ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

27
ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ από τον Ρεζινάλντ Μπλανσέ ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΣΗΜΑΙΝΟΝ ΣΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡ- ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ Η άρνηση να είμαστε όλοι μαζί το αντικείμενο υπέρ-απόλαυσης του Άλλου Η πολιτική κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα ως συνέπεια της πρωτοβουλίας του Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου να υποβάλει σε δημοψήφισμα την απόφαση που λήφθηκε στις 27 Οκτωβρίου από τα ευρωπαϊκά όργανα και το ΔΝΤ, προκειμένου η χώρα να αποφύγει την άμεση στάση πληρωμών, είναι ενδεικτική για δύο λόγους: αναδεικνύει ένα πραγματικό και μαρτυρά μια υποκειμενική θέση ως προς το κύριο-σημαίνον. Είναι πρώτα απ’ όλα η έκφραση του πραγματικού του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, που δύσκολα ελέγχεται, και που τρέφεται από την ίδια του την ουσία, αυτονομημένη από την παραγωγική οικονομία. Τα χρηματιστηριακά προϊόντα, που τείνουν να διέπουν την κίνηση της παραγωγής, υποκαθιστούν βαθμιαία την ίδια την παραγωγική οικονομία. Μια ολόκληρη χώρα, όπως η Ελλάδα, μέλος της ευρωζώνης, συγκαταλέγεται πλέον στην κατηγορία των χρηματοπιστωτικών παραγώγων. Γνωρίζουμε πως η ένταξη της Ελλάδας στο ενιαίο νόμισμα οφείλεται κατά κύριο λόγο στο χρηματοοικονομικό τέχνασμα που είχε ως αποτέλεσμα να παραποιηθούν οι πραγματικοί ισολογισμοί του Κράτους διαμέσου τραπεζικών συναλλαγών, εντελώς νόμιμων κατά τα άλλα, με την τράπεζα επενδύσεων Goldman Sachs, η οποία επωφελήθηκε εξίσου. Τη συνέχεια την ξέρουμε: μια τραπεζική πολιτική, στο πλαίσιο της οποίας οι ελληνικές τράπεζες μοίραζαν δάνεια αφειδώς, και που, σε συνδυασμό με δομικά ελλείμματα της οικονομίας, οδήγησε στην υπερχρέωση της χώρας. Το δημόσιο χρέος ανέρχεται αυτή τη στιγμή στο 153% του ΑΕΠ και ο δανεισμός των νοικοκυριών στο 50% του ΑΕΠ. Η κατάσταση αυτή είναι η μεγέθυνση της αρχικής συνθήκης: εν κατακλείδι, μια χώρα που δεν αποτελεί πια παρά ένα επικερδές χρηματοπιστωτικό παράγωγο. Ο ξεσηκωμός αυτών που υποβιβάστηκαν σε αντικείμενα χρηματικής επένδυσης εγγράφεται σ’ αυτή τη λογική ως η συνέπειά της. Ξεγελάστηκαν πραγματικά από την χρηματοοικονομική ευφορία, από το φαινόμενο της φούσκας χάριν του οποίου ο καθένας, ανάλογα με την κοινωνική του θέση, μπόρεσε να αντλήσει εφήμερα κέρδη. Η απογοήτευση είναι ανάλογη της αρχικής παρανόησης. Συνειδητοποιούν σήμερα πως πιάστηκαν κορόιδα. Προδομένοι και πουλημένοι στους ξένους από ανάξιους ηγέτες ορμώμενους από τη δίψα για εξουσία και την ύβρη της κομματικής διαμάχης, αναθεματίζουν με οργή. Το μοτίβο της λαϊκής διαμαρτυρίας δηλώνει εναργώς τη μοίρα εκείνων που υποβιβάστηκαν έτσι σε απλά στηρίγματα της κίνησης πραγματοποίησης της χρηματιστηριακής υπεραξίας, δηλαδή σε αντικείμενα υπέρ-απόλαυσης του Μολώχ της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής τάξης. Από εκεί πηγάζει το μένος της αντίθεσης στα μέτρα λιτότητας που επιβάλλει η τρόικα. Είναι αξιοσημείωτο, πράγματι, ότι η Ευρώπη και το νόμισμά της δεν αμφισβητούνται διόλου, τουλάχιστον προς το παρόν. Ανάμεσα στους Έλληνες, η προσήλωση στην Ευρώπη και το κοινό

description

f

Transcript of ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Page 1: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

από τον Ρεζινάλντ Μπλανσέ

ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΣΗΜΑΙΝΟΝ ΣΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ ΤΗΣ ΥΠΕΡ-

ΑΠΟΛΑΥΣΗΣ

Η άρνηση να είμαστε όλοι μαζί το αντικείμενο υπέρ-απόλαυσης του Άλλου

Η πολιτική κρίση που ξέσπασε στην Ελλάδα ως συνέπεια της πρωτοβουλίας του

Πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου να υποβάλει σε δημοψήφισμα την απόφαση

που λήφθηκε στις 27 Οκτωβρίου από τα ευρωπαϊκά όργανα και το ΔΝΤ, προκειμένου

η χώρα να αποφύγει την άμεση στάση πληρωμών, είναι ενδεικτική για δύο λόγους:

αναδεικνύει ένα πραγματικό και μαρτυρά μια υποκειμενική θέση ως προς το

κύριο-σημαίνον. Είναι πρώτα απ’ όλα η έκφραση του πραγματικού του χρηματοπιστωτικού

καπιταλισμού, που δύσκολα ελέγχεται, και που τρέφεται από την ίδια του την ουσία,

αυτονομημένη από την παραγωγική οικονομία. Τα χρηματιστηριακά προϊόντα, που

τείνουν να διέπουν την κίνηση της παραγωγής, υποκαθιστούν βαθμιαία την ίδια

την παραγωγική οικονομία. Μια ολόκληρη χώρα, όπως η Ελλάδα, μέλος της

ευρωζώνης, συγκαταλέγεται πλέον στην κατηγορία των χρηματοπιστωτικών

παραγώγων. Γνωρίζουμε πως η ένταξη της Ελλάδας στο ενιαίο νόμισμα οφείλεται

κατά κύριο λόγο στο χρηματοοικονομικό τέχνασμα που είχε ως αποτέλεσμα να

παραποιηθούν οι πραγματικοί ισολογισμοί του Κράτους διαμέσου τραπεζικών

συναλλαγών, εντελώς νόμιμων κατά τα άλλα, με την τράπεζα επενδύσεων Goldman

Sachs, η οποία επωφελήθηκε εξίσου. Τη συνέχεια την ξέρουμε: μια τραπεζική

πολιτική, στο πλαίσιο της οποίας οι ελληνικές τράπεζες μοίραζαν δάνεια αφειδώς, και

που, σε συνδυασμό με δομικά ελλείμματα της οικονομίας, οδήγησε στην υπερχρέωση

της χώρας. Το δημόσιο χρέος ανέρχεται αυτή τη στιγμή στο 153% του ΑΕΠ και ο

δανεισμός των νοικοκυριών στο 50% του ΑΕΠ. Η κατάσταση αυτή είναι η

μεγέθυνση της αρχικής συνθήκης: εν κατακλείδι, μια χώρα που δεν αποτελεί πια

παρά ένα επικερδές χρηματοπιστωτικό παράγωγο. Ο ξεσηκωμός αυτών που

υποβιβάστηκαν σε αντικείμενα χρηματικής επένδυσης εγγράφεται σ’ αυτή τη λογική

ως η συνέπειά της. Ξεγελάστηκαν πραγματικά από την χρηματοοικονομική ευφορία,

από το φαινόμενο της φούσκας χάριν του οποίου ο καθένας, ανάλογα με την

κοινωνική του θέση, μπόρεσε να αντλήσει εφήμερα κέρδη. Η απογοήτευση είναι

ανάλογη της αρχικής παρανόησης. Συνειδητοποιούν σήμερα πως πιάστηκαν κορόιδα.

Προδομένοι και πουλημένοι στους ξένους από ανάξιους ηγέτες ορμώμενους από τη

δίψα για εξουσία και την ύβρη της κομματικής διαμάχης, αναθεματίζουν με οργή.

Το μοτίβο της λαϊκής διαμαρτυρίας δηλώνει εναργώς τη μοίρα εκείνων που

υποβιβάστηκαν έτσι σε απλά στηρίγματα της κίνησης πραγματοποίησης της

χρηματιστηριακής υπεραξίας, δηλαδή σε αντικείμενα υπέρ-απόλαυσης του Μολώχ

της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής τάξης. Από εκεί πηγάζει το μένος της

αντίθεσης στα μέτρα λιτότητας που επιβάλλει η τρόικα. Είναι αξιοσημείωτο,

πράγματι, ότι η Ευρώπη και το νόμισμά της δεν αμφισβητούνται διόλου, τουλάχιστον

προς το παρόν. Ανάμεσα στους Έλληνες, η προσήλωση στην Ευρώπη και το κοινό

Page 2: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

της νόμισμα υπερισχύει της τάσης απομάκρυνσης από αυτή. Παρομοίως, αυτό που

καταγγέλλεται δεν είναι η αναγκαιότητα μέτρων επανόρθωσης. Πολύ σημαντικές

θυσίες έχουν ήδη γίνει χωρίς να προκαλέσουν εντούτοις τα κύματα οργής που

βλέπουμε να εξαπλώνονται από ’δω και πέρα. Αυτό που καταγγέλλεται είναι ο

ακραίος και εν μέρει αδιέξοδος χαρακτήρας των μέτρων ― δεν παράγουν τα

προαναγγελθέντα αποτελέσματα, απαιτείται να ενισχύονται όλο και περισσότερο ―,

τα οποία επιφέρουν πλέον τη θυσία των ίδιων των ζωών, και όχι μόνο των αγαθών

και των περιουσιών. Η πολιτική ανυπακοή στοχεύει αφενός μια λιτότητα που έγινε

αφόρητη, και αφετέρου, με ξεκάθαρο τρόπο, την πτώση του βιοτικού επιπέδου που

μαστίζει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Δεν αμφισβητεί την αναγκαιότητα μιας

προσπάθειας, την οποία όλοι πρέπει να υποστηρίξουν προκειμένου να βρεθεί λύση σε

ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα. Θέλει μόνο να απαλλαγεί από τον Πίθο των Δαναΐδων,

δηλαδή από τις θυσίες που απαιτεί μια οικονομική πολιτική σχεδιασμένη για να έχει

διάρκεια, χωρίς όμως να ξέρουμε που πραγματικά οδηγεί.

Το αίτημα της υπέρ-απόλαυσης, ο καθένας για τον εαυτό του

Η πολιτική ανυπακοή, όμως, είτε κρυφή είτε δηλωμένη, δεν είναι απλά συγκυριακή.

Οι ρίζες της βρίσκονται στην αιωνόβια κουλτούρα της ανομίας, που χαρακτηρίζει το

ελληνικό ήθος. Συνδέεται άρρηκτα μ’ ένα υποκειμενικό καθεστώς της σχέσης προς

τη νομιμότητα, σχέση η οποία βασίζεται στην αμφισβήτηση της αρχής του κύριου

σημαίνοντος ως τέτοιου, στην άρνηση της υποταγής στο νόμο του. Εδώ

αποκαλύπτεται η δεύτερη πτυχή της πολιτικής κρίσης. Είναι η κρίση του

υποκειμενικού καθεστώτος της σχέσης προς το κύριο σημαίνον, η οποία, εάν έμελλε

να κρατήσει περισσότερο, δε θα μπορούσε παρά να αποβεί μοιραία για την εθνική

ενότητα και την κοινωνική συνοχή, αν και δεν έχουν ακόμα πειστεί όλοι γι’ αυτό.

Ιδού το νόημα που πρέπει να δοθεί στη στασιαστική κίνηση του οργισμένου πλήθους,

που, την 28η Οκτωβρίου, υποχρέωσε τον επικεφαλής του Κράτους - ο οποίος είθισται

να προΐσταται του εορτασμού της εθνικής επετείου στη Θεσσαλονίκη -, να φύγει

ταπεινωμένος και να βάλει βιαστικά τέρμα στην παρέλαση μέσα σε μια ατμόσφαιρα

γενικευμένης σύγχυσης. Ίσως δεν έχουμε εκτιμήσει επαρκώς τις πραγματικές

διαστάσεις αυτού του γεγονότος. Ξεπεράστηκε κάποιο όριο ˙ δεν χωράει αμφιβολία

πως αποτελεί κακό οιωνό.

Είναι όμως γεγονός ότι το Κράτος, πρώτος καταφρονητής του δημοκρατικού θεσμού,

είναι το ίδιο υπαίτιο της αφερεγγυότητάς του. Διότι ο νόμος που ψηφίζεται δεν

εφαρμόζεται. Αντίθετα, παρακάμπτεται : ο καθένας θεωρεί πως έχει κάθε λόγο να

εξαιρείται απ’ αυτόν με τη συνενοχή ενός πελατειακού Κράτους του οποίου τα

στελέχη δε διστάζουν να εμπορεύονται τις αρμοδιότητές τους. Αποτέλεσμα αυτής της

στάσης είναι τα κοινά, δημόσια πράγματα να μη θεωρούνται πια παρά ως άρθρωση

ιδιωτικών συμφερόντων που ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Κατά συνέπεια, η αρχή

ενός ανώτερου συμφέροντος που καλείται να υπερβεί τα εν λόγω συμφέροντα

παραμένει προβληματική. Ο χώρος αυτής της ανώτερης θεμελιακής νομιμοποίησης

δεν είναι εξασφαλισμένος. Είναι εξαιρετικά επισφαλής. Έτσι γίνεται συνεχώς και από

παντού λόγος – αποτελεί την επωδό των ημερών - για τη δράση «συμφερόντων» που

εξυπηρετούν την παραβατική απόλαυση μερικών, κάτω από το τραπέζι. Πολύ κουτός,

λοιπόν, όποιος εμπιστεύεται τη νομιμότητα. Το κύριο σημαίνον που ενσαρκώνεται

στο Κράτος και στα όργανά του δεν είναι αξιόπιστο.

Επίσης, η κοινωνική συναλλαγή φέρει το χαρακτηριστικό του «καθένας για την

πάρτη του», που επιτρέπει στον οποιονδήποτε να κάνει του κεφαλιού του. Δεν

αποτελεί μόνο το αποτέλεσμα της κυριαρχίας, στην κοινωνία των πολιτών, του

Page 3: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ατομικισμού και της νοοτροπίας της κλίκας, όπου ο καθένας διατηρεί το δικό του

δίκτυο σχέσεων. Πρόκειται, ακόμα πιο καίρια, για την εκδήλωση της άρνησης του

κανόνα ως τέτοιου. Ο κανόνας αντιμετωπίζεται αναπόφευκτα ως νόμος του Άλλου,

ως εκ τούτου αυθαίρετος. Η απάντηση έρχεται αβίαστα και προφέρεται σε όλους τους

τόνους στην παραμικρή ανάκληση στην τάξη: « Δε θα μου πεις εσύ τι πρέπει να

κάνω. ». Βρισιές εκστομίζονται με ευκολία και προσβολές δίνουν και παίρνουν,

έχοντας ως στόχο το είναι της απόλαυσης του άλλου, προκειμένου να τον

περιορίσουν σ’ αυτό. Ο καθένας τείνει να εξασφαλίσει για τον εαυτό του, εις βάρος

του άλλου, μια κάποια ανάκτηση απόλαυσης, από την οποία η ρυθμισμένη ευπρέπεια

θα απαιτούσε να παραιτηθούμε. Είναι ο νόμος των α-υποκείμενων, υποταγμένων

στο αντικείμενο υπέρ-απόλαυσης, από το οποίο, είναι αλήθεια, δεν παίρνουν

παρά μόνο ψίχουλα, κατά την έκφραση του Lacan.[1]

Το πρόβλημα, ωστόσο, παραμένει. Το ζήτημα είναι το γενικό καθεστώς του κύριου

σημαίνοντος στην πολιτεία. Ένα από τα βασικά διακυβεύματα της σημερινής κρίσης

έγκειται σ’ αυτό. Ηττημένο από μια αποδεσμευμένη υπέρ-απόλαυση, θα μπορέσει,

άραγε, το κύριο σημαίνον να καταστεί αρκετά αξιόπιστο ώστε να εξασφαλίσει τη

συγκατάθεση των πάντων και του καθενός ξεχωριστά στην αναγκαία υποταγή στον

πολιτικό και κοινωνικό δεσμό; Εάν συνεχίσει να αποτελεί στην πράξη το σημαίνον

της αδικίας που συνιστά σήμερα, θα καταλήξει να οδηγήσει στον παροξυσμό τους

«τις ολέθριες συνέπειες της υπεραξίας» που καταγγέλλει ο Lacan[2], δηλαδή στο

ξέσπασμα μέσα στο κοινωνικό σώμα μιας υπέρ-απόλαυσης που δε θα είναι καθόλου

πλαστή. Ο Μολώχ θα απαιτήσει αίμα. Θα εκδηλωθεί τότε την ίδια στιγμή το

απεχθές πρόσωπο της φαντασίωσης μιας ελευθερίας αποδεσμευμένης από κάθε

υποταγή σ’ ένα κοινό νόμο. Το άγχος που διαπερνά σήμερα την ελληνική κοινωνία,

σε όλες τις συνιστώσες και τις βαθμίδες της, μπροστά στην ανικανότητα ενός Κυρίου

σε απόγνωση ενώπιον των όλο και πιο απειλητικών φαινομένων κοινωνικής

αποσάθρωσης, θα μπορέσει άραγε να δώσει το έναυσμα, εάν όχι για τη

δημιουργία ενός νέου υποκειμένου του δημοκρατικού πολιτικού δεσμού,

τουλάχιστον των βημάτων που πρέπει να γίνουν προς μια λιγότερο ολέθρια

πολιτική υποκειμενικότητα; Σε κάθε περίπτωση, η ηθική της ψυχαναλυτικής

γνώσης δε δύναται να απαλλάξει τους θιασώτες της από την υποχρέωση ν’

αρθρώσουν πάνω σ’ αυτό το δικό τους λόγο.

[1]« L’envers de la psychanalyse », Le Séminaire, Livre XVII, Paris, εκδόσεις Le

Seuil, 1991, σελίδα 124.

[2] Στο ίδιο, σελ. 123.

Μετάφραση: Δημήτρης Αλεξάκης, Ελένη Μόλαρη

Το παρόν κείμενο δημοσιεύτηκε στα γαλλικά στο τεύχος 90 της ψηφιακής εφημερίδας

Lacan Quotidien στις 17 Νοεμβρίου 2011.

Page 4: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

από τον Ρεζινάλντ Μπλανσέ

ΤΟ ΑΓΙΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΜΗ ΜΕΤΟΥΣΙΩΣΗΣ ΤΟΥ[*]

Όταν, το 1990, σε ηλικία 34 ετών, ενθρονίζεται ηγούμενος της Ιεράς

Μονής Βατοπεδίου στο Άγιον Όρος, ο πατήρ Εφραίμ, κατά κόσμον Βασίλειος

Κουτσού, κληρονομεί μια μοναστική κοινότητα σε παρακμή. Αποτελείται από

πέντε ηλικιωμένους μοναχούς στο κατώφλι του θανάτου και ο μοναδικός

πλούτος της μονής είναι ένα… κειμήλιο. Η ειρωνεία δεν περιορίζεται σε αυτό.

Το κειμήλιο για το οποίο πρόκειται δεν είναι άλλο από την «Τίμια Ζώνη της

Θεοτόκου». Της αποδίδουν θαυματουργές ιδιότητες. Θεραπεύει κυρίως τη

γυναικεία στειρότητα. Καθώς η πρόσβαση στον Άθωνα απαγορεύεται ρητά στις

γυναίκες, η ζώνη της Μαρίας ασκεί την αναζωογονητική της δράση μέσω

λεπτών κορδελών, οι οποίες φοριούνται από τις πιστές αφού έχουν

προηγουμένως έρθει σε επαφή με τη ζώνη. Θεραπεύει γενικότερα όλες τις

παθήσεις που συνδέονται με την ατεκνία των ζευγαριών και προστατεύει από τις

αρρώστιες. Ο θρύλος αναφέρει πως η Παρθένος, κατά την ανάληψή της στους

Ουρανούς, την παρέδωσε στον απόστολο Θωμά. Πρόκειται για μια λωρίδα

υφάσματος η οποία υποτίθεται πως τύλιγε, όπως ψάλλει το κοντάκιο, το

πάναγνο σώμα της Μαρίας, τής μόνης τεκούσης ἀειπαρθένου. Το ύφασμα

φυλάσσεται σε μια στολισμένη λειψανοθήκη. Στην πραγματικότητα, το κειμήλιο

του Αγίου Όρους δεν είναι παρά ένα τμήμα της Ζώνης της Θεοτόκου, τα

υπόλοιπα μέρη της οποίας βρίσκονται σκορπισμένα σε χώρες της βαλκανικής

χερσονήσου και στην Ιταλία, όπου της αποδίδεται ακόμη λατρεία.

Έχοντας στην κατοχή του το κειμήλιο της Παναγίας, ο μοναχός

Εφραίμ θα κάνει ένα πραγματικό θαύμα. Σε λιγότερο από 10 χρόνια, θα

μετατρέψει την ταπεινή Μονή Βατοπεδίου σ’ ένα κέντρο πολιτικής

επιρροής και οικονομικής ευημερίας. Η ακίνητη περιουσία και οι κινητές

Page 5: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

αξίες της ανέρχονται αυτή τη στιγμή σε εκατομμύρια ευρώ ˙ τις διαχειρίζεται

ένας αστερισμός από τέσσερις επενδυτικές υπεράκτιες εταιρείες με έδρα την

Κύπρο. Ο μοναχός βασίλευε ως απόλυτος κύριος σ’ αυτή τη μικρή

αυτοκρατορία, μέχρι τη μέρα εκείνη του 2007 όπου ξεκίνησαν οι

δικαστικές διαδικασίες οι οποίες κατέληξαν στην προφυλάκισή του, στις

25 Δεκεμβρίου του περασμένου έτους. Για τι κατηγορείται; Για ένα σύνολο

υπεξαιρέσεων, από ψευδείς βεβαιώσεις μέχρι διαφθορά ανώτερων δημοσίων

υπαλλήλων, με σκοπό την εξαπάτηση του Κράτους. Η απάτη φαίνεται να

ανέρχεται στο ύψος των εκατό, και πλέον, εκατομμυρίων ευρώ. Αν και η

υλικότητα των υπεξαιρέσεων φαίνεται επαρκώς τεκμηριωμένη ώστε να έχει

επιφέρει την κατηγορία και, στη συνέχεια, τη φυλάκιση του κατηγορουμένου,

έχοντας προηγουμένως προκαλέσει, το 2009, την πτώση της κυβέρνησης

Καραμανλή — της οποίας ορισμένοι υπουργοί κρίθηκαν, εάν όχι ένοχοι,

τουλάχιστον ύποπτοι για παράβαση καθήκοντος —, τα πραγματικά κίνητρα του

μοναχού, ο πραγματικός σκοπός της επιχείρησής του, παραμένουν

αδιευκρίνιστα. Οι λόγοι που επικαλέστηκε ο περί ου ο λόγος διαψεύσθηκαν από

τα γεγονότα. Οι δημοσιογράφοι θέτουν ερωτήσεις χωρίς να μπορούν να

καταλήξουν. Η κοινή γνώμη παρακολουθεί σαστισμένη τα μπλεξίματα του

κληρικού με τη δικαιοσύνη. Το σκάνδαλο λαμβάνει ακόμα πιο εξωφρενικές

διαστάσεις από το γεγονός ότι οι αναμεμιγμένοι στην υπόθεση πολιτικοί

αξιωματούχοι επωφελήθηκαν ήδη από την εσπευσμένη ψήφιση μιας

νομοθετικής διάταξης στα μέτρα τους για την παραγραφή των αδικημάτων. Στο

εδώλιο του κατηγορουμένου απομένουν λοιπόν ο Εφραίμ και ο ακόλουθός του,

ο μοναχός Αρσένιος.

Λίγες είναι οι πληροφορίες που διαθέτουμε για τον πρώτο. Γνωρίζουμε

πως ο Βασίλειος Κουτσού κατάγεται από την Κύπρο. Σε ηλικία 18 ετών, το 1974,

αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα πάτρια εδάφη στα οποία είχαν εισβάλει οι

τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις που προσάρτησαν το βόρειο τμήμα του

νησιού. Ο νέος άνδρας έχασε τότε, μαζί με την οικογενειακή του περιουσία, τον

πατέρα του, που κηρύχτηκε αγνοούμενος και έχασε πιθανόν τη ζωή του κατά τις

συγκρούσεις με τις δυνάμεις κατοχής. Φοίτησε στη Θεολογική Σχολή του

Πανεπιστημίου Αθηνών. Επέστρεψε στην Κύπρο όπου γνωρίστηκε με τον Ιωσήφ

Page 6: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

τον Βατοπεδινό, μοναχό του Άθωνα, που τον πήρε υπό την προστασία του και

που έγινε ο πνευματικός του καθοδηγητής, πριν τον εισαγάγει στην αγιορείτικη

κοινότητα. Ο γέροντας Ιωσήφ, με το ρωμαλέο λόγο του, αναλυόταν σε

προφητείες για την ανάκαμψη του Βυζαντίου και σε κατάρες για τους Εβραίους,

των οποίων το σχέδιο, κατά τα λεγόμενά του, ήταν η εξάλειψη του

χριστιανισμού από προσώπου Γης. Όταν ο μαθητής του, ο Εφραίμ, χρίσθηκε

ηγούμενος της μοναστικής κοινότητας όπου είχε διοριστεί, αφοσιώθηκε

ψυχή τε και σώματι σ’ ένα μοναδικό σκοπό: την ανάκτηση των εκτάσεων

που υποτίθεται ότι ανήκαν παλαιότερα στο κτήμα της Μονής και τις

οποίες είχε απαλλοτριώσει το ελληνικό Κράτος. Επικαλέστηκε, για να

θεμελιώσει τους τίτλους κυριότητας του μοναστηριού, τα χρυσόβουλα που είχαν

θεσπιστεί από το Βυζάντιο. Ισχυριζόταν πως, ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο,

ήταν σε θέση ν’ αποκαταστήσει το Βυζάντιο και να μετατρέψει το Άγιον Όρος σε

Βατικανό της Ορθοδοξίας. Προφανώς, δεν πρέπει να αποδώσουμε σ’ αυτές τις

δηλώσεις προθέσεως παρά μόνο ρητορική αξία. Τα σχέδια που διατυμπάνιζε

κατά τη δεκαετία του ’90 δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ. Ομοίως και η ίδρυση

κάποιου βυζαντινού χωριού, η δημιουργία υποτιθέμενων κέντρων πνευματικής

και θεολογικής εκπαίδευσης, ή, ακόμα, ένα πολύ περίεργο οικολογικό

τουριστικό θέρετρο — σχέδιο που άνθισε μετά από την επίσκεψη στην αθωνική

πολιτεία του πρίγκιπα Καρόλου, ο οποίος είχε ενθουσιαστεί με την ιδέα.

Ευσεβείς πόθοι, των οποίων πάντα γινόταν μνεία και που ποτέ δεν

πραγματοποιήθηκαν. Αντιθέτως, η ανάκτηση της κτηματικής περιουσίας του

μοναστηριού υπήρξε ο πραγματικός πυρήνας κάθε ενέργειας του ηγουμένου. Με

τη βοήθεια του μοναχού Αρσένιου, μιας πολυσχιδούς προσωπικότητα, πρώην

μέλους της κομμουνιστικής νεολαίας, που φόρεσε τα ράσα στα 21 του και που

έμελλε να γίνει το δεξί του χέρι, ο μοναχός Εφραίμ επιδόθηκε μεθοδικά σε

συναλλαγές με το Κράτος, των οποίων το δόλιο χαρακτήρα δεν μπορεί να

αγνοούσε. Η εκτίμηση των δικαστών του Εφετείου για όλ’ αυτά είναι σαφής. Οι

ανταλλαγές είχαν ως αποτέλεσμα τον υπέρμετρο πλουτισμό του Βατοπεδίου,

πλουτισμό ασύμβατο με τον ασκητικό χαρακτήρα της μοναστικής ζωής. Το ότι

έγιναν παρεκτροπές και παρεκκλίσεις φαίνεται πλέον βέβαιο. Αλλά ποια ήταν

άραγε τα κίνητρα του μοναχού; Η κατοχή κτηματικών αγαθών; H άσκηση

Page 7: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

μιας οικονομικής εξουσίας και η επιρροή που εξασφαλίζει αυτή, η φήμη, η δόξα,

ακόμη και η φιλοκέρδεια; Τέτοια ήταν όντως τα αίτια αυτής της τόσο σκοτεινής

επιχείρησης; Ή μήπως βρισκόμαστε εν τέλει μπροστά σ’ ένα όνειρο του οποίου η

ενεργός πλοκή, η ζωντανή ύφανση διαμορφωνόταν παράλληλα με την ίδια τη

δράση που το πραγματοποιούσε;

Θα μπορούσαμε να πούμε πως η δράση αυτή είχε ένα διττό χαρακτήρα.

Στηριζόμενη ακράδαντα στην έννοια του ιερού, εντασσόταν ταυτόχρονα

στις σφαίρες της οικονομικής και πολιτικής διαχείρισης. Σ’ αυτούς τους

δυο τομείς, η Τίμια Ζώνη δημιούργησε την περιουσία του Εφραίμ. Υπήρξε

το όργανο της εξουσίας του, και αποδείχθηκε εξαιρετικά γόνιμη. Ο

μοναχός βρήκε σ’ αυτήν τη μαγική ράβδο της ακτινοβολίας του. Το μαρτυρά η

κοσμοσυρροή που συνόδευσε το ταξίδι του κειμηλίου (γεγονός εξαιρετικά

σπάνιο στα χρονικά) ανά τη Ρωσία, τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο του 2011.

Πάνω από 3,5 εκατομμύρια προσκυνητές — πιο πολλοί κι απ’ ό,τι στη σωρό του

Στάλιν, « τον Πατερούλη των Λαών » — ήρθαν να λατρέψουν το Άγιο

αντικείμενοστη Μόσχα και στη ρωσική επαρχία. Χρειαζόταν να πιάσει κανείς

θέση σε μια ουρά οχτώ χιλιομέτρων, μερικές φορές σε θερμοκρασίες μείον πέντε

βαθμών Κελσίου, για να φθάσει στο κειμήλιο και να προσευχηθεί στην Παναγία,

με την ελπίδα ότι θα αποκαθιστούσε μια προβληματική γονιμότητα ή μια

κλονισμένη υγεία. Και, στο τέλος, η επίσημη υποδοχή του μοναχού Εφραίμ από

τον Πούτιν ˙ έναν Πούτιν πολύ επιτήδειο για να επαναλάβει την παλιά

αδεξιότητα του Στάλιν, ο οποίος, το 1935, χλεύαζε την ασήμαντη συνεισφορά του

Βατικανού στην αντί-χιτλερική συμμαχία λόγω της στρατιωτικής του

μηδαμινότητας. Ο πατήρ Εφραίμ, τουναντίον, δέχθηκε όλες τις τιμές που

αρμόζουν σε αρχηγό κράτους. Εξουσία του ήταν το κειμήλιο που είχε τη

δύναμη να κινητοποιεί τις μάζες. Ήταν ο επίσημος κάτοχός του. Από το 1995,

η θαυματουργή αυτή δύναμη τού άνοιξε τις πόρτες των πολιτικών απ’ όλο

σχεδόν το πολιτικό φάσμα. Αφού κλήθηκε στο προσκέφαλο ενός άρρωστου

και ετοιμοθάνατου Ανδρέα Παπανδρέου, το κειμήλιο ταξίδεψε από σπίτια

υπουργών σε βίλες επιχειρηματιών και εφοπλιστών. Ο μοναχός έγινε ο

πνευματικός επιφανών πολιτικών. Φιλοξενούσε στο Άγιον Όρος διάφορους

αστέρες και προσωπικότητες και τους υποδεχόταν με τη μεγαλύτερη

Page 8: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

γενναιοδωρία. Ο πρίγκιπας Κάρολος, οι πρωθυπουργοί Πούτιν και Καραμανλής

συγκαταλέχτηκαν ανάμεσα στους τόσους φίλους της Μονής Βατοπεδίου. Ο

άνθρωπός μας, που ασκεί προφανώς μια ισχυρή προσωπική γοητεία στους

συνομιλητές του, βρήκε, στις σχέσεις που διατηρούσε με υψηλά ιστάμενους και

ανθρώπους περιωπής, τα μέσα της εξουσίας του.

Από εκεί γεννήθηκαν οι «ιερές ανταλλαγές». Όπως δηλώνει ο

αρχιμανδρίτης μιλώντας για τις σχέσεις του με τους κάθε λογής υψηλά

ιστάμενους: «Αντλούν ένα πνευματικό όφελος από τη βοήθεια που τους

προσφέρουμε με τη χάρη του Θεού, και εκείνοι σε αντάλλαγμα μάς παρέχουν τη

βοήθειά τους.» Οι σκοποί αυτοί υπήρξαν αυστηρά ωφελιμιστικοί και εμπορικοί.

Πρόκειται κυριολεκτικά για συμβόλαια που καθόρισαν τους όρους μιας

ανταλλαγής. Η ανταλλαγή αυτή ήταν δόλια. Μια ομήγυρη καθωσπρέπει

ανθρώπων μάδησαν σαν κοτόπουλα το Κράτος και το δημόσιο τομέα. Όπως

δήλωσε ο Εφραίμ ενώπιον της ανακρίτριας: «Δε ζημίωσα κανέναν.» Πράγματι,

το Κράτος δεν είναι κάποιος συγκεκριμένος. Δεν αποτελεί παρά μια ηθική

οντότητα, έτσι δεν είναι; Κέρδισε επομένως από το Κράτος — διαμέσου της

πνευματικής επιρροής που ασκούσε σε πολλούς από τους λειτουργούς του, και

της υλικής διαφθοράς των υπολοίπων — την ανάκτηση κτημάτων επί των

οποίων η δικαιοδοσία του δεν ήταν, αν μη τι άλλο, αποδεδειγμένη. Στη συνέχεια,

επέστρεψε τις εκτάσεις αυτές στο Κράτος με αντάλλαγμα δημόσια ακίνητα, των

οποίων η αξία ήταν πολύ ανώτερη απ’ αυτή των εκτάσεων που είχαν

παραχωρηθεί. Τα κτίρια αυτά πουλήθηκαν αμέσως και οι υπεράκτιες εταιρίες

του ηγούμενου εισέπραξαν το ποσό. Μ’ αυτόν τον τρόπο, η πώληση των κτιρίων

του ολυμπιακού χωριού που αποκτήθηκαν με δόλιους χειρισμούς επέφεραν

τουλάχιστον 41 εκατομμύρια ευρώ. Κινήσεις κεφαλαίων ύψους πολλών δεκάδων

εκατομμυρίων ευρώ καταγράφονται στο ενεργητικό αυτών των επενδυτικών

εταιριών. Το κειμήλιο ολοκλήρωνε έτσι τον κύκλο της μεταμόρφωσής του. Από

άγιο αντικείμενο, λατρεμένο από τα πλήθη, ικανό να εμπνέει το σεβασμό των

ισχυρών, να εξασφαλίζει τη βοήθεια ή και να προκαλεί τη διαφθορά τους, η

ζώνη της Παναγίας μεταμορφώθηκε σταδιακά σ’ εκείνα τα αγοραία αντικείμενα

που αποτελούν οι τίτλοι κυριότητας και τα τραπεζικά κεφάλαια. Τέτοια ήταν η

Page 9: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

φύση των λεγόμενων «ιερών ανταλλαγών», και η αλχημεία τους. Η αβρότητα

των όρων δεν μπορεί να καμουφλάρει για πολύ την τραχύτητα των μεθόδων.

Το ερώτημα, όμως, παραμένει. Γιατί τόσα συσσωρευμένα κεφάλαια, και

με τόσο παρακινδυνευμένους όρους; Ποιος ο προορισμός τους; Τι σκοπούς

υπηρετούν; Κανείς δεν είναι σε θέση να το πει. Δεν φαίνεται να υπηρετούν την

ιδιωτική κατανάλωση των πρωταγωνιστών. Μήπως χρηματοδοτούν πολιτικά

κόμματα; Στην Κύπρο; Για ποιο σκοπό; Μήπως καλύπτουν δολοπλοκίες που

συνδέονται πιο συγκεκριμένα με τη μαφία; Προφανώς, τίποτα απ’ όλα αυτά δεν

μπορεί να αποκλειστεί. Αλλά και τίποτα δεν μπορεί ξεκάθαρα να επιβεβαιωθεί.

Το μυστικό, εάν υπάρχει, είναι καλά φυλαγμένο. Το μόνο σίγουρο είναι η ίδια η

διαδικασία των λεγόμενων «ιερών ανταλλαγών». Η υλικότητά τους έχει

επαρκώς αποδειχθεί. Ως εκ τούτου, και χωρίς να προχωρήσουμε σε περαιτέρω

εικασίες, οι «ιερές ανταλλαγές» θα μπορούσαν να έχουν ως σκοπό τον ίδιο τους

τον εαυτό. Με τον ίδιο τρόπο που το κεφάλαιο έχει μονάχα ως σκοπό τον

εαυτό του, δηλαδή τη διευρυμένη αναπαραγωγή του μέσω της

συσσώρευσης της υπεραξίας, ίσως να μην χρειάζεται να αναζητήσουμε το

αίτιο της ιερής ανταλλαγής σ’ ένα αντικείμενο ετερογενές ως προς τη

διαδικασία της. Η λογική της ιερής ανταλλαγής θα έγκειτο λοιπόν στον εαυτό

της, και, ως εκ τούτου, θα φώτιζε το ίδιο της το μυστήριο. Όλα γίνονται,

πράγματι, ως εάν η επανάκτηση μιας χαμένης κληρονομιάς να είχε γίνει η

κεντρική εμμονή του Βασιλείου Κουτσού, αφού έγινε ηγούμενος της

Μονής Βατοπεδίου. Το είπαμε, η τουρκική κατοχή τού στοίχισε την απώλεια

συνάμα του πατέρα του, της πατρίδας του και της οικογενειακής του περιουσίας.

Ξέρουμε επίσης ότι αντιτάχθηκε σθεναρά σε κάθε διαπραγμάτευση που θα

έκανε υποχωρήσεις στο θέμα της ανάκτησης εδαφών κατασχεμένων από την

τουρκική δύναμη κατοχής. Οι θέσεις που εξέφρασε είναι τόσο ριζοσπαστικές

που ο DeSoto, διαμεσολαβητής του ΟΗΕ για το κυπριακό ζήτημα, δεν μπόρεσε

να συγκρατήσει μια κραυγή απελπισίας: «Εάν όλοι οι Κύπριοι σκέφτονται όπως

αυτός, το κυπριακό ζήτημα δε θα λυθεί ποτέ!» Το σημάδι της απώλειας είναι

επίσης εγγεγραμμένο στο θρησκευτικό του όνομα. Ο Εφραίμ ήταν ο

οσιομάρτυρας, ορφανός από πατέρα, που κρύφτηκε για να μην απαχθεί από

Page 10: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

τους Τούρκους, και του οποίου το μοναστήρι λεηλάτησαν, πριν ο ίδιος υποκύψει

στα βασανιστήρια στα οποία τον υπέβαλαν.

Όσον αφορά όμως την ανάκτηση των εκτάσεων που ανήκαν

υποτίθεται στο μοναστικό κτήμα, το θέμα δεν ήταν απλά και μόνο η

επανόρθωση ορισμένων δικαιωμάτων. Δεν επρόκειτο για μια μετωνυμική

ανάκτηση του αντικειμένου που χάθηκε στην κατεχόμενη πατρίδα.

Επρόκειτο, πολύ περισσότερο, για την οικειοποίηση μιας υπεραξίας που

αποσπάστηκε, με τον πιο πραγματικό τρόπο, από το Κράτος. Το

αντικείμενο που ανακτήθηκε δεν ήταν το αντικείμενο απόλαυσης, το χρηστικό

αντικείμενο. Ήταν πολύ περισσότερο το αντικείμενο υπέρ-απόλαυσης που

αποσπάστηκε εμπράκτως από τον Άλλον. Πρέπει άραγε να

αναγνωρίσουμε εκεί τον απώτερο σκοπό του θαύματος που εκτελεί το

κειμήλιο της Αγίας Ζώνης; Η δύναμή του, το ξέρουμε, είναι εκείνη της

γένεσης. Μήπως η εξουσία αυτή και η άσκησή της συνιστούν την κρυφή

απόλαυση αυτού του άγιου προσώπου; Από τη μια, θα ήταν ο μάρτυρας, και

ενδεχομένως ο σκηνοθέτης της ιεροφάνειας του αγίου Φαλλού και της

απόλαυσης της γονιμοποιητικής του δύναμης. Από την άλλη, θα

επιδιδόταν στο αβγάτισμα, πέρα από την ίδια, της απόλαυσης του αγίου

αντικειμένου, μεταμορφωμένου σε αγοραίο αντικείμενο αφημένο στη

λογική της αναπαραγωγής του ως κεφάλαιο. Διότι το κεφάλαιο αυτό

παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα: αναδύεται από το μηδέν. Δημιουργείται

από το τίποτα, δηλαδή από ένα προσποιητό εις το τετράγωνο, το ψεύτικο

προσποιητό που καθορίζει η απάτη. Βρίσκεται έτσι προικισμένο, όπως και το

κειμήλιο, με μια δύναμη δημιουργίας. Αυτός ο ευνούχος χωρίς απογόνους,

αφοσιωμένος στην υπηρεσία της «Ζώνης της Παναγίας», βρίσκει ίσως στην

άσκηση μιας εκ του μηδενός δημιουργίας την κρυφή του απόλαυση. Μια

απόλαυση η οποία έγκειται στη μεταφορά έκστασης που εκτελεί in vivo η

μετουσίωση του ιερού αντικειμένου σε αντικείμενο α του οποίου γίνεται ο

υπαίτιος.

Πέραν των αισχροτήτων του καθενός, που υποδηλώνουν τον τρόπο

απόλαυσής του, η Μονή του Βατοπεδίου αποτελεί σκάνδαλο από μια ακόμη

οπτική γωνία. Δε φέρει μονάχα το σημάδι της απόλαυσης ενός ανθρώπου

Page 11: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

αντιμέτωπου με τα γραμμένα της μοίρας. Μπορεί επίσης να φέρει το στίγμα της

απάτης ενός λόγου.Η εξαίρεση που διεκδικεί ο μοναχός Εφραίμ όταν

αποσπά, κατά παράβαση του ανθρώπινου νόμου, μια υπεραξία στο όνομα

του κοινωνικού θρησκευτικού δεσμού του οποίου γίνεται μεσολαβητής,

δεν είναι άραγε της ίδιας φύσης με το καθεστώς εξαίρεσης μιας Εκκλησίας

κατόχου μιας πολύ μεγάλης κτηματικής περιουσίας και που, ωστόσο,

παραμένει σήμερα, με ανεξήγητο τρόπο, απαλλαγμένη από τη φορολογία;

Σ’ αυτούς τους καιρούς κρίσης, δεν έχει για την ώρα εκδηλώσει καμία πρόθεση

να συνεισφέρει σοβαρά στην κοινή και σκληρή προσπάθεια που απαιτείται απ’

όλους, παρά μόνο προβαίνοντας σε σπασμωδικές χειρονομίες αλληλεγγύης,

καταδικασμένες να παραμείνουν ασήμαντες, εάν τις συγκρίνουμε με τα

κολοσσιαία διακυβεύματα. Αντιθέτως, δεν άργησε να εκφράσει την αλληλεγγύη

της προς τον εγκληματία αρχιμανδρίτη όταν αυτός προφυλακίστηκε. Δεν είχε

άραγε κάτι καλύτερο να κάνει σ’ αυτή τη συγκυρία; Οι εξουσίες της

θρησκευτικής ηγεσίας, της κάστας των αξιωματούχων της, αποτελούν

πραγματικά σύμπτωμα, όπως κι αυτό που τις καθιστά δυνατές — η

απόγνωση των πολλών, που εναποθέτουν τις ελπίδες τους στην

αναζήτηση του θείου. Θα αντιμετωπίσουμε λοιπόν τη θρησκεία, όπως

υποστήριζε ο Μαρξ, ως «το λόγο τιμής ενός άτιμου κόσμου»; Δεν είναι

σίγουρο. Σε κάθε περίπτωση, όμως — η τωρινή συγκυρία το μαρτυρά και πάλι

— η μετουσίωση του αγίου αντικειμένου της ιεροφάνειας σε αντικείμενο

αχρειότητας αποτελεί στους κόλπους της πάγια πρακτική. Και αυτό σύμφωνα με

τη συστατική αμφισημία του ιερού. Όπως η όστια — η θεία μετάληψη των

Καθολικών — στη θήκη της, ο Εφραίμ στο κελί του, κελί της φυλακής, κελί του

μοναστηριού, θα μπορούσε να αποτελεί την ζωντανή της αλληγορία.

Μετάφραση από τα γαλλικά: Κατερίνα Ντελή

Επιμέλεια: Δημήτρης Αλεξάκης

Φωτεινή Μπάνου

Ελένη Μόλαρη

[*] « L’objet saint et son pouvoir de transsubstantiation », Chronique « L’inconscient dans la crise », Lacan Quotidien www.lacanquotidien.fr , n°137, Δευτέρα 23 Ιανουαρίου 2012.

Page 12: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

από τον Ρεζινάλντ Μπλανσέ

ΤΟ ΜΠΕΡΔΕΜΑ ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ

ΣΦΑΙΡΑ[1]

Το πέρασμα στην πράξη του Γιώργου Παπανδρέου

Η κατάπληξη υπήρξε γενική και η ομοβροντία παγκόσμια. Και αυτό

δίχως υπερβολή. Η αναπάντεχη απόφαση του Έλληνα Πρωθυπουργού μόλις γύρισε

από τις Βρυξέλλες να υποβάλει σε δημοψήφισμα τα μέτρα που και με δική του σαφή

έγκριση είχαν μετά βίας συμφωνηθεί τα χαράματα της 27ης Οκτωβρίου 2011 για να

αποφευχθεί η επικείμενη στάση πληρωμών της Ελλάδας μπορεί να ερμηνευτεί μόνο

με βάση τις συνθήκες μέσα στις οποίες γεννήθηκε και εν συνεχεία τις συνέπειές της.

Πρόκειται καταρχάς για την απόφαση ενός ανθρώπου μόνου. Παρόλο που είχε

φροντίσει να συμβουλευτεί τους πιο κοντινούς του συνεργάτες, η πρωτοβουλία ήταν

κυρίως δική του. Το ήθελε πολύ προσωπικά. Ήταν όμως επίσης η πράξη ενός

ανθρώπου εναντίον όλων, όπως είχε καταλήξει να είναι ο Γ. Παπανδρέου κατά την

εξέλιξη της κρίσης. Τα καλέσματα που είχε απευθύνει προς την αξιωματική

αντιπολίτευση για να σχηματίσουν ένα κοινό μέτωπο, με δεδομένο ότι η χώρα

αντιμετώπιζε μια κατάσταση εξαίρεσης, είχαν μείνει κενό γράμμα. Οι διαδηλώσεις

διαμαρτυρίας εναντίον της λιτότητας είχαν πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και

γίνονταν όλο και πιο θυελλώδεις. Η κατάσταση είχε φτάσει σε σημείο ρήξης. Το

κοινωνικό και πολιτικόσώμα στην ολότητά του ζητούσε πρόωρες εκλογές. Ο

Πρωθυπουργός απέκλεισε μέχρι τέλους αυτό το ενδεχόμενο αποφασισμένος να μην

επιτρέψει στη Νέα Δημοκρατία του Αντώνη Σαμαρά να αποκομίσει πολιτικά οφέλη

από τη λαϊκή οργή αφού, καθώς δεν ήταν στις επιλογές της να εγκαταλείψει την

Page 13: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Ευρωζώνη, επρόκειτο να συνεχίσει την ίδια ακριβώς πολιτική μη έχοντας άλλη

πραγματική επιλογή από την εφαρμογή των μέτρων που είχαν ορίσει τα ευρωπαϊκά

όργανα. Η ανακοίνωση του δημοψηφίσματος σ΄ αυτή τη συγκυρία έφερε επομένως

όλα τα χαρακτηριστικά μιας κίνησης πόκερ. Ήταν κατά κάποιον τρόπο μια έμπρακτη

ερμηνεία με σκοπό να θέσει τον καθέναν ενώπιον των ευθυνών του. Ο λαός καλούταν

να αποφανθεί αν ήθελε να παραμείνει στο ευρώ ή να γυρίσει στη δραχμή. Οι

Ευρωπαίοι αρμόδιοι καλούνταν να διακινδυνεύσουν ή μη μια απόσχιση της Ελλάδας

που θα ήταν ικανή να αναζωπυρώσει τις επιθέσεις των αγορών κατά των αδύναμων

κρίκων της Ευρωζώνης.

Όλα έγιναν σαν ο Γιώργος Παπανδρέου να μην είχε προβλέψει πως οι

Ευρωπαίοι ηγέτες, με επικεφαλής την Άνγκελα Μέρκελ και τον Νικολά Σαρκοζί,

θα παράκαμπταν την παγίδα και θα ματαίωναν την κίνηση. Έσπρωξαν ακόμα πιο

βαθιά το μαχαίρι στην πληγήκαι του επέβαλαν να θέσει σε δημοψήφισμα την ίδια την

ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και όχι μόνο την αποδοχή ή μη των

απεχθών μέτρων λιτότητας. Η ευρωπαϊκή χρηματική βοήθεια θα εξαρτιόταν από την

απάντηση της κάλπης. Η κίνηση πόκερ του Γιώργου Παπανδρέου αποκαλύφθηκε

σαν αυτό που ήταν. Ήταν καταρχάς μια άστοχη κίνηση. Με άλλα λόγια μια

παραπραξία. Υποτιμώντας σε τέτοιο βαθμό την αποφασιστικότητα των δανειστών ο

ελιγμός ήταν εξαρχής καταδικασμένος να αποτύχει οικτρά. Ήταν όμως παράλληλα

και μια πετυχημένη κίνηση, εφόσον η πραγματική της εγγραφή υπήρξε ένα πέρασμα

στην πράξη, η παραίτηση δηλαδή του Γιώργου Παπανδρέου από την πρωθυπουργία.

Η παράδοση της σκυτάλης στην λαϊκή κρίση, που δεν μπορούσε παρά να είναι

αρνητική δεδομένων των συνθηκών που περιέβαλαν το δημοψήφισμα, σήμαινε την

άμεση παραίτησή του.

Page 14: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας Καθημερινή με ημερομηνία 27

Νοεμβρίου 2011, ο Θεόδωρος Πάγκαλος, αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και

πεπειραμένος συνεργάτης του Πρωθυπουργού εξομολογείται πως είχε με έντονο τρόπο

προσπαθήσει να αποτρέψει τον Γ. Παπανδρέου να προσφύγει σε δημοψήφισμα.

Έχοντας όμως φθάσει σ΄ αυτό το σημείο ο τελευταίος δεν ήθελε πια ν’ ακούσει τίποτε

και ούτε μπορούσε να απαντήσει στις ενστάσεις που του εξέθεταν. Δεν μπορούσε πια να

πει, και μάλλον ούτε να σκεφτεί, τίποτε γι΄ αυτό. Είχε γίνει για κείνον, όπως δηλώνει

σήμερα ο συνομιλητής του, μια «έμμονη ιδέα». Πράγμα που, όπως όλα δείχνουν, πάει

να πει πως η ιδέα είχε αποσπαστεί από την αρχή της πραγματικότητας. Έχοντας τεθεί

εκτός διαλεκτικής δεν ήταν πια σε θέση να επεξεργαστεί την αντιφατική

πραγματικότητα. Αντιπροσώπευε πολύ περισσότερο ένα σημείο υποκειμενικής

αποκρυστάλλωσης που επιβαλλόταν με την δική της ιδιαίτερη λογική, αυτονομημένη

από την σκεπτόμενη πολιτική δράση. Σ’ αυτό το ολομόναχο σημαίνον αποκομμένο

από τον Άλλον που είναι η παγιωμένη ιδέα, μπορούμε να διαβάσουμε την

υποκειμενική λογική που τη διέπει: Έχοντας καταλήξει ένας άνθρωπος μόνος του ο

Γ. Παπανδρέου ήταν επίσης μόνος και με την ιδέα του και δεν είχε τελικά παρά μια

μοναδική ιδέα. Εκείνη τον αντιπροσώπευε απόλυτα, θα λέγαμε. Πόσο μάλλον επειδή

αυτό που συνιστά τη δύναμη της παγιωμένης ιδέας δεν είναι τόσο το ιδεϊκό της

περιεχόμενο όσο η λιβιδινική της θεμελίωση στον καταναγκασμό και την παρόρμηση

που ενεργούν ως τέτοια. Ο Γ. Παπανδρέου έχοντας φτάσει στο απροχώρητο δεν

λαχταρούσε πια τίποτε άλλο παρά να φύγει. Μη μπορώντας, μη θέλοντας να αναλάβει

την ευθύνη της παραίτησής του, δεν μπόρεσε παρά να την πράξει «στη ζούλα»:

επρόκειτο ταυτόχρονα για κίνηση πολιτικού πόκερ όπου τα έπαιξε όλα για όλα, για

τιμωρητική ενέργεια που στόχευε να σωφρονίσει το λαό που είχε καταστεί ακυβέρνητος,

και τέλος για χτύπημα κάτω από τη ζώνη με το οποίο προσπαθούσε να θίξει την

Page 15: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

υπεροψία των Ευρωπαίων ηγετών που επέβαλαν τις διαταγές τους χωρίς περιστροφές.

Άστοχη κίνηση σε κάθε περίπτωση ενός υποκειμένου που εκδήλωνε έτσι το μπέρδεμά

του στο πολιτικό πεδίο και η οποία δεν είχε πλέον να κάνει με μια καθαρά πολιτική

πράξη.

Αυτό δεν είναι άραγε που άφησε σύξυλο ολόκληρο τον κόσμο; Ακόμα και

στην Κίνα οι εφημερίδες αφιέρωσαν τα πρωτοσέλιδά τους στο ελληνικό συμβάν. Στις

τέσσερις γωνιές του κόσμου γινόμασταν άπαντες έκπληκτοι μάρτυρες μιας στιγμής

υποκειμενικής απόσπασης με ανυπολόγιστες συνέπειες. Η αποχαλίνωση του

πραγματικού και οι πιθανές συνέπειες κατάρρευσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος

έμοιαζαν ξαφνικά στο έλεος της υποκειμενικής κατάστασης ενός πολιτικού ηγέτη.

Δεν επρόκειτο τόσο, όπως θέλησε να του το καταλογίσει ο Νικολά Σαρκοζί, για

μηχανορραφία ενός επιτήδειου πολιτικού που δεν διστάζει να φανεί διπρόσωπος και

κυνικός καταπατώντας την αμέσως επόμενη στιγμή το λόγο που μόλις είχε δώσει. Το

αγχωτικό ήταν μάλλον να παρακολουθούμε ανήμποροι το θέαμα του κυρίου που τον

ρουφάει, σαν να ήταν κατάπληκτος, το χάσμα του υποκειμένου, και να βρισκόμαστε

απροστάτευτοι στον άδειο τόπο της εξουσίας και ακόμη παραπέρα αντιμέτωποι με

την ουσιαστική του κενότητα.Πράγματι, εν ριπή οφθαλμού ο κύριος βρέθηκε

υποβιβασμένος εκεί όπου ένα υποκείμενο εξαφανίζεται απουσιάζοντας από την

πράξη του, γεγονός που χαρακτηρίστηκε ανευθυνότητα, και ενδεχομένως

παραλογισμός, του Γ. Παπανδρέου. Η τάξη του λόγου του κυρίου έχει ωστόσο

αποθέματα. Όταν αυτός που επέχει θέση κυρίου κλονίζεται μέσα στον

υποκειμενικό του διχασμό, η κύρια διαχείριση προσμετρά στους υπολογισμούς

της τα κέρδη και τις ζημίες του. Υποβιβάζεται τότε στο υπόλοιπο, αζήτητο

εμπόρευμα της διαδικασίας αποκατάστασης του ελέγχου, όπως μας εμφανίζεται

σήμερα ο Γ. Παπανδρέου: αζήτητο υπόλοιπο της τεράστιας χρηματοπιστωτικής

Page 16: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

επιχείρησης που διενεργείται στην Ελλάδα κάτω από το κύριο σημαίνον του

ευρώ, το οποίο έπρεπε να διασωθεί πάση θυσία.

Η εμμονή με το δεύτερο θάνατο του Αντώνη Σαμαρά

Η ταραχή που κατέλαβε μ’ αυτή την αφορμή την χώρα και ταυτόχρονα το

σύνολο της Ευρώπης είχε και μια θετική συνέπεια. Επέβαλε στα δύο κύρια πολιτικά

κόμματα της χώρας το σχηματισμό μιας κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό την

ηγεσία ενός τεχνοκράτη μεγάλου βεληνεκούς. Ο διαχειριστής αντικατέστησε,

σύμφωνα με τη λογική των καιρών, τους ελαττωματικούς πολιτικούς. Το πραγματικό

έκανε έτσι αυτοπροσώπως, θα λέγαμε, την είσοδό του στην πολιτική σκηνή

συνδεόμενο με το στοιχείο της ακυβερνησίας επειδή δεν δέχεται παρά πρόχειρες

λύσεις σε αντίθεση με τις πολιτικές ταχυδακτυλουργίες που επιχειρούν να μας κάνουν

να πιστέψουμε το αντίθετο. Η προοπτική της εθνικής κατάρρευσης λόγω της στάσης

πληρωμών της Ελλάδας στις 15 Δεκεμβρίου του 2011 δεν απομακρύνθηκε ωστόσο με

τη δημιουργία αυτού του πολιτικού συμβιβασμού. Τα ευρωπαϊκά όργανα, που είχαν

πληγεί από την αθέτηση του Παπανδρέου και ήθελαν να εξασφαλίσουν την όσο το

δυνατόν πιο ευρεία στήριξη στην πολιτική λιτότητας που ήταν σε εξέλιξη,

απαιτούσαν από τον Αντώνη Σαμαρά, ηγέτη του κόμματος της δεξιάς, μια γραπτή

δέσμευση στην οποία θα υποστήριζε την εφαρμογή του πρωτοκόλλου της 27ης

Οκτωβρίου που είχε εγκρίνει προφορικά. Η Τρόικα εννοούσε έτσι να άρει την

υποθήκη της λαϊκιστικής πολιτικής του δεξιού ηγέτη, ή τουλάχιστον της ρητορικής

του, μιας ρητορικής που σκόπευε να εκβιάζει την Ευρώπη με την απειλή της

συλλογικής αυτοκτονίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο καθιστούσε σαφές πως ήταν έτοιμος

για το χειρότερο προκειμένου να τύχει καλύτερης μεταχείρισης από την Ευρώπη, μια

Ευρώπη που ήθελε να προφυλαχθεί από τον μοιραίο αντίκτυπο που θα είχε για την

Page 17: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

επιβίωσή της η μονομερής απόφαση της Ελλάδας να πτωχεύσει με τίμημα την

καταστροφή της.

Κανείς δεν κατάλαβε για ποιο λόγο η τυπική υπογραφή της δέσμευσής

του, την οποία εντούτοις είχε αναδιατυπώσει και υλοποιήσει με τη συμμετοχή

του κόμματός του στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό την καθοδήγηση του

Λουκά Παπαδήμου, φάνηκε ξαφνικά απαράδεκτη στον Αντώνη Σαμαρά. Ήταν

άραγε η κίνηση ενός άπορου οφειλέτη που ορθώνει το ανάστημά του για να δηλώσει

στον δανειστή του πως δικαιούται ακόμα μερικά ψίχουλα σεβασμού; Μάλλον. Πολύ

περισσότερο, όμως, δήλωνε μ’ αυτόν τον τρόπο πως είχε ένα όνομα πάνω στο οποίο

εννοούσε να προβάλει το κυριαρχικό του δικαίωμα. Καλύτερα λοιπόν να

διακινδυνεύσει το εθνικό ναυάγιο παρά να δώσει την εντύπωση πως παραιτούνταν

από την άσκηση του αποκλειστικού προνομίου πάνω στην υπογραφή του.

Φυσικά, όπως το έδειξε η άνευ όρων συνθηκολόγηση με την οποία

ολοκληρώθηκε η υπόθεση, όλα αυτά, που κράτησαν ωστόσο μερικές μέρες και

μπλόκαραν τη διαδικασία δέσμευσης των απαραίτητων κονδυλίων για την επιβίωση

της χώρας, ήταν για το θεαθήναι. Ήταν ένας τρόπος να προσφέρει στους ψηφοφόρους

του και στον εαυτό του το υποδειγματικό θέαμα του Δαυίδ που, με μοναδικό όπλο

την τόλμη του, παλεύει με τον διεθνή Γολιάθ. Θύμιζε εν μέρει την αλλόκοτη στάση

του Δον Κιχώτη που πολεμά τους ανεμόμυλους της φαντασίας του. Ο καθένας

μπροστά σ’ αυτό το θέαμα μπορούσε ασφαλώς να σφυρίξει αδιάφορα.Ωστόσο, οι

ασυναρτησίες αυτές δεν προκαλούσαν μόνο το γέλιο σε όποιον δικαίως τις

παραλλήλιζε μ’ ένα προηγούμενο πρώτου μεγέθους του οποίου οι συνέπειες

βαραίνουν ακόμα τη χώρα. Ο Αντώνης Σαμαράς, υπουργός Εξωτερικών της

Κυβέρνησης Μητσοτάκη το 1992, είχε ήδη διαπρέψει με αφορμή μια αντιδικία

πάνω στο θέμα του ονόματος. Είχε εναντιωθεί εκείνη την εποχή με τη μεγαλύτερη

Page 18: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

αυστηρότητα στην ευθεία αξίωση της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της

Μακεδονίας να ιδιοποιηθεί το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Αποτελούσε

σφετερισμό, που δεν μπορούσε επ’ ουδενί να γίνει ανεκτός. Το όνομα Μακεδονία

ήταν η αποκλειστική ιδιοκτησία της ελληνικής κληρονομιάς και δεν μπορούσε με

καμία δύναμη να εκχωρηθεί, πόσο μάλλον να αποσπαστεί διά της βίας.

Η αδιαλλαξία του υπουργού Εξωτερικών ήταν τέτοια που προτίμησε να

προκαλέσει την πτώση της Κυβέρνησης παρά να δεχτεί το συμβιβασμό που όλα τα

εμπλεκόμενα μέρη υποστήριζαν για ένα σύνθετο όνομα που θα περιλάμβανε το

όνομα «Μακεδονία». Ο συμβιβασμός αυτός ανήκει πλέον στην ιστορία, εφόσον η

ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας» χρησιμοποιείται πλέον ευρέως. Συν τοις

άλλοις η ένσταση που κατέθεσε η Ελλάδα ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της

Χάγης πρόκειται ν’ απορριφθεί. Εν ολίγοις, η πολιτική απόλυτης αδιαλλαξίας πάνω

στο όνομα υπήρξε μια οικτρή αποτυχία. Πρέπει να καταλογιστεί στον Αντώνη

Σαμαρά και να μας βάλει σε σκέψεις. Φαίνεται ότι αυτός ο πολιτικός διατηρεί με

το κύριο όνομα μια σχέση που γεννάει απορίες. Το σημαίνον είναι η δολοφονία

του πράγματος, και το κύριο-σημαίνον η δολοφονία του νεκρού κυρίου. Ο Αντ.

Σαμαράς φαίνεται να του αποδίδει μια μονοδιάστατη λατρεία. Θέλοντας να είναι

κύριος του ονόματος, το υποκείμενο χάνει τη μάχη των πραγμάτων,

προτιμώντας, αντί της πραγματικής ζωής, την αιώνια ζωή του ονόματος. Διότι

αυτό είναι το πιο πολύτιμο αγαθό του, που δεν δύναται να παραχωρήσει ούτε στα

Σκόπια ούτε στην Τρόικα, όποιο και να είναι το τίμημα για τους ζωντανούς.

Θα ήταν φρόνιμο η ελληνική κοινωνία να το προσέχει. Διότι η εκφορά του

υποκειμένου πάνω σ’ αυτό δεν αφήνει σχεδόν καμία αμφιβολία όσον αφορά τη

διάσταση που εμπεριέχει, και που κατευθύνεται πέραν κάθε λογικής. Το στοιχείο

αυτό διακρίνεται ξεκάθαρα στην αλληλογραφία που αντάλλαξε στις 13 Μαρτίου του

Page 19: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

1992, με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή τον

πρεσβύτερο. Σ’ αυτή την απρεπή επιστολή, δεδομένου του παραλήπτη της που δεν

ήταν άλλος από τον άνθρωπο που συμβολίζει την αποκατάσταση της δημοκρατίας

στην Ελλάδα μετά από την πτώση των Συνταγματαρχών, ο Σαμαράς αντιτάσσει με

οργή την κατηγορηματική του άρνηση να συμπεριληφθεί με οποιονδήποτε τρόπο το

όνομα «Μακεδονία» στην ονομασία της πρώην σοσιαλιστικής δημοκρατίας.

«Αποκλείεται, γράφει, να προβώ ποτέ σε μια τέτοια εκχώρηση δικαιωμάτωνστο

όνομα οποιασδήποτε λογικής » – η υπογράμμιση δική μου. Μπορούσε άραγε να είναι

πιο σαφής; Είναι αξιοπρόσεκτη η τελείως προσωπική κλίση του Αντώνη Σαμαρά,

ας πούμε της φαντασίωσής του, γι’ αυτή τη ζώνη μεταξύ-δύο-θανάτων όπου

στην αιωνιότητα της ζωής που χάνεται— αυτός είναι ο «πρώτος θάνατος» —

επιβιώνει το όνομα εκείνου που υπήρξε εν ζωή, σώζοντάς τον έτσι από τον

«δεύτερο θάνατο», από το σβήσιμο δηλαδή του ίδιου του ονόματός του. Δεν

σημαίνει πως η παράφορα εθνικιστική πολιτική που υποστήριζε τότε βρίσκει εκεί

τους βαθύτερούς της λόγους. Σημαίνει όμως χωρίς αμφιβολία, και αυτό αρκεί, πως

την πολιτική αυτή, που είχε αλλού τα αίτια και τις συνέπειές της, ο Αντώνης Σαμαράς

την υποστήριζε πολύ προσωπικά με αφετηρία αυτό το υποκειμενικό σημείο του

φόβου του δεύτερου θανάτου που έπρεπε πάση θυσία να εξορκίζει. Δεν είναι

αδιάφορο. Βλέπουμε τις συνέπειες: η περιφρόνηση της αρχής της

πραγματικότητας θα αποτελούσε έτσι το σημάδι καταγωγής αυτής της πολιτικής

και η αποτυχία την τελική της μοίρα. Πρέπει άραγε να μας εκπλήσσει; Ας

θυμηθούμε πως η Αντιγόνη περιφρόνησε το θάνατο από τη στιγμή που ο αδερφός της

έπρεπε να προφυλαχθεί από το διά παντός σβήσιμο του ονόματός του. Και είναι

άραγε τόσο αλλόκοτο να σκέφτεται κανείς πως αυτή η λατρεία του συμβολικού στο

Page 20: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ύστατό του όριο θα μπορούσε πάλι, αύριο, να μεταμορφωθεί σε υλική δύναμη του

ακραίου για το ακραίο;

Μετάφραση : Δημήτρης Αλεξάκης, Ελένη Μόλαρη

με επιμέλεια της Νασίας Λινάρδου

Page 21: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

ακανική Ψυχανάλυση και αυτισμός

Δημοσιεύουμε εδώ ένα κείμενο αρχών και θέσεων για την ψυχανάλυση και τον αυτισμό.

Αυτό το κείμενο συντάχθηκε από τους υπεύθυνους του Ψυχαναλυτικού Ινστιτούτου του

Παιδιού που δημιουργήθηκε υπό την αιγίδα του Λαϊκού Πανεπιστημίου Ζακ Λακάν.

Δηλώνει με ακριβή και σαφή τρόπο τις αρχές που διέπουν την ψυχαναλυτική μας

πρακτική με τα αυτιστικά παιδιά και αποτελεί θεμελιώδες σημείο αναφοράς για όλους

όσοι εντάσσονται στο Λακανικό προσανατολισμό. Πρωτοδημοσιεύτηκε στο τεύχος 148

του Lacan Quotidien (www.lacanquotidien.fr).

Ο πρόεδρος της ΕΕ-ΝΛΣ

Επαμεινώνδας Θεοδωρίδης

Αθήνα, 1 Μαρτίου 2012

ΨΥΧΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ

Λαϊκό Πανεπιστήμιο Ζακ Λακάν

ΑΥΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ:

οι πεποιθήσεις μας

Το Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο του Παιδιού πληροφορήθηκε, τους τελευταίους αυτούς

μήνες, την ύπαρξη μιας περίεργης εκστρατείας που στοχεύει στον αποκλεισμό της

ψυχανάλυσης από τη φροντίδα αυτιστικών παιδιών και εφήβων. Αυτή η εκστρατεία

κορυφώνεται τώρα με ένα νομοσχέδιο που προκάλεσε την αντίδραση όλων των

εκπροσώπων των επαγγελματιών[i] καθώς και των μεγαλύτερων συλλόγων

οικογενειών (UNAPEI).

Η προαναφερθείσα εκστρατεία ενεργεί μέσω ενός εντατικού lobbying που

επικαλείται αξιέπαινες προθέσεις: τη βελτίωση των συνθηκών ζωής μιας κατηγορίας

του πληθυσμού. Στην πραγματικότητα, οι υποστηρικτές της αποσκοπούν στην

απόκτηση από τις Δημόσιες Αρχές τεράστιων επιχορηγήσεων προς όφελος των

συμπεριφοριστικών μεθόδων, έτσι ώστε να προσφέρουν προκατασκευασμένες έτοιμες

(ready-made) λύσεις στις οικογένειες που με αγωνία αναζητούν λύσεις εκεί όπου

υπάρχει πραγματική έλλειψη θεσμικής υποδοχής.

Το Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο του Παιδιού, συγκεντρώνει στους κόλπους του

ψυχαναλυτές, εργαζόμενους σε εξειδικευμένα ιδρύματα – ψυχιάτρους, ψυχολόγους,

νοσηλευτές, λογοθεραπευτές – και επαγγελματίες της παιδικής ηλικίας – δασκάλους,

παιδαγωγούς, νομικούς, γιατρούς… - οι οποίοι εργάζονται εδώ και πολλά χρόνια στο

πλευρό των παιδιών που υποφέρουν, προσανατολιζόμενοι από τη φροϊδική και

λακανική ψυχανάλυση και από τις πιο σύγχρονες προόδους της κλινικής έρευνας.

Υπό αυτή την ιδιότητα, το Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο του Παιδιού, μέσω της

Επιτροπής πρωτοβουλίας του, επιθυμεί να πάρει θέση. Πρόκειται να καταθέσουμε

εδώ τις αρχές που διέπουν τη δράση μας.

1 - Ας υπενθυμίσουμε ότι στη Γαλλία, από τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, είναι οι

ψυχίατροι και οι ψυχολόγοι με ψυχαναλυτική εκπαίδευση που αρχίζουν να

ενδιαφέρονται για την τύχη των αυτιστικών παιδιών, τα οποία μέχρι τότε

τοποθετούνταν σε ψυχιατρικά νοσοκομεία ή κλειστά ιδρύματα, όπου κυριαρχούσε η

διάσταση της διανοητικής έκπτωσης. Στηρίζονται στους αγγλοσάξονες ψυχαναλυτές

Page 22: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

FrancesTustin, MargaretMahler, DonaldMeltzer, στην εμπειρία από το ίδρυμα της

MaudMannoni “Το πειραματικό σχολείο του Bonneuil”, καθώς και στις εργασίες των

Rosine και RobertLefort, μαθητών του Ζ. Λακάν.

Το σύνολο αυτών των εργασιών δίνει στους επαγγελματίες – ψυχιάτρους,

ψυχολόγους, νοσηλευτές, λογοθεραπευτές… - την ιδέα μιας πιθανής θεραπείας και

τρόπων εκμάθησης που λαμβάνουν υπόψη τους το σύμπτωμα του υποκειμένου, πέρα

από τον εξαναγκασμό.

Δημιουργούνται έτσι, μέσα από το κίνημα της τομεοποίησης της ψυχιατρικής, και

υπό το πρίσμα αυτής της προοπτικής, τα Νοσοκομεία Ημέρας. Το ζήτημα είναι να

προσφερθεί μια υποδοχή που να μην στηρίζεται στην διανοητική έκπτωση αλλά που

να λαμβάνει υπόψη της την ιδιαιτερότητα κάθε υποκειμένου. Η οικογενειακή

κατάσταση αποτελεί μέρος αυτής της ιδιαιτερότητας, διότι οι οικογενειακοί

αστερισμοί πόρρω απέχουν από το να είναι όλοι ίδιοι. Στα Νοσοκομεία Ημέρας

υποδέχονται τους γονείς και τους ακούνε. Τα παιδιά ή οι έφηβοι γίνονται δεκτοί σε

μικρές ομάδες, και τους ζητείται να συμμετάσχουν σε «εργαστήρια» όπου μπορούν

να ξεδιπλώσουν τα ενδιαφέροντά τους. Κατά τη διάρκεια του φαγητού, του

παιχνιδιού, της μελέτης, δοκιμάζουν καινούργιες σχέσεις με τα αντικείμενα και τα

αιτήματα, με ό,τι δηλαδή δομεί τον κόσμο όλων των παιδιών, αλλά απέναντι στα

οποία τα παιδιά με αυτισμό αμύνονται.

2 – Αυτή η μακρά εμπειρία διάγνωσης, υποστήριξης των οικογενειών και σχεδιασμού

μιας πορείας ειδικά για τις ανάγκες του καθενός υπήρξε το αντικείμενο πολυάριθμων

δημοσιεύσεων και εργασιών. Δεν θα είχε μπορέσει να υποστηριχθεί χωρίς την

καθημερινή αναφορά στην ψυχανάλυση, στο σύνολο των κειμένων της, στη ζωντανή

διδασκαλία της. Πώς να προσδιορίσουμε σήμερα τη θέση της ψυχανάλυσης στη

θεραπεία του αυτιστικού παιδιού; Προτείνουμε 5 άξονες δράσης:

- Η ψυχαναλυτική εκπαίδευση, δηλαδή η εμπειρία μιας προσωπικής ψυχανάλυσης,

παρέχει στους εργαζόμενους ένα ισχυρό εργαλείο για να προσδιορίσουν τη δράση

τους με τα αυτιστικά υποκείμενα στη σωστή απόσταση, κρατώντας μια απόσταση από

τα ιδεώδη της κανονικοποίησης ή της κανονικότητας, που είναι ασυμβίβαστες με την

επαγγελματική φροντίδα των υποκειμένων που υποφέρουν.

- Ο σεβασμός της θέσης του υποκειμένου αποτελεί πράγματι την πυξίδα που

προσανατολίζει αυτή τη δράση. Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να αφήσουμε το

παιδί ή τον έφηβο στο έλεος των στερεοτυπιών του, των επαναλήψεών του, της

ηχολαλίας του, αλλά, θεωρώντας τες ως μια πρωταρχική θεραπεία που έχει

επεξεργαστεί το ίδιο το παιδί για να αμυνθεί, να εισάγουμε, μέσω της διακριτικής

παρουσίας μας, καινούργια στοιχεία που θα εμπλουτίσουν τον «κόσμο του

αυτισμού».

- Το διακύβευμα έγκειται κατ’ αρχάς στο να μπορέσει να εντοπιστεί για το παιδί το

άγχος ή η αμηχανία που εκλύονται από το κάλεσμα ενός άλλου καθώς και η ανάμειξη

των σωματικών λειτουργιών που συνδέονται με αυτό το αίτημα – να φάει και να

αφήνεται να τραφεί, να απολέσει τα ουρο-πρωκτικά αντικείμενα, να κοιτάζει και να

το κοιτάζουν, να ακούει και να το ακούν. Οι ψυχαναλυτές έχουν εδώ και καιρό

παρατηρήσει ότι πολυάριθμα σοβαρά συμπτωματικά χαρακτηριστικά εμφανίζονται

ως παρέμβλητα τελετουργικά. Η δημιουργία, ή η ανακάλυψη από το παιδί ενός

«αυτιστικού αντικειμένου», όποια κι αν είναι η μορφή του, αποτελεί συχνά μια

γόνιμη διέξοδο για να δημιουργήσει καινούργιους δεσμούς και χώρους, πιο

ελεύθερους από τους «αυτιστικούς» καταναγκασμούς.

- Οι ψυχαναλυτές δεν αντιτίθενται καθόλου στην εγγραφή των αυτιστικών παιδιών σε

προγράμματα εκμάθησης. Αντιθέτως, τονίζουν πως το αυτιστικό παιδί είναι αρκετά

Page 23: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

συχνά «εν εργασία». Οι αποκαλούμενοι αυτιστικοί «υψηλής λειτουργικότητας» μας

αποδεικνύουν σε αυτό τον τομέα μια υπερβολική επένδυση της σκέψης, της γλώσσας

και του γνωστικού πεδίου, όπου ανακαλύπτουν νέους πρωτόγνωρους πόρους.

Γενικότερα, για όλα τα παιδιά, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας προσπαθούν να

ευνοήσουν τις παιδαγωγικές και εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που προσαρμόζονται

στις κοινωνικές και γνωστικές ιδιαιτερότητες των αυτιστικών παιδιών. Μέσα στο

πλαίσιο του Ψυχαναλυτικού Ινστιτούτου του Παιδιού, δάσκαλοι και ειδικοί

παιδαγωγοί καταθέτουν ό,τι έχουν επεξεργαστεί μαζί με το παιδί ή τον έφηβο.

- Αντιθέτως, οι ψυχαναλυτές αντιτάσσονται δυναμικά απέναντι στις αποκαλούμενες

μεθόδους «εντατικής εκμάθησης», που στην πραγματικότητα είναι μέθοδοι

εξαρτημένης συμπεριφοράς οι οποίες χρησιμοποιούν το lobbying, και μάλιστα τον

εκφοβισμό, για να προωθήσουν απολυταρχικές και συνολικές «θεραπείες», που

αυτοανακηρύσσονται ως οι μόνες έγκυρες για την αντιμετώπιση του αυτισμού.

Ενάντια σε αυτή την απλούστευση, χρειάζεται να διαφοροποιήσουμε τις διαφορετικές

προσεγγίσεις εκμάθησης. Οι ψυχαναλυτές και οι εργαζόμενοι σε εξειδικευμένα

ιδρύματα, που είναι ενταγμένοι στο πλαίσιο του Ψυχαναλυτικού Ινστιτούτου του

Παιδιού, εκπροσωπώντας όλες τις επαγγελματικές κατηγορίες που ασχολούνται με

την παιδική ηλικία, δηλώνουν ότι υποστηρίζουν, όσον αφορά τα αυτιστικά παιδιά και

εφήβους, τα συστήματα φροντίδας και εκπαίδευσης που υπάρχουν στη Γαλλία, στο

βαθμό που επιτρέπουν την κατανομή των διαφορετικών ευθυνών που αναλογούν

στους επαγγελματίες υγείας, εκπαίδευσης και στους γονείς.

3 - Οι σύγχρονες ταξινομήσεις των ψυχικών διαταραχών – ειδικότερα το DSM –

δημιουργούν μια μεγάλη σύγχυση στη συζήτηση, τοποθετώντας στο ίδιο διαγνωστικό

επίπεδο ορισμένα συμπτώματα της παιδικής ηλικίας όπως ο τραυλισμός ή η

ενούρηση, τις «διαταραχές» που σχετίζονται με μια κοινωνική κανονικότητα (όπως η

«εναντιωτική προκλητική διαταραχή» ή οι «διαταραχές της διαγωγής») και τον

αυτισμό («αυτιστική διαταραχή»). Ο αυτισμός, και οι διάφορες μορφές του, είναι έτσι

απομονωμένος ως η μόνη πραγματική κλινική εικόνα της κατηγορίας «Διάχυτες

αναπτυξιακές διαταραχές». Οι συζητήσεις που γίνονται για τη συνέχεια του

«φάσματος του αυτισμού», για το αν ενδείκνυται η διατήρηση των λεγόμενων

«Asperger» στην κατηγορία των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών, αποδεικνύουν

πόσο ασταθής είναι αυτή η κατηγορία. Στο εσωτερικό αυτού του «φάσματος», πρέπει

να εξετάσουμε λεπτομερώς τα φαινόμενα που κατακλύζουν το σώμα και να

εντοπίσουμε τις παράξενες και ανησυχητικές εκδηλώσεις που το βασανίζουν. Οι

ψυχαναλυτές και οι πολυάριθμοι επαγγελματίες λακανικού προσανατολισμού

συνοδεύουν έτσι πολλά παιδιά και εφήβους σε αυτήν την επεξεργασία που τους

επιτρέπει να διατηρήσουν ή να βρουν μια θέση μέσα στον οικογενειακό ή κοινωνικό

δεσμό. Οι γονείς μπορούν λοιπόν να μιλήσουν για ορισμένα χαρακτηριστικά του

παιδιού τους, να κατανοήσουν την αξία τους, παρά τον παράξενο χαρακτήρα τους.

Αυτή η εργασία είναι αναγκαστικά μακρόχρονη, καθώς προϋποθέτει ότι πρέπει να

λάβουμε υπόψη μας τη διαφορετικότητα του παιδιού η οποία έρχεται σε αντίθεση με

τις προσδοκίες και τις επιθυμίες που περιβάλλουν την παρουσία του στον κόσμο. Ο

ψυχαναλυτής που είναι σε θέση να δέχεται αυτή την οδύνη, οφείλει να φροντίσει την

οδύνη των γονέων και να τους υποστηρίξει στη δοκιμασία τους.

4 – Οι πολλαπλές αιτιολογικές υποθέσεις – γενετική, εμβολιασμός, νευρογνωσιακή

κλπ – που παρουσιάζονται ως επιστημονικές αλήθειες, κυκλοφορούν σε διάφορα

μέσα ενημέρωσης και πανικοβάλλουν τις οικογένειες, ενώ συνήθως βασίζονται σε

ένα άρθρο δημοσιευμένο σε κάποιο περιοδικό, για το οποίο θα μάθουμε κάποιους

Page 24: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

μήνες ή χρόνια αργότερα πως ήταν μεροληπτικό. Αυτές οι αιτιολογικές υποθέσεις

ανάγουν τον αυτισμό αποκλειστικά σε μια αναπτυξιακή διαταραχή, παρουσιάζοντάς

τον ως μια γενετική και μάλιστα επιδημική ασθένεια. Ενισχύονται με το νόμο του

2005 για την αναπηρία, ο οποίος ωστόσο δεν στοχεύει ουδόλως σε μια ετυμηγορία

του τύπου «Είναι μια αναπηρία, άρα δεν πρόκειται για αρρώστια», αλλά τουναντίον

στο να επιτρέπει έναν κατάλληλο για το παιδί προσανατολισμό και μια βοήθεια για

την οικογένεια. Πολλά πρέπει ακόμη να γίνουν ως προς αυτά, και οι σύλλογοι γονέων

είναι μια αναπόφευκτη και απαραίτητη δύναμη ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν

τα κατάλληλα προγράμματα, ειδικότερα για τα πολύ μικρά παιδιά, τους εφήβους και

τους νεαρούς ενήλικες. Με αυτή την έννοια, η ανακήρυξη του αυτισμού ως μέγα

εθνικό ζήτημα, δεν θα μπορούσε παρά να χαροποιήσει όλους εκείνους που είναι

κινητοποιημένοι στα θεραπευτικά πλαίσια που προσφέρονται σε παιδιά και εφήβους

με αυτισμό.

5 – Οι ψυχαναλυτές παρακολουθούν όλες τις επιστημονικές συζητήσεις γύρω από τα

αίτια του παιδικού αυτισμού. Όποια κι αν είναι αυτά, δεν μπορούν να αναγάγουν το

υποκείμενο σε μια μηχανή. Οι ψυχαναλυτές λαμβάνουν υπόψη τους την οδύνη που

συναντούν, υποστηρίζουν τα ιδρύματα και τις πρακτικές που εγγυώνται ότι θα

αντιμετωπιστούν με σεβασμό το παιδί και η οικογένειά του σε αυτή την υποκειμενική

τους στιγμή. Διευκολύνουν, κάθε φορά που αυτό είναι δυνατόν, την ένταξη του

παιδιού σε κοινωνικούς δεσμούς που δεν θα το βλάψουν. Δεν κατέχουν την

«ψυχολογική» αλήθεια για τον αυτισμό, δεν προωθούν κάποια συγκεκριμένη

«εκπαιδευτική μέθοδο». Είναι οι φορείς ενός ξεκάθαρου μηνύματος για το αυτιστικό

υποκείμενο, για τους γονείς του, και για όλους εκείνους που, σε ίδρυμα ή σε ατομική

θεραπεία, αναλαμβάνουν το ρόλο και το στοίχημα να τους συνοδεύσουν – και μεταξύ

αυτών είναι και οι ψυχαναλυτές: είναι δυνατόν να κατασκευαστεί ένας κόσμος

διαφορετικός από τον κόσμο της άμυνας ή της προφύλαξης όπου είναι κλεισμένο το

αυτιστικό παιδί. Είναι δυνατόν να κατασκευαστεί ένας καινούργιος δεσμός του

υποκειμένου με το σώμα του. Η προσπάθεια όλων στοχεύει στο να αποδειχθεί

κλινικά αυτή η δυνατότητα.

Η επιτροπή πρωτοβουλίας του Ψυχαναλυτικού Ινστιτούτου του Παιδιού JudithMiller (Paris) - Dr. Jean-RobertRabanel (Clermont-Ferrand),

Dr. DanielRoy(Bordeaux) - Dr. AlexandreStevens (Bruxelles)

Μετάφραση : Πολίνα Αγαπάκη, Επαμεινώνδας Θεοδωρίδης, Ναυσικά Παπανικολάου

[i] Collectif des 39: http://www.oedipe.org/fr/actualites/autisme39 Syndicat de Psychiatres des Hôpitaux: http://www.sphweb.info?spip.php?article937

Το Φροϊδικό πεδίο κινητοποιείται για να αποτραπεί η ψήφιση νόμου από τη Γαλλική

Εθνοσυνέλευση που θα απαγορεύει την ψυχαναλυτική προσέγγιση και θεραπεία στα

αυτιστικά παιδιά. Μπορείτε να υπογράψετε το Διεθνές κάλεσμα υπέρ της κλινικής

προσέγγισης του αυτισμού στη διεύθυνση

http://www.lacanquotidien.fr/blog/petition/.

Page 25: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

- ΧΡΟΝΙΚΟ -

Βαλτιμόρη, στις 5 το πρωί

από τον Pierre-Gilles Guéguen

«H καλύτερη εικόνα του Ασυνειδήτου που θα μπορούσαμε να δώσουμε είναι η Βαλτιμόρη τις πρώτες πρωινές ώρες.» Jacques Lacan, 1966.

Ο ΥΠΕΡΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΥΠΑΝΘΡΩΠΟΙ

Β’ μέρος

Ο νομισματικός κυκεώνας που μας πλήττει σήμερα με μεγάλη ένταση

ξεκίνησε στις ΗΠΑ με τη λεγόμενη κρίση των «δανείων χαμηλής εξασφάλισης»

(subprimes), με άλλα λόγια, με την χρεοκοπία δύο Αμερικανικών ιδιωτικών

εταιριών ενυπόθηκων δανείων. Ακολούθησε η πτώχευση της Lehman Brothers

Bank το 2008, με άμεσες επιπτώσεις για το ευρώ. Ο επενδυτής Τζορτζ Σόρος είχε ήδη

προβλέψει τον Αύγουστο του 2010 ότι ολόκληρη η Ευρωζώνη θα υπέφερε από

αυτό[1]. Από αυτή την οπτική κατηγορούσε τη Γερμανική νομισματική πολιτική με

την οποία, σήμερα, ο Νικολά Σαρκοζί προτείνει να «συγκλίνουμε». «Δυστυχώς,

γράφει ο Σόρος, η Γερμανία δεν αντιλαμβάνεται τι κάνει. Μοναδικό της μέλημα είναι

η διατήρηση της ανταγωνιστικότητάς της… Συνεπώς, η Γερμανία προσδιορίζει

αντικειμενικά την χρηματοοικονομική της πολιτική εντός της Ευρωζώνης χωρίς να

έχει υποκειμενική συνείδηση επ’ αυτού». Και συμπληρώνει: «Η παρούσα κρίση είναι

περισσότερο τραπεζική παρά οικονομική, το τραπεζικό σύστημα της Ηπειρωτικής

Ευρώπης δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμη μετά την οικονομική κατάρρευση του 2008.

Κακής ποιότητας χρηματοοικονομικά προϊόντα δεν έχουν επανεκτιμηθεί στην

τρέχουσα αγοραία αξία τους, αλλά διατηρούνται σύμφωνα με την προηγούμενη αξία

τους».

Αποτέλεσμα αυτής της επιλογής είναι οι τράπεζες να υπερχειλίζουν από κρατικά

ομόλογα τα οποία δεν μπορούν να τα ξεφορτωθούν παρά μόνο με ζημία.

Αυτή η ανάλυση χρονολογείται ήδη περισσότερο από ένα χρόνο και σήμερα

βρισκόμαστε στην καρδιά του προβλήματος.

Τίθεται κατά συνέπεια ένα ζήτημα χρηματοοικονομικής τεχνικής: τα «επισφαλή

παράγωγα» (subprimes), δηλαδή οι χρηματιστηριακές αξίες που εκδόθηκαν από

εταιρίες που εν γνώσει τους δάνειζαν σε «αμφίβολους» πελάτες η πλειοψηφία των

οποίων ήταν ανήμπορη να αποπληρώσει. Αυτά ενσωματώθηκαν σε προϊόντα που

πουλήθηκαν στη χρηματιστηριακή αγορά με τη μορφή δευτερογενών παραγώγων. Τα

δευτερογενή παράγωγα, ένα μείγμα έγκυρων και «τοξικών» επενδύσεων, πουλήθηκαν

στην αγορά όχι στην παρούσα αξία τους, αλλά στην αξία που θα έπαιρναν με την

πάροδο του χρόνου και έτσι όχι μόνο συνέβαλαν στο να μετατρέψουν τα οικονομικά

σε κάτι μη-πραγματικό ή «εικονικοποιημένο» αλλά κινητοποίησαν ταυτόχρονα

«μηχανισμούς μόχλευσης» πολλαπλασιάζοντας με τον τρόπο αυτό τα κέρδη.

Ωστόσο, όπως υπέδειξε ο Massimo Amato, Καθηγητής στο Bocconi University στο

Μιλάνο, κατά τη διάρκεια της παρέμβασής του στο Φόρουμ της Scuola Lacaniana di

Page 26: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Psicoanalisiπου πραγματοποιήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2011, η χρηματοοικονομική

τεχνική, που έχει υπάρξει βασικό αντικείμενο των σχολιασμών που αφορούν τη

νομισματική κρίση[2], είναι απλά δευτερευούσης σημασίας. Αυτό που διακυβεύεται

είναι κάτι πολύ πιο ουσιαστικό. Η παρούσα κρίση είναι, ουσιαστικά, συνέπεια της

τεχνικής και σχετίζεται με αυτό που ο ίδιος αποκαλεί «οικονομική μεταφυσική».

Η πίστωση έχει όντως ως αποτέλεσμα τη στρέβλωση του χρόνου, «μια μελλοντική

ολοκλήρωση η οποία μετατρέπει τον εαυτό της στο αντίθετο και παίρνει τη μορφή

τής ακύρωσης ή της απώλειας του νοήματος». Όλα αυτά συμβαίνουν σαν οι

αλλεπάλληλες υποτιμήσεις των «χαμηλής εξασφάλισης παραγώγων» να ήταν

στην πραγματικότητα μόνο η αποτυχία μιας ευχής, με την έννοια που ο Φρόυντ

διακρίνει στην επιθυμία του ονείρου, την ευχή – Wunsch – από την ασυνείδητη

αίσθηση (βλ. Η ανάλυση του ονείρου με την ένεση της Ίρμας).

Εκεί όπου οι άνθρωποι ονειρεύονταν την ολοκλήρωση, αποκαλύπτεται το

ανέφικτο της ολοκλήρωσης του νοήματος, αυτό που ο Λακάν αποκάλεσε το

«πραγματικό». Ο Paul Krugman, Νομπελίστας των Οικονομικών και ανταποκριτής

της εφημερίδας New York Times, του δίνει το εξής όνομα: «greed» (λαιμαργία) -

στοματική απληστία. Ο Jacques-Alain Miller μας θύμισε σε σωστό χρόνο, σε ένα

άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Le Point, ότι η ψυχανάλυση έχει εδραιώσει εδώ και

πολύ καιρό ένα σύνδεσμο ανάμεσα στο χρήμα και το πρωκτικό αντικείμενο και είναι

αυτό το κατ’ επίφασιν που έχει αγγιχθεί. Τον περασμένο Ιούλιο ο ίδιος επισήμανε

ότι: «δεν είμαστε πια στην εποχή του Χρυσού Κανόνα. Το δολάριο, το χρηματικό

απόθεμα, δεν είναι πιο ανθεκτικό από το Όνομα-του-Πατέρα. Ο ίδιος

επιβεβαιώνει : υπάρχει μεγάλη διαταραχή στο σημαίνον! Το νομισματικό

σύμβολο το έχει βάλει στα πόδια, έχει την δική του λογική, που κανείς δεν μπορεί

να τιθασεύσει, με τις ακόλουθες ψυχικές συνέπειες: ταραχή, πανικός, άγχος.

Είναι μια υπόθεση της γραφής, εφόσον τα πάντα είναι αριθμοί, αλλά κυρίως μια

υπόθεση του λόγου. Αφού τίποτα δεν είναι πια σταθερό, η διαπραγμάτευση μιας

συμφωνίας, μιας συναλλαγής, απαιτεί μια μόνιμη συνομιλία[3].

Σύμφωνα με τον Καθηγητή Amato, πρέπει να επικεντρωθούμε στο γράμμα του

σημαίνοντος «δάνειο χαμηλής εξασφάλισης» (subprime). To « Prime », η «άριστη

ποιότητα» είναι ο ποσοδείκτης (δείκτης) που χρησιμοποιείται για οφειλέτες που είναι

πιθανόν να πληρώσουν τα χρέη τους, ενώ το «sub-prime», «χαμηλής εξασφάλισης»,

είναι αυτοί για τους οποίους είναι αμφίβολο το αν θα τα αποπληρώσουν. Οι

ειδήμονες «περί των οικονομικών» θέλησαν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι η

αγορά ήταν ικανή να εξαλείψει κάθε διάκριση ανάμεσα στις δύο κατηγορίες. Αυτό θα

ήταν η θετική απόδοση των οικονομικών: παντοδυναμία «για όλους». Πουλούσαν

όνειρα εξαπατώντας τον ίδιο τους τον εαυτό. «Οι οφειλέτες και οι πιστωτές ήταν

παραδοσιακά αντίθετοι ο ένας στον άλλο αλλά δεμένοι μαζί με ένα δεσμό που τους

ανάγκαζε να συνεργαστούν, έτσι θα μπορούσαν (με τα subprimes) να έχουν επιτύχει

να μετατρέψουν τους εαυτούς τους σε συμμάχους (να βρίσκονται από την ίδια

πλευρά του φράχτη) αλλά χωρίς να έχουν κανέναν άλλο μεταξύ τους δεσμό». Έτσι,

αυτοί οι «ιδεολογικοί» χρηματοδότες έχουν αγγίξει μια ρίζα του συμβολικού που

αφορά έναν κοινωνικό δεσμό που υποχρεώνει αλλά δεν ισχύει για «όλους».

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν γίνει, κάτω από τη σημαία ενός δήθεν

«εκδημοκρατισμού της χρηματοδότησης», φορείς μιας ουτοπικής άνευ όρων

πρόσβασης στην πίστωση για όλους, σε βαθμό που αυτό αποτέλεσε το Α και το Ω για

την «κοινωνική πολιτική» της κυβέρνησης Μπους.

Page 27: ΤΟ ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Είναι το δόγμα σύμφωνα με το οποίο «η πρόσβαση στην πίστωση σημαίνει

ελευθερία» και το οποίο έχει επικρατήσει. Πρόκειται για ένα δόγμα που επιδιώκει να

εξαλείψει την ανισότητα στο όνομα της ανάγκης και, ακόμα περισσότερο, να

εξαλείψει την ενοχή που προκύπτει από τη θεμελιώδη αδικία η οποία συνδέεται με

την ανθρώπινη κατάσταση. Αυτή η διάσταση της ισονομίας είναι ένα ιδιαίτερα

ευαίσθητο σημείο της αμερικάνικης κουλτούρας. Βρίσκουμε ίχνη αυτού στην

πολιτική φιλοσοφία του John Rawls που διαπερνά το σύνολο της κοινωνίας.

Στο τέλος του βιβλίου «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας», ο Φρόυντ επικαλείται το

αίσθημα της ασυνείδητης ενοχής ως αδιαμφισβήτητα συνδεδεμένης με την

εξέλιξη των κοινωνικών δεσμών: «Επειδή ο πολιτισμός υπακούει σε ένα εσωτερικό

ερωτικό κίνητρο, που υπαγορεύει στους ανθρώπους να ενώνονται σε μια στενά

συνδεδεμένη μάζα, μπορεί να πετύχει αυτόν τον σκοπό μόνο με μια διαρκή ενίσχυση του

αισθήματος ενοχής. Αυτό που άρχισε σε σχέση με τον πατέρα, ολοκληρώνεται σε σχέση

με την μάζα»[4].

Με την πρόθεση άρνησης αυτής της ενοχής δημιουργούμε καταστροφές. Δεν

είναι όλα τα προσποιητά [semblants] ίσα. Οι κληρονόμοι των «χαμηλής εξασφάλισης

δανείων» του χτες, των οικονομικών προϊόντων που απερίσκεπτα διατίθενται στην

αγορά από οικονομικούς υπερανθρώπους, θα μπορούσαν εύκολα να γίνουν οι

υπάνθρωποι του αύριο, θύματα αυτού που οι Αμερικανοί αποκαλούν «κατάσχεση εξ’

υποθήκης», που θα πει, κατάσχεση και πώληση του εμβλήματος του αμερικανικού

ονείρου: της οικογενειακής οικίας.

Ο ψυχαναλυτικός λόγος μάχεται ενάντια στην μαζικοποίηση, μάχεται ενάντια

στο όνειρο που διακινούν τα προϊόντα κατανάλωσης όσο εξελιγμένα κι αν είναι.

Πέρα από τα «γλωσσικά στοιχεία», μας προειδοποιεί ότι έχουμε να

αντιμετωπίσουμε το αδύνατο δηλαδή το πραγματικό. Οι αναδιαμορφώσεις του

συμβολικού είναι πανταχού παρούσες στην εποχή μας. Η οικονομία δεν ξεφεύγει

από αυτό. Υπό αυτή την έννοια φανερώνεται η φύση της ως προσποιητού, ως

ρυθμιστικής μυθοπλασίας που πρέπει να δέσει το συμβολικό και το φαντασιακό

για να παράγει πραγματικά αποτελέσματα.

Μετάφραση από τα αγγλικά: Γιάννης Δημητράκος & Στέλλα Νούτσου

Επιμέλεια με βάση το γαλλικό κείμενο: Ελένη Κουκούλη

[1] Soros, G., “The Euro and the Crisis”, in New York Review of Books. Αύγουστος, 2010. [2] Das, S., “Traders Guns and Money: Knowns and unknowns in the dazzling world of

derivatives”, Prentice Hall, 2010. [3] Miller, J.-A., « Les prophéties de Lacan », στο Le Point, 8 Αυγούστου 2011. [4] Φρόιντ, Σ., Ο πολιτισμός πηγής δυστυχίας, εκδόσεις Επίκουρος, Αθήνα, 2005, σ. 104.