους, όπως η περίφημη κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων που

σκηνοθέτησε ο Εβρέινοφ με συμμετοχή 8.000 ηθοποιών, 500 μουσικών και το πολεμικό πλοίο

Αβρόρα να συνοδεύει με κανονιοβολισμούς, που παρακολούθησαν 100.000 λαού. Οι

πρωτοποριακές ιδέες που εφάρμοσε ο Μέγιερχολντ, σύμφωνα με τις οποίες ο θεατής πρέπει να έχει

πλήρη συνείδηση ότι η θεατρική παράσταση είναι επινόημα και όχι πραγματικότητα, ώστε

επιστρατεύοντας τη σκέψη και τη φαντασία του να γίνεται συμμέτοχος και συνδημιουργός,

επηρέασαν καθοριστικά την τέχνη του Μπρεχτ. Εκπληκτική ήταν και η ικανότητα του Μέγιερχολντ να

προβάλλει τα πιο καίρια και διαχρονικά στοιχεία του θεατρικού έργου, ικανότητα που εκδηλώθηκε

περισσότερο σε έργα κλασσικού ρεπερτορίου, στα οποία στράφηκε μετά την απομάκρυνσή του από

τον κονστρουκτιβισμό.

Αντίστοιχα στον κινηματογράφο αναδείχθηκαν σπουδαίοι σκηνοθέτες όπως ο Βερτόφ, ο Ντοβζένκο,

ο Πουντόβκιν και άλλοι. Ανάμεσά τους ο κορυφαίος Αϊζενστάιν, που με την αριστουργηματική χρήση

του μοντάζ για την ανάδειξη της διαλεκτικής κίνησης της ζωής με τη σύγκρουση των αντιθέτων,

ενέπνευσε την κομμουνιστική ιδεολογία σε εκατομμύρια ανθρώπους, όχι μόνο στη Σοβιετική Ενωση,

αλλά στον κόσμο ολόκληρο μέχρι σήμερα.

Πολιτιστικές εκφράσεις του κινήματος του 21ου αιώνα:

Ως μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι, η τέχνη σε μαύρες εποχές όχι μόνο δεν αποκόπτεται ως είδος

πολυτελείας, αλλά αντίθετα αναπτύσσεται ως αναγκαιότητα περισσότερο παρά ως επιλογή. Γιατί

ίσως σε περιόδους όξυνσης της ταξικής πάλης τέχνη είναι να αγωνίζεσαι.

Θα παραθέσουμε μερικά παραδείγματα πολιτιστικής έκφρασης που είδαμε να γεννιούνται μέσα

από διάφορες ηρωικές αντιστάσεις που γέννησε το κίνημα. Ας ξεκινήσουμε από την Ελλάδα του

Δεκέμβρη και στη συνέχεια των μεγάλων αντιστάσεων από τις πλατείες μέχρι τις Σκουριές και την

Απεργία των Χαλυβουργών!

Δεκέμβρης 2008:

Δεν θέλουμε μια «τέχνη - θέαμα» που καταναλώνεται από παθητικούς θεατές. Εναντιωνόμαστε στον

πολιτισμό που καταστρέφει πάρκα και δημόσιους χώρους στο όνομα του κέρδους. Επιδιώκουμε μια

τέχνη αδιαμεσολάβητη, ανοιχτή σε όλους, που ο καθένας μπορεί να δημιουργεί. Απόσπασμα από τη

διακήρυξη της κατειλημμένης Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Ιανουάριος 2009

Κάθε πραγματικό κίνημα επιφέρει συν τοις άλλοις, μια πολιτισμική τομή στο κυρίαρχο τοπίο. Ο

Δεκέμβρης του 2008 έσπασε την κανονικότητα. Ο πολιτισμός των διαδηλώσεων, των συγκρούσεων,

των οδοφραγμάτων και των καταλήψεων ήταν μια πράξη απόσπασης του δημόσιου χώρου από

τους χιλιάδες αγωνιστές του κινήματος για 15 ημέρες (και νύχτες), στο κέντρο και στις συνοικίες των

πόλεων, από τα χέρια των «δυνάμεων της αγοράς», της εύρυθμης δηλαδή λειτουργίας των

εμπορευματικών ανταλλαγών. Αρχικά, το κίνημα του Δεκέμβρη επεκτάθηκε στην μουσική

δημιουργία. Από τις πρώτες ημέρες των γεγονότων εμφανίστηκαν τραγούδια για τον Αλέξη και το

κίνημα που προκάλεσε η δολοφονία του. Από μπαλάντες μαθητών και ερασιτεχνών μέχρι hip hop

κομμάτια, τα οποία διοχετεύθηκαν στο διαδίκτυο. Ένα από αυτά είναι και το «Οι νύχτες του Αλέξη», ένα

ραπ κομμάτι από τον Javaspa. Αυτή η μουσική παρέμβαση δεν αφορά μόνο την Ελλάδα αλλά

εξαπλώθηκε και σε άλλες χώρες. Από τη μακρινή Αυστραλία ο Matt Black ο οποίος κινείται στο χώρο

του πανκ συνέθεσε ένα ep αφιερωμένο στην Ελληνική εξέγερση με τίτλο «Army of Alexis», ενώ ο

ράπερ S1 έγραψε το κομμάτι «Stand Up». Μαζί με αυτά έχει κυκλοφορήσει από τον Ben το

«December Riots», ένα dub/electronica κομμάτι γεμάτο από συνθήματα των διαδηλώσεων της 13ης

Δεκεμβρίου.

Οι σπουδαστές των δραματικών σχολών, μετά από μια αυθόρμητη μαζική συνέλευση στο υπό

κατάληψη κτίριο της δραματικής σχολής του Εθνικού Θεάτρου έδωσαν μερικές ιδέες που σύντομα

έγιναν πράξη. Δρώμενα στους δρόμους σταματώντας την κυκλοφορία. Εισβολή στο μετρό και

συζητήσεις με τους επιβάτες. Το επόμενο βήμα επί σκηνής, στην πρεμιέρα του έργου «Ρομπέρτο

Τσούκο» στο Εθνικό Θέατρο την Παρασκευή 19 Δεκεμβρίου. Ακολουθούν παρεμβάσεις ομάδων με

πλακάτ και πανό και σε άλλα θέατρα, διακόπτοντας τις παραστάσεις. Αυτό που πρέπει να

κρατήσουμε είναι ότι αυτοί οι σπουδαστές δεν επιθυμούν να αποκοπούν από τις διαδηλώσεις και τις

πορείες. Θέλουν να βάλουν τη φωνή της εξέγερσης στον δικό τους χώρο. Θέτοντας ερωτήματα

στους συντελεστές των θεατρικών παραστάσεων και στους θεατές. «Αφού έχετε απενεργοποιημένα

τα κινητά σας, μπορείτε να ενεργοποιήσετε τη συνείδησή σας» λέει το κείμενο που μοιράζουν στο

Εθνικό. Η εισβολή του κινήματος στα θέατρα έφερε στην επιφάνεια κεκαλυμμένες ταξικές και

πολιτιστικές αντιθέσεις στον χώρο της τέχνης. Οι κακοπληρωμένοι ηθοποιοί, οι νέοι άνεργοι

καλλιτέχνες, η αριστερή διανόηση ενεργοποιήθηκαν.

Ο Δεκέμβρης είχε ένα επίπεδο διαμόρφωσης ενός «δικού» του συλλογικού πολιτισμού. Η τομή ήρθε με

την εισβολή στο θέατρο «Ολύμπια» ομάδας καλλιτεχνών. Ό,τι ακολούθησε την πρώτη βδομάδα του

Φλεβάρη, με τη μαζική συμμετοχή στις διαδικασίες της «Εξεγερμένης λυρικής» νέων καλλιτεχνών,

εργαζομένων, φοιτητών, ανέργων, έφερε στο προσκήνιο τη δυνατότητα ενός δυναμικού διαλόγου

των διαφορετικών τάσεων του Δεκέμβρη με επίδικο τη διαμόρφωση ενός πρωτόλειου πολιτιστικού

προγράμματος. Η διαμαρτυρία συνάντησε την αναζήτηση ενός ενιαίου πολιτικού - πολιτιστικού

λόγου. Η τέχνη την πολιτική.

Νοέμβριος 2011: οι χαλυβουργοί μαζεύονται για τη γενική τους συνέλευση. Δύο προτάσεις τίθενται:

Απολύσεις ή πενθήμερο πεντάωρο με μείωση των αποδοχών; Επιλέγουν: Τίποτα από τα δυο και

αποφασίζουν να κατέβουν σε απεργία. Εννιά μήνες απεργίας, όπου όλοι συνειδητοποίησαν ότι δεν

πάλευαν για τον εαυτό τους, για τα αιτήματά τους στο εργοστάσιο, αλλά για όλη την εργατική τάξη.

2 χρόνια μετά ολοκληρώθηκε το ντοκιμαντέρ «NON OMNIS MORIAR» που δείχνει τις πτυχές που

κάνουν αυτόν τον αγώνα ξεχωριστό. Ο τίτλος του «NON OMNIS MORIAR», είναι μια λατινική έκφραση

και σημαίνει δεν θα πεθάνω ολόκληρος, (κάτι θα μείνει από εμένα). Αυτό θέλει να αναδείξει το

ντοκιμαντέρ. Ακόμα εμπνεόμενη από αυτόν τον αγώνα η συλλογικότητα καλλιτεχνών Τέχνη Εν Κινήσει

παρουσιάζει ακριβός ένα χρόνο μετά την μουσική

συλλογή Μέρες από Ατσάλι,

1. Common I - The Story You Told

2. Boxcar Betty - Remember

3. Παυλέας & Χάρης Πανταζής (Jazzmatazz) - Ο

Απεργοσπάστης

4. Υπεραστικοί - Έτσι κι Αλλιώς

5. Μητέρα Φάλαινα Τυφλή - Μέρες Από Ατσάλι

6. db-projekt - Σύντροφέ Μου

7. Lady N. - 272

8. C.R.D. - The Way To A New Dawn

9. The Blues Association - The Only Donation Is To Fight, Thank You

10. Μάκης Ζέρβας – Όχι (κείμενο)

11. Μάκης Ζέρβας - Τα πρόσωπα Της Κρίσης (πίνακες)

Σκουριές 2014: η θεατρική ομάδα της Ιερισσού, «Γκαργκάνια», παρουσίασαν τον έργο του

Αριστοφάνη «Εκκλησιάζουσες». Η επιλογή του συγκεκριμένου έργου του δεν έγινε καθόλου τυχαία:

στην Αθήνα της παρακμής οι γυναίκες μεταμφιέζονται σε άντρες και παρασύρουν την Εκκλησία του

Δήμου να υπερψηφίσει νόμο που παραδίδει όλη την εξουσία σ’ αυτές. Η ζωή στην πόλη αλλάζει, οι

ιδιωτικές περιουσίες δημεύονται και επιβάλλεται κοινοκτημοσύνη σε όλα. Σ’ έναν τόπο εξεγερμένο,

όπως η Χαλκιδική, μ’ ένα κίνημα όπου οι γυναίκες παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, οι

«Εκκλησιάζουσες» έμοιαζαν σχεδόν επιβεβλημένη επιλογή. Το να κάνεις θέατρο στον Ιερισσό είναι

πολύ δύσκολο, πολλές φορές οι πρόβες σταματούσαν λόγω των δακρυγόνων. Ο σκηνοθέτης της

παράστασης λέει «Εκεί συνειδητοποιήσαμε όλοι πως οι πολιτιστικές δράσεις πρέπει να συνδεθούν

απολύτως με τον αγώνα. Κι ότι, αν κάνουμε πίσω, θα έχουμε επιτρέψει στην εξουσία να μας φιμώσει.

Έτσι, πήγαμε στο συντονιστικό κι εξηγήσαμε το σκεπτικό μας: έπρεπε να καταλάβουν οι συγχωριανοί

μας πως δεν κάνουμε την πλάκα μας, αλλά μια βαθύτατα πολιτική πράξη.» Στις 27 Σεπτεμβρίου του

2014, οι Επιτροπές αγώνα Χαλκιδικής και Θεσαλονίκης καλούν σε συναυλία στην Ιερισσό. Στην

ανακοίνωσή τους οι Επιτροπές Αγώνα Χαλκιδικής & Θεσσαλονίκης ενάντια στην εξόρυξη χρυσού

καλούν όσους ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο και πιστεύουν στην αλληλεγγύη και τους κοινούς

αγώνες να σμίξουν τις δυνάμεις τους για να σώσουν έναν τόπο.

«Στον πολύχρονο αγώνα ενάντια στις καταστροφικές μεταλλευτικές δραστηριότητες, συναντηθήκαμε

με τόσους πολλούς ανθρώπους, συλλογικότητες, κοινωνικά κινήματα. Ο καθένας με τα δικά του

προβλήματα κι αγώνες. Ο καθένας με τη δική του ιδεολογία και θεώρηση των πραγμάτων.

Συνειδητοποιήσαμε όμως πως, στην ουσία του, το πρόβλημα είναι κοινό: Η βάναυση εκμετάλλευση

των ανθρώπων και της φύσης, από λίγους που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το χρήμα και η

εξουσία.

»Ο αγώνας μας είναι αγώνας επιβίωσης. Διεκδικούμε το δικαίωμα να υπάρχουμε και να

αυτοπροσδιοριζόμαστε. Αγωνιζόμαστε για ένα υγιές φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον. Αρνούμαστε

να είμαστε γρανάζια μιας μηχανής που παράγει χρήμα για λίγους και καταστροφή για τους

υπόλοιπους. Είμαστε εδώ για να υπάρξει αύριο για τα παιδιά όλων των ειδών της φύσης.

»"Δεν υπάρχει άλλος δρόμος", μας λένε. "Το δρόμο τον φτιάχνουμε εμείς", τους απαντάμε. Με αγώνες,

λόγια, μουσικές, εικόνες», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην ανακοίνωση.

Και καταλήγει:

«Στις 27 του Σεπτέμβρη, κάνουμε ένα ακόμη βήμα στο δρόμο που ξεκινήσαμε. Με συνοδοιπόρους

όλους αυτούς που θα βρεθούν κοντά μας, κι όλους εκείνους που θα ενώσουν τη φωνή τους μαζί

μας από μακρυά. "Γιατί εμείς δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε, αδελφέ μου, απ' τον κόσμο. Εμείς

τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο."».

Μία συναυλία που τελικά συγκεντρώνει χιλιάδες κόσμο και δυναμώνει την αντίσταση στην περιοχή.

Ακόμα ερχόμαστε να θυμηθούμε το τραγούδι των Υπεραστικών “Μπήκαν στο χωριό τα ΜΑΤ” που

έρχεται να περιγράψει γλαφυρά την καταστολή δίνοντας ένα στίγμα αντεπίθεσης και αγκαλιάζεται

κατευθείαν από τον κόσμο του αγώνα σε όλη τη χώρα!

Το street art και το κίνημα...

Οι τοίχοι της Ελλάδας της κρίσης, της παλαιστίνης της αντίστασης, της Κωνσταντινούπολης του

κινήματος για το πάρκο Gezi και της Τυνησίας της Αραβικής άνοιξης πολλά έχουν να μας πουν. Η

τέχνη του Γκράφιτι, του stencil ή ακόμα και της εγκατάστασης στον χώρο έρχονται να συνδυάσουν

μία μορφή προπαγάνδισης με μία μορφή άμεσης έκφρασης και τέχνης. Πολλές φορές ερχόμενα σε

ρήξη με παραδοσιακές μορφές και καταστάσεις (όπως η πρόσφατη κατάσταση με το κτήριο του

Πολυτεχνείου στην Πατησίων!

Ο τοίχος είχε τη δική του Ιστορία

Από τη γερμανική κατοχή ως την εξέγερση του

Πολυτεχνείου και τον Δεκέμβρη του ’08, η εκδήλωση

της κοινωνικής διαμαρτυρίας στους τοίχους της

Αθήνας, αποτελούσε και αποτελεί ένα διαρκές

φαινόμενο στην ιστορία της πόλης. Η «παράδοση»

αυτή, των πολιτικών συνθημάτων στους τοίχους,

φαίνεται να έχει επηρεάσει και τους δημιουργούς

του stencil, οι οποίοι εκφράζουν μέσω των

εικονικών τους μηνυμάτων: κοινωνικές

ευαισθησίες, πολιτικές θέσεις και απόψεις,

αιχμηρή κριτική στην κοινωνία του θεάματος κ.λπ.

«Τα περισσότερα stencil στην Αθήνα είναι πολιτικά»

λέει o Mapet (χωρίς να ξεχνάει βέβαια και το

θιασώτη της Μαντόνα, που έχει απεικονίσει τη

φιγούρα της -σε όλα τα στάδια της καριέρας της-

σε κάθε δρόμο του κέντρου).

XΙΠ-ΧΟΠ, μια η αγάπη… (μία ξεχωριστή αναφορά)

XΙΠ-ΧΟΠ, μια η αγάπη … (μία ξεχωριστή αναφορά)

1.Η φωνή των καταπιεσμένων

Από τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα, η χιπ-χοπ κουλτούρα κατάφερε να

εκφράζει τα πιο καταπιεσμένα κομμάτια της κοινωνίας και ειδικά η επιρροή της στη νεολαία ήταν

μεγάλη. Στη 40ετή ιστορία του το χιπ-χοπ ακολούθησε μια αντιφατική πορεία ανάμεσα από την

αμφισβήτηση και τον συντηρητισμό, την αφύπνιση και την ύπνωση , την ανατροπή της

υπάρχουσας τάξης πραγμάτων ή την υποταγή σε αυτήν . Επιχειρώντας να απαντήσουμε αν το χιπ-

χοπ ‘’ανήκει’’ στις πλατείες των φτωχογειτονιών ή στα πλατό του MTV είμαστε αναγκασμένοι να

ανατρέξουμε στα χρόνια της γέννησης του κάπου στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και να

ακολουθήσουμε την ιστορική του διαδρομή μέχρι και τις μέρες μας.

2.Μια μικρή αναδρομή

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή… Κάπου στις αρχές του ’70 στο νότιο Bronx στα γκέτο και

τις γειτονιές των μαύρων αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους ένα-ένα τα στοιχεία του χιπ-χοπ: το

Breaking , το MCing, το Graffiti και το Djing. To Breaking (χορός) αντικατέστησε σε μεγάλο βαθμό τις

συγκρούσεις των συμμοριών οι οποίες σχημάτιζαν γκρουπς (crews) και άρχισαν να «λύνουν τις

διαφορές τους» με το χορό. Το Graffiti έκανε τα πρώτα του βήματα μια δεκαετία πριν από

μεμονωμένους καλλιτέχνες οι οποίοι γράφοντας το όνομα τους σε τρένα και σε τοίχους

προσπαθούσαν να σπάσουν τη μονοτονία και τον καθωσπρεπισμό των γκρίζων πόλεων. Στη

συνέχεια, η επιρροή του άρχισε να μεγαλώνει με τους γκραφιτάδες να δημιουργούν ολόκληρα σχέδια

και να γράφουν συνθήματα δημιουργώντας έτσι μια νέα «γκαλερί της εργατικής τάξης». Όσον

αφορά τους Djs, όλες οι μουσικές κουλτούρες μέχρι και παραδοσιακά ελληνικά, έπεφταν στα χέρια

τους και έβγαιναν πλήρως ανανεωμένα , πιο δυναμικά και πολύ πιο ρυθμικά. Ιδιαίτερος ήταν ο

ρόλος των Djs στα πάρτυ που γίνονταν στις γειτονιές των μαύρων όπου οι b-boys χόρευαν πάνω

στις δικές τους μουσικές.

Σ’ αυτά τα πάρτυ, γεννήθηκαν οι πρώτοι MCs. Αρχικά ο ρόλος τους ήταν να εμψυχώνουν τους

χορευτές όμως στη συνέχεια πιάνοντας το μικρόφωνο ο ράπερ, άρχιζε να μιλάει για τα προβλήματα

που αντιμετώπιζε, για την φτώχεια και την εξαθλίωση της ζωής στο γκέτο, την κρατική καταστολή ,

την ανεργία και τον φυλετικό ρατσισμό. Έτσι γεννήθηκε η ραπ μουσική η οποία στα πρώτα της

βήματα ήταν αρκετά ανατρεπτική με αμιγώς πολιτικό στίχο , απειλητική για το σύστημα

καταγγέλλοντας την εκμετάλλευση και την αδικία, σαφώς επηρεασμένη και από τους μαύρους

πάνθηρες. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα των Public enemy και των NWA, με τους πρώτους

να έχουν έναν μεστό πολιτικό λόγο και τραγούδια όπως το «fight the power» και τους δεύτερους με

στίχους ωμούς, σκληρούς και μερικές φορές λαθεμένους πολιτικά όμως πέρα για πέρα αληθινούς

να αναστατώνουν τις αμερικάνικες κυβερνήσεις και συνολικά το σύστημα με τραγούδια όπως το

«fuck the police». Κάπως έτσι, φτάνουμε στα μέσα τις δεκαετίας του ’90 όπου η ραπ μουσική

βρίσκεται σε μια μεταβατική κατάσταση ως προς το περιεχόμενο της και έχουμε τα πρώτα δείγματα

«battle rap» μεταξύ των mc και την περιβόητη έχθρα ανατολής – δύσης. Θα μπορούσαμε να πούμε

ότι ο Tupac συμπυκνώνει σαν ράπερ όλη αυτήν την μεταβατική κατάσταση, αφού τα τραγούδια των

πρώτων χρόνων του ήταν αρκετά πολιτικοποιημένα και πολεμήθηκαν από τις τότε κυβερνήσεις αλλά

στα τελευταία χρόνια της ραπ διαδρομής του επιδόθηκε σε μεγάλο βαθμό στην παραπάνω κόντρα

που του στοίχισε και την ζωή του.

Κάπως έτσι φτάνουμε στη δεύτερη ιστορική φάση της ραπ. Ξεκινώντας από την κόντρα δυτικών και

ανατολικών ακτών που στην ουσία δημιουργήθηκε, προωθήθηκε και αξιοποιήθηκε από τις

δισκογραφικές εταιρίες ( bad boy και death row) παρά στηρίχτηκε σε πραγματικά γεγονότα ( πχ

πυροβολισμός 2pac) και την πλήρη επικράτηση ενός στρεβλού «gangsta rap». Το περιεχόμενο από

εδώ και μετά αποπολιτικοποιείται , αναλώνεται στην αναπαραγωγή ανούσιων κοντρών μεταξύ των

ράπερ που εξυπηρετούν την εσωτερική κατανάλωση και επιδίδεται σε μια αποθέωση της χλιδάτης

ζωής, των ναρκωτικών και της αντιμετώπισης της γυναίκας σαν αντικείμενο. Ακολουθεί μια πορεία

παρακμής του ραπ με εξαιρέσεις τους immortal technique, big pun , dead prez, κ.α. όπου χάνεται

κάθε επαναστατικό στοιχείο και η μουσική εμπορευματοποιείται, ενσωματώνεται , υποτάσσεται στις

ανάγκες της μουσικής βιομηχανίας και προωθεί την αναπαραγωγή αστικών ιδεολογημάτων όπως το

αμερικάνικο όνειρο κ.α.

Όσον αφορά την εγχώρια ραπ σκηνή τηρουμένων των αναλογιών ακολουθήθηκαν θα

μπορούσαμε να πούμε, παράλληλοι δρόμοι. Όλα άρχισαν με μια συναυλία των public enemy και τη

δημιουργία των πρώτων συγκροτημάτων Active member και FFC. Το χιπ-χοπ παρεμβαίνει μόνιμα με

πολιτικά τραγούδια , ποιός δεν θυμάται άλλωστε το Νικήτα Κλιντ να καίει το διαβατήριο του μπροστά

στις κάμερες ως ένδειξη αλληλεγγύης στους Σέρβους; Κομμάτια όπως το «Κυνήγι Μαγισσών» ή «Με

το Ζερβό» καθιερώνουν το πολιτικό χιπ-χοπ στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, μια μερίδα ελλήνων ράπερς

αντιγράφει τα αμερικανικά gangsta πρότυπα που καταλήγουν σε έναν άκρατο υλισμό και μια τάση

ψευτομαγκιάς. Πολλές σκηνοθετημένες κόντρες, διασπάσεις μετά διασπάσεων και δημιουργία νέων

γκρουπ. Παρόμοια με την αμερικάνικη σκηνή, αυτή η τάση επικράτησε στους εγχώριους ράπερς

μέχρι και το ξέσπασμα της κρίσης το 2008, με εξαιρέσεις ίσως τα παλιά συγκροτήματα, τους Στίχοιμα,

τους Μουσικούς Ισοβίτες ,τον MC Yinka κ.α.

3.H αναγέννηση στα χρόνια της κρίσης

Από το 2008 και το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης η όξυνση των κοινωνικών ανισοτήτων, η

φτωχοποίηση και η εξαθλίωση του κόσμου της εργασίας αλλά και η βαρβαρότητα που βιώνει η

νεολαία και ειδικά η νέα εργατική βάρδια δε θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο και το χιπ-χοπ.

Στην Αμερική, τα τελευταία χρόνια, έκαναν την εμφάνισή τους ριζοσπαστικά στοιχεία επαναφέροντας

σε έναν βαθμό το περιεχόμενο και τη φυσιογνωμία που είχε η ραπ στα πρώτα βήματά της με

χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τους Rebel Diaz. Στα εγχώρια δεδομένα, άρχισαν να έχουν

μεγαλύτερη επιρροή, συγκροτήματα πολύ πιο πολιτικοποιημένα όπως οι Ψυχόδραμα 07 ενώ

εμφανίστηκε το αυτοοργανωμένο χιπ-χοπ, ένα εγχείρημα ριζικά διαφορετικό από το ραπ των

προηγούμενων χρόνων. Εκεί, συσπειρώνονται τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της χιπ-χοπ κοινότητας

της Ελλάδας, προτάσσοντας ένα ραπ με πολιτικά χαρακτηριστικά που αναδεικνύει τα προβλήματα

της καθημερινότητας που βιώνει η κοινωνική πλειοψηφία μακριά από λογικές εσωτερικής

κατανάλωσης και ψευτομαγκιάς και κόντρα βέβαια στις πολυεθνικές δισκογραφικές εταιρίες και στην

εμπορευματοποίηση της μουσικής.

4.Σηκώστε τα πανιά κόντρα στον καιρό!

Συνοψίζοντας, αν κάτι μπορούμε να κρατήσουμε για την ραπ, αυτό είναι ο εν δυνάμει επαναστατικός

χαρακτήρας της. Σήμερα, που το κεφάλαιο υποτάσσει κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας,

μαζί και την τέχνη, στην επέλαση του, είναι πιο αναγκαία από ποτέ η αναγέννηση μιας μουσικής που

ιστορικά είχε καταφέρει να εκφράσει τα πιο καταπιεσμένα κομμάτια της κοινωνίας και να γίνει

απειλητική για το σύστημα και την εξουσία. Είναι χρέος της αντικαπιταλιστικής αριστεράς να

επικοινωνήσει και να στηρίξει την επανεκκίνηση που ήδη συντελείται στην χιπ-χοπ σκηνή και ειδικά

στην Ελλάδα, μιας και η ραπ μπορεί να αποτελέσει την μουσική υπόκρουση των σύγχρονων

επαναστάσεων.

Όσο σιμώνω μακραίνει κι έτσι ποτέ δεν τη φτάνω

Άπιαστη, ωραία ουτοπία- καλά τα λέει ο Γκαλεάνο

Μα όταν γιορτάζει καινούριους δρόμους μου τάζει

Κι αρχίζω πάλι να πιστεύω πως ο κόσμος αλλάζει (αλλάζει)

Κι αμφισβητώ τον Κεμάλ, αμφισβητώ και το Μάνο

Στέκω στις μύτες των ποδιών αλλά και πάλι δε φτάνω

Είν’ το παιχνίδι παλιό κι αν θες το νόημα να βρούμε

Πρέπει λιγάκι ακόμα ψηλότερα να σηκωθούμε

Οι ποιητές μας τα ‘χουν πει, του παιχνιδιού τους κανόνες

Τους έχουν γράψει με πορφυρή μελάνη οι αιώνες

Όπως και τότε στη Χιλή, θα ‘τανε once Setiembre

Κι είπες χαλάλι, και hasta la victoria siempre

Ή σαν και τώρα που μου ‘παν πως σ’είδανε στην Ινδία

Μάζευες ήλιο κι αέρα μ’ όλη την ξυπολυταρία

Με ένα κόκκινο μπερέ σ’είχανε δει μια φορά

Ήσουνα λέξη στο στόμα του Thomas Sankara

Κι ακόμα τώρα σε βλέπουν κι όλο τον κόσμο ρωτάνε

Οι Δον Κιχότοι κι οι Σάντσοι που πάνε;

Γίνεσαι μάϊσα σελήνη, νύχτα χαράζεις πορεία

Και την ημέρα αφήνεις και ταξιδεύουμε στ’αστεία

Όπως περιγράφουν ωραία από πάνω οι social waste με την γιορτή της Ουτοπίας τους, ακόμα κυνηγάμε

την Ουτοπία του Γκαλεάνο, μαθαίνουμε από τον πλούτο της ιστορίας του κινήματος μας (του κινήματος της

εργατικής τάξης) και οραματιζόμαστε να χτίσουμε την κοινωνία του αύριο. Οπότε εμπρός για ένα ανατρεπτικό

κίνημα που θα φέρει έναν ανατρεπτικό πολιτισμό και εμπρός στον πολιτισμό που θα βγάλει το ίδιο το κίνημα

μπροστά και θα εκφράσει την αγωνία την οργή και το όραμά του!

«Είναι στον ορίζοντα… κάνω δύο βήματα, απομακρύνεται δύο βήματα. Κάνω δέκα βήματα και ο

ορίζοντας τρέχει δέκα βήματα μακριά. Όσο και να περπατάω, δεν θα τη φτάσω ποτέ. Τι χρησιμεύει

τότε η ουτοπία; Σ” αυτό χρησιμεύει: στο να περπατάς.