5/3/2015

1

Επί Ασπαλάθων…Γ. Σεφέρης σ. 214 - 215

Ασπάλαθοι

Χώρος

Σούνιο

Στ. 1-2 «Ήταν ωραίο το

Σούνιο τη μέρα εκείνη του

Ευαγγελισμού πάλι

με την άνοιξη»

Χρόνος συγγραφής ποιήματος

31 του Μάρτη του 1971

Χρόνος επίσκεψης ποιητή στο Σούνιο

Ημέρα Ευαγγελισμού 25 Μαρτίου

Στ. 1-2

Ποιον εθνικό Ευαγγελισμό, ποια άλλη άνοιξη

γιορτάζουμε στις 25 του Μάρτη;

25η Μαρτίου → Γιορτή Ευαγγελισμού

→ Άνοιξη

Επανάσταση 1821

Σύμβολο ελευθερίας

Η Χούντα την υπονομεύει αλλά διοργανώνει

εκδηλώσεις για να τιμήσει τα 150 χρόνια από

την ελληνική επανάσταση

Στ. 1-2 25η Μαρτίου 1821 στην Τρίπολη το 1971Στ. 1-2

5/3/2015

2

«πάλι με την άνοιξη»

«πάλι» :

προσδοκία ότι η Ελλάδα θα καταφέρει και πάλι να

απαλλαγεί από τους Τυράννους (στόχος του ποιητή)

→ Δικαιοσύνη

Στ. 1-2

«Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες

το κόκκινο χώμα και οι ασπάλαθοι» Μαγεία ελληνικού τοπίου με λιτό και λυρικό τρόπο

– αγαλλίαση

Οι πέτρες στον Σεφέρη είναι σύμβολο μνήμης,

ιστορίας και παράδοσης: στο Σούνιο βρίσκεται ο

αρχαίος ναός του Ποσειδώνα, από το Σούνιο

έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε ο μυθικός Αιγέας,

όταν από μακρυά είδε τα μαύρα πανιά του

καραβιού του γιου του του Θησέα, ο οποίος

επιστρέφοντας από την Κρήτη του Μίνωα και τον

λαβύρινθο του Μινώταυρου είχε ξεχάσει να βάλει

λευκά πανιά. Από τον Αιγέα πήρε το όνομα του

το ελληνικό αρχιπέλαγο, το Αιγαίο.

Στ. 3-4

«δείχνοντας έτοιμα τα

μεγάλα τους βελόνια

και τους κίτρινους ανθούς»

Στ. 5-6

Γιατί οι ασπάλαθοι δείχνουν έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια;

Βελόνια → απειλή για τη Χούντα

Σούνιο – Ναός Ποσειδώνα

Στ. 7

«απόμερα οι αρχαίες κολόνες χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη»

Σε τι αναφέρεται;

Να εξηγήσετε τη μεταφορά

«Γαλήνη»

Πού βρίσκεται;

Στ. 8

Δηλώνει τη γαλήνη του τοπίου αλλά και τη γαλήνη στην

ψυχή του ποιητή στους στίχους που προηγούνται (1-7).

Με τη λέξη αυτή ο ποιητής καταφέρνει να συνδέσει το

πραγματικό (τοπίο Σουνίου) με το μυθικό στοιχείο (ιστορία

Αρδιαίου) που αναφέρεται στη συνέχεια

«- Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;

Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ' αυλάκια·»

Στ. 9-10

Πού είχε διαβάσει ο αφηγητής την ιστορία του Αρδιαίου;

Στον Πλάτωνα

Η ωραία φράση «στου μυαλού τ΄ αυλάκια» προέρχεται από τους «Επτά Επί Θήβας»

του Αισχύλου.

5/3/2015

3

Πώς και θυμήθηκε την πλατωνική περικοπή;

Σύμφωνα με το Γ. Βαλέτα, το ποίημα «είναι εμπνευσμένο από την

τελευταία ανάβαση του ποιητή στο βράχο του Σουνίου με τη

Γαλλίδα δημοσιογράφο Ανν Φιλίπ, χήρα του ηθοποιού Ζεράρ

Φιλίπ. Στη μνημειώδη συνέντευξη του μαζί της, ο Σεφέρης κάνει

λόγο για τους ασπάλαθους και τον Πλάτωνα: «Κι εκείνοι οι Θάμνοι

πιο κάτω, οι ασπάλαθοι, ήτανε πάντα εκεί, από τον καιρό τον

Πλάτωνα». Και ο μεγάλος ποιητής καταλήγει: «Η ποίηση μου όμως

δεν αναφέρεται στο παρελθόν, παρά μιλάει για πράγματα τωρινά,

οι αναφορές στο παρελθόν είναι και αναφορές στην παρούσα

πραγματικότητα». Η γενική αυτή διαπίστωση, όπως θα δούμε,

βρίσκει εφαρμογή και στο συγκεκριμένο ποίημα.

«Τ’ όνομα του κίτρινου θάμνου

δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς»

Τι θέλει να τονίσει ο ποιητής με την αναφορά στη λέξη που δεν άλλαξε από την εποχή του Πλάτωνα;

Στ. 11-12

Τονίζει τη σημασία της ελληνικής γλώσσας για τον τρόπο σκέψης, για

τον τρόπο οργάνωσης και κατανόησης του κόσμου.

Η ελληνική γλώσσα συνεχίζεται από την αρχαιότητα ως τα σήμερα,

όπως και η ιστορία του ελληνισμού (βλ. «πέτρες», «κολόνες» Ναού

Ποσειδώνα που «αντηχούν ακόμη» κ.τ.λ)

Επίσκεψη στο Σούνιο

Αρχαίες κολόνες (χορδές άρπας συνέχεια ελληνικής ιστορίας, μηνύματα

από το παρελθόν)

Ασπάλαθοι (λέξη που δεν άλλαξε από την αρχαιότητα σημασία, συνέχεια

ελληνικής γλώσσας)

Συμπέρασμα: Η αρχαιότητα ζει στο παρόν (την βλέπει, την ακούει)

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Στ. 13-18 Το βράδυ βρήκα την περικοπή:

«Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν

τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν

απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθουςκαι πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».

Η περικοπή από την Πολιτεία του Πλάτωνα που ο

ποιητής έψαξε και βρήκε το βράδυ, όταν είχε πλέον

επιστρέψει στο σπίτι του, η οποία αναφέρεται στην

τιμωρία του Αρδιαίου στον κάτω κόσμο

Ο μύθος του ΑρδιαίουΟ υπότιτλος του ποιήματος (Πολιτεία 616) παραπέμπει στον Πλάτωνα

στο σημείο όπου γίνεται λόγος για την τιμωρία των τυράννων, και

ιδιαίτερα του Αρδιαίου, στον άλλο κόσμο. Ο Αρδιαίος, τύραννος σε μια

πόλη της Παμφυλίας(περιοχή της Μ. Ασίας), είχε σκοτώσει τον πατέρα

και τον αδερφό του για να πάρει την εξουσία. Η τιμωρία που

προβλεπόταν για τους τυράννους μετά το θάνατο ήταν φρικτή. Όταν

πέρασε ο καθορισμένος χρόνος τιμωρίας και προσπάθησαν να βγουν

από τα Τάρταρα στο φως, το στόμιο της γης έβγαζε ένα μουγκρητό, δεν

τους επέτρεπε την είσοδο στον ουρανό. Τότε οι φύλακες τους άρπαξαν,

τους έδεσαν και τους έσυραν πάνω στα αγκάθια των ασπαλάθων,

σπαράζοντας το κορμί τους.

Στ. 13-18 Οι σύγχρονοι τύραννοι

Στις 31 του Μάρτη του 1971 υπάρχουν «πανάθλιοι Τύραννοι»; Ποιοι είναι

αυτοί; Τι τους εύχεται;

1971: 5ος χρόνος δικτατορίας των Συνταγματαρχών (21η

Απριλίου 1967) – Έπεσε μετά την εισβολή των Τούρκων στην

Κύπρο για την οποία έφερε μεγάλη ευθύνη. (Επταετία 1967 –

1974).

5/3/2015

4

21η Απριλίου 1967

Στις 21 Απριλίου 1967

καταλύθηκε το

κοινοβουλευτικό πολίτευμα και

επιβλήθηκε η στρατιωτική

χούντα. Στη φωτογραφία, οι

προσωπικότητες που έπαιξαν

πρωταγωνιστικό ρόλο στην

εδραίωσή της. Από αριστερά, ο

Στ. Παττακός, ο Γ.

Παπαδόπουλος και ο Ν.

Μακαρέζος.

Αθήνα, Φωτογραφικό Αρχείο

Κ. Μεγαλοκονόμου.

Χριστόπουλος, Γ., Μπαστιάς, Ι.

(εκδ.), Ιστορία του Ελληνικού

Έθνους, τ. ΙΣΤ', Εκδοτική

Αθηνών, Αθήνα 2000, σ. 269.© Κ. Μεγαλοκονόμου.

21η Απριλίου 1967

.

Η κατάργηση των στοιχειωδών ελευθεριών, οι

φυλακές, οι εξορίες και τα βασανιστήρια, οι

δολοφονίες των αντιπάλων του καθεστώτος,

τα γεγονότα του Πολυτεχνείου, η λογοκρισία

του τύπου και της ελευθερίας της έκφρασης, ο

πνευματικός και πολιτιστικός μεσαίωνας,

αλλά και η τραγωδία που προκάλεσε το

εγκληματικό πραξικόπημα στην Κύπρο,

καταγράφουν το επτάχρονο δικτατορικό

καθεστώς, ως μια από τις μελανότερες

στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

«Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του

ο Παμφύλιος ο Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος» Στ. 19-20

Οι τύραννοι που τώρα κυβερνούν θα έχουν την τιμωρία που τουςαξίζει, όπως ο Αρδιαίος

Διαχρονικότητα: Οι Τύραννοι πρέπει να τιμωρούνται σκληρά (ο

ποιητής εκφράζει τη λαϊκή αυτή απαίτηση)

Έχουμε το ηθικό σχήμα της αρχαίας τραγωδίας:

Άτη (τύφλωση του νου) → Ύβρις (αλαζονεία) → Νέμεσις (οργή των

θεών) → Τίσις (τιμωρία)

Το ποίημα αυτό, μια κραυγή κατά της απριλιανής χούντας, είναι το τελευταίο του Σεφέρη·

γράφτηκε στις 31 Μαρτίου 1971, σύμφωνα με δήλωση του ίδιου του ποιητή. Δημοσιεύτηκε

για πρώτη φορά στη γαλλική εφημερίδα Le Monde, στις 27-8-1971. Λίγες βδομάδες αργό-

τερα, στις 20-9-1971, ο ποιητής αφήνει την τελευταία του πνοή. Η κηδεία του γίνεται

παρουσία δεκάδων χιλιάδων πολιτών και παίρνει μορφή αντιδικτατορικής διαδήλωσης.

Την επόμενη της κηδείας (23-9-1971) το ποίημα πρωτοδημοσιεύεται στα ελληνικά στην

εφημερίδα Το Βήμα. Το 1972 συμπεριλαμβάνεται στη συλλογική αντιδικτατορική έκδοση

Κείμενα (τόμος Β') και τέλος, το 1976, ενσωματώνεται στο Τετράδιο Γυμνασμάτων Β'.

ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ Οι συνειρμοί (συγκεφαλαιωτικά)

Η μέρα της 25ης Μαρτίου (ημέρα που γιορτάζονται οι αγώνες για την ελευθερία) φέρνει στη

μνήμη του ποιητή τη δικτατορία.

Οι αρχαίες κολόνες κάνουν τη σκέψη να μεταβεί στον κόσμο της αρχαιότητας και στο

κείμενο του Πλάτωνα.

Οι ασπάλαθοι θυμίζουν το αρχαίο όνομα του φυτού, που είναι ίδιο με το σημερινό (νόμος της

ομοιότητας), και αυτό φέρνει στη μνήμη τον Αρδιαίο, για τον οποίο γίνεται λόγος στη σχετική

περικοπή.

Η τιμωρία του Αρδιαίου φέρνει στη σκέψη του ποιητή την τιμωρία που πρέπει να επιβληθεί

στους σύγχρονους τυράννους. Η τελευταία αυτή συνειρμική λειτουργία δε δηλώνεται αλλά

υπονοείται.

5/3/2015

5

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ

Η περικοπή από την Πολιτεία του Πλάτωνα και οι Ασπάλαθοι του Σουνίου

στάθηκαν η αφορμή της σύνθεσης του συγκεκριμένου ποιήματος. Αυτό τον

τρόπο διάλεξε ο Σεφέρης για να εκφράσει την οργή του για το αντιδημοκρατικό

καθεστώς και να προειδοποιήσει τους τυράννους αλλά και πιθανούς

επίδοξους μιμητές. Το ποίημα είναι διδακτικό και μια μορφή υποθήκης του

ποιητή στις νεότερες γενιές.

Τεχνική

Το ποίημα ακολουθεί τη συμβολιστική τεχνοτροπία, είναι

αφηγηματικό με δραματικά στοιχεία, χρησιμοποιεί τον

εσωτερικό μονόλογο (βλ. την ερώτηση του στίχου 8), που δίνει

την ψευδαίσθηση του διαλόγου, και στηρίζεται στην τεχνική των

συνειρμών για να μεταβαίνει από το ένα θέμα στο άλλο.

Στιχουργία:

Ο στίχος είναι ελεύθερος, ανομοιοκατάληκτος και

ανισοσύλλαβος, σύμφωνα με τη νεωτερική τεχνική που

καθιερώθηκε στη Γενιά του '30.

Γλώσσα:

Καίρια, λιτή, δημοτική

Να συγκρίνετε την πιο κάτω δήλωση του

Σεφέρη με το ποίημα που διδαχτήκατε.

«[...]Κλείνουν δυο χρόνια που μας έχει επιβληθεί ένα καθεστώς

ολωσδιόλου αντίθετο με τα ιδεώδη για τα οποία πολέμησε ο κόσμος μας

και τόσο περίλαμπρα ο λαός μας, στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο.

Είναι μια κατάσταση υποχρεωτικής νάρκης όπου, όσες πνευματικές αξίες

κατορθώσαμε να κρατήσουμε ζωντανές, με πόνους και με κόπους, πάνε

κι αυτές να καταποντιστούν μέσα στα ελώδη στεκάμενα νερά... Βλέπω

μπροστά μου τον γκρεμό όπου μας οδηγεί η καταπίεση που κάλυψε τον

τόπο. Αυτή η ανωμαλία πρέπει να σταματήσει, είναι εθνική επιταγή[...]».

Γ. Σεφέρης, Δήλωση του ποιητή στις 28-3-69