Adam Corn ford

Η ΚΑΤΕΡΓΑΣΙΑ TON ΚΟΠΡΑΝΑΝ

Καπιταλισμός, Ρατσισμός, Εντροπία

Adam Comford

Η Κατεργασία των ΚοπράνωνΚαπιταλισμός, Ρατσισμός και Εντροπία

Ελευθεριακή Κουλτούρα

Τίτλος πρωτοτύπου: Processed Shit, Capitalism, Racism and Entropy Μετάφραση, Στοιχειοθεσία, Σελιδοποίηση, γενική επιμέλεια έκδοσης:

Παναγιώτης Καλαμαράς Φιλμς-μοντάζ: Μιχάλης Μπαξεβάνης, Πανεπιστημίου 64, τηλ. 36.18.543

Κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων την Άνοιξη του 1994 και η χρήση του είναι ελεύθερη, αρκεί να αναφέρονται οι πηγές

Η Κ αρδιά της Λευκότητας

Η Ιουδαιοχριστιανική κουλτούρα από παλιά είχε πρόβλημα με τη βρώμα και το σκοτάδι. Η λευκότης ήταν το ευρωπαϊκό σύμβολο της αγνότητας, της καλωσύνης, της ζωής, της τάξης και του Θείου (αντί­θετος, ας θυμηθούμε την κλασσική κινεζική κουλτούρα, όπου η λευ­κότητα συμβολίζει το θάνατο και φοριέται στις κηδείες). Το μαύρο ή το σκοτάδι, από την άλλη, παραδοσιακά υποδήλωνε την ανηθικό- τητα, το κακό, το θάνατο, την αταξία και τον σατανά.

Επί αιώνες, το κυρίαρχο ευρωπαϊκό ιδεώδες της ανθρώπινης ο­μορφιάς τόνιζε το λευκό δέρμα. Ο προφανέστερος λόγος γι’ αυτό είναι ότι το κοκκινισμένο ή μαυρισμένο δέρμα σημαίνει έκθεση στον ήλιο, τον αέρα και τη βροχή. Μια και η φεουδαρχική κοινωνία ήταν αγροτική, μια τέτοια έκθεσή για ένα νεαρό άτομο (ή για μια γυναίκα οποιοσδήποτε ηλικίας) σήμαινε δουλειά - συνήθως στους αγρούς. Οι ρυθμιστές του γούστου ήταν αριστοκράτες, για τους οποίους η απόλυτη αποφυγή της δουλειάς ήταν κρίσιμης σημασίας για τον τα­ξικό τους αυτοκαθορισμό. Το αριστοκρατικό ιδεώδες της ομορφιάς, που ισχύει ακόμη και σήμερα, διαμορφώθηκε σύμφωνα με τα ση­μεία απόστασης από τη δουλειά - το αθλητικό παρά το ογκώδες κορμί στον άνδρα, το ανάλαφρο αν και αισθησιακό σώμα στη γυ­ναίκα, με τα λεπτά δάχτυλα κ.ο.κ. Η απόσταση από τη δουλειά σε μια κυρίως αγροτική κοινωνία, σήμαινε επίσης την απόσταση από τη βρώμα, την επαφή με το χώμα. Μέχρι σήμερα το χώμα σημαίνει βρωμιά, ακριβώς όπως το σκούρο σημαίνει κακό ή απειλή [Τα ση­μαίνοντα της τάξης και του πλούτου ακόμη υπογραμμίζουν τις αι­σθητικές και ηθικές μας αξίες. Σκεφθείτε τους όρους «ευγενής» και «ταπεινός» όταν εφαρμόζονται στην ανθρώπινη επαφή, την καταγω­γή της λέξης μας «κακός» (villain) από το vileyn που σημαίνει δου-

6 Η Κατεργασία των Κοπράνων

λοπάροικος, όπως καν τη συγγένεια του vileyn με το «πρόστυχο» (vi­le), από τη λατινική λέξη vilis που σημαίνει φτηνό].

Αυτό το πολιτιστικό σύμπλεγμα επέτρεψε στους Ευρωπαίους να σκλαβώσουν και να σφάξουν τους Αφρικανούς και τους ιθαγενείς Ινδιάνους με καθαρή συνείδηση, που σε διαφορετική περίπτωση δεν θα τους επέτρεπε κάτι τέτοιο. Βεβαίως ο επεκτατικός και αποκλείων χαρωαήρας του θεσμοποιημένου χριστιανισμού ήταν ο ιδεολογικός κεντρικός μοχλός της «Εποχής των Ανακαλύψεων», όπως επίσης και της Εποχής των Σταυροφοριών (για να είμαστε δίκαιοι αξίζει να θυ­μηθούμε ότι κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών, η χριστιανική κουλτούρα αντιμετώπισε μια σοβαρή πρόκληση από μια άλλη επε­κτατική και πιο εκλεπτυσμένη κουλτούρα, το Ισλάμ). Ο χριστιανι- σμός'διαιρεί τα ανθρώπινα όντα σε στάρι και άχυρο, Σωσμένους και Καταραμένους, μην επιτρέποντας την ύπαρξη ενδιάμεσου χώρου α- νάμεσά τους όταν τους φτάσει ο Λόγος του Μοναδικού Αληθινού Θεού. Αυτή η απόλυτη διαίρεση του κόσμου, με τον δικό της συμβο­λισμό του μαύρου-άσπρου, έφτασε στον υπερθετικό βαθμό από τον αριστοκρατικό δυϊσμό σε λευκή ευγένεια και σκοτεινή ταπεινότητα.

Πίσω από τις χριστιανικές και αριστοκρατικές διχοτομίες βρισκό­ταν μια ακόμη παλαιότερη, η ελληνορωμαϊκή διαίρεση της ανθρω­πότητας σε εκπολιτισμένους λαούς που αντιτίθονταν στους «βάρβα­ρους» ή «άγριους» λαούς (οι δεύτεροι είναι συνήθως άνθρωποι που η ομιλία τους μας φαίνεται σαν τους θορύβους που κάνουν τα ζώα και ζουν στο δάσος αντί να καλλιεργούν τους αγρούς). Για πολλούς αιώνες πριν την Εποχή της Δουλείας, οι ευρωπαϊκές κυρίαρχες τά­ξεις είχαν πεισθεί ότι ήταν πολιτισμένες και ότι οι Άραβες και οι Πέρσες, παρά τη μεγαλόπρεπη αρχιτεκτονική, λογοτεχνία, επιστήμη και τα μαθηματικά, ήταν οι βάρβαροι. Αντιμετωπίζοντας τους αν­θρώπους των φυλών της Δυτικής Αφρικής, της Βορειοανατολικής Αμερικής και του Μεξικό, οι οποίοι δεν χρησιμοποιούσαν τον τροχό και το λιωμένο σίδερο, οι Εξερευνητές αισθάνονταν σίγουροι για την ανωτερότητα τους και το θεϊκό δικαίωμά τους για εκμετάλλευση. Α­κόμα καλύτερα, εκείνοι οι άνθρωποι είχαν περισσότερη μελανίνη στο δέρμα τους απ’ ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι, κι έτσι μπορού­σαν να ενταχθούν στο πολιτιστικό πλαίσιο του μαύρου ή του σκοτει­νού - που σήμαινε στην καλύτερη περίπτωση χάος, άγνοια, βρώμα

Καπιταλισμός-Ρατσισμός- Εντροπία 7

και ανηθικότητα, και στη χειρότερη κίνδυνο, ακολασία και κακία.Ο πλούτος που λεηλατήθηκε από τη γη, τα ντόπια προϊόντα και

τα ανθρώπινα κορμιά της Αφρικής και της Αμερικής, αποχέλεσαν τα καύσιμα για την απογείωση του εμπορίου στην Ευρώπη. Ο χρυ­σός και το ασήμι που έβγαζαν οι Ινδιάνοι σκλάβοι στο Μεξικό και στο Περού, το βαμβάκι, η ζάχαρη και ο καπνός που μάζευαν οι Α­φρικανοί σκλάβοι στην Καραϊβική, δημιούργησαν τον πλούτο που χρησιμοποιήθηκε για την αγορά της λευκού χρώματος μισθωτής ερ­γασίας. Ήταν τον 17ο αιώνα όταν το δουλεμπόριο ανθούσε, που εμ­φανίστηκε για πρώτη φορά η έννοια των Ευρωπαίων σαν λευκών. Το αριστοκρατικό σημαίνον διαδόθηκε έτσι ώστε να συμπεριλάβει όλους τους Ευρωπαίους, είτε ήταν ευγενείς, είτε ταπεινοί, είτε σιο ενδιάμεσο. Έτσι, μαζί με τον καπιταλισμό, σαν δίδυμος αδελφός, γεννήθηκε ο σύγχρονος ρατσισμός.

Καθώς οι Ευρωπαίοι και οι Ευρω-Αμερικανοί ζούσαν με Αφρικα­νούς σκλάβους - και μάχονταν με τους ιθαγενείς Ινδιάνους για τον οριστικό έλεγχο της ηπείρου - η διαδικασία του στερεότυπου και της διαφοροποίησης, επιταχύνθηκε'. Στα μέσα του 19ου αιώνα οι Ευρω-Αμερικανοί φαίνονταν περίπου ανίκανοι να θεωρήσουν τους Αφρο-Αμερικανούς, σκλάβους ή ελεύθερους, ως ανθρώπινα όντα. Ακόμη και ο Mark Twain, συλλαμβάνοντας τον συμπαθητικό χαρα­κτήρα του Jim, το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να παρουσιάσει τον δραπέτη σκλάβο σαν ένα παθητικό θύμα. Τα ίδια τα λόγια του Τζιμ παρερμηνεύονται, και μάλιστα από έναν συγγραφέα που πρώ­τος έθεσε το ζήτημα της ποικιλίας των ιδιωμάτων των Ευρω-Αμερι- κανών με τέτοια προσοχή. Έπειτα, όταν περιγράφει το επεισόδιο ό­που ο Huck ακούει τους λευκούς άντρες της σχεδίας να μιλούν, ο Τουαίην προδίδει ένα παιχνίδι. Είναι το παιχνίδι των αντρών της σχεδίας, μια ιεροτελεστία υπερβολικών και ποιητικών κομπασμών, που έρχεται κατευθείαν από τη Δυτική Αφρική. Ο καταπιεσμένος επιστρέφει, ανακοινώνοντας ότι η τυφλότητα και η κουφότητα του Τουαίην είναι ηθελημένες- είναι αναγκαίες λόγω της ένοχης γνώσης του εκφοβιστικού και λαβυρινθώδους ρόλου της δουλείας στην ίδρυ­ση του «ελεύθερου» έθνους - και από το γεγονός ότι, όπως παρατη­ρεί ο Albert Murray στο βιβλίο του «The Omni-Americans», «η Α­μερικανική κουλτούρα... είναι, αδιάφορα απ’ όλες τις υστερικές δια­

8 Η Κατεργασία των Κοπράνων

μαρτυρίες εκείνων που θα ήθελαν αλλιώς τα πράγματα, αναμφι­σβήτητα μιγάδα.

Στο βιβλίο του «Λευκός Ρατσισμός: Μια Ψυχο-ιστορία», ο Joel Kotfel δείχνει πώς ο ρατσισμός των Ε.Π.Α. διακλαδώνεται ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο. Στο Νότο, όπου οι λευκοί μεγάλωναν με τον εκφοβισμό της καθημερινής επαφής με τους μαύρους δούλους και υπηρέτες, το σημαίνον της διαφοράς είναι υποτίθεται η σχετική νοημοσύνη και εξέλιξη: οι Αφρικανοί είναι αιώνια παιδιά και πρέπει να ελέγχονται από τους λευκούς για το καλό τους. Δεν τους φοβού­νται ούτε τους απεχθάνονται σαν τέτοιους, εκτός εάν «παίρνουν αέ­ρα» ή «δεν καταλαβαίνουν τη θέση τους». Η φυλετική επαφή μολύ- νεται μόνον μ’ έναν τρόπο: μέσω του σεξ. Η Ευρω-πατριαρχία δεν πρέπει να αμφισβητείται, είτε μέσω της νομιμοποποίησης των απο­γόνων της φυλετικής επιμειξίας ( αν και τα παιδιά που γεννήθηκαν από μια μακροχρόνια σχέση με μια γυναίκα σκλάβα, πρέπει να ανα­τραφούν με την καλωσύνη που αρμόζει στα κουτάβια) ή πάνω απ’ όλα με το σεξ ανάμεσα σ’ έναν μαύρο άνδρα και μια λευκή γυναίκα. Στο Βορρά, όπου παρά το καλύτερο ιστορικά νομικό καθεστώς των μαύρων ανθρώπων, στην πραγματικότητα οι φυλές είχαν λιγότερη επαφή μεταξύ τους, ένας υποσυνείδητος φόβος βρώμας και μόλυν­σης χαρακτηρίζει αυτό που ο Κόβελ αποκαλεί απεχθής ρατσισμός. Μελέτες του βόρειου ρατσισμού αποκαλύπτουν αλλόκοτες φαντα­σιώσεις για αποτυπώματα που αφήνει η επαφή με το μαύρο δέρμα. Η ψυχοδυναμική σχέση ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο μορφές ρατσι­σμού μπορεί να συλληφθεί διαισθητικά όταν θυμηθούμε ότι η «βρώμα» στην αγγλο-αμερικανική κουλτούρα είναι συνώνυμη με τον ανοιχτό ερωτισμό.

Η Κοινωνική θερμοδυναμική

Μέχρι στιγμής δεν έχω πει κάτι το καινούργιο. Λιγότερο εύκολα αναγνωρίσιμη είναι η σχέση ανάμεσα στο πώς η ευρωπαϊκή ή η ευ- ρω-αμερικανική κουλτούρα κατανοεί τη «βρώμα» και τη θερμοδυ­ναμική αρχή της εντροπίας, όταν αυτές εφαρμόζονται στην πολιτική οικονομία και την κουλτούρα.

Η θερμοδυναμική ορίζει την εντροπία ως ένα μέτρο της αταξίας

Καπιταλιομός-Ραχσιομός-Εντροπία 9

σ’ ένα κλειστό θερμοδυναμικό σύστημα. Αφότου δεν υπάρχα σύστη­μα 100% αποτελεσματικό, κάποια ποσότητα ενέργειας πρέπει τελι­κά να μένει αδιάθετη για δουλειά (εννοώντας εδώ την αυτο-αναπα- ραγωγή της τάξης του συστήματος). Η ενέργεια που δεν διατίθεται για δουλειά προκαλεί την αταξία. Συνεπώς για να διατηρήσει την τάξη ένα σύστημα, πρέπει να αποβάλλει αυτή την αταξία. Παρα­δείγματος χάριν, τα προϊόντα που εξάγονται (μονοξείδιο και διοξεί­διο του άνθρακα και η περιττή ζέστη) είναι η εντροπία που αποβάλ­λει η μηχανή του αυτοκινήτου όταν δουλεύει, προκειμένου να διατη­ρήσει την τάξη της ως σύστημα. Το ζωντανό ανθρώπινο σώμα απο­θηκεύει την εντροπία ως ζέστη, ως εκκρίσεις (διοξείδιο του άνθρα­κα, υδρώτα και ούρα), ως μύκητας που μεταφέρει νεκρά βακτηρίδια και άλλα άχρηστα υλικά, ως νεκρά σωματικά κύτταρα και βέβαια ως σκατό.

Οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι οργανωμένα αυτο-αναπαραγωγι- κά συστήματα. Σε γενικές γραμμές, τότε, αυτό το θερμοδυναμικό υπόδειγμα μπορεί να διευρυνθεί ώστε να καλύψει οποιαδήποτε κοι­νωνία. Αυτό που αλλάζει από τη μια στην άλλη είναι ο τρόπος της τάξης, και συνεπώς τι η κάθε μια ορίζει ως δουλειά και ως ενέργεια. Η καπιταλιστική, βιομηχανική κοινωνία, η οποία γέννησε σε μια πρώτη φάση τη θερμοδυναμική θεωρία, ορίζει ως «πραγματική» δουλειά μια δραστηριότητα που δίνει κέρδος και ανταλλάσσεται με χρήμα. Η αναγκαία δραστηριότητα για την κοινωνική αναπαραγω­γή που αδυνατεί να ικανοποιήσει ένα ή και τα δύο αυτά κριτήρια, αντιμετωπίζεται σαν στράγγισμα του συστήματος. Σ’ αυτό περιλαμ­βάνεται ολόκληρη η δουλειά της κυβέρνησης, η πληρωμένη δου­λειά που δεν αποσκοπεί στο κέρδος όπως η δημόσια εκπαίδευση ή οι δαπάνες για την υγεία, η απλήρωτη πολιτιστική δραστηριότητα όπως το γράψιμο ποιημάτων ή το παίξιμο μουσικής για φίλους, και βεβαίως η απλήρωτη δουλειά στο σπίτι.

«Η δραστηριότητα που φέρνει κέρδος» εξελίχθηκε καθώς ανα­πτυσσόταν ο καπιταλισμός. Για να ξεκινήσουμε από κάπου, μια τέ­τοια δραστηριότητα ήταν στην ουσία συνώνυμη με την παραγωγή και τη διανομή των υλικών αγαθών. Ο Μαρξ, όμως, γρήγορα κατά­λαβε ότι η παραγωγή για τον καπιταλισμό σημαίνει πάνω απ’ όλα την παραγωγή του κεφαλαίου, το οποίο με τη σειρά του (και πιο

10 Η Κατεργασία των Κοπράνων

ξεκάθαρα) σημαίνει την αναπαραγωγή ,των καπιταλιστικών κοινωνι­κών σχέσεων: πληρωμένη εργασία και παγκόσμια αγορά. Το πιο σπουδαίο, είπε ο Μαρξ, λόγω του ύψους και της πτώσης των κερδών καθώς ωριμάζουν οι βιομηχανίες, είναι ότι αυτή η αναπαραγωγή εξαρτάται από την «ανάπτυξη». Δεν μπορεί να διατηρηθεί σε μια σταθερή κατάσταση. Η ανάπτυξη για τον καπιταλισμό σημαίνει πε­ρισσότερα κέρδη για τους καπιταλιστές, περισσότερη πραγματο­ποιημένη εργασία, περισσότερα πουλημένα εμπορεύματα - αλλά αυτό εξαρτάται από την αύξηση των ανθρώπων που γίνονται μισθω­τοί και καταναλωτές εμπορευμάτων, περισσότερες περιοχές του κό­σμου και της κοινωνικής ύπαρξης να μπαίνουν στον κύκλο δουλειά- πληρωμή-πούλημα-αγορά-κέρδος. Ο καπιταλισμός πρέπει, συνεπώς, να προσηλύτισα ολοένα και περισσότερες μορφές ανθρώπινης δρα­στηριότητας στη δουλειά.

Ενώ σταθερά επανακαθορίζει τη δουλειά, ο καπιταλισμός πασχί­ζει επίσης σταθερά να μειώσει τον εργασιακό χρόνο που χρειάζεται για την παραγωγή οποιουδήποτε εμπορεύματος - και να μειώσει το χρόνο που χρειάζεται το κεφάλαιο για ν’ αποδόσει από τη δουλειά που ήδη έχει γίνει, μέσω του πωληθέντος προϊόντος, το κέρδος. Συ­νεπώς ο καπιταλισμός, όπως οι διαφημιστές του, ποτέ δεν σταματούν να μας το υπενθυμίζουν, πάντα επιφέρει τεχνολογικές επαναστάσεις. Αυτός ο τεχνολογικός δυναμισμός σημαίνει ότι ο καπιταλισμός συνε­χώς επανακαθόριζα επίσης και την ενέργεια, η οποία κατά μία θερ­μοδυναμική έννοια σημαίνει όχι μόνο ενεργειακές πηγές αλλά και πρώτες ύλες.

Ένα παγκόσμιο σύστημα που πρέπει αιωνίως να επεκτείνεται και ν’ αλλάζει προκειμένου να επιβιώσει, δηλαδή πρέπει συνεχώς να δη­μιουργεί νέες τεχνολογίες, και το οποίο ορίζει τη δουλειά ταυτοχρό- νως τόσο στενά και τόσο διευρυμένα, είναι πολύ πιθανό να γεννήσει ποικίλες μορφές εντροπίας. Ακόμη προφανέστερα, αυτό σημαίνει όλες τις μορφές βιομηχανικής σπατάλης: «παραδοσιακές» εκπομπές όπως η ζέστη, το διοξείδιο του άνθρακα και η κάπνα, ένα διερυμένο παρά ποτέ ουράνιο τόξο τοξικών χημικών και ποικίλα ραδιενεργά απόβλητα. Ολοένα και περισσότερο τέτοιες πηγές μόλυνσης ανταγω­νίζονται σε καταστροφικότητα την καταναλωτική σπατάλη όπως το πακετάρισμα και το πέταμα όλων των ειδών, το διοξείδιο του άνθρα­

Κ(ηηχαΑιομός-Ρ(ποιομός·Ενΐροπία 11

κα και το νιτρικό οξείδιο από την κατανάλωση των αυτοκινήτων και τις τοξίνες από το καθάρισμα των σπιτιών.

Αυτός ο εντροπικός Νιαγάρας παράγει άλλες θανατηφόρες δια­ταραχές, κι όχι μόνο στο ανθρώπινο σώμα. Οι αρρώστειες που συν­δέονται με τη δουλειά, από τη σιλικόζη στις ωοθήκες, τον καρκίνο που ανθεί γύρω απ’ τα διυλιστήρια και τα πυρηνικά εργοστάσια, ε­νώνονται με τις παραδοσιακές αρρώστειες που επιφέρει ο υποσιτι­σμός και η υπερσυσσώρευση πληθυσμού που προκάλεσαν τρεις αιώνες δράσης των δυνάμεων της αγοράς, οι οποίες έσπρωξαν τους ανθρώπους μακρυά από τη γη τους ή από τις δουλειές τους. Και όπως γνωρίζει ο καθένας, η αταξία που ξέρασε η έξαλλη παγκόσμια αναζήτηση του. κέρδους, άνοιξε τεράστιες τρύπες στο οικολογικό οι­κοδόμημα - τρύπες στο Οτρώμα του όζοντος, τρύπες στα τροπικά δάση, τρύπες στους ιστούς ζωικών και φυτικών ειδών, τρύπες στους ανθρώπινους πληθυσμούς σε μέρη όπως το Μποπάλ και το Τσερνο- μπίλ.

Πέρα απ’ αυτά, η καπιταλιστική οικονομία γεννά συμπεριφορικές και κοινωνικές μορφές ενέργειας, μη διαθέσιμες για «δουλειά» με την άλλη έννοια της κοινωνικής αναπαραγωγής. Αυτές περιλαμβά­νουν τα εγκλήματα ιδιοκτησίας, από την κλοπή ενός αυτοκινήτου μέχρι απάτες στις ασφαλίσεις' εγκλήματα βίας που προκαλούν η φτώχεια και η απογοήτευση' και, σ’ έναν αναδραστικό βρόγχο μ’ αυ­τά, εθισμό στα ναρκωτικά και στο αλκοόλ. Οι αλλαγές στις τιμές της γης και της εργασίας προκαλούν επίσης αναγκαστική μετανάστευση και απώλεια στέγης - τεράστιες ανωμαλίες στη δημογραφική ισορ­ροπία και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Η άλλη τεράστια ανωμαλία, βεβαίως, είναι ο πόλεμος, είτε διεξάγεται άμεσα για τις αγορές και τις πηγές, είτε σχετικά με κάποιον εθνικό ανταγωνισμό, με οικονομικό σοκ και άγχος ως συμβάλλουσα αιτία.

Έπειτα, κάθε θερμοδυναμικό σύστημα στην πραγματικότητα έχει δύο όψεις όσον αφορά την ενέργεια που δεν είναι διαθέσιμη για δουλειά: είτε την ξεφορτώνεται, είτε την ανακυκλώνει*. Ακριβώς σήμερα, ο καπιταλισμός δεν τα καταφέρνει και τόσο καλά όσον αφο­ρά την ανακύκλωση μεγάλου μέρους της εντροπίας του, ειδικώτερα όσον αφορά τις χημικές παραμέτρους του. Όμως στην ανακύκλωση των ανθρώπων, ο καπιταλισμός ήταν πάντα αξεπέραστος. Τον 15ο,

12 Η Κατεργασία ίων Κοπράνων

16ο, 17ο χηώνα, οι πλούσιοι Εγγλέζοι γαιοκτήμονες έχασαν πολλούς απ' τους δουλοπάροικούς τους, γιατί η αλλαγή από τις ποικίλες καλ­λιέργειες στην πιο κερδοφόρα μονοκαλλιέργεια των προβάτων, α­παιτούσε μεγαλύτερη έκταση και λιγότερους εργάτες. Επίσης εκδίω­ξαν μικροιδιοκτήτες αγρότες από την παραδοσιακά κοινή γη, την οποία περίφραξαν για να τη χρησιμοποιούν οι ίδιοι. Αυτός ο πετα­μένος υπερπληθυσμός τριγυρνούσε στην ύπαιθρο ως ζητιάνοι και κλέφτες, αποτελώντας ένα διαρκές πρόβλημα για την αγροτική κοι­νωνική τάξη. Μερικοί μαζεύτηκαν στις πόλεις, όπου συνήθως συμπε- ριφέρονταν σαν εντροπικοί. Αλλά βαθμιαία, η εν τη γενέσει της μα- νουφακτούρα άρχισε να τους ανακυκλώνει σαν μισθωτούς εργαζό­μενους. Μόλις ο καπιταλισμός τόσο στη γεωργία όσο και στη βιομη­χανία κέρδισε έδαφος στα τέλη του 18ου αιώνα, η ροή της εργασια­κής ενέργειας από τη γη στις πόλεις μετατράπηκε σε πλημμυρίδα, κάτι που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Ο καπιταλισμός είναι τόσο αποτελεσματικός στην ανακύκλωση της εργατικής ενέργειας, διότι αντιμετωπίζει τη δουλειά ως εμπόρευ­μα και συνεπώς ως αφψημένη. Οι μορφές της δουλειάς είναι ανταλ­λάξιμες, αξίζουν μόνο σύμφωνα με την ικανότητα τους να παράγουν κέρδος (Η θερμοδυναμική, όπως έχει επισημάνει η ομάδα «Σημειώ­σεις του Μεσονυκτίου», ανακαλύφθηκε την ίδια εποχή με την «επι­στημονική διεύθυνση» του Frederick Taylor, που στόχευε να σπάσει τη βιομηχανική δουλειά σε μικρές, αδιάφορες μονάδες για την επί­τευξη μεγαλύτερης αποδοτικότητας). Στην πραγματικότητα, ο Har­ry Braverman, ο David Noble και άλλοι, έχουν δείξει πώς ολόκληρη η ιστορία της καπιταλιστικής τεχνολογίας και των τεχνικών διεύθυν­σης είναι μια προσπάθεια να γίνει περισσότερο ανταλλάξιμη η δου­λειά, και συνεπώς να γίνουν οι εργάτες περισσότερο περιττοί και λι- γότερο ισχυροί. Όμως η ανακύκλωση, από πλευράς του καπιταλι­σμού, της εργατικής ενέργειας διαταράσσεται από τις περιοδικές κρίσας του συστήματος. Οι απόψεις των θεωρητικών διαφέρουν ό­σον αφορά την εσωτερική αιτία αυτών των κρίσεων. Όλες τους, ό­μως, παρουσιάζουν σε μια κατάσταση όπου υπάρχουν πολλά εργο­στάσια και εξοπλισμός από τη μια πλευρά και πολλοί εργάτες από την άλλη, μόνο που δεν μπορεί να βρεθεί το ρευστό κεφάλαιο που

Καπιταλισμός-Ρατοιομός-Εντροπία 13

θα συνένωσα τις δύο πλευρές. Το αποτέλεσμα είναι πολύ υψηλά ποσοστά ανεργίας και εταιρικών χρεοκοπιών.

Εάν η κρίση είναι μικρής διάρκειας, τα αποτελέσματα για το σύ­στημα είναι μάλλον ευεργετικά' και σήμερα, οι κυβερνήσεις είναι σέ θέση μέσο της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής να χειρι­στούν την κρίση προς όφελος του κεφαλαίου, προκαλώντας ακόμη και ηθελημένες υφέσεις (όπως έκανε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΕΠΑ την περίοδο 1972-82). Ίσως το πιο σημαντικό όφελος από μια ελεγχόμενη κρίση είναι η πειθάρχηση των εργατών. Η υψηλή ανερ­γία κάνει δύσκολη την αντίσταση* στην εντατική εκμετάλλευση, και οι μισθοί μπορούν να μειωθούν γιατί οι εργάτες είναι απελπισμένοι. Παραπέρα, μόλις ξεκινήσει ο νέος κύκλος, υπάρχει μια μεγάλη δεξα­μενή εργασίας διαθέσιμη για νέες περιπέτειες και επέκταση. Αλλά αν η κρίση γίνει τόσο βαθιά και παρατεταμένη, όπως η Μεγάλη Ύ­φεση της δεκαετίας του ’30, η ανθρώπινη ενέργεια που δεν διατίθε­ται για δουλειά γίνεται βίαια εντροπική. Οι άνεργοι και οι φτωχοί διαδηλώνουν και προβαίνουν σε ταραχές- και αν φτιάξουν συμμα- χίες με τους απασχολούμενους, όπως έγινε τότε, υπάρχει έδαφος για μαζικές απεργίες, ακόμη και για εξέγερση. Το να κρατηθεί η εντρο­πική ενέργεια των ανέργων και των φτωχών μακρυά απ’ τη μόλυνση της απασχολούμενης εργατικής τάξης, είναι ένα διαρκές πρόταγμα του συστήματος.

Ασχολούμενοι με τη Βρώμα και Παίρνοντας τα Σκατά

Έχοντας σκιαγραφήσει σε γενικές γραμμές το εύρος της κοινωνι­κά παραγόμενης εντροπίας και τους τρόπους που ο καπιταλισμός την αντιμετωπίζει, θα ήθελα να στρέψω την προσοχή λίγο παραπέ­ρα, ώστε να καλύψω τις σφαίρες της κουλτούρας και της προσωπι­κότητας. Και πάλι πρέπει να ανατρέξω σε κάποια γνωστά εδάφη. Η καπιταλιστική κουλτούρα, όπως έχουν δείξει κάποιοι σαν τους Max Weber και R.H. Tawney, στηρίζεται στην Προτεσταντική επανάστα­ση του 16ου και 17ου αιώνα, η οποία υιοθέτησε τις βασικές δομές της Ιουδαιο-χριστιανικής πατριαρχίας, για να τις προσαρμόσει στις καινούργιες ψυχοκοινώνικές ανάγκες. Ο Προτεσταντισμός, και ι­διαίτερα ο Καλβινισμός, εξυμνεί την αποταμίευση, τη συσσώρευση

14 Η Κατεργασία των Κοπράνων

του πλούτου και τη σκληρή δουλειά. Δηλαδή ευνοεί την ανταλλαγή του χρόνου ζωής με τον παγωμένο νεκρό χρόνο υπό τη μορφή εμπο­ρευμάτων και χρήματος, τα οποία τότε συσσωρεύονται. Σα συνέπεια ο Προτεσταντισμός κηρύττει τη σεξουαλική εγκράτεια, τη συντήρη­ση της ερωτικής ενέργειας. Οι πατριαρχικές κουλτούρες συχνά ανη­συχούσαν για την απελευθέρωση του σπέρματος - η ινδουιστική θεωρία του prana είναι ένα παράδειγμα. Αλλά στην μπουρζουάδι- κη-προτεσταντική κουλτούρα, το σπέρμα αντιμετωπίζεται σαν μια μορφή κεφαλαίου, το οποίο πρέπει, σύμφωνα με μια φράση ίου 17ου αιώνα, να «δαπανηθεί» παραγωγικά για τη γέννηση παιδιών. Κι αν το σπέρμα είναι κεφάλαιο, η μήτρα της πατριαρχίας ήταν πά­ντα η γη, η αληθινότερη από τις αληθινές ιδιοκτησίες. Κάνοντας το έδαφος-μήτρα γόνιμο, η προτεστανπκή μπουρζουαζία όχι μόνο συ­νεχίζει τη γραμμή του αίματος της - στόχο όλων των πατριαρχών - αλλά επενδύει στο μέλλον, ιδρύοντας ή συνεχίζοντας μια οικογε­νειακή επιχείρηση.

Όλα αυτά απαιτούν αυστηρή πειθαρχία. Έτσι, η βασική γραμ­μή της προτεσταντικής κουλτούρας από τον Λούθηρο, ενσταλλάζει την ιεραρχική υπακοή στους μεγαλύτερους και τους καλύτερους, ξε­κινώντας από το Κράτος - τόσο όσο το Κράτος επιτρέπει σε κά­ποιον να λατρέψει τον προτεσταντικό Θεό και να συσσωρεύσει μια θεϊκή περιουσία. Απαιτεί επίσης, όπως το είδε ο Φρόϋντ, αναβολή της ικανοποίησης σ’ ένα βαθμό σπάνιο στις προκαπιταλιστικές κοι­νωνίες, και συνεπώς μεγαλύτερη συναισθηματική και ψυχική κατα­πίεση και επανένταξη. Η προσωπικότητα που δημιουργείται σ’ αυ­τήν την εικόνα ελέγχεται κυρίως μέσω της ενοχής, ενώ η ντροπή είναι επίσης ένα σημαντικό ελατήριο. Για την ενστάλλαξη και ενί­σχυση της αυτοπειθαρχίας η βία είναι συχνά απαραίτητη. Όπως στις περισσότερες πατριαρχίες, ο θάνατος και ο ακρωτηριασμός εί­ναι κρατικό μονοπώλιο, αλλά λιγότερο βίαιες ενέργειες όπως το ξύ­λο, είναι προνόμιο οποιουδήποτε πατέρα-σύζυγου.

Γι’ αυτήν τη διαμόρφωση, την οποία θα αποκαλέσω «συσσωρευ- τική», η πολιτιστική εντροπία συνίσταται πρώτα απ’ όλα από τη «σπάταλη» ή «μη παραγωγική» συμπεριφορά: ελεύθερο ξόδεμα πα­ρά αποταμίευση, σεξουαλική ασυδοσία και φιληδονία, ανοικτή έκ­φραση του παθιασμένου αισθήματος, και βεβαίως τεμπελιά. Η γυ-

' Καπιταλισμός-Ροτιοισμός-Ενιροπία 15

νανκεία σεξουαλικότητα αντιμετωπίζεται με τη γοητεία του φόβου, αφότου μπορεί να οδηγήσει σε όλες τις άλλες μορφές πολιτιστικής αταξίας, ξεκινώντας με τα παράνομα παιδιά. Το σεξ ανάμεσα στους άντρες είναι απεχθές. Αφότου η συσσώρευση της περιουσίας είναι ο βασικός στόχος της ζωής, η έλλειψη σεβασμού απέναντι στην πε­ριουσία, όπως η καταπάτηση, είναι ισότιμο έγκλημα με τη βία απέ­ναντι σε κάποιον καλύτερο, και η κλοπή πρέπει να τιμωρείται σκλη­ρά. Ο εμπαιγμός της ιεραρχίας (αμέσως μόλις ηττηθηκαν ο φεουδα­λισμός και η Εκκλησία της Ρώμης) είναι μια απόλυτη απειλή, όπως η άνευ αδείας χρήση βίας.

Ένας κοινός τρόπος για τις κουλτούρες - και τα άτομα - να α­ντιμετωπίσουν με ανησυχία τα απαγορευμένα γνωρίσματα ή συμπε­ριφορές, είναι να τα παρουσιάσουν εξωτερικά, λες και ορίζουν ιδιό­τητες κάποιου δαιμονισμένου Άλλου. Καθώς ο καπιταλισμός εξελί­χθηκε κατά τη διάρκεια του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, οι ευρωπαϊκές και ευρω-αμερικανικές μπουρζουαζίες δημιούργησαν εντροπικά χαρακτηριστικά για τους φτωχούς των πόλεων τους, όπως επίσης και για τους ανθρώπους της Αφρικής και της Ινδίας που α- ποίκισαν. «Μισός διάβολος και μισός παιδί» αποκάλεσε αυτούς τους ανθρώπους ο Kipling στο βιβλίο του «Το Φορτίο του Λευκού Αν­θρώπου»’ αλλά και οι βιομήχανοι του 19ου αιώνα είπαν περίπου τα ίδια για τους εργάτες τους (πολλοί από τους οποίους τη δεκαετία του 1860 ήταν πράγματι παιδιά). Οι φτωχοί άνθρωποι αντιμετωπί­ζονταν από τις ιδιοκτήτριες τάξεις σαν τεμπέληδες, έκλυτοι, κλέφτες, μεθύστακες και σπάταλοι.

Υπήρχε κάποιο είδος αλήθειας σ’ αυτό το σιερεότυπο. Οι πολλές ώρες επίπονης επανάληψης παράγουν πλήξη, εξάντληση και συνε­πώς νωθρότητα. Οι άνθρωποι που ζουν απ’ το μεροκάματο δεν μπο­ρούν να αποταμιεύσουν χρήματα, ακόμη κι αν είχαν τέτοια πρόθε­ση. Η φτώχεια και η αναγκαστική μετανάστευση προς αναζήτηση εργασίας διαλύει τους οικογενειακούς και κοινοτικούς δεσμούς, και οδηγεί τους ανθρώπους στην κλοπή και την πορνεία. Η βία που προέρχεται από το μεθύσι και την έλλειψη συνείδησης, είναι συνέ­πεια της στέρησης και της απελπισίας. Οι άνευ αδείας μορφές σε­ξουαλικής συμπεριφοράς προσφέρουν μερικές από τις λίγες απο­λαύσεις που μπορούν να αποκτηθούν χωρίς χρήματα.

16 Η Κατεργασία των Κοπράνων

Αυτό το ανυπότακτο προλεταριάτο, στο μεγαλύτερο μέρος του μόνο μια γενιά απομακρυσμένο από την ύπαιθρο, μετατράπηκε σε μια σταθερή και ευηπόληπτη εργατική τάξη, μέσω μιας μακράς δια­δικασίας εκπολιτισμού. Χρειάστηκε επίσης και τεράστια βία από πλευράς του Κράτους. Στο τέλος, η σχετική σταθερότητα επιτεύχθη­κε μόνο με την εισαγωγή των μηχανημάτων, που έκανε δυνατή τη μεγαλύτερη παραγωγή από τους εργαζόμενους, χωρίς να επιμηκυν­θεί η εργασιακή μέρα.

Αμέσως μόλις καθιερώθηκε η «σεβάσμια» εργατική τάξη στις ΕΠΑ, κατά τη διάρκεια του τελευταίου τρίτου του 19ου αιώνα, τα ίδια εντροπικά χαρακτηριστικά προβλήθηκαν πάνω σε άλλους Άλ­λους: στο λούμπεν προλεταριάτο ή τις εγκληματικές τάξεις' στους Ιρλανδούς’ στους μετανάστες από τη νότια και ανατολική Ευρώπη' τους Ινδιάνους και τους Μεξικανούς' και πάνω απ’ όλα και συνεχώς, στους μαύρους ανθρώπους. Και, όπως στην περίπτωση της προη­γούμενης προβολής πάνω στους φτωχούς, η προβάλλουσα φαντασία ήταν σ’ ένα βαθμό αυτεκπληρούμενη, μια υλοποιημένη αρρώστεια- ευχή ή εξορκισμός.

Υπάρχει ένα κρίσιμο στοιχείο σ’ αυτόν τον εξορκισμό που δεν έχω αναφέρει: η βρώμα. Όπως έχουμε δει, ο φεουδαλισμός όρισε τη βρώμα (τουλάχιστον όσον αφορά στο πρόσωπο, στα χέρια ή στα ρούχα) ως ένα σημαίνον χαμηλής κοινωνικής θέσης. Η αναδυόμενη καπιταλιστική τάξη, από τη φύση της, έπρεπε να είναι πλησιέστερα στη δουλειά απ’ ότι η αριστοκρατία - και έπρεπε να αναστρέψει την πολικότητα της αριστοκρατικής περιφρόνησης για το ψαχούλε- μα του χρήματος. Ανέπτυξε μια ακόμη πιο παθιασμένη απέχθεια για τη βρώμα, που τη δίνει καλύτερα το περίφημο βικτωριανό απόφθεγ­μα « Η Καθαριότητα στέκεται δίπλα στη Θεοσέβεια». Αλλά η φεου- δαλική βρώμα διαφέρει από την καπιταλιστική βρώμα. Η φεουδαλι- κή βρώμα είναι το σημείο της εγγύτητας με τη δουλειά και τη γη. Η καπιταλιστική βρώμα, όντας κυρίως βιομηχανικό απόβλητο, ή η λέρα της ένδειας, συνδέεται και με τη δουλειά αλλά και με τη φτώ­χεια, τη σπατάλη, και την απουσία των προτεσταντικών μπουρ- ζουάδικων αξιών. Είναι, μπορεί να πει κάποιος, μια ορατή εντροπία. Όπως οι ίδιοι οι φτωχοί, η βρώμα είναι ένα προϊόν της καπιταλιστι­κής συσσώρευσης που η καπιταλιστική τάξη δεν θέλα να βλέπει ή

ΚαπιχαΑισμός-Ρατσισμός-Ενιροπία 17

να μυρίζει.Η πιο βρώμικη βρώμα, βεβαίως, είναι το σκατό. Το νόημα του

σκατού στην καπιταλιστική κουλτούρα, όμως, είναι προφανώς διφο­ρούμενο. Στο βιβλίο η «Οντογένεση του Χρήματος», ο ψυχολόγος Sandor Ferenczi πιστεύει ότι στο πρωκτικό συγκρατητικό στάδιο της νηπιακής ηλικίας έγκειται η βάση για την συσσωρευτική, προσανα­τολισμένη προς την ανταλλαγή μπουρζουάδικη προσωπικότητα. Ό ­ταν το παιδί εκπαιδεύεται να πηγαίνει στην τουαλέττα και να κρα- τάει σκόπιμα τα σκατά του, τραβάει την προσοχή και ανταμείβεται για την αφόδευση την κανονική ώρα. Έτσι μαθαίνει στη συγκράτηση, στην καθυστερημένη ικανοποίηση και στην ανταλλαγή των απο­λαύσεων. Γίνεται επίσης πιο αυτοσυγκρατημένο, πιο ενήμερο για τις επιθυμίες του σαν διαφορετικές από των άλλων. Για το μπουρζουά- δικο ασυνείδητο τότε, το σκατό είναι πλούτος - αλλά μόνο αν δεν μπορείς να το δεις.

Ο μπουρζουάδικος πλούτος ξεπηδά από τα σκατά και σκατά πα­ράγει. Ο καπιταλισμός, λέει ο Μαρξ, στον ένα πόλο της συσσώρευ­σης δημιουργεί πλούτο και στον άλλο φτώχεια. Κάποιος μπορεί να το παραφράσει λέγοντας ότι η καπιταλιστική συσσώρευση στον ένα πόλο παράγει τάξη και στον άλλο εντροπία - ή αλλιώς οργανωμένο σκατό (κεφάλαιο) και αποδιοργανωμένο σκατό (μιζέρια και μόλυν­ση) στον άλλο. Η συμβολισμός του πλούτου με τα σκατά είναι το βρώμικο μυστικό της λευκής-καπιταλιστικής-πατριαρχικής κουλ­τούρας. Ο Milan Kundera στο βιβλίο του «Η Θαυμαστή Ελαφρότη­τα του Είναι», λέει όχι το κιτς είναι η άρνηση του σκατού. Στη στα­λινική Τσεχοσλοβακία, για την οποία γράφει ο Κούντερα, το «σκα­τό» σημαίνει τη μυστική αστυνομία, τους πολιτικούς κρατούμενους, τις ελάχιστες επιλογές, τις ελλείψεις, τις ηλίθιες δουλειές, τη μόλυν­ση' το «κιτς» σημαίνει ανεμίζουσες κόκκινες σημαίες, πατριωτικά τραγούδια και εικόνες του Λένιν, ύμνους στη βιομηχανία και την πρόοδο. Στις καπιταλιστικές κοινωνίες της αγοράς το «σκατό» ση­μαίνει βία, απολιτικούς κρατούμενους, επιλογές χωρίς νόημα, φτώ­χεια, ηλίθιες δουλειές, μόλυνση' το «κιτς» σημαίνει άχρηστα ψώνια, ηλίθιες κωμωδίες, αποβλακωτικές ταινίες σε ύφος κόμικς, διαφημί­σεις, ψευδοπολιτική μέσω της τηλεόρασης. Στην κάθε περίπτωση η φόρμουλα του κιτς, συναισθηματική και μονοδιάστατη, πάντα καθη-

18 Η Κατεργασία των Κοπράνων

συχαστική ακόμη και στην πιο σεξιστική ή κτηνώδη μορφή της - χρησιμεύει για να κρύψει τα σκατά, και γι’ αυτό είναι μονοδιάστατη.

Πέρα από το συνηθισμένο σκατό του ύστερου καπιταλισμού, το λευκό κιτς στις Ενωμένες Πολιτείες είναι επίσης, όπως είπαμε προη­γουμένως, μια άρνηση του αυθεντικού εγκλήματος - γενοκτονία και δουλεία - και λόγω αυτής της κατάστασης, όπως το έθεσε ο Harold Cruse στο βιβλίο του «Η Κρίση του Νέγρου Διανοούμενου», «ο λευ­κός προτεστάντης Αγγλοσάξωνας στην Αμερική, δεν έχει τίποτα στη γηγενή αμερικανική παράδοση που να είναι αισθητικά και πολιτιστι­κά αυθεντικό, εκτός απ’ αυτό που προέρχεται από την παρουσία των νέγρων». Η λευκή (όχι ευρωπαϊκή) αμερικάνικη συσσωρευτική κουλτούρα, καθορίζεται από την απόλυτη ηπιότητα και αποφυγή της διαμάχης ή του κινδύνου, από την καθαριότητά της ως απουσία.

Αυτή η ήπια (κοινός παρονομαστής) κουλτούρα, είναι διαβόητα, ο συμπεριφορικός και στυλίστικος κανόνας του προαστείου, το ο­ποίο ακόμη και οι μεγαλύτεροι, διασυρμένοι κατασκευαστές προα- στείων εκτιμούν. Είναι, άλλωστε, η ατμόσφαιρα του σύγχρονου επι­χειρηματικού γραφείου όπου κυριαρχεί ο καθωσπρεπισμός, ή μάλ­λον αυτός είναι το μέσο της κυριαρχίας. Στον εργασιακό χώρο των λευκών κολλάρων όλοι πρέπει να δρουν λευκά: ήσυχα, ευγενικά, χα­ρούμενα, με μια συναισθηματική μάσκα, αισθησιακά παράλυτοι, αιωνίως απασχολημένοι, επιθυμώντας να ανεχτούν οποιοδήποτε ε- ξευτελισμό, όσο αυτός πραγματοποιείται μ’ ένα χαμόγελο. Αποφεύ­γονται ρητώς αμφιλεγόμενα θέματα συζήτησης, και το τελευταίο τα­μπού που συζητείται είναι οι μισθοί. Η περιττωματική σημασία του χρήματος γίνεται προφανής από το γεγονός ότι οι καλοί επιχειρημα­τικοί πολίτες μάλλον θα σας πουν πόσο δουλεύουν παρά πόσο πλη­ρώνονται.

Η αλήθεια του πλούτου, όμως, κάνει την ιστορική της εμφάνιση στο προλεταριάτο, την τάξη των σκατοεργατών. Αυτοί είναι οι άν­θρωποι που υποθετικά αξίζουν μόνο για ότι τα κοινωνιολογικά κεί­μενα αποκαλούν επιτηρούμενα επαναλαμβανόμενα καθήκοντα, πράγμα που σημαίνει πληκτικά μουντό, συχνά καταστρεπτικό για την υγεία μόχθο, όχι μόνο στο εργοστάσιο αλλά και στο πληκτρολό­γιο και πίσω από χο γκισέ. Η ενέργειά τους διατίθεται για δουλαά μόνο μέσω ενός άγριου οικονομικού εξαναγκασμού στηριζόμενου σ’

Καπιταλισμός-Ραχσισμός-Ενχροπία 19

έναν χωρίς τέλος ιδεολογικό βομβαρδισμό, ο οποίος ξεκινά από σχο­λεία που μοναδική λειτουργία τους είναι να πείσουν τους μαθητές πως είναι ανίκανοι να κάνουν οτιδήποτε άλλο. Είσαι κουράδα λέει η αμερικανική βρισιά, εννοώντας ότι είσαι ο τελευταίος των τελευ­ταίων. Φάε σκατά και γούσταρε. Το σκατό παράγεται ή ξεφορτώνε­ται από κατώτερους που έχουν μολυνθεί απ’ αυτό, οι οποίοι μεταφο­ρικά το τρώνε και οι οποίοι μετωνυμικά (συνειρμικά) γίνονται σκα­τά.

Δεν μας ξαφνιάζει έτσι, που οι μαύροι άνθρωποι ήταν πάντα κο­ντά ή στον πάτο του προλεταριακού σωρού στις Ενωμένες Πολιτείες. Αυτοί που βρίσκονται στην καλύτερη περίπτωση στο επόμενο επί­πεδο - ή σε πολλές περιπτώσεις στο ίδιο - είναι οι Ινδιάνοι, οι Με­ξικανοί, οι Κεντροαμερικανοί και οι Πορτορικανοί, κι αυτοί στο ρα­τσιστικό μυαλό με το ίδιο σκατόχρωμα. Μόλις πάνω απ’ αυτούς είναι τα φτωχά λευκά σκουπίδια, μια ακόμη λέξη της εντροπίας. Όλοι αυτοί παρουσιάζονται επαναλαμβανόμενα σαν ανέντιμοι, φωνακλά­δες, τεμπέληδες, λάγνοι, ηλίθιοι, μεθυσμένα και ναρκομανή κτήνη. Οι ψυχικές συνέπειες αυτής της προβολής στους ανθρώπους της ερ­γατικής τάξης, και ιδιαίτερα στις γυναίκες και τους Αφροαμερικα- νούς, είναι καταστροφικές. Κι όμως αυτά τα περιφρονημένα πλά­σματα είναι η βασική πηγή του καπιταλιστικού πλούτου.

Αυτός ο πλούτος δεν είναι μόνο οικονομικός, αλλά και πολιτιστι­κός. Για να δώσουμε μόνο το πιο γνωστό παράδειγμα: οι μαύροι άν­θρωποι, επεξεργαζόμενοι τις αφρικανικές παραδόσεις, στάθηκαν ι­κανοί να διατηρήσουν και να δημιουργήσουν τις πιο σημαντικές - μερικοί μπορούν να πουν τις μοναδικές - αυτόχθονες μουσικές μορ­φές της χώρας.

Ανακυκλώνοντας τη Μαζική Κουλτούρα: Η Περίπτωση της Μαύ­ρης Μουσικής

Δεν υπάρχει λόγος να αναμασήσουμε την τεράστια και συνεχιζόμε­νη απαλλοτρίωση της Αφροαμερικανικής μουσικής προς όφελος του (στο μεγαλύτερο μέρος) λευκής ιδιοκτησίας κεφαλαίου και προς διασκέδαση του λευκού κοινού. Οποιοσδήποτε με την ελάχιστη γνώ­

20 Η Κατεργασία των Κοπράνων

ση της μουσικής ιστορίας των Ενωμένων Πολιτειών, μπορεί να πα­ραθέσει παραδείγματα, από τον αποχρωματισμό της ορχηστρικής τζαζ των Ellington και Basie στη μελιστάλαχτη non των μεγάλων ορ­χηστρών του τύπου Glenn Miller στις δεκαετίες του ’30 και του ’40, έως την ατελείωτη ανακύκλωση από τους λευκούς κιθαριστές των μπλουζ ριφς του Robert Johnson ή του Β.Β. King. Οι λευκοί μπέι- μπυ μπούμερς γιουχαΐζουν βρίζοντας, όταν οι ροκ εθνικοί ύμνοι της εφηβείας τους μετατρέπονται σε υπόκρουση για διαφημίσεις’ αλλά αυτό στην ουσία είναι ότι συμβαίνει με τους μαύρους μουσικούς και ακροατές εδώ κι έναν αιώνα περίπου (Ο Michael Jackson αντιπρο­σωπεύει τον παροξυσμό αυτής της διαδικασίας: ένας Αφροαμερικα- νός που προσπαθεί ξερριζώσει από το πρόσωπο και το κορμί του τα ίχνη της φυλής, ενώ ταυτόχρονα παράγει μια χωρίς χρώμα χο­ρευτική μουσική, καταστρέφοντας έξυπνα όλες τις καυτές non τά­σεις της εποχής - και έπειτα, σχεδόν αμέσως τις ανακυκλώνει σε τραγουδάκια).

Ειδωμένη από μια πολιτιστικο-θερμοδυναμική προοπτική, αυτή η απαλλοτρίωση εμφανίζεται, αν μη τι άλλο, ακόμη πιο μακάβρια. Βλέπουμε μια κυρίαρχη κουλτούρα και μια πολιτική οικονομία που εισήγαγε τους Αφρικανούς σαν σκλάβους, τους έβαλε να δουλεύουν μέχρι να πεθάνουν, τους συμπεριφερόταν όπως στα ζώα, και τους βασάνιζε με κάθε τρόπο που μπορεί να συλλάβει κανείς, για δύο αιώνες. Τότε, για άλλον ενάμισυ αιώνα, αυτή η κουλτούρα και η πο­λιτική οικονομία συστηματικά εκμεταλλεύτηκαν τους απογόνους των σκλάβων σαν τους χαμηλότερους σκατοεργάτες, αρνούμενες να τους δώσουν την οικονομική δυνατότητα και τα πολιτικά δικαιώματα ό- ποτε ήταν δυνατό, ενώ στο μεταξύ τους πρόβαλλαν τους δικούς τους καταπιεσμένους φόβους και μανίες, αηδίες και λαχτάρες. Ταυτο- χρόνως, αυτή η κοινωνική τάξη αποσπούσε από τους Αφροαμερικα- νούς τη λαμπρή μουσική και γλώσσα που δημιούργησαν ως ένα τρόπο διάσωσης της μιζέριας τους. Είναι σαν οι Ναζί, ενώ έβαζαν στα αέρια και έπαιρναν τα χρυσά δόντια των Εβραίων, πουλήσει τα χειροτεχνήματα που έφτιαχναν οι Εβραίοι στα στρατόπεδα συγκέ­ντρωσης και εμπορευτεί τις ηχογραφήσεις των ορχηστρών που έ­φτιαξαν για να διασκεδάζουν τους φρουρούς.

Αλλά πώς η Αφροαμερικανική κουλτούρα έγινε - τουλάχιστον

Καπιταλισμός-Ραχσισμός-Εντροπία 21

στις χλιαρές της μορφές - όχι μερικά αποδεκτή στην εμπορική μα­ζική κουλτούρα, αλλά κεντρική σ’ αυτήν, σαν η ημιαπόκρυφη ωστι­κή της δύναμη; Όπως έχω προσπαθήσει να δείξω, η συσσωρευτική δομή της προσωπικότητας είναι προφανώς εχθρική απέναντι στη «σκουρότητα», καθώς οι λευκοί άνθρωποι τψ παρερμηνεύουν αλλά και προβάλλονται ο’ αυτήν - ξεδιάντροπα αισθησιακή και ηδονική, κατ’ αρχήν βίαιη και ανεξέλεγκτη. Είναι επίσης εχθρική απέναντι στην κουλτούρα που οι μαύροι άνθρωποι βίωσαν και δημιούργησαν. Αυ­τή η κουλτούρα είναι κατά πολύ ένα σύνθετο αμάλγαμα γνωρισμά­των, που ποικίλλουν ανά τάξη, κάστα και περιοχή, και που συμπερι­λαμβάνει απομακρυσμένα πρότυπα συναισθηματικής αποκάλυψης και απόκρυψης, οργής και τρυφερότητας, κοινότητας και ατομικό­τητας, λόγου και ενστίκτου. Ένας βασικός παράγοντας που τονίζει τις κοινές διαφορές από τις ευρωαμερικανικές κουλτούρες, μπορεί να είναι η διατήρηση των αφρικανικών πολιτιστικών γνωρισμάτων, ιδιαίτερα του κοινοτικού και εκστατικού χαρακτήρα της δυτικοαφρι- κανικής θρησκείας. Αλλά η μαύρη κουλτούρα δεν είναι απλά - ή ακόμη σ’ αυτό το σημείο κυρίως - μια μεταφυτευμένη αφρικανικό- τητα. Όπως έχει δείξει προκαλώντας συζητήσεις ο Stanley Crouch, είναι, σαν την κουλτούρα των Ενωμένων Πολιτειών στην ολότητά της, ένα φαινόμενο μιγάδων4.

Η μαύρη κουλτούρα δημιουργήθηκε κάτω από την πίεση της κα­τάστασης των Αφροαμερικανών μέσα στις Ενωμένες Πολιτείες - μέσα στη λευκότητα. Κάτω απ’ αυτήν την πίεση, που κατ’ αρχήν α- σκήθηκε μέσω της δουλείας και κατόπιν μέσω θεσμών όπως το σχο­λείο, σι Αφροαμερικανοί συνεχώς μεταμόρφωναν ότι ήταν ικανοί να διατηρήσουν από την κληρονόμία τους: παραδείγματος χάριν, μετακινήθηκαν από τις αφρικανικές γλωσσικές μορφές σε αγγλικές, προκειμένου να δημιουργήσουν ένα μαύρο γλωσσικό ιδίωμα. Την ίδια στιγμή απορρόφησαν επιρροές και υλικό όχι μόνο από την Ευ- ρωαμερική αλλά και από τους ιθαγενείς και από το Μεξικό και από την Καραϊβική, παράγοντας μία από τις πιο πλούσιες και πιο σύνθε­τες κουλτούρες του κόσμου. Η πίεση πήρε επίσης μια εμπορευματι- κή μορφή, τόσο περισσότερο όσο ο θεσμικός ρατσισμός έγινε πιο οξυδερκής στις στρατηγικές του. Αμέτρητοι μαύροι μουσικοί, χορευ­τές, ηθοποιοί, ακόμη και συγγραφείς, όφειλαν να προσαρμόσουν τη

22 Η Κατεργασία των Κοπράνων

δουλειά τους στα λευκά γούστα προκειμένου να επιβιώσουν, συχνά κρύβοντας το ανατρεπτικό περιεχόμενο μέσω μιας «σημαίνουσας» διαδικασίας.

Ένα σύνθετο και αποκαλυπτικό παράδειγμα είναι οι ποικίλες χρήσεις του μύθου του «Staggerlee», του χωρίς σκοτούρες, ατρόμη­του, προκλητικού ατομιστή μάυρου, που ζει τη ζωή του αγαπώντας γυναίκες, ξελογιάζοντας παιδιά και φερόμενος σκληρά στους ε­χθρούς του - συμπεριλαμβανομένου σε κατοπινές παραλλαγές, του λευκού σερίφη. Αυτή η φιγούρα, βεβαίως, είναι ο τελικός ρατσιστι­κός εφιάλτης και η νομιμοποίηση αυτού του ρατσισμού, το φάσμα που πλανάται σε πάνω από χίλια λυντσαρίσματα και πίσω από την εκφοβιστική ρητορεία των σύγχρονων συντηρητικών και νεοφιλε­λεύθερων σοφών.

Όμως η εικόνα αυτή, είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την α- φροαμερικανική παράδοση, και υπήρξε ελκυστική για μια μειοψη­φία Λευκών. Άπειρες εκδοχές του μύθου του Staggerlee εμφανίστη­καν στα μπλουζ της δεκαετίας του ’20. Το κλασσικό μπλουζ της πό­λης του Muddy Waters, «Rolling Stone», αντιπροσώπευσε μια λιγό- τερο βίαιη εκδοχή αυτού του χαρακτήρα, εμπνέοντας όχι μόνο το όνομα ενός από τα πιο διάσημα συγκροτήματα στην ιστορία της ροκ (όπως και το όνομα ενός πρωτοπόρου περιοδικού της συγχώνευσης αντικουλτούρας και εμπορίου), αλλά επίσης και αμέτρητα μικρότε­ρης εμβέλειας ροκ τραγούδια των δεχαετιών ’50 και ’60, από τα ο­ποία το «The Wanderer» είναι πολύ καλό παράδειγμα. Ο Greil Marcus επισημαίνει στο βιβλίο του «Mystery Train» ότι το δίδυμο Staggerlee-Rolling Stone απευθύνεται θετικά εξίσου σε Μαύρους και Λευκούς, γιατί είναι η ωμά αντιθετική αλλά ισχυρή εικόνα της ελευ­θερίας τόσο για τους εφήβους όσο και για τους σκατοεργάτες, τους σκατοφάγους όλων των χρωμάτων. Η δημοτικότητα της εξαιρετικά βίαιης, μισογυνικής «γκαγκστερικής» ραπ ανάμεσα στα λευκά παι­διά των προαστείων, πιθανόν προέρχεται από ανάλογες αιτίες, συ- μπεριλαμβανομένης της ανυπόφορης πλήξης του κοινωνικού τους περιβάλλοντος και το ζοφερό μέλλον που οι περισσότεροι θα αντιμε­τωπίσουν ως ενήλικες.

Καπιταλισμός-Ρατσιομός-Εντροπία 23

Το «Σπάσιμο των Δεσμών» εναντίον «Της Σύσφιξης των Σχέσεων»

Μια τέτοια αισθαντική χρήση των αρνητικά σημαινουσών εικό­νων της ζωής των Μαύρων, είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Τη σκουρότητα, με τη διπλή έννοια που έχω χρησιμοποιήσει τον όρο, έχει οικειοποιηθεί ευρύτερα η βιομηχανία της κουλτούρας. Κα­τά την άποψη μου αυτό οφείλεται σε μια προφανή και διαρκώς βα- θαίνουσα αντίφαση στην καπιταλιστική κουλτούρα και οικονομία από τη δεκαετία του ’20. Προκειμένου να επεκταθούν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι αμερικανικές επιχειρήσεις χρειαζό- ντουσαν καινούργιες μαζικές αγορές για τα καταναλωτικά αγαθά. Για να δημιουργηθούν αυτές οι αγορές μέσο στις Ενωμένες Πολι­τείες, έπρεπε να κινητοποιηθούν τεράστιες μάζες ανθρώπων, αυτό που ο John Maynard Keynes, ο μεγάλος οικονομικός στρατηγός του καπιταλισμού του μεσοπολέμου, αποκαλούσε «η ροπή προς κατα­νάλωση». Ο πιο άμεσος στόχος ήταν να πουληθούν τα διαρκή κατα- ναλωτιά αγαθά που τώρα μπορούσαν να παραχθούν φτηνά en mas­se, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους της αλυσίδας παραγωγής που α­νέπτυξε ο Henry Ford. Αυτή η στρατηγική, γνωστή σε πολλούς ανα­λυτές σαν φορντισμός, στόχευε να υπάρχει ένα αυτοκίνητο σε κάθε γκαράζ και ένα ψυγείο σε κάθε κουζίνα, αγορασμένα με τα μισθούς που έπαιρναν αυτοί που παρήγαγαν τα αυτοκίνητα και τα ψυγεία.

Κατ’ αρχήν, ο φορντικός καταναλωτισμός μπορούσε να ταιριάξει με τη συσσωρευτική κοινωνική προσωπικότητα (όπως συμβαίνει α­κόμη σε κάποιο βαθμό). Κάθε εργάτης μπορεί να θεωρήσει τα στο­λίδια της Ιδιοκτησίας, εγγύηση της αρετής. Όπως έχουν δείξει οι Stewart και Mary Ewen, η διαφήμιση ανάμεσα στους πολέμους (και ακόμη στη δεκαετία του ’50 για κάποια προϊόντα) βασίστηκε στις ανασφάλειες της κοινωνικής προσωπικότητας: ανησυχία για τη βρώμα και τη μόλυνση, ηθική της εργασίας, επιθυμία άμιλλας με το επόμενο εισοδηματικό επίπεδο, ανάγκη προσαρμογής. Τα αυτοκίνη­τα Φορντ (πάντα μαύρα) αρχικά πουλιόντουσαν σαν το πιο αποτελε­σματικό μέσο μεταφοράς, τα ψυγεία (πάντα λευκά) σαν προωθητι- κά της υγιεινής και της τάξης.

Αλλά ήδη προωθείτο ένα άλλο σετ κουμπιών. Στο βιβλίο του «Οι φάμπρικες του Γουιγκαν Παίαρ» που δημοσιεύτηκε το 1937, ο

24 Η Κατεργασία των Κοπράνων

George Orwell σημείωνε πώς η αγγλική νεολαιίστικη εργατική τάξη ήθελε πολύχρωμα, στυλάτα, αν και φτηνά ρούχα, παρά τις μελαγχο­λικές αν και καλοφτιαγμένες φόρμες που φορούσαν οι μεγαλύτεροι. Αν και φθειρόντουσαν γρήγορα, αυτά τα γιορτινά ρούχα ήταν αρκε­τά φτηνά, ώστε να μπορούν ν’ αγοραστούν καινούργια και περισσό­τερο της μόδας. Όπως οι αντίστοιχοί τους στις ΕΠΑ, αυτοί οι νεα­ροί άνθρωποι αρέσκονταν να χορεύουν, κυρίως τζαζ και σουίνγκ των μεγάλων ορχηστρών, και ο χορός τους έγινε βαθμιαία αγριότε­ρος. Πήγαιναν στον κινηματογράφο και έκαναν το καλύτερο που μπορούσαν για να μιμηθούν τις εικόνες αίγλης και ρομάντζου που έβλεπαν εκεί.

Τα καινούργια έθιμα κατανάλωσης και σχόλης που αναπτύχθη­καν ανάμεσα στους νέους ανθρώπους στα τέλη της Ύφεσης, προ- μήνυσαν την κατεύθυνση που θα έπαιρνε το εμπόριο μετά τον Δεύ­τερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο εγκρατής συσσωρευτικός καταναλωτι­σμός της προηγούμενης γενιάς, δεν ήταν πλέον αρκετός για ν’ απορ­ροφήσει την τεράστια εκροή μιας διαρκώς μεγαλύτερης αυτοματο- ποιημένης μαζικής παραγωγής, η οποία επέδειξε μια άνευ προηγου­μένου αποτελεσματικότητα όταν έφτιαχνε όπλα. Για να επιτευχθεί η αναγκαία ταχύτητα αντικατάστασης, τα καταναλωτικά αγαθά γενι­κά έπρεπε να γίνουν θέμα της μόδας, όπως ήταν πάντα για την αρι­στοκρατία και τα ανώτερα επίπεδα της μπουρζουαζίας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’50, αυτό σήμαινε εφαρμογή της σχεδιασμένης α­χρησίας (που προηγουμένως αφορούσε αγαθά όπως το νάυλον, οι ηλεκτρικοί λαμπτήρες και τα ξυραφάκια) σε διαρκή καταναλωτικά αγαθά όπως τα αυτοκίνητα και οι ηλεκτρικές σκούπες. Στο επίπεδο της διαφήμισης, αυτό σημαίνει ότι έπρεπε να τονισθεί η επιθυμία όλων των ειδών. Χαλάρωσε η συσσωρευτική καταπίεση και η έκρη­ξη των ηδονιστικών παρορμήσεων, που ξεκίνησε επιφυλακτικά σε συγκεκριμένους τομείς της αγοράς πριν τον πόλεμο, επιταχύνθηκε.

Αυτή η ηδονιστική υπεροχή μπορεί να θεωρηθεί ως μια μερική επανοικειοποίηση των σκιερών χαρακτηριστικών που εξορίστηκαν από τη λευκή συσσωρευτική κοινωνική προσωπικότητα - πιο ανοι­κτή σεξουαλικότητα και φιληδονία, προσανατολισμό προς το άμεσο παρά προς μια αναβαλλόμενη ευχαρίστηση, η «επιδεικτικότητα» μάλλον, παρά η επιφυλακτικότητα στο προσωπικό στυλ, ροπή για

Καπχταλισμός-Ρατσισμός-Εντροπία 25

δαπάνη και κατανάλωση παρά για αποταμίευση και αποκτήματα. Αλλά τέτοιες τάσεις βρίσκονταν σε οξεία αντίθεση με τις συσσωρευ- τικές αξίες που ακόμη κυριαρχούσαν στον πολιτικό, θρησκευτικό και αστικό λόγο όπως επίσης και στο μεγαλύτερο μέρος της διαφή­μισης.

Η σύγκρουση ανάμεσα στα συσσωρευτικά και ηδονιστικά μηνύ­ματα, βοηθά στην εξήγηση της πλήρους παραξενιάς της μαζικής κουλτούρας των τελών του ’50: τα βαριά, πλουμιστά αυτοκίνητα, σαν διαστημικά οχυρά με χρώματα παστέλ' οι χαμηλοβλεπούσες, σέξυ, τηλεοπτικές μαμάδες, καθαρίζουν την κουζίνα με κολλητά πα­ντελόνια και ψηλά τακούνια' και βεβαίως ο Έλβις στο «σώου του Ed Sullivan, με το κούνημα των γοφών του. Μια ακόμη ένδειξη της αλλαγής ήταν η φιλολογική Βιβλική κυκλοφορία που απολάμβανε το βιβλίο του Δρ Spock «Η Φροντίδα του Μωρού και του Παιδιού», στο οποίο υποστήριζε την προσαρμογή στους φυσιολογικούς και ε­ξελικτικούς ρυθμούς του μωρού όσον αφορά την εκπαίδευσή του στην τουαλέτα, και όχι την αυστηρή τήρηση που δοκίμασαν οι προηγούμενες γενιές.

Μια μεγάλη μειοψηφία της γενιάς των Λευκών που μεγάλωσε σε καταναλωτική (σχετικά) αφθονία, απορρόφησε εν μέρει τα ηδονιστι­κά μηνύματα, αλλά σε μεγάλο βαθμό απέρριψε τα συσσωρευτικά. Δηλαδή, συνέθεσε από την προσανατολισμένη στην ευχαρίστηση διαφήμιση και το «εικονοποιό» ροκ εντ ρολ, μια ιδέα ελευθερίας που υπονοούσε την απουσία ιεραρχικής αναφοράς (π.χ. σ’ έναν γονέα ή αφεντικό) ή τη συνηθισμένη δέσμευση (π.χ. σ’ ένα σύζυγο). Ίσως ακόμη πιο σημαντικά, απορρόφησε εικόνες ικανοποίησης που τόνι­ζαν μάλλον την εγκατάλειψη στην εμπειρία, παρά την απόκτηση α­γαθών, στο παρόν παρά στο μέλλον. Για να παραφράσουμε μια πα­λιά διαφήμιση, ήθελαν το τσιτσίρισμα χωρίς ν’ αγοράσουν τη μπρι­ζόλα. Στο πλαίσιο της εποχής, αυτή η ηδονιστική gestalt συγχω­νευόταν προσωρινά μ’ έναν κοινωνικό ιδεαλισμό και μια θέληση πει­ραματισμού στην καθημερινή ζωή, που βοήθησαν στη δημιουργία αυτού που ο Theodore Roszak αποκάλεσε αντικουλτούρα.

Μαζί με την ανοδική καμπύλη του ηδονισμού, αναδύθηκε μια άλ­λη, σε σύνθετη σχέση μ’ αυτή. Από την εποχή της τζαζ, η οικειοποίη- ση της αφρο-αμερικανικής μουσικής και του ύφους της από πλευ­

26 Η Κατεργασία των Κοπράνων

ράς της μαζικής κουλτούρας των ΕΠΑ, αυξήθηκε. Αυτή η οικειο- ποίηση, στα σίγουρα, μεσολαβήθηκε από τη βιομηχανία της κουλ­τούρας, η οποία παραλλήλως τη λεύκαινε προκειμένου να προσαρ­μοστεί στα γούστα των Ευρω-Αμερικανών. Όμως, αξιόλογες μειο- ψηφίες των λευκών πάντα κατόρθωναν να αποκτήσουν πρόσβαση στην πραγματικότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο χρησίμευαν ασυναίσθη­τα σαν τροφοδότες των νέων τάσεων της βιομηχανίας, παρομοίως με τους μποέμ που άνοιξαν το δρόμο για την αλλαγή της κοινωνικής σύνθεσης σε περιθωριακές γειτονιές. Επίσης σταθερά πρόβαλλαν τις δικές τους ηδονιστικές αξίες στη μαύρη κουλτούρα, σε μια μερική αντιστροφή του ψυχικού σκατοσκουπιδοτενεκέ που βίωνε η πλειο- ψηφία. Οι μποέμ της δεκαετίας του ’20 οι οποίοι μαζεύτηκαν στο Χάρλεμ, θεώρησαν την τζαζ εξωτική, άγρια, πρωτόγονη, μια εικόνα της δραπέτευσης που αναζητούσαν από τα ήθη της λευκής μπουρ­ζουαζίας. Στη δεκαετία του ’50, οι μπήτ που συναθροίστηκαν γύρω από τους μουσικούς του μπήποπ, εκτιμούσαν τον αυθορμητισμό των αυτοσχεδιασμών τους, αλλά συχνά αποτύγχαναν να αναγνωρίσουν την κυριαρχία μιας ολόκληρης μουσικής γλώσσας που αναπτύχθηκε διαμέσου των γενεών, και ήταν αυτή που έκανε δυνατό αυτόν τον αυθορμητισμό.

Περίπου την ίδια εποχή, η λευκή εργατική τάξη του νότου γού- σταρε τον Έλβις, που ήταν ένα μίγμα της λευκής κάντρυ μουσικής και των τζαμπ μπλούζ που άκουγαν στα μαύρα τζουκ-μποξ - ενώ ακόμη μιλούσαν για «αράπηδες». Όπως επισημαίνει ο Greil Marcus, «Ακόμη κι αν ο νότος του Έλβις ήταν γεμάτος πουριτανούς, ήταν επίσης γεμάτος ηδονιστές, και καμμιά φορά οι άνθρωποι ήταν και τα δύο». Το ροκ’ν’ρολ γεννήθηκε. Η μουσική που καταγόταν από τους Μαύρους (και η μουσική που στην πραγματικότητα έπαι­ζαν οι Μαύροι), προμήθευσε τον ήχο για τις ηδονιστικές στρατηγικές της αγοράς' και ο ήχος ο ίδιος μετατράπηκε σ’ ένα τεράστια κερδο- φόρο εμπόρευμα, με το δικό του δικαίωμα.

Η καινούργια ενέργεια της μεταπολεμικής μαύρης λαϊκής μουσι­κής, όμως, ήταν σ’ ένα βαθμό πολιτική, ή τουλάχιστον οπωσδήποτε φιλοπολιτική. Καθώς το R’n’B εξελισσόταν με σύνθετες αναδράσεις ανάμεσα στο Μέμφις, τη Νέα Ορλεάνη και το Σικάγο, το έδαφος προλειάνθηκε για το μπουκοτάρισμα των λεωφορείων στο Montgo­

Καπιταλισμός-Ρατσισμός-Εντροπία 27

mery της Αλαμπάμα το 1955 και για την έκρηξη που ακολούθησε. Αυτή η έκρηξη, το Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων, ήταν η άλ­λη δύναμη που δημιούργησε την αντικουλτούρα. Σε κάποιο βαθμό η μετάδοση ήταν άμεση, μέσω των βετεράνων λευκών σπουδαστών που διεξήγαγαν τις καμπάνιες εγγραφής στους εκλογικούς καταλό­γους στο Νότο. Για πολλούς περισσότερους νεαρούς Λευκούς της μεσαίας τάξης, ήρθε μέσω των τηλεοπτικών εικόνων χιλιάδων μαύ­ρων ανθρώπων να αντιστέκονται στα ρόπαλα, στα σκυλιά, στις πυ­ροσβεστικές αντλίες και τις σφαίρες, αρνούμενοι να κάνουν πίσω. Αυτές οι εικόνες, αντιμάχονταν οτιδήποτε τους είχαν διδάξει, και τους γέμιζαν όχι μόνο με οργή και επιθυμία για κοινωνική δικαιοσύ­νη, αλλά τους πρόσφεραν, αν και αόριστα, ένα υπόδειγμα εξέγερ­σης, έναν άλλο τρόπο να νηάρχονν. Ακόμη κι αν αυτή η εξέγερση πή­ρε αναχωρητικές (Μυστικισμός) ή αυτοκαταστροφικές (ναρκωτικά) κατευθύνσεις, η αρχική της ώθηση σε μεγάλο βαθμό δόθηκε από την Αφρο-Αμερικανική εξέγερση - προσλαμβανόμενη και μεταδι­δόμενη με τη μιγάδικη μουσική του ροκ’ν’ρολ5.

Από την πρώιμη περίοδο του ροκ’ν’ρολλ έως το 1970 περίπου, οι δύο καμπύλες, ο ηδονισμός και η μαύρη επιρροή, κινούνταν πε­ριοδικά μαζί, ανταλλάσοντας ενέργεια μέσω φιγούρων όπως ο Chuck Berry, ο Έλβις, και αργότερα ο Jimi Hendrix και ο Sly Stone. Όμως, παρά τη μερική απόρριψη των λευκών συσσωρευτικών α­ξιών και συμπεριφορών - και αρκετής υπερφίαλης εκτίμησης των Μαύρων - η αντικουλτούρα παρέμεινε συντριπτικά Ευρω-Αμερικα­νική. Η μουσική της, αν και ακόμη βασιζόταν στα μπλουζ, ήταν μίλ- λια μακρυά στο συναίσθημα από τη μαύρη non της περιόδου, όπως αυτή τυποποιήθηκε στη Μοτάουν, η οποία κατεύνασε τη Γκόσπελ σε γλυκερούς, χορευτικούς τόνους. Ο Sly and the Family Stone ήταν ουσιά μόνοι στη σύνθεση των δύο τάσεων της πολιτιστικής ενέρ­γειας, σε μια σειρά χιτ που έφεραν την μπάντα το 1969 στο Wood- stock.

Τότε, στα 1971-73, τροφοδοτούμενοι από το τελευταίο κύμα των Μαύρων Πανθήρων και την πολιτικοποίηση της λευκής αντικουλ- τούρας μέσω του αντιπολεμικού κινήματος, οι μαύροι μουσικοί κα­τέλαβαν με συνοπτικές διαδικασίες τα αεροκύματα της non, με εν­διαφέροντα, προκλητικά, πολιτικά δυναμικά τραγούδια: «Πόλεμος»

28 Η Κατεργασία των Κοπράνων

του Edwin Starr, «Μπλουζ των Μεγαλουπόλεων» του Marvin Gaye, «Ο Κόσμος είναι ένα Γκέττο» των War, για να θυμηθούμε μερικά. Ανάμεσα σ’ αυτά τα τραγούδια ήταν το άγριο κομμάτι των Tempta­tions, «Papa Was A Rolling Stone», το οποίο κριτίκαρε εξαίσια το μύθο του Staggerlee, ακόμη κι αν αναγνώριζε ότι η βάση του μύθου βρισκόταν στην πραγματικότητα. Στο τραγούδι, μια μαύρη μητέρα μαζεύει τα παιδιά της στον τάφο του απόντος πατέρα τους, μιας και θέλουν να μάθουν περισσότερα γι’ αυτόν. «Όταν πέθανε, το μόνο που μας άφησε ήταν η μοναξιά», απαντά η μητέρα. Σ’ ένα πολιτιστι­κό κόμπο όπου οι λευκές αντιλήψεις της «Σκουρότητας» και οι φα­ντασιώσεις δραπέτευσης των λευκών ανδρών βασίζονται στις πραγ­ματικές εμπειρίες των Μάυρων και στις φαντασιώσεις των Μαύρων για τους ίδιους, οι Temptations κόβοντας τον έναν αγωγό ξεχύνουν την αλήθεια σ’ έναν άλλο. Μέχρι τούδε, η επιλεκτική οικειοποίηση της μαύρης κουλτούρας από την βιομηχανία της κουλτούρας, είχε περιοριστεί στο μεγαλύτερο βαθμό σ’ εκείνες τις φιγούρες που μπο­ρούσαν να ταιριάξουν, αν και όχι τέλεια, στην ηδονιστική gestalt. Το πολιτιστικό-πολιτικό κύμα των αρχών της δεκαετίας του ’70 επέ­τρεψε στους μαύρους καλλιτέχνες να μιλήσουν και να παίξουν πιο ελεύθερα, ν’ ανοίξουν ένα κανάλι αρκετά ευρύ ώστε η νέα τους αμι­γής μουσική, ν’ αγγίξει άμεσα περισσότερους λευκούς από ποτέ.

Αυτή η διατάραξη των πολιτιστικών ασφαλιστικών δικλείδων, προηγήθηκε και συνοδεύτηκε από μια μαζική κατάρρευση της εργα­σιακής πειθαρχίας. Το μεταπολεμικό μπουμ ήταν η πρώτη (και η μοναδική) περίοδος κατά την οποία το κεφάλαιο προσπάθησε να διευθύνει την εργασία υπό συνθήκες γενικευμένης αφθονίας, περίο­δος όπου το αγκάθι της ένδειας υποχώρησε από μια σχεδόν πλήρη απασχόληση και από τα προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Το πείραμα απέτυχε. Από το 1967 και πέρα, η πολύγχρωμη εξέγερση της αντικουλτούρας, της Μάυρης Δύναμης και των μαζικών κινη­μάτων εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, υπέκρυπταν αλλά και βοηθούσαν στην προπαγάνδιση μιας εξέγερσης εναντίον της δου­λειάς. Ξεκινώντας κυρίως από την αυτοκινητοβιομηχανία, κύματα σαμποτάζ, απουσιών και άγριων απεργιών διαχύθηκαν σ’ ολόκληρη την οικονομία των ΕΠΑ. Αυτά τα κύματα ξεκίνησαν κυρίως από τους μαύρους εργάτες, που δημιούργησαν τις δικές τους ημινόμιμες

Καπιχαλισμός-Ρατσισμός-Εντροπία 29

οργανώσεις του χώρου δουλειάς, προκειμένου να αντισταθουν τόσο στον ρατσισμό των εποπτών και των συνδικάτων τους, όσο και στην υπερεκμετάλλευση στην οποία συχνά υπόκεινταν. Ολοένα και περισ­σότερο ενώνονταν στην εξέγερσή τους με τους νέους αστικοποιημέ­νους, «λευκά σκουπίδια», εργάτες, όπως επίσης και με τους φρικς της εργατικής τάξης των πόλεων, οι οποίοι είχαν «εγκατασταθεί» στα εργοστάσια. Η ηδονιστική μαζική κουλτούρα και τα παρακλά­δια της τής αντικουλτούρας, συνδυάστηκαν με την Αφρο-Αμερικανι- κή εξέγερση και το αδυνάτισμα του οικονομικού εξαναγκασμού, ώ­στε η κοινωνική και πολιτιστική ενέργεια να γίνει ολοένα και περισ­σότερο λεκτικά μη διαθέσιμη προς εργασία. Ο φορντισμός θρυμμα­τίστηκε.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, στην πραγματικότητα, υπήρξε ένα σημείο πραγματικού κινδύνου για τον καπιταλισμό στις ανα­πτυγμένες χώρες. Αλλά οι κρίσεις είναι το άλλο πράγμα που ο καπι­ταλισμός κατορθώνει πολύ καλά να ανακυκλώνει. Η απειλητική εν- τροπική ενέργεια του πετρελαϊκού σοκ και της κρίσης του χρέους του Τρίτου Κόσμου το 1974-76, μετατράπηκε με τη βοήθεια των υ­πολογιστών και των τηλεπικοινωνιών σε μια παγκόσμια αναδιοργά­νωση του συστήματος. Η ύφεση του 1974 που οφειλόταν στην τιμή του πετρελαίου, άρχισε τη διαδικασία αποκατάστασης της εργασια­κής πειθαρχίας, ειδικώτερα μέσω της υστερικής ατμόσφαιρας σπα­νής που δημιούργησαν τα μαζικά μέσα ενημέρωσης και μέτρων ό­πως το δελτίο στα καύσιμα. Εντωμεταξύ, οι πολυεθνικές που είχαν έδρα τις ΕΠΑ, επέτειναν την εξαγωγή των κεφαλαίων τους - και των εργασιών που απαιτούσαν υψηλούς μισθούς - στη ζώνη του α­σιατικού Ειρηνικού και στη Λατινική Αμερική. Εξάλλου, ο πληθωρι­σμός, δηλητήριο της διαδικασίας συσσώρευσης, συνέχισε να τρώει τα καπιταλιστικά αποθέματα των ΕΠΑ, μέχρις ότου η Ομοσπονδια­κή Τράπεζα ανέβασε τα επιτόκια το 1979, φτάνοντας την ανεργία στα ύψη καθώς δόσεις ύφεσης διαπέρασαν την οικονομία.

Το αποτέλεσμα ήταν εκατομμύρια εργάτες, ιδιαίτερα μαύροι, να πεταχτούν έξω από τα εργοστάσια, ενώ οι εναπομείναντες μπήκαν βίαια στη γραμμή, με τα ήδη αρτιοσκληρωτικά και διεφθαρμένα συνδικάτα να καταρρέουν. Εγκλωβισμένες από την καινούργια νο­μοθεσία και τα εχθρικά δικαστήρια, οι απεργίες στην ουσία απαγο-

30 Η Κατεργασία των Κοπράνων

ρεύθηκαν. Τα κέντρα της εργοστασιακής δύναμης που δημιούργησε ο φορντισμός, διαλύθηκαν το ένα μετά το άλλο, καθώς η «Ζώνη των Καπνοδόχων» έγινε «Ζώνη της Σκουριάς». Ο φεμινισμός της δεύτε­ρης γενιάς, που είχε ξεκινήσει με ριζοσπαστικές κριτικές της κυρίαρ­χης τάξης, είχε ήδη μετατραπεί σε μια οππορτουνιστική ιδεολογία μιας επαγγελματικής τάξης γυναικών από τη μια, και σ’ έναν «πολι- τιστικό-φεμινιστικό» διαχωρισμό, από την άλλη. Τώρα, το σύντομο κύμα της οργάνωσης των εργατών γραφείου με κύρια βάση τις γυ­ναίκες, ανακόπηκε. Εγκαινιάστηκε μια άγρια επίθεση εναντίον των «δικαιωμάτων» και των κοινωνικών προγραμμάτων. Οι πραγματι­κοί μισθοί έπεσαν, ακόμη κι αν πέταξαν στα ύψη τα νοίκια. Η στρο­φή του κεφαλαίου από τις κεφαλαιουχικές επενδύσεις στη ξέφρενη κερδοσκοπία, άρχισε. Η διπολική σκατομηχανή του κεφαλαίου έ- φτασε στην υψηλότερη ταχύτητά της, ξερνώντας χρήμα και υπα- κοή από τη μια άκρη, και κάθε μορφή εντροπικής βρωμιάς και φρί­κης από την άλλη.

Ξανάρθε επίσης ο πολιτιστικός έλεγχος. Προβλήθηκε σαν νόρμα μια εκδοχή της συσσωρευτικής κοινωνικής προσωπικότητας, κλείνο­ντας το χάσμα ανάμεσα σε συσσώρευση και ευχαρίστηση, κάνοντας τη διαδικασία της συσσώρευσης την ανώτατη ευχαρίστηση. Σαν τον καλωδιομένο ψυχοπαθή στο Terminal Man που φτάνει σε οργασμό από την εμφύτευση στον εγκέφαλό του οποτεδήποτε δολοφονεί, οι λεηλάτες-ήρωες του καπιταλισμού των καζίνο της δεκαετίας του ’80, ανατριχιάζουν με έκσταση καθώς κάνουν φόνους στην αγορά. Οι πε­ρισσότεροι λευκοί προλετάριοι, που οι δεσμοί αλληλεγγύης με τους συναδέλφους τους αδυνατίζουν, τρομοκρατούνται από την προοπτι­κή του να μείνουν άστεγοι και εύκολα υποκύπτουν στην" κάθετη ταύτιση με τους πλούσιους και το έθνος-κράτος. Οι Ρέηγκαν προε­δρεύουν πάνω σ’ αυτή τη σκατογιορτή, όνειρο-ελπίδα των ενήλικων λευκών που κατοικούν στα προάστεια, παλιό αλλά φαίνεται καλό, πλούσιο αλλά και αναπαυτικό, στυλάτο αλλά και ενάρετο.

Ο Παγκόσμιος Σκουπιδότοπος

Η νέα φάση της κεφαλαιουχικής συσσώρευσης που ξεκίνησε γύ­ρω στα 1979, χαρακτηρίζεται, όπως επισήμαναν θεωρητικοί σαν τον

ΚαπιιαΑισμός-Ρατσισμός-Εηροπία 31

David Harvey, από τη μεγάλη της ελαστικότητα και την πρωτοφα­νή παγκόσμια επέκταση. Αυτά έγιναν δυνατά από τη νέα δύναμη και φτήνεια των υπολογιστών, από την ταχύτητα των παγκόσμια δι- κτυωμένων τηλεπικοινωνιών, όπως επίοης και από το σπάσιμο της εργατικής εξουσίας στις αναπτυγμένες χώρες. Το κεφάλαιο, με τη μορφή του χρήματος, των υλικών και των ειδικευμένων προϊόντων, μπορεί να μετακινηθεί σ’ όλον τον πλανήτη τόσο γρήγορα, έτσι ώστε να μην μπορούν να το ακολουθήσουν οποιαδήποτε εργατική στρα- τηγική ή οργάνωση. Όπως το έθεσε ο Χάρβεϋ στο βιβλίο του «Η Συνθήκη του Μεταμοντέρνου», «Το ίδιο σχέδιο πουκαμίσου μπορεί να παραχθεί σε εργοστάσια μεγάλης κλίμακας στις Ινδίες, σε συνερ­γατικές στην Τρίτη Ιταλία, σε εργαστήρια μαύρης δουλειάς στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο, ή σε συστήματα οικογενειακής εργασίας στο Χονγκ-Κονγκ».

Η νέα ελευθερία δράσης του κεφαλαίου γεννά πρωτοφανή μεγέ­θη κοινωνικής και οικολογικής εντροπίας. Οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν είναι σε θέση να αντέξουν σε μεγάλο βαθμό κάτι τέτοιο, μέσω μιας περιβαλλοντικής ή εργασιακής προστασίας, γιατί οι βιομηχα­νίες τους δεν διαθέτουν τις οικονομίες κλίμακας και την τεχνολογι­κά βασισμένη παραγωγικότητα που θα τους επιτρέψει να ανταγωνι­στούν με επιτυχία τις πολυεθνικές εταιρίες, ακόμη και στις δικές τους αγορές. Σήμερα, απελπισμένες για επενδύσεις, επιτρέπουν στις πο­λυεθνικές να αντλούν από το άνεργο φτηνό εργατικό δυναμικό τους, ενώ οι πολυεθνικές ευνοούνται επίσης από το χαμηλό εργατικό κό­στος, που επιβάλλουν οι σε μεγάλο βαθμό αρύθμιστες οικονομίες τους. Το αποτέλεσμα είναι η μόλυνση και η απελπισμένη μάζωξη σε μέρη όπως το Μέξικο σίτυ ή το Σάο Πάολο από τη μια, και η αποψίλωση των δασών της Νοτιοανατολικής Ασίας και του Αμαζο- νίου από την άλλη.

Τόσο η πώληση τοξικών ή επικίνδυνων εμπορευμάτων, όσο και η διάθεση των αποβλήτων, συχνά αναφέρονται σαν σκουπίδια - στις ΕΠΑ χρησιμοποιείται η λέξη και σαν σλανγκ όρος για το σκατό. Τα σκουπίδια είναι μια κεντρική διαδικασία για το μεταφορντιστικό κε­φάλαιο: η σχέση των αναπτυγμένων χωρών με την περιφέρεια (συ­μπεριλαμβανομένων των δικών τους «υπανάπτυκτων» περιοχών και πληθυσμών) δεν είναι απλώς εκμεταλλευτική και αποσπαστική, είναι

32 Η Κατεργασία των Κοπράνων

και εκκρψαηκη. Οι περιφερειακές χώρες χρησιμοποιούνται για ιδιαι­τέρως επικίνδυνες μορφές παραγωγής, όπως τα τοξικά που έφτιαχνε η Union Carbide στο Μπομπάλ. Επίσης, πουλούν εμπορεύματα «με έκπτωση» που δεν πουλιούνται πλέον στις χώρες παραγωγής τους, λόγω της τοξικότητας ή της επικινδυνότητάς τους’ και δωροδοκού­νται για να μετατραπούν σε αποθεματικοί χώροι για τοξικά απόβλη­τα. Πιο έξυπνα, αλλά το ίδιο καταστροφικά, υπήρξαν θύματα της οικονομικής εντροπίας που αδειάζεται πάνω τους, από ένα παγκό­σμιο σύστημα που συνταράσσεται από την προσπάθεια να υποστη­ρίξει ρυθμούς κέρδους και να βρει κεφάλαιο για επενδύσεις - όπως τεχνητά χαμηλές τιμές για πρώτες ύλες, όπως βουνά χρέους και τε­λικά επιβεβλημένα από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σχέδια «λι­τότητας». Αυτό μεταφράζεται στο σκουπίδιασμα εκατομμυρίων πρώην αγροτών σε παραγκουπόλεις που περιβάλλουν τις πόλεις του Τρίτου Κόσμου.

Κάθε μια απ’ αυτές τις εκκριματικές διαδικασίες έχει την αναλο­γία της στις φτωχές αφρο-αμερικανικές και ισπανόφωνες γειτονιές. Όχι μόνο είναι χώροι τοξικών αποβλήτων και μολυνουσών βιομηχα­νιών που συγκεντρώνονται σ’ αυτές ή κοντά σ’ αυτές, αλλά η μίζερη και φτωχική εκπαίδευση πολλών από τους κατοίκους τους, γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους εμπόρους ναρκωτικών, νόμι­μους και παράνομους, οι οποίοι πετούν το εμπόρευμα τους - κυ­ρίως καπνό, αλκοόλ και κοκαίνη - εκεί, καθώς γίνονται μαλθακό­τερες οι αγορές των προαστείων της μεσαίας τάξης. Εντωμεταξύ, με την εξαίρεση της περιόδου της «Μεγάλης Κοινωνίας» υπό τον Λύ- ντον Τζόνσον, αυτές οι γειτονιές συστηματικά στερήθηκαν των πό­ρων τους, καθώς οι ομοσπονδιακές πολιτικές δανειοδότησης για την απόκτηση στέγης, στην ουσία δωροδοκούσαν τους Λευκούς να εγκα- ταλείψουν τα κέντρα των πόλεων (ενώ συζητούσαν πώς θα εμπόδι­ζαν τους μαύρους να κάνουν κάτι ανάλογο), καθώς η βιομηχανία ακολούθησε τους Λευκούς στα προάστεια τα τελευταία είκοσι χρό­νια και οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί μετέτρεπαν τις γειτονιές σε φτωχομαχαλάδες, με τα κοινωνικά προγράμματα και τη δημόσια εκ­παίδευση να σκίζονται σε κουρέλια όλη την περασμένη δεκαετία. Τέλος, είναι το μεγαλύτερο μέρος της μαύρης και ισπανόφωνης ερ­γατικής τάξης που πετάχθηκε, ρίχτηκε στην αποχέτευση, και η ανα­

Καπιταλισμός-Ρατσισμός-Εντροπία 33

ξιόπιστη εργατική της ενέργεια αποβλήθηκε από το σύστημα των μι­σθών. Τώρα αυτοί οι εργάτες ανακυκλώνονται σαν καύσιμο χαμηλό σε οκτάνια στα εργαστήρια μαύρης δουλειάς, τα οποία επιφέρουν την τελική περιττωματική προσβολή στα κέντρα των πόλεων - τις σκατοδουλειές.

Όλα αυτά, ακολουθώντας άλλες προσαρμογές που επέβαλλε η ι­στορία της δουλείας και κατόπιν η συνεχής, κτηνώδης καταπίεση της φτώχειας και των διακρίσεων που ακολούθησαν, επέτρεψαν τις λευκές προβολές σε μια περιορισμένη βάση της πραγματικότητας - την υλοποιημένη αρρώστεια-επιθυμία για την οποία μίλησα προη­γουμένως. Για να καταλάβουμε αυτήν την ιδέα, ας σκεφτούμε το ε­πουλωμένο πρόσωπο μιας γυναίκας, που διαδοχικά χτυπήματα της έχουν αφήσει λυγισμένη μύτη, ουλές στο πρόσωπο και σπασμένες φλέβες. Ας σκεφτούμε επίσης ότι (κάτι που γίνεται κατανοητό) η συ­νηθισμένη της έκφραση είναι πικρία και οργή. Ας σκεφτούμε τότε αυτήν τη γυναίκα να αναγκάζεται απ’ αυτόν που τη χτύπησε να φο­ρά μια ημιδιαφανή μάσκα, η οποία αλλόκοτα μεγαλοποιεί κάθε τραύμα της, ώστε να δημιουργεί μια γελοία και εκφοβιστική καρικα­τούρα, εξαλείφοντας την ομορφιά και τη δύναμη που παραμένουν κάτω από τα σημάδια.

Ένα παράδειγμα αυτής της γελοιογραφικής ημιπραγματικότητας είναι τα δίκτυα των μαύρων διευρυμένων οικογενειών, όπου τα παι­διά συχνότερα απ’ ότι εκείνα των λευκών μεγαλώνουν από συγγενείς και όχι από τους φυσικούς γονείς, και όπου οι πατεράδες (υποθετι­κά) λείπουν περισσότερο. Αυτή η διαφορά ρουτινιάρικα διογκώνε­ται από τις ρατσιστικές δημαγωγίες, ξεκινώντας από τον φιλελεύθε­ρο Daniel Patrick Moynihan, και φτάνοντας στην ανεύθυνη, έκφυλη «παθολογία» της μάυρης οικογένειας, υπεύθυνη για τις περισσότερες αρρώστειες της «υπόταξης». Έπειτα, καθώς παρόμοιες μορφές πα- ρατεταμένης οικονομικής εξάρθρωσης, ανασφάλειας και απελπισίας χτυπούν τα μέλη της λευκής εργατικής τάξης, η οικογενειακή δομή τους και οι μέθοδοι ανατροφής των παιδιών τους έχουν αρχίσει να αλλάζουν με τον ίδιο τρόπο (υπάρχουν στα -σίγουρα περισσότεροι λευκοί... μπαμπάδες απ’ ότι μαύροι). Ακόμη περισσότερο, οι «παθο­λόγοι» σχολιαστές λίγα λένε για την προφανή οικογενειακή αφοσίω­

34 Η Κατεργασία των Κοπράνων

ση και πίστη των μαύρων εναλλακτικών μορφών ανατροφής όπως οι θείες και οι γιαγιάδες6.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το υψηλότερο ποσοστό εγκληματι­κότητας ανάμεσα στους Μαύρους, που οι ίδιοι απολογητές βεβαιώ­νουν ότι αποτελεί μέρος της «παθολογίας της υπο-τάξης»' μια πιο λογική εξήγηση είναι η ετοιμόρροπη δημόσια εκπαίδευση που πα­ρέχεται στους κατοίκους των μητροπολιτικών κέντρων και τα κατα­στροφικά επίπεδα της ανεργίας που αντιμετωπίζουν οι νεαροί μαύ­ροι άνδρες (Στο αποκορύφωμα του Κινήματος των Πολιτικών Δι­καιωμάτων γύρω στα μέσα της δεκαετίας του ’60, σ’ ένα κύμα ελπί­δας και κοινωνικής αλληλεγγύης, το έγκλημα έπεσε περισσότερο από το μισό σε πολλές μαύρες κοινότητες).

Τόσο η έλλειψη πατέρα και η μητριαρχική μαύρη οικογένεια, όσο και η μαύρη εγκληματικότητα, αποτελούν τις πρώτες ύλες για αναρίθμητες κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικά σώου κατά τη διάρκεια των τελευταίων 25 χρόνων, αυτό που ο Ishmael Reed σωστά αποκαλεί «διασκέδαση της μαύρης παθολογίας». Αυτός είναι ο τρόπος που ανακυκλώνονται από το κεφάλαιο η εντροπία της φτώχειας και η εντροπία του εγκλήματος, με τη μορφή της κοινωνι­κής και ιδεολογικής τρομοκρατίας. Η αναγέννηση της εικόνας του αδίστακτου, κοινωνικο-παθολογικού μαύρου εγκληματία, αποδεί­χθηκε ένας σίγουρος τρόπος για την οικοδόμηση μιας συμμαχίας α­νάμεσα στους λευκούς εργαζόμενους και τους εκμεταλλευτές τους, ώστε να εξαλειφθεί η πιθανότητα μιας διαφυλετικής ταξικής συμμα­χίας. Τα μπάτσικα σώου της «αλήθειας» με τη συμμετοχή του κοι­νού, όπως π.χ. «Τα Πλέον Καταζητούμενα Άτομα της Αμερικής», όπου οι θεατές λειτουργούν ως χαφιέδες υποτιθέμενων εγκληματιών, προωθούν την κάθετη ταύτιση με το Κράτος και την αστυνομία. Η δίκη των μπάτσων του Λος Άντζελες, που βασίστηκε σε νεγροφοβι- κή και αυταρχική ανάγνωση του βίντεο του ξυλοδαρμού του Ρόντνυ Κινγκ, μπορεί να ειδωθεί ως η επέκταση αυτών των σώου στο δικα­στήριο. Στην τελετουργία της αργής κίνησης που χρησιμοποίησε η κατηγορούσα αρχή, η βία συνεχώς ελαττωνόταν, μέχρι που φτάσαμε στο σημείο να εξαλειφθεί η βιαιότητα των μπάτσων και να αντικατα- σταθεί, ως δια μαγείας, από την απειλή των κινήσεων του Κινγκ.

ΚαΜίαΑκφός-Ρατ^σμός-Εηροπία 35

Συμπέρασμα: Γαμήσχε τα Σκατά

Όπου είναι ορατό ένα περιθώριο κέρδους ή κάποιο πολιτικό ό­φελος, ο καπιταλισμός προσπαθεί να επαναπορροφήσει ή να ανακυ­κλώσει την ενέργεια που δεν διατίθεται προς εργασία. Οι βιομηχα­νίες εκκαθάρισης των απωλειών της ανακύκλωσης και της μόλυνσης είναι τα πιο φανερά παραδείγματα, αλλά οι τρόποι με τους οποίους οι αποκλίνουσες υποκουλτούρες «ανακυκλώνονται» σε εμπορευματι- κή μόδα, είναι πιθανόν πιο σημαντικές οικονομικά. Όταν η ανακύ­κλωση δεν φαίνεται επιθυμητή, ο καπιταλισμός κάνει το καλύτερο δυνατό ώστε η ενέργεια να μη χρησιμεύει σε οποιοδήποτε εναλλακτι­κό σύστημα ή τάξη - δηλαδή, μια τάξη πέρα από τα κυκλώματα της εταιρικής εξουσίας και της αξίας του χρήματος. Αυτή η τάση είναι ορατή σε χιλιάδες μικρές και μεγάλες πράξεις σπατάλης, από το σκίσιμο εξωφύλλων απούλητων βιβλίων, έως την καταστροίφή «υ- περπροσφοράς» αγροτικών προϊόντων, τα οποία θα μπορούσαν να ταίσουν χιλιάδες πεινασμένους ανθρώπους.

Η μοναδική και πιο επικίνδυνη μορφή εντροπίας για τον καπιτα­λισμό, είναι η εκτεταμένη, οργανωμένη εξέγερση, που τυπικά προ- καλείται (και προκαλεί) από μια οικονομική και πολιτική κρίση. Αλ­λά ακόμη κι αυτή η ενέργεια μπορεί να τιθασσευτεί, αν η εσωτερική της οργάνωση και κλίμακα δεν υπερβαίνει τους όρους των καπιτα­λιστικών κοινωνικών σχέσεων. Ο μακρύς και πικρός αγώνας των μι­σθωτών σκλάβων του 19ου αιώνα για τη μείωση της εργάσιμης μέ­ρας, έδωσε ένα μεγάλο κίνητρο στον μηχανισμό, ο οποίος με τη σει­ρά του έκανε δυνατό το άνοιγμα τεράστιων νέων αγορών, και, αναμ­φίβολα, βοήθησε στην επιβίωση του συστήματος για έναν ακόμη αιώνα. Παρομοίως, η ανάσχεση των βιομηχανικών εξεγέρσεων της δεκαετίας του ’30 μέσω του συνδικαλισμού της CIO, έφερε την πει­θαρχία στον χώρο δουλειάς που χρειαζόταν για την παραγωγή των προϊόντων του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και για τη με- τέπειτα εφαρμογή του φορντιστικού ιδεώδους, στο οποίο η ένταση της εργασίας και οι περισσότερες ώρες ανταλλάχθηκαν με αυξήσεις των μισθών.

Η περίπτωση της μαύρης εξέγερσης του ’60 και του ’70 είναι πιο σύνθετη. Σε κάποιο βαθμό, η αμερικάνικη καπιταλιστική τάξη ήταν

36 Η Κατεργασία των Κοπράνων

ικανή να καναλιζάρει την εξεγερτική ενέργεια σε ένα θέαμα «ίσων ευκαιριών» και ανεκτικότητας, οικοδομημένο πάνω στη νομοθεσία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που πέρασε ανάμεσα στα 1959 και 1975, με επιπρόσθετη χρήση της εικόνας του Δρ Μάρτιν Λούθερ Κινγκ τζ. Αλλά αυτό το θέαμα κρύβει μια φαύλη αν και πολιτικά χρήσιμη διαίρεση του αφροαμερικάνικου πληθυσμού, σε εργαζόμε­νους της «μεσαίας τάξης» από τη μια και φτωχούς των «γκέττο» από την άλλη, που οι περισσότεροι απ’ αυτούς είναι ακόμη μισθω­τοί, αλλά με πολύ χαμηλώτερους μισθούς. Επίσης, βέβαια, χρήμα, βγαίνει από την αναβίωση της μαύρης εθνικιστικής ιδεολογίας ανά­μεσα σε γκρουπ της ραπ όπως οι Public Enemy. Αλλά τελικά είναι η δεύτερη τάση που επικράτησε: για να μην προσφέρονται οι περισ- σεύουμενοι Αφροαμερικανοί προλετάριοι σε οποιαδήποτε άλλη τά­ξη, τους παραχωρούνται κοινωνικές συνθήκες τόσο αφόρητες, ώστε να καταστρέφονται μόνοι τους συλλογικά μέσω των ναρκωτικών, του αλκοολισμού, των ψυχώσεων, της υπέρτασης, της αλληλοεξο- ντωτικής βίας και της φυλάκισης. Τόσο η επιτυχία όσο και τα όρια αυτής της στρατηγικής, μπορούν να φανούν στην εξέγερση του Λ.Α.

Όπως από καιρό έχουν επισημάνει διάφοροι μαύροι ριζοσπά­στες, η μεταχείριση εκ μέρους του συστήματος των μαύρων ανθρώ­πων είναι η ακραία περίπτωση - και ένα έδαφος πειραματισμού - αυτού που κάνει σ’ όλους μας, και αυτού που κάνει σ’ όλους τους εργαζόμενους για γενεές ολόκληρες. Αντιστρόφως, οι Αφροαμερικα- νοί μας δίνουν αμέτρητα λαμπρά παραδείγματα τού πώς οι άνθρω­ποι μπορούν να ανακυκλώσουν τα σκατά που τους πετούν, σε μια εναλλακτική τάξη προς όφελος των ίδιων, με τη μορφή του λόγου, της τέχνης και μιας στρατηγικής. Η μη απορροφήσιμη, ζωντανή, πλούσια, φτωχή, κατεστραμμένη, επιβιώνουσα παρουσία της αφρι­κανικής Αμερικής, μας υπενθυμίζει σταθερά ότι ο καπιταλισμός ε- ξαρτάται για την καθημερινή διαιώνισή του από την αποκτήνωση των ανθρώπων με κάθε κατανοητό τρόπο - και ότι αυτή η αποκτή­νωση μπορεί να αντιμετωπισθεί. Η κεντρική κτηνωδία του καπιταλι­σμού συνίσταται στον εξαναγκασμό των ανθρώπων να επιλέγουν α­νάμεσα στο να παραδώσουν τις ζωές τους σ’ ένα εργαλείο αποβλά­κωσης και καταστροφής του σώματος, ή να ψαχουλεύουν για απο­φάγια, σαν τις γάτες, στους σωρούς των σκουπιδιών. Αυτή την επι-

Καπιχαλισμός-Ρατσισμός-Εντροπία 37

λογή συνεχίζει να ενισχύει η Αστυνομική Διεύθυνση του Λος Άντζε­λες (κι όλα τα συγγενή της σώματα), και αυτήν την επιλογή πρέπει ν’ αρνηθούμε συλλογικά.

Πώς μπορούμε να την αρνηθούμε; Η ιστορία των μαύρων αν­θρώπων των Ε.Π.Α. διδάσκει επίσης τους Ευρωαμερικανούς, ότι η λευκότητά τους δεν είναι μια «εθνότητα», αλλά μια κατηγορία κυ­ριαρχίας κι ένας μηχανισμός άρνησης' μ’ άλλα λόγια, ότι είναι κενή πέρα από τη δύναμη και την ξεχασιά. Αυτή η ξεχασιά στην πραγμα­τικότητα ευνοεί τους λίγους που βρίσκονται στην κορυφή της πυρα­μίδας, και πρέπει να αναπαράγεται από μια σταθερή χιονοθύελλα «λευκού θορύβου» στα μαζικά μέσα, όπως επίσης και από οποιον- δήποτε μηχανισμό γεωγραφικού, εκπαιδευτικού και οικονομικού διαχωρισμού, μπορεί ν’ αντέξει το σύστημα. Οποτεδήποτε αρχίζει να καταρρέει η λευκότητα, όπως συνέβη τη δεκαετία του ’60, προ­βάλλει ένας κίνδυνος για το σύστημα, αφού τείνουν να εμφανιστούν νέες μορφές τάξης, συμπεριλαμβανομένης της άρνησης εργασίας και της άμεσης διεκδίκησης των συλλογικών αναγκών. Οι νεολαίοι «λευκοί» με τα αναποδογυρισμένα τους καπέλλα του μπέιζμπωλ και τα μακριά σορτς, που έτρεχαν μανιωδώς στους δρόμους μετά την ανακοίνωση της ετυμηγορίας της δίκης, και σι οποίοι πανηγυρικά λεηλατούσαν σουπερμάρκετ από κοινού με τους μαύρους και ισπα- νόφωνους γείτονές τους, προς το παρόν έπαψαν να είναι Λευκοί. Για μένα είναι μια πηγή υπερηφάνειας και ελπίδας, ένα έμβλημα της γόνιμης αταξίας που έρχεται.

Σημειώσεις

1. Βλέπε χο εξαίρετο ντοκουμέντο του Marlon Riggs «Εθνικές Ση­μειώσεις», για μια δυναμική εισαγωγή στο ζήτημα των στερεοτύπων.

2. Η βιόσφαιρα μπορεί να θεωρηθεί ως ένας τεράστιος ιστός ανακυ­κλωμένων βρόχων, με κέντρο τα εργοστάσια που ανακυκλώνουν, μέσω της φωτοσύνθεσης, το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει στην ατμό­σφαιρα. Η κύρια μορφή με την οποία η εντροπία πετιέται από τη βιό­σφαιρα, είναι θερμή ακτινοβολία προς το διάστημα.

3. Μόλις τριάντα χρόνια πριν, όπως επισημαίνει η Micaela DiLeonar- do, οι σοφολογιώτατοι και οι κοινωνιολόγοι περιέγραφαν τους ιταλοαμε- ρικανούς εργάτες, περίπου με τους ίδιους όρους που σήμερα περιγρά­φουν τους Αφρο-Αμερικανούς.

38 Η Κατεργασία των Κοπράνων

4. Αυτό μπορεί να μοιάζει αντιφατικό εν σχέσει με ότι είπα προηγου­μένως για τη λευκή συσσωρευτική κουλτούρα' στην πραγματικότητα το επιβεβαιώνει. Σ’ ολόκληρη την Αμερική, οι ανοιχτόχρωμες ελίτ που μπο­ρούν να θεωρηθούν σαν «γνήσιες» ευρωπαϊκές, επιθυμούν σε βαθμό υ­στερίας και με κάθε τρόπο, να διαχωρισθούν από τη σκουρότητα' ο αρ­νητικός αυτοπροσδιορισμός χους ως μη-μαύροι, είναι μέρος της μιγάδι- κης εμπειρίας, παρόμοιος, δυστυχώς, με την επιθυμία των Μαύρων της μεσαίας τάξης για αφομοίωση.

5. Έλεγξε παραδείγματος χάριν το τραγούδι του Chuck Berry, «Too Much Monkey Business».

6. Η υπόθεση «Murphy Brown» είναι διδακτική. Οι υστερικοί συντη­ρητικοί όπως ο Dan Quayle, αντιμετώπισαν την τάση για οικογένειες ε­νός γονέα και με την απουσία πατέρα, σαν μια μόλυνση που ξεπηδάει από τις ακαθαρσίες της μαύρης υπόταξης. Μερικοί φιλελεύθεροι, ακόμη και «φεμινιστές» σχολιαστές, από την άλλη, διαχώρισαν τους «υπεύθυ­νους» λευκούς γονείς της λευκής ανώτερης-μεοαίας τάξης (όπως η φα­νταστική Murphy Brown του σήριαλ), από χους ανεύθυνους, παθολογι­κά προβληματικούς της υποτάξης, που πολλαπλασιάζονται εις βάρος των φορολογουμένων. Προφανώς το να είσαι γονιός είναι ένα ακόμη δι­καίωμα, που όπως τα περισσότερα στις Ε.Π.Α., μόνο το χρήμα μπορεί ν’ αγοράσει.

Το κείμενο του Adam Cornford πρωτοδημοσιεύτηκε στο αμερι­κανικό περιοδικό Processed World, τεύχος 30, Χειμώνας '92- Ανοι­ξη 1993. Όπως λέει ο συγγραφέας, «αυτό το δοκίμιο αφιερώνεται στην ελπίδα, πως αν υπάρχει μεταθάναχον ζωή, ο Daniel Moynihan, ο Mickey Kaus, και οι υπόλοιποι δημαγωγοί της παθολογίας της μαύρης υπο-τάξης, θα την περάσουν ζώντας με τα επιδόματα της πρόνοιας, ψάχνοντας να βρουν δουλειά και προσπαθώντας ν’ απο­φύγουν το ξυλοκόπημα ή τις σφαίρες της αστυνομίας». Η βασική ιδέα του κειμένου του Cornford είναι ότι η καπιταλιστική συσσώ­ρευση στον ένα πόλο της παράγει την τάξη, ενώ στον άλλο την εν­τροπία, ή για να το πούμε αλλιώς, οτον ένα πόλο έχουμε τα οργανω­μένα κόπρανα (το κεφάλαιο) και στον άλλο τα μη οργανωμένα κό­πρανα (τη μιζέρια και τη μόλυνση). Η συμβολική απεικόνιση του πλούτου ως κοπράνων, είναι το βρώμικο μυστικό της λευκής, πα­τριαρχικής, καπιταλιστικής κουλτούρας. Ο Cornford ξεκινά από την εποχή της της μαζικής μεταφοράς σκλάβων στην Αμερική, και περνώντας μέσα από τον φορντισμό, το ρατσισμό, τη μαζική κουλ­τούρα που οικειοποιήθηκε τη μουσική των Μαύρων, την αμφισβή­τηση της δεκαετίας του ’60 και τη νεοφιλελεύθερη αντεπίθεση τα χρόνια της δεκαετίας του ’80, φτάνει στη σημερινή εποχή, με την κρίση των μητροπόλεων και την εξέγερση του Λος Άντζελες. Και όλα αυτά κάτω από το πρίσμα της κοινωνικής εντροπίας, αγαπημέ­νο θέμα των αμερικανών αναρχικών τα τελευταία εικοσιπέντε χρό­νια.

Οι εκδότες