Η περιπέτεια της

Πολιτικής Οικονομίας

ΝΊΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

O Oρθολογισμός και η Επιστημολογία ενός Αμφιλεγόμενου Κλάδου

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

O Νίκος Αντωνάκης σπού-δασε στο Οικονομικό Πα-νεπιστήμιο Αθηνών, στο

Πανεπιστήμιο York της Αγγλίας, απ’ όπου πήρε το πτυχίο Master of Science, και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο οποίο ανακηρύχτηκε διδάκτωρ το 1995. Την περίοδο 2000-2001 εκπόνησε μεταδιδα-κτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα Αναπτυξιακές Επι-δράσεις των Αμυντικών Δαπανών στην Ελλάδα. Είναι ειδικευμένος στη Βιομηχανική Οικονομική, Βιο-μηχανική Οργάνωση και Οικονο-μική της Άμυνας. Η κύρια συμβολή του στη βιβλιογραφία ήταν η ανά-πτυξη δυναμικών μακροοικονομε-τρικών υποδειγμάτων για τη σχέση αμυντικών δαπανών και οικονομι-κής ανάπτυξης.

Την περίοδο 1988-89 υπήρξε μέ-λος της συντακτικής επιτροπής της Επιθεώρησης για Κοινοτικά θέματα ΕΛΛΑΔΑ και ΕΟΚ, ενώ από την περίοδο εκείνη υπηρετεί στο Υπουργείο Ανάπτυξης και είναι συνεργάτης του Ελληνικού Ιδρύ-ματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Είναι ιδρυτι-κό μέλος της European Economic Association και μέλος της Royal Economic Society (M. Βρετανία) και της International Defence Economics Association. To όνομά του έχει συμπεριληφθεί στον Πα-γκόσμιο Οδηγό των Ειδικών στα Οικονομικά των Στρατιωτικών Θε-μάτων.

Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων:

• Αμυντικές Δαπάνες και Εθνική Οικονομία: Η Περίπτωση της Ελ-λάδας και των Χωρών-Μελών της

Οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη στον παγκόσμιο κα-πιταλισμό. Γιατί οι οικονομολόγοι δε μπορούν να προβλέψουν σχεδόν καμία κρίση; Γιατί δε συμφωνούν ως προς τα μέτρα πολιτικής για την

αντιμετώπιση των κρίσεων; Προφανώς, διότι η ίδια η πολιτική οικονομία βρί-σκεται σήμερα σε βαθειά κρίση. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί, αλλά ο σημα-ντικότερος ίσως είναι η άνευ όρων υιοθέτηση του «ατομικιστικού» προτύπου της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ολόκληρη η πολιτική οικονομία έχει θεμελι-ωθεί και οικοδομηθεί πάνω στην έννοια της ορθολογικής συμπεριφοράς του ατόμου και οι οικονομολόγοι δέχονται ότι αυτή η ορθολογική συμπεριφορά δε μπορεί παρά να είναι η εγωιστική βούληση του ανθρώπου να μεγιστοποιεί το ατομικό του συμφέρον. Αυτή είναι η φιλοσοφική παρακαταθήκη του Διαφωτι-σμού και του Ωφελιμισμού στην πολιτική οικονομία. Η πολιτική οικονομία έχει «εξελιχθεί» σήμερα σε ένα κλειστό κύκλωμα ιδεών και μοιάζει περισσότερο με θρησκεία παρά με επιστήμη.

Το βιβλίο αυτό είναι μία προσπάθεια φιλοσοφικής προσέγγισης της πολιτικής οικονομίας. Δίνει σε αδρές γραμμές τα βασικά στοιχεία των θεωριών που τα τελευταία 250 χρόνια προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη λειτουργία του καπι-ταλισμού, αλλά κυρίως επικεντρώνεται στα φιλοσοφικά θεμέλια των θεωριών αυτών, όπως επίσης και στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι χρησιμοποι-ούν τα μαθηματικά και την οικονομετρία, με σκοπό να προσδώσουν στην πολι-τική οικονομία στοιχεία των θετικών επιστημών. Μέσα από αυτό το οδοιπορικό κριτικής, προσπαθούμε να βρούμε τι έχει φταίξει για τη θεωρητική αδράνεια της πολιτικής οικονομίας και για την ανικανότητά της να ερμηνεύει τις εξελί-ξεις και να δίνει αποτελεσματικές κατευθυντήριες γραμμές στους ασκούντες οικονομική πολιτική. Ως επιστέγασμα αυτής της κριτικής, καταθέτουμε κάποιες απόψεις για τον επαναπροσανατολισμό της πολιτικής οικονομίας, ελπίζοντας να συμβάλλουμε μ’ αυτές στη σχετική προβληματική για την αναγκαιότητα της αναθεώρησης τόσο των φιλοσοφικών θεμελίων, όσο και της αναλυτικής πρα-κτικής μίας επιστήμης, που υποτίθεται ότι αποσκοπεί στην πραγμάτωση του «εύ ζείν» της παγκόσμιας κοινωνίας.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108

ekdoseis.ocelotos@gmail.comwww. ocelotos. gr

ISBN 978-960-564-260-0

ΝΊΚΟ

Σ ΑΝ

ΤΩΝ

ΑΚΗ

Σ · Η π

εριπ

έτεια της Π

ολ

ιτικής Ο

ικονο

μία

ς

ΕΟΚ (Ευρωκοινοτικές Εκδόσεις, 1989).

• Η Πολιτική Οικονομία της Άμυ-νας στη Μεταπολεμική Ελλάδα (Εκδόσεις Συμεών, 1995).

• Άμυνα και Οικονομική Ανάπτυ-ξη στην Ελλάδα (Εκδόσεις Διάτ-των, 1997).

• Διεθνής Ανταγωνιστικότητα και Βιομηχανική Στρατηγική (επιμέ-λεια με τον Χ. Πιτέλη, Εκδόσεις Τυπωθήτω, 1998).

• Θεμελιώδεις Αρχές Οικονομικής Ανάλυσης (Εκδόσεις Συμεών, 1999).

• Αναπτυξιακές Επιδράσεις των Αμυντικών Δαπανών στην Ελλά-δα (Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2000).

• Εφαρμογές Οικονομικών της Άμυνας στην Ελληνική Οικο-νομία (Εκδόσεις Παπαζήση, 2002).

• Επιτομή Πολιτικής Οικονομίας (Εκδόσεις Συμεών, 2005).

• Μακροοικονομική: Θεωρία και Πρακτική (με τον Π. Κούρτη, Εκδόσεις Σταμούλη, 2007).

• Ερμηνεύοντας τον Μαρξ …την Εποχή της Παγκοσμιοποίη-σης (Καστανιώτης & Διάττων, 2008).

• Η Δικτατορία της …Δημοκρατί-ας στην Ελλάδα (Καστανιώτης & Διάττων, 2010).

• Οι οικονομικές κρίσεις, η Θεω-ρία του Χάους και η μοίρα του καπιταλισμού (Εκδόσεις Συμε-ών, 2014).

Επίσης, έχει δημοσιεύσει 33 άρ-θρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους της Ελλά-δας, της Μ. Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Ιταλίας και της Νορβηγίας.

160 × 230 SPINE: 18 FLAPS: 65

0_cover_politiki oikonomia.indd 1 5/5/2015 8:31:35 μμ

ΤιΤλος Η περιπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας ςυγγραφέας Νίκος Αντωνάκης ςέιρα Επιστήμες [5358] 0415/02 Layout - Design Myrtilo, Λένα Παντοπούλου Copyright© 2015 Νίκος Αντωνάκης ΠρώΤη έκδοςη Αθήνα, Mάιος 2015

ISBN 978-960-564-260-0

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας, (Ν. 2121/1993, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) καθώς και από τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται η καθ’ οι-ονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και γενικώς αναπαραγωγή, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου χωρίς τη γραπτή άδεια του δικαιούχου συγγραφέα.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ:

Βατάτζη 55, 114 73 ΑθήναΤΗΛ. : 210 6431108E-MAIL: ekdoseis.ocelotos@gmail.comwww. ocelotos. gr

Η περιπέτεια της Πολιτικής Οικονομίας

O Oρθολογισμός και η Επιστημολογία ενός Αμφιλεγόμενου Κλάδου

Νίκος Αντωνάκης

Περιεχόμενα

Πρόλογος ��������������������������������������������������������������������������������������7

1� Εισαγωγή �������������������������������������������������������������������������������������11

2� Η Κλασική Θεωρία και ο Οικονομικός Φιλελευθερισμός ����22

3� Η Κεϋνσιανή Επανάσταση ��������������������������������������������������������67

4� Ο Μονεταρισμός και η Νέα Κλασική Οικονομική �����������������89

5� Η Μαρξιστική Θεωρία �������������������������������������������������������������104

6� Η «Επικρατούσα» Πολιτική Οικονομία: Κριτική στα Βασικά της Χαρακτηριστικά �����������������������������136

7� Πώς Εξελίχθηκε η Πολιτική Οικονομία; �������������������������������152

8� Η Επιστημολογία της Πολιτικής Οικονομίας ����������������������179

9� Η Μετα-κεϋνσιανή Θεωρία και η Αναβίωση του Κεϋνσιανισμού ��������������������������������������192

10� Προς μία Νέα Πολιτική Οικονομία; ���������������������������������������207

11� Οι Ευθύνες της Επιστημονικής Κοινότητας �������������������������236

Βιβλιογραφία �����������������������������������������������������������������������������243

Έργα του ιδίου ���������������������������������������������������������������������������252

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 7

Πρόλογος

Οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη στον πα-γκόσμιο καπιταλισμό� Το αν κάθε κρίση είναι βαθύτερη

από την προηγούμενη, όπως είχε προβλέψει ο Marx, είναι ένα ερώτημα� Ίσως, όμως, ακόμα σοβαρότερο να είναι το ερώτημα γιατί οι οικονομολόγοι δε μπορούν να προβλέψουν σχεδόν κα-μία κρίση� Προφανώς, αυτό οφείλεται στο ότι, 80 χρόνια μετά το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής ύφεσης του 1929, οι οι-κονομολόγοι δε μπορούν ακόμα να συμφωνήσουν σε μία ενι-αία προσέγγιση για την ταυτοποίηση των αιτιών των κρίσεων� Αυτό φάνηκε περίτρανα και στην τελευταία χρηματοπιστωτι-κή κρίση του 2008� Η νεοκλασική και η μονεταριστική σχο-λή εντόπισαν λάθη στην πολιτική της Ομοσπονδιακής Τράπε-ζας των ΗΠΑ, αλλά και στις παρεμβάσεις του κράτους για ενί-σχυση της απόκτησης κατοικίας, αποδίδοντας τελικά την ύφε-ση στις ακαμψίες των αγορών και στις διαρθρωτικές αδυναμίες των οικονομιών� Η μαρξιστική σχολή θεωρεί ότι η κρίση είναι μία ακόμα απόδειξη για τις αστάθειες του καπιταλισμού, την κερδοσκοπική λειτουργία των αγορών και την άνιση κατανο-μή των εισοδημάτων υπέρ των κερδών και κατά της κατανά-λωσης� Για τους κεϋνσιανούς, η κρίση οφείλεται στην απουσία του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους στις χρηματοπιστωτικές αγορές, στις ατέλειες των αγορών και στην πτώση της συνολι-κής ζήτησης� Για τους εκπροσώπους της θεσμικής οικονομικής, η κρίση δε θα είχε προκύψει αν λειτουργούσαν αποτελεσματι-κά οι οικονομικοί και πολιτικοί θεσμοί, ενώ για την ψυχολογι-κή-συμπεριφορική οικονομική, οφείλεται κυρίως σε μη ορθο-

ΝΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ8

λογικές, υπερβολικά ριψοκίνδυνες συμπεριφορές των επενδυ-τών�

Ακόμα, όμως, και αν υπήρχε ταύτιση ως προς τα αίτια των κρίσεων, θα είχε παραμείνει ένα τρίτο ερώτημα, το γιατί οι οι-κονομολόγοι δε συμφωνούν ως προς τα μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση των κρίσεων� Για παράδειγμα, για την αντι-μετώπιση της τελευταίας κρίσης έχουν διαμορφωθεί δύο βασι-κές αντίθετες τάσεις� Η πρώτη, που διατυπώνεται κυρίως από τους κεϋνσιανούς, προτείνει τη ρύθμιση των χρηματοπιστωτι-κών αγορών και την άσκηση επεκτατικής δημοσιονομικής πο-λιτικής, θεωρώντας ότι η νομισματική έχει εξαντλήσει τα πε-ριθώριά της, ενώ η δεύτερη είναι αυτή των νεοκλασικών, που απορρίπτει τις επεκτατικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές, λόγω των κινδύνων της υπερχρέωσης και του πλη-θωρισμού�

Όλα αυτά συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι η ίδια η πολι-τική οικονομία βρίσκεται σήμερα σε βαθειά κρίση� Το χειρότε-ρο, όμως, απ’ όλα είναι ότι, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι οικονομολόγοι αρνούνται να αποδεχτούν αυτήν την αδυνα-μία του γνωστικού τους αντικειμένου να αναλύσει τις πραγμα-τικές συνθήκες της οικονομικής ζωής στις σύγχρονες κοινω-νίες, όπως άλλωστε και την παρεπόμενη ανικανότητά του να καθοδηγήσει τις κυβερνήσεις σε διορθωτικές παρεμβάσεις για την αναστροφή του επενδυτικού κλίματος και την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας�

Είμαι πεπεισμένος ότι η αφύπνιση της ελίτ των οικονομολό-γων για την αναμόρφωση του επιστημονικού τους πεδίου, θα αργήσει ακόμα για πολύ� Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί, αλλά ο σημαντικότερος ίσως είναι η άνευ όρων υιοθέτηση αυτού του «ατομικιστικού» προτύπου της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που το έχουν διδαχτεί από τον Adam Smith και τους άλλους κλασικούς συγγραφείς, τις πρώτες κιόλας ώρες της επαφής τους με την πολιτική οικονομία στα έδρανα των πανεπιστημί-

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 9

ων, και που εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα προσπαθούν με θαυμαστό ζήλο να μεταλαμπαδεύσουν στους φοιτητές τους� Ολόκληρη η πολιτική οικονομία έχει θεμελιωθεί και οικοδο-μηθεί πάνω στην έννοια της ορθολογικής συμπεριφοράς του ατόμου και οι οικονομολόγοι δέχονται ότι αυτή η ορθολογι-κή συμπεριφορά δε μπορεί να είναι τίποτα άλλο, εκτός από την εγωιστική βούληση του ανθρώπου να μεγιστοποιεί το ατομικό του συμφέρον� Η μεγιστοποίηση του ατομικού συμφέροντος, που είναι φιλοσοφική παρακαταθήκη του Διαφωτισμού και του Ωφελιμισμού, χαρακτηρίζει και τους ίδιους τους οικονομολό-γους, οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν το γόη-τρό τους ως επιστήμονες, οχυρώνονται πίσω από αυτό το φαι-νομενικά λογικό δόγμα και, όχι μόνο αρνούνται κάθε σχετική κριτική, αλλά αντίθετα διατείνονται ότι η οικονομική επιστήμη προσεγγίζει μεθοδολογικά ολοένα και περισσότερο το πρότυ-πο των θετικών επιστημών� Οποιαδήποτε προσπάθεια έχει γί-νει κατά καιρούς για την (έστω και μερική) αναμόρφωση της πολιτικής οικονομίας, έχει πέσει στο κενό, αφού είναι εξαιρετι-κά δύσκολο, σχεδόν ανέφικτο, να παρεισφρήσουν νέες φιλο-σοφικές ιδέες στο βασικό κορμό της θεωρίας, ιδέες που παρά ταύτα προσεγγίζουν πληρέστερα τα πραγματικά κίνητρα της οικονομικής συμπεριφοράς του ανθρώπου� Η πολιτική οικονο-μία έχει «εξελιχθεί» σήμερα σε ένα κλειστό κύκλωμα ιδεών και μοιάζει περισσότερο με θρησκεία παρά με επιστήμη�

Το βιβλίο αυτό είναι, κατ’ ουσίαν, μία προσπάθεια φιλοσοφι-κής προσέγγισης της πολιτικής οικονομίας� Στα Κεφάλαια που ακολουθούν, δίνουμε σε αδρές γραμμές τα βασικά στοιχεία των θεωριών που τα τελευταία 250 χρόνια προσπάθησαν να ερμη-νεύσουν τη λειτουργία του καπιταλισμού, αλλά κυρίως επικε-ντρωνόμαστε στα φιλοσοφικά θεμέλια των θεωριών αυτών, όπως επίσης και στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν τα μαθηματικά και την οικονομετρία, με σκο-πό να προσδώσουν στην πολιτική οικονομία στοιχεία των θε-

ΝΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ10

τικών επιστημών� Μέσα από αυτό το οδοιπορικό κριτικής, προ-σπαθούμε να βρούμε τι έχει φταίξει για τη θεωρητική αδράνεια της πολιτικής οικονομίας και για την ανικανότητά της να ερμη-νεύει τις εξελίξεις και να δίνει αποτελεσματικές κατευθυντήρι-ες γραμμές στους ασκούντες οικονομική πολιτική� Ως επιστέ-γασμα αυτής της κριτικής, καταθέτουμε, στο προτελευταίο Κε-φάλαιο, κάποιες απόψεις για τον επαναπροσανατολισμό της πολιτικής οικονομίας, ελπίζοντας να συμβάλλουμε μ’ αυτές στη σχετική προβληματική για την αναγκαιότητα της αναθε-ώρησης τόσο των φιλοσοφικών θεμελίων, όσο και της αναλυ-τικής πρακτικής μίας επιστήμης, που υποτίθεται ότι αποσκο-πεί στην πραγμάτωση του «εύ ζείν» της παγκόσμιας κοινωνίας�

Για να κατανοήσει κάποιος τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο, θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει τουλάχιστον έναν κύ-κλο σπουδών στην οικονομική θεωρία και την οικονομετρία� Μπορεί, όμως, να διαβαστεί και από άλλους αναγνώστες, υπό την προϋπόθεση ότι αυτοί θα ανατρέξουν, κατά διαστήματα, στην εκτενή βιβλιογραφία που δίνεται στο τέλος�

Αθήνα, 2014 Ν. Ι. Α.

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 11

1. Εισαγωγή

Γεννήθηκα σε μία μεσοαστική οικογένεια της δεκαετίας του ’60� Οι οικογένειες των γονέων μου είχαν μεταναστεύσει

από πολύ παλιά στην Αίγυπτο� Οι ίδιοι οι γονείς μου, αν και γεννήθηκαν στις παραμονές της Μεγάλης Ύφεσης και του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, δεν έζησαν στις εφιαλτικές συνθήκες ούτε της κρίσης ούτε του πολέμου� Η Αίγυπτος τότε ήταν μία κοιτίδα πολιτισμού και ένα παγκόσμιο οικονομικό και εμπο-ρικό κέντρο, ήταν πραγματικά «η Αλεξάνδρεια που έφυγε…»

Τις δεκαετίες που ακολούθησαν τον πόλεμο, μεσουράνη-σε στην Αίγυπτο το άστρο του Gamal Abdel Nasser� Ο Νasser ήταν γιος ταχυδρομικού υπαλλήλου και υπήρξε ένας από τους βασικούς ιδρυτές της παραστρατιωτικής οργάνωσης των «Ελεύθερων Αξιωματικών», η οποία ανέτρεψε την αιγυπτιακή δυναστεία του βασιλιά Farouk και ανακήρυξε το 1953 την Αί-γυπτο δημοκρατία ισλαμικού τύπου, τερματίζοντας την 72χρο-νη βρετανική κυριαρχία στην περιοχή� Ο Νasser ξεκίνησε από το 1956 να εφαρμόζει το πολιτικό του σύστημα που ονομάστη-κε «Αραβο-σοσιαλισμός»� Κατέσχεσε από μία ομάδα πλούσι-ων γαιοκτημόνων συνολικά 2,5 εκατ� στρέμματα καλλιεργή-σιμης γης και τη μοίρασε στους αγρότες παράκτια του Νείλου� Κρατικοποίησε τις τράπεζες και τις βιομηχανίες της Αιγύπτου, που αποτελούσαν πηγή εσόδων για Βρετανούς επιχειρηματί-ες� Κρατικοποίησε τη διώρυγα του Suez και από τα έσοδά της μπόρεσε να αποπερατώσει το φράγμα του Assouan� Προσεται-ρίστηκε τη Σοβιετική Ένωση, που επίσης χρηματοδοτούσε την κατασκευή του φράγματος και βοηθούσε την ανάπτυξη της αι-γυπτιακής βιομηχανίας� Ίδρυσε το 1958 την Ηνωμένη Αραβική

ΝΙΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ12

Δημοκρατία, συμπράττοντας με τη Συρία, την Ιορδανία και το Λίβανο σε ένα διακρατικό τύπο «αραβικού σοσιαλισμού» (που, ωστόσο, το 1961 αυτοδιαλύθηκε)� Ο Νasser ήταν ένας πραγμα-τικός ηγέτης, ένας επαναστάτης που τον λάτρευε ο λαός του� Ήταν η πρώτη πολιτική φυσιογνωμία που προσπάθησε να απο-καταστήσει την αξιοπρέπεια των Αράβων, που την είχαν μα-κροχρόνια ταπεινώσει οι Δυτικοί� Γι’ αυτό και κανένας δεν πί-στεψε ότι η καρδιακή ανακοπή που τον βρήκε στο γραφείο του το Σεπτέμβριο του 1970, στα 52 του μόλις χρόνια, οφειλόταν πράγματι σε παθολογικά αίτια…

Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, ακολούθησε νέα μετανά-στευση των γονέων μου, αυτήν τη φορά στο Βελγικό Κονγκό� Αν και η χώρα αυτή είχε πολλές διαφορές με την Αίγυπτο, την εποχή εκείνη το πολιτικό της σκηνικό ήταν παρόμοιο με αυτό της Αιγύπτου, αν και με χρονική υστέρηση κάποιων ετών� Πρω-ταγωνιστής αυτού του σκηνικού δεν ήταν τώρα ο γιoς ενός τα-χυδρομικού υπαλλήλου� Ήταν ο ίδιος ταχυδρομικός υπάλλη-λος� Άκουγε στο όνομα Patrice Lumumba� Το Κονγκό τελού-σε υπό βελγική κυριαρχία από το 1885, όταν η Διάσκεψη του Βερολίνου θέλησε να βάλει τάξη στον άγριο ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων για την εκμετάλλευση του πλούτου της Αφρικής� Η Διάσκεψη «δώρησε» στο βασιλιά Λεοπόλδο το Β’ την περιοχή νοτίως του ποταμού Κονγκό, η οποία είχε ογδό-ντα φορές την έκταση της χώρας του� Ο Λεοπόλδος επειγό-ταν να αποκομίσει κέρδη και αυτή του η σπουδή δημιουργού-σε ανάγκη για άφθονα εργατικά χέρια� Αυτή η ανάγκη μπόρεσε να ικανοποιηθεί με την εγκαθίδρυση ενός από τα πιο αιμοστα-γή αποικιοκρατικά καθεστώτα που γνώρισε ποτέ η υφήλιος�

Ο Lumumba έγινε ηγετικό στέλεχος των evolues (προοδευ-μένων)� Οι evolues ήταν μία ομάδα μορφωμένων Κονγκολέ-ζων, που είχαν εκπαιδευτεί για να πάρουν μέρος στην προσπά-θεια «εκπολιτισμού» που προωθούσε το βελγικό κράτος και τους είχαν δώσει χαμηλόβαθμες θέσεις στον κρατικό μηχανι-

Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ 13

σμό� Με την κατάρρευση του παγκόσμιου αποικιοκρατικού συ-στήματος, η οποία ακολούθησε το τέλος του B’ Παγκόσμιου Πολέμου, αναπτύχθηκε και στο Κονγκό εθνικοαπελευθερωτι-κό-αντιαποικιακό κίνημα, του οποίου ο Lumumba δεν άργη-σε να γίνει ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους� Ανέλα-βε καθήκοντα προέδρου στο Εθνικό Κίνημα των Κονγκολέζων και ίδρυσε το Εθνικό Κονγκολέζικο Μέτωπο, το πρώτο κόμ-μα που αγκάλιαζε ολόκληρη την αποικία, απαλλαγμένο από τους τοπικιστικούς περιορισμούς άλλων ομάδων που εξέφρα-ζαν τις επί μέρους φυλές αυτής της χώρας� Υπό την πίεση του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, οι Βέλγοι αναγκάστηκαν, τον Ιούνιο του 1960, να παραχωρήσουν στο Κονγκό την ανε-ξαρτησία του� Ο Lumumba έγινε πρωθυπουργός και σχημάτι-σε κυβέρνηση� Ωστόσο, η νεαρή αυτή δημοκρατία δεν έμελ-λε να αναπτυχθεί ποτέ ειρηνικά� Ξέσπασαν αμέσως ταραχές με αφορμή την ανεξαρτητοποίηση (με τη βοήθεια των Βέλγων) της πλούσιας σε μεταλλεύματα και κυρίως σε ουράνιο επαρχί-ας της Katanga, με αποτέλεσμα ο Lumumba να στραφεί προς τη Σοβιετική Ένωση� Μ’ αυτήν του την ενέργεια σφράγισε και το πεπρωμένο του� Το Σεπτέμβριο του 1960, ο (μετέπειτα δι-κτάτορας για 30 χρόνια) συνταγματάρχης Μobutu οργάνωσε πραξικόπημα με την υποστήριξη της CIA� Τον Ιανουάριο του 1961, ο Lumumba έπεφτε νεκρός από ένα εκτελεστικό από-σπασμα που οργανώθηκε από κάποιο Βέλγο αξιωματικό�

Αυτό, λοιπόν, ήταν το σκηνικό που διαδραματιζόταν στις χώρες όπου έζησε η οικογένειά μου, περίπου την εποχή που γεννήθηκα� Η αποικιοκρατία έδινε σιγά-σιγά τη θέση της στη δημιουργία ελεύθερων κρατών, αλλά ο τοκετός αυτός ήταν ιδι-αίτερα επώδυνος� Η Αίγυπτος είχε τρομακτική στρατηγική ση-μασία (λόγω του Suez και της γειτνίασής της με τις υπόλοι-πες αραβικές χώρες και το Ισραήλ), ενώ το Κονγκό ήταν μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, λόγω του ορυκτού της πλούτου� Το αποτέλεσμα ήταν οι υπερδυνάμεις να καιρο-

Η περιπέτεια της

Πολιτικής Οικονομίας

ΝΊΚΟΣ ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ

O Oρθολογισμός και η Επιστημολογία ενός Αμφιλεγόμενου Κλάδου

ΕΚΔΟΣΕ ΙΣοσελότος

O Νίκος Αντωνάκης σπού-δασε στο Οικονομικό Πα-νεπιστήμιο Αθηνών, στο

Πανεπιστήμιο York της Αγγλίας, απ’ όπου πήρε το πτυχίο Master of Science, και στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο οποίο ανακηρύχτηκε διδάκτωρ το 1995. Την περίοδο 2000-2001 εκπόνησε μεταδιδα-κτορική έρευνα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με θέμα Αναπτυξιακές Επι-δράσεις των Αμυντικών Δαπανών στην Ελλάδα. Είναι ειδικευμένος στη Βιομηχανική Οικονομική, Βιο-μηχανική Οργάνωση και Οικονο-μική της Άμυνας. Η κύρια συμβολή του στη βιβλιογραφία ήταν η ανά-πτυξη δυναμικών μακροοικονομε-τρικών υποδειγμάτων για τη σχέση αμυντικών δαπανών και οικονομι-κής ανάπτυξης.

Την περίοδο 1988-89 υπήρξε μέ-λος της συντακτικής επιτροπής της Επιθεώρησης για Κοινοτικά θέματα ΕΛΛΑΔΑ και ΕΟΚ, ενώ από την περίοδο εκείνη υπηρετεί στο Υπουργείο Ανάπτυξης και είναι συνεργάτης του Ελληνικού Ιδρύ-ματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Είναι ιδρυτι-κό μέλος της European Economic Association και μέλος της Royal Economic Society (M. Βρετανία) και της International Defence Economics Association. To όνομά του έχει συμπεριληφθεί στον Πα-γκόσμιο Οδηγό των Ειδικών στα Οικονομικά των Στρατιωτικών Θε-μάτων.

Είναι ο συγγραφέας των βιβλίων:

• Αμυντικές Δαπάνες και Εθνική Οικονομία: Η Περίπτωση της Ελ-λάδας και των Χωρών-Μελών της

Οι οικονομικές κρίσεις διαδέχονται η μία την άλλη στον παγκόσμιο κα-πιταλισμό. Γιατί οι οικονομολόγοι δε μπορούν να προβλέψουν σχεδόν καμία κρίση; Γιατί δε συμφωνούν ως προς τα μέτρα πολιτικής για την

αντιμετώπιση των κρίσεων; Προφανώς, διότι η ίδια η πολιτική οικονομία βρί-σκεται σήμερα σε βαθειά κρίση. Οι λόγοι μπορεί να είναι πολλοί, αλλά ο σημα-ντικότερος ίσως είναι η άνευ όρων υιοθέτηση του «ατομικιστικού» προτύπου της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ολόκληρη η πολιτική οικονομία έχει θεμελι-ωθεί και οικοδομηθεί πάνω στην έννοια της ορθολογικής συμπεριφοράς του ατόμου και οι οικονομολόγοι δέχονται ότι αυτή η ορθολογική συμπεριφορά δε μπορεί παρά να είναι η εγωιστική βούληση του ανθρώπου να μεγιστοποιεί το ατομικό του συμφέρον. Αυτή είναι η φιλοσοφική παρακαταθήκη του Διαφωτι-σμού και του Ωφελιμισμού στην πολιτική οικονομία. Η πολιτική οικονομία έχει «εξελιχθεί» σήμερα σε ένα κλειστό κύκλωμα ιδεών και μοιάζει περισσότερο με θρησκεία παρά με επιστήμη.

Το βιβλίο αυτό είναι μία προσπάθεια φιλοσοφικής προσέγγισης της πολιτικής οικονομίας. Δίνει σε αδρές γραμμές τα βασικά στοιχεία των θεωριών που τα τελευταία 250 χρόνια προσπάθησαν να ερμηνεύσουν τη λειτουργία του καπι-ταλισμού, αλλά κυρίως επικεντρώνεται στα φιλοσοφικά θεμέλια των θεωριών αυτών, όπως επίσης και στον τρόπο με τον οποίο οι οικονομολόγοι χρησιμοποι-ούν τα μαθηματικά και την οικονομετρία, με σκοπό να προσδώσουν στην πολι-τική οικονομία στοιχεία των θετικών επιστημών. Μέσα από αυτό το οδοιπορικό κριτικής, προσπαθούμε να βρούμε τι έχει φταίξει για τη θεωρητική αδράνεια της πολιτικής οικονομίας και για την ανικανότητά της να ερμηνεύει τις εξελί-ξεις και να δίνει αποτελεσματικές κατευθυντήριες γραμμές στους ασκούντες οικονομική πολιτική. Ως επιστέγασμα αυτής της κριτικής, καταθέτουμε κάποιες απόψεις για τον επαναπροσανατολισμό της πολιτικής οικονομίας, ελπίζοντας να συμβάλλουμε μ’ αυτές στη σχετική προβληματική για την αναγκαιότητα της αναθεώρησης τόσο των φιλοσοφικών θεμελίων, όσο και της αναλυτικής πρα-κτικής μίας επιστήμης, που υποτίθεται ότι αποσκοπεί στην πραγμάτωση του «εύ ζείν» της παγκόσμιας κοινωνίας.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ

Βατάτζη 55, 114 73 Αθήνα ΤΗΛ. : 210 6431108

ekdoseis.ocelotos@gmail.comwww. ocelotos. gr

ISBN 978-960-564-260-0

ΝΊΚΟ

Σ ΑΝ

ΤΩΝ

ΑΚΗ

Σ · Η π

εριπ

έτεια της Π

ολ

ιτικής Ο

ικονο

μία

ς

ΕΟΚ (Ευρωκοινοτικές Εκδόσεις, 1989).

• Η Πολιτική Οικονομία της Άμυ-νας στη Μεταπολεμική Ελλάδα (Εκδόσεις Συμεών, 1995).

• Άμυνα και Οικονομική Ανάπτυ-ξη στην Ελλάδα (Εκδόσεις Διάτ-των, 1997).

• Διεθνής Ανταγωνιστικότητα και Βιομηχανική Στρατηγική (επιμέ-λεια με τον Χ. Πιτέλη, Εκδόσεις Τυπωθήτω, 1998).

• Θεμελιώδεις Αρχές Οικονομικής Ανάλυσης (Εκδόσεις Συμεών, 1999).

• Αναπτυξιακές Επιδράσεις των Αμυντικών Δαπανών στην Ελλά-δα (Εκδόσεις Τυπωθήτω, 2000).

• Εφαρμογές Οικονομικών της Άμυνας στην Ελληνική Οικο-νομία (Εκδόσεις Παπαζήση, 2002).

• Επιτομή Πολιτικής Οικονομίας (Εκδόσεις Συμεών, 2005).

• Μακροοικονομική: Θεωρία και Πρακτική (με τον Π. Κούρτη, Εκδόσεις Σταμούλη, 2007).

• Ερμηνεύοντας τον Μαρξ …την Εποχή της Παγκοσμιοποίη-σης (Καστανιώτης & Διάττων, 2008).

• Η Δικτατορία της …Δημοκρατί-ας στην Ελλάδα (Καστανιώτης & Διάττων, 2010).

• Οι οικονομικές κρίσεις, η Θεω-ρία του Χάους και η μοίρα του καπιταλισμού (Εκδόσεις Συμε-ών, 2014).

Επίσης, έχει δημοσιεύσει 33 άρ-θρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους της Ελλά-δας, της Μ. Βρετανίας, των ΗΠΑ, της Ιταλίας και της Νορβηγίας.

160 × 230 SPINE: 18 FLAPS: 65

0_cover_politiki oikonomia.indd 1 5/5/2015 8:31:35 μμ