Ζητήματα Μεθοδολογίας Της Κοινωνικής Επιστήμης Και...

Γ.Νίνος: Ζητήματα μεθοδολογίας της κοινωνικής επιστήμης και εφαρμογή τους στην πρωταρχική εμφάνιση της κοινωνίας

Ζητήματα μεθοδολογίας της κοινωνικής επιστήμης και εφαρμογή τους στην πρωταρχική εμφάνιση της κοινωνίας

Η προβληματική της μετάβασης από κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σε κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, στο βαθμό που συνιστά ειδικό αντικείμενο διερεύνησης, αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου αντικειμένου, της κοινωνίας. Οι κοινωνικές επιστήμες που έχουν ως αντικείμενο την κοινωνία συνιστούν μια ολότητα με διακριτές τις πλευρές που την απαρτίζουν, η ιδιοτυπία έκαστης πλευράς έγκειται στο μέρος του αντικειμένου στο οποίο δίνει έμφαση και διερευνά (πολιτική οικονομία, ψυχολογία, εθνολογία κ.ά.). Η πολλαπλότητα τους έγκειται στο γεγονός ότι μέχρι και το παρόν στάδιο ανάπτυξης τους, υπερτερεί κατά κύριο λόγο η ανάλυση, το νοείν κατά διάνοια, ωστόσο σε κάθε στάδιο της ανάλυσης βρίσκεται σε ανηρημένη μορφή και η σύνθεση. Η ανάλυση ως βαθμίδα της γνωστικής διαδικασίας και

http://1.bp.blogspot.com/-nk0JKClhAwg/VOcJs7IS4bI/AAAAAAAAATk/oyIawv4P1yg/s1600/evolucion-humana.jpg


της επιστήμης είναι κυρίαρχη σε εκείνα τα στάδια διερεύνησης του αντικειμένου που κύριο ζητούμενο είναι η πρόσκτηση εμπειρικών γνώσεων και δεδομένων, ενώ η σύνθεση στα στάδια που κύριο ζητούμενο είναι η συστηματοποίηση και η μετατροπή τους σε ενιαίο πλέγμα αλληλεπιδράσεων. Η ανάπτυξη των κοινωνικών επιστημών ως αντικείμενο, όπως και της επιστήμης εν γένει, μπορεί να εξεταστεί από τη σκοπιά της ανάπτυξης της αντικειμενικότητας της. Στο πρώτο στάδιο (μηχανικό στάδιο) ανάπτυξης του αντικειμένου (της κοινωνικής επιστήμης) η κάθε ξεχωριστή πλευρά του όλου των κοινωνικών επιστημών βρίσκεται σε σχετική αυτοτέλεια-σχετική ανεξαρτησία και αλληλεπιδρά κατά εξωτερικό τρόπο με τις άλλες πλευρές. Σε αυτό το πρώτο στάδιο, οι κοινωνικές επιστήμες στο βαθμό που συνιστούν μια ολότητα, αφενός προβάλλουν ως ολότητα αφετέρου δεν προβάλλουν ακόμη. Στο δεύτερο στάδιο (χημικό στάδιο) οι σχέσεις και οι δεσμοί των μερών συνδέονται και αλληλεπιδρούν κυρίως κατά εσωτερικό τρόπο. Το αντικείμενο ως ολότητα ολοένα προσδιορίζεται ως τέτοιο και επιπλέον προσδιορίζονται ποιοτικά και ποσοτικά οι πλευρές που το αποτελούν. Σε αυτό το στάδιο η κάθε επιμέρους επιστήμη αναπτύσσεται από τη μια βάσει της εσωτερικής της ανάπτυξης και από την άλλη βάσει τη αλληλεπίδρασης της με τις άλλες


κοινωνικές επιστήμες. Στο τρίτο στάδιο αντικειμενικότητας (τελεολογικό στάδιο) τα μέρη και οι πλευρές χαρακτηρίζονται από την εσωτερική τους συνάφεια και συγκροτούν την ενιαία κοινωνική επιστήμη ως οργανικό όλο. Στην ενοποιημένη συνθετική κοινωνική επιστήμη τα μέρη και οι πλευρές δεν προβάλλουν πλέον ως διακριτά και σχετικά αυτοτελή αλλά ως στιγμές του ενιαίου επιστημονικού οργανισμού. Στην εποχή μας, η κοινωνική επιστήμη διανύει το στάδιο της μετάβασης από το χημικό στο τελεολογικό στάδιο αντικειμενικότητας. Σε αυτή τη διαδικασία μετάβασης ανακύπτουν οι πρώτες συνθετικές μορφές εξέτασης των μερών εκείνων στα οποία η διαδικασία της ανάλυσης έχει κατά κύριο λόγο αποπερατωθεί και βρίσκονται στο στάδιο της ωριμότητας της εσωτερικής τους ανάπτυξης. Ο συνθετικός τρόπος εξέτασης και ειδικότερα η εξέταση μέσω της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο δεν συνιστά αποκλειστικά σύνθεση της εσωτερικής ενότητας του ειδικού αντικειμένου της έρευνας, δηλαδή του συγκεκριμένου οργανικού όλου, αλλά στο ένα ή στο άλλο βαθμό συνιστά επίσης και μερική σύνθεση του ειδικού αντικειμένου της έρευνας (μέρους) με άλλα αντικείμενα (μέρη) σε ένα τρόπο τινά ευρύτερο αντικείμενο. Για το λόγο αυτό, η μεθοδολογία διερεύνησης του οργανικού


όλου έχει πάντοτε διεπιστημονικό χαρακτήρα. Κατ’αυτόν τον τρόπο το οργανικό όλο προβάλλει διττά, από τη μια προβάλλει ως όλο και από την άλλη προβάλλει ως μέρος. Ωστόσο στη διαδικασία της έρευνας το αντικείμενο προβάλλει ουσιωδώς ως όλο και σε ένα δεύτερο μη ρητό επίπεδο ως μέρος. Για παράδειγμα, η πρώτη ιστορικά μορφή συνθετικής εξέτασης πραγματοποιείται στο ειδικό αντικείμενο της πολιτικής οικονομίας από τον Κ. Μαρξ στο Κεφάλαιο. Την εποχή του Μαρξ, η επιστήμη της πολιτικής οικονομίας1 είχε φθάσει στο στάδιο της ωριμότητας της και είχε αποπερατωθεί η διαδικασία της ανάλυσης, το αντικείμενο είχε αρχίσει να προβάλλει ως αυτοαναπτυσσόμενη διαδικασία μέσω της εσωτερικής του ενδοσυνάφειας και αντιφατικότητας. Η αναπαράσταση του αντικειμένου της πολιτικής οικονομίας της κεφαλαιοκρατίας από τον Μαρξ μέσω της μεθοδολογίας διερεύνησης του οργανικού όλου συνιστά σύνθεση βάσει της εσωτερικής συνάφειας, των κατηγοριών και των προσδιορισμών του αντικειμένου ως όλου, αυτό από τη σκοπιά της σύνθεσης ως διαδικασίας συνιστά το ουσιώδες (το ουσιώδες στη διαδικασία της σύνθεσης). Ωστόσο ένα αντικείμενο, ένα οργανικό όλο δεν υφίσταται πλήρες απομονωμένο, η εξέταση του απαιτεί στο ένα ή στο άλλο βαθμό τη διάγνωση πλευρών που το διέπουν η ουσιαστικότητα των


οποίων δεν ανάγεται αυστηρά σε αυτό αλλά σε ένα αντικείμενο. Για παράδειγμα στο Κεφάλαιο ο Μαρξ εξετάζει τις κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής, ωστόσο η εξέταση των τελευταίων προϋποθέτει τον προσδιορισμό της ουσίας του ανθρώπου που εμπλέκεται σε αυτές. Εάν η ουσία του ανθρώπου προσδιοριζόταν βάσει της θεϊκής βούλησης είτε βάσει των φυσικών σχέσεων, τότε και οι σχέσεις παραγωγής θα προέβαλλαν ως ενσάρκωση αυτής της ουσίας, της θεϊκής είτε της φυσικής. Ο Μαρξ στην 6η θέση για τον Φόιερμπαχ προσδιορίζει την ουσία του ανθρώπου ως το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, αυτός ο προσδιορισμός είναι κατά κύριο λόγο εξωτερικός του αντικειμένου της έρευνας της πολιτικής οικονομίας της κεφαλαιοκρατίας, ωστόσο παραμένει σε ένα βαθμό εσωτερικός για το λόγο ότι η ανασύσταση του αντικειμένου της πολιτικής οικονομίας της κεφαλαιοκρατίας απαιτεί τον προσδιορισμό της ουσίας του ανθρώπου. Από τη σκοπιά αυτή, κατά τον προσδιορισμό της ουσίας του ανθρώπου το οργανικό όλο του Μαρξ λειτουργεί ως μέρος ενός ευρύτερου αντικειμένου, της κοινωνίας. Σε αυτή τη διαδικασία, η κοινωνία ως αντικείμενο δεν συγκεκριμενοποιείται ως οργανικό όλο, αλλά ανακύπτουν οι δυνατότητες εμφάνισης της ως τέτοιο. Σε αυτή τη διαδικασία συσχέτισης του ειδικού και εμφανισθέντος οργανικού όλου με το εν


δυνάμει εμφανισθέν οργανικό όλο η σύνθεση είναι παρούσα, ωστόσο στην συνολική διαδικασία κυριαρχεί η ανάλυση. Από τη σκοπιά της σύνθεσης, η αλληλεπίδραση του ειδικού αντικειμένου, του οργανικού όλου ως μέρους με άλλα μέρη συνιστά το επουσιώδες στη διαδικασία της σύνθεσης. Κατ’αυτόν τον τρόπο στη διαδικασία μετάβασης από το χημικό στο τελεολογικό στάδιο αντικειμενικότητας της κοινωνικής επιστήμης ο συνθετικός τρόπος εξέτασης έχει πλέον ανακύψει, ωστόσο κυρίαρχη στιγμή της εσωτερικής κίνησης της κοινωνικής επιστήμης παραμένει η ανάλυση.Η πρώτη ιστορικά συνθετική μορφή εξέτασης της κοινωνίας ως οργανικό όλο πραγματοποιείται από τον Β.Α. Βαζιούλιν στο έργο του Η Λογική της Ιστορίας. Στη Λογική της Ιστορίας ο Βαζιούλιν μέσω της μεθοδολογίας διερεύνησης του οργανικού όλου αναπαριστά το γίγνεσθαι της κοινωνίας ως ολότητας από τη σκοπιά της ουσίας-με την ευρεία έννοια- και της εσωτερικής νομοτέλειας του αντικειμένου. Εδώ χρησιμοποιούμε τον όρο ουσία με την ευρεία έννοια για να περιγράψουμε τη συνολική κίνηση της νόησης κατά την αναπαράσταση του γνωστικού αντικειμένου από το Είναι στην Ουσία, το Φαινόμενο και την Πραγματικότητα, άρα ο όρος Ουσία με την ευρεία έννοια αναφέρεται στην


ενότητα του Είναι, της Ουσίας, του Φαινομένου και της Πραγματικότητας του αντικειμένου, δηλαδή στην αναπαράσταση του αντικειμένου μέσω της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο. Επιπλέον ο Βαζιούλιν γράφει: «η καθεαυτή ουσία, το φαινόμενο και η πραγματικότητα αποτελούν την ουσία με την ευρεία έννοια»2. Διαπιστώνουμε ότι ο Βαζιούλιν διακρίνει την καθεαυτή ουσία από την ουσία γενικά-την ουσία με την ευρεία έννοια- ωστόσο θα πρέπει να τονίσουμε το εξής: ο προσδιορισμός της ουσίας με την ευρεία έννοια ως ενότητας της καθεαυτής ουσίας του φαινομένου και της πραγματικότητας συνιστά από τη μια προσδιορισμό της ουσίας με την ευρεία έννοια και από την άλλη δεν συνιστά ακόμη. Κατά τη γνώμη μας, ο Βαζιούλιν προσδιορίζει την ουσία με την ευρεία έννοια στα πλαίσια της ίδια της κίνησης της αναπαράστασης του αντικειμένου μέσω της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, δηλαδή διακρίνει τις δυο έννοιες στα πλαίσια της μιας και μοναδικής κίνησης, της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο. Σύμφωνα με τη παραπάνω αντίληψη του Βαζιούλιν θα μπορούσαμε αντίστοιχα να ισχυριστούμε ότι και στην Επιστήμη της Λογικής του Χέγκελ, η ενότητα της καθεαυτής ουσίας, του φαινομένου και της πραγματικότητας συνιστούν την Ουσία με την ευρεία έννοια.


Ας εξετάσουμε τώρα διεξοδικότερα την παραπάνω άποψη. Στη συνολική πορεία της κίνησης κατά την ανάβαση από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, το Είναι συνιστά τον εγγύτερο στην αμεσότητα προσδιορισμό, η μεσολάβηση εντός εαυτού συνιστά ανηρημένη στιγμή για το Είναι στην καθεκαστότητα του και δεν έχει αποκτήσει ακόμη εξωτερική ύπαρξη. Από αυτή τη σκοπιά η ενότητα της καθεαυτής ουσίας, του φαινομένου και της πραγματικότητας ως διαδικασία σύνθεσης και αλληλεπίδρασης των προσδιορισμών από τον κατώτερο στον ανώτερο συνιστά πράγματι την ουσία με την ευρεία έννοια. Επιπλέον στην υλιστική προσέγγιση των Μαρξ και Βαζιούλιν η σφαίρα του Είναι αποτελεί μια ξεχωριστή σπείρα της έλικας στην συνολική κίνηση της νόησης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο. Η σφαίρα του Είναι ως τέτοια συνιστά μια εκ των κύριων πλευρών του συγκεκριμένου οργανικού όλου και ειδικότερα την αρχή του, την ίδια στιγμή όμως περιέχει εντός του εαυτού της στον ένα ή στον άλλο βαθμό σε ανηρημένη μορφή διαδικασίες και στιγμές που ανήκουν κατά κύριο λόγο στο προηγούμενο οργανικό όλο από το οποίο αναδύθηκε ως αρχή. Από αυτή τη σκοπιά, η ενότητα των σφαιρών της καθεαυτής ουσίας, του φαινομένου και της πραγματικότητας ως ενότητα και αλληλεπίδραση των κατεξοχήν ιδιαζόντων προσδιορισμών του συγκεκριμένου


οργανικού όλου συνιστούν την ουσιαστικότητα της κίνησης του οργανικού όλου και υφίστανται σχετικά διαφοροποιημένοι από τη σφαίρα του Είναι και τη μικρή σπείρα της έλικας. Εντός των παραπάνω πλαισίων μπορούμε να πούμε ότι η ουσία με την ευρεία έννοια αντιστοιχεί στον παραπάνω ορισμό του Βαζιούλιν. Ωστόσο αυτό δεν θα πρέπει να απολυτοποιείται για το λόγο ότι στη διαδικασία της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο ο προσδιορισμός του Είναι προκύπτει στο ένα ή στον άλλο βαθμό και από τον ταυτόχρονο προσδιορισμό της Ουσίας. Το Είναι δεν συνιστά απόλυτα αυθύπαρκτο προσδιορισμό διότι η αυθυπαρξία του υφίσταται ως τέτοια αποκλειστικά αντίκρυ στην άρνηση του, την Ουσία, κατά τρόπο που το Είναι είναι γιατί είναι το Είναι αυτής και όχι κάποια άλλης Ουσίας. Παρόλα αυτά μπορούμε να πούμε ότι στην παραπάνω αντίληψη η Ουσία με την ευρεία έννοια συνίσταται από την ενότητα της καθεαυτής ουσίας, του φαινομένου και της πραγματικότητας.Πριν αναπτύξουμε τη δική μας άποψη για την Ουσία με την ευρεία έννοια και περάσουμε στα ακόλουθα συμπεράσματα που προκύπτουν από αυτή θα πρέπει να επισημάνουμε το εξής: η Ουσία ως γενική κατηγορία συνιστά την ουσιαστικότητα του γίγνεσθαι του αντικειμένου του οποίου αποτελεί την Ουσία του. Ως εκ τούτου, η


Ουσία και ο τρόπος με τον οποίο αυτή προσδιορίζεται βρίσκονται σε άμεση συνάφεια με τον προσδιορισμό του αντικειμένου. Ωστόσο, ο αυστηρά επιστημονικός προσδιορισμός του αντικειμένου δεν είναι μια διαδικασία που εξελίσσεται αυθαίρετα στη σκέψη του ερευνητή αλλά αντιθέτως συνιστά αντανάκλαση και προσδιορισμό της πραγματικής κίνησης της ύλης. Επιπλέον στο βαθμό που κάνουμε λόγο για την ουσία του οργανικού όλου κάνουμε λόγο αντίστοιχα για την ουσία του αντικειμένου ως ολότητας;Θεωρούμε ότι ο προσδιορισμός της ουσίας με την ευρεία έννοια ως ενότητας της καθεαυτό ουσίας, του φαινομένου και της πραγματικότητας προκύπτει κατά κύριο λόγο σε εκείνη τη θεώρηση στην οποία η ολότητα του αντικειμένου κατανοείται ως ταυτόσημη με το οργανικό όλο. Ξαναλέμε, η ουσία με την ευρεία έννοια κατανοείται ως ενότητα της καθεαυτό ουσίας, του φαινομένου και της πραγματικότητας σε εκείνη την αντίληψη στην οποία το οργανικό όλο και η ολότητα του αντικειμένου είναι ένα και το αυτό πράγμα. Θα μπορούσε τώρα κάποιος εύκολα να απορήσει για το νόημα του παραπάνω συμπεράσματος και να θέσει την εξής ερώτηση: στο βαθμό που η μελέτη του οργανικού όλου συνίσταται στην εξέταση του αντικειμένου ως ολότητας δεν είναι εμφανές ότι το οργανικό όλο και η


ολότητα του αντικειμένου ταυτίζονται; Κατά τη γνώμη μας η απάντηση είναι όχι. Στην αρχή της έκθεσης της προβληματικής μας, τονίσαμε ότι το αντικείμενο της κοινωνίας ως Ολότητα μελετάται και εξετάζεται από τις κοινωνικές επιστήμες και συγκεκριμένα από την σύνολο των κοινωνικών επιστημών. Αν θεωρήσουμε για παράδειγμα ότι στη Λογική της Ιστορίας στην οποία η κοινωνία εξετάζεται μέσω της μεθοδολογίας διερεύνησης του οργανικού όλου, εξετάζεται η Ολότητα της κοινωνίας, τότε καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι οι κοινωνικές επιστήμες έχουν μεταβεί στο στάδιο της τρίτης μορφής αντικειμενικότητας, στο τελεολογικό, και ότι η Λογική της Ιστορίας συνιστά άρση του συνόλου των επιμέρους κοινωνικών επιστημών, δηλαδή συνιστά η ίδια την ενιαία κοινωνική επιστήμη. Ωστόσο μια τέτοια θεώρηση θα ήταν άκρως ιδεαλιστική για το λόγο ότι πρώτον, το στάδιο της ανάλυσης στις κοινωνικές επιστήμες δεν έχει αποπερατωθεί και δεύτερον, ότι στην Λογική της Ιστορίας δεν εντάσσεται συστηματικά το πλήρες σύνολο των κεκτημένων των κοινωνικών επιστημών. Κατ’αυτόν τον τρόπο, θεωρούμε ότι το οργανικό όλο και η Ολότητα του αντικειμένου δεν ταυτίζονται αλλά αποτελούν δυο διακριτούς πόλους οι οποίοι βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και συγκροτούν μια κλιμακούμενη


αντίφαση. Κατά ποιο τρόπο τότε η μεθοδολογία διερεύνησης του οργανικού όλου μελετά το γνωστικό αντικείμενο ως ολότητα; Κατά τη γνώμη μας, στο βαθμό που η Ολότητα του αντικειμένου βρίσκεται στο στάδιο της μετάβασης από το χημικό στο τελεολογικό στάδιο αντικειμενικότητας και ανακύπτουν οι πρώτες μορφές συνθετικής εξέτασης μερών και πλευρών (ειδικών αντικειμένων) εμφανίζονται ταυτόχρονα και οι προϋποθέσεις για την εξέταση του αντικειμένου ως ολότητα, όχι όμως της Ολότητας του αντικειμένου, αλλά του αντικειμένου ως ολότητα. Για να γίνει κατανοητό το τελευταίο ας δούμε με ποιο τρόπο εξετάζεται η κοινωνία ως ολότητα στη Λογική της Ιστορίας. Στη Λογική της Ιστορίας, ο Βαζιούλιν εξετάζει το γίγνεσθαι της κοινωνίας στην αφηρημένη και καθολική του μορφή, δηλαδή εξετάζει την κοινωνία ως όλο κυρίως από την άποψη της εσωτερικής της νομοτέλειας και αυτοκίνησης. Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενο-η κοινωνία- εξετάζεται ως όλο κυρίως από τη σκοπιά του καθολικού και του αφηρημένου, των εσωτερικών του δεσμών και σχέσεων. Ωστόσο η εξέταση της Ολότητας της κοινωνίας συνιστά ενότητα της εξέτασης της κοινωνίας από τη σκοπιά του καθολικού του μερικού και του ενικού, του ουσιώδους και του επουσιώδους, του εσωτερικού και του εξωτερικού. Κατά αντίστοιχο τρόπο και πέραν των επιμέρους μεθοδολογικών


διαφορών, στο Κεφάλαιο ο Μαρξ εξετάζει τις κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής ως ολότητα από τη σκοπιά του καθολικού και του αφηρημένου, δηλαδή από τη σκοπιά της εσωτερικής τους νομοτέλειας και αυτοκινησίας.Από τα παραπάνω μπορούμε να διατυπώσουμε το ακόλουθο συμπέρασμα: η εξέταση του γνωστικού αντικειμένου μέσω της μεθοδολογίας διερεύνησης του οργανικού όλου συνιστά στιγμή της διαδικασίας διερεύνησης της Ολότητας του γνωστικού αντικειμένου και συγκεκριμένα το αρχικό της στάδιο. Για παράδειγμα, η Λογική της Ιστορίας αποτελεί την πρώτη ιστορικά μορφή συνθετικής εξέτασης της κοινωνίας ως ολότητας και ταυτόχρονα το πρώτο στάδιο στη διαδικασία συνθετικής διερεύνησης της Ολότητας της κοινωνίας. Από τη σκοπιά λοιπόν της Ολότητας του αντικειμένου, η Ουσία με την ευρεία έννοια δεν είναι άλλη παρά το καθολικό του αντικειμένου, δηλαδή η ενότητα του Είναι, της Ουσίας του Φαινομένου και της Πραγματικότητας. Κατ’αυτόν τον τρόπο, η Ουσία με την ευρεία έννοια αντιστοιχεί στην ολότητα της κίνησης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, δηλαδή στη συνολική κίνηση του τρόπου αναπαράστασης του οργανικού όλου.


Τέλος θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η διαδικασία διερεύνησης της Ολότητας του αντικειμένου δεν έχει γραμμική αλλά αντιφατική πορεία. Εάν στο πρώτο στάδιο διερεύνησης της Ολότητας του αντικειμένου-στην εξέταση του οργανικού όλου από τη σκοπιά του καθολικού ή της ουσίας με την ευρεία έννοια- κυρίαρχη καθίσταται η μέθοδος της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, στο δεύτερο στάδιο διερεύνησης της Ολότητας του αντικειμένου θα πραγματοποιείται βαθμιαία άρση του τρόπου της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκριμένο και μετατροπή του τελευταίου σε υπηγμένη στιγμή του νέου τρόπου επιστημονικής εξέτασης. Οι προϋποθέσεις του νέου τρόπου επιστημονικής εξέτασης εμφανίζονται σε εκείνα τα πεδία της επιστήμης στα οποία ο τρόπος της ανάβασης από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο προσκρούει σε ανεπίλυτες αντιφάσεις.

Ζητήματα μεθοδολογίας στη μελέτη της πρωταρχικής εμφάνισης της κοινωνίας

Η αρχή της κοινωνίας έγκειται στο στάδιο των ιστορικών προϋποθέσεων, εκείνο το στάδιο στο οποίο η ουσία δεν έχει ανακύψει ακόμη αλλά έχουν ανακύψει οι αναγκαίοι και ικανοί όροι για την εμφάνιση της. Αναγκαίες και ικανές προϋποθέσεις για


την πρωταρχική εμφάνιση της ανθρωπότητας ήταν: πρώτον, ορισμένες εξωτερικές φυσικές συνθήκες, δεύτερον, η ύπαρξη έμβιων όντων [ζώων] με ορισμένη σωματική διάπλαση και, τρίτον, ο αγελαίος τρόπος ζωής3.Η μετατροπή των όρων σε αποτέλεσμα και η αντίστοιχη μετατροπή της ουσίας από δυνατότητα σε πραγματικότητα, σηματοδοτούν την πρωταρχική εμφάνιση της κοινωνίας. Το στάδιο της αρχής της ανθρώπινης ιστορίας τελειώνει με τη μετάβαση των ζώων-προγόνων του ανθρώπου στον επίγειο τρόπο ζωής, στην όρθια στάση και στη δίποδη βάδιση, στην απελευθέρωση των άνω άκρων από τη συμμετοχή τους στη μετακίνηση του σώματος, με συνεπακόλουθο τη χρήση κατά βάση δεδομένων από τη φύση σε έτοιμη μορφή μέσων επενέργειας. Το στάδιο της πρωταρχικής εμφάνισης της ανθρώπινης κοινωνίας αρχίζει όταν και όποτε η τυχαία [περιστασιακή] και ασταθής χρήση αντικειμένων της φύσης υπό την ιδιότητα των μέσω επενέργειας σε άλλα αντικείμενα της φύσης γίνεται σταδιακά αναγκαία και σταθερή.4 Στην εξέταση του σταδίου της πρωταρχικής εμφάνισης της κοινωνίας τίθενται μια σειρά μεθοδολογικά προβλήματα αιτία των οποίων είναι κατά κύριο λόγο το γεγονός ότι η ίδια η πρωταρχική εμφάνιση συνιστά εμφάνιση του νέου από το παλαιό. Το νέο ενώ έχει


ανακύψει και διέπεται από νέου τύπου νομοτέλειες, περιέχει ωστόσο στον ένα ή στον άλλο βαθμό στοιχεία και νομοτέλειες του παλαιού. Κατ’αυτό τον τρόπο, στην πρωταρχική εμφάνιση ενώ έχει ανακύψει η ουσία της κοινωνίας, το φυσικό (του βιολογικού συμπεριλαμβανομένου) συνεχίζει να διαδραματίζει σημαντικό ρόλο.Στην έρευνα μας για το μηχανισμό της μετάβασης από κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό σε κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό θα θεωρήσουμε τη βιολογία του ανθρώπου (homo s. sapiens) ως δεδομένη, για το λόγο ότι αυτό που μας ενδιαφέρει εδώ είναι οι κοινωνικές νομοτέλειες και όχι οι βιολογικές. Παρ’όλα αυτά θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το στάδιο της πρωταρχικής εμφάνισης χαρακτηρίζεται από μια περίπλοκη αλληλεπίδραση των βιολογικών-φυσικών και κοινωνικών νομοτελειών. Θα πρέπει επίσης να γίνει διάκριση εντός της ενότητας τους, μεταξύ της αλληλεπίδρασης κοινωνικού-βιολογικού και της αλληλεπίδρασης κοινωνικού-φυσικού5. Το στάδιο της πρωταρχικής εμφάνισης χαρακτηρίζεται και από τις δυο παραπάνω μορφές αλληλεπίδρασης ενώ τα επόμενα στάδια χαρακτηρίζονται κατά κύριο λόγο από τη δεύτερη μορφή και η πρώτη μετατρέπεται σε υπηγμένη στιγμή. Παρ’όλα αυτά και οι δυο παραπάνω μορφές αλληλεπίδρασης αποτελούν στιγμές της


διαλεκτικής σχέσης κοινωνικού-φυσικού (του βιολογικού συμπεριλαμβανομένου).Στο γίγνεσθαι της πρωταρχικής εμφάνισης η βιολογική και η κοινωνική μορφή κίνησης αποτελούν εντός της διαφοράς τους ένα ενιαίο σύστημα αλληλεξαρτήσεων.Τα παλαιοντολογικά δεδομένα μας δείχνουν ότι κατά την εξέλιξη των ανθρωπίδων πραγματοποιούνται μια σειρά από βιολογικές αλλαγές: μειώνεται ο φυλετικός διμορφισμός, αυξάνεται η κρανιακή χωρητικότητα, μειώνεται ο πολυμορφισμός του είδους, αυξάνεται η διάρκεια της παιδικής ηλικίας, μειώνεται το βάρος του σκελετού, αναπτύσσεται το νευρικό σύστημα κ.ά. Οι παραπάνω αλλαγές είναι συνυφασμένες με ένα σύνολο κοινωνικών κατακτήσεων όπως το σταδιακό πέρασμα από τη χρήση δεδομένων από τη φύση μέσω επενέργειας στη χρήση παρηγμένων από τον άνθρωπο μέσων επενέργειας, την ανακάλυψη και τη χρήση της φωτιάς, την εντατική και εκτατική ανάπτυξη της άγρας, την επιλογή και τη διαμόρφωση του καταλύματος κ.ά. Τόσο οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στο βιολογικό επίπεδο όσο και οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στο κοινωνικό, συνιστούν ταυτόχρονα αιτία και αποτέλεσμα του ενός στο άλλο.Για παράδειγμα, η σταδιακή ανάπτυξη της άγρας δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια σειρά βιολογικών αλλαγών όπως η


ανάπτυξη του εγκεφάλου μέσω της κρεοφαγίας, η σταδιακή μείωση του τριχώματος για την ανάγκη της εφίδρωσης στο κυνήγι μεγάλων αποστάσεων στις συνθήκες της σαβάνας κ.ά. Ταυτόχρονα όμως αυτές οι αλλαγές επιφέρουν νέες τροποποιήσεις τόσο στο βιολογικό όσο και στο κοινωνικό επίπεδο. Η αύξηση του εγκεφάλου με τη σειρά της τροποποιεί τις ενεργειακές απαιτήσεις του οργανισμού αυξάνοντας την ποσότητα των αναγκαίων θερμίδων που πρέπει να καταναλώσει. Το τελευταίο οδηγεί στην σταδιακή και σταθερή κατανάλωση κρέατος το οποίο είναι πλούσιο σε πρωτεΐνες και θερμίδες και στην περαιτέρω ανάπτυξη του κυνηγιού. Η ανακάλυψη και η χρήση της φωτιάς από τον homo Erectus επαναπροσδιορίζει αντίστοιχα μια σειρά από όρους όπως οι μορφές καταδίωξης στο κυνήγι, τον καταυλισμό, την πληθυσμιακή ομάδα, το ψήσιμο της τροφής, τη διαδικασία της πέψης κ.ά. Συγκεκριμένα το ψήσιμο της τροφής ήταν αποφασιστικός λόγος για τη μείωση του μασήματος, των σιαγόνων και των μυών, των οστέινων προεξοχών του κρανίου και του πάχους του ουρανίσκου. Οι μεταβολές αυτές ευνόησαν την αύξηση του εγκεφάλου.Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η εξέλιξη των ανθρωπίδων από βιολογικής σκοπιάς δεν συνιστά πλέον μια μορφή κίνησης η οποία διέπεται αποκλειστικά από φυσικές και


βιολογικές νομοτέλειες αλλά μια μορφή κίνησης η οποία διέπεται και από κοινωνικές. Αντίστοιχα στην κοινωνική μορφή κίνησης μέχρι και το στάδιο της επικράτησης του homo s. Sapiens οι βιολογικές νομοτέλειες αλληλεπιδρούν και επανακαθορίζουν τις κοινωνικές.Ως εκ τούτου, η άποψη που λέει «η εργασία δημιούργησε τον άνθρωπο», δεν είναι ακριβής, για το λόγο ότι σε αυτήν δημιουργείται η εντύπωση ότι πρώτα ανέκυψε η εργασία και ύστερα ο άνθρωπος. Σε αυτή την αντίληψη απολυτοποιείται κατά κύριο λόγο το κοινωνικό-οι κοινωνικοί παράγοντες- κατά τρόπο που το βιολογικό-η διαμόρφωση του ανθρώπινου είδους- να εκλαμβάνεται ως αποτέλεσμα του κοινωνικού. Αντίστοιχα, στις θεωρήσεις εκείνες στις οποίες απολυτοποιείται το βιολογικό-οι βιολογικού παράγοντες- το κοινωνικό προβάλλει ως αποτέλεσμα του βιολογικού.Λαμβάνοντας υπόψη το στάδιο ανάπτυξης των επιστημών της εποχής μας, δεν μπορούμε να διακριβώσουμε με πλήρη σαφήνεια τον βαθμό που έκαστος παράγοντας συνιστά αιτία και αποτέλεσμα του κοινωνικού και του βιολογικού επιπέδου. Ωστόσο μπορούμε να επισημάνουμε ότι μια ενδελεχής έρευνα της πρωταρχικής εμφάνισης της ανθρωπότητας, οφείλει να θέσει στο επίκεντρο την


προβληματική της αλληλεπίδρασης κοινωνικού και βιολογικού.

Δημοσιεύτηκε 2 days ago από τον χρήστη Thanos Liapas Ετικέτες: Vaziulin ανθρωπολογία συνεργάτες Blog

2 Προβολή σχολίων

1.

Ονειρμός 20 Φεβρουαρίου 2015 - 2:26 π.μ.

Γειά σου Γιάννη. Μου φαίνεται πολύ ενδιαφέρον το θέμα που ανοίγεις και πρωτότυπο για την εν ελλάδι προβληματική. Θα αφήσω τις συμφωνίες μου και θα αναφερθώ σε δύο προκαταρκτικές ενστάσεις που έχω:

α) Διαφωνώ με τον όρο ''Ουσία'' υπό ευρεία έννοια, και πιο πολύ στη προβολή του πάνω στο έργο του Χέγκελ. Κατά τη γνώμη μου, η επιλογή αυτή του Βαζιούλιν εκφράζει μια απώθηση από μέρους του της προβληματικής της διδασκαλίας περί της Έννοιας, και δημιουργεί ορολογική σύγχυση. Ο Χέγκελ δεν ήταν ουσιοκράτης, και ένα πολύτιμο πράγμα που προσέφερε, είναι ακριβώς η κριτική της ''ουσίας'', όπως και κάθε κατηγορίας, υπό το πρίσμα του Συστήματος της Λογικής. Μια δεύτερη ένσταση, αφορά τη θέση ότι η πρώτη προσπάθεια συνθετικής λογικής ανασυγκρότησης του κοινωνικού όλου ήταν με τον Βαζιούλιν. Θεωρώ πως ήδη ο Χέγκελ με τη Φιλοσοφία του Δικαίου (''λογική'' πλευρά του κοινωνικού όλου) και την Φιλοσοφία της Ιστορίας (''ιστορική'' πλευρά), καταγράφεται ως η πρώτη προσπάθεια συνθετικής ανασυγκρότησης. Αυτή θεωρώ ότι είναι μια δεύτερη απώθηση στο έργο του Βαζιούλιν, της Φιλ.του Δικαίου του Χέγκελ.

Απάντηση

2.

Ονειρμός 20 Φεβρουαρίου 2015 - 2:34 π.μ.

β) Μολονότι δεν καταπιάνεσαι με αυτό, κρίνω σκόπιμο να το αναφέρω. Θεωρώ ότι κάτι που έχει ο Χέγκελ, αλλά και ο Μάρξ, και δεν έχει ο Βαζιούλιν, είναι η λογική στιγμή του ''Κράτους'' (και όχι απλώς της δικαιικής και πολιτικής μορφής συνείδησης). Το να σκεφτεί κανείς πάνω στο τί λειτουργία επιτελεί στη λογική ανασυγκρότηση της κοινωνίας το Κράτος είναι πολύ σημαντικό. Το κράτος δεν νομίζω ότι μπορεί να αφαιρεθεί επειδή δεν ανήκει στην ωριμότητα της κοινωνίας. Πρέπει κάπως να εμφανίζεται ως στιγμή της ανάπτυξης της ταξικής κοινωνίας.Το παραπάνω ερώτημα είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον με όσα γράφεις για τη ''πρωταρχική εμφάνιση'', γιατί το Κράτος είναι τομή αμέσως μετά από αυτήν. Άρα κάπως πρέπει να δούμε τη δυνατότητά του ήδη κατά τη πρωταρχική εμφάνιση (έτσι κάνουν οι Deleuze-Guattari).

Ζητήματα Μεθοδολογίας Της Κοινωνικής Επιστήμης Και...

Documents

Transcript of Ζητήματα Μεθοδολογίας Της Κοινωνικής Επιστήμης Και...