«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 340

Βενιζέλος – Κωνσταντίνος - Διχασμός Παρά την επικράτηση της «Επανάστασης στο Γουδή» τον Αύγουστο του 1909, οι Στρατιωτικοί δεν επιθυμούσαν να αναλάβουν οι ίδιοι κυβερνητικό έργο. Σκοπός τους ήταν να υπάρξει μία νόμιμη Κυβέρνηση από πολιτικούς, που θα περιλάμβανε στο πρόγραμμά της τις θέσεις του «Στρατιωτικού Συνδέσμου». Μετά τις παραιτήσεις από την Πρωθυπουργία του Θεοτόκη και του Ράλλη, ο ηγέτης του Στρατιωτικού Συνδέσμου Ζορμπάς απευθύνθηκε στον Ελευθέριο Βενιζέλο, έναν νέο πολιτικό που είχε δείξει αποφασιστικότητα και πυγμή στο Κρητικό ζήτημα. Ο Βενιζέλος ήρθε στην Αθήνα στα τέλη του 1909, αλλά δεν δέχτηκε να αναλάβει την Πρωθυπουργία. Έτσι, στις 10 Ιανουαρίου 1910 ανέλαβε Πρωθυπουργός ο Στέφανος Δραγούμης, με Υπουργό Στρατιωτικών τον Νικόλαο Ζορμπά, και ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος διαλύθηκε.

Στις 8 Αυγούστου 1910 έγιναν εκλογές. Συμμετείχαν οι παλαιοί πολιτικοί (Θεοτόκης, Ράλλης, Ζαΐμης) αλλά και πολλοί νέοι, που αν και τυπικά ανήκαν στα παλαιά κόμματα, ουσιαστικά ανήκαν σε ένα σωρό τάσεις. Το αποτέλεσμα ήταν πρωτοφανές. Παλαιοί πολιτικοί καταποντίστηκαν ή εξελέγησαν οριακά. Τα 5 παλαιά κόμματα εξέλεξαν 200 Βουλευτές ενώ εξελέγησαν 165 Βουλευτές που υποστήριζαν το πρόγραμμα και τις θέσεις του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Η πλειοψηφία των Βουλευτών εξελέγη για πρώτη φορά. Άλλοι πάλι εξελέγησαν, δηλώνοντας απλά «ανεξάρτητοι». Ο Βενιζέλος εξελέγη πρώτος σε ψήφους στην Αττικοβοιωτία, χωρίς να βρίσκεται καν στην Ελλάδα. Ήταν στη Λουκέρνη της Ελβετίας. Η εκλογή του δεν ήταν μία συνηθισμένη εκλογή Βουλευτή αλλά ένα πραγματικό δημοψήφισμα. Δημιουργήθηκε κόμμα που του ζήτησε να ηγηθεί! Κάτι τέτοιο, δημιουργία κόμματος εκτός Βουλής, δεν είχε ξαναγίνει ποτέ. Ο Βενιζέλος ζύγισε τα πράγματα και δέχθηκε. Επιστρέφοντας από την Ελβετία για τα Χανιά, πέρασε πρώτα από τη Ρώμη, όπου συναντήθηκε με τον Υπουργό Εξωτερικών Σαν Τζουλιάνο. Αυτός τον ενθάρρυνε να προχωρήσει, δίνοντάς του τη διαβεβαίωση ότι οι Μεγάλες Δυνάμεις θα αγνοούσαν τις διαμαρτυρίες της Τουρκίας, για το γεγονός ότι σαν Κρητικός ήταν Οθωμανός και όχι Έλληνας υπήκοος. Στα Χανιά, κατέθεσε το αξίωμα της Κρητικής Πρωθυπουργίας και της ηγεσίας του κόμματός του. Και δυο μέρες μετά πήρε το πλοίο για την Αθήνα. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 έβγαλε τον πρώτο του λόγο στο Σύνταγμα. Τι έμεινε στη μνήμη από την ομιλία αυτή; Ο διάλογος με τα συγκεντρωμένα πλήθη. Η βοή και η άρνηση του ρήτορα. Οι κραυγές και η προσταγή: «Οι εκλογείς εκλήθησαν προς συγκρότησιν διπλής αναθεωρητικής Βουλής» «Συντακτική θέλουμε! Συντακτική !!!» «Επαναλαμβάνω: Διπλής αναθεωρητικής Βουλής!» «Συντακτική! Συντακτική!» «Είπα! Αναθεωρητικής !!!» «….» (σιγή)

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 341

Από την ώρα εκείνη, η Ελλάδα είχε κυβερνήτη. Δεν τον ανακήρυξε η φωνή αλλά η σιωπή του λαού … Το βράδυ εκείνο, όταν οι πολίτες γύρισαν σπίτια τους, σκεπτόντουσαν τι είχε συμβεί. Ως τότε, όταν διέκοπταν τους ρήτορες, αυτοί απαντούσαν πάντα «ορθώς διέκοψεν ο αγαπητός συμπολίτης». Αυτόν εδώ ήθελαν να τον αποθεώσουν, ήθελαν να του προσφέρουν τα πάντα, και αυτός απάντησε «ΟΧΙ»! Οι διάφοροι αυλοκόλακες προσπάθησαν να πείσουν τον Βασιλέα ότι, στην ομιλία του, ο Βενιζέλος καταφέρθηκε εναντίον του θρόνου. Αυτός όμως, με την εμπειρία των 47 χρόνων βασιλείας, κράτησε αποστάσεις από όλους αυτούς. Και κάλεσε τον Βενιζέλο στα Ανάκτορα. Η συνάντηση έγινε την 1η Οκτωβρίου 1910. Ως τότε ο Βασιλιάς είχε γνωρίσει τρεις γενεές σημαντικών Ελλήνων. Και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η «νεοελληνική εξυπνάδα» ήταν το μεγαλύτερο ελάττωμα του έθνους. Όταν ο Υπασπιστής ανήγγειλε τον Κρητικό πολιτικό, ίσως σκέφτηκε «άλλος ένας πολύ έξυπνος». Όμως ο Βενιζέλος ενέπενεε μεγαλοφυΐα. Δεν ήταν Θεοτόκης, που τον γέμιζε πάντα με αμφιβολίες, ούτε ο ορμητικός Ράλλης με την ακατάστατη σκέψη. Ούτε και Ζαΐμης, που η σοβαρότητα του συνίστατο στο να αφήνει τα πάντα όπως τα βρήκε ούτε ο Δραγούμης που δεν τον καταλάβαινε. «Μεγαλειότατε, δύο δρόμοι ανοίγονται: Η επάνοδος εις το πρώην καθεστώς και η άγουσα προς την ανόρθωσιν! Εάν το στέμμα τεθή επί κεφαλής του ανορθωτικού αγώνος, Σας υπόσχομαι ότι, εντός δύο ετών, η Ελλάς θα είνε αγνώριστος.» Το ύφος αυτό ήταν εντελώς νέο για τον Γεώργιο. Η συζήτηση συνεχίστηκε και την επομένη ημέρα, και στο τέλος ο Γεώργιος ανέθεσε στον Βενιζέλο την εντολή σχηματισμού Κυβέρνησης, ενώ ενέκρινε να δημοσιευθεί το εξής διάγγελμα: «Κατά την σημερινήν μεταμεσημβρινήν συνάντησιν του κ. Βενιζέλου μετά του Βασιλέως, η Α.Μ ευαρεστήθη να ανακοινώση ότι μελετήσας τα λεγχθέντα αυτώ υπό των διαφόρων αρχηγών των κομμάτων, κατέληξε εις το να εγκρίνη καθ’ ολοκληρίαν τας γνώμας του κ. Βενιζέλου και απεφάσισε, τιθέμενος επί κεφαλής του ειρηνοποιού ανορθωτικού αγώνος, να περιβάλη τον κ. Βενιζέλον με την απόλυτον εμπιστοσύνην αυτού, δια την εφαρμογήν του εκτεθέντος εις την Α.Μ. προγράμματός του. Ανάκτορα Αθηνών, 2 Οκτωβρίου 1910» Τέτοια διακήρυξη δεν είχε δημοσιεύσει ξανά ο Γεώργιος, στις τόσες δεκαετίες της Βασιλείας του. Οι Βασιλείς δεν επαναστατούν εύκολα. Αυτός το έκανε. Η Ελλάδα της Μοναρχίας και η Ελλάδα της Επανάστασης στο Γουδή, είχαν πλέον ηγεσία ενωμένη. Όμως, η Κυβέρνησή του, με Υπουργούς που δεν είχαν ποτέ στο παρελθόν αναλάβει Υπουργικό αξίωμα, και μόνο δύο από αυτούς είχαν εκλεγεί ξανά Βουλευτές, είχε ένα πρόβλημα. Ούτε οι 180 «Μοναρχικοί» θα τον

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 342

στήριζαν ούτε η ομάδα των αδιάλλακτων «Συντακτικών» που επεδίωκαν την ανατροπή της Μοναρχίας. Και οι απομένοντες «Ανορθωτικοί», δεν ήταν αρκετοί. Η Κυβέρνηση204 υπέβαλε παραίτηση και ξέσπασαν συλλαλητήρια που αποδοκίμαζαν σε κάθε ευκαιρία τα παλαιά κόμματα. Η παραίτηση δεν έγινε δεκτή από τον Γεώργιο και η Κυβέρνηση πήρε τελικά ψήφο εμπιστοσύνης. Και αφού η εκλεγείσα Βουλή ήταν «διπλή αναθεωρητική», στις 12 Οκτωβρίου προκηρύχθηκαν νέες εκλογές για τις 28 Νοεμβρίου. Τα παλαιά κόμματα, διαμαρτυρήθηκαν για την «πραξικοπηματική διάλυση» της Βουλής. Ο Θεοτόκης δήλωσε ότι το κόμμα του θα απέχει από τις εκλογές και το ίδιο δήλωσαν οι Ράλλης και Μαυρομιχάλης, ενώ ακολούθησε και ο Γούναρης, για λόγους κομματικής πειθαρχίας. Η διαμαρτυρία τους πέρασε απαρατήρητη από το λαό. Και στις νέες εκλογές για Αναθεωρητική Βουλή, ο Βενιζέλος, ηγέτης του Κόμματος των Φιλελευθέρων που σύστησε ο ίδιος, κέρδισε 307 από τις 362 έδρες της νέας Βουλής, ενώ τα ποσοστά αποχής ήταν χαμηλά. Η «εποχή Βενιζέλου» άρχισε με το παρακάτω διάγγελμα: «Έρχομαι απλός σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών, και κάτω από τη σημαία αυτή καλώ όλους εκείνους που συμμερίζονται τις ιδέες αυτές και εμπνέονται από τον ιερό πόθο να συμβάλλουν στην επιτυχία των ιδεών αυτών, αφιερώ-νοντας όλες τις ψυχικές και σωματικές τους δυνάμεις. Η κεντρική αρχή που θα κατευθύνει την πολιτεία μου είναι ότι ο πολιτικός άνδρας οφείλει σε κάθε πράξη του να έχει ως γνώμονα το κοινό συμφέρον, και στο συμφέρον αυτό να υποτάσσει χωρίς ενδοιασμούς το συμφέρον του κόμματος στο οποίο ανήκει, ότι οφείλει να έχει πάντα το θάρρος της γνώμης του, χωρίς να προσπαθεί να είναι αρεστός προς τα πάνω ή προς τα κάτω, και ότι πρέπει να θεωρεί την εξουσία όχι ως σκοπό, αλλά ως μέσο για την επίτευξη άλλου υψηλότερου σκοπού …» Ο Βενιζέλος εξασφάλισε αμέσως μεγάλο γαλλικό δάνειο για την ανόρθωση των οικονομικών και την προμήθεια εξοπλισμών και οδήγησε τη χώρα σε εσωτερική ανασυγκρότηση, περισσότερη εκβιομηχάνιση, αλλά και πολιτική σταθερότητα. Ρύθμισε αγροτικά και εργασιακά θέματα. Ανέθεσε την αναδιοργάνωση του Στρατού σε Γάλλους και του Στόλου σε Βρετανούς. Ο ύψους 135.000.000 προϋπολογισμός, παρουσίασε πλεόνασμα για πρώτη φορά μετά από δεκαετίες, ύψους 1.180.000 χρυσών δραχμών. Και το Θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», η πιο σύγχρονη μονάδα της εποχής του στην περιοχή, έφθασε στο Φάληρο τον Σεπτέμβριο του 1911.

204

Πρόεδρος Βενιζέλος, καθώς και Υπουργός Στρατιωτικών και Ναυτικών. Εσωτερικών ο Ε. Ρέπουλης, Δικαιοσύνης ο Ν. Δημητρακόπουλος, Οικονομικών ο Λ. Κορομηλάς, Παιδείας ο Απ. Αλεξανδρής, Εξωτερικών ο Ι. Γρυπάρης και στο νέο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας ο Εμμ. Μπενάκης.

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 343

Και σε μία επίδειξη ενωτικού πνεύματος αλλά και αναγνώρισης της αξίας του, ο Βενιζέλος, που ήταν και Υπουργός Στρατιωτικών, επανέφερε τον Κωνσταντίνο στην Αρχηγία του Στρατού. Όπως γράφει ο Γ. Βεντήρης205: «Ο Βενιζέλος, ως Υπουργός των Στρατιωτικών, εγνώρισεν εκ του πλησίον όλους σχεδόν τους ανωτέρους Αξιωματικούς οι οποίοι θα ημπορούσαν να αρχηγεύ-σουν. Μεταξύ αυτών ήσαν πολλοί γενναίοι και ικανοί Στρατιώται. Ουδείς όμως συνεκέντρωνε τας ιδιοτήτας του Αρχιστρατήγου. Μόνος ο Διάδοχος Κωνσταντίνος εξεχώριζεν εις την κρίσιν του Βενιζέλου. Είχεν ήδη διοικήσει το στράτευμα, προήρχετο από μεγάλην στρατιωτικήν σχολήν, επεβάλλετο εις τους υφισταμένους του, ήτο εις την ακμήν της ηλικίας του, εγνώριζε τον Έλληνα Στρατιώτην και του ενέπνεε εμπιστοσύνην. … Τον Ιούνιον του 1911, ο Υπουργός των Στρατιωτικών κατέθεσε νομοσχέδιον περί συστάσεως “Γενικής Επιθεωρήσεως του Στρατού” και διορισμού εις την θέσιν αυτήν του Διαδόχου Κωνσταντίνου. Αυτομάτως θα ήτο ο εν πολέμω Αρχιστράτηγος. Το μέτρον επροκάλεσεν αμέσως σφοδράν αντίδρασιν … Ο Πρωθυπουργός δεν ηγνόει ότι πολλά από τα επιχειρήματα των αντιπάλων και φίλων ήσαν ορθά. Εκείνοι όμως εξήταζαν το ζήτημα εκ της στενής πολιτικής του όψεως. Αυτός το έβλεπεν εις πλάτος, εντός του οποίου πολίτευμα, δυναστεία, κράτος ακόμη, ελάμβαναν δευτερεύουσαν θέσιν. Διότι το θέμα, ήτο, υπεράνω στέμματος, κομμάτων και κυβερνήσεων, η συνένωσις όλων των εθνικών δυνάμεων δια

205

(«Η Ελλάς του 1910-1920», Εκδόσεις «Πυρσού Α.Ε.», Αθήνα 1931, σελ.81-83)

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 344

την σωτηρίαν του Ελληνισμού. Την θέσιν δεν του την έδωκεν ο Βενιζέλος αλλ’ ο ελληνικός λαός. Την πραγματικότηταν αυτήν επεκαλέσθη πολλάκις ο Πρωθυ-πουργός όταν έλεγε: “… η γνώμη του ελληνικού λαού … αλλά και αυτή η εθνική ψυχή, τον θεσμόν της Βασιλείας τον συνδέει προς την ιδιότητα του Βασιλέως ως στρατιώτου Βασιλέως” … Αν του υπεδείκνυαν έναν καλύτερον ή ίσον θα τον επροτίμα. Να διακινδυνεύση όμως την επιτυχίαν του αναποφεύκτου εθνικού αγώνος, ένεκα εσωτερικού πολιτικού συμφέροντος, ο Βενιζέλος δεν θα το έκαμνε. “Έχω καθήκον να διακηρύξω εις την Βουλήν ταύτην ότι, προς τον Διάδοχον Κωνσταντίνον, ο υπεύθυνος κυβερνήτης της χώρας απέβλεπεν ως τον δυνάμε-νον να ηγηθή του Στρατού κατά τρόπον παρέχοντα τας μείζονας εγγυήσεις.” … Ο Βενιζέλος ουδέποτε μετέβαλεν γνώμην ως προς την ενέργειάν του εκείνη. Εικοσαετίαν όλη έπειτα, έλεγεν: “Ο Κωνσταντίνος είχε αναμφισβήτητα προσόντα Αρχηγού Στρατού. Ήτο θελη-ματικός και επεβάλλετο, παρουσίαζε δε καταφανή υπεροχήν από όλους τους Στρατηγούς. Εάν σήμερον παρουσιάζοντο αι ίδιαι περιστάσεις του 1911, τον Κωνσταντίνο θα έθετα επί κεφαλής του Στρατού.” … Ο Βενιζέλος ησθάνετο τον εαυτόν του προ παντός “πολίτην του γένους”. … Κατεκαίετο από τον πόθον να ελευθερώση τα πέντε εκατομμύρια των ομοίων του. Έβλεπε τον Τούρκο να φοβερίζη από την Ελασσώνα και τον Βούλγαρον να κατεβαίνη προς τον Αλιάκμονα. Δεν είχε μάτια να διακρίνη φίλους και εχθρούς εις τον τόπον του. Ήσαν όλοι Έλληνες. Ώφειλε να τους χρησιμοποιήση από του πρώτου έως τον τελευταίον χάριν εκείνων, οι οποίοι δεν ήσαν τίποτε άλλο από δούλοι.»

Την ίδια εποχή, η Βουλγαρία είχε ανακηρυχθεί σε ανεξάρτητο Βασίλειο και η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία είχε κηρύξει την ένωσή της με την Ελλάδα. Ενώ οι χριστιανικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που είχαν χαιρετίσει με ικανοποίηση την επανάσταση των Νεοτούρκων, είδαν τις ελπίδες τους να διαψεύδονται, καθώς άρχιζαν οι διώξεις και η κατάργηση προνομίων τους από το νέο καθεστώς. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ήταν έτοιμες να επωφεληθούν από τη διάλυση του «Μεγάλου Ασθενούς», της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η Ιταλία εκήρυξε πόλεμο στην Υψηλή Πύλη. Και στις 5 Οκτωβρίου 1911 κατέλαβε την Τρίπολη της Λιβύης και ένα χρόνο μετά τα Δωδεκάνησα. Οι Σάμιοι, με ηγέτη τον Θεμιστοκλή Σοφούλη, εξεγέρθησαν ζητώντας Ένωση με την Ελλάδα, και λίγο μετά εξεγέρθηκε και η Ικαρία. Οι νέες συνθήκες οδήγησαν σε προσέγγιση τις χριστιανικές βαλκανικές χώρες, που το φθινόπωρο του 1911 ξεκίνησαν μαραθώνιο μυστικών διαβουλεύσεων, οι οποίες κατέληξαν σε μία σειρά διμερείς συνθήκες και στρατιωτικές συμβάσεις. Στην Αθήνα, εκτός από τον Βενιζέλο, τον Βασιλέα Γεώργιο, τον Υπουργό Εξωτερικών Γρυπάρη και τον Πρέσβυ στη Σόφια Δ. Πανά, ελάχιστοι

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 345

γνώριζαν για τις διαπραγματεύσεις αυτές, που επηρεάζονταν βέβαια και από τις διαθέσεις και επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Ρωσία ήθελε να απο-κτήσει έξοδο στη Μεσόγειο, με τη συμμαχία τη Σερβίας και τη Βουλγαρίας, σε βάρος της Υψηλής Πύλης. Αλλά έβρισκε απέναντί της τη Βρετανία, που δεν ήθελε την πλήρη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ έβλεπε θετικά και προς την Ελλάδα, που στα 50 σχεδόν χρόνια της Βασιλείας του Γεωργίου ακολουθούσε Αγγλόφιλη πολιτική, την οποία ενστερνιζόταν και ο Βενιζέλος.

Την εποχή εκείνη, ο Κωνσταντίνος δεν δίσταζε να δηλώσει ότι «δεν μας χωρίζει τίποτε από τον Βενιζέλον». Και ο Γεώργιος συμπλήρωνε: «Με τον Βενιζέλον δεν υπάρχουν κόμματα να διαιρούν την Ελλάδα. Ο τόπος αναγεννάται.» Αλλά και ο Βενιζέλος από την πλευρά του, περιφρούρησε την ενότητα, με δραστήρια και αποφασιστικά μέτρα.

- Ο Αρχιστράτηγος Σμολένσκης, ένας από τους ελάχιστους ήρωες του «ατυχούς πολέμου» του 1897, απομακρύνθηκε αμέσως μόλις θέλησε να ασχοληθεί με θέματα εκτός της αρμοδιότητάς του.

- Ο Πλωτάρχης Τσουκαλάς, παραπέμφθηκε σε Συμβούλιο ευθύς μόλις δημιούργησε αντιπειθαρχικό επεισόδιο. Αλλά και οι Αξιωματικοί, που υπέγραψαν πρωτόκολλο κατά του Τσουκαλά, επιπλήχθηκαν αυστηρά.

- Όλοι οι πρωτεργάτες της Επανάστασης στο Γουδή περιορίστηκαν στα στρατιωτικά τους καθήκοντα. Και όσοι από αυτούς αποπειράθηκαν να πολιτικολογήσουν, στάλθηκαν σε επαρχιακές φρουρές.

- Ο Πρόεδρος της Βουλής Ν. Στράτος εξέπεσε του αξιώματος, επειδή θεωρήθηκε ότι προσπάθησε να προστατεύσει Δημοσίους Υπαλλήλους που διώχθηκαν λόγω ανικανότητας ή μειωμένης ακεραιότητας.

Σε ιδιαίτερη συζήτηση με πολιτικούς φίλους του, 3 μέρες μετά την άφιξή του στην Αθήνα, ο Βενιζέλος είχε δηλώσει: «Εντός δύο ετών πρέπει να γίνωμεν διπλάσιοι. Και θα γίνωμεν.» Δεν ήταν τυχαία η ανάληψη των Υπουργείων Στρατιωτικών και Ναυτικών από τον ίδιο. Ο Βενιζέλος, δεν ήταν μόνο πολιτικός με όραμα, αλλά και με μυαλό και με αποφασιστικότητα. Και ήξερε να αντιμετωπίζει και τον λαϊκισμό. Δηλαδή είχε όλα όσα χαρακτηρίζουν έναν μεγάλο φιλελεύθερο ηγέτη. Είναι απόλυτα χαρακτηριστικός, ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τα πρόωρα αιτήματα των συμπατριωτών του Κρητικών, για ένωση με την Ελλάδα. Καθώς ο πόλεμος Ιταλίας - Τουρκίας συνεχιζόταν, οι Κρήτες θεώρησαν ότι ήταν ευκαιρία για να προχωρήσει η ένωση με την Ελλάδα. Στις 15 Απριλίου του 1912, 19 Κρήτες Βουλευτές επιβιβάσθηκαν σε πλοίο με προορισμό τον Πειραιά. Ένα Αγγλικό καταδρομικό, τους σταμάτησε έξω από την Σούδα και οι Βουλευτές συνελήφθησαν. Η θέση του Βενιζέλου ήταν εξαιρετικά δύσκολη.

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 346

Ο λαός αγνοούσε ότι προχωρούσε η συγκρότηση της Βαλκανικής Συμμαχίας. Αγνοούσε επίσης ότι η σωτηρία της Κρήτης επέβαλε την αποφυγή πρόωρων ενεργειών. Η παλαιοκομματική αντιπολίτευση εκμεταλλεύτηκε τα γεγονότα λαϊκίζοντας και κατηγορώντας τον Βενιζέλο ότι πρόδιδε την Κρήτη, προς όφελος των Μεγάλων Δυνάμεων206. Ο Βενιζέλος στάθηκε αταλάντευτος και απτόητος:

206

(Σας θυμίζει τίποτα;)

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 347

«Δεν επιτρέπεται να θυσιασθούν τα κεκτημένα δια της σπουδής. Δεν είναι εντροπή δια την μικράν Κρήτην να μιμιθή μέγιστα έθνη και να υπομείνη … Οι Κρήτες λησμονούν ότι τίθενται αντιμέτωποι όχι μόνον της Τουρκίας και των Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά και αυτού τούτου του ελευθέρου Βασιλείου, του οποίου η Κυβέρνησις δεν εννοεί να αποδεχθή το κρητικόν πραξικόπημα και να έλθη εις άκαιρον ρήξιν με την Τουρκίαν. Συντόνως και άνευ απωλείας μίας ημέρας, ασχολουμένη με την στρατιωτικήν συγκρότησιν της χώρας, η Κυβέρνησις αξιοί όπως εις την γνώμην της προσαρμοσθή η γνώμη των πολιτικών αρχηγών της Κρήτης.» Αυτά έγραφε στην επιστολή που έστειλε στους Κρήτες Βουλευτές. Ο Βενιζέλος δεν είχε σκοπό να υποστή ένα νέο καταστροφικό 1897, ούτε να επιτρέψει στην βιασύνη οποιουδήποτε «εθνικόφρονα» να οδηγήσει σε νέο «ατυχή πόλεμο». Ο πόλεμος θα γινόταν όταν η Ελλάδα θα ήταν έτοιμη να πολεμήσει και να νικήσει και όχι όποτε νόμιζε ο κάθε κοκορόμυαλος. Τον Υπουργό Δικαιοσύνης Δημητρακόπουλο, που δήλωσε ότι διαφωνεί, τον αντικατέστησε αυθημερόν με τον Πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Κ. Ρακτιβάν. Και διέταξε τον Στρατό και την Αστυνομία να εμποδίσουν την είσοδο ομάδας Κρητών Βουλευτών στη Βουλή! Αλλά βέβαια, δεν έμεινε εκεί. Δέχθηκε μυστικά στο γραφείο του Επιτροπή Κρητών και τους μίλησε με αυστηρότητα αλλά και συγκίνηση. Και τους έδωσε να καταλάβουν ότι η Ένωση της Κρήτης ήταν μέρος του γενικότερου εθνικού σχεδίου. Και ότι είχαν χρέος να δείξουν εμπιστοσύνη, πειθαρχία και υπομονή. Με ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και λαϊκή εντολή, με την άψογη συνεργασία του Βασιλιά και του Στρατού, ο Βενιζέλος ανέλαβε και έφερε εις πέρας το έργο της «Μεγάλης Εξόρμησης», που πριν 100 χρόνια έθεσε τις βάσεις της σημερινής Ελλάδας. Έγιναν και λάθη; Ναι, έγιναν. Είναι καιρός να τα «ομολογήσουμε», να τα ξεπεράσουμε και να βαδίσουμε μπροστά, στον 21ο αιώνα, κρατώντας από την εποχή εκείνη όλα της τα θετικά, και πάνω απ’ όλα την ύπαρξη εθνικής ενότητας και εθνικού οράματος. Στο προηγούμενο κεφάλαιο, δείξαμε ότι ο Κωνσταντίνος ήταν ένας εξαίρετος στρατιωτικός. Και σε αυτό το κεφάλαιο, δείξαμε ότι ο Βενιζέλος ήταν ένας εξαίρετος πολιτικός. Παραμονές της επιστράτευσης, ο Βενιζέλος δήλωνε για τον Κωνσταντίνο: «Έβλεπες τον άνθρωπον ο οποίος ήθελε να ξεπλύνη το ενενήντα επτά.» Ενώ ο Βασιλέας Γεώργιος, που αρχικά είχε αμφιβολίες για την επιστράτευση, φοβούμενος βουλγαρική υπαναχώρηση, δεν δίστασε να δηλώσει: «Έχω απόλυτον εμπιστοσύνην εις την κρίσιν του κ. Βενιζέλου.»

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 348

Και ο Βενιζέλος, υποδεχόμενος τον Βασιλέα κατά την επιστροφή του από το εξωτερικό, στις 26 Σεπτεμβρίου 1912, δήλωνε: «Μεγαλοιότατε θα νικήσωμεν … Μετά δεκαπέντε ημέρας θα είμεθα εις Θεσσαλονίκην … Και θα εορτάσωμεν την πεντηκοταετηρίδα της Βασιλείας σας με μίαν Ελλάδαν, διπλασίαν της σημερινής.» Ακόμη και στις αντιρρήσεις του Βασιλέα, ότι την Θεσσαλονίκη την θέλει για λογαριασμό της η Αυστρία, ο Βενιζέλος απάντησε διπλωματικά και πειστικά: «Έστω ότι θα την πάρη τελικώς η Αυστρία. Δεν είναι προτιμότερον να την λάβη από ημάς; Κάτι θα κερδίσωμεν εις αντάλλαγμα …» «Αυτό είναι σοφόν! Συμφωνώ μαζί σας!» απάντησε ο Γεώργιος, που ήξερε ότι απέναντί του ήταν ένας άνδρας μετρημένος και ευφυής.

Αυτά ειπώθηκαν στο κατάστρωμα της Αμφιτρήτης. Όταν έφτασε στην Αθήνα ο Βασιλέας, τον υποδέχτηκε ο λαός εγκάρδια, αλλά και με σοβαρότητα, χωρίς περιττούς ενθουσιασμούς. Το φάντασμα του ’97 ήταν ακόμη στον αέρα. «Πρέπει να έχωμεν όλοι εμπιστοσύνην εις την Κυβέρνησιν» είπε ο Γεώργιος. Την ώρα εκείνη, με τα λόγια εκείνα, το φάντασμα του ’97 έσβησε για πάντα. Και 15 ημέρες μετά, απόγευμα μίας αξέξαστης φθινοπωρινής Κυριακής, ο Γεώργιος αποθεωνόταν στην Κοζάνη, από έναν λαό υπερήφανο και δακρυσμένο.

Πώς φτάσαμε λοιπόν στον Διχασμό;

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 349

Ο Διχασμός που ακολούθησε, δεν γεννήθηκε από παρθενογέννεση. Δεν θα ξεκινήσω από το 1822, γιατί αν πήγαινα τόσο πίσω, θα μπορούσα να πήγαινα και 2.500 χρόνια πιο πίσω. Θα περιοριστώ στην περίοδο από το 1897 ως το 1915 που εκδηλώθηκε έντονα, λέγοντας ότι φανατικοί οπαδοί και αντίπαλοι της Μοναρχίας υπήρξαν πολύ πριν τον Βενιζέλο ή τον Κωνσταντίνο. Και με τη στάση και τα έργα τους υποδαύλιζαν πάντα την διχόνοια, είτε λόγω βλακείας είτε λόγω συμφέροντος είτε, σε τελευταία ανάλυση, επειδή η διχόνοια αυτή είναι αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο δημιουργήθηκε η Ελλάδα τον 19ο αιώνα. Είναι σαφές ότι και ο Βενιζέλος και ο Γεώργιος, ήξεραν να κρύβουν τις αντιθέσεις τους προς όφελος του έθνους. Αλλά και μετά τη δολοφονία του Γεωργίου, Βενιζέλος και Κωνσταντίνος έβρισκαν πάντα διαύλους συνεννόησης και ομοφωνίας. Γι’ αυτό είναι άδικο να αποδοθεί ο διχασμός μόνο σε αυτούς ή σε μόνο έναν από αυτούς. Και ας δήλωσε ο Βενιζέλος, σε αγόρευσή του στη Βουλή στις 17/12/1929: «Εγώ υπήρξα ο αίτιος διότι εδιχάσθη ο ελληνικός λαός κατά τον μέγαν πόλεμον. Εγώ, καλώς ή κακώς, είμαι εκείνος που επροκάλεσε τον διχασμόν αυτόν.» Η δήλωση αυτή, δεν αποτελεί βαρύτερη ομολογία, από την εγγραφή στο ημερολόγιο του Ι. Μεταξά, με ημερομηνία 5/1/1941 (λίγες εβδομάδες πριν πεθάνει): «Θα μας συγχωρήση ο Θεός το 1915; Φταίμε όλοι!» Άλλωστε η Ελλάδα δεν ήταν μόνη της στον κόσμο, ώστε ο Διχασμός να είναι έργο μόνο δυνάμεων του εσωτερικού. Γνωρίζουμε σήμερα ότι για τον διχασμό του 1915 έπαιξε καθοριστικό ρόλο η ωμή επέμβαση της Γαλλίας στις ελληνικές υποθέσεις. Της Γαλλίας, που ως τότε μας στήριζε αλλά, που κάτω από την απειλή των γερμανικών στρατιών, επειγόταν για το άνοιγμα ενός νέου μετώπου στα Βαλκάνια. Αλλά, η ευθύνη για τον Διχασμό ανήκει πρώτα απ’ όλα σε εμάς τους Έλληνες. Εμείς χρησιμοποιήσαμε ωμή βία μεταξύ μας. Χρέος μας είναι να δούμε τον θλιβερό ρόλο των Ελλήνων «βασιλικών» ή «βενιζελικών», που με μεγάλη ευχαρίστηση έριχναν λάδι στη φωτιά. Δεν έδωσε ο Κωνσταντίνος την εντολή για την απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου στο Παρίσι, δύο ημέρες μετά την υπογραφή της ευνοϊκότατης για την Ελλάδα Συνθήκης των Σεβρών. Ούτε ο Βενιζέλος έδωσε την εντολή δολοφονίας του Ίωνα Δραγούμη, την επο-μένη ημέρα. Αυτός ο τόπος υπέφερε τα μέγιστα από τους «παρακοιμώμενους», από τους «βασιλικότερους του Βασιλέως» και τους «βενιζελικότερους του Βενιζέλου». Οι Μεγάλες Δυνάμεις, έκαναν κάθε φορά αυτό που υποδείκνυε το συμφέρον τους, αλλά σε τελευταία ανάλυση, δεν μπορούν να κατηγορηθούν για το ότι ο ένας αδελφός σκότωνε τον άλλον στη χώρα μας. Μυαλό είχαμε, ας το χρησιμοποιούσαμε. Ας μας μείνει ως διδαχή, η υπεράνω μικροτήτων και υστεροβουλιών πρακτική του Βενιζέλου πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους, όταν επανέφερε τον Διάδοχο Κωνσταντίνο στην Αρχιστρατηγία του Στρατού, όταν έκανε Επιτελάρχη τον Δούσμανη και Υπασπιστή του τον Μεταξά, όταν όρισε τον βασιλόφρονα Στρέιτ

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 350

ως Υπουργό Εξωτερικών, όταν έστειλε τον Θεοτόκη Πρέσβυ στο Βερολίνο και τον Σκουλούδη στο Λονδίνο, όταν διόρισε τον Δραγούμη Διοικητή Κρήτης και τον Βοζίκη Νομάρχη Μυτιλήνης και συνιστούσε στους Πατρινούς να εκλέξουν τον Γούναρη. Όλοι αυτοί ήταν αντίπαλοί του, θα λέγαμε σήμερα. Όχι κυρίες και κύριοι, δεν ήταν αντίπαλοι. Ήταν Έλληνες που διαφωνούσαν μεταξύ τους στο τι συμφέρει περισσότερο την Ελλάδα. Πάνω απ’ όλα ήταν ικανοί και άξιοι.

Έτσι κάνουν οι μεγάλοι ηγέτες, βάζουν πάνω απ’ όλα το εθνικό συμφέρον. Το ότι τον Μάρτιο 1912, ο Βενιζέλος εξελέγη και πάλι πανηγυρικά, σε εκλογές που έλαβαν χαρακτήρα δημοψηφίσματος, δείχνει ότι και ο λαός αναγνωρίζει τις αξίες και τις πράξεις αυτές. Ας το καταλάβουν αυτό και οι πολιτικοί μας.

«Εμπρός δια της λόγχης» Β’ Βαλκανικός Πόλεμος - Μέρος Β’ Σελίδα 351

Τα Βαλκάνια πριν την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων207

207

Προφητικό το κείμενο κάτω από την εικόνα του Γεωργίου. Δεν γράφει «ισχύς μου η αγάπη του λαού» όπως ήταν στον βασιλικό θυρεό, αλλά «Εν τη ενώσει η Δύναμις».